৮. ৰঙ্গীসসংযুত্তং
১. নিক্খন্তসুত্তৰণ্ণনা
২০৯. ৰঙ্গীসসংযুত্তস্স অগ্গাল়ৰে চেতিযেতি আল়ৰিযং অগ্গচেতিযে। অনুপ্পন্নে বুদ্ধে অগ্গাল়ৰগোতমকাদীনি যক্খনাগাদীনং ভৰনানি, চেতিযানি অহেসুং। উপ্পন্নে বুদ্ধে তানি অপনেত্ৰা মনুস্সা ৰিহারে করিংসু। তেসং তানেৰ নামানি জাতানি। নিগ্রোধকপ্পেনাতি নিগ্রোধরুক্খমূলৰাসিনা কপ্পত্থেরেন। ওহিয্যকোতি ওহীনকো। ৰিহারপালোতি সো কির তদা অৰস্সিকো হোতি পত্তচীৰরগ্গহণে অকোৰিদো। অথ নং থেরা ভিক্খূ – ‘‘আৰুসো, ইমানি ছত্তুপাহনকত্তরযট্ঠিআদীনি ওলোকেন্তো নিসীদা’’তি ৰিহাররক্খকং কত্ৰা পিণ্ডায পৰিসিংসু। তেন ৰুত্তং ‘‘ৰিহারপালো’’তি। সমলঙ্করিত্ৰাতি অত্তনো ৰিভৰানুরূপেন অলঙ্কারেন অলঙ্করিত্ৰা। চিত্তং অনুদ্ধংসেতীতি কুসলচিত্তং ৰিদ্ধংসেতি ৰিনাসেতি। তং কুতেত্থ লব্ভাতি এতস্মিং রাগে উপ্পন্নে তং কারণং কুতো লব্ভা। যং মে পরোতি যেন মে কারণেন অঞ্ঞো পুগ্গলো ৰা ধম্মো ৰা অনভিরতিং ৰিনোদেত্ৰা ইদানেৰ অভিরতিং উপ্পাদেয্য আচরিযুপজ্ঝাযাপি মং ৰিহারে ওহায গতা।
অগারস্মাতি অগারতো নিক্খন্তং। অনগারিযন্তি পব্বজ্জং উপগতন্তি অত্থো। কণ্হতোতি কণ্হপক্খতো মারপক্খতো আধাৰন্তি। উগ্গপুত্তাতি উগ্গতানং পুত্তা মহেসক্খা রাজঞ্ঞভূতা। দল়্হধম্মিনোতি দল়্হধনুনো, উত্তমপ্পমাণং আচরিযধনুং ধারযমানা। সহস্সং অপলাযিনন্তি যে তে সমন্তা সরেহি পরিকিরেয্যুং, তেসং অপলাযীনং সঙ্খং দস্সেন্তো ‘‘সহস্স’’ন্তি আহ। এততো ভিয্যোতি এতস্মা সহস্সা অতিরেকতরা। নেৰ মং ব্যাধযিস্সন্তীতি মং চালেতুং ন সক্খিস্সন্তি। ধম্মে সম্হি পতিট্ঠিতন্তি অনভিরতিং ৰিনোদেত্ৰা অভিরতিং উপ্পাদনসমত্থে সকে সাসনধম্মে পতিট্ঠিতং। ইদং ৰুত্তং হোতি – ইস্সাসসহস্সে তাৰ সমন্তা সরেহি পরিকিরন্তে সিক্খিতো
সক্খী হি মে সুতং এতন্তি মযা হি সম্মুখা এতং সুতং। নিব্বানগমনং মগ্গন্তি ৰিপস্সনং সন্ধাযাহ। সো হি নিব্বানস্স পুব্বভাগমগ্গো, লিঙ্গৰিপল্লাসেন পন ‘‘মগ্গ’’ন্তি আহ। তত্থ মেতি তস্মিং মে অত্তনো তরুণৰিপস্সনাসঙ্খাতে নিব্বানগমনমগ্গে মনো নিরতো। পাপিমাতি কিলেসং আলপতি। মচ্চূতিপি তমেৰ আলপতি। ন মে মগ্গম্পি দক্খসীতি যথা মে ভৰযোনিআদীসু গতমগ্গম্পি ন পস্সসি, তথা করিস্সামীতি। পঠমং।
২. অরতীসুত্তৰণ্ণনা
২১০. দুতিযে নিক্খমতীতি ৰিহারা নিক্খমতি। অপরজ্জু ৰা কালেতি দুতিযদিৰসে ৰা ভিক্খাচারকালে। ৰিহারগরুকো কিরেস থেরো। অরতিঞ্চ রতিঞ্চাতি সাসনে অরতিং কামগুণেসু চ রতিং। সব্বসো গেহসিতঞ্চ ৰিতক্কন্তি পঞ্চকামগুণগেহনিস্সিতং পাপৰিতক্কঞ্চ সব্বাকারেন পহায। ৰনথন্তি কিলেসমহাৰনং। কুহিঞ্চীতি কিস্মিঞ্চি আরম্মণে। নিব্বনথোতি নিক্কিলেসৰনো। অরতোতি তণ্হারতিরহিতো।
পথৰিঞ্চ ৰেহাসন্তি পথৰিট্ঠিতঞ্চ রূপগতন্তি রূপমেৰ। জগতোগধন্তি জগতিযা ওগধং, অন্তোপথৰিযং নাগভৰনগতন্তি অত্থো। পরিজীযতীতি পরিজীরতি। সব্বমনিচ্চন্তি সব্বং তং অনিচ্চং। অযং থেরস্স মহাৰিপস্সনাতি ৰদন্তি। এৰং সমচ্চাতি এৰং সমাগন্ত্ৰা। চরন্তি মুতত্তাতি ৰিঞ্ঞাতত্তভাৰা ৰিহরন্তি।
উপধীসূতি খন্ধকিলেসাভিসঙ্খারেসু। গধিতাতি গিদ্ধা। দিট্ঠসুতেতি চক্খুনা দিট্ঠে রূপে, সোতেন সুতে সদ্দে। পটিঘে চ মুতে চাতি এত্থ পটিঘপদেন গন্ধরসা গহিতা, মুতপদেন ফোট্ঠব্বারম্মণং যো এত্থ ন লিম্পতীতি যো এতেসু পঞ্চকামগুণেসু তণ্হাদিট্ঠিলেপেহি ন লিম্পতি।
অথ সট্ঠিনিস্সিতা সৰিতক্কা, পুথূ জনতায অধম্মা নিৰিট্ঠাতি অথ ছ আরম্মণনিস্সিতা পুথূ অধম্মৰিতক্কা জনতায নিৰিট্ঠাতি অত্থো। ন চ ৰগ্গগতস্স কুহিঞ্চীতি তেসং ৰসেন ন কত্থচি কিলেসৰগ্গগতো ভৰেয্য। নো পন দুট্ঠুল্লভাণীতি দুট্ঠুল্লৰচনভাণীপি ন সিযা। স ভিক্খূতি সো এৰংৰিধো ভিক্খু নাম হোতি।
দব্বোতি দব্বজাতিকো পণ্ডিতো। চিররত্তসমাহিতোতি দীঘরত্তং সমাহিতচিত্তো। নিপকোতি নেপক্কেন সমন্নাগতো পরিণতপঞ্ঞো। অপিহালূতি নিত্তণ্হো। সন্তং পদন্তি নিব্বানং। অজ্ঝগমা মুনীতি অধিগতো মুনি। পটিচ্চ পরিনিব্বুতো কঙ্খতি কালন্তি নিব্বানং পটিচ্চ কিলেসপরিনিব্বানেন পরিনিব্বুতো পরিনিব্বানকালং আগমেতি। দুতিযং।
৩. পেসলসুত্তৰণ্ণনা
২১১. ততিযে অতিমঞ্ঞতীতি ‘‘কিং ইমে মহল্লকা? ন এতেসং পাল়ি, ন অট্ঠকথা, ন পদব্যঞ্জনমধুরতা, অম্হাকং পন পাল়িপি অট্ঠকথাপি নযসতেন নযসহস্সেন উপট্ঠাতী’’তি অতিক্কমিত্ৰা মঞ্ঞতি। গোতমাতি গোতমবুদ্ধসাৰকত্তা অত্তানং আলপতি। মানপথন্তি মানারম্মণঞ্চেৰ মানসহভুনো চ ধম্মে। ৰিপ্পটিসারীহুৰাতি ৰিপ্পটিসারী অহুৰা, অহোসীতি অত্থো। মগ্গজিনোতি মগ্গেন জিতকিলেসো। কিত্তিঞ্চ সুখঞ্চাতি ৰণ্ণভণনঞ্চ কাযিকচেতসিকসুখঞ্চ। অখিলোধ পধানৰাতি অখিলো ইধ পধানৰা ৰীরিযসম্পন্নো। ৰিসুদ্ধোতি ৰিসুদ্ধো ভৰেয্য। অসেসন্তি নিস্সেসং নৰৰিধং। ৰিজ্জাযন্তকরোতি ৰিজ্জায কিলেসানং অন্তকরো। সমিতাৰীতি রাগাদীনং সমিততায সমিতাৰী। ততিযং।
৪. আনন্দসুত্তৰণ্ণনা
২১২. চতুত্থে রাগোতি আযস্মা আনন্দো মহাপুঞ্ঞো সম্ভাৰিতো, তং রাজরাজমহামত্তাদযো কামরাগেনাতিআদিমাহ।
তত্থ নিব্বাপনন্তি রাগনিব্বানকারণং। ৰিপরিযেসাতি ৰিপল্লাসেন। সুভং রাগূপসঞ্হিতন্তি রাগট্ঠানিযং ইট্ঠারম্মণং। পরতো পস্সাতি অনিচ্চতো পস্স। মা চ অত্ততোতি কাযগতা ত্যত্থূতি কাযগতা তে অত্থু। অনিমিত্তঞ্চ ভাৰেহীতি নিচ্চাদীনং নিমিত্তানং উগ্ঘাটিতত্তা ৰিপস্সনা অনিমিত্তা নাম, তং ভাৰেহীতি ৰদতি। মানাভিসমযাতি মানস্স দস্সনাভিসমযা চেৰ পহানাভিসমযা চ। উপসন্তোতি রাগাদিসন্ততায উপসন্তো। চতুত্থং।
৫. সুভাসিতসুত্তৰণ্ণনা
২১৩. পঞ্চমে অঙ্গেহীতি কারণেহি, অৰযৰেহি ৰা। মুসাৰাদাৰেরমণিআদীনি হি চত্তারি সুভাসিতৰাচায কারণানি, সচ্চৰচনাদযো চত্তারো অৰযৰা। কারণত্থে চ অঙ্গসদ্দে ‘‘চতূহী’’তি নিস্সক্কৰচনং হোতি, অৰযৰত্থে করণৰচনং। সমন্নাগতাতি সমনুআগতা পৰত্তা যুত্তা চ। ৰাচাতি সমুল্লপনৰাচা, যা ‘‘ৰাচা গিরা ব্যপ্পথো’’তি (ধ॰ স॰ ৬৩৬) চ, ‘‘নেলা কণ্ণসুখা’’তি (দী॰ নি॰ ১.৯) চ আগতা। ‘‘যা পন ৰাচায চে কতং কম্ম’’ন্তি এৰং ৰিঞ্ঞত্তি চ ‘‘যা চতূহি ৰচীদুচ্চরিতেহি আরতি…পে॰… অযং ৰুচ্চতি সম্মাৰাচা’’তি (ৰিভ॰ ২০৬) এৰং ৰিরতি চ, ‘‘ফরুসৰাচা, ভিক্খৰে, আসেৰিতা ভাৰিতা বহুলীকতা নিরযসংৰত্তনিকা হোতী’’তি (অ॰ নি॰ ৮.৪০) এৰং চেতনা চ ৰাচাতি আগতা, ন সা ইধ অধিপ্পেতা। কস্মা? অভাসিতব্বতো। সুভাসিতাতি সুট্ঠু ভাসিতা। তেনস্সা অত্থাৰহতং দীপেতি। নো দুব্ভাসিতাতি ন দুট্ঠু ভাসিতা। তেনস্সা অনত্থাৰহনপহানতং দীপেতি। অনৰজ্জাতি রাগাদিৰজ্জরহিতা। ইমিনাস্সা কারণসুদ্ধিং চতুদোসাভাৰঞ্চ দীপেতি। অননুৰজ্জাতি অনুৰাদৰিমুত্তা ৰিঞ্ঞূনন্তি পণ্ডিতানং। তেন নিন্দাপসংসাসু বালা অপ্পমাণাতি দীপেতি।
সুভাসিতংযেৰ ভাসতীতি পুগ্গলাধিট্ঠানায দেসনায চতূসু ৰাচঙ্গেসু অঞ্ঞতরনিদ্দোসৰচনমেতং। নো দুব্ভাসিতন্তি তস্সেৰ ৰাচঙ্গস্স পটিপক্খভাসননিৰারণং। নো দুব্ভাসিতন্তি ইমিনা মিচ্ছাৰাচপ্পহানং দীপেতি। সুভাসিতন্তি ইমিনা পহীনমিচ্ছাৰাচেন ভাসিতব্বৰচনলক্খণং। অঙ্গপরিদীপনত্থং পনেত্থ অভাসিতব্বং পুব্বে অৰত্ৰা ভাসিতব্বমেৰাহ। এস নযো ধম্মংযেৰাতিআদীসুপি। এত্থ চ পঠমেন পিসুণদোসরহিতং সমগ্গকরণং ৰচনং ৰুত্তং, দুতিযেন সম্ফপ্পলাপদোসরহিতং ধম্মতো অনপেতং মন্তাৰচনং, ইতরেহি দ্ৰীহি ফরুসালিকরহিতানি পিযসচ্চৰচনানি। ইমেহি খোতি আদিনা তানি অঙ্গানি পচ্চক্খতো দস্সেন্তো তং ৰাচং নিগমেতি। যঞ্চ অঞ্ঞে পটিঞ্ঞাদীহি অৰযৰেহি, নামাদীহি পদেহি, লিঙ্গৰচনৰিভত্তিকালকারকসম্পত্তীহি চ সমন্নাগতং মুসাৰাদাদিৰাচম্পি সুভাসিতন্তি মঞ্ঞন্তি, তং পটিসেধেতি। অৰযৰাদিসমন্নাগতাপি হি তথারূপী ৰাচা দুব্ভাসিতাৰ হোতি অত্তনো চ পরেসঞ্চ অনত্থাৰহত্তা। ইমেহি পন চতূহঙ্গেহি সমন্নাগতা সচেপি মিলক্খুভাসাপরিযাপন্না ঘটচেটিকাগীতিকপরিযাপন্নাপি হোতি, তথাপি সুভাসিতাৰ লোকিযলোকুত্তরহিতসুখাৰহত্তা। তথা হি মগ্গপস্সে সস্সং রক্খন্তিযা সীহল়চেটিকায সীহল়কেনেৰ জাতিজরামরণযুত্তং গীতিকং গাযন্তিযা সদ্দং সুত্ৰা মগ্গং গচ্ছন্তা সট্ঠিমত্তা ৰিপস্সকা ভিক্খূ অরহত্তং পাপুণিংসু। তথা তিস্সো নাম আরদ্ধৰিপস্সকো ভিক্খু পদুমসরসমীপেন গচ্ছন্তো পদুমসরে পদুমানি ভঞ্জিত্ৰা –
‘‘পাতোৰ
এৰং মনুস্সত্তং গতা সত্তা, জরাভিৰেগেন মদ্দিযন্তী’’তি॥ –
ইমং গীতিকং গাযন্তিযা চেটিকায সুত্ৰা অরহত্তং পত্তো।
বুদ্ধন্তরেপি অঞ্ঞতরো পুরিসো সত্তহি পুত্তেহি সদ্ধিং অটৰিতো আগম্ম অঞ্ঞতরায ইত্থিযা মুসলেন তণ্ডুলে কোট্টেন্তিযা –
‘‘জরায
মরণেন ভিজ্জতি এতং, মচ্চুস্স ঘাসমামিসং॥
‘‘কিমীনং আলযং এতং, নানাকুণপেন পূরিতং।
অসুচিস্স ভাজনং এতং, কদলিক্খন্ধসমং ইদ’’ন্তি॥ –
ইমং গীতিকং সুত্ৰা পচ্চৰেক্খন্তো সহ পুত্তেহি পচ্চেকবোধিং পত্তো। এৰং ইমেহি চতূহি অঙ্গেহি সমন্নাগতা ৰাচা সচেপি মিলক্খুভাসাপরিযাপন্না ঘটচেটিকাগীতিকপরিযাপন্নাপি হোতি, তথাপি সুভাসিতাতি ৰেদিতব্বা। সুভাসিতত্তা এৰ চ অনৰজ্জা চ অননুৰজ্জা চ ৰিঞ্ঞূনং অত্থত্থিকানং অত্থপটিসরণানং, নো ব্যঞ্জনপটিসরণানন্তি।
সারুপ্পাহীতি অনুচ্ছৰিকাহি। অভিত্থৰীতি পসংসি। ন তাপযেতি ৰিপ্পটিসারেন ন তাপেয্য ন ৰিবাধেয্য। পরেতি পরেহি ভিন্দন্তো নাভিভৰেয্য ন বাধেয্য। ইতি ইমায গাথায অপিসুণৰাচাৰসেন ভগৰন্তং থোমেতি। পটিনন্দিতাতি পিযাযিতা। যং অনাদাযাতি যং ৰাচং ভাসন্তো পরেসং পাপানি অপ্পিযানি ফরুসৰচনানি অনাদায অত্থব্যঞ্জনমধুরং পিযমেৰ ভাসতি, তং ৰাচং ভাসেয্যাতি
অমতাতি সাধুভাৰেন অমতসদিসা। ৰুত্তম্পি হেতং – ‘‘সচ্চং হৰে সাদুতরং রসান’’ন্তি (সং॰ নি॰ ১.২৪৬) নিব্বানামতপচ্চযত্তা ৰা অমতা। এস ধম্মো সনন্তনোতি যা অযং সচ্চৰাচা নাম, এস পোরাণো ধম্মো চরিযা পৰেণী। ইদমেৰ হি পোরাণানং আচিণ্ণং, ন তে অলিকং ভাসিংসু। তেনেৰাহ – সচ্চে অত্থে চ ধম্মে চ, আহু সন্তো পতিট্ঠিতাতি।
তত্থ সচ্চে পতিট্ঠিতত্তাৰ অত্তনো চ পরেসঞ্চ অত্থে পতিট্ঠিতা, অত্থে পতিট্ঠিতত্তা এৰ ধম্মে পতিট্ঠিতা হোন্তীতি ৰেদিতব্বা। সচ্চৰিসেসনমেৰ ৰা এতং। ইদং হি ৰুত্তং হোতি – সচ্চে পতিট্ঠিতা, কীদিসে? অত্থে চ ধম্মে চ, যং পরেসং অত্থতো অনপেতত্তা অত্থং অনুপরোধকরং
খেমন্তি নিব্বানপত্তিযা দুক্খস্সন্তকিরিযায, যস্মা কিলেসনিব্বানং পাপেতি, ৰট্টদুক্খস্স চ অন্তকিরিযায সংৰত্ততীতি অত্থো। অথ ৰা যং বুদ্ধো নিব্বানপত্তিযা দুক্খস্সন্তকিরিযাযাতি দ্ৰিন্নং নিব্বানধাতূনং অত্থায খেমমগ্গপ্পকাসনতো খেমং ৰাচং ভাসতি, সা ৰে ৰাচানমুত্তমাতি সা ৰাচা সব্বৰাচানং সেট্ঠাতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো। ইতি ইমায গাথায মন্তাৰচনৰসেন ভগৰন্তং অভিত্থৰন্তো অরহত্তনিকূটেন দেসনং নিট্ঠপেসীতি। পঞ্চমং।
৬. সারিপুত্তসুত্তৰণ্ণনা
২১৪. ছট্ঠে পোরিযাতি অক্খরাদিপরিপুণ্ণায। ৰিস্সট্ঠাযাতি অৰিবদ্ধায অপলিবুদ্ধায। ধম্মসেনাপতিস্স হি কথেন্তস্স পিত্তাদীনং ৰসেন অপলিবুদ্ধৰচনং হোতি, অযদণ্ডেন পহতকংসতালতো সদ্দো ৰিয নিচ্ছরতি। অনেলগলাযাতি অনেলায অগলায নিদ্দোসায চেৰ অক্খলিতপদব্যঞ্জনায চ। থেরস্স হি কথযতো পদং ৰা ব্যঞ্জনং ৰা ন পরিহাযতি। অত্থস্স ৰিঞ্ঞাপনিযাতি অত্থস্স ৰিঞ্ঞাপনসমত্থায। ভিক্খুনন্তি
সংখিত্তেনপীতি ‘‘চত্তারিমানি, আৰুসো, অরিযসচ্চানি। কতমানি চত্তারি? দুক্খং অরিযসচ্চং…পে॰… ইমানি খো, আৰুসো, চত্তারি অরিযসচ্চানি, তস্মাতিহ, আৰুসো, ইদং দুক্খং অরিযসচ্চন্তি যোগো করণীযো’’তি (সং॰ নি॰ ৫.১০৯৬-১০৯৮) এৰং সংখিত্তেনপি দেসেতি। ৰিত্থারেনপীতি ‘‘কতমং, আৰুসো, দুক্খং অরিযসচ্চ’’ন্তিআদিনা (ম॰ নি॰ ৩.৩৭৩) নযেন তানেৰ ৰিভজন্তো ৰিত্থারেনপি ভাসতি। খন্ধাদিদেসনাসুপি এসেৰ নযো। সাল়িকাযিৰ নিগ্ঘোসোতি যথা মধুরং অম্বপক্কং সাযিত্ৰা পক্খেহি ৰাতং দত্ৰা মধুরস্সরং নিচ্ছারেন্তিযা সাল়িকসকুণিযা নিগ্ঘোসো, এৰং থেরস্স ধম্মং কথেন্তস্স মধুরো নিগ্ঘোসো হোতি। পটিভানং উদীরযীতি সমুদ্দতো ঊমিযো ৰিয অনন্তং পটিভানং উট্ঠহতি। ওধেন্তীতি ওদহন্তি। ছট্ঠং।
৭. পৰারণাসুত্তৰণ্ণনা
২১৫. সত্তমে তদহূতি তস্মিং অহু, তস্মিং দিৰসেতি অত্থো। উপৰসন্তি এত্থাতি উপোসথো। উপৰসন্তীতি চ সীলেন ৰা অনসনেন ৰা উপেতা হুত্ৰা ৰসন্তীতি অত্থো। সো পনেস উপোসথদিৰসো অট্ঠমীচাতুদ্দসীপন্নরসীভেদেন তিৰিধো, তস্মা সেসদ্ৰযনিৰারণত্থং পন্নরসেতি ৰুত্তং। পৰারণাযাতি ৰস্সং-ৰুট্ঠ-পৰারণায। ৰিসুদ্ধিপৰারণাতিপি এতিস্সাৰ নামং। নিসিন্নো হোতীতি সাযন্হসমযে সম্পত্তপরিসায কালযুত্তং ধম্মং দেসেত্ৰা উদককোট্ঠকে গত্তানি পরিসিঞ্চিত্ৰা নিৰত্থনিৰাসনো একংসং সুগতমহাচীৰরং কত্ৰা মজ্ঝিমত্থম্ভং নিস্সায পঞ্ঞত্তে ৰরবুদ্ধাসনে পুরত্থিমদিসায উট্ঠহতো চন্দমণ্ডলস্স সিরিং সিরিযা অভিভৰমানো নিসিন্নো হোতি। তুণ্হীভূতং তুণ্হীভূতন্তি যতো যতো অনুৰিলোকেতি, ততো ততো তুণ্হীভূতমেৰ। তত্থ হি একভিক্খুস্সাপি হত্থকুক্কুচ্চং ৰা পাদকুক্কুচ্চং ৰা নত্থি, সব্বে নিরৰা সন্তেন ইরিযাপথেন নিসীদিংসু। অনুৰিলোকেত্ৰাতি দিস্সমানপঞ্চপসাদেহি নেত্তেহি অনুৰিলোকেত্ৰা। হন্দাতি ৰোস্সগ্গত্থে নিপাতো। ন চ মে কিঞ্চি গরহথাতি এত্থ ন চ কিঞ্চীতি পুচ্ছনত্থে ন-কারো। কিং মে কিঞ্চি কাযিকং ৰা ৰাচসিকং ৰাতি ইমিনা কাযৰচীদ্ৰারানেৰ পৰারেতি, ন মনোদ্ৰারং। কস্মা? অপাকটত্তা। কাযৰচীদ্ৰারেসু হি দোসো পাকটো হোতি, ন মনোদ্ৰারে। ‘‘একমঞ্চে সযতোপি হি কিং চিন্তেসী’’তি? পুচ্ছিত্ৰা চিত্তাচারং জানাতি। ইতি মনোদ্ৰারং অপাকটত্তা ন পৰারেতি, নো অপরিসুদ্ধত্তা। বোধিসত্তভূতস্সাপি হি তস্স ভূরিদত্তছদ্দন্তসঙ্খপালধম্মপালাদিকালে মনোদ্ৰারং পরিসুদ্ধং, ইদানেত্থ ৰত্তব্বমেৰ নত্থি।
এতদৰোচাতি ধম্মসেনাপতিট্ঠানে ঠিতত্তা ভিক্খুসঙ্ঘস্স ভারং ৰহন্তো এতং অৰোচ। ন খো মযং, ভন্তেতি, ভন্তে, মযং ভগৰতো ন কিঞ্চি গরহাম। কাযিকং ৰা ৰাচসিকং ৰাতি ইদং চতুন্নং অরক্খিযতং সন্ধায থেরো আহ। ভগৰতো হি চত্তারি অরক্খিযানি। যথাহ –
‘‘চত্তারিমানি
ইদানি ভগৰতো যথাভূতগুণে কথেন্তো ভগৰা হি, ভন্তেতিআদিমাহ। তত্থ অনুপ্পন্নস্সাতি কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধতো পট্ঠায অঞ্ঞেন সমণেন ৰা ব্রাহ্মণেন ৰা অনুপ্পাদিতপুব্বস্স। অসঞ্জাতস্সাতি ইদং অনুপ্পন্নৰেৰচনমেৰ। অনক্খাতস্সাতি অঞ্ঞেন অদেসিতস্স। পচ্ছা সমন্নাগতাতি পঠমগতস্স ভগৰতো পচ্ছা সমনুআগতা। ইতি থেরো যস্মা সব্বেপি ভগৰতো সীলাদযো গুণা অরহত্তমগ্গমেৰ নিস্সায আগতা, তস্মা অরহত্তমগ্গমেৰ নিস্সায গুণং কথেসি। তেন সব্বগুণা কথিতাৰ হোন্তি। অহঞ্চ খো, ভন্তেতি ইদং থেরো সদেৰকে লোকে অগ্গপুগ্গলস্স অত্তনো চেৰ সঙ্ঘস্স চ কাযিকৰাচসিকং পৰারেন্তো আহ।
পিতরা পৰত্তিতন্তি চক্কৰত্তিম্হি কালঙ্কতে ৰা পব্বজিতে ৰা সত্তাহচ্চযেন চক্কং অন্তরধাযতি, ততো দসৰিধং দ্ৰাদসৰিধং চক্কৰত্তিৰত্তং পূরেত্ৰা নিসিন্নস্স পুত্তস্স অঞ্ঞং পাতুভৰতি, তং সো পৰত্তেতি। রতনমযত্তা পন সদিসট্ঠেন তদেৰ ৰত্তং কত্ৰা ‘‘পিতরা পৰত্তিত’’ন্তি ৰুত্তং। যস্মা ৰা সো ‘‘অপ্পোস্সুক্কো ত্ৰং, দেৰ, হোহি, অহমনুসাসিস্সামী’’তি আহ, তস্মা পিতরা পৰত্তিতং আণাচক্কং অনুপ্পৰত্তেতি নাম। সম্মদেৰ অনুপ্পৰত্তেসীতি সম্মা নযেন হেতুনা কারণেনেৰ অনুপ্পৰত্তেসি। ভগৰা হি চতুসচ্চধম্মং কথেতি, থেরো তমেৰ অনুকথেতি, তস্মা এৰমাহ। উভতোভাগৰিমুত্তাতি দ্ৰীহি ভাগেহি ৰিমুত্তা পঞ্ঞাৰিমুত্তাতি পঞ্ঞায ৰিমুত্তা তেৰিজ্জাদিভাৰং অপ্পত্তা খীণাসৰা।
ৰিসুদ্ধিযাতি ৰিসুদ্ধত্থায। সংযোজনবন্ধনচ্ছিদাতি সংযোজনসঙ্খাতে চেৰ বন্ধনসঙ্খাতে চ কিলেসে ছিন্দিত্ৰা ঠিতা। ৰিজিতসঙ্গামন্তি ৰিজিতরাগদোসমোহসঙ্গামং, মারবলস্স ৰিজিতত্তাপি সত্থৰাহন্তি অট্ঠঙ্গিকমগ্গরথে আরোপেত্ৰা ৰেনেয্যসত্থং ৰাহেতি সংসারকন্তারং উত্তারেতীতি ভগৰা সত্থৰাহো, তং সত্থৰাহং। পলাপোতি অন্তোতুচ্ছো দুস্সীলো। আদিচ্চবন্ধুনন্তি আদিচ্চবন্ধুং সত্থারং দসবলং ৰন্দামীতি ৰদতি। সত্তমং।
৮. পরোসহস্সসুত্তৰণ্ণনা
২১৬. অট্ঠমে পরোসহস্সন্তি অতিরেকসহস্সং। অকুতোভযন্তি নিব্বানে কুতোচি ভযং নত্থি, নিব্বানপ্পত্তস্স ৰা কুতোচি ভযং নত্থীতি নিব্বানং অকুতোভযং নাম। ইসীনং ইসিসত্তমোতি ৰিপস্সিতো পট্ঠায ইসীনং সত্তমকো ইসি।
কিং নু তে ৰঙ্গীসাতি ইদং ভগৰা অত্থুপ্পত্তিৰসেন আহ। সঙ্ঘমজ্ঝে কির কথা উদপাদি ‘‘ৰঙ্গীসত্থেরো ৰিস্সট্ঠৰত্তো ‘‘কিং নু তে ৰঙ্গীসা’’তিআদিমাহ।
উম্মগ্গপথন্তি অনেকানি কিলেসুম্মুজ্জনসতানি, ৰট্টপথত্তা পন পথন্তি ৰুত্তং। পভিজ্জ খিলানীতি রাগখিলাদীনি পঞ্চ ভিন্দিত্ৰা চরসি। তং পস্সথাতি তং এৰং অভিভুয্য ভিন্দিত্ৰা চরন্তং বুদ্ধং পস্সথ। বন্ধপমুঞ্চকরন্তি বন্ধনমোচনকরং। অসিতন্তি অনিস্সিতং। ভাগসো পৰিভজন্তি সতিপট্ঠানাদিকোট্ঠাসৰসেন ধম্মং ৰিভজন্তং। পৰিভজ্জাতি ৰা পাঠো, অঙ্গপচ্চঙ্গকোট্ঠাসৰসেন ৰিভজিত্ৰা ৰিভজিত্ৰা পস্সথাতি অত্থো।
ওঘস্সাতি অনেকৰিহিতন্তি সতিপট্ঠানাদিৰসেন অনেকৰিধং। তস্মিং চ অমতে অক্খাতেতি তস্মিং তেন অক্খাতে অমতে। ধম্মদ্দসাতি ধম্মস্স পস্সিতারো। ঠিতা অসংহীরাতি অসংহারিযা হুত্ৰা পতিট্ঠিতা।
অতিৰিজ্ঝাতি অতিৰিজ্ঝিত্ৰা। সব্বট্ঠিতীনন্তি সব্বেসং দিট্ঠিট্ঠানানং ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতীনং ৰা অতিক্কমমদ্দসাতি অতিক্কমভূতং নিব্বানমদ্দস। অগ্গন্তি উত্তমধম্মং। অগ্গেতি ৰা পাঠো, পঠমতরন্তি অত্থো। দসদ্ধানন্তি পঞ্চন্নং, অগ্গধম্মং পঞ্চৰগ্গিযানং, অগ্গে ৰা পঞ্চৰগ্গিযানং ধম্মং দেসেসীতি অত্থো। তস্মাতি যস্মা এস ধম্মো সুদেসিতোতি জানন্তেন চ পমাদো ন কাতব্বো, তস্মা। অনুসিক্খেতি তিস্সো সিক্খা সিক্খেয্য। অট্ঠমং।
৯. কোণ্ডঞ্ঞসুত্তৰণ্ণনা
২১৭. নৰমে অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞোতি পঠমং ধম্মস্স অঞ্ঞাতত্তা এৰং গহিতনামো থেরো। সুচিরস্সেৰাতি কীৰচিরস্স? দ্ৰাদসন্নং সংৰচ্ছরানং। এত্তকং কালং কত্থ ৰিহাসীতি। ছদ্দন্তভৰনে মন্দাকিনিপোক্খরণিযা তীরে পচ্চেকবুদ্ধানং ৰসনট্ঠানে। কস্মা? ৰিহারগরুতায। সো হি পঞ্ঞৰা মহাসাৰকো। যথেৰ ভগৰতো, এৰমস্স দসসহস্সচক্কৰাল়ে দেৰমনুস্সানং অব্ভন্তরে গুণা পত্থটাৰ। দেৰমনুস্সা তথাগতস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা গন্ধমালাদীহি পূজং কত্ৰা ‘‘অগ্গধম্মং পটিৰিদ্ধসাৰকো’’তি অনন্তরং থেরং উপসঙ্কমিত্ৰা পূজেন্তি। সন্তিকং আগতানঞ্চ নাম তথারূপা ধম্মকথা ৰা পটিসন্থারো ৰা কাতব্বো হোতি। থেরো চ ৰিহারগরুকো, তেনস্স সো পপঞ্চো ৰিয উপট্ঠাতি। ইতি ৰিহারগরুতায তত্থ গন্ত্ৰা ৰিহাসি।
অপরম্পি কারণং – ভিক্খাচারৰেলাযং তাৰ সব্বসাৰকা ৰস্সগ্গেন গচ্ছন্তি। ধম্মদেসনাকালে পন মজ্ঝট্ঠানে অলঙ্কতবুদ্ধাসনম্হি সত্থরি নিসিন্নে দক্খিণহত্থপস্সে ধম্মসেনাপতি, ৰামহত্থপস্সে মহামোগ্গল্লানত্থেরো নিসীদতি, তেসং পিট্ঠিভাগে অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞত্থেরস্স আসনং পঞ্ঞাপেন্তি। সেসা ভিক্খূ তং পরিৰারেত্ৰা নিসীদন্তি। দ্ৰে অগ্গসাৰকা অগ্গধম্মপটিৰিদ্ধত্তা চ মহল্লকত্তা চ থেরে সগারৰা থেরং মহাব্রহ্মং
থেরো
মন্দাকিনিপোক্খরণী নাম চেসা পণ্ণাসযোজনা হোতি। তস্সা পঞ্চৰীসতিযোজনমত্তে ঠানে সেৰালো ৰা পণকং ৰা নত্থি, ফলিকৰণ্ণং উদকমেৰ হোতি। ততো পরং পন কটিপ্পমাণে উদকে অড্ঢযোজনৰিত্থতং সেসপদুমৰনং পণ্ণাসযোজনং সরং পরিক্খিপিত্ৰা ঠিতং। তদনন্তরং তাৰ মহন্তমেৰ রত্তপদুমৰনং, তদনন্তরং রত্তকুমুদৰনং, তদনন্তরং সেতকুমুদৰনং, তদনন্তরং নীলুপ্পলৰনং, তদনন্তরং রত্তুপ্পলৰনং, তদনন্তরং সুগন্ধরত্তসালিৰনং, তদনন্তরং এল়ালুকলাবুকুম্ভণ্ডাদীনি মধুররসানি ৰল্লিফলানি, তদনন্তরং অড্ঢযোজনৰিত্থারমেৰ উচ্ছুৰনং, তত্থ পূগরুক্খক্খন্ধপ্পমাণা উচ্ছূ, তদনন্তরং কদলিৰনং, যতো দুৰে পক্কানি খাদন্তা কিলমন্তি, তদনন্তরং চাটিপ্পমাণফলং পনসৰনং, তদনন্তরং জম্বুৰনং, তদনন্তরং অম্বৰনং, তদনন্তরং কপিত্থৰনন্তি। সঙ্খেপতো তস্মিং দহে খাদিতব্বযুত্তকং ফলং নাম নত্থীতি ন ৰত্তব্বং। কুসুমানং পুপ্ফনসমযে ৰাতো রেণুৰট্টিং উট্ঠাপেত্ৰা পদুমিনিপত্তেসু ঠপেতি, তত্থ উদকফুসিতানি পতন্তি। ততো আদিচ্চপাকেন পচ্চিত্ৰা পক্কপযোঘনিকা ৰিয তিট্ঠতি, এতং পোক্খরমধু নাম
কেলাসপব্বতে
নামঞ্চাতি কস্মা নামং সাৰেতি? থেরঞ্হি কেচি সঞ্জানন্তি, কেচি ন সঞ্জানন্তি। তত্থ থেরো চিন্তেসি – ‘‘যে মং অজানন্তা ‘কো এস পণ্ডরসীসো ওভগ্গো গোপানসিৰঙ্কো মহল্লকো সত্থারা সদ্ধিং পটিসন্থারং করোতী’তি চিত্তং পদূসেস্সন্তি, তে অপাযপূরকা ভৰিস্সন্তি। যে পন মং জানন্তা – ‘দসসহস্সচক্কৰাল়ে সত্থা ৰিয পঞ্ঞাতো পাকটো মহাসাৰকো’তি চিত্তং পসাদেস্সন্তি, তে সগ্গূপগা ভৰিস্সন্তী’’তি, সত্তানং অপাযমগ্গং পিদহিত্ৰা সগ্গমগ্গং ৰিৰরন্তো নামং সাৰেতি।
বুদ্ধানুবুদ্ধোতি পঠমং সত্থা চত্তারি সচ্চানি বুজ্ঝি, পচ্ছা থেরো, তস্মা বুদ্ধানুবুদ্ধোতি, ৰুচ্চতি। তিব্বনিক্কমোতি বাল়্হৰীরিযো। ৰিৰেকানন্তি তিণ্ণং ৰিৰেকানং। তেৰিজ্জো, চেতোপরিযাযকোৰিদোতি ছসু অভিঞ্ঞাসু চতস্সো ৰদতি। ইতরা দ্ৰে কিঞ্চাপি ন ৰুত্তা, থেরো পন ছল়ভিঞ্ঞোৰ। ইমিস্সা চ গাথায পরিযোসানে পরিসা সন্নিসীদি। পরিসায
থেরো দসবলং পদক্খিণং কত্ৰা – ‘‘পুব্বং তং মে, ভন্তে, পঠমদস্সনং, ইদং পচ্ছিমদস্সন’’ন্তি পরিদেৰন্তে মহাজনে সত্থারং ৰন্দিত্ৰা নিক্খমিত্ৰা, দ্ৰারকোট্ঠকে ঠিতো – ‘‘মা
সক্কো ৰিস্সকম্মং আমন্তেসি – ‘‘তাত, অম্হাকং জেট্ঠভাতা পরিনিব্বুতো, সক্কারং করিস্সাম, নৰযোজনিকং সব্বরতনমযং কূটাগারং মাপেহী’’তি। সো তথা কত্ৰা থেরং তত্থ নিপজ্জাপেত্ৰা হত্থিনাগানং অদাসি। তে কূটাগারং উক্খিপিত্ৰা তিযোজনসহস্সং হিমৰন্তং পুনপ্পুনং আৰিজ্ঝিংসু
১০. মোগ্গল্লানসুত্তৰণ্ণনা
২১৮. দসমে সমন্নেসতীতি পরিযেসতি পচ্চৰেক্খতি। নগস্সাতি পব্বতস্স। মুনিন্তি বুদ্ধমুনিং। দুক্খস্স পারগুন্তি দুক্খপারং গতং। সমন্নেসন্তি সমন্নেসন্তো। এৰং সব্বঙ্গসম্পন্নন্তি এৰং সব্বগুণসম্পন্নং। অনেকাকারসম্পন্নন্তি অনেকেহি গুণেহি সমন্নাগতং। দসমং।
১১. গগ্গরাসুত্তৰণ্ণনা
২১৯. একাদসমে ত্যাস্সুদন্তি তে অস্সুদং। অস্সুদন্তি নিপাতমত্তং। ৰণ্ণেনাতি সরীরৰণ্ণেন। যসসাতি পরিৰারেন। ৰিগতমলোৰ ভাণুমাতি ৰিগতমলো আদিচ্চো ৰিয। একাদসমং।
১২. ৰঙ্গীসসুত্তৰণ্ণনা
২২০. দ্ৰাদসমে আযস্মাতি পিযৰচনং। ৰঙ্গীসোতি তস্স থেরস্স নামং। সো কির পুব্বে পদুমুত্তরকালে পটিভানসম্পন্নং সাৰকং দিস্ৰা দানং
তদা
অথ নং ভগৰা ‘‘কিলমসি, ৰঙ্গীসা’’তি আহ? আম ভো, গোতমাতি। পুনপ্পুনং উপধারেহীতি। তথা করোন্তোপি অদিস্ৰা, ‘‘তুম্হে, ভো গোতম, জানাথা’’তি আহ। আম, ৰঙ্গীস, মং নিস্সায চেস গতো, অহমস্স গতিং জানামীতি। মন্তেন জানাসি, ভো গোতমাতি? আম, ৰঙ্গীস, একেন মন্তেনেৰ জানামীতি। ভো গোতম, ময্হং মন্তেন ইমং মন্তং দেথাতি। অমূলিকো, ৰঙ্গীস, ময্হং মন্তোতি। দেথ, ভো গোতমাতি। ন
ৰিমুত্তিসুখং পটিসংৰেদীতি এৰং অরহত্তং পত্ৰা ৰিমুত্তিসুখং পটিসংৰেদেন্তো। কাৰেয্যমত্তাতি কাৰেয্যেন খন্ধাযতনধাতুযোতি যে নিযামগতদ্দসাতি যে নিযামগতা চেৰ নিযামদস্সাতি চ। স্ৰাগতন্তি সুআগমনং। ইদ্ধিপত্তোম্হীতি ইমিনা ইদ্ধিৰিধঞাণং গহিতং। চেতোপরিযাযকোৰিদোতি ইমিনা চেতোপরিযঞাণং। দিব্বসোতং পন অৰুত্তম্পি গহিতমেৰ হোতি। এৰং ছ অভিঞ্ঞাপত্তো এসো মহাসাৰকোতি ৰেদিতব্বো। দ্ৰাদসমং।
ইতি সারত্থপ্পকাসিনিযা
সংযুত্তনিকায-অট্ঠকথায
ৰঙ্গীসসংযুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।