৭. ব্রাহ্মণসংযুত্তং
১. অরহন্তৰগ্গো
১. ধনঞ্জানীসুত্তৰণ্ণনা
১৮৭. ব্রাহ্মণসংযুত্তস্স ধনঞ্জানীতি ধনঞ্জানিগোত্তা। উক্কট্ঠগোত্তা কিরেসা। সেসব্রাহ্মণা কির ব্রহ্মুনো মুখতো জাতা, ধনঞ্জানিগোত্তা মত্থকং ভিন্দিত্ৰা নিক্খন্তাতি তেসং লদ্ধি। উদানং উদানেসীতি কস্মা উদানেসি? সো কির ব্রাহ্মণো মিচ্ছাদিট্ঠিকো ‘‘বুদ্ধো ধম্মো সঙ্ঘো’’তি ৰুত্তে কণ্ণে পিদহতি, থদ্ধো খদিরখাণুসদিসো। ব্রাহ্মণী পন সোতাপন্না অরিযসাৰিকা। ব্রাহ্মণো দানং দেন্তো পঞ্চসতানং ব্রাহ্মণানং অপ্পোদকং পাযাসং দেতি, ব্রাহ্মণী বুদ্ধপ্পমুখস্স সঙ্ঘস্স নানারসভোজনং। ব্রাহ্মণস্স দানদিৰসে ব্রাহ্মণী তস্স ৰসৰত্তিতায পহীনমচ্ছেরতায চ সহত্থা পরিৰিসতি। ব্রাহ্মণিযা পন দানদিৰসে ব্রাহ্মণো পাতোৰ ঘরা নিক্খমিত্ৰা পলাযতি। অথেকদিৰসং ব্রাহ্মণো ব্রাহ্মণিযা সদ্ধিং অসম্মন্তেত্ৰা পঞ্চসতে ব্রাহ্মণে নিমন্তেত্ৰা ব্রাহ্মণিং আহ – ‘‘স্ৰে ভোতি অম্হাকং ঘরে পঞ্চসতা ব্রাহ্মণা ভুঞ্জিস্সন্তী’’তি। মযা কিং কাতব্বং ব্রাহ্মণাতি? তযা অঞ্ঞং কিঞ্চি কাতব্বং নত্থি, সব্বং পচনপরিৰেসনং অঞ্ঞে করিস্সন্তি। যং পন ত্ৰং ঠিতাপি নিসিন্নাপি খিপিত্ৰাপি উক্কাসিত্ৰাপি ‘‘নমো বুদ্ধস্সা’’তি তস্স মুণ্ডকস্স সমণকস্স নমক্কারং করোসি, তং স্ৰে একদিৰসমত্তং মা অকাসি। তং হি সুত্ৰা ব্রাহ্মণা অনত্তমনা হোন্তি, মা মং ব্রাহ্মণেহি ভিন্দসীতি। ত্ৰং ব্রাহ্মণেহি
‘‘ইমিনা মণ্ডলগ্গেন, পাদতো যাৰ মত্থকা।
কল়ীরমিৰ ছেজ্জামি, যদি মিচ্ছং ন কাহসি॥
‘‘সচে বুদ্ধোতি ভণসি, সচে ধম্মোতি ভাসসি।
সচে সঙ্ঘোতি কিত্তেসি, জীৰন্তী মে নিৰেসনে’’তি॥
অরিযসাৰিকা পন পথৰী ৰিয দুপ্পকম্পা, সিনেরু ৰিয দুপ্পরিৰত্তিযা। সা তেন নং এৰমাহ –
‘‘সচে মে অঙ্গমঙ্গানি, কামং ছেজ্জসি ব্রাহ্মণ।
নেৰাহং ৰিরমিস্সামি, বুদ্ধসেট্ঠস্স সাসনা॥
‘‘নাহং ওক্কা ৰরধরা, সক্কা রোধযিতুং জিনা।
ধীতাহং বুদ্ধসেট্ঠস্স, ছিন্দ ৰা মং ৰধস্সু ৰা’’তি॥
এৰং ধনঞ্জানিগজ্জিতং নাম গজ্জন্তী পঞ্চ গাথাসতানি অভাসি। ব্রাহ্মণো ব্রাহ্মণিং পরামসিতুং ৰা পহরিতুং ৰা অসক্কোন্তো ‘‘ভোতি যং তে রুচ্চতি, তং করোহী’’তি ৰত্ৰা খগ্গং সযনে খিপি। পুনদিৰসে গেহং হরিতুপলিত্তং কারাপেত্ৰা লাজাপুণ্ণঘটমালাগন্ধাদীহি তত্থ তত্থ অলঙ্কারাপেত্ৰা পঞ্চন্নং ব্রাহ্মণসতানং নৰসপ্পিসক্খরমধুযুত্তং অপ্পোদকপাযাসং পটিযাদাপেত্ৰা কালং আরোচাপেসি।
ব্রাহ্মণীপি পাতোৰ গন্ধোদকেন সযং ন্হাযিত্ৰা সহস্সগ্ঘনকং অহতৰত্থং নিৰাসেত্ৰা পঞ্চসতগ্ঘনকং একংসং কত্ৰা সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতা
তস্মিঞ্চ
উপসঙ্কমীতি ‘‘সমণো গোতমো গামনিগমরট্ঠপূজিতো, ন সক্কা গন্ত্ৰা যং ৰা তং ৰা ৰত্ৰা সন্তজ্জেতুং, একমেৰ নং পঞ্হং পুচ্ছিস্সামী’’তি গচ্ছন্তোৰ ‘‘কিংসু ছেত্ৰা’’তি গাথং অভিসঙ্খরিত্ৰা – ‘‘সচে ‘অসুকস্স নাম ৰধং রোচেমী’তি ৰক্খতি, অথ নং ‘যে তুয্হং ন রুচ্চন্তি, তে মারেতুকামোসি, লোকৰধায উপ্পন্নো, কিং তুয্হং সমণভাৰেনা’তি? নিগ্গহেস্সামি। সচে ‘ন কস্সচি ৰধং রোচেমী’তি ৰক্খতি, অথ নং ‘ত্ৰং রাগাদীনম্পি ৰধং ন ইচ্ছসি। কস্মা সমণো হুত্ৰা আহিণ্ডসী’তি? নিগ্গহেস্সামী। ইতি ইমং উভতোকোটিকং পঞ্হং সমণো গোতমো নেৰ গিলিতুং ন উগ্গিলিতুং সক্খিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা উপসঙ্কমি সম্মোদীতি অত্তনো পণ্ডিততায কুদ্ধভাৰং অদস্সেত্ৰা মধুরকথং কথেন্তো সম্মোদি। পঞ্হো দেৰতাসংযুত্তে কথিতো। সেসম্পি হেট্ঠা ৰিত্থারিতমেৰাতি। পঠমং।
২. অক্কোসসুত্তৰণ্ণনা
১৮৮. দুতিযে অক্কোসকভারদ্ৰাজোতি ভারদ্ৰাজোৰ সো, পঞ্চমত্তেহি পন গাথা সতেহি তথাগতং অক্কোসন্তো আগতোতি। ‘‘অক্কোসকভারদ্ৰাজো’’তি তস্স সঙ্গীতিকারেহি নামং গহিতং। কুপিতো অনত্তমনোতি ‘‘সমণেন গোতমেন ময্হং জেট্ঠকভাতরং পব্বাজেন্তেন অক্কোসতীতি ‘‘চোরোসি, বালোসি, মূল়্হোসি, থেনোসি, ওট্ঠোসি, মেণ্ডোসি, গোণোসি, গদ্রভোসি, তিরচ্ছানগতোসি, নেরযিকোসী’’তি দসহি অক্কোসৰত্থূহি অক্কোসতি। পরিভাসতীতি ‘‘হোতু মুণ্ডকসমণক, ‘অদণ্ডো অহ’ন্তি করোসি, ইদানি তে রাজকুলং গন্ত্ৰা দণ্ডং আরোপেস্সামী’’তিআদীনি ৰদন্তো পরিভাসতি নাম।
সম্ভুঞ্জতীতি একতো ভুঞ্জতি। ৰীতিহরতীতি কতস্স পটিকারং করোতি। ভগৰন্তং খো, গোতমন্তি কস্মা এৰমাহ? ‘‘তৰেৰেতং, ব্রাহ্মণ, তৰেৰেতং, ব্রাহ্মণা’’তি কিরস্স সুত্ৰা। ‘‘ইসযো নাম কুপিতা সপনং দেন্তি কিসৰচ্ছাদযো ৰিযা’’তি অনুস্সৰৰসেন ‘‘সপতি মং মঞ্ঞে সমণো গোতমো’’তি ভযং উপ্পজ্জি। তস্মা এৰমাহ।
দন্তস্সাতি নিব্বিসেৰনস্স। তাদিনোতি তাদিলক্খণং পত্তস্স। তস্সেৰ তেন পাপিযোতি তস্সেৰ পুগ্গলস্স তেন কোধেন পাপং হোতি। সতো উপসম্মতীতি সতিযা সমন্নাগতো হুত্ৰা অধিৰাসেতি। উভিন্নং তিকিচ্ছন্তানন্তি উভিন্নং তিকিচ্ছন্তং। অযমেৰ ৰা পাঠো। যো পুগ্গলো সতো উপসম্মতি, উভিন্নমত্থং চরতি তিকিচ্ছতি সাধেতি, তং পুগ্গলং জনা বালোতি মঞ্ঞন্তি। কীদিসা জনা? যে ধম্মস্স অকোৰিদা। ধম্মস্সাতি পঞ্চক্খন্ধধম্মস্স ৰা চতুসচ্চধম্মস্স ৰা। অকোৰিদাতি তস্মিং ধম্মে অকুসলা অন্ধবালপুথুজ্জনা। দুতিযং।
৩. অসুরিন্দকসুত্তৰণ্ণনা
১৮৯. ততিযে অসুরিন্দকভারদ্ৰাজোতি অক্কোসকভারদ্ৰাজস্স কনিট্ঠো। কুপিতোতি তেনেৰ কারণেন কুদ্ধো। জযঞ্চেৰস্স তং হোতীতি অস্সেৰ তং জযং হোতি, সো জযো হোতীতি অত্থো
৪. বিলঙ্গীকসুত্তৰণ্ণনা
১৯০. চতুত্থে বিলঙ্গিকভারদ্ৰাজোতি ভারদ্ৰাজোৰ সো, নানপ্পকারং পন সুদ্ধঞ্চ সম্ভারযুত্তঞ্চ কঞ্জিকং কারেত্ৰা ৰিক্কিণাপেন্তো বহুধনং সঙ্খরীতি ‘‘বিলঙ্গিকভারদ্ৰাজো’’তি তস্স সঙ্গীতিকারেহি নামং গহিতং। তুণ্হীভূতোতি ‘‘তযো মে জেট্ঠকভাতরো ইমিনা পব্বাজিতা’’তি অতিৰিয কুদ্ধো কিঞ্চি ৰত্তুং অসক্কোন্তো তুণ্হীভূতো অট্ঠাসি। গাথা পন দেৰতাসংযুত্তে কথিতাৰ। চতুত্থং।
৫. অহিংসকসুত্তৰণ্ণনা
১৯১. পঞ্চমে অহিংসকভারদ্ৰাজোতি ভারদ্ৰাজোৰেস, অহিংসকপঞ্হং পন পুচ্ছি, তেনস্সেতং সঙ্গীতিকারেহি নামং গহিতং। নামেন ৰা এস অহিংসকো, গোত্তেন ভারদ্ৰাজো। অহিংসকাহন্তি অহিংসকো অহং, ইতি মে ভৰং গোতমো জানাতূতি আহ। তথা চস্সাতি তথা চে অস্স, ভৰেয্যাসীতি অত্থো। ন হিংসতীতি ন ৰিহেঠেতি ন দুক্খাপেতি। পঞ্চমং।
৬. জটাসুত্তৰণ্ণনা
১৯২. ছট্ঠে জটাভারদ্ৰাজোতি ভারদ্ৰাজোৰেস, জটাপঞ্হস্স পন পুচ্ছিতত্তা সঙ্গীতিকারেহি এৰং ৰুত্তো। সেসং দেৰতাসংযুত্তে কথিতমেৰ। ছট্ঠং।
৭. সুদ্ধিকসুত্তৰণ্ণনা
১৯৩. সত্তমে সুদ্ধিকভারদ্ৰাজোতি অযম্পি ভারদ্ৰাজোৰ, সুদ্ধিকপঞ্হস্স পন পুচ্ছিতত্তা সীলৰাপি তপোকরন্তি সীলসম্পন্নোপি তপোকম্মং করোন্তো। ৰিজ্জাচরণসম্পন্নোতি এত্থ ৰিজ্জাতি তযো ৰেদা। চরণন্তি গোত্তচরণং। সো সুজ্ঝতি ন অঞ্ঞা ইতরা পজাতি সো তেৰিজ্জো ব্রাহ্মণো সুজ্ঝতি, অযং পন অঞ্ঞা নামিকা বহুম্পি পলপং জপ্পন্তি বহুম্পি পলপং জপ্পন্তো, ‘‘ব্রাহ্মণোৰ সুজ্ঝতী’’তি এৰং ৰচনসহস্সম্পি ভণন্তোতি অত্থো। অন্তোকসম্বূতি অন্তো কিলেসপূতিসভাৰেন পূতিকো। সংকিলিট্ঠোতি কিলিট্ঠেহি কাযকম্মাদীহি সমন্নাগতো। সত্তমং।
৮. অগ্গিকসুত্তৰণ্ণনা
১৯৪. অট্ঠমে অগ্গিকভারদ্ৰাজোতি অযম্পি ভারদ্ৰাজোৰ, অগ্গি পরিচরণৰসেন পনস্স সঙ্গীতিকারেহি এতং নামং গহিতং। সন্নিহিতো হোতীতি সংযোজিতো হোতি। অট্ঠাসীতি কস্মা তত্থ অট্ঠাসি? ভগৰা কির পচ্চূসসমযে লোকং ওলোকেন্তো ইমং ব্রাহ্মণং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অযং ব্রাহ্মণো এৰরূপং অগ্গপাযাসং গহেত্ৰা ‘মহাব্রহ্মানং ভোজেমী’তি অগ্গিম্হি ঝাপেন্তো অফলং করোতি অপাযমগ্গং ওক্কমতি, ইমং লদ্ধিং অৰিস্সজ্জন্তো অপাযপূরকোৰ ভৰিস্সতি, গচ্ছামিস্স ধম্মদেসনায, মিচ্ছাদিট্ঠিং ভিন্দিত্ৰা পব্বাজেত্ৰা চত্তারো মগ্গে চেৰ চত্তারি চ ফলানি দেমী’’তি, তস্মা পুব্বণ্হসমযে রাজগহং পৰিসিত্ৰা তত্থ অট্ঠাসি।
তীহি ৰিজ্জাহীতি তীহি ৰেদেহি। জাতিমাতি যাৰ সত্তমা পিতামহযুগা পরিসুদ্ধায জাতিযা সমন্নাগতো। সুতৰা বহূতি বহু নানপ্পকারে গন্থে সুতৰা। সোমং ভুঞ্জেয্যাতি সো তেৰিজ্জো ব্রাহ্মণো ইমং পাযাসং ভুঞ্জিতুং যুত্তো, তুম্হাকং পনেস পাযাসো অযুত্তোতি ৰদতি।
ৰেদীতি পুব্বেনিৰাসঞাণেন জানি পটিৰিজ্ঝি। সগ্গাপাযন্তি দিব্বেন চক্খুনা সগ্গম্পি অপাযম্পি পস্সতি। জাতিক্খযন্তি অরহত্তং। অভিঞ্ঞাৰোসিতোতি জানিত্ৰা ৰোসিতৰোসানো। ব্রাহ্মণো ভৰন্তি অৰীচিতো যাৰ ভৰগ্গা ভোতা গোতমেন সদিসো জাতিসম্পন্নো খীণাসৰব্রাহ্মণো নত্থি, ভৰংযেৰ ব্রাহ্মণোতি।
এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা সুৰণ্ণপাতিং পূরেত্ৰা দসবলস্স পাযাসং উপনামেসি। সত্থা উপ্পত্তিং দীপেত্ৰা গাথাভিগীতং মেতিআদিমাহ। তত্থ গাথাভিগীতন্তি গাথাহি অভিগীতং। অভোজনেয্যন্তি অভুঞ্জিতব্বং সম্পস্সতং, ব্রাহ্মণ, নেস ধম্মোতি, ব্রাহ্মণ, অত্থঞ্চ ধম্মঞ্চ সম্পস্সন্তানং ‘‘এৰরূপং ভোজনং ভুঞ্জিতব্ব’’ন্তি এস ধম্মো ন হোতি। সুধাভোজনম্পি গাথাভিগীতং পনুদন্তি বুদ্ধা, গাথাহি গাযিত্ৰা লদ্ধং বুদ্ধা নীহরন্তিযেৰ। ধম্মে সতি, ব্রাহ্মণ, ৰুত্তিরেসাতি, ব্রাহ্মণ, ধম্মে সতি ধম্মং অপেক্খিত্ৰা ধম্মে পতিট্ঠায জীৰিতং কপ্পেন্তানং এসা ৰুত্তি অযং আজীৰো – এৰরূপং নীহরিত্ৰা ধম্মলদ্ধমেৰ ভুঞ্জিতব্বন্তি।
অথ ব্রাহ্মণো চিন্তেসি – অহং পুব্বে সমণস্স গোতমস্স গুণে ৰা অগুণে ৰা ন জানামি। ইদানি পনস্সাহং গুণে ঞত্ৰা মম গেহে অসীতিকোটিমত্তং ধনং সাসনে ৰিপ্পকিরিতুকামো জাতো, অযঞ্চ ‘‘মযা দিন্নপচ্চযা অকপ্পিযা’’তি ৰদতি। অপ্পটিগ্গয্হো অহং সমণেন গোতমেনাতি। অথ ভগৰা সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং পেসেত্ৰা তস্স চিত্তাচারং ৰীমংসন্তো, ‘‘অযং সব্বেপি অত্তনা দিন্নপচ্চযে ‘অকপ্পিযা’তি সল্লক্খেতি। যং হি ভোজনং আরব্ভ কথা উপ্পন্না, এতদেৰ ন ৰট্টতি, সেসা নিদ্দোসা’’তি ব্রাহ্মণস্স চতুন্নং পচ্চযানং দানদ্ৰারং দস্সেন্তো অঞ্ঞেন চাতিআদিমাহ। তত্থ কুক্কুচ্চৰূপসন্তন্তি হত্থকুক্কুচ্চাদীনং ৰসেন ৰূপসন্তকুক্কুচ্চং। অন্নেন পানেনাতি দেসনামত্তমেতং খেত্তং হি তং পুঞ্ঞপেক্খস্স হোতীতি এতং তথাগতসাসনং নাম পুঞ্ঞপেক্খস্স পুঞ্ঞত্থিকস্স তুয্হং অপ্পেপি বীজে বহুসস্সফলদাযকং সুখেত্তং ৰিয পটিযত্তং হোতি। অট্ঠমং।
৯. সুন্দরিকসুত্তৰণ্ণনা
১৯৫. নৰমে সুন্দরিকভারদ্ৰাজোতি সুন্দরিকায নদিযা তীরে অগ্গিজুহণেন এৰংলদ্ধনামো। সুন্দরিকাযাতি এৰংনামিকায নদিযা। অগ্গিং জুহতীতি আহুতিং পক্খিপনেন জালেতি অগ্গিহুত্তং পরিচরতীতি অগ্যাযতনং সম্মজ্জনুপলেপনবলিকম্মাদিনা পযিরুপাসতি। কো নু খো ইমং হব্যসেসং ভুঞ্জেয্যাতি সো কির ব্রাহ্মণো অগ্গিম্হি হুতাৰসেসং পাযাসং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অগ্গিম্হি তাৰ পক্খিত্তপাযাসো মহাব্রহ্মুনা ভুত্তো, অযং পন অৰসেসো অত্থি, তং যদি ব্রহ্মুনো মুখতো জাতস্স ব্রাহ্মণস্স দদেয্যং, এৰং মে পিতরা সহ পুত্তোপি সন্তপ্পিতো ভৰেয্য, সুৰিসোধিতো চস্স ব্রহ্মলোকগামিমগ্গো’’তি। সো ব্রাহ্মণস্স দস্সনত্থং উট্ঠাযাসনা চতুদ্দিসা অনুৰিলোকেসি, ‘‘কো নু খো ইমং হব্যসেসং ভুঞ্জেয্যা’’তি?
রুক্খমূলেতি তস্মিং ৰনসণ্ডে জেট্ঠকরুক্খস্স মূলে। সসীসং পারুতং নিসিন্নন্তি সহ সীসেন পারুতকাযং নিসিন্নং। কস্মা পন ভগৰা তত্থ নিসীদি? ভগৰা কির পচ্চূসসমযে লোকং ওলোকেন্তো ইমং ব্রাহ্মণং দিস্ৰা চিন্তেসি – অযং ব্রাহ্মণো এৰরূপং অগ্গপাযাসং গহেত্ৰা ‘‘মহাব্রহ্মানং ভোজেমী’’তি অগ্গিম্হি ঝাপেন্তো অফলং করোতি…পে॰… চত্তারো মগ্গে চেৰ চত্তারি চ ফলানি দেমীতি। তস্মা কালস্সেৰ ৰুট্ঠায সরীরপটিজগ্গনং কত্ৰা পত্তচীৰরং আদায গন্ত্ৰা ৰুত্তনযেন তস্মিং রুক্খমূলে নিসীদি। অথ কস্মা সসীসং পারুপীতি? হিমপাতস্স চ সীতৰাতস্স চ পটিবাহণত্থং, পটিবলোৰ এতং তথাগতো অধিৰাসেতুং। সচে পন অপারুপিত্ৰা
উপসঙ্কমীতি ব্রাহ্মণো – ‘‘অযং সসীসং পারুপিত্ৰা সব্বরত্তিং পধানমনুযুত্তো। ইমস্স দক্খিণোদকং দত্ৰা ইমং হব্যসেসং দস্সামী’’তি, ব্রাহ্মণসঞ্ঞী হুত্ৰা উপসঙ্কমি। মুণ্ডো অযং ভৰং, মুণ্ডকো অযং ভৰন্তি সীসে ৰিৰরিতমত্তে নীচকেসন্তং দিস্ৰা ‘‘মুণ্ডো’’তি আহ। ততো সুট্ঠুতরং ওলোকেন্তো পৰত্তমত্তম্পি সিখং অদিস্ৰা হীল়েন্তো ‘‘মুণ্ডকো’’তি আহ। ততোৰাতি যত্থ ঠিতো অদ্দস, তম্হাৰ পদেসা। মুণ্ডাপি হীতি কেনচি কারণেন মুণ্ডিতসীসাপি হোন্তি।
মা জাতিং পুচ্ছাতি যদি দানস্স মহপ্ফলতং পচ্চাসীসসি, জাতিং মা পুচ্ছ। অকারণং হি দক্খিণেয্যভাৰস্স জাতি। চরণঞ্চ পুচ্ছাতি অপিচ খো সীলাদিগুণভেদং চরণং পুচ্ছ। এতং হি দক্খিণেয্যভাৰস্স কারণং। ইদানিস্স তমত্থং ৰিভাৰেন্তো কট্ঠা হৰে জাযতি জাতৰেদোতিআদিমাহ মুনীতি মোনধম্মেন সমন্নাগতো। ধিতিমাতি ৰীরিযৰা। আজানীযোতি কারণাকারণজাননকো। হিরীনিসেধোতি হিরিযা পাপানি নিসেধেত্ৰা ঠিতো।
সচ্চেন দন্তোতি দমসা উপেতোতি ইন্দ্রিযদমেন উপেতো। ৰেদন্তগূতি চতুন্নং মগ্গৰেদানং অন্তং, চতূহি ৰা মগ্গৰেদেহি কিলেসানং অন্তং গতো। ৰুসিতব্রহ্মচরিযোতি মগ্গব্রহ্মচরিযৰাসং ৰুত্থো। যঞ্ঞোপনীতোতি উপনীতযঞ্ঞো পটিযাদিতযঞ্ঞো চ। তমুপৰ্হযেথাতি যেন যঞ্ঞো পটিযাদিতো, সো তং পরমত্থব্রাহ্মণং অৰ্হযেয্য। ‘‘ইন্দমৰ্হযাম, সোমমৰ্হযাম, ৰরুণমৰ্হযাম, ঈসানমৰ্হযাম, যামমৰ্হযামা’’তি ইদং পন অৰ্হানং নিরত্থকং। কালেনাতি অৰ্হযন্তো চ ‘‘কালো, ভন্তে, নিট্ঠিতং ভত্ত’’ন্তি অন্তোমজ্ঝন্হিককালেযেৰ তং উপৰ্হযেয্য। সো জুহতি দক্খিণেয্যেতি যো এৰং কালে খীণাসৰং আমন্তেত্ৰা তত্থ চতুপচ্চযদক্খিণং পতিট্ঠপেতি, সো দক্খিণেয্যে জুহতি নাম, ন অচেতনে অগ্গিম্হি পক্খিপন্তো।
ইতি ব্রাহ্মণো ভগৰতো কথং সুণন্তো পসীদিত্ৰা ইদানি অত্তনো পসাদং আৰিকরোন্তো অদ্ধা সুযিট্ঠন্তিআদিমাহ। তস্সত্থো – অদ্ধা মম যিদং ইদানি সুযিট্ঠঞ্চ সুহুতঞ্চ ভৰিস্সতি, পুব্বে পন অগ্গিম্হি ঝাপিতং নিরত্থকং অহোসীতি। অঞ্ঞো জনোতি ‘‘অহং ব্রাহ্মণো, অহং ব্রাহ্মণো’’তি ৰদন্তো হব্যসেসন্তি হুতসেসং। ভুঞ্জতু ভৰন্তিআদি পুরিমসুত্তে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং।
ন খ্ৰাহন্তি ন খো অহং। কস্মা পনেৰমাহাতি? তস্মিং কির ভোজনে উপহটমত্তেৰ ‘‘সত্থা
অপ্পহরিতেতি অহরিতে। সচে হি হরিতেসু তিণেসু পক্খিপেয্য, সিনিদ্ধপাযাসেন তিণানি পূতীনি ভৰেয্যুং। বুদ্ধা চ ভূতগামসিক্খাপদং ন ৰীতিক্কমন্তি, তস্মা এৰমাহ। যত্থ পন গলপ্পমাণানি মহাতিণানি, তাদিসে ঠানে পক্খিপিতুং ৰট্টতি। অপ্পাণকেতি সপ্পাণকস্মিং হি পরিত্তকে উদকে পক্খিত্তে পাণকা মরন্তি, তস্মা এৰমাহ। যং পন গম্ভীরং মহাউদকং হোতি, পাতিসতেপি পাতিসহস্সেপি পক্খিত্তে ন আলুল়তি, তথারূপে উদকে ৰট্টতি। ওপিলাপেসীতি সুৰণ্ণপাতিযা সদ্ধিংযেৰ নিমুজ্জাপেসি। চিচ্চিটাযতি চিটিচিটাযতীতি এৰরূপং সদ্দং করোতি। কিং পনেস পাযাসস্স আনুভাৰো, উদাহু তথাগতস্সাতি? তথাগতস্স। অযং হি ব্রাহ্মণো তং পাযাসং ওপিলাপেত্ৰা উম্মগ্গং আরুয্হ সত্থু সন্তিকং অনাগন্ত্ৰাৰ গচ্ছেয্য, অথ ভগৰা – ‘‘এত্তকং অচ্ছরিযং দিস্ৰা মম সন্তিকং আগমিস্সতি। অথস্সাহং ধম্মদেসনায মিচ্ছাদিট্ঠিগহণং ভিন্দিত্ৰা সাসনে ওতারেত্ৰা অমতপানং পাযেস্সামী’’তি অধিট্ঠানবলেন এৰমকাসি।
দারু সমাদহানোতি দারুং ঝাপযমানো। বহিদ্ধা হি এতন্তি এতং দারুজ্ঝাপনং নাম অরিযধম্মতো বহিদ্ধা। যদি এতেন সুদ্ধি ভৰেয্য, যে দৰডাহকাদযো বহূনি দারূনি ঝাপেন্তি, তে পঠমতরং সুজ্ঝেয্যুং। কুসলাতি খন্ধাদীসু কুসলা। অজ্ঝত্তমেৰুজ্জলযামি জোতিন্তি নিযকজ্ঝত্তে অত্তনো সন্তানস্মিংযেৰ ঞাণজোতিং জালেমি। নিচ্চগ্গিনীতি আৰজ্জনপটিবদ্ধেন সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণেন নিচ্চং পজ্জলিতগ্গি। নিচ্চসমাহিতত্তোতি নিচ্চং সম্মা ঠপিতচিত্তো। ব্রহ্মচরিযং চরামীতি বোধিমণ্ডে চরিতং ব্রহ্মচরিযং গহেত্ৰা এৰং ৰদতি।
মানো হি তে, ব্রাহ্মণ, খারিভারোতি যথা খারিভারো খন্ধেন ৰয্হমানো উপরি ঠিতোপি অক্কন্তক্কন্তট্ঠানে পথৰিযা সদ্ধিং ফুসেতি, এৰমেৰ জাতিগোত্তকুলাদীনি মানৰত্থূনি নিস্সায উস্সাপিতো মানোপি তত্থ তত্থ ইস্সং উপ্পাদেন্তো চতূসু অপাযেসু সংসীদাপেতি। তেনাহ ‘‘মানো হি তে, ব্রাহ্মণ, খারিভারো’’তি কোধো ধূমোতি তৰ ঞাণগ্গিস্স উপক্কিলেসট্ঠেন কোধো ধুমো। তেন হি তে উপক্কিলিট্ঠো ঞাণগ্গি ন ৰিরোচতি। ভস্মনি মোসৰজ্জন্তি নিরোজট্ঠেন মুসাৰাদো ছারিকা নাম। যথা হি ছারিকায পটিচ্ছন্নো অগ্গি ন জোতেতি, এৰং তে মুসাৰাদেন পটিচ্ছন্নং ঞাণন্তি দস্সেতি। জিৰ্হা সুজাতি যথা তুয্হং সুৰণ্ণরজতলোহকট্ঠমত্তিকাসু অঞ্ঞতরমযা যাগযজনত্থায সুজা হোতি, এৰং ময্হং ধম্মযাগং যজনত্থায পহূতজিৰ্হা সুজাতি ৰদতি। হদযং জোতিট্ঠানন্তি যথা তুয্হং নদীতীরে জোতিট্ঠানং, এৰং ময্হং ধম্মযাগস্স যজনট্ঠানত্থেন সত্তানং হদযং জোতিট্ঠানং। অত্তাতি চিত্তং।
ধম্মো রহদোতি যথা ত্ৰং অগ্গিং পরিচরিত্ৰা ধূমছারিকসেদকিলিট্ঠসরীরো সুন্দরিকং নদিং ওতরিত্ৰা ন্হাযসি, এৰং ময্হং সুন্দরিকাসদিসেন বাহিরেন রহদেন অত্থো নত্থি, অট্ঠঙ্গিকমগ্গধম্মো পন ময্হং রহদো, তত্রাহং পাণসতম্পি পাণসহস্সম্পি চতুরাসীতিপাণসহস্সানিপি একপ্পহারেন ন্হাপেমি। সীলতিত্থোতি তস্স পন মে ধম্মরহদস্স চতুপারিসুদ্ধিসীলং তিত্থন্তি দস্সেতি। অনাৰিলোতি যথা তুয্হং সুন্দরিকা নদী চতূহি পঞ্চহি একতো ন্হাযন্তেহি হেট্ঠুপরিযৰালিকা আলুল়া হোতি সব্ভি সতং পসত্থোতি পণ্ডিতেহি পণ্ডিতানং পসট্ঠো। উত্তমত্থেন ৰা সো সব্ভীতি ৰুচ্চতি, পণ্ডিতেহি পসত্থত্তা সতং পসত্থো। তরন্তি পারন্তি নিব্বানপারং গচ্ছন্তি।
ইদানি অরিযমগ্গরহদস্স অঙ্গানি উদ্ধরিত্ৰা দস্সেন্তো সচ্চং ধম্মোতিআদিমাহ। তত্থ সচ্চন্তি ৰচীসচ্চং। ধম্মোতি ইমিনা দিট্ঠিসঙ্কপ্পৰাযামসতিসমাধযো দস্সেতি। সংযমোতি ইমিনা কম্মন্তাজীৰা গহিতা। সচ্চন্তি ৰা ইমিনা মগ্গসচ্চং গহিতং। সা অত্থতো সম্মাদিট্ঠি। ৰুত্তঞ্হেতং – ‘‘সম্মাদিট্ঠি মগ্গো চেৰ হেতু চা’’তি (ধ॰ স॰ ১০৩৯)। সম্মাদিট্ঠিযা পন গহিতায তগ্গতিকত্তা সম্মাসঙ্কপ্পো গহিতোৰ হোতি। ধম্মোতি ইমিনা ৰাযামসতিসমাধযো। সংযমোতি ইমিনা ৰাচাকম্মন্তাজীৰা। এৰম্পি অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো দস্সিতো সচ্চন্তি পরমত্থসচ্চং ধম্মোতিপদেন দিট্ঠি সঙ্কপ্পো ৰাযামো সতি সমাধীতি পঞ্চঙ্গানি গহিতানি। সংযমোতি ৰাচা কম্মন্তো আজীৰোতি তীণি। এৰম্পি অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো দস্সিতো হোতি। ব্রহ্মচরিযন্তি এতং ব্রহ্মচরিযং নাম। মজ্ঝে সিতাতি সস্সতুচ্ছেদে ৰজ্জেত্ৰা মজ্ঝে নিস্সিতা। ব্রহ্মপত্তীতি সেট্ঠপত্তি। স তুজ্জুভূতেসু নমো করোহীতি এত্থ ত-কারো পদসন্ধিকরো, স ত্ৰং উজুভূতেসু খীণাসৰেসু নমো করোহীতি অত্থো। তমহং নরং ধম্মসারীতি ব্রূমীতি যো এৰং পটিপজ্জতি, তমহং পুগ্গলং ‘‘ধম্মসারী এসো ধম্মসারিযা পটিচ্ছন্নো’’তি চ ‘‘কুসলধম্মেহি অকুসলধম্মে সারেত্ৰা ঠিতো’’তি ৰাতি ৰদামীতি। নৰমং।
১০. বহুধীতরসুত্তৰণ্ণনা
১৯৬. দসমে অঞ্ঞতরস্মিং ৰনসণ্ডেতি পচ্চূসসমযে লোকং ওলোকেন্তো তস্স ব্রাহ্মণস্স অরহত্তস্স উপনিস্সযং দিস্ৰা ‘‘গচ্ছামিস্স সঙ্গহং করিস্সামী’’তি গন্ত্ৰা তস্মিং ৰনসণ্ডে ৰিহরতি। নট্ঠা হোন্তীতি কসিত্ৰা ৰিস্সট্ঠা অটৰিমুখা চরমানা ব্রাহ্মণে ভুঞ্জিতুং গতে পলাতা হোন্তি। পল্লঙ্কন্তি সমন্ততো ঊরুবদ্ধাসনং। আভুজিত্ৰাতি বন্ধিত্ৰা উজুং কাযং পণিধাযাতি উপরিমং সরীরং উজুকং ঠপেত্ৰা, অট্ঠারস পিট্ঠিকণ্টকে কোটিযা কোটিং পটিপাদেত্ৰা। পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰাতি কম্মট্ঠানাভিমুখং সতিং ঠপযিত্ৰা, মুখসমীপে ৰা কত্ৰাতি অত্থো। তেনেৰ ৰিভঙ্গে ৰুত্তং – ‘‘অযং সতি উপট্ঠিতা হোতি সূপট্ঠিতা নাসিকগ্গে ৰা মুখনিমিত্তে ৰা, তেন ৰুচ্চতি পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা’’তি (ৰিভ॰ ৫৩৭)। অথ ৰা ‘‘পরীতি পরিগ্গহট্ঠো। মুখন্তি নিয্যানট্ঠো। সতীতি উপট্ঠানট্ঠো। তেন ৰুচ্চতি পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা’’তি এৰং পটিসম্ভিদাযং (পটি॰ ম॰ ১.১৬৪) ৰুত্তনযেনপেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো। তত্রাযং সঙ্খেপো – ‘‘পরিগ্গহিতনিয্যানং সতিং কত্ৰা’’তি। এৰং নিসীদন্তো চ পন ছব্বণ্ণা ঘনবুদ্ধরস্মিযো ৰিস্সজ্জেত্ৰা নিসীদি। উপসঙ্কমীতি দোমনস্সাভিভূতো আহিণ্ডন্তো, ‘‘সুখেন ৰতাযং সমণো নিসিন্নো’’তি চিন্তেত্ৰা উপসঙ্কমি।
অজ্জসট্ঠিং ন দিস্সন্তীতি অজ্জ ছদিৰসমত্তকা পট্ঠায ন দিস্সন্তি। পাপকাতি লামকা তিলখাণুকা। তেন কির তিলখেত্তে ৰপিতে তদহেৰ দেৰো ৰস্সিত্ৰা তিলে পংসুম্হি ওসীদাপেসি
উস্সোল়্হিকাযাতি উস্সাহেন কণ্ণনঙ্গুট্ঠাদীনি উক্খিপিত্ৰা ৰিচরন্তা উপ্পতন্তি। তস্স কির অনুপুব্বেন ভোগেসু পরিক্খীণেসু পক্খিপিতব্বস্স অভাৰেন তুচ্ছকোট্ঠা অহেসুং। তস্স ইতো চিতো চ সত্তহি ঘরেহি আগতা মূসিকা তে তুচ্ছকোট্ঠে পৰিসিত্ৰা উয্যানকীল়ং কীল়ন্তা ৰিয নচ্চন্তি, তং গহেত্ৰা এৰমাহ।
উপ্পাটকেহি সঞ্ছন্নোতি উপ্পাটকপাণকেহি সঞ্ছন্নো। তস্স কির ব্রাহ্মণস্স সযনত্থায সন্থতং তিণপণ্ণসন্থারং কোচি অন্তরন্তরা পটিজগ্গন্তো নত্থি। সো দিৰসং অরঞ্ঞে কম্মং কত্ৰা সাযং আগন্ত্ৰা তস্মিং নিপজ্জতি। অথস্স উপ্পাটকপাণকা সরীরং একচ্ছন্নং করোন্তা খাদন্তি, তং গহেত্ৰা এৰমাহ।
ৰিধৰাতি
পিঙ্গলাতি কল়ারপিঙ্গলা। তিলকাহতাতি কাল়সেতাদিৰণ্ণেহি তিলকেহি আহতগত্তা। সোত্তং পাদেন বোধেতীতি নিদ্দং ওক্কন্তং পাদেন পহরিত্ৰা পবোধেতি। অযং কির ব্রাহ্মণো মূসিকসদ্দেন উব্বাল়্হো উপ্পাটকেহি চ খজ্জমানো সব্বরত্তিং
ইণাযিকাতি যেসং অনেন হত্থতো ইণং গহিতং। সো কির কস্সচি হত্থতো একং কহাপণং কস্সচি দ্ৰে কস্সচি দস…পে॰… কস্সচি সতন্তি এৰং বহূনং হত্থতো ইণং অগ্গহেসি। তে দিৰা ব্রাহ্মণং অপস্সন্তা ‘‘গেহতো তং নিক্খন্তমেৰ গণ্হিস্সামা’’তি বলৰপচ্চূসে গন্ত্ৰা চোদেন্তি। তং গহেত্ৰা ইমং গাথমাহ।
ভগৰা তেন ব্রাহ্মণেন ইমাহি সত্তহি গাথাহি দুক্খে কথিতে ‘‘যং যং, ব্রাহ্মণ, তযা দুক্খং কথিতং, সব্বমেতং ময্হং নত্থী’’তি দস্সেন্তো পটিগাথাহি ব্রাহ্মণস্স ধম্মদেসনং ৰড্ঢেসি। ব্রাহ্মণো তা গাথা সুত্ৰা ভগৰতি পসন্নো সরণেসু পতিট্ঠায পব্বজিত্ৰা অরহত্তং পাপুণি। তং দস্সেতুং এৰং ৰুত্তে ভারদ্ৰাজগোত্তোতিআদি ৰুত্তং। তত্থ অলত্থাতি লভি।
তঞ্চ পন ব্রাহ্মণং ভগৰা পব্বাজেত্ৰা আদায জেতৰনং গন্ত্ৰা পুনদিৰসে তেন থেরেন পচ্ছাসমণেন কোসলরঞ্ঞো গেহদ্ৰারং অগমাসি
রাজা
পঠমো ৰগ্গো।
২. উপাসকৰগ্গো
১. কসিভারদ্ৰাজসুত্তৰণ্ণনা
১৯৭. দুতিযৰগ্গস্স মগধেসূতি এৰংনামকে জনপদে। দক্খিণাগিরিস্মিন্তি রাজগহং পরিৰারেত্ৰা ঠিতস্স গিরিনো দক্খিণভাগে জনপদো অত্থি, তস্মিং জনপদে, তত্থ ৰিহারস্সাপি তদেৰ নামং। একনাল়াযং ব্রাহ্মণগামেতি একনাল়াতি তস্স গামস্স নামং। ব্রাহ্মণা
তেন খো পন সমযেনাতি যং সমযং ভগৰা মগধরট্ঠে একনাল়ং ব্রাহ্মণগামং উপনিস্সায দক্খিণগিরিমহাৰিহারে ব্রাহ্মণস্স ইন্দ্রিযপরিপাকং আগমযমানো ৰিহরতি, তেন সমযেন। কসিভারদ্ৰাজস্সাতি সো ব্রাহ্মণো কসিং নিস্সায জীৰতি, ভারদ্ৰাজোতি চস্স গোত্তং। পঞ্চমত্তানীতি পঞ্চ পমাণানি, অনূনানি অনধিকানি পঞ্চনঙ্গলসতানীতি ৰুত্তং হোতি। পযুত্তানীতি যোজিতানি, বলীবদ্দানং খন্ধেসু ঠপেত্ৰা যুগে যোত্তেহি যোজিতানীতি অত্থো।
ৰপ্পকালেতি ৰপ্পনকালে বীজনিক্খেপসমযে। তত্থ দ্ৰে ৰপ্পানি কললৰপ্পঞ্চ পংসুৰপ্পঞ্চ। পংসুৰপ্পং ইধ অধিপ্পেতং, তঞ্চ খো পঠমদিৰসে মঙ্গলৰপ্পং। তত্থাযং উপকরণসম্পদা – তীণি বলিবদ্দসহস্সানি উপট্ঠাপিতানি হোন্তি, সব্বেসং সুৰণ্ণমযানি সিঙ্গানি পটিমুক্কানি, রজতমযা খুরা, সব্বে
ব্রাহ্মণো পন পগেৰ মস্সুকম্মং কারাপেত্ৰা ন্হাযিত্ৰা সুগন্ধগন্ধেহি ৰিলিত্তো পঞ্চসতগ্ঘনকং ৰত্থং নিৰাসেত্ৰা সহস্সগ্ঘনকং একংসং করিত্ৰা একেকিস্সা অঙ্গুলিযা দ্ৰে দ্ৰেতি ৰীসতি অঙ্গুলিমুদ্দিকাযো কণ্ণেসু সীহকুণ্ডলানি সীসে ব্রহ্মৰেঠনং পটিমুঞ্চিত্ৰা সুৰণ্ণমালং কণ্ঠে কত্ৰা ব্রাহ্মণগণপরিৰুতো কম্মন্তং ৰোসাসতি। অথস্স ব্রাহ্মণী অনেকসতভাজনেসু পাযাসং পচাপেত্ৰা মহাসকটেসু আরোপেত্ৰা গন্ধোদকেন ন্হাযিত্ৰা সব্বালঙ্কারৰিভূসিতা ব্রাহ্মণীগণপরিৰুতা কম্মন্তং অগমাসি। গেহম্পিস্স হরিতুপলিত্তং ৰিপ্পকিণ্ণলাজং
অথ ব্রাহ্মণো সুৰণ্ণপাতিং ধোৰাপেত্ৰা পাযাসস্স পূরেত্ৰা সপ্পিমধুফাণিতেহি অভিসঙ্খরিত্ৰা নঙ্গলবলিকম্মং কারাপেসি। ব্রাহ্মণী পঞ্চন্নং কস্সকসতানং সুৰণ্ণরজতকংসতম্বলোহমযানি ভাজনানি দাপেত্ৰা সুৰণ্ণকটচ্ছুং গহেত্ৰা পাযাসেন পরিৰিসন্তী গচ্ছতি। ব্রাহ্মণো পন বলিকম্মং কারেত্ৰা রত্তবন্ধিকাযো উপাহনাযো আরোহিত্ৰা রত্তসুৰণ্ণদণ্ডকং গহেত্ৰা, ‘‘ইধ পাযাসং দেথ, ইধ সপ্পিং
ৰিহারে পন যত্থ যত্থ বুদ্ধা ৰসন্তি, তত্থ তত্থ নেসং দেৰসিকং পঞ্চ কিচ্চানি ভৰন্তি, সেয্যথিদং – পুরেভত্তকিচ্চং পচ্ছাভত্তকিচ্চং পুরিমযামকিচ্চং মজ্ঝিমযামকিচ্চং পচ্ছিমযামকিচ্চন্তি।
তত্রিদং পুরেভত্তকিচ্চং
ভগৰা পুরেভত্তকিচ্চং।
অথ ভগৰা এৰং কতপুরেভত্তকিচ্চো গন্ধকুটিযা উপট্ঠানে নিসীদিত্ৰা পাদে পক্খালেত্ৰা পাদপীঠে ঠত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘং ওৰদতি – ‘‘ভিক্খৰে, অপ্পমাদেন সম্পাদেথ, দুল্লভো বুদ্ধুপ্পাদো লোকস্মিং, দুল্লভো মনুস্সত্তপটিলাভো, দুল্লভা সদ্ধাসম্পত্তি, দুল্লভা পব্বজ্জা, দুল্লভং সদ্ধম্মস্সৰন’’ন্তি। তত্থ কেচি ভগৰন্তং কম্মট্ঠানং পুচ্ছন্তি। ভগৰা তেসং অত্তনো চরিযানুরূপং কম্মট্ঠানং দেতি। ততো সব্বেপি ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা অত্তনো অত্তনো রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানানি গচ্ছন্তি, কেচি অরঞ্ঞং, কেচি রুক্খমূলং, কেচি পব্বতাদীনং অঞ্ঞতরং, কেচি চাতুমহারাজিকভৰনং…পে॰… কেচি ৰসৰত্তিভৰনন্তি। ততো ভগৰা গন্ধকুটিং পৰিসিত্ৰা সচে আকঙ্খতি, দক্খিণেন পস্সেন সতো সম্পজানো মুহুত্তং সীহসেয্যং কপ্পেতি। অথ সমস্সাসিতকাযো উট্ঠহিত্ৰা দুতিযভাগে লোকং ৰোলোকেতি। ততিযভাগে যং গামং ৰা নিগমং ৰা উপনিস্সায ৰিহরতি, তত্থ মহাজনো পুরেভত্তং দানং দত্ৰা পচ্ছাভত্তং সুনিৰত্থো সুপারুতো গন্ধপুপ্ফাদীনি আদায ৰিহারে সন্নিপততি। ততো ভগৰা সম্পত্তপরিসায অনুরূপেন পাটিহারিযেন গন্ত্ৰা ধম্মসভাযং পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে পচ্ছাভত্তকিচ্চং।
সো এৰং নিট্ঠিতপচ্ছাভত্তকিচ্চো সচে গত্তানি ওসিঞ্চিতুকামো হোতি, বুদ্ধাসনা ৰুট্ঠায ন্হানকোট্ঠকং পৰিসিত্ৰা উপট্ঠাকেন পটিযাদিতউদকেন গত্তানি উতুং গাহাপেতি পুরিমযামকিচ্চং।
পুরিমযামকিচ্চপরিযোসানে পন ভিক্খূসু ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা পক্কমন্তেসু সকলদসসহস্সিলোকধাতুদেৰতাযো ওকাসং লভমানা ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছন্তি যথাভিসঙ্খতং অন্তমসো চতুরক্খরম্পি। ভগৰা তাসং তাসং দেৰতানং পঞ্হং ৰিস্সজ্জেন্তো মজ্ঝিমযামং ৰীতিনামেতি। ইদং মজ্ঝিমযামকিচ্চং।
পচ্ছিমযামং পন তযো কোট্ঠাসে কত্ৰা পুরেভত্ততো পট্ঠায নিসজ্জাপীল়িতস্স সরীরস্স কিলাসুভাৰমোচনত্থং একং কোট্ঠাসং চঙ্কমেন ৰীতিনামেতি। দুতিযকোট্ঠাসে গন্ধকুটিং পৰিসিত্ৰা দক্খিণেন পস্সেন সতো সম্পজানো সীহসেয্যং কপ্পেতি। ততিযকোট্ঠাসে পচ্চুট্ঠায নিসীদিত্ৰা পুরিমবুদ্ধানং সন্তিকে দানসীলাদিৰসেন কতাধিকারপুগ্গলদস্সনত্থং বুদ্ধচক্খুনা লোকং ওলোকেতি। ইদং পচ্ছিমযামকিচ্চং।
তদাপি এৰং ওলোকেন্তো কসিভারদ্ৰাজং ব্রাহ্মণং অরহত্তস্স উপনিস্সযসম্পন্নং দিস্ৰা – ‘‘তত্থ মযি গতে কথা পৰত্তিস্সতি, কথাৰসানে ধম্মদেসনং সুত্ৰা এসো ব্রাহ্মণো সপুত্তদারো তীসু সরণেসু পতিট্ঠায অসীতিকোটিধনং মম সাসনে ৰিপ্পকিরিত্ৰা অপরভাগে নিক্খম্ম পব্বজিত্ৰা অরহত্তং পাপুণিস্সতী’’তি ঞত্ৰা তত্থ গন্ত্ৰা কথং সমুট্ঠাপেত্ৰা ধম্মং দেসেসি। এতমত্থং দস্সেতুং অথ খো ভগৰাতিআদি ৰুত্তং।
তত্থ পুব্বণ্হসমযন্তি ভুম্মত্থে উপযোগৰচনং, পুব্বণ্হসমযেতি অত্থো। নিৰাসেত্ৰাতি পরিদহিত্ৰা। ৰিহারচীৰরপরিৰত্তনৰসেনেতং ৰুত্তং। পত্তচীৰরমাদাযাতি পত্তং হত্থেহি, চীৰরং কাযেন আদিযিত্ৰা, সম্পটিচ্ছিত্ৰা তেনুপসঙ্কমীতি
পরিৰেসনা ৰত্ততীতি তেসং সুৰণ্ণভাজনাদীনি গহেত্ৰা নিসিন্নানং পঞ্চসতানং কস্সকানং পরিৰিসনা ৰিপ্পকতা হোতি। একমন্তং অট্ঠাসীতি যত্থ ঠিতং ব্রাহ্মণো পস্সতি, তথারূপে দস্সনূপচারে কথাসৰনফাসুকে উচ্চট্ঠানে অট্ঠাসি। ঠত্ৰা চ রজতসুৰণ্ণরসপিঞ্জরং চন্দিমসূরিযানং পভং অতিরোচমানং সমন্ততো সরীরপ্পভং মুঞ্চি, যায অজ্ঝোত্থটত্তা ব্রাহ্মণস্স কম্মন্তসালাভিত্তিরুক্খকসিতমত্তিকপিণ্ডাদযো সুৰণ্ণমযা ৰিয অহেসুং। অথ মনুস্সা ভুঞ্জন্তা চ কসন্তা চ সব্বকিচ্চানি পহায অসীতিঅনুব্যঞ্জনপরিৰারং দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণপটিমণ্ডিতং সরীরং ব্যামপ্পভাপরিক্খেপৰিভূসিতং বাহুযুগলং জঙ্গমং ৰিয পদুমসরং, রস্মিজালসমুজ্জলিততারাগণমিৰ গগনতলং, ৰিজ্জুলতাৰিনদ্ধমিৰ চ কনকসিখরং সিরিযা জলমানং সম্মাসম্বুদ্ধং একমন্তং ঠিতং দিস্ৰা হত্থপাদে ধোৰিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গয্হ সম্পরিৰারেত্ৰা অট্ঠংসু। এৰং তেহি সম্পরিৰারিতং অদ্দসা খো কসিভারদ্ৰাজো ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং পিণ্ডায ঠিতং, দিস্ৰান ভগৰন্তং এতদৰোচ – অহং খো, সমণ, কসামি চ ৰপামি চাতি।
কস্মা
অযং কিরস্স অধিপ্পাযো – ময্হম্পি তাৰ কম্মন্তা ন ব্যাপজ্জন্তি, ন চম্হি যথা ত্ৰং এৰং লক্খণসম্পন্নো, ত্ৰম্পি কসিত্ৰা চ ৰপিত্ৰা চ ভুঞ্জস্সু, কো তে অত্থো ন সম্পজ্জেয্য এৰং লক্খণসম্পন্নস্সাতি। অপিচাযং অস্সোসি – ‘‘সক্যরাজকুলে কির কুমারো উপ্পন্নো, সো চক্কৰত্তিরজ্জং পহায পব্বজিতো’’তি। তস্মা ইদানি ‘‘অযং সো’’তি ঞত্ৰা ‘‘চক্কৰত্তিরজ্জং পহায কিলন্তোসী’’তি উপারম্ভং আরোপেন্তো এৰমাহ। অপিচ তিক্খপঞ্ঞো এস ব্রাহ্মণো, ন ভগৰন্তং অপসাদেন্তো ভণতি, ভগৰতো পন রূপসম্পত্তিং দিস্ৰা পুঞ্ঞসম্পত্তিং সম্ভাৰযমানো কথাপৰত্তনত্থম্পি এৰমাহ। অথ ভগৰা ৰেনেয্যৰসেন সদেৰকে লোকে অগ্গকস্সকৰপ্পকভাৰং অত্তনো দস্সেন্তো অহম্পি খো ব্রাহ্মণোতিআদিমাহ।
অথ ব্রাহ্মণো চিন্তেসি – ‘‘অযং সমণো’’ ‘অহম্পি কসামি চ ৰপামি চা’তি ভণতি। ন চস্স ওল়ারিকানি যুগনঙ্গলাদীনি কসিভণ্ডানি পস্সামি, কিং নু খো মুসা ভণতী’’তি? ভগৰন্তং পাদতলতো পট্ঠায যাৰ কেসগ্গা ওলোকযমানো, অঙ্গৰিজ্জায কতাধিকারত্তা দ্ৰত্তিংসৰরলক্খণসম্পত্তিমস্স ঞত্ৰা, ‘‘অট্ঠানমেতং যং এৰরূপো মুসা ভণেয্যা’’তি সঞ্জাতবহুমানো ন খো পন মযং পস্সাম ভোতো গোতমস্সাতিআদিমাহ। ভগৰা পন যস্মা পুব্বধম্মসভাগতায কথনং নাম বুদ্ধানং আনুভাৰো, তস্মা বুদ্ধানুভাৰং দীপেন্তো সদ্ধা বীজন্তিআদিমাহ।
কা পনেত্থ পুব্বধম্মসভাগতা? ননু ব্রাহ্মণেন ভগৰা নঙ্গলাদিকসিসম্ভারসমাযোগং পুট্ঠো অপুচ্ছিতস্স বীজস্স সভাগতায আহ ‘‘সদ্ধা বীজ’’ন্তি, এৰঞ্চ সতি কথাপি অননুসন্ধিকা হোতি? ন হি বুদ্ধানং অননুসন্ধিককথা
পুচ্ছিতংযেৰ ৰত্ৰা অপুচ্ছিতং পচ্ছা কিং ন ৰুত্তন্তি চে? তস্স উপকারভাৰতো চ ধম্মসম্বন্ধসমত্থভাৰতো চ। অযং হি ব্রাহ্মণো পঞ্ঞৰা, মিচ্ছাদিট্ঠিকুলে পন জাতত্তা সদ্ধারহিতো, সদ্ধারহিতো চ পঞ্ঞৰা পরেসং সদ্ধায অত্তনো অৰিসযে অপটিপজ্জমানো ৰিসেসং নাধিগচ্ছতি, কিলেসকালুস্সিযপরামট্ঠাপি চস্স দুব্বলা সদ্ধা বলৰতিযা পঞ্ঞায সহসা ৰত্তমানা অত্থসিদ্ধিং ন করোতি হত্থিনা সদ্ধিং একধুরে যুত্তো গোণো
তত্থ সম্পসাদলক্খণা সদ্ধা, ওকপ্পনলক্খণা ৰা। বীজন্তি পঞ্চৰিধং বীজং মূলবীজং খন্ধবীজং ফলুবীজং অগ্গবীজং বীজবীজমেৰ পঞ্চমন্তি। তং সব্বম্পি ৰিরুহণট্ঠেন বীজন্তেৰ সঙ্খং গচ্ছতি।
তত্থ
কস্মা পন অঞ্ঞেসু পরোপঞ্ঞাসায কুসলধম্মেসু একতো উপ্পজ্জমানেসু সদ্ধাৰ ‘‘বীজ’’ন্তি ৰুত্তাতি চে? বীজকিচ্চকরণতো। যথা হি তেসু ৰিঞ্ঞাণংযেৰ ৰিজাননকিচ্চং করোতি, এৰং সদ্ধা বীজকিচ্চং। সা চ সব্বকুসলানং মূলভূতা। যথাহ – ‘‘সদ্ধাজাতো উপসঙ্কমতি, উপসঙ্কমন্তো পযিরুপাসতি…পে॰… পঞ্ঞায চ নং অতিৰিজ্ঝ পস্সতী’’তি (ম॰ নি॰ ২.১৮৩)।
অকুসলধম্মে তপো। ইন্দ্রিযসংৰরৰীরিযধুতঙ্গদুক্করকারিকানং এতং অধিৰচনং, ইধ পন ইন্দ্রিযসংৰরো অধিপ্পেতো। ৰুট্ঠীতি ৰস্সৰুট্ঠি ৰাতৰুট্ঠীতিআদি অনেকৰিধা, ইধ ৰস্সৰুট্ঠি অধিপ্পেতা। যথা হি ব্রাহ্মণস্স ৰস্সৰুট্ঠিসমনুগ্গহিতং বীজং বীজমূলকঞ্চ সস্সং ৰিরুহতি ন মিলাযতি নিপ্ফত্তিং গচ্ছতি, এৰং ভগৰতো ইন্দ্রিযসংৰরসমনুগ্গহিতা সদ্ধা, সদ্ধামূলা চ সীলাদযো ধম্মা ৰিরুহন্তি, ন মিলাযন্তি নিপ্ফত্তিং গচ্ছন্তি। তেনাহ ‘‘তপো ৰুট্ঠী’’তি।
পঞ্ঞা মেতি এত্থ ৰুত্তো মে-সদ্দো পুরিমপদেসুপি যোজেতব্বো ‘‘সদ্ধা মে বীজং, তপো মে ৰুট্ঠী’’তি তেন কিং দীপেতি? যথা, ব্রাহ্মণ, তযা ৰপিতে খেত্তে সচে ৰুট্ঠি অত্থি, ইচ্চেতং কুসলং। নো চে অত্থি, উদকম্পি তাৰ দাতব্বং হোতি। তথা মযা হিরিঈসে পঞ্ঞাযুগনঙ্গলে মনোযোত্তেন একাবদ্ধে কতে ৰীরিযবলীবদ্দে যোজেত্ৰা সতিপাচনেন ৰিজ্ঝিত্ৰা অত্তনো চিত্তসন্তানখেত্তম্হি সদ্ধাবীজে ৰপিতে
পঞ্ঞাতি যুগনঙ্গলন্তি যুগঞ্চ নঙ্গলঞ্চ যুগনঙ্গলং। যথা হি ব্রাহ্মণস্স যুগনঙ্গলং, এৰং ভগৰতো দুৰিধাপি ৰিপস্সনা পঞ্ঞা চ। তত্থ যথা যুগং ঈসায উপনিস্সযং হোতি, পুরতো চ ঈসাবদ্ধং হোতি, যোত্তানং নিস্সযং হোতি, বলীবদ্দানং একতো গমনং ধারেতি, এৰং পঞ্ঞা হিরিপ্পমুখানং ধম্মানং উপনিস্সযা হোতি। যথাহ – ‘‘পঞ্ঞুত্তরা সব্বে কুসলা ধম্মা’’তি (অ॰ নি॰ ৮.৮৩; ১০.৫৮) চ, ‘‘পঞ্ঞা হি সেট্ঠা কুসলা ৰদন্তি, নক্খত্তরাজারিৰ তারকান’’ন্তি (জা॰ ২.১৭.৮১) চ। কুসলানং ধম্মানং পুব্বঙ্গমট্ঠেন পুরতো চ হোতি। যথাহ – ‘‘সীলং সিরী চাপি সতঞ্চ ধম্মো, অন্ৰাযিকা পঞ্ঞৰতো ভৰন্তী’’তি হিরিৰিপ্পযোগেন অনুপ্পত্তিতো পন ঈসাবদ্ধো হোতি। মনোসঙ্খাতস্স সমাধিযোত্তস্স নিস্সযপচ্চযতো যোত্তানং
হিরীযতি পাপকেহি ধম্মেহীতি হিরী। তগ্গহণেন তায অৰিপ্পযুত্তং ওত্তপ্পম্পি গহিতমেৰ হোতি। ঈসাতি যুগনঙ্গলসন্ধারিকা রুক্খলট্ঠি। যথা হি ব্রাহ্মণস্স ঈসা যুগনঙ্গলং ধারেতি, এৰং ভগৰতোপি হিরী লোকিযলোকুত্তরপঞ্ঞাসঙ্খাতং যুগনঙ্গলং ধারেতি হিরিঅভাৰে পঞ্ঞায অভাৰতো। যথা চ ঈসাপটিবদ্ধযুগনঙ্গলং কিচ্চকরং হোতি অচলং অসিথিলং, এৰং হিরিপটিবদ্ধা চ পঞ্ঞা কিচ্চকারী হোতি অচলা অসিথিলা অব্বোকিণ্ণা অহিরিকেন। তেনাহ ‘‘হিরী ঈসা’’তি। মুনাতীতি মনো, চিত্তস্সেতং নামং। ইধ পন মনোসীসেন তংসম্পযুত্তো সমাধি অধিপ্পেতো। যোত্তন্তি রজ্জুবন্ধনং। তং তিৰিধং ঈসায সহ যুগস্স
চিরকতাদিমত্থং সতি। ফালেতীতি ফালো। পাজেন্তি এতেনাতি পাজনং। তং ইধ ‘‘পাচন’’ন্তি ৰুত্তং। পতোদস্সেতং নামং। ফালো চ পাচনঞ্চ ফালপাচনং। যথা হি ব্রাহ্মণস্স ফালপাচনং, এৰং ভগৰতো ৰিপস্সনাসম্পযুত্তা মগ্গসম্পযুত্তা চ সতি। তত্থ যথা ফালো নঙ্গলং
কাযগুত্তোতি তিৰিধেন কাযসুচরিতেন গুত্তো। ৰচীগুত্তোতি চতুব্বিধেন ৰচীসুচরিতেন গুত্তো। এত্তাৰতা পাতিমোক্খসংৰরসীলং ৰুত্তং। আহারে উদরে যতোতি এত্থ আহারমুখেন সব্বপচ্চযানং গহিতত্তা চতুব্বিধেপি পচ্চযে যতো সংযতো নিরুপক্কিলেসোতি অত্থো। ইমিনা আজীৰপারিসুদ্ধিসীলং ৰুত্তং। উদরে যতোতি উদরে যতো সংযতো মিতভোজী, আহারে মত্তঞ্ঞূতি ৰুত্তং হোতি। ইমিনা ভোজনে মত্তঞ্ঞুতামুখেন পচ্চযপটিসেৰনসীলং ৰুত্তং। তেন কিং দীপেতি? যথা ত্ৰং, ব্রাহ্মণ, বীজং ৰপিত্ৰা সস্সপরিপালনত্থং কণ্টকৰতিং ৰা রুক্খৰতিং ৰা পাকারপরিক্খেপং ৰা করোসি, তেন তে গোমহিংসমিগগণা পৰেসং অলভন্তা সস্সং ন ৰিলুম্পন্তি, এৰমহম্পি তং সদ্ধাবীজং ৰপিত্ৰা নানপ্পকারকুসলসস্সপরিপালনত্থং কাযৰচীআহারগুত্তিমযং তিৰিধং পরিক্খেপং করোমি
সচ্চং করোমি নিদ্দানন্তি এত্থ দ্ৰীহাকারেহি অৰিসংৰাদনং সচ্চং। নিদ্দানন্তি ছেদনং লুননং উপ্পাটনং সচ্চন্তি ৰেদিতব্বং। তেন অত্তসঞ্ঞাদীনং তিণানং নিদ্দানং করোমীতি দস্সেতি। অথ ৰা নিদ্দানন্তি ছেদকং লাৰকং উপ্পাটকন্তি অত্থো। যথা ত্ৰং দাসং ৰা কম্মকরং ৰা নিদ্দানং করোসি, ‘‘নিদ্দেহি তিণানী’’তি তিণানং ছেদকং লাৰকং উপ্পাটকং করোসি, এৰমহং সচ্চং করোমীতি দস্সেতি, অথ ৰা সচ্চন্তি দিট্ঠিসচ্চং। তমহং নিদ্দানং করোমি, ছিন্দিতব্বং লুনিতব্বং উপ্পাটেতব্বং করোমীতি। ইতি ইমেসু দ্ৰীসু ৰিকপ্পেসু উপযোগেনেৰত্থো যুজ্জতি।
সোরচ্চং মে পমোচনন্তি এত্থ যং তং ‘‘কাযিকো অৰীতিক্কমো ৰাচসিকো অৰীতিক্কমো’’তি সীলমেৰ ‘‘সোরচ্চ’’ন্তি ৰুত্তং, ন তং অধিপ্পেতং। ‘‘কাযগুত্তো’’তিআদিনা হি তং ৰুত্তমেৰ। অরহত্তফলং পন অধিপ্পেতং। তং হি সুন্দরে নিব্বানে রতত্তা ‘‘সোরচ্চ’’ন্তি ৰুচ্চতি। পমোচনন্তি যোগৰিস্সজ্জনং। ইদং ৰুত্তং হোতি – যথা তৰ পমোচনং পুনপি সাযন্হে ৰা দুতিযদিৰসে ৰা অনাগতসংৰচ্ছরে ৰা যোজেতব্বতো অপ্পমোচনমেৰ হোতি, ন মম এৰং। ন হি মম অন্তরা মোচনং নাম অত্থি। অহং হি দীপঙ্করদসবলকালতো পট্ঠায পঞ্ঞানঙ্গলে ৰীরিযবলীবদ্দে যোজেত্ৰা কপ্পসতসহস্সাধিকানি চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি মহাকসিং কসন্তো তাৰ ন মুঞ্চিং, যাৰ ন সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুজ্ঝিং। যদা চ মে সব্বং তং কালং খেপেত্ৰা বোধিমূলে অপরাজিতপল্লঙ্কে নিসিন্নস্স সব্বগুণপরিৰারং অরহত্তফলং উদপাদি, তদা মযা তং
ৰীরিযং মে ধুরধোরয্হন্তি এত্থ ৰীরিযন্তি কাযিকচেতসিকো ৰীরিযারম্ভো। ধুরধোরয্হন্তি ধুরাযং ধোরয্হং, ধুরাৰহন্তি অত্থো। যথা হি ব্রাহ্মণস্স ধুরাযং ধোরয্হাকড্ঢিতং নঙ্গলং ভূমিঘনং ভিন্দতি, মূলসন্তানকানি চ পদালেতি, এৰং ভগৰতো ৰীরিযাকড্ঢিতং পঞ্ঞানঙ্গলং যথা ৰুত্তং ঘনং ভিন্দতি, কিলেসসন্তানকানি চ পদালেতি। তেনাহ ‘‘ৰীরিযং মে ধুরধোরয্হ’’ন্তি। অথ ৰা পুরিমধুরাৰহত্তা ধুরা, মূলধুরাৰহত্তা ধোরয্হা, ধুরা চ ধোরয্হা চ ধুরধোরয্হা। ইতি যথা ব্রাহ্মণস্স একেকস্মিং নঙ্গলে চতুবলীবদ্দপভেদং ধুরধোরয্হং ৰহন্তং উপ্পন্নুপ্পন্নং তিণমূলঘাতঞ্চেৰ সস্সসম্পত্তিঞ্চ সাধেতি, এৰং ভগৰতো চতুসম্মপ্পধানৰীরিযভেদং ধুরধোরয্হং ৰহন্তং উপ্পন্নুপ্পন্নং অকুসলঘাতঞ্চেৰ কুসলসম্পত্তিঞ্চ সাধেতি। তেনাহ ‘‘ৰীরিযং মে ধুরধোরয্হ’’ন্তি।
যোগক্খেমাধিৰাহনন্তি গচ্ছতি অনিৰত্তন্তং। যথা তৰ নঙ্গলং ৰহন্তং ধুরধোরয্হং খেত্তকোটিং পত্ৰা পুন নিৰত্ততি, এৰং অনিৰত্তন্তং দীপঙ্করকালতো পট্ঠায গচ্ছতেৰ। যস্মা ৰা তেন তেন মগ্গেন পহীনা কিলেসা ন পুনপ্পুনং পহাতব্বা হোন্তি, যথা তৰ নঙ্গলেন ছিন্নানি তিণানি পুন অপরস্মিং সমযে ছিন্দিতব্বানি হোন্তি, তস্মাপি এৰং পঠমমগ্গৰসেন দিট্ঠেকট্ঠে গচ্ছতি অনিৰত্তন্তি নিৰত্তনরহিতং হুত্ৰা গচ্ছতীতি অত্থো। তন্তি তং ধুরধোরয্হং। এৰমেত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো। এৰং গচ্ছন্তঞ্চ যথা তৰ ধুরধোরয্হং ন তং ঠানং গচ্ছতি, যত্থ গন্ত্ৰা কস্সকো অসোকো ৰিরজো হুত্ৰা ন সোচতি। এতং পন তং ঠানং গচ্ছতি যত্থ গন্ত্ৰা ন সোচতি। যত্থ সতিপাচনেন এতং ৰীরিযধুরধোরয্হং চোদেন্তো গন্ত্ৰা মাদিসো কস্সকো অসোকো ৰিরজো হুত্ৰা ন সোচতি, তং সব্বসোকসল্লসমুগ্ঘাতভূতং নিব্বানং নাম অসঙ্খতং ঠানং গচ্ছতীতি।
ইদানি এৰমেসা কসীতি গাথমাহ। তস্সাযং সঙ্খেপত্থো – যস্স, ব্রাহ্মণ, এসা সদ্ধাবীজা তপোৰুট্ঠিযা অনুগ্গহিতা কসী পঞ্ঞামযং যুগনঙ্গলং হিরিমযঞ্চ ঈসং মনোমযেন যোত্তেন একাবদ্ধং কত্ৰা পঞ্ঞানঙ্গলেন সতিফালং আকোটেত্ৰা সতিপাচনং গহেত্ৰা কাযৰচীআহারগুত্তিযা গোপেত্ৰা সচ্চং নিদ্দানং কত্ৰা সোরচ্চপমোচনং ৰীরিযধুরধোরয্হং যোগক্খেমাভিমুখং অনিৰত্তন্তং ৰাহন্তেন কট্ঠা কসী কম্মপরিযোসানং চতুব্বিধং সামঞ্ঞফলং পাপিতা, সা হোতি অমতপ্ফলা, সা এসা কসী অমতপ্ফলা হোতি। অমতং ৰুচ্চতি নিব্বানং, নিব্বানানিসংসা হোতীতি অত্থো। সা খো পনেসা কসী ন মমেৰেকস্স অমতপ্ফলা হোতি, অথ খো যো কোচি খত্তিযো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা ৰেস্সো ৰা সুদ্দো ৰা গহট্ঠো ৰা পব্বজিতো ৰা এতং কসিং কসতি, সো সব্বোপি এতং কসিত্ৰান সব্বদুক্খা পমুচ্চতীতি।
এৰং ভগৰা ব্রাহ্মণস্স অরহত্তনিকূটেন নিব্বানপরিযোসানং কত্ৰা দেসনং নিট্ঠাপেসি। ততো ভুঞ্জতু ভৰং গোতমোতিআদিমাহ। তং সব্বং ততো পরঞ্চ ৰুত্তত্থমেৰাতি। পঠমং।
২. উদযসুত্তৰণ্ণনা
১৯৮. দুতিযে ওদনেন পূরেসীতি অত্তনো অত্থায সম্পাদিতেন সূপব্যঞ্জনেন ওদনেন পূরেত্ৰা অদাসি। ভগৰা কির পচ্চূসসমযে লোকং ওলোকেন্তোৰ তং ব্রাহ্মণং দিস্ৰা, পাতোৰ সরীরপটিজগ্গনং কত্ৰা, গন্ধকুটিং পৰিসিত্ৰা, দ্ৰারং পিধায, নিসিন্নো তস্স ভোজনং উপসংহরিযমানং দিস্ৰা, এককোৰ পত্তং অংসকূটে লগ্গেত্ৰা, গন্ধকুটিতো নিক্খম্ম, নগরদ্ৰারে পত্তং নীহরিত্ৰা, অন্তোনগরং পৰিসিত্ৰা, পটিপাটিযা গচ্ছন্তো ব্রাহ্মণস্স দ্ৰারকোট্ঠকে অট্ঠাসি। ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং দিস্ৰা, অত্তনো সজ্জিতং ভোজনং অদাসি। তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং। দুতিযম্পীতি দুতিযদিৰসেপি। ততিযম্পীতি ততিযদিৰসেপি। তানি কির তীণি দিৰসানি নিরন্তরং
এতদৰোচাতি ব্রাহ্মণো তীণি দিৰসানি পত্তং পূরেত্ৰা দেন্তোপি ন সদ্ধায অদাসি, ‘‘ঘরদ্ৰারং আগন্ত্ৰা ঠিতস্স পব্বজিতস্স ভিক্খামত্তম্পি অদত্ৰা ভুঞ্জতী’’তি উপারম্ভভযেন অদাসি। দদন্তো চ দ্ৰে দিৰসানি দত্ৰা কিঞ্চি অৰত্ৰাৰ নিৰত্তো। ভগৰাপি কিঞ্চি অৰত্ৰাৰ পক্কন্তো। ততিযদিৰসে পন অধিৰাসেতুং অসক্কোন্তো এতং ‘‘পকট্ঠকো’’তিআদিৰচনং অৰোচ। ভগৰাপি এতং ৰচনং নিচ্ছারাপনত্থমেৰ যাৰ ততিযমগমাসি। তত্থ পকট্ঠকোতি রসগিদ্ধো।
পুনপ্পুনং চেৰ ৰপন্তি বীজন্তি সত্থা ব্রাহ্মণস্স ৰচনং সুত্ৰা, ‘‘ব্রাহ্মণ, ত্ৰং তীণি দিৰসানি পিণ্ডপাতং দত্ৰা ওসক্কসি, পুনপ্পুনং কাতব্বা নাম লোকস্মিং সোল়স ধম্মা’’তি ৰত্ৰা তে ধম্মে দস্সেতুং ইমং দেসনং আরভি। তত্থ পুনপ্পুনং চেৰ ৰপন্তীতি একস্মিং সস্সৰারে ৰুত্তং পুনপ্পুনং ৰস্সতীতি ন একদিৰসং ৰস্সিত্ৰা তিট্ঠতি, পুনপ্পুনদিৰসেসুপি পুনপ্পুনসংৰচ্ছরেসুপি ৰস্সতিযেৰ, এৰং জনপদা ইদ্ধা হোন্তি। এতেনুপাযেন সব্বত্থ নযো ৰেদিতব্বো।
যাচকাতি খীরনিকাতি খীরকারকা গোদোহকা। ন হি তে একৰারমেৰ থনং অঞ্ছন্তি, পুনপ্পুনং অঞ্ছন্তা ধেনুং দুহন্তীতি অত্থো। কিলমতি ফন্দতি চাতি অযং সত্তো তেন ইরিযাপথেন কিলমতি চেৰ ফন্দতি চ। গব্ভন্তি সোণসিঙ্গালাদীনম্পি তিরচ্ছানগতানং কুচ্ছিং। সিৰথিকন্তি সুসানং, মতং মতং সত্তং তত্থ পুনপ্পুনং হরন্তীতি অত্থো। মগ্গঞ্চ লদ্ধা অপুনব্ভৰাযাতি অপুনব্ভৰায মগ্গো নাম নিব্বানং, তং লভিত্ৰাতি অত্থো।
এৰং ৰুত্তেতি এৰং ভগৰতা অন্তরৰীথিযং ঠত্ৰাৰ সোল়স পুনপ্পুনধম্মে দেসেন্তেন ৰুত্তে। এতদৰোচাতি দেসনাপরিযোসানে পসন্নো সদ্ধিং
৩. দেৰহিতসুত্তৰণ্ণনা
১৯৯. ততিযে ৰাতেহীতি উদরৰাতেহি। ভগৰতো কির ছব্বস্সানি দুক্করকারিকং করোন্তস্স পসতমুগ্গযূসাদীনি আহারযতো দুব্ভোজনেন চেৰ দুক্খসেয্যায চ উদরৰাতো কুপ্পি। অপরভাগে সম্বোধিং পত্ৰা পণীতভোজনং ভুঞ্জন্তস্সাপি অন্তরন্তরা সো আবাধো অত্তানং দস্সেতিযেৰ। তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং। উপট্ঠাকো হোতীতি পঠমবোধিযং অনিবদ্ধুপট্ঠাককালে উপট্ঠাকো হোতি। তস্মিং কির কালে সত্থুঅসীতিমহাথেরেসু উপট্ঠাকো অভূতপুব্বো নাম নত্থি। নাগসমালো উপৰানো সুনক্খত্তো চুন্দো সমণুদ্দেসো সাগতো বোধি মেঘিযোতি ইমে পন পাল়িযং আগতুপট্ঠাকা। ইমস্মিং পন কালে উপৰানত্থেরো পাতোৰ উট্ঠায পরিৰেণসম্মজ্জনং দন্তকট্ঠদানং ন্হানোদকপরিযাদনং পত্তচীৰরং গহেত্ৰা অনুগমনন্তি সব্বং ভগৰতো উপট্ঠানমকাসি। উপসঙ্কমীতি পঠমবোধিযং কির ৰীসতি ৰস্সানি নিদ্ধূমং
কিং পত্থযানোতি কিং ইচ্ছন্তো। কিং এসন্তি কিং গৰেসন্তো। পূজিতো পূজনেয্যানন্তি ইদং থেরো দসবলস্স ৰণ্ণং কথেতুমারভি। গিলানভেসজ্জত্থং গতেন কির গিলানস্স ৰণ্ণো কথেতব্বোতি ৰত্তমেতং। ৰণ্ণং হি সুত্ৰা মনুস্সা সক্কচ্চং ভেসজ্জং দাতব্বং মঞ্ঞন্তি। সপ্পাযভেসজ্জং লদ্ধা গিলানো খিপ্পমেৰ ৰুট্ঠাতি। কথেন্তেন চ ঝানৰিমোক্খসমাপত্তিমগ্গফলানি আরব্ভ কথেতুং ন ৰট্টতি। ‘‘সীলৰা লজ্জী কুক্কুচ্চকো বহুস্সুতো আগমধরো ৰংসানুরক্খকো’’তি এৰং পন আগমনীযপটিপদংযেৰ কথেতুং ৰট্টতি। পূজনেয্যানন্তি অসীতিমহাথেরা সদেৰকেন লোকেন সক্করেয্যা। তেসংযেৰ অপচিতি কত্তব্বাতি অপচেয্যা। ভগৰা তেসং পূজিতো সক্কতো অপচিতো চ, ইচ্চস্স তং গুণং পকাসেন্তো থেরো এৰমাহ। হাতৰেতি হরিতুং।
ফাণিতস্স চ পুটন্তি মহন্তং নিচ্ছারিকং গুল়পিণ্ডং। সো কির ‘‘কিং সমণস্স গোতমস্স অফাসুক’’ন্তি? পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘উদরৰাতো’’তি সুত্ৰা, ‘‘তেন হি মযমেত্থ ভেসজ্জং জানাম, ইতো থোকেন উদকেন ইদং ফাণিতং আলোল়েত্ৰা ন্হানপরিযোসানে পাতুং দেথ, ইতি উণ্হোদকেন বহি পরিসেদো ভৰিস্সতি, ইমিনা অন্তোতি এৰং সমণস্স গোতমস্স ফাসুকং ভৰিস্সতী’’তি ৰত্ৰা থেরস্স পত্তে পক্খিপিত্ৰা অদাসি।
উপসঙ্কমীতি তস্মিং কির আবাধে পটিপ্পস্সদ্ধে ‘‘দেৰহিতেন তথাগতস্স ভেসজ্জং দিন্নং, তেনেৰ রোগো ৰূপসন্তো, অহো দানং পরমদানং ব্রাহ্মণস্সা’’তি কথা ৰিত্থারিতা জাতা। তং সুত্ৰা কিত্তিকামো ব্রাহ্মণো ‘‘এত্তকেনপি
দজ্জাতি দদেয্য। কথং হি যজমানস্সাতি কেন কারণেন যজন্তস্স। ইজ্ঝতীতি সমিজ্ঝতি মহপ্ফলো হোতি। যোৰেদীতি যো অৰেদি অঞ্ঞাসি, ৰিদিতং পাকটমকাসি ‘‘যোৰেতী’’তিপি পস্সতীতি দিব্বচক্খুনা পস্সতি। জাতিক্খযন্তি অরহত্তং। অভিঞ্ঞাৰোসিতোতি জানিত্ৰা ৰোসিতো ৰোসানং কতকিচ্চতং পত্তো। এৰং হি যজমানস্সাতি ইমিনা খীণাসৰে যজনাকারেন যজন্তস্স। ততিযং।
৪. মহাসালসুত্তৰণ্ণনা
২০০. চতুত্থে লূখো লূখপাৰুরণোতি জিণ্ণো জিণ্ণপাৰুরণো। উপসঙ্কমীতি কস্মা উপসঙ্কমি? তস্স কির ঘরে অট্ঠসতসহস্সধনং অহোসি। সো চতুন্নং পুত্তানং আৰাহং কত্ৰা চত্তারি সতসহস্সানি অদাসি
অথ নং একদিৰসং ন্হত্ৰা আগচ্ছন্তং দ্ৰারকোট্ঠকে ঠত্ৰা সুণ্হা এৰমাহ – ‘‘কিং তযা জেট্ঠপুত্তস্স সতং ৰা সহস্সং ৰা অতিরেকং দিন্নমত্থি? ননু সব্বেসং দ্ৰে দ্ৰে সতসহস্সানি দিন্নানি, কিং সেসপুত্তানং ঘরস্স মগ্গং ন জানাসী’’তি? সো ‘‘নস্স ৰসলী’’তি
দারেহি সংপুচ্ছ ঘরা নিক্খামেন্তীতি সব্বং মম সন্তকং গহেত্ৰা ময্হং নিদ্ধনভাৰং ঞত্ৰা অত্তনো ভরিযাহি সদ্ধিং মন্তযিত্ৰা মং ঘরা নিক্কড্ঢাপেন্তি।
নন্দিস্সন্তি নন্দিজাতো তুট্ঠো পমুদিতো অহোসিং। ভৰমিচ্ছিসন্তি ৰুড্ঢিং পত্থযিং। সাৰ ৰারেন্তি সূকরন্তি যথা সুনখা ৰগ্গৰগ্গা হুত্ৰা ভুস্সন্তা
অসন্তাতি অসপ্পুরিসা। জম্মাতি লামকা। ভাসরেতি ভাসন্তি। পুত্তরূপেনাতি পুত্তৰেসেন। ৰযোগতন্তি তযো ৰযে গতং অতিক্কন্তং পচ্ছিমৰযে ঠিতং মং। জহন্তীতি পরিচ্চজন্তি।
নিব্ভোগোতি নিপ্পরিভোগো। খাদনা অপনীযতীতি অস্সো হি যাৰদেৰ তরুণো হোতি জৰসম্পন্নো, তাৰস্স নানারসং খাদনং দদন্তি, জিণ্ণং নিব্ভোগং ততো অপনেন্তি, অন্তিমৰযে তং ৰত্তং ন লভতি, গাৰীহি সদ্ধিং অটৰিযং সুক্খতিণানি খাদন্তো চরতি। যথা সো অস্সো, এৰং জিণ্ণকালে ৰিলুত্তসব্বধনত্তা নিব্ভোগো মাদিসোপি বালকানং পিতা থেরো পরঘরেসু ভিক্খতি।
যঞ্চেতি নিপাতো। ইদং ৰুত্তং হোতি – যে মম পুত্তা অনস্সৰা অপ্পতিস্সা অৰসৰত্তিনো, তেহি দণ্ডোৰ কির সেয্যো সুন্দরতরোতি। ইদানিস্স সেয্যভাৰং দস্সেতুং চণ্ডম্পি গোণন্তিআদি ৰুত্তং।
পুরে হোতীতি অগ্গতো হোতি, তং পুরতো কত্ৰা গন্তুং সুখং হোতীতি অত্থো গাধমেধতীতি উদকং ওতরণকালে গম্ভীরে উদকে পতিট্ঠং লভতি।
পরিযাপুণিত্ৰাতি উগ্গণ্হিত্ৰা ৰা ৰাচুগ্গতা কত্ৰা। সন্নিসিন্নেসূতি তথারূপে ব্রাহ্মণানং সমাগমদিৰসে সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতেসু পুত্তেসু তং সভং ওগাহেত্ৰা ব্রাহ্মণানং মজ্ঝে মহারহে আসনে নিসিন্নেসু। অভাসীতি ‘অযং মে কালো’তি সভায মজ্ঝে পৰিসিত্ৰা হত্থং উক্খিপিত্ৰা
অথস্স অথ খো নং ব্রাহ্মণমহাসালন্তিআদি ৰুত্তং। তত্থ নেত্ৰাতি পীঠে নিসীদাপেত্ৰা সযং উক্খিপিত্ৰা নযিংসু। ন্হাপেত্ৰাতি সরীরং তেলেন অব্ভঞ্জিত্ৰা উব্বট্টেত্ৰা গন্ধচুণ্ণাদীহি ন্হাপেসুং। ব্রাহ্মণিযোপি পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘অজ্জ পট্ঠায অম্হাকং পিতরং সম্মা পটিজগ্গথ। সচে পমাদং আপজ্জিস্সথ, ঘরতো ৰো নিক্কড্ঢিস্সামা’’তি ৰত্ৰা, পণীতভোজনং ভোজেসুং।
ব্রাহ্মণো সুভোজনঞ্চ সুখসেয্যঞ্চ আগম্ম কতিপাহচ্চযেন সঞ্জাতবলো পীণিতিন্দ্রিযো অত্তভাৰং ওলোকেত্ৰা, ‘‘অযং মে সম্পত্তি সমণং গোতমং নিস্সায লদ্ধা’’তি পণ্ণাকারং আদায ভগৰতো সন্তিকং অগমাসি। তং দস্সেতুং অথ খো সোতিআদি ৰুত্তং। তত্থ এতদৰোচাতি দুস্সযুগং পাদমূলে ঠপেত্ৰা এতং অৰোচ। সরণগমনাৰসানে চাপি ভগৰন্তং এৰমাহ – ‘‘ভো গোতম, ময্হং পুত্তেহি চত্তারি ধুরভত্তানি দিন্নানি
অথেকদিৰসং
৫. মানত্থদ্ধসুত্তৰণ্ণনা
২০১. পঞ্চমে মানত্থদ্ধোতি ৰাতভরিতভস্তা ৰিয মানেন থদ্ধো। আচরিযন্তি সিপ্পুগ্গহণকালে আচরিযো অনভিৰাদেন্তস্স সিপ্পং ন দেতি, অঞ্ঞস্মিং পন কালে তং ন অভিৰাদেতি, অত্থিভাৰম্পিস্স ন জানাতি। নাযং সমণোতি এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘যস্মা অযং সমণো মাদিসে জাতিসম্পন্নব্রাহ্মণে সম্পত্তে পটিসন্থারমত্তম্পি ন করোতি, তস্মা ন কিঞ্চি জানাতী’’তি।
অব্ভুতৰিত্তজাতাতি অভূতপুব্বায তুট্ঠিযা সমন্নাগতা। কেসু চস্সাতি কেসু ভৰেয্য। ক্যস্সাতি কে অস্স পুগ্গলস্স। অপচিতা অস্সূতি অপচিতিং দস্সেতুং যুত্তা ভৰেয্যুং। অরহন্তেতি ইমায গাথায দেসনাকুসলত্তা অত্তানং অন্তোকত্ৰা পূজনেয্যং দস্সেতি। পঞ্চমং।
৬. পচ্চনীকসুত্তৰণ্ণনা
২০২. ছট্ঠে পচ্চনীকসাতো। যো চ ৰিনেয্য সারম্ভন্তি যো করণুত্তরিযলক্খণং সারম্ভং ৰিনেত্ৰা সুণাতীতি অত্থো। ছট্ঠং।
৭. নৰকম্মিকসুত্তৰণ্ণনা
২০৩. সত্তমে নৰকম্মিকভারদ্ৰাজোতি সো কির অরঞ্ঞে রুক্খং ছিন্দাপেত্ৰা তত্থেৰ পাসাদকূটাগারাদীনি যোজেত্ৰা নগরং আহরিত্ৰা ৰিক্কিণাতি, ইতি নৰকম্মং নিস্সায জীৰতীতি নৰকম্মিকো, গোত্তেন ভারদ্ৰাজোতি নৰকম্মিকভারদ্ৰাজো। দিস্ৰানস্স এতদহোসীতি ছব্বণ্ণরস্মিযো ৰিস্সজ্জেত্ৰা নিসিন্নং ভগৰন্তং দিস্ৰান অস্স এতং অহোসি। ৰনস্মিন্তি ইমস্মিং ৰনসণ্ডে। উচ্ছিন্নমূলং মে ৰনন্তি ময্হং কিলেসৰনং উচ্ছিন্নমূলং। নিব্বনথোতি নিক্কিলেসৰনো। একো রমেতি এককো অভিরমামি। অরতিং ৰিপ্পহাযাতি পন্তসেনাসনেসু চেৰ ভাৰনায চ উক্কণ্ঠিতং জহিত্ৰা। সত্তমং।
৮. কট্ঠহারসুত্তৰণ্ণনা
২০৪. অট্ঠমে অন্তেৰাসিকাতি ৰেয্যাৰচ্চং কত্ৰা সিপ্পুগ্গণ্হনকা ধম্মন্তেৰাসিকা। নিসিন্নন্তি ছব্বণ্ণরস্মিযো ৰিস্সজ্জেত্ৰা নিসিন্নং। গম্ভীররূপেতি গম্ভীরসভাৰে।
বহুভেরৰেতি তত্রট্ঠকসৰিঞ্ঞাণকঅৰিঞ্ঞাণকভেরৰেহি বহুভেরৰে। ৰিগাহিযাতি অনুপৰিসিত্ৰা। অনিঞ্জমানেনাতিআদীনি কাযৰিসেসনানি, এৰরূপেন কাযেনাতি অত্থো। সুচারুরূপং ৰতাতি অতিসুন্দরং ৰত ঝানং ঝাযসীতি ৰদতি।
ৰনৰস্সিতো মুনীতি ৰনং অৰস্সিতো বুদ্ধমুনি। ইদন্তি ইদং তুম্হাকং এৰং ৰনে নিসিন্নকারণং ময্হং অচ্ছেররূপং পটিভাতি। পীতিমনোতি তুট্ঠচিত্তো। ৰনে ৰসেতি ৰনম্হি ৰসি।
মঞ্ঞামহন্তি লোকাধিপতিসহব্যতন্তি লোকাধিপতিমহাব্রহ্মুনা সহভাৰং। আকঙ্খমানোতি ইচ্ছমানো। তিদিৰং অনুত্তরন্তি ইদং ব্রহ্মলোকমেৰ সন্ধাযাহ। কস্মা ভৰং ৰিজনমরঞ্ঞমস্সিতোতি অহং তাৰ ব্রহ্মলোকং আকঙ্খমানোতি মঞ্ঞামি। যদি এৰং ন হোতি, অথ মে আচিক্খ, কস্মা ভৰন্তি? পুচ্ছতি। ব্রহ্মপত্তিযাতি সেট্ঠপত্তিযা
কঙ্খাতি তণ্হা। অভিনন্দনাতি অভিনন্দনৰসেন তণ্হাৰ ৰুত্তা। অনেকধাতূসূতি অনেকসভাৰেসু আরম্মণেসু। পুথূতি নানপ্পকারা তণ্হা সেসকিলেসা ৰা। সদাসিতাতি নিচ্চকালং অৰস্সিতা। অঞ্ঞাণমূলপ্পভৰাতি অৰিজ্জামূলা হুত্ৰা জাতা। পজপ্পিতাতি তণ্হাৰ ‘‘ইদম্পি ময্হং, ইদম্পি ময্হ’’ন্তি পজপ্পাপনৰসেন পজপ্পিতা নামাতি ৰুত্তা। সব্বা মযা ব্যন্তিকতাতি সব্বা তণ্হা মযা অগ্গমগ্গেন ৰিগতন্তা নিরন্তা কতা। সমূলিকাতি সদ্ধিং অঞ্ঞাণমূলেন।
অনূপযোতি অনুপগমনো। সব্বেসু ধম্মেসু ৰিসুদ্ধদস্সনোতি ইমিনা সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং দীপেতি। সম্বোধিমনুত্তরন্তি অরহত্তং সন্ধাযাহ। সিৰন্তি সেট্ঠং ঝাযামীতি দ্ৰীহি ঝানেহি ঝাযামি। ৰিসারদোতি ৰিগতসারজ্জো। অট্ঠমং।
৯. মাতুপোসকসুত্তৰণ্ণনা
২০৫. নৰমে পেচ্চাতি ইতো পটিগন্ত্ৰা। নৰমং।
১০. ভিক্খকসুত্তৰণ্ণনা
২০৬. দসমে ইধাতি ইমস্মিং ভিক্খুভাৰে। ৰিস্সং ধম্মন্তি দুগ্গন্ধং অকুসলধম্মং। বাহিত্ৰাতি অগ্গমগ্গেন জহিত্ৰা। সঙ্খাযাতি ঞাণেন। স ৰে ভিক্খূতি ৰুচ্চতীতি সো ৰে ভিন্নকিলেসত্তা ভিক্খু নাম ৰুচ্চতি। দসমং।
১১. সঙ্গারৰসুত্তৰণ্ণনা
২০৭. একাদসমে পচ্চেতীতি ইচ্ছতি পত্থেতি। সাধু, ভন্তেতি আযাচমানো আহ। থেরস্স কিরেস গিহিসহাযো, তস্মা থেরো ‘‘অযং ৰরাকো মং সহাযং লভিত্ৰাপি মিচ্ছাদিট্ঠিং গহেত্ৰা মা অপাযপূরকো অহোসী’’তি আযাচতি। অপিচেস মহাপরিৰারো, তস্মিং অত্থৰসন্তি অত্থানিসংসং অত্থকারণং। পাপন্তি পাণাতিপাতাদিঅকুসলং। পৰাহেমীতি গলপ্পমাণং উদকং ওতরিত্ৰা পৰাহেমি পলাপেমি। ধম্মোতি গাথা ৰুত্তত্থাৰ। একাদসমং।
১২. খোমদুস্সসুত্তৰণ্ণনা
২০৮. দ্ৰাদসমে খোমদুস্সং নামাতি খোমদুস্সানং উস্সন্নত্তা এৰংলদ্ধনামং। সভাযন্তি সালাযং। ফুসাযতীতি ফুসিতানি মুঞ্চতি ৰস্সতি। সত্থা কির তং সভং উপসঙ্কমিতুকামো – ‘‘মযি এৰমেৰং উপসঙ্কমন্তে অফাসুকধাতুকং হোতি, একং কারণং পটিচ্চ উপসঙ্কমিস্সামী’’তি অধিট্ঠানৰসেন ৰুট্ঠিং উপ্পাদেসি। সভাধম্মন্তি সুখনিসিন্নে কির অসঞ্চালেত্ৰা একপস্সেন পৰিসনং তেসং সভাধম্মো সন্তোতি পণ্ডিতা সপ্পুরিসা। পহাযাতি এতে রাগাদযো জহিত্ৰা রাগাদিৰিনযায ধম্মং ভণন্তি, তস্মা তে সন্তো নামাতি। দ্ৰাদসমং।
উপাসকৰগ্গো দুতিযো।
ইতি সারত্থপ্পকাসিনিযা
সংযুত্তনিকায-অট্ঠকথায
ব্রাহ্মণসংযুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।