৩. ধাতুসংযুত্তং
১. নানত্তৰগ্গো
১. ধাতুনানত্তসুত্তং
৮৫. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘ধাতুনানত্তং ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামি। তং সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ; ভাসিস্সামী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং? চক্খুধাতু রূপধাতু চক্খুৰিঞ্ঞাণধাতু, সোতধাতু সদ্দধাতু সোতৰিঞ্ঞাণধাতু, ঘানধাতু গন্ধধাতু ঘানৰিঞ্ঞাণধাতু, জিৰ্হাধাতু রসধাতু জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণধাতু, কাযধাতু ফোট্ঠব্বধাতু কাযৰিঞ্ঞাণধাতু, মনোধাতু ধম্মধাতু মনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ধাতুনানত্ত’’ন্তি। পঠমং।
২. ফস্সনানত্তসুত্তং
৮৬. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘ধাতুনানত্তং, ভিক্খৰে, পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ফস্সনানত্তং। কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং? চক্খুধাতু সোতধাতু ঘানধাতু জিৰ্হাধাতু কাযধাতু মনোধাতু – ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং’’।
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ফস্সনানত্তং? চক্খুধাতুং, ভিক্খৰে, পটিচ্চ উপ্পজ্জতি চক্খুসম্ফস্সো। সোতধাতুং পটিচ্চ… ঘানধাতুং পটিচ্চ … জিৰ্হাধাতুং পটিচ্চ… কাযধাতুং পটিচ্চ… মনোধাতুং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি মনোসম্ফস্সো। এৰং খো , ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ফস্সনানত্ত’’ন্তি। দুতিযং।
৩. নোফস্সনানত্তসুত্তং
৮৭. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘ধাতুনানত্তং, ভিক্খৰে, পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ফস্সনানত্তং, নো ফস্সনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধাতুনানত্তং। কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং? চক্খুধাতু…পে॰… মনোধাতু – ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং’’।
‘‘কথঞ্চ , ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ফস্সনানত্তং, নো ফস্সনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধাতুনানত্তং? চক্খুধাতুং, ভিক্খৰে, পটিচ্চ উপ্পজ্জতি চক্খুসম্ফস্সো, নো চক্খুসম্ফস্সং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি চক্খুধাতু…পে॰… মনোধাতুং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি মনোসম্ফস্সো, নো মনোসম্ফস্সং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি মনোধাতু। এৰং খো, ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ফস্সনানত্তং, নো ফস্সনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধাতুনানত্ত’’ন্তি। ততিযং।
৪. ৰেদনানানত্তসুত্তং
৮৮. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘ধাতুনানত্তং, ভিক্খৰে, পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ফস্সনানত্তং, ফস্সনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ৰেদনানানত্তং। কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং? চক্খুধাতু …পে॰… মনোধাতু – ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং’’।
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ফস্সনানত্তং, ফস্সনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ৰেদনানানত্তং? চক্খুধাতুং, ভিক্খৰে, পটিচ্চ উপ্পজ্জতি চক্খুসম্ফস্সো, চক্খুসম্ফস্সং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনা…পে॰… মনোধাতুং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি মনোসম্ফস্সো, মনোসম্ফস্সং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি মনোসম্ফস্সজা ৰেদনা। এৰং খো, ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ফস্সনানত্তং, ফস্সনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ৰেদনানানত্ত’’ন্তি। চতুত্থং।
৫. দুতিযৰেদনানানত্তসুত্তং
৮৯. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘ধাতুনানত্তং, ভিক্খৰে, পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ফস্সনানত্তং, ফস্সনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ৰেদনানানত্তং, নো ৰেদনানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ফস্সনানত্তং, নো ফস্সনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধাতুনানত্তং। কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং? চক্খুধাতু…পে॰… মনোধাতু – ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং’’।
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ফস্সনানত্তং, ফস্সনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ৰেদনানানত্তং, নো ৰেদনানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ফস্সনানত্তং, নো ফস্সনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধাতুনানত্তং? চক্খুধাতুং, ভিক্খৰে, পটিচ্চ উপ্পজ্জতি চক্খুসম্ফস্সো, চক্খুসম্ফস্সং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনা, নো চক্খুসম্ফস্সজং ৰেদনং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি চক্খুসম্ফস্সো, নো চক্খুসম্ফস্সং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি চক্খুধাতু…পে॰… মনোধাতুং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি মনোসম্ফস্সো, মনোসম্ফস্সং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি মনোসম্ফস্সজা ৰেদনা, নো মনোসম্ফস্সজং ৰেদনং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি মনোসম্ফস্সো, নো মনোসম্ফস্সং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি মনোধাতু। এৰং খো, ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ফস্সনানত্তং, ফস্সনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ৰেদনানানত্তং, নো ৰেদনানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ফস্সনানত্তং, নো ফস্সনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধাতুনানত্ত’’ন্তি। পঞ্চমং।
৬. বাহিরধাতুনানত্তসুত্তং
৯০. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘ধাতুনানত্তং ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামি। তং সুণাথ…পে॰… কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং? রূপধাতু সদ্দধাতু গন্ধধাতু রসধাতু ফোট্ঠব্বধাতু ধম্মধাতু – ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ধাতুনানত্ত’’ন্তি। ছট্ঠং।
৭. সঞ্ঞানানত্তসুত্তং
৯১. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘ধাতুনানত্তং, ভিক্খৰে, পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সঞ্ঞানানত্তং, সঞ্ঞানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সঙ্কপ্পনানত্তং, সঙ্কপ্পনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ছন্দনানত্তং, ছন্দনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি পরিল়াহনানত্তং, পরিল়াহনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি পরিযেসনানানত্তং। কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং? রূপধাতু…পে॰… ধম্মধাতু – ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং’’।
‘‘কথঞ্চ , ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সঞ্ঞানানত্তং, সঞ্ঞানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সঙ্কপ্পনানত্তং, সঙ্কপ্পনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ছন্দনানত্তং, ছন্দনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি পরিল়াহনানত্তং, পরিল়াহনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি পরিযেসনানানত্তং?
‘‘রূপধাতুং, ভিক্খৰে, পটিচ্চ উপ্পজ্জতি রূপসঞ্ঞা , রূপসঞ্ঞং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি রূপসঙ্কপ্পো, রূপসঙ্কপ্পং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি রূপচ্ছন্দো, রূপচ্ছন্দং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি রূপপরিল়াহো, রূপপরিল়াহং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি রূপপরিযেসনা…পে॰… ধম্মধাতুং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধম্মসঞ্ঞা, ধম্মসঞ্ঞং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধম্মসঙ্কপ্পো, ধম্মসঙ্কপ্পং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধম্মচ্ছন্দো, ধম্মচ্ছন্দং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধম্মপরিল়াহো, ধম্মপরিল়াহং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধম্মপরিযেসনা।
‘‘এৰং, খো, ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সঞ্ঞানানত্তং, সঞ্ঞানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সঙ্কপ্পনানত্তং, সঙ্কপ্পনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ছন্দনানত্তং, ছন্দনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি পরিল়াহনানত্তং, পরিল়াহনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি পরিযেসনানানত্ত’’ন্তি। সত্তমং।
৮. নোপরিযেসনানানত্তসুত্তং
৯২. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘ধাতুনানত্তং, ভিক্খৰে, পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সঞ্ঞানানত্তং, সঞ্ঞানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সঙ্কপ্পনানত্তং, সঙ্কপ্পনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ছন্দনানত্তং, ছন্দনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি পরিল়াহনানত্তং, পরিল়াহনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি পরিযেসনানানত্তং; নো পরিযেসনানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি পরিল়াহনানত্তং , নো পরিল়াহনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ছন্দনানত্তং, নো ছন্দনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সঙ্কপ্পনানত্তং , নো সঙ্কপ্পনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সঞ্ঞানানত্তং, নো সঞ্ঞানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধাতুনানত্তং। কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং? রূপধাতু…পে॰… ধম্মধাতু – ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং’’।
‘‘কথঞ্চ , ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সঞ্ঞানানত্তং, সঞ্ঞানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি…পে॰… পরিযেসনানানত্তং; নো পরিযেসনানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি পরিল়াহনানত্তং, নো পরিল়াহনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ছন্দনানত্তং, নো ছন্দনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সঙ্কপ্পনানত্তং, নো সঙ্কপ্পনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সঞ্ঞানানত্তং, নো সঞ্ঞানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধাতুনানত্তং?
‘‘রূপধাতুং, ভিক্খৰে, পটিচ্চ উপ্পজ্জতি রূপসঞ্ঞা…পে॰… ধম্মধাতুং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধম্মসঞ্ঞা, ধম্মসঞ্ঞং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি…পে॰… ধম্মপরিযেসনা; নো ধম্মপরিযেসনং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধম্মপরিল়াহো, নো ধম্মপরিল়াহং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধম্মচ্ছন্দো, নো ধম্মচ্ছন্দং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধম্মসঙ্কপ্পো, নো ধম্মসঙ্কপ্পং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধম্মসঞ্ঞা, নো ধম্মসঞ্ঞং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধম্মধাতু।
‘‘এৰং খো, ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সঞ্ঞানানত্তং, সঞ্ঞানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি…পে॰… পরিযেসনানানত্তং; নো পরিযেসনানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি পরিল়াহনানত্তং, নো পরিল়াহনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ছন্দনানত্তং, নো ছন্দনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সঙ্কপ্পনানত্তং, নো সঙ্কপ্পনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সঞ্ঞানানত্তং, নো সঞ্ঞানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধাতুনানত্ত’’ন্তি। অট্ঠমং।
৯. বাহিরফস্সনানত্তসুত্তং
৯৩. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘ধাতুনানত্তং, ভিক্খৰে, পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সঞ্ঞানানত্তং, সঞ্ঞানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সঙ্কপ্পনানত্তং, সঙ্কপ্পনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ফস্সনানত্তং , ফস্সনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ৰেদনানানত্তং, ৰেদনানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ছন্দনানত্তং, ছন্দনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি পরিল়াহনানত্তং, পরিল়াহনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি পরিযেসনানানত্তং , পরিযেসনানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি লাভনানত্তং। কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং? রূপধাতু…পে॰… ধম্মধাতু – ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং’’।
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সঞ্ঞানানত্তং, সঞ্ঞানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি…পে॰… লাভনানত্তং?
‘‘রূপধাতুং, ভিক্খৰে, পটিচ্চ উপ্পজ্জতি রূপসঞ্ঞা, রূপসঞ্ঞং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি রূপসঙ্কপ্পো, রূপসঙ্কপ্পং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি রূপসম্ফস্সো, রূপসম্ফস্সং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি রূপসম্ফস্সজা ৰেদনা, রূপসম্ফস্সজং ৰেদনং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি রূপচ্ছন্দো, রূপচ্ছন্দং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি রূপপরিল়াহো, রূপপরিল়াহং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি রূপপরিযেসনা, রূপপরিযেসনং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি রূপলাভো…পে॰… ধম্মধাতুং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধম্মসঞ্ঞা, ধম্মসঞ্ঞং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধম্মসঙ্কপ্পো, ধম্মসঙ্কপ্পং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধম্মসম্ফস্সো, ধম্মসম্ফস্সং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধম্মসম্ফস্সজা ৰেদনা, ধম্মসম্ফস্সজং ৰেদনং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধম্মচ্ছন্দো, ধম্মচ্ছন্দং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধম্মপরিল়াহো, ধম্মপরিল়াহং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধম্মপরিযেসনা, ধম্মপরিযেসনং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধম্মলাভো ।
‘‘এৰং খো, ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সঞ্ঞানানত্তং, সঞ্ঞানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি…পে॰… পরিযেসনানানত্তং, পরিযেসনানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি লাভনানত্ত’’ন্তি। নৰমং।
১০. দুতিযবাহিরফস্সনানত্তসুত্তং
৯৪. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘ধাতুনানত্তং, ভিক্খৰে, পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সঞ্ঞানানত্তং, সঞ্ঞানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সঙ্কপ্পনানত্তং , ফস্স… ৰেদনা… ছন্দ… পরিল়াহ… পরিযেসনানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি লাভনানত্তং; নো লাভনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি পরিযেসনানানত্তং, নো পরিযেসনানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি পরিল়াহনানত্তং, নো পরিল়াহনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি…পে॰… ছন্দ… ৰেদনা… ফস্স… সঙ্কপ্প… সঞ্ঞানানত্তং , নো সঞ্ঞানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধাতুনানত্তং। কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং? রূপধাতু…পে॰… ধম্মধাতু – ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং’’।
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সঞ্ঞানানত্তং, সঞ্ঞানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সঙ্কপ্পনানত্তং? ফস্স… ৰেদনা… ছন্দ… পরিল়াহ… পরিযেসনা… লাভ… নো লাভনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি পরিযেসনানানত্তং, নো পরিযেসনানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি পরিল়াহ… ছন্দ… ৰেদনা… ফস্স… নো সঙ্কপ্পনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সঞ্ঞানানত্তং, নো সঞ্ঞানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধাতুনানত্তং?
‘‘রূপধাতুং, ভিক্খৰে, পটিচ্চ উপ্পজ্জতি রূপসঞ্ঞা…পে॰… ধম্মধাতুং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধম্মসঞ্ঞা, ধম্মসঞ্ঞং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি…পে॰… ধম্মপরিযেসনা, ধম্মপরিযেসনং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধম্মলাভো; নো ধম্মলাভং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধম্মপরিযেসনা, নো ধম্মপরিযেসনং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধম্মপরিল়াহো , নো ধম্মপরিল়াহং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধম্মচ্ছন্দো, নো ধম্মচ্ছন্দং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধম্মসম্ফস্সজা ৰেদনা, নো ধম্মসম্ফস্সজং ৰেদনং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধম্মসম্ফস্সো, নো ধম্মসম্ফস্সং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধম্মসঙ্কপ্পো, নো ধম্মসঙ্কপ্পং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধম্মসঞ্ঞা, নো ধম্মসঞ্ঞং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধম্মধাতু।
‘‘এৰং খো, ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সঞ্ঞানানত্তং, সঞ্ঞানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি…পে॰… সঙ্কপ্প… ফস্স… ৰেদনা… ছন্দ… পরিল়াহ… পরিযেসনা… লাভ… নো লাভনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি পরিযেসনানানত্তং, নো পরিযেসনানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি পরিল়াহনানত্তং, নো পরিল়াহনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ছন্দনানত্তং, নো ছন্দনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ৰেদনানানত্তং, নো ৰেদনানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ফস্সনানত্তং, নো ফস্সনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সঙ্কপ্পনানত্তং, নো সঙ্কপ্পনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সঞ্ঞানানত্তং, নো সঞ্ঞানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধাতুনানত্ত’’ন্তি। দসমং।
নানত্তৰগ্গো পঠমো।
তস্সুদ্দানং –
ধাতুফস্সঞ্চ নো চেতং, ৰেদনা অপরে দুৰে।
এতং অজ্ঝত্তপঞ্চকং, ধাতুসঞ্ঞঞ্চ নো চেতং।
ফস্সস্স অপরে দুৰে, এতং বাহিরপঞ্চকন্তি॥
২. দুতিযৰগ্গো
১. সত্তধাতুসুত্তং
৯৫. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘সত্তিমা , ভিক্খৰে, ধাতুযো। কতমা সত্ত? আভাধাতু, সুভধাতু, আকাসানঞ্চাযতনধাতু, ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনধাতু, আকিঞ্চঞ্ঞাযতনধাতু, নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনধাতু, সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধধাতু – ইমা খো, ভিক্খৰে, সত্ত ধাতুযো’’তি।
এৰং ৰুত্তে, অঞ্ঞতরো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘যা চাযং, ভন্তে, আভাধাতু যা চ সুভধাতু যা চ আকাসানঞ্চাযতনধাতু যা চ ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনধাতু যা চ আকিঞ্চঞ্ঞাযতনধাতু যা চ নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনধাতু যা চ সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধধাতু – ইমা নু খো, ভন্তে, ধাতুযো কিং পটিচ্চ পঞ্ঞাযন্তী’’তি?
‘‘যাযং, ভিক্খু, আভাধাতু – অযং ধাতু অন্ধকারং পটিচ্চ পঞ্ঞাযতি। যাযং, ভিক্খু, সুভধাতু – অযং ধাতু অসুভং পটিচ্চ পঞ্ঞাযতি। যাযং, ভিক্খু, আকাসানঞ্চাযতনধাতু – অযং ধাতু রূপং পটিচ্চ পঞ্ঞাযতি। যাযং, ভিক্খু, ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনধাতু – অযং ধাতু আকাসানঞ্চাযতনং পটিচ্চ পঞ্ঞাযতি। যাযং, ভিক্খু, আকিঞ্চঞ্ঞাযতনধাতু – অযং ধাতু ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং পটিচ্চ পঞ্ঞাযতি। যাযং, ভিক্খু, নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনধাতু – অযং ধাতু আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং পটিচ্চ পঞ্ঞাযতি। যাযং, ভিক্খু, সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধধাতু – অযং ধাতু নিরোধং পটিচ্চ পঞ্ঞাযতী’’তি।
‘‘যা চাযং , ভন্তে, আভাধাতু যা চ সুভধাতু যা চ আকাসানঞ্চাযতনধাতু যা চ ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনধাতু যা চ আকিঞ্চঞ্ঞাযতনধাতু যা চ নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনধাতু যা চ সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধধাতু – ইমা নু খো, ভন্তে, ধাতুযো কথং সমাপত্তি পত্তব্বা’’তি?
‘‘যা চাযং, ভিক্খু, আভাধাতু যা চ সুভধাতু যা চ আকাসানঞ্চাযতনধাতু যা চ ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনধাতু যা চ আকিঞ্চঞ্ঞাযতনধাতু – ইমা ধাতুযো সঞ্ঞাসমাপত্তি পত্তব্বা। যাযং, ভিক্খু, নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনধাতু – অযং ধাতু সঙ্খারাৰসেসসমাপত্তি পত্তব্বা । যাযং, ভিক্খু, সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধধাতু – অযং ধাতু নিরোধসমাপত্তি পত্তব্বা’’তি। পঠমং।
২. সনিদানসুত্তং
৯৬. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘সনিদানং, ভিক্খৰে, উপ্পজ্জতি কামৰিতক্কো, নো অনিদানং; সনিদানং উপ্পজ্জতি ব্যাপাদৰিতক্কো, নো অনিদানং; সনিদানং উপ্পজ্জতি ৰিহিংসাৰিতক্কো, নো অনিদানং’’।
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, সনিদানং উপ্পজ্জতি কামৰিতক্কো, নো অনিদানং; সনিদানং উপ্পজ্জতি ব্যাপাদৰিতক্কো, নো অনিদানং; সনিদানং উপ্পজ্জতি ৰিহিংসাৰিতক্কো, নো অনিদানং? কামধাতুং, ভিক্খৰে, পটিচ্চ উপ্পজ্জতি কামসঞ্ঞা, কামসঞ্ঞং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি কামসঙ্কপ্পো, কামসঙ্কপ্পং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি কামচ্ছন্দো, কামচ্ছন্দং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি কামপরিল়াহো, কামপরিল়াহং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি কামপরিযেসনা। কামপরিযেসনং, ভিক্খৰে, পরিযেসমানো অস্সুতৰা পুথুজ্জনো তীহি ঠানেহি মিচ্ছা পটিপজ্জতি – কাযেন, ৰাচায, মনসা।
‘‘ব্যাপাদধাতুং, ভিক্খৰে, পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ব্যাপাদসঞ্ঞা, ব্যাপাদসঞ্ঞং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ব্যাপাদসঙ্কপ্পো…পে॰… ব্যাপাদচ্ছন্দো… ব্যাপাদপরিল়াহো… ব্যাপাদপরিযেসনা… ব্যাপাদপরিযেসনং, ভিক্খৰে, পরিযেসমানো অস্সুতৰা পুথুজ্জনো তীহি ঠানেহি মিচ্ছা পটিপজ্জতি – কাযেন, ৰাচায, মনসা।
‘‘ৰিহিংসাধাতুং , ভিক্খৰে, পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ৰিহিংসাসঞ্ঞা; ৰিহিংসাসঞ্ঞং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ৰিহিংসাসঙ্কপ্পো…পে॰… ৰিহিংসাছন্দো… ৰিহিংসাপরিল়াহো… ৰিহিংসাপরিযেসনা… ৰিহিংসাপরিযেসনং, ভিক্খৰে , পরিযেসমানো অস্সুতৰা পুথুজ্জনো তীহি ঠানেহি মিচ্ছা পটিপজ্জতি – কাযেন, ৰাচায, মনসা।
‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, পুরিসো আদিত্তং তিণুক্কং সুক্খে তিণদাযে নিক্খিপেয্য; নো চে হত্থেহি চ পাদেহি চ খিপ্পমেৰ নিব্বাপেয্য। এৰঞ্হি, ভিক্খৰে, যে তিণকট্ঠনিস্সিতা পাণা তে অনযব্যসনং আপজ্জেয্যুং। এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, যো হি কোচি সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা উপ্পন্নং ৰিসমগতং সঞ্ঞং ন খিপ্পমেৰ পজহতি ৰিনোদেতি ব্যন্তীকরোতি অনভাৰং গমেতি, সো দিট্ঠে চেৰ ধম্মে দুক্খং ৰিহরতি সৰিঘাতং সউপাযাসং সপরিল়াহং; কাযস্স চ ভেদা পরং মরণা দুগ্গতি পাটিকঙ্খা।
‘‘সনিদানং, ভিক্খৰে, উপ্পজ্জতি নেক্খম্মৰিতক্কো, নো অনিদানং; সনিদানং উপ্পজ্জতি অব্যাপাদৰিতক্কো, নো অনিদানং; সনিদানং উপ্পজ্জতি অৰিহিংসাৰিতক্কো, নো অনিদানং।
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, সনিদানং উপ্পজ্জতি নেক্খম্মৰিতক্কো, নো অনিদানং; সনিদানং উপ্পজ্জতি অব্যাপাদৰিতক্কো, নো অনিদানং; সনিদানং উপ্পজ্জতি অৰিহিংসাৰিতক্কো, নো অনিদানং? নেক্খম্মধাতুং, ভিক্খৰে, পটিচ্চ উপ্পজ্জতি নেক্খম্মসঞ্ঞা, নেক্খম্মসঞ্ঞং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি নেক্খম্মসঙ্কপ্পো, নেক্খম্মসঙ্কপ্পং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি নেক্খম্মচ্ছন্দো, নেক্খম্মচ্ছন্দং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি নেক্খম্মপরিল়াহো, নেক্খম্মপরিল়াহং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি নেক্খম্মপরিযেসনা; নেক্খম্মপরিযেসনং, ভিক্খৰে, পরিযেসমানো সুতৰা অরিযসাৰকো তীহি ঠানেহি সম্মা পটিপজ্জতি – কাযেন, ৰাচায, মনসা।
‘‘অব্যাপাদধাতুং, ভিক্খৰে, পটিচ্চ উপ্পজ্জতি অব্যাপাদসঞ্ঞা, অব্যাপাদসঞ্ঞং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি অব্যাপাদসঙ্কপ্পো…পে॰… অব্যাপাদচ্ছন্দো… অব্যাপাদপরিল়াহো… অব্যাপাদপরিযেসনা, অব্যাপাদপরিযেসনং, ভিক্খৰে, পরিযেসমানো সুতৰা অরিযসাৰকো তীহি ঠানেহি সম্মা পটিপজ্জতি – কাযেন, ৰাচায, মনসা।
‘‘অৰিহিংসাধাতুং , ভিক্খৰে, পটিচ্চ উপ্পজ্জতি অৰিহিংসাসঞ্ঞা , অৰিহিংসাসঞ্ঞং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি অৰিহিংসাসঙ্কপ্পো, অৰিহিংসাসঙ্কপ্পং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি অৰিহিংসাছন্দো, অৰিহিংসাছন্দং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি অৰিহিংসাপরিল়াহো, অৰিহিংসাপরিল়াহং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি অৰিহিংসাপরিযেসনা; অৰিহিংসাপরিযেসনং, ভিক্খৰে, পরিযেসমানো সুতৰা অরিযসাৰকো তীহি ঠানেহি সম্মা পটিপজ্জতি – কাযেন, ৰাচায, মনসা।
‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, পুরিসো আদিত্তং তিণুক্কং সুক্খে তিণদাযে নিক্খিপেয্য; তমেনং হত্থেহি চ পাদেহি চ খিপ্পমেৰ নিব্বাপেয্য। এৰঞ্হি, ভিক্খৰে, যে তিণকট্ঠনিস্সিতা পাণা তে ন অনযব্যসনং আপজ্জেয্যুং। এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, যো হি কোচি সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা উপ্পন্নং ৰিসমগতং সঞ্ঞং খিপ্পমেৰ পজহতি ৰিনোদেতি ব্যন্তীকরোতি অনভাৰং গমেতি, সো দিট্ঠে চেৰ ধম্মে সুখং ৰিহরতি অৰিঘাতং অনুপাযাসং অপরিল়াহং; কাযস্স চ ভেদা পরং মরণা সুগতি পাটিকঙ্খা’’তি। দুতিযং।
৩. গিঞ্জকাৰসথসুত্তং
৯৭. একং সমযং ভগৰা ঞাতিকে ৰিহরতি গিঞ্জকাৰসথে। তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি। ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘ধাতুং, ভিক্খৰে, পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সঞ্ঞা, উপ্পজ্জতি দিট্ঠি, উপ্পজ্জতি ৰিতক্কো’’তি। এৰং ৰুত্তে, আযস্মা কচ্চানো সদ্ধো কচ্চানো (ক॰) ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘যাযং, ভন্তে, দিট্ঠি – ‘অসম্মাসম্বুদ্ধেসু সম্মাসম্বুদ্ধা’তি, অযং নু খো, ভন্তে, দিট্ঠি কিং পটিচ্চ পঞ্ঞাযতী’’তি?
‘‘মহতি খো এসা, কচ্চান, ধাতু যদিদং অৰিজ্জাধাতু। হীনং , কচ্চান, ধাতুং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি হীনা সঞ্ঞা, হীনা দিট্ঠি, হীনো ৰিতক্কো, হীনা চেতনা, হীনা পত্থনা, হীনো পণিধি, হীনো পুগ্গলো, হীনা ৰাচা; হীনং আচিক্খতি দেসেতি পঞ্ঞপেতি পট্ঠপেতি ৰিৰরতি ৰিভজতি উত্তানীকরোতি; হীনা তস্স উপপত্তীতি ৰদামি।
‘‘মজ্ঝিমং , কচ্চান, ধাতুং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি মজ্ঝিমা সঞ্ঞা, মজ্ঝিমা দিট্ঠি, মজ্ঝিমো ৰিতক্কো, মজ্ঝিমা চেতনা, মজ্ঝিমা পত্থনা, মজ্ঝিমো পণিধি, মজ্ঝিমো পুগ্গলো, মজ্ঝিমা ৰাচা; মজ্ঝিমং আচিক্খতি দেসেতি পঞ্ঞপেতি পট্ঠপেতি ৰিৰরতি ৰিভজতি উত্তানীকরোতি; মজ্ঝিমা তস্স উপপত্তীতি ৰদামি।
‘‘পণীতং, কচ্চান, ধাতুং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি পণীতা সঞ্ঞা, পণীতা দিট্ঠি, পণীতো ৰিতক্কো, পণীতা চেতনা, পণীতা পত্থনা, পণীতো পণিধি, পণীতো পুগ্গলো, পণীতা ৰাচা; পণীতং আচিক্খতি দেসেতি পঞ্ঞপেতি পট্ঠপেতি ৰিৰরতি ৰিভজতি উত্তানীকরোতি; পণীতা তস্স উপপত্তীতি ৰদামী’’তি। ততিযং।
৪. হীনাধিমুত্তিকসুত্তং
৯৮. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘ধাতুসোৰ ধাতুসো (সী॰ পী॰) অযঞ্চ পঠমারম্ভৰাক্যেযেৰ, ন সব্বত্থ। তীসু পন অদ্ধাসু চ উপমাসংসন্দননিগমনট্ঠানে চ ইদং পাঠনানত্তং নত্থি, ভিক্খৰে, সত্তা সংসন্দন্তি সমেন্তি। হীনাধিমুত্তিকা হীনাধিমুত্তিকেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; কল্যাণাধিমুত্তিকা কল্যাণাধিমুত্তিকেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি’’।
‘‘অতীতম্পি খো খোসদ্দো সী॰ স্যা॰ কং॰ পী॰ পোত্থকেসু নত্থি, ভিক্খৰে, অদ্ধানং ধাতুসোৰ ঈদিসেসু ঠানেসু পাঠনানত্তং নত্থি সত্তা সংসন্দিংসু সমিংসু। হীনাধিমুত্তিকা হীনাধিমুত্তিকেহি সদ্ধিং সংসন্দিংসু সমিংসু; কল্যাণাধিমুত্তিকা কল্যাণাধিমুত্তিকেহি সদ্ধিং সংসন্দিংসু সমিংসু।
‘‘অনাগতম্পি খো খোসদ্দো সী॰ স্যা॰ কং॰ পী॰ পোত্থকেসু নত্থি, ভিক্খৰে, অদ্ধানং ধাতুসোৰ ঈদিসেসু ঠানেসু পাঠনানত্তং নত্থি সত্তা সংসন্দিস্সন্তি সমেস্সন্তি। হীনাধিমুত্তিকা হীনাধিমুত্তিকেহি সদ্ধিং সংসন্দিস্সন্তি সমেস্সন্তি; কল্যাণাধিমুত্তিকা কল্যাণাধিমুত্তিকেহি সদ্ধিং সংসন্দিস্সন্তি সমেস্সন্তি।
‘‘এতরহিপি খো খোসদ্দো সী॰ স্যা॰ কং॰ পী॰ পোত্থকেসু নত্থি, ভিক্খৰে, পচ্চুপ্পন্নং অদ্ধানং ধাতুসোৰ ঈদিসেসু ঠানেসু পাঠনানত্তং নত্থি সত্তা সংসন্দন্তি সমেন্তি। হীনাধিমুত্তিকা হীনাধিমুত্তিকেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; কল্যাণাধিমুত্তিকা কল্যাণাধিমুত্তিকেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তী’’তি। চতুত্থং।
৫. চঙ্কমসুত্তং
৯৯. একং সমযং ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি গিজ্ঝকূটে পব্বতে। তেন খো পন সমযেন আযস্মা সারিপুত্তো সম্বহুলেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং ভগৰতো অৰিদূরে চঙ্কমতি; আযস্মাপি খো মহামোগ্গল্লানো সম্বহুলেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং ভগৰতো অৰিদূরে চঙ্কমতি; আযস্মাপি খো মহাকস্সপো সম্বহুলেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং ভগৰতো অৰিদূরে চঙ্কমতি; আযস্মাপি খো অনুরুদ্ধো সম্বহুলেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং ভগৰতো অৰিদূরে চঙ্কমতি; আযস্মাপি খো পুণ্ণো মন্তানিপুত্তো সম্বহুলেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং ভগৰতো অৰিদূরে চঙ্কমতি; আযস্মাপি খো উপালি সম্বহুলেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং ভগৰতো অৰিদূরে চঙ্কমতি; আযস্মাপি খো আনন্দো সম্বহুলেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং ভগৰতো অৰিদূরে চঙ্কমতি; দেৰদত্তোপি খো সম্বহুলেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং ভগৰতো অৰিদূরে চঙ্কমতি।
অথ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘পস্সথ নো তুম্হে, ভিক্খৰে, সারিপুত্তং সম্বহুলেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং চঙ্কমন্ত’’ন্তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’। ‘‘সব্বে খো এতে, ভিক্খৰে, ভিক্খূ মহাপঞ্ঞা। পস্সথ নো তুম্হে, ভিক্খৰে, মোগ্গল্লানং সম্বহুলেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং চঙ্কমন্ত’’ন্তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’। ‘‘সব্বে খো এতে, ভিক্খৰে, ভিক্খূ মহিদ্ধিকা। পস্সথ নো তুম্হে, ভিক্খৰে, কস্সপং সম্বহুলেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং চঙ্কমন্ত’’ন্তি? ‘‘এৰং , ভন্তে’’। ‘‘সব্বে খো এতে, ভিক্খৰে, ভিক্খূ ধুতৰাদা। পস্সথ নো তুম্হে, ভিক্খৰে, অনুরুদ্ধং সম্বহুলেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং চঙ্কমন্ত’’ন্তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’। ‘‘সব্বে খো এতে, ভিক্খৰে, ভিক্খূ দিব্বচক্খুকা। পস্সথ নো তুম্হে, ভিক্খৰে, পুণ্ণং মন্তানিপুত্তং সম্বহুলেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং চঙ্কমন্ত’’ন্তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’। ‘‘সব্বে খো এতে, ভিক্খৰে, ভিক্খূ ধম্মকথিকা। পস্সথ নো তুম্হে, ভিক্খৰে, উপালিং সম্বহুলেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং চঙ্কমন্ত’’ন্তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’। ‘‘সব্বে খো এতে, ভিক্খৰে, ভিক্খূ ৰিনযধরা। পস্সথ নো তুম্হে, ভিক্খৰে, আনন্দং সম্বহুলেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং চঙ্কমন্ত’’ন্তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’। ‘‘সব্বে খো এতে, ভিক্খৰে, ভিক্খূ বহুস্সুতা। পস্সথ নো তুম্হে, ভিক্খৰে, দেৰদত্তং সম্বহুলেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং চঙ্কমন্ত’’ন্তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’। ‘‘সব্বে খো এতে, ভিক্খৰে, ভিক্খূ পাপিচ্ছা’’।
‘‘ধাতুসোৰ, ভিক্খৰে, সত্তা সংসন্দন্তি সমেন্তি। হীনাধিমুত্তিকা হীনাধিমুত্তিকেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; কল্যাণাধিমুত্তিকা কল্যাণাধিমুত্তিকেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি। অতীতম্পি খো, ভিক্খৰে, অদ্ধানং ধাতুসোৰ সত্তা সংসন্দিংসু সমিংসু। হীনাধিমুত্তিকা হীনাধিমুত্তিকেহি সদ্ধিং সংসন্দিংসু সমিংসু; কল্যাণাধিমুত্তিকা কল্যাণাধিমুত্তিকেহি সদ্ধিং সংসন্দিংসু সমিংসু।
‘‘অনাগতম্পি খো, ভিক্খৰে, অদ্ধানং ধাতুসোৰ সত্তা সংসন্দিস্সন্তি সমেস্সন্তি। হীনাধিমুত্তিকা হীনাধিমুত্তিকেহি সদ্ধিং সংসন্দিস্সন্তি সমেস্সন্তি; কল্যাণাধিমুত্তিকা কল্যাণাধিমুত্তিকেহি সদ্ধিং সংসন্দিস্সন্তি সমেস্সন্তি।
‘‘এতরহিপি খো, ভিক্খৰে, পচ্চুপ্পন্নং অদ্ধানং ধাতুসোৰ সত্তা সংসন্দন্তি সমেন্তি। হীনাধিমুত্তিকা হীনাধিমুত্তিকেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; কল্যাণাধিমুত্তিকা কল্যাণাধিমুত্তিকেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তী’’তি। পঞ্চমং।
৬. সগাথাসুত্তং
১০০. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘ধাতুসোৰ, ভিক্খৰে, সত্তা সংসন্দন্তি সমেন্তি। হীনাধিমুত্তিকা হীনাধিমুত্তিকেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি। অতীতম্পি খো, ভিক্খৰে, অদ্ধানং ধাতুসোৰ সত্তা সংসন্দিংসু সমিংসু। হীনাধিমুত্তিকা হীনাধিমুত্তিকেহি সদ্ধিং সংসন্দিংসু সমিংসু’’।
‘‘অনাগতম্পি খো, ভিক্খৰে, অদ্ধানং ধাতুসোৰ সত্তা সংসন্দিস্সন্তি সমেস্সন্তি। হীনাধিমুত্তিকা হীনাধিমুত্তিকেহি সদ্ধিং সংসন্দিস্সন্তি সমেস্সন্তি।
‘‘এতরহিপি খো, ভিক্খৰে, পচ্চুপ্পন্নং অদ্ধানং ধাতুসোৰ সত্তা সংসন্দন্তি সমেন্তি। হীনাধিমুত্তিকা হীনাধিমুত্তিকেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি।
‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, গূথো গূথেন সংসন্দতি সমেতি; মুত্তং মুত্তেন সংসন্দতি সমেতি; খেল়ো খেল়েন সংসন্দতি সমেতি; পুব্বো পুব্বেন সংসন্দতি সমেতি; লোহিতং লোহিতেন সংসন্দতি সমেতি ; এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ধাতুসোৰ সব্বত্থপি এৰমেৰ দিস্সতি সত্তা সংসন্দন্তি সমেন্তি। হীনাধিমুত্তিকা হীনাধিমুত্তিকেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি। অতীতম্পি খো অদ্ধানং…পে॰… অনাগতম্পি খো অদ্ধানং…পে॰… এতরহিপি খো পচ্চুপ্পন্নং অদ্ধানং ধাতুসোৰ সত্তা সংসন্দন্তি সমেন্তি। হীনাধিমুত্তিকা হীনাধিমুত্তিকেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি।
‘‘ধাতুসোৰ ভিক্খৰে, সত্তা সংসন্দন্তি সমেন্তি। কল্যাণাধিমুত্তিকা কল্যাণাধিমুত্তিকেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি। অতীতম্পি খো, ভিক্খৰে, অদ্ধানং ধাতুসোৰ সত্তা সংসন্দিংসু সমিংসু। কল্যাণাধিমুত্তিকা কল্যাণাধিমুত্তিকেহি সদ্ধিং সংসন্দিংসু সমিংসু।
‘‘অনাগতম্পি খো, ভিক্খৰে, অদ্ধানং…পে॰… এতরহিপি খো, ভিক্খৰে, পচ্চুপ্পন্নং অদ্ধানং ধাতুসোৰ সত্তা সংসন্দন্তি সমেন্তি। কল্যাণাধিমুত্তিকা কল্যাণাধিমুত্তিকেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি।
‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, খীরং খীরেন সংসন্দতি সমেতি; তেলং তেলেন সংসন্দতি সমেতি; সপ্পি সপ্পিনা সংসন্দতি সমেতি; মধু মধুনা সংসন্দতি সমেতি; ফাণিতং ফাণিতেন সংসন্দতি সমেতি; এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ধাতুসোৰ সত্তা সংসন্দন্তি সমেন্তি। কল্যাণাধিমুত্তিকা কল্যাণাধিমুত্তিকেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি। অতীতম্পি খো অদ্ধানং… অনাগতম্পি খো অদ্ধানং… এতরহিপি খো পচ্চুপ্পন্নং অদ্ধানং ধাতুসোৰ সত্তা সংসন্দন্তি সমেন্তি। কল্যাণাধিমুত্তিকা কল্যাণাধিমুত্তিকেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তী’’তি।
ইদমৰোচ ভগৰা। ইদং ৰত্ৰান সুগতো অথাপরং এতদৰোচ সত্থা –
‘‘সংসগ্গা ৰনথো জাতো, অসংসগ্গেন ছিজ্জতি।
পরিত্তং দারুমারুয্হ, যথা সীদে মহণ্ণৰে॥
‘‘এৰং কুসীতমাগম্ম, সাধুজীৰিপি সীদতি।
তস্মা তং পরিৰজ্জেয্য, কুসীতং হীনৰীরিযং॥
‘‘পৰিৰিত্তেহি অরিযেহি, পহিতত্তেহি ঝাযীহি ঝাযিহি (সী॰), ঝাযিভি (স্যা॰ কং॰)।
নিচ্চং আরদ্ধৰীরিযেহি, পণ্ডিতেহি সহাৰসে’’তি॥
৭. অস্সদ্ধসংসন্দনসুত্তং
১০১. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘ধাতুসোৰ, ভিক্খৰে, সত্তা সংসন্দন্তি সমেন্তি। অস্সদ্ধা অস্সদ্ধেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; অহিরিকা অহিরিকেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; অনোত্তপ্পিনো অনোত্তপ্পীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; অপ্পস্সুতা অপ্পস্সুতেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; কুসীতা কুসীতেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; মুট্ঠস্সতিনো মুট্ঠস্সতীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; দুপ্পঞ্ঞা দুপ্পঞ্ঞেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি’’।
‘‘অতীতম্পি খো, ভিক্খৰে, অদ্ধানং ধাতুসোৰ সত্তা সংসন্দিংসু সমিংসু। অস্সদ্ধা অস্সদ্ধেহি সদ্ধিং সংসন্দিংসু সমিংসু; অহিরিকা অহিরিকেহি সদ্ধিং সংসন্দিংসু সমিংসু; অনোত্তপ্পিনো অনোত্তপ্পীহি সদ্ধিং সংসন্দিংসু সমিংসু; অপ্পস্সুতা অপ্পস্সুতেহি সদ্ধিং সংসন্দিংসু সমিংসু; কুসীতা কুসীতেহি সদ্ধিং সংসন্দিংসু সমিংসু; মুট্ঠস্সতিনো মুট্ঠস্সতীহি সদ্ধিং সংসন্দিংসু সমিংসু; দুপ্পঞ্ঞা দুপ্পঞ্ঞেহি সদ্ধিং সংসন্দিংসু সমিংসু।
‘‘অনাগতম্পি খো, ভিক্খৰে, অদ্ধানং ধাতুসোৰ সত্তা সংসন্দিস্সন্তি সমেস্সন্তি। অস্সদ্ধা অস্সদ্ধেহি সদ্ধিং সংসন্দিস্সন্তি সমেস্সন্তি; অহিরিকা অহিরিকেহি সদ্ধিং সংসন্দিস্সন্তি সমেস্সন্তি; অনোত্তপ্পিনো অনোত্তপ্পীহি সদ্ধিং…পে॰… অপ্পস্সুতা অপ্পস্সুতেহি সদ্ধিং…পে॰… কুসীতা কুসীতেহি সদ্ধিং…পে॰… মুট্ঠস্সতিনো মুট্ঠস্সতীহি সদ্ধিং…পে॰… দুপ্পঞ্ঞা দুপ্পঞ্ঞেহি সদ্ধিং সংসন্দিস্সন্তি সমেস্সন্তি।
‘‘এতরহিপি খো, ভিক্খৰে, পচ্চুপ্পন্নং অদ্ধানং ধাতুসোৰ সত্তা সংসন্দন্তি সমেন্তি। অস্সদ্ধা অস্সদ্ধেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; অহিরিকা অহিরিকেহি সদ্ধিং…পে॰… অনোত্তপ্পিনো অনোত্তপ্পীহি সদ্ধিং…পে॰… অপ্পস্সুতা অপ্পস্সুতেহি সদ্ধিং…পে॰… কুসীতা কুসীতেহি সদ্ধিং…পে॰… মুট্ঠস্সতিনো মুট্ঠস্সতীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; দুপ্পঞ্ঞা দুপ্পঞ্ঞেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি।
‘‘ধাতুসোৰ, ভিক্খৰে, সত্তা সংসন্দন্তি সমেন্তি। সদ্ধা সদ্ধেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; হিরিমনা হিরিমনেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; ওত্তপ্পিনো ওত্তপ্পীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; বহুস্সুতা বহুস্সুতেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; আরদ্ধৰীরিযা আরদ্ধৰীরিযেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; উপট্ঠিতস্সতিনো উপট্ঠিতস্সতীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; পঞ্ঞৰন্তো পঞ্ঞৰন্তেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি। অতীতম্পি খো, ভিক্খৰে, অদ্ধানং…পে॰… অনাগতম্পি খো, ভিক্খৰে…পে॰… এতরহিপি খো, ভিক্খৰে, পচ্চুপ্পন্নং অদ্ধানং ধাতুসোৰ সত্তা সংসন্দন্তি সমেন্তি। সদ্ধা সদ্ধেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; পঞ্ঞৰন্তো পঞ্ঞৰন্তেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তী’’তি। সত্তমং।
৮. অস্সদ্ধমূলকসুত্তং
১০২. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘ধাতুসোৰ, ভিক্খৰে, সত্তা সংসন্দন্তি সমেন্তি। অস্সদ্ধা অস্সদ্ধেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; অহিরিকা অহিরিকেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; দুপ্পঞ্ঞা দুপ্পঞ্ঞেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; সদ্ধা সদ্ধেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; হিরিমনা হিরিমনেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; পঞ্ঞৰন্তো পঞ্ঞৰন্তেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি। অতীতম্পি খো, ভিক্খৰে, অদ্ধানং ধাতুসোৰ সত্তা সংসন্দিংসু সমিংসু…পে॰… অনাগতম্পি খো, ভিক্খৰে, অদ্ধানং ধাতুসোৰ সত্তা সংসন্দিস্সন্তি সমেস্সন্তি…পে॰…।
‘‘এতরহিপি খো, ভিক্খৰে, পচ্চুপ্পন্নং অদ্ধানং ধাতুসোৰ সত্তা সংসন্দন্তি সমেন্তি। অস্সদ্ধা অস্সদ্ধেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; অহিরিকা অহিরিকেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি, দুপ্পঞ্ঞা দুপ্পঞ্ঞেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; সদ্ধা সদ্ধেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; হিরিমনা হিরিমনেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; পঞ্ঞৰন্তো পঞ্ঞৰন্তেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তীতি। (১)
‘‘ধাতুসোৰ, ভিক্খৰে, সত্তা সংসন্দন্তি সমেন্তি। অস্সদ্ধা অস্সদ্ধেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; অনোত্তপ্পিনো অনোত্তপ্পীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; দুপ্পঞ্ঞা দুপ্পঞ্ঞেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি ; সদ্ধা সদ্ধেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; ওত্তপ্পিনো ওত্তপ্পীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; পঞ্ঞৰন্তো পঞ্ঞৰন্তেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি…পে॰… পঠমৰারো ৰিয ৰিত্থারেতব্বো। (২)
‘‘ধাতুসোৰ , ভিক্খৰে…পে॰… অস্সদ্ধা অস্সদ্ধেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; অপ্পস্সুতা অপ্পস্সুতেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; দুপ্পঞ্ঞা দুপ্পঞ্ঞেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; সদ্ধা সদ্ধেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; বহুস্সুতা বহুস্সুতেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি, পঞ্ঞৰন্তো পঞ্ঞৰন্তেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি…পে॰… । (৩)
‘‘ধাতুসোৰ, ভিক্খৰে…পে॰… অস্সদ্ধা অস্সদ্ধেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; কুসীতা কুসীতেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; দুপ্পঞ্ঞা দুপ্পঞ্ঞেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; সদ্ধা সদ্ধেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; আরদ্ধৰীরিযা আরদ্ধৰীরিযেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; পঞ্ঞৰন্তো পঞ্ঞৰন্তেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি…পে॰…। (৪)
‘‘ধাতুসোৰ , ভিক্খৰে…পে॰… অস্সদ্ধা অস্সদ্ধেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; মুট্ঠস্সতিনো মুট্ঠস্সতীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; দুপ্পঞ্ঞা দুপ্পঞ্ঞেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; সদ্ধা সদ্ধেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; উপট্ঠিতস্সতিনো উপট্ঠিতস্সতীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; পঞ্ঞৰন্তো পঞ্ঞৰন্তেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তীতি…পে॰…। অট্ঠমং। (৫)
৯. অহিরিকমূলকসুত্তং
১০৩. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘ধাতুসোৰ…পে॰… অহিরিকা অহিরিকেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি, অনোত্তপ্পিনো অনোত্তপ্পীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি , দুপ্পঞ্ঞা দুপ্পঞ্ঞেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; হিরিমনা হিরিমনেহি সদ্ধিং সসন্দন্তি সমেন্তি, ওত্তপ্পিনো ওত্তপ্পীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি, পঞ্ঞৰন্তো পঞ্ঞৰন্তেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি…পে॰… । (১)
‘‘অহিরিকা অহিরিকেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি, অপ্পস্সুতা অপ্পস্সুতেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি, দুপ্পঞ্ঞা দুপ্পঞ্ঞেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; হিরিমনা হিরিমনেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি, বহুস্সুতা বহুস্সুতেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি, পঞ্ঞৰন্তো পঞ্ঞৰন্তেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি…পে॰…। (২)
‘‘অহিরিকা অহিরিকেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি, কুসীতা কুসীতেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি, দুপ্পঞ্ঞা দুপ্পঞ্ঞেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; হিরিমনা হিরিমনেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি, আরদ্ধৰীরিযা আরদ্ধৰীরিযেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি, পঞ্ঞৰন্তো পঞ্ঞৰন্তেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি…পে॰…। (৩)
‘‘অহিরিকা অহিরিকেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি, মুট্ঠস্সতিনো মুট্ঠস্সতীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি, দুপ্পঞ্ঞা দুপ্পঞ্ঞেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; হিরিমনা হিরিমনেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি, উপট্ঠিতস্সতিনো উপট্ঠিতস্সতীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি, পঞ্ঞৰন্তো পঞ্ঞৰন্তেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তীতি…পে॰…। নৰমং। (৪)
১০. অনোত্তপ্পমূলকসুত্তং
১০৪. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘ধাতুসোৰ , ভিক্খৰে, সত্তা সংসন্দন্তি সমেন্তি। অনোত্তপ্পিনো অনোত্তপ্পীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; অপ্পস্সুতা অপ্পস্সুতেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; দুপ্পঞ্ঞা দুপ্পঞ্ঞেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; ওত্তপ্পিনো ওত্তপ্পীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; বহুস্সুতা বহুস্সুতেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; পঞ্ঞৰন্তো পঞ্ঞৰন্তেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি…পে॰…। (১)
‘‘অনোত্তপ্পিনো অনোত্তপ্পীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; কুসীতা কুসীতেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; দুপ্পঞ্ঞা দুপ্পঞ্ঞেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; ওত্তপ্পিনো ওত্তপ্পীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; আরদ্ধৰীরিযা আরদ্ধৰীরিযেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; পঞ্ঞৰন্তো পঞ্ঞৰন্তেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি…পে॰…। (২)
‘‘অনোত্তপ্পিনো অনোত্তপ্পীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; মুট্ঠস্সতিনো মুট্ঠস্সতীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; দুপ্পঞ্ঞা দুপ্পঞ্ঞেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; ওত্তপ্পিনো ওত্তপ্পীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; উপট্ঠিতস্সতিনো উপট্ঠিতস্সতীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; পঞ্ঞৰন্তো পঞ্ঞৰন্তেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তীতি…পে॰…। দসমং। (৩)
১১. অপ্পস্সুতমূলকসুত্তং
১০৫. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘ধাতুসোৰ, ভিক্খৰে, সত্তা সংসন্দন্তি সমেন্তি। অপ্পস্সুতা অপ্পস্সুতেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; কুসীতা কুসীতেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; দুপ্পঞ্ঞা দুপ্পঞ্ঞেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; বহুস্সুতা বহুস্সুতেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; আরদ্ধৰীরিযা আরদ্ধৰীরিযেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; পঞ্ঞৰন্তো পঞ্ঞৰন্তেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি…পে॰…। (১)
‘‘অপ্পস্সুতা অপ্পস্সুতেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; মুট্ঠস্সতিনো মুট্ঠস্সতীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; দুপ্পঞ্ঞা দুপ্পঞ্ঞেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; বহুস্সুতা বহুস্সুতেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; উপট্ঠিতস্সতিনো উপট্ঠিতস্সতীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; পঞ্ঞৰন্তো পঞ্ঞৰন্তেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তীতি…পে॰…। একাদসমং। (২)
১২. কুসীতমূলকসুত্তং
১০৬. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘ধাতুসোৰ, ভিক্খৰে, সত্তা সংসন্দন্তি সমেন্তি। কুসীতা কুসীতেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; মুট্ঠস্সতিনো মুট্ঠস্সতীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; দুপ্পঞ্ঞা দুপ্পঞ্ঞেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; আরদ্ধৰীরিযা আরদ্ধৰীরিযেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; উপট্ঠিতস্সতিনো উপট্ঠিতস্সতীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; পঞ্ঞৰন্তো পঞ্ঞৰন্তেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তীতি…পে॰…। দ্ৰাদসমং।
দুতিযো ৰগ্গো।
তস্সুদ্দানং –
সত্তিমা সনিদানঞ্চ, গিঞ্জকাৰসথেন চ।
হীনাধিমুত্তি চঙ্কমং, সগাথা অস্সদ্ধসত্তমং॥
অস্সদ্ধমূলকা পঞ্চ, চত্তারো অহিরিকমূলকা।
অনোত্তপ্পমূলকা তীণি, দুৰে অপ্পস্সুতেন চ॥
কুসীতং এককং ৰুত্তং, সুত্তন্তা তীণি পঞ্চকা।
বাৰীসতি ৰুত্তা সুত্তা, দুতিযো ৰগ্গো পৰুচ্চতীতি॥
৩. কম্মপথৰগ্গো
১. অসমাহিতসুত্তং
১০৭. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘ধাতুসোৰ, ভিক্খৰে, সত্তা সংসন্দন্তি সমেন্তি। অস্সদ্ধা অস্সদ্ধেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; অহিরিকা অহিরিকেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; অনোত্তপ্পিনো অনোত্তপ্পীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; অসমাহিতা অসমাহিতেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; দুপ্পঞ্ঞা দুপ্পঞ্ঞেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি’’।
‘‘সদ্ধা সদ্ধেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; হিরিমনা হিরিমনেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; ওত্তপ্পিনো ওত্তপ্পীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; সমাহিতা সমাহিতেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; পঞ্ঞৰন্তো পঞ্ঞৰন্তেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তী’’তি। পঠমং।
২. দুস্সীলসুত্তং
১০৮. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘ধাতুসোৰ, ভিক্খৰে, সত্তা সংসন্দন্তি সমেন্তি। অস্সদ্ধা অস্সদ্ধেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; অহিরিকা অহিরিকেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; অনোত্তপ্পিনো অনোত্তপ্পীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; দুস্সীলা দুস্সীলেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; দুপ্পঞ্ঞা দুপ্পঞ্ঞেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি’’।
‘‘সদ্ধা সদ্ধেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; হিরিমনা হিরিমনেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; ওত্তপ্পিনো ওত্তপ্পীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; সীলৰন্তো সীলৰন্তেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; পঞ্ঞৰন্তো পঞ্ঞৰন্তেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তী’’তি। দুতিযং।
৩. পঞ্চসিক্খাপদসুত্তং
১০৯. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘ধাতুসোৰ, ভিক্খৰে, সত্তা সংসন্দন্তি সমেন্তি। পাণাতিপাতিনো পাণাতিপাতীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; অদিন্নাদাযিনো অদিন্নাদাযীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; কামেসুমিচ্ছাচারিনো কামেসুমিচ্ছাচারীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; মুসাৰাদিনো মুসাৰাদীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; সুরামেরযমজ্জপ্পমাদট্ঠাযিনো সুরামেরযমজ্জপ্পমাদট্ঠাযীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি’’।
‘‘পাণাতিপাতা পটিৰিরতা পাণাতিপাতা পটিৰিরতেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; অদিন্নাদানা পটিৰিরতা অদিন্নাদানা পটিৰিরতেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতা কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; মুসাৰাদা পটিৰিরতা মুসাৰাদা পটিৰিরতেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; সুরামেরযমজ্জপ্পমাদট্ঠানা পটিৰিরতা সুরামেরযমজ্জপ্পমাদট্ঠানা পটিৰিরতেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তী’’তি। ততিযং।
৪. সত্তকম্মপথসুত্তং
১১০. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘ধাতুসোৰ, ভিক্খৰে, সত্তা সংসন্দন্তি সমেন্তি। পাণাতিপাতিনো পাণাতিপাতীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; অদিন্নাদাযিনো অদিন্নাদাযীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; কামেসুমিচ্ছাচারিনো কামেসুমিচ্ছাচারীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; মুসাৰাদিনো মুসাৰাদীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; পিসুণৰাচা পিসুণৰাচেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; ফরুসৰাচা ফরুসৰাচেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; সম্ফপ্পলাপিনো সম্ফপ্পলাপীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি’’।
‘‘পাণাতিপাতা পটিৰিরতা…পে॰… অদিন্নাদানা পটিৰিরতা… কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতা… মুসাৰাদা পটিৰিরতা… পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতা পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতা ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতা সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তী’’তি। চতুত্থং।
৫. দসকম্মপথসুত্তং
১১১. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘ধাতুসোৰ , ভিক্খৰে, সত্তা সংসন্দন্তি সমেন্তি। পাণাতিপাতিনো পাণাতিপাতীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; অদিন্নাদাযিনো…পে॰… কামেসুমিচ্ছাচারিনো… মুসাৰাদিনো… পিসুণৰাচা… ফরুসৰাচা… সম্ফপ্পলাপিনো সম্ফপ্পলাপীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; অভিজ্ঝালুনো অভিজ্ঝালূহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; ব্যাপন্নচিত্তা ব্যাপন্নচিত্তেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; মিচ্ছাদিট্ঠিকা মিচ্ছাদিট্ঠিকেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি’’।
‘‘পাণাতিপাতা পটিৰিরতা পাণাতিপাতা পটিৰিরতেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; অদিন্নাদানা পটিৰিরতা…পে॰… কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতা… মুসাৰাদা পটিৰিরতা… পিসুণায ৰাচায… ফরুসায ৰাচায… সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতা সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; অনভিজ্ঝালুনো অনভিজ্ঝালূহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; অব্যাপন্নচিত্তা অব্যাপন্নচিত্তেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; সম্মাদিট্ঠিকা সম্মাদিট্ঠিকেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তী’’তি। পঞ্চমং।
৬. অট্ঠঙ্গিকসুত্তং
১১২. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘ধাতুসোৰ, ভিক্খৰে, সত্তা সংসন্দন্তি সমেন্তি। মিচ্ছাদিট্ঠিকা মিচ্ছাদিট্ঠিকেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; মিচ্ছাসঙ্কপ্পা…পে॰… মিচ্ছাৰাচা… মিচ্ছাকম্মন্তা… মিচ্ছাআজীৰা… মিচ্ছাৰাযামা… মিচ্ছাসতিনো … মিচ্ছাসমাধিনো মিচ্ছাসমাধীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি। সম্মাদিট্ঠিকা সম্মাদিট্ঠিকেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; সম্মাসঙ্কপ্পা…পে॰… সম্মাৰাচা… সম্মাকম্মন্তা… সম্মাআজীৰা… সম্মাৰাযামা… সম্মাসতিনো… সম্মাসমাধিনো সম্মাসমাধীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তী’’তি। ছট্ঠং।
৭. দসঙ্গসুত্তং
১১৩. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘ধাতুসোৰ, ভিক্খৰে, সত্তা সংসন্দন্তি সমেন্তি। মিচ্ছাদিট্ঠিকা মিচ্ছাদিট্ঠিকেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; মিচ্ছাসঙ্কপ্পা…পে॰… মিচ্ছাৰাচা… মিচ্ছাকম্মন্তা… মিচ্ছাআজীৰা… মিচ্ছাৰাযামা… মিচ্ছাসতিনো … মিচ্ছাসমাধিনো মিচ্ছাসমাধীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; মিচ্ছাঞাণিনো মিচ্ছাঞাণীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; মিচ্ছাৰিমুত্তিনো মিচ্ছাৰিমুত্তীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি’’।
‘‘সম্মাদিট্ঠিকা সম্মাদিট্ঠিকেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; সম্মাসঙ্কপ্পা…পে॰… সম্মাৰাচা… সম্মাকম্মন্তা… সম্মাআজীৰা… সম্মাৰাযামা… সম্মাসতিনো… সম্মাসমাধিনো… সম্মাঞাণিনো সম্মাঞাণীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি; সম্মাৰিমুত্তিনো সম্মাৰিমুত্তীহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তী’’তি। সত্তমং।
সত্তন্নং সুত্তন্তানং উদ্দানং –
অসমাহিতং দুস্সীলং, পঞ্চ সিক্খাপদানি চ।
সত্ত কম্মপথা ৰুত্তা, দসকম্মপথেন চ।
ছট্ঠং অট্ঠঙ্গিকো ৰুত্তো, দসঙ্গেন চ সত্তমং॥
কম্মপথৰগ্গো ততিযো।
৪. চতুত্থৰগ্গো
১. চতুধাতুসুত্তং
১১৪. একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে…পে॰… ‘‘চতস্সো ইমা, ভিক্খৰে, ধাতুযো। কতমা চতস্সো? পথৰীধাতু, আপোধাতু, তেজোধাতু, ৰাযোধাতু – ইমা খো, ভিক্খৰে, চতস্সো ধাতুযো’’তি। পঠমং।
২. পুব্বেসম্বোধসুত্তং
১১৫. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘পুব্বেৰ মে, ভিক্খৰে, সম্বোধা অনভিসম্বুদ্ধস্স বোধিসত্তস্সেৰ সতো এতদহোসি – ‘কো নু খো পথৰীধাতুযা অস্সাদো, কো আদীনৰো, কিং নিস্সরণং; কো আপোধাতুযা অস্সাদো, কো আদীনৰো, কিং নিস্সরণং; কো তেজোধাতুযা অস্সাদো, কো আদীনৰো, কিং নিস্সরণং; কো ৰাযোধাতুযা অস্সাদো, কো আদীনৰো, কিং নিস্সরণ’’’ন্তি?
‘‘তস্স ময্হং, ভিক্খৰে, এতদহোসি – ‘যং খো পথৰীধাতুং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সুখং সোমনস্সং, অযং পথৰীধাতুযা অস্সাদো; যং যা (সী॰) পথৰীধাতু অনিচ্চা দুক্খা ৰিপরিণামধম্মা, অযং পথৰীধাতুযা আদীনৰো; যো পথৰীধাতুযা ছন্দরাগৰিনযো ছন্দরাগপ্পহানং, ইদং পথৰীধাতুযা নিস্সরণং। যং আপোধাতুং পটিচ্চ…পে॰… যং তেজোধাতুং পটিচ্চ…পে॰… যং ৰাযোধাতুং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সুখং সোমনস্সং, অযং ৰাযোধাতুযা অস্সাদো; যং ৰাযোধাতু অনিচ্চা দুক্খা ৰিপরিণামধম্মা, অযং ৰাযোধাতুযা আদীনৰো; যো ৰাযোধাতুযা ছন্দরাগৰিনযো ছন্দরাগপ্পহানং, ইদং ৰাযোধাতুযা নিস্সরণং’’’।
‘‘যাৰকীৰঞ্চাহং , ভিক্খৰে, ইমাসং চতুন্নং ধাতূনং এৰং অস্সাদঞ্চ অস্সাদতো আদীনৰঞ্চ আদীনৰতো নিস্সরণঞ্চ নিস্সরণতো যথাভূতং ন অব্ভঞ্ঞাসিং, নেৰ তাৰাহং, ভিক্খৰে, সদেৰকে লোকে সমারকে সব্রহ্মকে সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধোতি অভিসম্বুদ্ধো (সী॰ স্যা॰ কং॰) পচ্চঞ্ঞাসিং।
‘‘যতো চ খ্ৰাহং, ভিক্খৰে, ইমাসং চতুন্নং ধাতূনং এৰং অস্সাদঞ্চ অস্সাদতো আদীনৰঞ্চ আদীনৰতো নিস্সরণঞ্চ নিস্সরণতো যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, অথাহং, ভিক্খৰে, সদেৰকে লোকে সমারকে সব্রহ্মকে সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধোতি পচ্চঞ্ঞাসিং। ঞাণঞ্চ পন মে দস্সনং উদপাদি – ‘অকুপ্পা মে ৰিমুত্তি চেতোৰিমুত্তি (সী॰ পী॰ ক॰), অযমন্তিমা জাতি, নত্থি দানি পুনব্ভৰো’’’তি। দুতিযং।
৩. অচরিংসুত্তং
১১৬. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘পথৰীধাতুযাহং, ভিক্খৰে, অস্সাদপরিযেসনং অচরিং, যো পথৰীধাতুযা অস্সাদো তদজ্ঝগমং, যাৰতা পথৰীধাতুযা অস্সাদো পঞ্ঞায মে সো সুদিট্ঠো। পথৰীধাতুযাহং, ভিক্খৰে, আদীনৰপরিযেসনং অচরিং, যো পথৰীধাতুযা আদীনৰো তদজ্ঝগমং , যাৰতা পথৰীধাতুযা আদীনৰো পঞ্ঞায মে সো সুদিট্ঠো। পথৰীধাতুযাহং, ভিক্খৰে, নিস্সরণপরিযেসনং অচরিং, যং পথৰীধাতুযা নিস্সরণং তদজ্ঝগমং, যাৰতা পথৰীধাতুযা নিস্সরণং পঞ্ঞায মে তং সুদিট্ঠং’’।
‘‘আপোধাতুযাহং, ভিক্খৰে…পে॰… তেজোধাতুযাহং, ভিক্খৰে… ৰাযোধাতুযাহং, ভিক্খৰে, অস্সাদপরিযেসনং অচরিং, যো ৰাযোধাতুযা অস্সাদো তদজ্ঝগমং, যাৰতা ৰাযোধাতুযা অস্সাদো পঞ্ঞায মে সো সুদিট্ঠো। ৰাযোধাতুযাহং, ভিক্খৰে, আদীনৰপরিযেসনং অচরিং, যো ৰাযোধাতুযা আদীনৰো তদজ্ঝগমং, যাৰতা ৰাযোধাতুযা আদীনৰো পঞ্ঞায মে সো সুদিট্ঠো। ৰাযোধাতুযাহং, ভিক্খৰে, নিস্সরণপরিযেসনং অচরিং, যং ৰাযোধাতুযা নিস্সরণং তদজ্ঝগমং, যাৰতা ৰাযোধাতুযা নিস্সরণং পঞ্ঞায মে তং সুদিট্ঠং।
‘‘যাৰকীৰঞ্চাহং, ভিক্খৰে, ইমাসং চতুন্নং ধাতূনং অস্সাদঞ্চ অস্সাদতো আদীনৰঞ্চ আদীনৰতো নিস্সরণঞ্চ নিস্সরণতো যথাভূতং ন অব্ভঞ্ঞাসিং, নেৰ তাৰাহং, ভিক্খৰে, সদেৰকে লোকে সমারকে সব্রহ্মকে সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধোতি পচ্চঞ্ঞাসিং।
‘‘যতো চ খ্ৰাহং, ভিক্খৰে, ইমাসং চতুন্নং ধাতূনং অস্সাদঞ্চ অস্সাদতো আদীনৰঞ্চ আদীনৰতো নিস্সরণঞ্চ নিস্সরণতো যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, অথাহং, ভিক্খৰে, সদেৰকে লোকে সমারকে সব্রহ্মকে সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধোতি পচ্চঞ্ঞাসিং। ঞাণঞ্চ পন মে দস্সনং উদপাদি – ‘অকুপ্পা মে ৰিমুত্তি, অযমন্তিমা জাতি, নত্থি দানি পুনব্ভৰো’’’তি। ততিযং।
৪. নোচেদংসুত্তং
১১৭. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘নো চেদং, ভিক্খৰে, পথৰীধাতুযা অস্সাদো অভৰিস্স, নযিদং সত্তা পথৰীধাতুযা সারজ্জেয্যুং । যস্মা চ খো, ভিক্খৰে, অত্থি পথৰীধাতুযা অস্সাদো, তস্মা সত্তা পথৰীধাতুযা সারজ্জন্তি। নো চেদং, ভিক্খৰে, পথৰীধাতুযা আদীনৰো অভৰিস্স, নযিদং সত্তা পথৰীধাতুযা নিব্বিন্দেয্যুং। যস্মা চ খো, ভিক্খৰে, অত্থি পথৰীধাতুযা আদীনৰো, তস্মা সত্তা পথৰীধাতুযা নিব্বিন্দন্তি। নো চেদং, ভিক্খৰে, পথৰীধাতুযা নিস্সরণং অভৰিস্স, নযিদং সত্তা পথৰীধাতুযা নিস্সরেয্যুং। যস্মা চ খো, ভিক্খৰে, অত্থি পথৰীধাতুযা নিস্সরণং, তস্মা সত্তা পথৰীধাতুযা নিস্সরন্তি’’।
‘‘নো চেদং, ভিক্খৰে, আপোধাতুযা অস্সাদো অভৰিস্স…পে॰… নো চেদং, ভিক্খৰে, তেজোধাতুযা…পে॰… নো চেদং, ভিক্খৰে, ৰাযোধাতুযা অস্সাদো অভৰিস্স, নযিদং সত্তা ৰাযোধাতুযা সারজ্জেয্যুং। যস্মা চ খো, ভিক্খৰে, অত্থি ৰাযোধাতুযা অস্সাদো, তস্মা সত্তা ৰাযোধাতুযা সারজ্জন্তি। নো চেদং, ভিক্খৰে, ৰাযোধাতুযা আদীনৰো অভৰিস্স, নযিদং সত্তা ৰাযোধাতুযা নিব্বিন্দেয্যুং। যস্মা চ খো, ভিক্খৰে, অত্থি ৰাযোধাতুযা আদীনৰো, তস্মা সত্তা ৰাযোধাতুযা নিব্বিন্দন্তি। নো চেদং, ভিক্খৰে, ৰাযোধাতুযা নিস্সরণং অভৰিস্স, নযিদং সত্তা ৰাযোধাতুযা নিস্সরেয্যুং। যস্মা চ খো, ভিক্খৰে, অত্থি ৰাযোধাতুযা নিস্সরণং, তস্মা সত্তা ৰাযোধাতুযা নিস্সরন্তি।
‘‘যাৰকীৰঞ্চিমে, ভিক্খৰে, সত্তা ইমাসং চতুন্নং ধাতূনং অস্সাদঞ্চ অস্সাদতো আদীনৰঞ্চ আদীনৰতো নিস্সরণঞ্চ নিস্সরণতো যথাভূতং ন অব্ভঞ্ঞংসু, নেৰ তাৰিমে ভিক্খৰে, সত্তা সদেৰকা লোকা সমারকা সব্রহ্মকা সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায নিস্সটা ৰিসংযুত্তা ৰিপ্পমুত্তা ৰিমরিযাদিকতেন চেতসা ৰিহরিংসু।
‘‘যতো চ খো, ভিক্খৰে, সত্তা ইমাসং চতুন্নং ধাতূনং অস্সাদঞ্চ অস্সাদতো আদীনৰঞ্চ আদীনৰতো নিস্সরণঞ্চ নিস্সরণতো যথাভূতং অব্ভঞ্ঞংসু, অথ, ভিক্খৰে, সত্তা সদেৰকা লোকা সমারকা সব্রহ্মকা সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায নিস্সটা ৰিসংযুত্তা ৰিপ্পমুত্তা ৰিমরিযাদিকতেন চেতসা ৰিহরন্তী’’তি। চতুত্থং।
৫. একন্তদুক্খসুত্তং
১১৮. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘পথৰীধাতু চে চ (সী॰ স্যা॰ কং॰) হিদং, ভিক্খৰে, একন্তদুক্খা অভৰিস্স দুক্খানুপতিতা দুক্খাৰক্কন্তা অনৰক্কন্তা সুখেন, নযিদং সত্তা পথৰীধাতুযা সারজ্জেয্যুং। যস্মা চ খো, ভিক্খৰে, পথৰীধাতু সুখা সুখানুপতিতা সুখাৰক্কন্তা অনৰক্কন্তা দুক্খেন, তস্মা সত্তা পথৰীধাতুযা সারজ্জন্তি’’।
‘‘আপোধাতু চে হিদং, ভিক্খৰে…পে॰… তেজোধাতু চে হিদং, ভিক্খৰে… ৰাযোধাতু চে হিদং, ভিক্খৰে, একন্তদুক্খা অভৰিস্স দুক্খানুপতিতা দুক্খাৰক্কন্তা অনৰক্কন্তা সুখেন, নযিদং সত্তা ৰাযোধাতুযা সারজ্জেয্যুং। যস্মা চ খো, ভিক্খৰে, ৰাযোধাতু সুখা সুখানুপতিতা সুখাৰক্কন্তা অনৰক্কন্তা দুক্খেন, তস্মা সত্তা ৰাযোধাতুযা সারজ্জন্তি।
‘‘পথৰীধাতু চে হিদং, ভিক্খৰে, একন্তসুখা অভৰিস্স সুখানুপতিতা সুখাৰক্কন্তা অনৰক্কন্তা দুক্খেন, নযিদং সত্তা পথৰীধাতুযা নিব্বিন্দেয্যুং। যস্মা চ খো, ভিক্খৰে, পথৰীধাতু দুক্খা দুক্খানুপতিতা দুক্খাৰক্কন্তা অনৰক্কন্তা সুখেন, তস্মা সত্তা পথৰীধাতুযা নিব্বিন্দন্তি।
‘‘আপোধাতু চে হিদং, ভিক্খৰে…পে॰… তেজোধাতু চে হিদং, ভিক্খৰে… ৰাযোধাতু চে হিদং, ভিক্খৰে, একন্তসুখা অভৰিস্স সুখানুপতিতা সুখাৰক্কন্তা অনৰক্কন্তা দুক্খেন, নযিদং সত্তা ৰাযোধাতুযা নিব্বিন্দেয্যুং। যস্মা চ খো, ভিক্খৰে, ৰাযোধাতু দুক্খা দুক্খানুপতিতা দুক্খাৰক্কন্তা অনৰক্কন্তা সুখেন, তস্মা সত্তা ৰাযোধাতুযা নিব্বিন্দন্তী’’তি। পঞ্চমং।
৬. অভিনন্দসুত্তং
১১৯. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘যো, ভিক্খৰে, পথৰীধাতুং অভিনন্দতি, দুক্খং সো অভিনন্দতি। যো দুক্খং অভিনন্দতি, অপরিমুত্তো সো দুক্খস্মাতি ৰদামি। যো আপোধাতুং অভিনন্দতি…পে॰… যো তেজোধাতুং… যো ৰাযোধাতুং অভিনন্দতি, দুক্খং সো অভিনন্দতি। যো দুক্খং অভিনন্দতি, অপরিমুত্তো সো দুক্খস্মাতি ৰদামি’’।
‘‘যো চ খো, ভিক্খৰে, পথৰীধাতুং নাভিনন্দতি, দুক্খং সো নাভিনন্দতি। যো দুক্খং নাভিনন্দতি, পরিমুত্তো সো দুক্খস্মাতি ৰদামি। যো আপোধাতুং…পে॰… যো তেজোধাতুং… যো ৰাযোধাতুং নাভিনন্দতি, দুক্খং সো নাভিনন্দতি। যো দুক্খং নাভিনন্দতি, পরিমুত্তো সো দুক্খস্মাতি ৰদামী’’তি। ছট্ঠং।
৭. উপ্পাদসুত্তং
১২০. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘যো, ভিক্খৰে, পথৰীধাতুযা উপ্পাদো ঠিতি অভিনিব্বত্তি পাতুভাৰো, দুক্খস্সেসো উপ্পাদো রোগানং ঠিতি জরামরণস্স পাতুভাৰো। যো আপোধাতুযা…পে॰… যো তেজোধাতুযা… যো ৰাযোধাতুযা উপ্পাদো ঠিতি অভিনিব্বত্তি পাতুভাৰো, দুক্খস্সেসো উপ্পাদো রোগানং ঠিতি জরামরণস্স পাতুভাৰো’’।
‘‘যো চ খো, ভিক্খৰে, পথৰীধাতুযা নিরোধো ৰূপসমো অত্থঙ্গমো, দুক্খস্সেসো নিরোধো রোগানং ৰূপসমো জরামরণস্স অত্থঙ্গমো। যো আপোধাতুযা…পে॰… যো তেজোধাতুযা… যো ৰাযোধাতুযা নিরোধো ৰূপসমো অত্থঙ্গমো, দুক্খস্সেসো নিরোধো রোগানং ৰূপসমো জরামরণস্স অত্থঙ্গমো’’তি। সত্তমং।
৮. সমণব্রাহ্মণসুত্তং
১২১. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘চতস্সো ইমা, ভিক্খৰে, ধাতুযো। কতমা চতস্সো? পথৰীধাতু, আপোধাতু, তেজোধাতু, ৰাযোধাতু। যে হি কেচি, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা ইমাসং চতুন্নং ধাতূনং অস্সাদঞ্চ আদীনৰঞ্চ নিস্সরণঞ্চ যথাভূতং নপ্পজানন্তি, ন মে তে, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা সমণেসু ৰা সমণসম্মতা ব্রাহ্মণেসু ৰা ব্রাহ্মণসম্মতা; ন চ পন তে আযস্মন্তো সামঞ্ঞত্থং ৰা ব্রহ্মঞ্ঞত্থং ৰা দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরন্তি’’।
‘‘যে চ খো কেচি, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা ইমাসং চতুন্নং ধাতূনং অস্সাদঞ্চ আদীনৰঞ্চ নিস্সরণঞ্চ যথাভূতং পজানন্তি , তে চ খো মে, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা সমণেসু চেৰ সমণসম্মতা ব্রাহ্মণেসু চ ব্রাহ্মণসম্মতা; তে চ পনাযস্মন্তো সামঞ্ঞত্থঞ্চ ব্রহ্মঞ্ঞত্থঞ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরন্তী’’তি। অট্ঠমং।
৯. দুতিযসমণব্রাহ্মণসুত্তং
১২২. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘চতস্সো ইমা, ভিক্খৰে, ধাতুযো। কতমা চতস্সো? পথৰীধাতু, আপোধাতু, তেজোধাতু, ৰাযোধাতু। যে হি কেচি, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা ইমাসং চতুন্নং ধাতূনং সমুদযঞ্চ অত্থঙ্গমঞ্চ অস্সাদঞ্চ আদীনৰঞ্চ নিস্সরণঞ্চ যথাভূতং নপ্পজানন্তি…পে॰… পজানন্তি…পে॰… সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরন্তী’’তি। নৰমং।
১০. ততিযসমণব্রাহ্মণসুত্তং
১২৩. সাৰত্থিযং ৰিহরতি…পে॰… ‘‘যে হি কেচি, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা পথৰীধাতুং নপ্পজানন্তি, পথৰীধাতুসমুদযং নপ্পজানন্তি, পথৰীধাতুনিরোধং নপ্পজানন্তি, পথৰীধাতুনিরোধগামিনিং পটিপদং নপ্পজানন্তি…পে॰… আপোধাতুং নপ্পজানন্তি… তেজোধাতুং নপ্পজানন্তি… ৰাযোধাতুং নপ্পজানন্তি, ৰাযোধাতুসমুদযং নপ্পজানন্তি, ৰাযোধাতুনিরোধং নপ্পজানন্তি, ৰাযোধাতুনিরোধগামিনিং পটিপদং নপ্পজানন্তি, ন মে তে, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা সমণেসু ৰা সমণসম্মতা ব্রাহ্মণেসু ৰা ব্রাহ্মণসম্মতা; ন চ পন তে আযস্মন্তো সামঞ্ঞত্থং ৰা ব্রহ্মঞ্ঞত্থং ৰা দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরন্তি’’।
‘‘যে চ খো কেচি, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা পথৰীধাতুং পজানন্তি, পথৰীধাতুসমুদযং পজানন্তি, পথৰীধাতুনিরোধং পজানন্তি, পথৰীধাতুনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানন্তি… যে চ খো কেচি, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা…পে॰… আপোধাতুং পজানন্তি… তেজোধাতুং পজানন্তি… ৰাযোধাতুং পজানন্তি, ৰাযোধাতুসমুদযং পজানন্তি, ৰাযোধাতুনিরোধং পজানন্তি, ৰাযোধাতুনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানন্তি, তে চ খো মে, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা সমণেসু চেৰ সমণসম্মতা ব্রাহ্মণেসু চ ব্রাহ্মণসম্মতা; তে চ পনাযস্মন্তো সামঞ্ঞত্থঞ্চ ব্রহ্মঞ্ঞত্থঞ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরন্তী’’তি। দসমং।
চতুত্থো ৰগ্গো।
তস্সুদ্দানং –
চতস্সো পুব্বে অচরিং, নোচেদঞ্চ দুক্খেন চ।
অভিনন্দঞ্চ উপ্পাদো, তযো সমণব্রাহ্মণাতি॥
ধাতুসংযুত্তং সমত্তং।