১০. যক্খসংযুত্তং
১. ইন্দকসুত্তৰণ্ণনা
২৩৫. যক্খসংযুত্তস্স ইন্দকস্সাতি ইন্দকূটনিৰাসিনো যক্খস্স। যক্খতো হি কূটেন, কূটতো চ যক্খেন নামং লদ্ধং। রূপং ন জীৰন্তি ৰদন্তীতি যদি বুদ্ধা রূপং জীৰন্তি ন ৰদন্তি, যদি রূপং সত্তো পুগ্গলোতি এৰং ন ৰদন্তীতি অত্থো। কথং ন্ৰযন্তি কথং নু অযং? কুতস্স অট্ঠীযকপিণ্ডমেতীতি অস্স সত্তস্স অট্ঠিযকপিণ্ডঞ্চ কুতো আগচ্ছতি? এত্থ চ অট্ঠিগ্গহণেন তীণি অট্ঠিসতানি, যকপিণ্ডগ্গহণেন নৰ মংসপেসিসতানি গহিতানি। যদি রূপং ন জীৰো, অথস্স ইমানি চ অট্ঠীনি ইমা চ মংসপেসিযো কুতো আগচ্ছন্তীতি পুচ্ছতি। কথং ন্ৰযং সজ্জতি গব্ভরস্মিন্তি কেন নু কারণেন অযং সত্তো মাতুকুচ্ছিস্মিং সজ্জতি লগ্গতি, তিট্ঠতীতি? পুগ্গলৰাদী কিরেস যক্খো, ‘‘একপ্পহারেনেৰ সত্তো মাতুকুচ্ছিস্মিং নিব্বত্ততী’’তি গহেত্ৰা গব্ভসেয্যকসত্তস্স মাতা মচ্ছমংসাদীনি খাদতি, সব্বানি একরত্তিৰাসেন পচিত্ৰা ফেণং ৰিয ৰিলীযন্তি। যদি রূপং সত্তো ন ভৰেয্য, এৰমেৰ ৰিলীযেয্যাতি লদ্ধিযা এৰমাহ। অথস্স ভগৰা – ‘‘ন মাতুকুচ্ছিস্মিং একপ্পহারেনেৰ নিব্বত্ততি, অনুপুব্বেন পন ৰড্ঢতী’’তি দস্সেন্তো পঠমং কললং হোতীতিআদিমাহ। তত্থ পঠমন্তি পঠমেন পটিসন্ধিৰিঞ্ঞাণেন সদ্ধিং তিস্সোতি ৰা ফুস্সোতি ৰা নামং নত্থি, অথ খো তীহি জাতিউণ্ণংসূহি কতসুত্তগ্গে সণ্ঠিততেলবিন্দুপ্পমাণং কললং হোতি, যং সন্ধায ৰুত্তং –
‘‘তিলতেলস্স যথা বিন্দু, সপ্পিমণ্ডো অনাৰিলো।
এৰং ৰণ্ণপ্পটিভাগং, কললং সম্পৰুচ্চতী’’তি॥
কললা হোতি অব্বুদন্তি তস্মা কললা সত্তাহচ্চযেন মংসধোৰনউদকৰণ্ণং অব্বুদং নাম হোতি, কললন্তি নামং অন্তরধাযতি। ৰুত্তম্পি চেতং –
‘‘সত্তাহং কললং হোতি, পরিপক্কং সমূহতং।
ৰিৰট্টমানং তব্ভাৰং, অব্বুদং নাম জাযতী’’তি॥
অব্বুদা জাযতে পেসীতি তস্মাপি অব্বুদা সত্তাহচ্চযেন ৰিলীনতিপুসদিসা পেসি নাম সঞ্জাযতি। সা মরিচফাণিতেন দীপেতব্বা। গামদারিকা হি সুপক্কানি মরিচানি গহেত্ৰা সাটকন্তে ভণ্ডিকং কত্ৰা পীল়েত্ৰা মণ্ডং আদায কপালে পক্খিপিত্ৰা আতপে ঠপেন্তি, তং সুক্খমানং সব্বভাগেহি মুচ্চতি। এৰরূপা পেসি হোতি, অব্বুদন্তি নামং অন্তরধাযতি। ৰুত্তম্পি চেতং –
‘‘সত্তাহং অব্বুদং হোতি, পরিপক্কং সমূহতং।
ৰিৰট্টমানং তব্ভাৰং, পেসি নাম পজাযতী’’তি॥
পেসি নিব্বত্ততী ঘনোতি ততো পেসিতো সত্তাহচ্চযেন কুক্কুটণ্ডসণ্ঠানো ঘনো নাম মংসপিণ্ডো নিব্বত্ততি, পেসীতি নামং অন্তরধাযতি। ৰুত্তম্পি চেতং –
‘‘সত্তাহং পেসি ভৰতি, পরিপক্কং সমূহতং।
ৰিৰট্টমানং তব্ভাৰং, ঘনোতি নাম জাযতি॥
‘‘যথা কুক্কুটিযা অণ্ডং, সমন্তা পরিমণ্ডলং।
এৰং ঘনস্স সণ্ঠানং, নিব্বত্তং কম্মপচ্চযা’’তি॥
ঘনা পসাখা জাযন্তীতি পঞ্চমে সত্তাহে দ্ৰিন্নং হত্থপাদানং সীসস্স চত্থায পঞ্চ পীল়কা জাযন্তি, যং সন্ধাযেতং ৰুত্তং ‘‘পঞ্চমে, ভিক্খৰে, সত্তাহে পঞ্চ পীল়কা সণ্ঠহন্তি কম্মতো’’তি।
ইতো কেসাতিআদিমাহ। তত্থ কেসা লোমা নখাপি চাতি দ্ৰাচত্তালীসে সত্তাহে এতানি জাযন্তি।
তেন সো তত্থ যাপেতীতি তস্স হি নাভিতো উট্ঠিতো নাল়ো মাতু উদরপটলেন একাবদ্ধো হোতি, সো উপ্পলদণ্ডকো ৰিয ছিদ্দো, তেন আহাররসো সংসরিত্ৰা আহারসমুট্ঠানরূপং সমুট্ঠাপেতি। এৰং সো দস মাসে যাপেতি। মাতুকুচ্ছিগতো নরোতি মাতুযা তিরোকুচ্ছিগতো, কুচ্ছিযা অব্ভন্তরগতোতি অত্থো। ইতি ভগৰা
২. সক্কনামসুত্তৰণ্ণনা
২৩৬. দুতিযে সক্কনামকোতি এৰং নামকো একো যক্খো, সো কির মারপক্খিকযক্খো। ৰিপ্পমুত্তস্সাতি তীহি ভৰেহি ৰিপ্পমুত্তস্স। যদঞ্ঞন্তি যং অঞ্ঞং। ৰণ্ণেনাতি কারণেন। সংৰাসোতি একতো ৰাসো, সক্খিধম্মো মিত্তধম্মোতি অত্থো। সপ্পঞ্ঞোতি সুপঞ্ঞো সম্বুদ্ধো। দুতিযং।
৩. সূচিলোমসুত্তৰণ্ণনা
২৩৭. ততিযে গযাযন্তি গযাগামে, গযায অৰিদূরে নিৰিট্ঠগামং উপনিস্সাযাতি অত্থো। টঙ্কিতমঞ্চেতি দীঘমঞ্চে পাদমজ্ঝে ৰিজ্ঝিত্ৰা অটনিযো পৰেসেত্ৰা কতমঞ্চে। তস্স ‘‘ইদং উপরি, ইদং হেট্ঠা’’তি নত্থি, পরিৰত্তেত্ৰা অত্থতোপি তাদিসোৰ হোতি, তং দেৰট্ঠানে ঠপেন্তি। চতুন্নং পাসাণানং উপরি পাসাণং অত্থরিত্ৰা কতগেহম্পি ‘‘টঙ্কিতমঞ্চো’’তি ৰুচ্চতি। সূচিলোমস্সাতি কথিনসূচিসদিসলোমস্স। সো কির কস্সপস্স ভগৰতো সাসনে পব্বজিত্ৰা দূরট্ঠানতো আগতো সেদমলগ্গহিতেন গত্তেন সুপঞ্ঞত্তং সঙ্ঘিকমঞ্চং অনাদরেন অপচ্চত্থরিত্ৰা নিপজ্জি, তস্স পরিসুদ্ধসীলস্স তং কম্মং সুদ্ধৰত্থে কাল়কং ৰিয অহোসি। সো তস্মিং অত্তভাৰে ৰিসেসং নিব্বত্তেতুং অসক্কোন্তো কালংকত্ৰা গযাগামদ্ৰারে সঙ্কারট্ঠানে যক্খো হুত্ৰা নিব্বত্তি। নিব্বত্তমত্তস্সেৰ চস্স সকলসরীরং কথিনসূচীহি গৰিচ্ছিৰিজ্ঝিতং ৰিয জাতং।
অথেকদিৰসং
খরোতি
অৰিদূরে অতিক্কমন্তীতি গোচরং পরিযেসন্তা সমাগমট্ঠানং ৰা গচ্ছন্তা আসন্নে ঠানে গচ্ছন্তি। তেসু সূচিলোমো সত্থারং ন পস্সতি, খরলোমো পঠমতরং দিস্ৰা সূচিলোমং যক্খং এতদৰোচ – ‘‘এসো সমণো’’তি, সম্ম, এস তৰ ভৰনং পৰিসিত্ৰা নিসিন্নো একো সমণোতি। নেসো সমণো, সমণকো এসোতি সো কির যো মং পস্সিত্ৰা ভীতো পলাযতি, তং সমণকোতি ৰদতি। যো ন ভাযতি, তং সমণোতি। তস্মা ‘‘অযং মং দিস্ৰা ভীতো পলাযিস্সতী’’তি মঞ্ঞমানো এৰমাহ।
কাযং উপনামেসীতি ভেরৰরূপং নিম্মিনিত্ৰা মহামুখং ৰিৰরিত্ৰা সকলসরীরে লোমানি উট্ঠাপেত্ৰা কাযং উপনামেসি। অপনামেসীতি রতনসতিকং সুৰণ্ণগ্ঘনিকং ৰিয থোকং অপনামেসি। পাপকোতি লামকো অমনুঞ্ঞো। সো গূথং ৰিয অগ্গি ৰিয কণ্হসপ্পো ৰিয চ পরিৰজ্জেতব্বো, ন ইমিনা সুৰণ্ণৰণ্ণেন সরীরেন সম্পটিচ্ছিতব্বো। এৰং ৰুত্তে পন সূচিলোমো ‘‘পাপকো কির মে সম্ফস্সো’’তি কুদ্ধো পঞ্হং তং, সমণাতিআদিমাহ। চিত্তং ৰা তে খিপিস্সামীতি যেসঞ্হি অমনুস্সা চিত্তং পারগঙ্গাযাতি দ্ৰীসু পাদেসু গহেত্ৰা সদেৰকেতিআদি ৰুত্তত্থমেৰ। পুচ্ছ যদাকঙ্খসীতি যংকিঞ্চি আকঙ্খসি, তং সব্বং পুচ্ছ, অসেসং তে ব্যাকরিস্সামীতি সব্বঞ্ঞুপৰারণং পৰারেতি।
কুতোনিদানাতি কিংনিদানা, কিংপচ্চযাতি অত্থো? কুমারকা ধঙ্কমিৰোস্সজন্তীতি যথা কুমারকা কাকং গহেত্ৰা ওস্সজন্তি খিপন্তি, এৰং পাপৰিতক্কা কুতো সমুট্ঠায চিত্তং ওস্সজন্তীতি পুচ্ছতি?
ইতোনিদানাতি অযং অত্তভাৰো নিদানং এতেসন্তি ইতো নিদানা। ইতোজাতি ইতো অত্তভাৰতো জাতা। ইতো সমুট্ঠায মনোৰিতক্কাতি যথা দীঘসুত্তকেন পাদে বদ্ধং কাকং কুমারকা তস্স সুত্তপরিযন্তং অঙ্গুলিযং ৰেঠেত্ৰা ওস্সজন্তি, সো দূরং গন্ত্ৰাপি পুন তেসং পাদমূলেযেৰ পততি, এৰমেৰ ইতো অত্তভাৰতো সমুট্ঠায পাপৰিতক্কা চিত্তং ওস্সজন্তি।
স্নেহজাতি তণ্হাসিনেহতো জাতা। অত্তসম্ভূতাতি অত্তনি সম্ভূতা। নিগ্রোধস্সেৰ খন্ধজাতি নিগ্রোধখন্ধে জাতা পারোহা ৰিয। পুথূতি বহূ অনেকপ্পকারা পাপৰিতক্কা তংসম্পযুত্তকিলেসা চ। ৰিসত্তাতি লগ্গা লগ্গিতা। কামেসূতি ৰত্থুকামেসু। মালুৰাৰ ৰিততা ৰনেতি যথা ৰনে মালুৰা লতা যং রুক্খং নিস্সায জাযতি, তং মূলতো যাৰ অগ্গা, অগ্গতো যাৰ মূলা পুনপ্পুনং সংসিব্বিত্ৰা অজ্ঝোত্থরিত্ৰা ওততৰিততা তিট্ঠতি। এৰং ৰত্থুকামেসু পুথূ কিলেসকামা ৰিসত্তা, পুথূ ৰা সত্তা তেহি কিলেসকামেহি ৰত্থুকামেসু ৰিসত্তা। যে নং পজানন্তীতি যে ‘‘অত্তসম্ভূতা’’তি এত্থ ৰুত্তং অত্তভাৰং জানন্তি।
যতোনিদানন্তি তে নং ৰিনোদেন্তীতি তে এৰং অত্তভাৰসঙ্খাতস্স দুক্খসচ্চস্স নিদানভূতং সমুদযসচ্চং মগ্গসচ্চেন ৰিনোদেন্তি। তে দুত্তরন্তি তে সমুদযসচ্চং নীহরন্তা ইদং দুত্তরং কিলেসোঘং তরন্তি। অতিণ্ণপুব্বন্তি অনমতগ্গে সংসারে সুপিনন্তেপি ন তিণ্ণপুব্বং। অপুনব্ভৰাযাতি অপুনব্ভৰসঙ্খাতস্স নিরোধসচ্চস্সত্থায। ইতি
৪. মণিভদ্দসুত্তৰণ্ণনা
২৩৮. চতুত্থে সুখমেধতীতি, সুখং পটিলভতি। সুৰে সেয্যোতি সুৰে সুৰে সেয্যো, নিচ্চমেৰ সেয্যোতি অত্থো। ৰেরা ন পরিমুচ্চতীতি অহং সতিমাতি এত্তকেন ৰেরতো ন মুচ্চতি। যস্সাতি যস্স অরহতো। অহিংসাযাতি করুণায চেৰ করুণাপুব্বভাগে চ। মেত্তংসোতি সো মেত্তঞ্চেৰ মেত্তাপুব্বভাগঞ্চ ভাৰেতি। অথ ৰা অংসোতি কোট্ঠাসো ৰুচ্চতি। মেত্তা অংসো এতস্সাতি মেত্তংসো। ইদং ৰুত্তং হোতি – যস্স অরহতো সব্বকালং অহিংসায রতো মনো, যস্স চ সব্বভূতেসু মেত্তাকোট্ঠাসো অত্থি, তস্স কেনচি পুগ্গলেন সদ্ধিং ৰেরং নাম নত্থি যক্খাতি। চতুত্থং।
৫. সানুসুত্তৰণ্ণনা
২৩৯. পঞ্চমে যক্খেন গহিতো হোতীতি সো কির তস্সা উপাসিকায একপুত্তকো। অথ নং সা দহরকালেযেৰ পব্বাজেসি। সো পব্বজিতকালতো পট্ঠায সীলৰা অহোসি ৰত্তসম্পন্নো, আচরিযুপজ্ঝাযআগন্তুকাদীনং
অথ খো সামণেরো ৰুড্ঢিমন্ৰায পরিপক্কিন্দ্রিযো অনভিরতিপীল়িতো অনভিরতিং ৰিনোদেতুং অসক্কোন্তো পরূল়্হকেসনখো কিলিট্ঠনিৰাসনপারুপনো কস্সচি অনারোচেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায এককোৰ মাতু ঘরং গতো। উপাসিকা পুত্তং দিস্ৰা, ৰন্দিত্ৰা আহ – ‘‘তাত, ত্ৰং পুব্বে আচরিযুপজ্ঝাযেহি ৰা দহরসামণেরেহি ৰা সদ্ধিং ইধাগচ্ছসি। কস্মা এককোৰ অজ্জ আগতো’’তি? সো উক্কণ্ঠিতভাৰং আরোচেসি। সদ্ধা উপাসিকা নানপ্পকারেন ঘরাৰাসে আদীনৰং দস্সেত্ৰা পুত্তং ওৰদমানাপি তং সঞ্ঞাপেতুং অসক্কোন্তী, ‘‘অপ্পেৰ নাম অত্তনো ধম্মতাযপি সল্লক্খেস্সতী’’তি অনুযোজেত্ৰাৰ – ‘‘তিট্ঠ, তাত, যাৰ তে যাগুভত্তং সম্পাদেমি, যাগুং পিৰিত্ৰা কতভত্তকিচ্চস্স তে মনাপানি ৰত্থানি নীহরিত্ৰা দস্সামী’’তি ৰত্ৰা আসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা অদাসি। নিসীদি সামণেরো। উপাসিকা মুহুত্তেনেৰ যাগুখজ্জকং সম্পাদেত্ৰা অদাসি। ততো ‘‘ভত্তং সম্পাদেস্সামী’’তি অৰিদূরে নিসিন্না তণ্ডুলে ধোৰতি। তস্মিং সমযে সা যক্খিনী ‘‘কহং নু খো সামণেরো? কিঞ্চি ভিক্খাহারং লভতি
অভাসীতি উপাসিকা পুত্তস্স তং ৰিপ্পকারং দিস্ৰা ৰেগেন গন্ত্ৰা পুত্তং আলিঙ্গেত্ৰা ঊরূসু নিপজ্জাপেসি। সকলগামৰাসিনো আগন্ত্ৰা বলিকম্মাদীনি করোন্তি। উপাসিকা পরিদেৰমানা ইমা গাথাযো অভাসি।
পাটিহারিযপক্খঞ্চাতি মনুস্সা ‘‘অট্ঠমীউপোসথস্স পচ্চুগ্গমনঞ্চ অনুগ্গমনঞ্চ করিস্সামা’’তি অট্ঠঙ্গসুসমাগতন্তি অট্ঠঙ্গেহি সুট্ঠু সমাগতং, সম্পযুত্তন্তি অত্থো। ব্রহ্মচরিযন্তি সেট্ঠচরিযং। ন তে হি যক্খা কীল়ন্তীতি ন তে গহেত্ৰা যক্খা কিলমেন্তি।
পুন চাতুদ্দসিন্তি ইমায গাথায সামণেরস্স কাযে অধিমুত্তা যক্খিনী আহ। আৰি ৰা যদি ৰা রহোতি কস্সচি সম্মুখে ৰা পরম্মুখে ৰা। পমুত্যত্থীতি পমুত্তি অত্থি। উপ্পচ্চাপীতি উপ্পতিত্ৰাপি। সচেপি সকুণো ৰিয উপ্পতিত্ৰা পলাযসি, তথাপি তে মোক্খো নত্থীতি ৰদতি। এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা সামণেরং মুঞ্চি। সামণেরো অক্খীনি উম্মীলেসি, মাতা কেসে পকিরিয অস্সসন্তী পস্সসন্তী রোদতি। সো ‘‘অমনুস্সেন গহিতোম্হী’’তি ন জানাতি। ওলোকেন্তো পন ‘‘অহং পুব্বে পীঠে নিসিন্নো। মাতা মে অৰিদূরে নিসীদিত্ৰা তণ্ডুলে ধোৰতি। ইদানি পনম্হি ভূমিযং মতং ৰা অম্মাতি গাথমাহ।
কামে চজিত্ৰানাতি দুৰিধেপি কামে পহায। পুনরাগচ্ছতেতি ৰিব্ভমনৰসেন আগচ্ছতি। পুন জীৰং মতো হি সোতি উপ্পব্বজিত্ৰা পুন জীৰন্তোপি সো মতকোৰ, তস্মা তম্পি রোদন্তীতি ৰদতি।
ইদানিস্স ঘরাৰাসে আদীনৰং দস্সেন্তী কুক্কুল়াতিআদিমাহ। তত্থ কুক্কুল়াতি ঘরাৰাসো কির উণ্হট্ঠেন কুক্কুল়া নাম হোতি। কস্স উজ্ঝাপযামসেতি – ‘‘অভিধাৰথ, ভদ্দং তে হোতূ’’তি এৰং ৰত্ৰা – ‘‘যং ত্ৰং ৰিব্ভমিতুকামো যক্খেন পাপিতো, ইমং ৰিপ্পকারং কস্স মযং উজ্ঝাপযাম নিজ্ঝাপযাম আরোচযামা’’তি ৰদতি। পুন ডয্হিতুমিচ্ছসীতিআদিত্তঘরতো নীহটভণ্ডং ৰিয ঘরা নীহরিত্ৰা বুদ্ধসাসনে পব্বজিতো পুন মহাডাহসদিসে ঘরাৰাসে ডয্হিতুং ইচ্ছসীতি অত্থো। সো মাতরি কথেন্তিযা কথেন্তিযা সল্লক্খেত্ৰা হিরোত্তপ্পং পটিলভিত্ৰা, ‘‘নত্থি ময্হং গিহিভাৰেন অত্থো’’তি আহ। অথস্স মাতা ‘‘সাধু, তাতা’’তি তুট্ঠা
৬. পিযঙ্করসুত্তৰণ্ণনা
২৪০. ছট্ঠে জেতৰনেতি জেতৰনস্স পচ্চন্তে কোসম্বককুটি নাম অত্থি, তত্থ ৰিহরতি। ধম্মপদানীতি ইধ পাটিযেক্কং সঙ্গহং আরুল়্হা ছব্বীসতিৰগ্গা তন্তি অধিপ্পেতা এৰং তোসেসীতি সা কির পুত্তং পিযঙ্করং অঙ্কেনাদায জেতৰনস্স পচ্ছিমভাগতো পট্ঠায গোচরং পরিযেসন্তী অনুপুব্বেন নগরাভিমুখী হুত্ৰা উচ্চারপস্সাৰখেল়সিঙ্ঘাণিকদুব্ভোজনানি পরিযেসমানা থেরস্স ৰসনট্ঠানং পত্ৰা মধুরস্সরং অস্সোসি। তস্সা সো সদ্দো ছৰিআদীনি ছেত্ৰা মা সদ্দং করীতি সদ্দং মা করি।
পাণেসু চাতি গাথায সা অত্তনো ধম্মতায সমাদিণ্ণং পঞ্চসীলং দস্সেতি। তত্থ সংযমামসেতি সংযমাম সংযতা হোম। ইমিনা পাণাতিপাতা ৰিরতি গহিতা, দুতিযপদেন মুসাৰাদা ৰিরতি, ততিযপদেন সেসা তিস্সো ৰিরতিযো। অপি মুচ্চেম পিসাচযোনিযাতি অপি নাম যক্খলোকে উপ্পন্নানি পঞ্চ ৰেরানি পহায, যোনিসো পটিপজ্জিত্ৰা ইমায ছাতকদুব্ভিক্খায পিসাচযক্খযোনিযা মুচ্চেম, তাতাতি ৰদতি। ছট্ঠং।
৭. পুনব্বসুসুত্তৰণ্ণনা
২৪১. সত্তমে তেন খো পন সমযেনাতি কতরসমযেন? সূরিযস্স অত্থঙ্গমনসমযেন। তদা কির ভগৰা পচ্ছাভত্তে মহাজনস্স ধম্মং দেসেত্ৰা মহাজনং উয্যোজেত্ৰা ন্হানকোট্ঠকে ন্হত্ৰা গন্ধকুটিপরিৰেণে পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে পুরত্থিমলোকধাতুং ওলোকযমানো নিসীদি। অথেকচারিকদ্ৰিচারিকাদযো পংসুকূলিকপিণ্ডপাতিকভিক্খূ অত্তনো
এৰং তোসেসীতি সা কির ধীতরং অঙ্কেনাদায পুত্তং অঙ্গুলিযা গহেত্ৰা জেতৰনপিট্ঠিযং পাকারপরিক্খেপসমীপে উচ্চারপস্সাৰখেল়সিঙ্ঘাণিকং পরিযেসমানা অনুপুব্বেন জেতৰনদ্ৰারকোট্ঠকং সম্পত্তা। ভগৰতো চ, ‘‘আনন্দ, পত্তং আহর, চীৰরং আহর, ৰিঘাসাদানং দানং দেহী’’তি কথেন্তস্স সদ্দো সমন্তা দ্ৰাদসহত্থমত্তমেৰ গণ্হাতি। ধম্মং দেসেন্তস্স তুণ্হী উত্তরিকে হোহীতি এৰং তোসেসি।
তত্থ যাৰাতি যাৰ ধম্মং সুণামি, তাৰ তুণ্হী হোহীতি অত্থো। সব্বগন্থপ্পমোচনন্তি নিব্বানং আগম্ম সব্বে গন্থা পমুচ্চন্তি, তস্মা তং সব্বগন্থপ্পমোচনন্তি ৰুচ্চতি। অতিৰেলাতি ৰেলাতিক্কন্তা পমাণাতিক্কন্তা। পিযাযনাতি মগ্গনা পত্থনা। ততো পিযতরন্তি যা পাণিনন্তি যথা যং ধম্মং অভিসম্বুদ্ধন্তি, যং ধম্মং ভগৰা অভিসম্বুদ্ধো। তুণ্হীভূতাযমুত্তরাতি ন কেৰলং অহমেৰ, অযং মে ভগিনী উত্তরাপি তুণ্হীভূতাতি ৰদতি। সদ্ধম্মস্স অনঞ্ঞাযাতি, অম্ম, মযং পুব্বেপি ইমং সদ্ধম্মমেৰ অজানিত্ৰা ইদানি ইদং খুপ্পিপাসাদিদুক্খং অনুভৰন্তা দুক্খং চরাম ৰিহরাম।
চক্খুমাতি পঞ্চহি চক্খূহি চক্খুমা। ধম্মং দেসেন্তোযেৰ ভগৰা পরিসং সল্লক্খযমানো তস্সা যক্খিনিযা চেৰ যক্খদারকস্স চ সোতাপত্তিফলস্স উপনিস্সযং দিস্ৰা দেসনং ৰিনিৰট্টেত্ৰা চতুসচ্চকথং দীপেতি, তং সুত্ৰা তস্মিংযেৰ দেসে ঠিতা যক্খিনী সদ্ধিং পুত্তেন
ইদানি সা যক্খিনী পুত্তস্স অনুমোদনং করোন্তী সাধু খো পণ্ডিতো নামাতিআদিমাহ। অজ্জাহম্হি সমুগ্গতাতি অহম্হি অজ্জ ৰট্টতো উগ্গতা সমুগ্গতা সাসনে ৰা উগ্গতা সমুগ্গতা, ত্ৰম্পি সুখী হোহীতি। দিট্ঠানীতি মযা চ তযা চ দিট্ঠানি। উত্তরাপি সুণাতু মেতি, ‘‘অম্হাকং চতুসচ্চপটিৰেধভাৰং, ধীতা মে উত্তরাপি, সুণাতূ’’তি ৰদতি। সহ সচ্চপটিৰেধেনেৰ সাপি সূচিলোমো ৰিয সব্বং সেতকণ্ডুকচ্ছুআদিভাৰং পহায দিব্বসম্পত্তিং পটিলভতি সদ্ধিং পুত্তেন। ধীতা পনস্সা যথা নাম লোকে মাতাপিতূহি ইস্সরিযে লদ্ধে পুত্তানম্পি তং হোতি, এৰং মাতু-আনুভাৰেনেৰ সম্পত্তিং লভি। ততো পট্ঠায চ সা সদ্ধিং পুত্তকেহি গন্ধকুটিসমীপরুক্খেযেৰ নিৰাসরুক্খং লভিত্ৰা সাযং পাতং বুদ্ধদস্সনং লভমানা ধম্মং সুণমানা দীঘরত্তং তত্থেৰ ৰসি। সত্তমং।
৮. সুদত্তসুত্তৰণ্ণনা
২৪২. অট্ঠমে কেনচিদেৰ করণীযেনাতি ৰাণিজ্জকম্মং অধিপ্পেতং। অনাথপিণ্ডিকো চ রাজগহসেট্ঠি চ অঞ্ঞমঞ্ঞং ভগিনিপতিকা হোন্তি। যদা রাজগহে উট্ঠানকভণ্ডকং মহগ্ঘং হোতি, তদা রাজগহসেট্ঠি তং গহেত্ৰা
তং দিৰসং পন রাজগহসেট্ঠি যোজনমত্তে ঠিতেন অনাথপিণ্ডিকেন আগতভাৰজাননত্থং পেসিতং পণ্ণং ন সুণি, ধম্মস্সৰনত্থায ৰিহারং অগমাসি। সো ধম্মকথং সুত্ৰা স্ৰাতনায বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নিমন্তেত্ৰা অত্তনো ঘরে উদ্ধনখণাপনদারুফালনাদীনি কারেসি। অনাথপিণ্ডিকোপি ‘‘ইদানি ময্হং পচ্চুগ্গমনং করিস্সতি, ইদানি করিস্সতী’’তি ঘরদ্ৰারেপি পচ্চুগ্গমনং অলভিত্ৰা
এতদহোসি অকালো খো অজ্জাতি সো কির তং সেট্ঠিং পুচ্ছি, ‘‘কুহিং গহপতি সত্থা ৰিহরতী’’তি? অথস্স সো – ‘‘বুদ্ধা বুদ্ধগতায সতিযা নিপজ্জীতি তংদিৰসং কিরস্স ভণ্ডসকটেসু ৰা উপট্ঠাকেসু ৰা চিত্তম্পি ন উপ্পজ্জি, সাযমাসম্পি ন অকাসি, সত্তভূমিকং পন পাসাদং আরুয্হ সুপঞ্ঞত্তালঙ্কতৰরসযনে ‘‘বুদ্ধো বুদ্ধো’’তি সজ্ঝাযং করোন্তোৰ নিপজ্জিত্ৰা নিদ্দং ওক্কমি। তেন ৰুত্তং ‘‘বুদ্ধগতায সতিযা নিপজ্জী’’তি।
রত্তিযা সুদং তিক্খত্তুং উট্ঠাসি পভাতন্তি মঞ্ঞমানোতি পঠমযামে তাৰ ৰীতিৰত্তে উট্ঠায বুদ্ধং
ৰিৰরিংসূতি ‘‘অযং মহাসেট্ঠি ‘বুদ্ধুপট্ঠানং গমিস্সামী’তি নিক্খন্তো, পঠমদস্সনেনেৰ সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায তিণ্ণং রতনানং অগ্গুপট্ঠাকো হুত্ৰা অসদিসং সঙ্ঘারামং কত্ৰা চাতুদ্দিসস্স অরিযগণস্স অনাৰটদ্ৰারো ভৰিস্সতি, ন যুত্তমস্স দ্ৰারং পিদহিতু’’ন্তি চিন্তেত্ৰা ৰিৰরিংসু। অন্তরধাযীতি রাজগহং কির আকিণ্ণমনুস্সং অন্তোনগরে নৰ কোটিযো, বহিনগরে নৰাতি তং উপনিস্সায অট্ঠারস মনুস্সকোটিযো ৰসন্তি। অৰেলায মতমনুস্সে বহি নীহরিতুং অসক্কোন্তা অট্টালকে ঠত্ৰা বহিদ্ৰারে খিপন্তি। মহাসেট্ঠি নগরতো বহিনিক্খন্তমত্তোৰ অল্লসরীরং পাদেন অক্কমি, অপরম্পি পিট্ঠিপাদেন পহরি। মক্খিকা উপ্পতিত্ৰা পরিকিরিংসু। দুগ্গন্ধো নাসপুটং অভিহনি। বুদ্ধপ্পসাদো তনুত্তং গতো। তেনস্স সদ্দমনুস্সাৰেসীতি ‘‘সেট্ঠিস্স উস্সাহং জনেস্সামী’’তি সুৰণ্ণকিঙ্কিণিকং ঘট্টেন্তো ৰিয মধুরস্সরেন সদ্দং অনুস্সাৰেসি।
সতং কঞ্ঞাসহস্সানীতি পুরিমপদানিপি ইমিনাৰ সহস্সপদেন সদ্ধিং সম্বন্ধনীযানি। যথেৰ হি সতং কঞ্ঞাসহস্সানি, সতং সহস্সানি হত্থী, সতং সহস্সানি অস্সা, সতং সহস্সানি রথাতি অযমেত্থ অত্থো। ইতি একেকসতসহস্সমেৰ দীপিতং। পদৰীতিহারস্সাতি পদৰীতিহারো নাম সমগমনে দ্ৰিন্নং পদানং অন্তরে মুট্ঠিরতনমত্তং। কলং নাগ্ঘন্তি সোল়সিন্তি তং একং পদৰীতিহারং সোল়সভাগে কত্ৰা ততো একো কোট্ঠাসো পুন সোল়সধা, ততো একো সোল়সধাতি এৰং সোল়স ৰারে সোল়সধা ভিন্নস্স একো কোট্ঠাসো সোল়সিকলা নাম, তং সোল়সিকলং এতানি চত্তারি সতসহস্সানি ন অগ্ঘন্তি। ইদং ৰুত্তং হোতি – সতং হত্থিসহস্সানি সতং অস্সসহস্সানি সতং রথসহস্সানি সতং কঞ্ঞাসহস্সানি, তা চ খো আমুক্কমণিকুণ্ডলা সকলজম্বুদীপরাজধীতরো ৰাতি ইমস্মা এত্তকা লাভা ৰিহারং গচ্ছন্তস্স
অন্ধকারো অন্তরধাযীতি সো কির চিন্তেসি – ‘‘অহং এককোতি সঞ্ঞং করোমি, অনুযুত্তাপি মে অত্থি, কস্মা ভাযামী’’তি সূরো অহোসি। অথস্স বলৰা বুদ্ধপ্পসাদো উদপাদি। তস্মা অন্ধকারো অন্তরধাযীতি। সেসৰারেসুপি এসেৰ নযো। অপিচ পুরতো পুরতো গচ্ছন্তো ভিংসনকে সুসানমগ্গে অট্ঠিকসঙ্খলিকসমংসলোহিতন্তিআদীনি অনেকৰিধানি কুণপানি অদ্দস
এহি সুদত্তাতি সো কির সেট্ঠি গচ্ছমানোৰ চিন্তেসি – ‘‘ইমস্মিং লোকে বহূ পূরণকস্সপাদযো তিত্থিযা ‘মযং বুদ্ধা মযং বুদ্ধা’তি ৰদন্তি, কথং নু খো অহং সত্থু বুদ্ধভাৰং জানেয্য’’ন্তি? অথস্স এতদহোসি – ‘‘ময্হং গুণৰসেন উপ্পন্নং নামং মহাজনো জানাতি, কুলদত্তিযং পন মে নামং অঞ্ঞত্র মযা ন কোচি জানাতি। সচে বুদ্ধো ভৰিস্সতি, কুলদত্তিকনামেন মং আলপিস্সতী’’তি। সত্থা তস্স চিত্তং ঞত্ৰা এৰমাহ।
পরিনিব্বুতোতি কিলেসপরিনিব্বানেন পরিনিব্বুতো। আসত্তিযোতি তণ্হাযো। সন্তিন্তি কিলেসৰূপসমং। পপ্পুয্যাতি পত্ৰা। ইদঞ্চ পন ৰত্ৰা সত্থা তস্স অনুপুব্বিকথং কথেত্ৰা মত্থকে চত্তারি সচ্চানি পকাসেসি। সেট্ঠি ধম্মদেসনং সুত্ৰা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নিমন্তেত্ৰা পুনদিৰসতো পট্ঠায মহাদানং দাতুং আরভি। বিম্বিসারাদযো সেট্ঠিস্স সাসনং পেসেন্তি – ‘‘ত্ৰং আগন্তুকো, যং নপ্পহোতি, তং ইতো আহরাপেহী’’তি। সো ‘‘অলং তুম্হে বহুকিচ্চা’’তি সব্বে পটিক্খিপিত্ৰা পঞ্চহি সকটসতেহি আনীতৰিভৰেন সত্তাহং মহাদানং অদাসি। দানপরিযোসানে চ ভগৰন্তং সাৰত্থিযং ৰস্সাৰাসং পটিজানাপেত্ৰা রাজগহস্স চ সাৰত্থিযা
৯. পঠমসুক্কাসুত্তৰণ্ণনা
২৪৩. নৰমে রথিকায রথিকন্তি একং রথিকং গহেত্ৰা ততো অপরং গচ্ছন্তো রথিকায রথিকং উপসঙ্কমন্তো নাম হোতি। সিঙ্ঘাটকেপি এসেৰ নযো। এত্থ চ রথিকাতি রচ্ছা। সিঙ্ঘাটকন্তি চতুক্কং। কিং মে কতাতি কিং ইমে কতা? কিং করোন্তীতি অত্থো। মধুপীতাৰ সেযরেতি গন্ধমধুপানং পীতা ৰিয সযন্তি। গন্ধমধুপানং পীতো কির সীসং উক্খিপিতুং ন সক্কোতি, অসঞ্ঞী হুত্ৰা সযতেৰ। তস্মা এৰমাহ।
তঞ্চ পন অপ্পটিৰানীযন্তি তঞ্চ পন ধম্মং অপ্পটিৰানীযং দেসেতি। বাহিরকঞ্হি সুমধুরম্পি ভোজনং পুনপ্পুনং ভুঞ্জন্তস্স ন রুচ্চতি, ‘‘অপনেথ, কিং ইমিনা’’তি? পটিৰানেতব্বং অপনেতব্বং হোতি, ন এৰমযং ধম্মো। ইমং হি ধম্মং পণ্ডিতা ৰস্সসতম্পি ৰস্সসহস্সম্পি সুণন্তা তিত্তিং ন গচ্ছন্তি। তেনাহ ‘‘অপ্পটিৰানীয’’ন্তি। অসেচনকমোজৰন্তি অনাসিত্তকং ওজৰন্তং। যথা হি বাহিরানি অসম্ভিন্নপাযাসাদীনিপি সপ্পিমধুসক্খরাহি আসিত্তানি যোজিতানেৰ মধুরানি ওজৰন্তানি হোন্তি, ন এৰমযং ধম্মো। অযং হি অত্তনো ধম্মতায মধুরো চেৰ ওজৰা চ, ন অঞ্ঞেন উপসিত্তো। তেনাহ ‘‘অসেচনকমোজৰ’’ন্তি। পিৰন্তি মঞ্ঞে সপ্পঞ্ঞাতি পণ্ডিতপুরিসা পিৰন্তি ৰিয। ৰলাহকমেৰ পন্থগূতি ৰলাহকন্তরতো নিক্খন্তউদকং ঘম্মাভিতত্তা পথিকা ৰিয। নৰমং।
১০-১১. দুতিযসুক্কাসুত্তাদিৰণ্ণনা
২৪৪. দসমে পুঞ্ঞং ৰত পসৰি বহুন্তি বহুং ৰত পুঞ্ঞং পসৰতীতি। দসমং।
২৪৫. একাদসমং উত্তানমেৰ। একাদসমং।
১২. আল়ৰকসুত্তৰণ্ণনা
২৪৬. দ্ৰাদসমে আল়ৰিযন্তি আল়ৰীতি তং রট্ঠম্পি নগরম্পি। তঞ্চ ভৰনং নগরস্স অৰিদূরে গাৰুতমত্তে ঠিতং। ভগৰা তত্থ ৰিহরন্তো তং নগরং উপনিস্সায আল়ৰকস্স যক্খস্স ভৰনেতি এত্থ পন অযমনুপুব্বিকথা – আল়ৰকো কির রাজা ৰিৰিধনাটকূপভোগং ছড্ডেত্ৰা চোরপটিবাহনত্থং পটিরাজনিসেধনত্থং ব্যাযামকরণত্থঞ্চ সত্তমে সত্তমে দিৰসে মিগৰং গচ্ছন্তো একদিৰসং বলকাযেন সদ্ধিং কতিকং অকাসি – ‘‘যস্স পস্সেন মিগো পলাযতি, তস্সেৰ সো ভারো’’তি। অথ তস্সেৰ পস্সেন মিগো পলাযি, জৰসম্পন্নো রাজা ধনুং গহেত্ৰা পত্তিকোৰ তিযোজনং তং মিগং অনুবন্ধি। এণিমিগা চ তিযোজনৰেগা এৰ হোন্তি। অথ পরিক্খীণজৰং তং উদকং ৰিয পৰিসিত্ৰা ঠিতং ৰধিত্ৰা দ্ৰিধা ছেত্ৰা অনত্থিকোপি মংসেন ‘‘নাসক্খি মিগং গহেতু’’ন্তি অপৰাদমোচনত্থং কাজেনাদায আগচ্ছন্তো নগরস্সাৰিদূরে বহলপত্তপলাসং মহানিগ্রোধং দিস্ৰা পরিস্সমৰিনোদনত্থং তস্স মূলমুপগতো। তস্মিঞ্চ নিগ্রোধে আল়ৰকো যক্খো মহারাজসন্তিকা ভৰনং লভিত্ৰা মজ্ঝন্হিকসমযে তস্স রুক্খস্স ছাযায ফুট্ঠোকাসং পৰিট্ঠে পাণিনো খাদন্তো পটিৰসতি। সো তং দিস্ৰা খাদিতুং উপগতো। রাজা তেন সদ্ধিং কতিকং অকাসি – ‘‘মুঞ্চ মং, অহং তে দিৰসে দিৰসে মনুস্সঞ্চ থালিপাকঞ্চ পেসেস্সামী’’তি। যক্খো – ‘‘ত্ৰং রাজূপভোগেন পমত্তো ন সরিস্সসি, অহং পন ভৰনং অনুপগতঞ্চ অননুঞ্ঞাতঞ্চ খাদিতুং ন লভামি, স্ৰাহং ভৰন্তম্পি জীযেয্য’’ন্তি ন মুঞ্চি। রাজা ‘‘যং দিৰসং ন পেসেমি, তং দিৰসং মং গহেত্ৰা খাদা’’তি অত্তানং অনুজানিত্ৰা তেন মুত্তো নগরাভিমুখো অগমাসি।
বলকাযো মগ্গে খন্ধাৰারং বন্ধিত্ৰা ঠিতো রাজানং দিস্ৰা, ‘‘কিং, মহারাজ, অযসমত্তভযা এৰং কিলন্তোসী’’তি? ৰদন্তো পচ্চুগ্গন্ত্ৰা পটিগ্গহেসি। রাজা তং পৰত্তিং অনারোচেত্ৰা নগরং গন্ত্ৰা কতপাতরাসো নগরগুত্তিকং আমন্তেত্ৰা এতমত্থং আরোচেসি। নগরগুত্তিকো – ‘‘কিং, দেৰ
অথ নগরগুত্তিকো রঞ্ঞো আরোচেসি। রাজা অত্তনো ধনং নগররচ্ছাসু ছড্ডাপেসি ‘‘অপ্পেৰ নাম কোচি লোভেন গণ্হেয্যা’’তি। তং পাদেনপি কোচি নচ্ছুপি। সো চোরে অলভন্তো অমচ্চানং আরোচেসি। অমচ্চা ‘‘কুলপটিপাটিযা একমেকং জিণ্ণকং পেসেম, সো পকতিযাপি মচ্চুপথে ৰত্ততী’’তি আহংসু। রাজা ‘‘অম্হাকং পিতরং অম্হাকং পিতামহং পেসেতীতি মনুস্সা খোভং করিস্সন্তি, মা ৰো এতং রুচ্চী’’তি ৰারেসি। ‘‘তেন হি, দেৰ, দারকং পেসেম উত্তানসেয্যকং, তথাৰিধস্স হি ‘মাতা মে’তি ‘পিতা মে’তি সিনেহো নত্থী’’তি আহংসু। রাজা অনুজানি। তে তথা অকংসু। নগরে দারকমাতরো চ দারকে গহেত্ৰা গব্ভিনিযো চ পলাযিত্ৰা পরজনপদে দারকে সংৰড্ঢেত্ৰা আনেন্তি। এৰং দ্ৰাদস ৰস্সানি গতানি।
ততো একদিৰসং সকলনগরং ৰিচিনিত্ৰা
কিং পন ভগৰা যস্মিং নিগ্রোধে আল়ৰকস্স ভৰনং, তস্স মূলে ৰিহাসি, উদাহু ভৰনেযেৰাতি? ভৰনেযেৰ। যথেৰ হি যক্খা অত্তনো ভৰনং পস্সন্তি, তথা ভগৰাপি। সো তত্থ গন্ত্ৰা ভৰনদ্ৰারে অট্ঠাসি। তদা আল়ৰকো হিমৰন্তে যক্খসমাগমং গতো হোতি। ততো আল়ৰকস্স দ্ৰারপালো গদ্রভো নাম যক্খো ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা, ‘‘কিং, ভন্তে, ভগৰা ৰিকালে আগতো’’তি আহ। আম, গদ্রভ, আগতোম্হি, সচে তে অগরু, ৰিহরেয্যামেকরত্তং আল়ৰকস্স ভৰনেতি
দুতিযম্পি গদ্রভো যক্খো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অগ্গিতত্তকপালসদিসো, ভন্তে, আল়ৰকো, মাতাপিতরোতি ৰা সমণব্রাহ্মণাতি ৰা ধম্মোতি ৰা ন জানাতি, ইধাগতানং পন চিত্তক্খেপম্পি করোতি, হদযম্পি ফালেতি, পাদেপি গহেত্ৰা পরসমুদ্দং ৰা পরচক্কৰাল়ং ৰা খিপতী’’তি। দুতিযম্পি ভগৰা আহ – ‘‘জানামি, গদ্রভ, সচেপি তে অগরু, ৰিহরেয্যামেকরত্ত’’ন্তি। ন মে, ভন্তে, গরু, অপিচ খো সো যক্খো অত্তনো অনারোচেত্ৰা অনুজানন্তং মং জীৰিতাপি ৰোরোপেয্য, আরোচেমি, ভন্তে, তস্সাতি। যথাসুখং
তদা সাতাগিরহেমৰতা ভগৰন্তং জেতৰনেযেৰ ৰন্দিত্ৰা ‘‘যক্খসমাগমং গমিস্সামা’’তি সপরিৰারা নানাযানেহি
অথ খো আল়ৰকো…পে॰… এতদৰোচ – ‘‘নিক্খম, সমণা’’তি কস্মা পনাযং এতদৰোচ? রোসেতুকামতায। তত্রেৰং আদিতো পভুতি সম্বন্ধো ৰেদিতব্বো – অযং হি যস্মা অস্সদ্ধস্স সদ্ধাকথা দুক্কথা হোতি দুস্সীলাদীনং সীলাদিকথা ৰিয, তস্মা তেসং যক্খানং সন্তিকা ভগৰতো পসংসং সুত্ৰাযেৰ অগ্গিম্হি পক্খিত্তলোণসক্খরা ৰিয অব্ভন্তরে কোপেন তটতটাযমানহদযো হুত্ৰা ‘‘কো সো ভগৰা নাম, যো মম ভৰনং পৰিট্ঠো’’তি আহ। তে অহংসু – ‘‘ন ত্ৰং, আৰুসো, জানাসি ভগৰন্তং অম্হাকং সত্থারং, যো তুসিতভৰনে ঠিতো পঞ্চমহাৰিলোকিতং ৰিলোকেত্ৰা’’তিআদিনা নযেন যাৰ ধম্মচক্কপৰত্তনা কথেন্তা পটিসন্ধিআদীসু দ্ৰত্তিংস পুব্বনিমিত্তানি ৰত্ৰা, ‘‘ইমানিপি ত্ৰং, আৰুসো, অচ্ছরিযানি নাদ্দসা’’তি? চোদেসুং। সো দিস্ৰাপি কোধৰসেন ‘‘নাদ্দস’’ন্তি আহ। আৰুসো আল়ৰক, পস্সেয্যাসি ৰা ত্ৰং, ন ৰা, কো তযা অত্থো পস্সতা ৰা অপস্সতা
চত্তারো কির সদ্দা সকলজম্বুদীপে সূযিংসু – যঞ্চ পুণ্ণকো যক্খসেনাপতি ধনঞ্জযকোরব্যরাজানং জূতং জিনিত্ৰা অপ্ফোটেত্ৰা ‘‘অহং জিনি’’ন্তি উগ্ঘোসেসি; যঞ্চ সক্কো দেৰানমিন্দো কস্সপভগৰতো সাসনে ওসক্কন্তে ৰিস্সকম্মদেৰপুত্তং সুনখং করিত্ৰা – ‘‘অহং পাপভিক্খূ চ
সো ৰাতমণ্ডলং সমুট্ঠাপেসি – ‘‘এতেনেৰ সমণং পলাপেস্সামী’’তি মহাৰস্সং সমুট্ঠাপেসি। ‘‘উদকেন অজ্ঝোত্থরিত্ৰা সমণং মারেস্সামী’’তি। তস্সানুভাৰেন উপরূপরি সতপটলসহস্সপটলাদিভেদা ৰলাহকা উট্ঠহিত্ৰা পৰস্সিংসু। ৰুট্ঠিধারাৰেগেন পথৰী ছিদ্দা অহোসি। ৰনরুক্খাদীনং উপরি মহোঘো আগন্ত্ৰা দসবলস্স চীৰরে উস্সাৰবিন্দুমত্তম্পি তেমেতুং নাসক্খি। ততো পাসাণৰস্সং সমুট্ঠাপেসি। মহন্তানি মহন্তানি পব্বতকূটানি ধূমাযন্তানি পহরণৰস্সং সমুট্ঠাপেসি। একতোধারাউভতোধারাঅসিসত্তিখুরপ্পাদযো ধূমাযন্তা পজ্জলন্তা আকাসেনাগন্ত্ৰা দসবলং পত্ৰা দিব্বপুপ্ফানি অহেসুং। ততো অঙ্গারৰস্সং সমুট্ঠাপেসি। কিংসুক ৰণ্ণা অঙ্গারা আকাসেনাগন্ত্ৰা দসবলস্স পাদমূলে দিব্বপুপ্ফানি হুত্ৰা ৰিকীরযিংসু। ততো কুক্কুলৰস্সং সমুট্ঠাপেসি। অচ্চুণ্হা কুক্কুলা আকাসেনাগন্ত্ৰা দসবলস্স পাদমূলে চন্দনচুণ্ণং হুত্ৰা নিপতিংসু। ততো ৰালিকৰস্সং সমুট্ঠাপেসি। অতিসুখুমৰালিকা ধূমাযন্তা পজ্জলন্তা আকাসেনাগন্ত্ৰা দসবলস্স পাদমূলে দিব্বপুপ্ফানি হুত্ৰা নিপতিংসু। ততো কললৰস্সং সমুট্ঠাপেসি। তং কললৰস্সং ধূমাযন্তং পজ্জলন্তং আকাসেনাগন্ত্ৰা দসবলস্স পাদমূলে দিব্বগন্ধং হুত্ৰা নিপতি। ততো অন্ধকারং সমুট্ঠাপেসি ‘‘ভিংসেত্ৰা সমণং পলাপেস্সামী’’তি। তং চতুরঙ্গসমন্নাগতং অন্ধকারসদিসং হুত্ৰা দসবলং পত্ৰা সূরিযপ্পভাৰিহতমিৰ অন্ধকারং অন্তরধাযি।
এৰং যক্খো ইমাহি নৰহি ৰাতৰস্সপাসাণপহরণঙ্গারকুক্কুলৰালিককললন্ধকারৰুট্ঠীহি
চত্তারি কির আৰুধানি লোকে সেট্ঠানি – সক্কস্স ৰজিরাৰুধং, ৰেস্সৰণস্স গদাৰুধং, যমস্স নযনাৰুধং, আল়ৰকস্স দুস্সাৰুধন্তি। যদি হি সক্কো দুট্ঠো ৰজিরাৰুধং সিনেরুমত্থকে পহরেয্য, অট্ঠসট্ঠিসহস্সাধিকযোজনসতসহস্সং ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা হেট্ঠতো গচ্ছেয্য। ৰেস্সৰণেন কুজ্ঝনকালে ৰিস্সজ্জিতং গদাৰুধং বহূনং যক্খসহস্সানং সীসং পাতেত্ৰা পুন হত্থপাসং আগন্ত্ৰা তিট্ঠতি। যমেন দুট্ঠেন নযনাৰুধেন ওলোকিতমত্তে অনেকানি কুম্ভণ্ডসহস্সানি তত্তকপালে তিলা ৰিয ফরন্তানি ৰিনস্সন্তি। আল়ৰকো দুট্ঠো সচে আকাসে দুস্সাৰুধং মুঞ্চেয্য, দ্ৰাদস ৰস্সানি দেৰো ন ৰস্সেয্য। সচে পথৰিযং মুঞ্চেয্য। সব্বরুক্খতিণাদীনি সুস্সিত্ৰা
অথ আল়ৰকো ভগৰতো সমীপে উপরূপরি ৰিচরিত্ৰা ৰত্থাৰুধং মুঞ্চি। তং অসনিৰিচক্কং ৰিয আকাসে ভেরৰসদ্দং করোন্তং ধূমাযন্তং পজ্জলন্তং ভগৰন্তং পত্ৰা যক্খমানমদ্দনত্থং পাদপুঞ্ছনচোল়ং হুত্ৰা পাদমূলে নিপতি। আল়ৰকো তং দিস্ৰা ছিন্নৰিসাণো ৰিয উসভো উদ্ধতদাঠো ৰিয সপ্পো নিত্তেজো নিম্মদো নিপতিতমানদ্ধজো হুত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘দুস্সাৰুধম্পি মে সমণং নাভিভোসি। কিং নু খো কারণ’’ন্তি? ‘‘ইদং কারণং, মেত্তাৰিহারযুত্তো সমণো, হন্দ নং রোসেত্ৰা মেত্তায ৰিযোজেমী’’তি ইমিনা সম্বন্ধেনেতং ৰুত্তং – অথ খো আল়ৰকো যক্খো যেন ভগৰা…পে॰… নিক্খম সমণাতি। তত্থাযমধিপ্পাযো – কস্মা মযা অননুঞ্ঞাতো মম ভৰনং পৰিসিত্ৰা ঘরসামিকো ৰিয ইত্থাগারস্স মজ্ঝে নিসিন্নোসি? অননুযুত্তমেতং সমণস্স যদিদং অদিন্নপরিভোগো ইত্থিসংসগ্গো চ? তস্মা যদি ত্ৰং সমণধম্মে ঠিতো, নিক্খম সমণাতি। একে পন – ‘‘এতানি অঞ্ঞানি চ ফরুসৰচনানি ৰত্ৰা এৰাযং এতদৰোচা’’তি ভণন্তি।
অথ ভগৰা – ‘‘যস্মা থদ্ধো পটিথদ্ধভাৰেন ৰিনেতুং ন সক্কা, সো হি পটিথদ্ধভাৰে কযিরমানে, সেয্যথাপি চণ্ডস্স কুক্কুরস্স নাসায পিত্তং ভিন্দেয্য, সো ভিয্যোসোমত্তায চণ্ডতরো অস্স, এৰং থদ্ধতরো হোতি, মুদুনা পন সো সক্কা ৰিনেতু’’ন্তি ঞত্ৰা, সাধাৰুসোতি পিযৰচনেন তস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা নিক্খমি। তেন ৰুত্তং সাধাৰুসোতি ভগৰা নিক্খমীতি।
ততো আল়ৰকো – ‘‘সুব্বচো ৰতাযং সমণো একৰচনেনেৰ নিক্খন্তো, এৰং নাম নিক্খমেতুং সুখং সমণং অকারণেনেৰাহং সকলরত্তিং যুদ্ধেন অব্ভুয্যাসি’’ন্তি মুদুচিত্তো হুত্ৰা পুন চিন্তেসি – ‘‘ইদানিপি ন সক্কা জানিতুং, কিং নু খো সুব্বচতায নিক্খন্তো উদাহু কোধনো পৰিস, সমণাতি আহ। অথ সুব্বচোতি মুদুভূতচিত্তৰৰত্থানকরণত্থং পুন পিযৰচনং ৰদন্তো সাধাৰুসোতি ভগৰা নিক্খম পৰিসাতি আহ। ভগৰাপি তথা অকাসি। যদি ন করেয্য, পকতিযাপি থদ্ধযক্খস্স চিত্তং থদ্ধতরং হুত্ৰা ধম্মকথায ভাজনং ন ভৰেয্য। তস্মা যথা নাম মাতা রোদন্তং পুত্তকং যং সো ইচ্ছতি, তং দত্ৰা ৰা কত্ৰা ৰা সঞ্ঞাপেসি তথা ভগৰা কিলেসরোদনেন রোদন্তং যক্খং সঞ্ঞাপেতুং যং সো ভণতি, তং অকাসি। যথা চ ধাতী থঞ্ঞং অপিৰন্তং দারকং কিঞ্চি দত্ৰা উপলাল়েত্ৰা পাযেতি, তথা ভগৰা যক্খং লোকুত্তরধম্মখীরং পাযেতুং তস্স পত্থিতৰচনকরণেন উপলাল়েন্তো এৰমকাসি। যথা চ পুরিসো লাবুম্হি চতুমধুরং পূরেতুকামো তস্সব্ভন্তরং সোধেতি, এৰং ভগৰা যক্খস্স চিত্তে লোকুত্তরচতুমধুরং পূরেতুকামো তস্সব্ভন্তরে কোধমলং সোধেতুং যাৰ ততিযং নিক্খমনপৰিসনং অকাসি।
অথ আল়ৰকো ‘‘সুব্বচো অযং সমণো ‘নিক্খমা’তি ৰুত্তো নিক্খমতি, ‘পৰিসা’তি ৰুত্তো পৰিসতি। যংনূনাহং ইমং সমণং এৰমেৰ সকলরত্তিং কিলমেত্ৰা পাদে গহেত্ৰা পারগঙ্গায খিপেয্য’’ন্তি? পাপকং চিত্তং উপ্পাদেত্ৰা চতুত্থৰারং আহ নিক্খম, সমণাতি। তং ঞত্ৰা ভগৰা ন খ্ৰাহং তন্তি আহ। এৰং ৰা ৰুত্তে তদুত্তরিকরণীযং পরিযেসমানো পঞ্হং পুচ্ছিতব্বং মঞ্ঞিস্সতি। তং ধম্মকথায মুখং ভৰিস্সতীতি ঞত্ৰা, ন খ্ৰাহং তন্তি আহ। তত্থ ন-ইতি পটিক্খেপে। খোতি অৰধারণে। অহন্তি অত্তনিদস্সনং। তন্তি হেতুৰচনং। তেনেৰেত্থ ‘‘যস্মা ত্ৰং এৰং চিন্তেসি, তস্মা অহং, আৰুসো, নেৰ নিক্খমিস্সামি, যং তে করণীযং, তং করোহী’’তি এৰমত্থো দট্ঠব্বো।
ততো আল়ৰকো যস্মা পুব্বেপি আকাসেন গমনৰেলায – ‘‘কিং নু খো এতং সুৰণ্ণৰিমানং, উদাহু রজতমণিৰিমানানং অঞ্ঞতরং, হন্দ নং পস্সামা’’তি এৰং অত্তনো ৰিমানং আগতে ইদ্ধিমন্তে তাপসপরিব্বাজকে পঞ্হং পুচ্ছিত্ৰা ৰিস্সজ্জেতুং পঞ্হং তন্তিআদিমাহ।
কুতো পনস্স পঞ্হাতি ন খ্ৰাহং তং, আৰুসো, পস্সামি সদেৰকে লোকেতিআদিমাহ।
এৰং ভগৰা তস্স বাধনচিত্তং পটিসেধেত্ৰা পঞ্হাপুচ্ছনে উস্সাহং জনেন্তো আহ অপিচ ত্ৰং, আৰুসো, পুচ্ছ, যদাকঙ্খসীতি। তস্সত্থো – পুচ্ছ, যদি আকাঙ্খসি, ন মে পঞ্হাৰিস্সজ্জনে ভারো অত্থি। অথ ৰা পুচ্ছ, যং আকঙ্খসি। সব্বং তে ৰিস্সজ্জেস্সামীতি সব্বঞ্ঞুপৰারণং পৰারেসি অসাধারণং পচ্চেকবুদ্ধঅগ্গসাৰকমহাসাৰকেহি। এৰং ভগৰতো সব্বঞ্ঞুপৰারণায পৰারিতায অথ খো আল়ৰকো যক্খো ভগৰন্তং গাথায অজ্ঝভাসি।
তত্থ কিং সূধ ৰিত্তন্তি, কিং সু ইধ ৰিত্তং। ৰিত্তন্তি ধনং। তং হি পীতিসঙ্খাতং ৰিত্তিং করোতি, তস্মা ‘‘ৰিত্ত’’ন্তি ৰুচ্চতি। সুচিণ্ণন্তি সুকতং। সুখন্তি কাযিকচেতসিকং সাতং। আৰহাতীতি আৰহতি আনেতি দেতি অপ্পেতি। হৰে-ইতি দল়্হত্থে নিপাতো। সাদুতরন্তি অতিসযেন সাদু। ‘‘সাধুতর’’ন্তিপি পাঠো। রসানন্তি রসসঞ্ঞিতানং ধম্মানং। কথন্তি কেন পকারেন। কথংজীৰিনো জীৰিতং কথংজীৰিংজীৰিতং। গাথাবন্ধসুখত্থং পন সানুনাসিকং
অথস্স ভগৰা কস্সপদসবলেন ৰিস্সজ্জিতনযেনেৰ ৰিস্সজ্জেন্তো ইমং গাথমাহ সদ্ধীধ ৰিত্তন্তি। তত্থ যথা হিরঞ্ঞসুৰণ্ণাদি ৰিত্তং উপভোগসুখং
‘‘সদ্ধো
যং যং পদেসং ভজতি, তত্থ তত্থেৰ পূজিতো’’তি॥ (ধ॰ প॰ ৩০৩) –
ৰচনতো লোকসন্ততিঞ্চ আৰহতীতি কত্ৰা ‘‘ৰিত্ত’’ন্তি ৰুত্তং। যস্মা পন তেসং সদ্ধাৰিত্তং অনুগামিকং অনঞ্ঞসাধারণং সব্বসম্পত্তিহেতু, লোকিযস্স হিরঞ্ঞসুৰণ্ণাদিৰিত্তস্সাপি নিদানং। সদ্ধোযেৰ হি দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা ৰিত্তং অধিগচ্ছতি, অস্সদ্ধস্স পন ৰিত্তং যাৰদেৰ অনত্থায হোতি, তস্মা সেট্ঠন্তি ৰুত্তং। পুরিসস্সাতি উক্কট্ঠপরিচ্ছেদদেসনা। তস্মা ন কেৰলং পুরিসস্স, ইত্থিআদীনম্পি সদ্ধাৰিত্তমেৰ সেট্ঠন্তি ৰেদিতব্বং।
ধম্মোতি দসকুসলধম্মো, দানসীলভাৰনাধম্মো ৰা। সুচিণ্ণোতি সুকতো সুচরিতো। সুখমাৰহতীতি সোণসেট্ঠিপুত্তরট্ঠপালাদীনং ৰিয মনুস্সসুখং, সক্কাদীনং ৰিয দিব্বসুখং, পরিযোসানে মহাপদুমাদীনং ৰিয নিব্বানসুখঞ্চ আৰহতি।
সচ্চন্তি অযং সচ্চসদ্দো অনেকেসু অত্থেসু দিস্সতি। সেয্যথিদং – ‘‘সচ্চং ভণে ন কুজ্ঝেয্যা
‘‘সচ্চেন ৰাচেনুদকম্হি ধাৰতি,
ৰিসম্পি সচ্চেন হনন্তি পণ্ডিতা।
সচ্চেন দেৰো থনযং পৰস্সতি,
সচে ঠিতা নিব্বুতিং পত্থযন্তি॥
‘‘যে
সচ্চং তেসং সাদুতরং রসানং।
সচ্চে ঠিতা সমণব্রাহ্মণা চ,
তরন্তি জাতিমরণস্স পার’’ন্তি॥ (জা॰ ২.২১.৪৩৩)।
সাদুতরন্তি মধুরতরং পণীততরং। রসানন্তি যে ইমে ‘‘মূলরসো খন্ধরসো’’তিআদিনা (ধ॰ স॰ ৬২৮-৬৩০) নযেন সাযনীযধম্মা, যেচিমে ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সব্বং ফলরসং (মহাৰ॰ ৩০০), অরসরূপো ভৰং গোতমো, যে তে, ব্রাহ্মণ, রূপরসা সদ্দরসা (পারা॰ ৩; অ॰ নি॰ ৮.১১), অনাপত্তি রসরসে (পাচি॰ ৬০৫-৬১১), অযং ধম্মৰিনযো একরসো ৰিমুত্তিরসো (চূল়ৰ॰ ৩৮৫; অ॰ নি॰ ৮.১৯), ভাগী ৰা ভগৰা অত্থরসস্স ধম্মরসস্সা’’তিআদিনা (মহানি॰ ১৪৯) নযেন রূপাচাররসুপৰজ্জা অৰসেসা ব্যঞ্জনাদযো ‘‘ধম্মরসা’’তি ৰুচ্চন্তি
পঞ্ঞাজীৰিংজীৰিতন্তি এত্থ পন য্ৰাযং অন্ধেকচক্খুদ্ৰিচক্খুকেসু দ্ৰিচক্খুপুগ্গলো গহট্ঠো ৰা কম্মন্তানুট্ঠান-সরণগমনদান-সংৰিভাগ-সীলসমাদানুপোসথকম্মাদি গহট্ঠপটিপদং, পব্বজিতো ৰা অৰিপ্পটিসারকরসীলসঙ্খাতং তদুত্তরিচিত্তৰিসুদ্ধিআদিভেদম্পি পব্বজিতপটিপদং পঞ্ঞায আরাধেত্ৰা জীৰতি, তস্স
এৰং ভগৰতা ৰিস্সজ্জিতে চত্তারোপি পঞ্হে সুত্ৰা অত্তমনো যক্খো অৰসেসেপি চত্তারো পঞ্হে পুচ্ছন্তো কথংসু তরতি ওঘন্তি গাথমাহ। অথস্স ভগৰা পুরিমনযেনেৰ ৰিস্সজ্জেন্তো সদ্ধায তরতীতি গাথমাহ। তত্থ কিঞ্চাপি যো চতুব্বিধমোঘং তরতি, সো সংসারণ্ণৰম্পি তরতি, ৰট্টদুক্খম্পি অচ্চেতি, কিলেসমলাপি পরিসুজ্ঝতি, এৰং সন্তেপি পন যস্মা অস্সদ্ধো ওঘতরণং অসদ্দহন্তো ন পক্খন্দতি, পঞ্চসু কামগুণেসু চিত্তৰোস্সগ্গেন পমত্তো
এৰং ৰুত্তায চেতায যস্মা সোতাপত্তিযঙ্গপদট্ঠানং সদ্ধিন্দ্রিযং, তস্মা সদ্ধায তরতি ওঘন্তি ইমিনা পদেন দিট্ঠোঘতরণং সোতাপত্তিমগ্গং সোতাপন্নঞ্চ পকাসেতি। যস্মা পন সোতাপন্নো কুসলানং ধম্মানং ভাৰনায সাতচ্চকিরিযসঙ্খতেন অপ্পমাদেন সমন্নাগতো দুতিযমগ্গং আরাধেত্ৰা ঠপেত্ৰা সকিদেৰিমং অপ্পমাদেন অণ্ণৰন্তি ইমিনা পদেন ভৰোঘতরণং সকদাগামিমগ্গং সকদাগামিঞ্চ পকাসেতি। যস্মা চ সকদাগামী ৰীরিযেন ততিযমগ্গং আরাধেত্ৰা সকদাগামিমগ্গেন অনতীতং কামোঘৰত্থুং কামোঘসঞ্ঞিতঞ্চ কামদুক্খমচ্চেতি, তস্মা ৰীরিযেন দুক্খমচ্চেতীতি ইমিনা পদেন কামোঘতরণং অনাগামিমগ্গং অনাগামিঞ্চ পকাসেতি। যস্মা পন অনাগামী ৰিগতকামসঞ্ঞায পরিসুদ্ধায পঞ্ঞায একন্তপরিসুদ্ধং চতুত্থমগ্গপঞ্ঞং আরাধেত্ৰা অনাগামিমগ্গেন অপ্পহীনং অৰিজ্জাসঙ্খাতং পরমমলং পজহতি, তস্মা পঞ্ঞায পরিসুজ্ঝতীতি, ইমিনা পদেন অৰিজ্জোঘতরণং অরহত্তমগ্গঞ্চ অরহত্তঞ্চ পকাসেতি। ইমায চ অরহত্তনিকূটেন কথিতায গাথায পরিযোসানে যক্খো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি।
ইদানি কথংসু লভতে পঞ্ঞন্তি ইমং ছপ্পদং গাথমাহ। তত্থ কথংসূতি সব্বত্থেৰ অত্থযুত্তিপুচ্ছা হোন্তি। অযং হি পঞ্ঞাদিঅত্থং ঞত্ৰা তস্স যুত্তিং পুচ্ছতি – ‘‘কথং, কায যুত্তিযা, কেন কারণেন পঞ্ঞং লভতী’’তি? এস নযো ধনাদীসু।
অথস্স ভগৰা চতূহি কারণেহি পঞ্ঞালাভং দস্সেন্তো সদ্দহানোতিআদিমাহ। তস্সত্থো – যেন পুব্বভাগে কাযসুচরিতাদিভেদেন অপরভাগে চ সত্ততিংসবোধিপক্খিযভেদেন ধম্মেন অরহন্তো বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধসাৰকা নিব্বানং পত্তা, তং সদ্দহানো অরহতং ধম্মং নিব্বানপত্তিযা লোকিযলোকুত্তরপঞ্ঞং লভতি, তঞ্চ খো ন সদ্ধামত্তকেনেৰ। যস্মা পন সদ্ধাজাতো উপসঙ্কমতি
এৰং যস্মা সদ্ধায পঞ্ঞলাভসংৰত্তনিকং পটিপদং পটিপজ্জতি, সুস্সূসায সক্কচ্চং পঞ্ঞাধিগমূপাযং সুণাতি, অপ্পমাদেন গহিতং ন পমুস্সতি। ৰিচক্খণতায অনূনাধিকং অৰিপরীতঞ্চ গহেত্ৰা ৰিত্থারিকং করোতি। সুস্সূসায ৰা ওহিতসোতো পঞ্ঞাপটিলাভহেতুং ধম্মং সুণাতি, অপ্পমাদেন সুতধম্মং ধারেতি, ৰিচক্খণতায ধতানং ধম্মানং অত্থমুপপরিক্খতি, অথানুপুব্বেন পরমত্থসচ্চং সচ্ছিকরোতি, তস্মাস্স ভগৰা ‘‘কথংসু লভতে পঞ্ঞ’’ন্তি পুট্ঠো ইমানি চত্তারি কারণানি দস্সেন্তো ইমং গাথমাহ।
ইদানি পতিরূপকারীতি ইমং গাথমাহ। তত্থ দেসকালাদীনি অহাপেত্ৰা লোকিযস্স লোকুত্তরস্স ৰা ধনস্স পতিরূপং অধিগমূপাযং করোতীতি পতিরূপকারী। ধুরৰাতি চেতসিকৰীরিযৰসেন অনিক্খিত্তধুরো। উট্ঠাতাতি, ‘‘যো চ সীতঞ্চ উণ্হঞ্চ, তিণা ভিয্যো ন মঞ্ঞতী’’তিআদিনা (থেরগা॰ ২৩২) নযেন কাযিকৰীরীযৰসেন উট্ঠানসম্পন্নো অসিথিলপরক্কমো। ৰিন্দতে ধনন্তি একমূসিকায নচিরস্সেৰ চতুসতসহস্সসঙ্খং চূল়ন্তেৰাসী ৰিয লোকিযধনঞ্চ, মহল্লকমহাতিস্সত্থেরো ৰিয লোকুত্তরধনঞ্চ লভতি। সো ‘‘তীহিযেৰ ইরিযাপথেহি ৰিহরিস্সামী’’তি ৰত্তং কত্ৰা থিনমিদ্ধাগমনৰেলায পলালচুম্বটকং তেমেত্ৰা সীসে কত্ৰা গলপ্পমাণং উদকং পৰিসিত্ৰা থিনমিদ্ধং পটিবাহন্তো দসহি ৰস্সেহি অরহত্তং সচ্চেনাতি ৰচীসচ্চেনাপি ‘‘সচ্চৰাদী ভূতৰাদী’’তি, পরমত্থসচ্চেনাপি ‘‘বুদ্ধো পচ্চেকবুদ্ধো অরিযসাৰকো’’তি এৰং কিত্তিং পপ্পোতি। দদন্তি যংকিঞ্চি ইচ্ছিতপত্থিতং দদন্তো মিত্তানি গন্থতি, সম্পাদেতি করোতীতি অত্থো। দুদ্দদং ৰা দদং তং গন্থতি। দানমুখেন ৰা চত্তারিপি সঙ্গহৰত্থূনি গহিতানীতি ৰেদিতব্বানি, তেহি মিত্তানি করোতীতি ৰুত্তং হোতি।
এৰং যস্সেতেতিআদীমাহ। তস্সত্থো – যস্স ‘‘সদ্দহানো অরহত’’ন্তি এত্থ ৰুত্তায সব্বকল্যাণধম্মুপ্পাদিকায সদ্ধায সমন্নাগতত্তা সদ্ধস্স, ঘরমেসিনোতি ঘরাৰাসং পঞ্চ ৰা কামগুণে এসন্তস্স গৰেসন্তস্স কামভোগিনো গহট্ঠস্স ‘‘সচ্চেন কিত্তিং পপ্পোতী’’তি এত্থ ৰুত্তপ্পকারং সচ্চং। ‘‘সুস্সূসং লভতে পঞ্ঞ’’ন্তি এত্থ সুস্সূসপঞ্ঞানামেন ৰুত্তোৰ দমো। ‘‘ধুরৰা উট্ঠাতা’’তি এত্থ ধুরনামেন উট্ঠাননামেন চ ৰুত্তা ধিতি। ‘‘দদং মিত্তানি গন্থতী’’তি এত্থ ৰুত্তপ্পকারো চাগো চাতি এতে চতুরো ধম্মা সন্তি। স ৰে পেচ্চ ন সোচতীতি ইধলোকা পরলোকং গন্ত্ৰা স ৰে ন সোচতীতি।
এৰং ইঙ্ঘ অঞ্ঞেপীতিআদিমাহ। তত্থ ইঙ্ঘাতি চোদনত্থে নিপাতো। অঞ্ঞেপীতি অঞ্ঞেপি ধম্মে পুথূ সমণব্রাহ্মণে পুচ্ছস্সু। অঞ্ঞেপি ৰা পূরণাদযো সব্বঞ্ঞুপটিঞ্ঞে পুথূ সমণব্রাহ্মণে পুচ্ছস্সু। যদি অম্হেহি ‘‘সচ্চেন কিত্তিং পপ্পোতী’’তি এত্থ ৰুত্তপ্পকারা সচ্চা ভিয্যো কিত্তিপ্পত্তিকারণং ৰা, ‘‘সুস্সূসং লভতে পঞ্ঞ’’ন্তি এত্থ সুস্সূসাতি পঞ্ঞাপদেসেন ৰুত্তা দম্মা ভিয্যো
এৰং ৰুত্তে যক্খো যেন সংসযেন অঞ্ঞে পুচ্ছেয্য, তস্স পহীনত্তা কথং নু দানি পুচ্ছেয্যং, পুথূ সমণব্রাহ্মণেতি ৰত্ৰা যেপিস্স অপুচ্ছনকারণং ন জানন্তি, তেপি জানাপেন্তো যোহং অজ্জপজানামি, যো অত্থো সম্পরাযিকোতি আহ। তত্থ অজ্জাতি অজ্জাদিং কত্ৰাতি অধিপ্পাযো। পজানামীতি যথাৰুত্তেন পকারেন জানামি। যো অত্থোতি এত্তাৰতা ‘‘সুস্সূসং লভতে পঞ্ঞ’’ন্তিআদিনা নযেন ৰুত্তং দিট্ঠধম্মিকং দস্সেতি। সম্পরাযিকোতি ইমিনা ‘‘যস্সেতে চতুরো অত্থোতি চ কারণস্সেতং অধিৰচনং। অযং হি অত্থসদ্দো ‘‘সাত্থং সব্যঞ্জন’’ন্তি এৰমাদীসু (পারা॰ ১; দী॰ নি॰ ১.২৫৫) পাঠত্থে ৰত্ততি। ‘‘অত্থো মে, গহপতি, হিরঞ্ঞসুৰণ্ণেনা’’তিআদীসু (দী॰ নি॰ ২.২৫০; ম॰ নি॰ ৩.২৫৮) ৰিচক্খণে। ‘‘হোতি সীলৰতং অত্থো’’তিআদীসু (জা॰ ১.১.১১) ৰুড্ঢিম্হি। ‘‘বহুজনো ভজতে অত্থহেতূ’’তিআদীসু ধনে। ‘‘উভিন্নমত্থং চরতী’’তিআদীসু (জা॰ ১.৭.৬৬; সং॰ নি॰ ১.২৫০; থেরগা॰ ৪৪৩) হিতে
এৰং যক্খো ‘‘পজানামি যো অত্থো সম্পরাযিকো’’তি ৰত্ৰা তস্স ঞাণস্স ভগৰংমূলকত্তং দস্সেন্তো অত্থায ৰত মে বুদ্ধোতি আহ। তত্থ অত্থাযাতি হিতায ৰুড্ঢিযা চ। যত্থ দিন্নং মহপ্ফলন্তি ‘‘যস্সেতে চতুরো ধম্মা’’তি এত্থ ৰুত্তচাগেন যত্থ দিন্নং মহপ্ফলং, তং অগ্গদক্খিণেয্যং বুদ্ধং পজানামীতি অত্থো। কেচি পন ‘‘সঙ্ঘং সন্ধায এৰমাহা’’তি ভণন্তি।
এৰং ইমায গাথায অত্তনো হিতাধিগমং দস্সেত্ৰা ইদানি সহিতপটিপত্তিং দীপেন্তো সো অহং ৰিচরিস্সামীতিআদিমাহ। তত্থ গামা গামন্তি দেৰগামা দেৰগামং। পুরা পুরন্তি দেৰনগরতো দেৰনগরং। নমস্সমানো সম্বুদ্ধং, ধম্মস্স চ সুধম্মতন্তি ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধো ৰত ভগৰা, স্ৰাক্খাতো ৰত ভগৰতো ধম্মো’’তিআদিনা নযেন বুদ্ধসুবোধিতঞ্চ ধম্মসুধম্মতঞ্চ চ-সদ্দেন ‘‘সুপ্পটিপন্নো ৰত ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো’’তিআদিনা সঙ্ঘসুপ্পটিপত্তিঞ্চ অভিত্থৰিত্ৰা নমস্সমানো ধম্মঘোসকো হুত্ৰা ৰিচরিস্সামীতি ৰুত্তং হোতি।
এৰমিমায গাথায পরিযোসানঞ্চ রত্তিৰিভাৰনঞ্চ সাধুকারসদ্দুট্ঠানঞ্চ আল়ৰককুমারস্স যক্খভৰনং আনযনঞ্চ একক্খণেযেৰ অহোসি। রাজপুরিসা সাধুকারসদ্দং সুত্ৰা – ‘‘এৰরূপো সাধুকারসদ্দো ঠপেত্ৰা বুদ্ধে ন অঞ্ঞেসং অব্ভুগ্গচ্ছতি, আগতো নু খো ভগৰা’’তি আৰজ্জেন্তা ভগৰতো সরীরপ্পভং দিস্ৰা পুব্বে ৰিয বহি অট্ঠত্ৰা নিব্বিসঙ্কা অন্তোযেৰ পৰিসিত্ৰা অদ্দসংসু ভগৰন্তং যক্খস্স ভৰনে নিসিন্নং, যক্খঞ্চ অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা
‘‘ইমং কুমারং সতপুঞ্ঞলক্খণং,
সব্বঙ্গুপেতং পরিপুণ্ণব্যঞ্জনং।
উদগ্গচিত্তো সুমনো দদামি তে,
পটিগ্গহ লোকহিতায চক্খুমা’’তি॥
পটিগ্গহেসি ভগৰা কুমারং। পটিগ্গণ্হন্তো চ যক্খস্স চ কুমারস্স চ মঙ্গলকরণত্থং পাদূনগাথং অভাসি। তং যক্খো কুমারং সরণং গমেন্তো তিক্খত্তুং চতুত্থপাদেন পূরেসি। সেয্যথিদং –
‘‘দীঘাযুকো হোতু অযং কুমারো,
তুৰঞ্চ যক্খ সুখিতো ভৰাহি।
অব্যাধিতা লোকহিতায তিট্ঠথ,
অযং কুমারো সরণমুপেতি বুদ্ধং।
অযং কুমারো সরণমুপেতি ধম্মং।
অযং কুমারো সরণমুপেতি সঙ্ঘ’’ন্তি॥
অথ ভগৰা কুমারং রাজপুরিসানং অদাসি – ‘‘ইমং ৰড্ঢেত্ৰা পুন মমেৰ দেথা’’তি। এৰং সো কুমারো রাজপুরিসানং হত্থতো যক্খস্স হত্থং, যক্খস্স হত্থতো ভগৰতো হত্থং, ভগৰতো হত্থতো পুন রাজপুরিসানং হত্থং গতত্তা নামতো ‘‘হত্থকো আল়ৰকো’’তি জাতো। তং আদায পটিনিৰত্তে রাজপুরিসে দিস্ৰা কস্সকৰনকম্মিকাদযো ‘‘কিং যক্খো কুমারং অতিদহরত্তা ন ইচ্ছী’’তি? ভীতা পুচ্ছিংসু। রাজপুরিসা ‘‘মা ভাযথ। খেমং কতং ভগৰতা’’তি সব্বমারোচেসুং
অথ ভগৰা নগরে পিণ্ডায চরিত্ৰা কতভত্তকিচ্চো নগরদ্ৰারে অঞ্ঞতরস্মিং ৰিৰিত্তে রুক্খমূলে পঞ্ঞত্তবুদ্ধাসনে নিসীদি। ততো মহাজনকাযেন সদ্ধিং রাজা চ নাগরা চ একতো সম্পিণ্ডিত্ৰা ভগৰন্তং উপসঙ্কম্ম
ইতি সারত্থপ্পকাসিনিযা
সংযুত্তনিকায-অট্ঠকথায
যক্খসংযুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।