২. রাধসংযুত্তং
১. পঠমৰগ্গো
১. মারসুত্তং
১৬০. সাৰত্থিনিদানং । অথ খো আযস্মা রাধো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি ; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা রাধো ভগৰন্তং এতদৰোচ –
‘‘‘মারো, মারো’তি, ভন্তে, ৰুচ্চতি। কিত্তাৰতা নু খো, ভন্তে, মারো’’তি? ‘‘রূপে খো, রাধ, সতি মারো ৰা অস্স মারেতা ৰা যো ৰা পন মীযতি। তস্মাতিহ ত্ৰং, রাধ, রূপং মারোতি পস্স, মারেতাতি পস্স, মীযতীতি পস্স, রোগোতি পস্স, গণ্ডোতি পস্স, সল্লন্তি পস্স, অঘন্তি পস্স, অঘভূতন্তি পস্স। যে নং এৰং পস্সন্তি তে সম্মা পস্সন্তি। ৰেদনায সতি… সঞ্ঞায সতি… সঙ্খারেসু সতি… ৰিঞ্ঞাণে সতি মারো ৰা অস্স মারেতা ৰা যো ৰা পন মীযতি। তস্মাতিহ ত্ৰং, রাধ, ৰিঞ্ঞাণং মারোতি পস্স, মারেতাতি পস্স, মীযতীতি পস্স, রোগোতি পস্স, গণ্ডোতি পস্স, সল্লন্তি পস্স, অঘন্তি পস্স, অঘভূতন্তি পস্স। যে নং এৰং পস্সন্তি, তে সম্মা পস্সন্তী’’তি।
‘‘সম্মাদস্সনং পন, ভন্তে, কিমত্থিয’’ন্তি? ‘‘সম্মাদস্সনং খো, রাধ, নিব্বিদত্থং’’। ‘‘নিব্বিদা পন, ভন্তে, কিমত্থিযা’’তি? ‘‘নিব্বিদা খো, রাধ, ৰিরাগত্থা’’। ‘‘ৰিরাগো পন, ভন্তে , কিমত্থিযো’’তি? ‘‘ৰিরাগো খো, রাধ, ৰিমুত্তত্থো’’। ‘‘ৰিমুত্তি পন, ভন্তে, কিমত্থিযা’’তি? ‘‘ৰিমুত্তি খো, রাধ, নিব্বানত্থা’’। ‘‘নিব্বানং পন, ভন্তে, কিমত্থিয’’ন্তি? ‘‘অচ্চযাসি অচ্চসরা (সী॰ স্যা॰ কং॰), অস্স (পী॰), অচ্চযা (ক॰), রাধ, পঞ্হং, নাসক্খি পঞ্হস্স পরিযন্তং গহেতুং। নিব্বানোগধঞ্হি, রাধ, ব্রহ্মচরিযং ৰুস্সতি, নিব্বানপরাযনং নিব্বানপরিযোসান’’ন্তি। পঠমং।
২. সত্তসুত্তং
১৬১. সাৰত্থিনিদানং। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা রাধো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘‘সত্তো, সত্তো’তি, ভন্তে, ৰুচ্চতি। কিত্তাৰতা নু খো, ভন্তে , সত্তোতি ৰুচ্চতী’’তি? ‘‘রূপে খো, রাধ, যো ছন্দো যো রাগো যা নন্দী যা তণ্হা, তত্র সত্তো, তত্র ৰিসত্তো, তস্মা সত্তোতি ৰুচ্চতি। ৰেদনায… সঞ্ঞায… সঙ্খারেসু… ৰিঞ্ঞাণে যো ছন্দো যো রাগো যা নন্দী যা তণ্হা, তত্র সত্তো, তত্র ৰিসত্তো, তস্মা সত্তোতি ৰুচ্চতি’’।
‘‘সেয্যথাপি, রাধ, কুমারকা ৰা কুমারিকাযো ৰা পংস্ৰাগারকেহি কীল়ন্তি। যাৰকীৰঞ্চ তেসু পংস্ৰাগারকেসু অৰিগতরাগা হোন্তি অৰিগতচ্ছন্দা অৰিগতপেমা অৰিগতপিপাসা অৰিগতপরিল়াহা অৰিগততণ্হা, তাৰ তানি পংস্ৰাগারকানি অল্লীযন্তি কেল়াযন্তি ধনাযন্তি মনাযন্তি (সী॰ পী॰ ক॰) মমাযন্তি। যতো চ খো, রাধ, কুমারকা ৰা কুমারিকাযো ৰা তেসু পংস্ৰাগারকেসু ৰিগতরাগা হোন্তি ৰিগতচ্ছন্দা ৰিগতপেমা ৰিগতপিপাসা ৰিগতপরিল়াহা ৰিগততণ্হা, অথ খো তানি পংস্ৰাগারকানি হত্থেহি চ পাদেহি চ ৰিকিরন্তি ৰিধমন্তি ৰিদ্ধংসেন্তি ৰিকীল়নিযং ৰিকীল়নিকং (সী॰ স্যা॰ কং॰ পী॰) করোন্তি। এৰমেৰ খো, রাধ, তুম্হেপি রূপং ৰিকিরথ ৰিধমথ ৰিদ্ধংসেথ ৰিকীল়নিযং করোথ তণ্হাক্খযায পটিপজ্জথ। ৰেদনং ৰিকিরথ ৰিধমথ ৰিদ্ধংসেথ ৰিকীল়নিযং করোথ তণ্হাক্খযায পটিপজ্জথ। সঞ্ঞং… সঙ্খারে ৰিকিরথ ৰিধমথ ৰিদ্ধংসেথ ৰিকীল়নিযং করোথ তণ্হাক্খযায পটিপজ্জথ। ৰিঞ্ঞাণং ৰিকিরথ ৰিধমথ ৰিদ্ধংসেথ ৰিকীল়নিযং করোথ তণ্হাক্খযায পটিপজ্জথ। তণ্হাক্খযো হি, রাধ, নিব্বান’’ন্তি। দুতিযং।
৩. ভৰনেত্তিসুত্তং
১৬২. সাৰত্থিনিদানং। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা রাধো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘‘ভৰনেত্তিনিরোধো ভৰনেত্তি (সী॰ স্যা॰ কং॰ পী॰), ভৰনেত্তিনিরোধো’তি ভৰনেত্তীতি (সী॰ স্যা॰ কং॰), ভন্তে, ৰুচ্চতি। কতমা নু খো, ভন্তে, ভৰনেত্তি, কতমো ভৰনেত্তিনিরোধো’’তি? ‘‘রূপে খো, রাধ, যো ছন্দো যো রাগো যা নন্দী যা তণ্হা যে উপযুপাদানা চেতসো অধিট্ঠানাভিনিৰেসানুসযা – অযং ৰুচ্চতি ভৰনেত্তি। তেসং নিরোধো নিরোধা (সী॰ স্যা॰ কং॰ পী॰) ভৰনেত্তিনিরোধো। ৰেদনায… সঞ্ঞায… সঙ্খারেসু … ৰিঞ্ঞাণে যো ছন্দো…পে॰… অধিট্ঠানাভিনিৰেসানুসযা – অযং ৰুচ্চতি ভৰনেত্তি। তেসং নিরোধো ভৰনেত্তিনিরোধো’’তি। ততিযং।
৪. পরিঞ্ঞেয্যসুত্তং
১৬৩. সাৰত্থিনিদানং। আযস্মা রাধো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নং খো আযস্মন্তং রাধং ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘পরিঞ্ঞেয্যে চ, রাধ, ধম্মে দেসেস্সামি পরিঞ্ঞঞ্চ পরিঞ্ঞাতাৰিং পুগ্গলঞ্চ। তং সুণাহি, সাধুকং মনসি করোহি; ভাসিস্সামী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা রাধো ভগৰতো পচ্চস্সোসি। ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘কতমে চ, রাধ, পরিঞ্ঞেয্যা ধম্মা? রূপং খো, রাধ, পরিঞ্ঞেয্যো ধম্মো, ৰেদনা পরিঞ্ঞেয্যো ধম্মো, সঞ্ঞা পরিঞ্ঞেয্যো ধম্মো, সঙ্খারা পরিঞ্ঞেয্যো ধম্মো, ৰিঞ্ঞাণং পরিঞ্ঞেয্যো ধম্মো। ইমে ৰুচ্চন্তি, রাধ, পরিঞ্ঞেয্যা ধম্মা। কতমা চ, রাধ, পরিঞ্ঞা? যো খো, রাধ, রাগক্খযো দোসক্খযো মোহক্খযো – অযং ৰুচ্চতি, রাধ, পরিঞ্ঞা। কতমো চ, রাধ, পরিঞ্ঞাতাৰী পুগ্গলো? ‘অরহা’তিস্স ৰচনীযং। য্ৰাযং আযস্মা এৰংনামো এৰংগোত্তো – অযং ৰুচ্চতি, রাধ, পরিঞ্ঞাতাৰী পুগ্গলো’’তি। চতুত্থং।
৫. সমণসুত্তং
১৬৪. সাৰত্থিনিদানং। একমন্তং নিসিন্নং খো আযস্মন্তং রাধং ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘পঞ্চিমে, রাধ, উপাদানক্খন্ধা। কতমে পঞ্চ? রূপুপাদানক্খন্ধো, ৰেদনুপাদানক্খন্ধো, সঞ্ঞুপাদানক্খন্ধো , সঙ্খারুপাদানক্খন্ধো, ৰিঞ্ঞাণুপাদানক্খন্ধো। যে হি কেচি, রাধ, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা ইমেসং পঞ্চন্নং উপাদানক্খন্ধানং অস্সাদঞ্চ আদীনৰঞ্চ নিস্সরণঞ্চ যথাভূতং নপ্পজানন্তি; ন মে তে, রাধ, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা সমণেসু ৰা সমণসম্মতা ব্রাহ্মণেসু ৰা ব্রাহ্মণসম্মতা, ন চ পন তে আযস্মন্তো সামঞ্ঞত্থং ৰা ব্রহ্মঞ্ঞত্থং ৰা দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরন্তি। যে চ খো কেচি, রাধ, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা ইমেসং পঞ্চন্নং উপাদানক্খন্ধানং অস্সাদঞ্চ আদীনৰঞ্চ নিস্সরণঞ্চ যথাভূতং পজানন্তি; তে খো মে, রাধ, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা সমণেসু চেৰ সমণসম্মতা ব্রাহ্মণেসু চ ব্রাহ্মণসম্মতা , তে চ পনাযস্মন্তো সামঞ্ঞত্থঞ্চ ব্রহ্মঞ্ঞত্থঞ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরন্তী’’তি। পঞ্চমং।
৬. দুতিযসমণসুত্তং
১৬৫. সাৰত্থিনিদানং। একমন্তং নিসিন্নং খো আযস্মন্তং রাধং ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘পঞ্চিমে, রাধ, উপাদানক্খন্ধা। কতমে পঞ্চ? রূপুপাদানক্খন্ধো…পে॰… ৰিঞ্ঞাণুপাদানক্খন্ধো। যে হি কেচি, রাধ, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা ইমেসং পঞ্চন্নং উপাদানক্খন্ধানং সমুদযঞ্চ অত্থঙ্গমঞ্চ অস্সাদঞ্চ আদীনৰঞ্চ নিস্সরণঞ্চ যথাভূতং নপ্পজানন্তি…পে॰… সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরন্তী’’তি। ছট্ঠং।
৭. সোতাপন্নসুত্তং
১৬৬. সাৰত্থিনিদানং । একমন্তং নিসিন্নং খো আযস্মন্তং রাধং ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘পঞ্চিমে, রাধ, উপাদানক্খন্ধা। কতমে পঞ্চ? রূপুপাদানক্খন্ধো…পে॰… ৰিঞ্ঞাণুপাদানক্খন্ধো। যতো খো, রাধ, অরিযসাৰকো ইমেসং পঞ্চন্নং উপাদানক্খন্ধানং সমুদযঞ্চ অত্থঙ্গমঞ্চ অস্সাদঞ্চ আদীনৰঞ্চ নিস্সরণঞ্চ যথাভূতং পজানাতি – অযং ৰুচ্চতি, রাধ, অরিযসাৰকো সোতাপন্নো অৰিনিপাতধম্মো নিযতো সম্বোধিপরাযনো’’তি। সত্তমং।
৮. অরহন্তসুত্তং
১৬৭. সাৰত্থিনিদানং । একমন্তং নিসিন্নং খো আযস্মন্তং রাধং ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘পঞ্চিমে, রাধ, উপাদানক্খন্ধা। কতমে পঞ্চ? রূপুপাদানক্খন্ধো…পে॰… ৰিঞ্ঞাণুপাদানক্খন্ধো। যতো খো, রাধ, ভিক্খু ইমেসং পঞ্চন্নং উপাদানক্খন্ধানং সমুদযঞ্চ অত্থঙ্গমঞ্চ অস্সাদঞ্চ আদীনৰঞ্চ নিস্সরণঞ্চ যথাভূতং ৰিদিত্ৰা অনুপাদাৰিমুত্তো হোতি – অযং ৰুচ্চতি, রাধ, অরহং খীণাসৰো ৰুসিতৰা কতকরণীযো ওহিতভারো অনুপ্পত্তসদত্থো পরিক্খীণভৰসংযোজনো সম্মদঞ্ঞাৰিমুত্তো’’তি। অট্ঠমং।
৯. ছন্দরাগসুত্তং
১৬৮. সাৰত্থিনিদানং। একমন্তং নিসিন্নং খো আযস্মন্তং রাধং ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘রূপে খো, রাধ, যো ছন্দো যো রাগো যা নন্দী যা তণ্হা, তং পজহথ। এৰং তং রূপং পহীনং ভৰিস্সতি উচ্ছিন্নমূলং তালাৰত্থুকতং অনভাৰংকতং আযতিং অনুপ্পাদধম্মং। ৰেদনায যো ছন্দো যো রাগো যা নন্দী যা তণ্হা, তং পজহথ । এৰং সা ৰেদনা পহীনা ভৰিস্সতি উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা। সঞ্ঞায… সঙ্খারেসু যো ছন্দো যো রাগো যা নন্দী যা তণ্হা, তং পজহথ। এৰং তে সঙ্খারা পহীনা ভৰিস্সন্তি উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা। ৰিঞ্ঞাণে যো ছন্দো যো রাগো যা নন্দী যা তণ্হা, তং পজহথ। এৰং তং ৰিঞ্ঞাণং পহীনং ভৰিস্সতি…পে॰… অনুপ্পাদধম্ম’’ন্তি। নৰমং।
১০. দুতিযছন্দরাগসুত্তং
১৬৯. সাৰত্থিনিদানং। একমন্তং নিসিন্নং খো আযস্মন্তং রাধং ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘রূপে খো, রাধ, যো ছন্দো যো রাগো যা নন্দী যা তণ্হা যে উপযুপাদানা চেতসো অধিট্ঠানাভিনিৰেসানুসযা, তে পজহথ। এৰং তং রূপং পহীনং ভৰিস্সতি উচ্ছিন্নমূলং তালাৰত্থুকতং অনভাৰংকতং আযতিং অনুপ্পাদধম্মং। ৰেদনায যো ছন্দো যো রাগো যা নন্দী যা তণ্হা যে উপযুপাদানা চেতসো অধিট্ঠানাভিনিৰেসানুসযা, তে পজহথ। এৰং সা ৰেদনা পহীনা ভৰিস্সতি উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা। সঞ্ঞায… সঙ্খারেসু যো ছন্দো যো রাগো যা নন্দী যা তণ্হা যে উপযুপাদানা চেতসো অধিট্ঠানাভিনিৰেসানুসযা, তে পজহথ। এৰং তে সঙ্খারা পহীনা ভৰিস্সন্তি উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা। ৰিঞ্ঞাণে যো ছন্দো যো রাগো যা নন্দী যা তণ্হা যে উপযুপাদানা চেতসো অধিট্ঠানাভিনিৰেসানুসযা, তে পজহথ। এৰং তং ৰিঞ্ঞাণং পহীনং ভৰিস্সতি উচ্ছিন্নমূলং তালাৰত্থুকতং অনভাৰংকতং আযতিং অনুপ্পাদধম্ম’’ন্তি। দসমং।
রাধসংযুত্তস্স পঠমো ৰগ্গো।
তস্সুদ্দানং –
মারো সত্তো ভৰনেত্তি, পরিঞ্ঞেয্যা সমণা দুৰে।
সোতাপন্নো অরহা চ, ছন্দরাগাপরে দুৰেতি॥
২. দুতিযৰগ্গো
১. মারসুত্তং
১৭০. সাৰত্থিনিদানং । একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা রাধো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘‘মারো, মারো’তি, ভন্তে, ৰুচ্চতি। কতমো নু খো, ভন্তে, মারো’’তি? ‘‘রূপং খো, রাধ, মারো, ৰেদনা মারো, সঞ্ঞা মারো, সঙ্খারা মারো, ৰিঞ্ঞাণং মারো। এৰং পস্সং, রাধ, সুতৰা অরিযসাৰকো রূপস্মিম্পি নিব্বিন্দতি, ৰেদনাযপি নিব্বিন্দতি, সঞ্ঞাযপি নিব্বিন্দতি, সঙ্খারেসুপি নিব্বিন্দতি, ৰিঞ্ঞাণস্মিম্পি নিব্বিন্দতি। নিব্বিন্দং ৰিরজ্জতি; ৰিরাগা ৰিমুচ্চতি। ৰিমুত্তস্মিং ৰিমুত্তমিতি ঞাণং হোতি। ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’তি পজানাতী’’তি। পঠমং।
২. মারধম্মসুত্তং
১৭১. সাৰত্থিনিদানং । একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা রাধো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘‘মারধম্মো, মারধম্মো’তি, ভন্তে, ৰুচ্চতি। কতমো নু খো, ভন্তে, মারধম্মো’’তি? ‘‘রূপং খো, রাধ, মারধম্মো, ৰেদনা মারধম্মো, সঞ্ঞা মারধম্মো, সঙ্খারা মারধম্মো, ৰিঞ্ঞাণং মারধম্মো। এৰং পস্সং…পে॰… নাপরং ইত্থত্তাযাতি পজানাতী’’তি। দুতিযং।
৩. অনিচ্চসুত্তং
১৭২. সাৰত্থিনিদানং। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা রাধো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘‘অনিচ্চং, অনিচ্চ’ন্তি, ভন্তে, ৰুচ্চতি। কতমং নু খো, ভন্তে, অনিচ্চ’’ন্তি? ‘‘রূপং খো, রাধ, অনিচ্চং, ৰেদনা অনিচ্চা, সঞ্ঞা অনিচ্চা, সঙ্খারা অনিচ্চা, ৰিঞ্ঞাণং অনিচ্চং। এৰং পস্সং…পে॰… নাপরং ইত্থত্তাযাতি পজানাতী’’তি। ততিযং।
৪. অনিচ্চধম্মসুত্তং
১৭৩. সাৰত্থিনিদানং। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা রাধো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘‘অনিচ্চধম্মো, অনিচ্চধম্মো’তি, ভন্তে, ৰুচ্চতি। কতমো নু খো, ভন্তে, অনিচ্চধম্মো’’তি? ‘‘রূপং খো, রাধ, অনিচ্চধম্মো, ৰেদনা অনিচ্চধম্মো , সঞ্ঞা অনিচ্চধম্মো, সঙ্খারা অনিচ্চধম্মো, ৰিঞ্ঞাণং অনিচ্চধম্মো। এৰং পস্সং…পে॰… নাপরং ইত্থত্তাযাতি পজানাতী’’তি। চতুত্থং।
৫. দুক্খসুত্তং
১৭৪. সাৰত্থিনিদানং । একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা রাধো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘‘দুক্খং, দুক্খ’ন্তি, ভন্তে, ৰুচ্চতি। কতমং নু খো, ভন্তে, দুক্খ’’ন্তি? ‘‘রূপং খো, রাধ, দুক্খং, ৰেদনা দুক্খা, সঞ্ঞা দুক্খা, সঙ্খারা দুক্খা, ৰিঞ্ঞাণং দুক্খং। এৰং পস্সং…পে॰… নাপরং ইত্থত্তাযাতি পজানাতী’’তি। পঞ্চমং।
৬. দুক্খধম্মসুত্তং
১৭৫. সাৰত্থিনিদানং। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা রাধো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘‘দুক্খধম্মো, দুক্খধম্মো’তি, ভন্তে, ৰুচ্চতি। কতমো নু খো, ভন্তে, দুক্খধম্মো’’তি? ‘‘রূপং খো, রাধ, দুক্খধম্মো, ৰেদনা দুক্খধম্মো, সঞ্ঞা দুক্খধম্মো, সঙ্খারা দুক্খধম্মো, ৰিঞ্ঞাণং দুক্খধম্মো। এৰং পস্সং…পে॰… নাপরং ইত্থত্তাযাতি পজানাতী’’তি। ছট্ঠং।
৭. অনত্তসুত্তং
১৭৬. সাৰত্থিনিদানং। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা রাধো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘‘অনত্তা, অনত্তা’তি, ভন্তে, ৰুচ্চতি। কতমো নু খো, ভন্তে, অনত্তা’’তি? ‘‘রূপং খো, রাধ, অনত্তা, ৰেদনা অনত্তা, সঞ্ঞা অনত্তা, সঙ্খারা অনত্তা, ৰিঞ্ঞাণং অনত্তা। এৰং পস্সং…পে॰… নাপরং ইত্থত্তাযাতি পজানাতী’’তি। সত্তমং।
৮. অনত্তধম্মসুত্তং
১৭৭. সাৰত্থিনিদানং। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা রাধো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘‘অনত্তধম্মো, অনত্তধম্মো’তি, ভন্তে, ৰুচ্চতি। কতমো নু খো, ভন্তে, অনত্তধম্মো’’তি? ‘‘রূপং খো, রাধ, অনত্তধম্মো, ৰেদনা অনত্তধম্মো , সঞ্ঞা অনত্তধম্মো, সঙ্খারা অনত্তধম্মো, ৰিঞ্ঞাণং অনত্তধম্মো। এৰং পস্সং…পে॰… নাপরং ইত্থত্তাযাতি পজানাতী’’তি। অট্ঠমং।
৯.খযধম্মসুত্তং
১৭৮. সাৰত্থিনিদানং। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা রাধো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘‘খযধম্মো, খযধম্মো’তি, ভন্তে, ৰুচ্চতি। কতমো নু খো, ভন্তে, খযধম্মো’’তি? ‘‘রূপং খো, রাধ, খযধম্মো, ৰেদনা খযধম্মো, সঞ্ঞা খযধম্মো, সঙ্খারা খযধম্মো, ৰিঞ্ঞাণং খযধম্মো। এৰং পস্সং…পে॰… নাপরং ইত্থত্তাযাতি পজানাতী’’তি। নৰমং।
১০. ৰযধম্মসুত্তং
১৭৯. সাৰত্থিনিদানং। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা রাধো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘‘ৰযধম্মো, ৰযধম্মো’তি, ভন্তে, ৰুচ্চতি। কতমো নু খো, ভন্তে, ৰযধম্মো’’তি? ‘‘রূপং খো, রাধ, ৰযধম্মো, ৰেদনা ৰযধম্মো, সঞ্ঞা ৰযধম্মো, সঙ্খারা ৰযধম্মো, ৰিঞ্ঞাণং ৰযধম্মো । এৰং পস্সং…পে॰… নাপরং ইত্থত্তাযাতি পজানাতী’’তি। দসমং।
১১. সমুদযধম্মসুত্তং
১৮০. সাৰত্থিনিদানং । একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা রাধো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘‘সমুদযধম্মো, সমুদযধম্মো’তি, ভন্তে, ৰুচ্চতি। কতমো নু খো, ভন্তে, সমুদযধম্মো’’তি? ‘‘রূপং খো, রাধ, সমুদযধম্মো, ৰেদনা সমুদযধম্মো, সঞ্ঞা সমুদযধম্মো, সঙ্খারা সমুদযধম্মো, ৰিঞ্ঞাণং সমুদযধম্মো। এৰং পস্সং…পে॰… নাপরং ইত্থত্তাযাতি পজানাতী’’তি। একাদসমং।
১২. নিরোধধম্মসুত্তং
১৮১. সাৰত্থিনিদানং। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা রাধো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘‘নিরোধধম্মো, নিরোধধম্মো’তি , ভন্তে, ৰুচ্চতি। কতমো নু খো, ভন্তে, নিরোধধম্মো’’তি? ‘‘রূপং খো, রাধ, নিরোধধম্মো, ৰেদনা নিরোধধম্মো, সঞ্ঞা নিরোধধম্মো, সঙ্খারা নিরোধধম্মো, ৰিঞ্ঞাণং নিরোধধম্মো। এৰং পস্সং…পে॰… নাপরং ইত্থত্তাযাতি পজানাতী’’তি। দ্ৰাদসমং।
রাধসংযুত্তস্স দুতিযো ৰগ্গো।
তস্সুদ্দানং –
মারো চ মারধম্মো চ, অনিচ্চেন অপরে দুৰে।
দুক্খেন চ দুৰে ৰুত্তা, অনত্তেন অনত্তেহি (সী॰ স্যা॰ কং॰) তথেৰ চ।
খযৰযসমুদযং, নিরোধধম্মেন দ্ৰাদসাতি॥
৩. আযাচনৰগ্গো
১-১১. মারাদিসুত্তএকাদসকং
১৮২. সাৰত্থিনিদানং । একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা রাধো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সাধু মে, ভন্তে, ভগৰা সংখিত্তেন ধম্মং দেসেতু, যমহং ভগৰতো ধম্মং সুত্ৰা একো ৰূপকট্ঠো অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরেয্য’’ন্তি।
‘‘যো খো, রাধ, মারো; তত্র তে ছন্দো পহাতব্বো, রাগো পহাতব্বো, ছন্দরাগো পহাতব্বো সীহল়পোত্থকে পন ‘‘তত্র তে ছন্দো পহাতব্বোতি একং সুত্তং, তত্র তে রাগো পহাতব্বোতি একং সুত্তং, তত্র তে ছন্দরাগো পহাতব্বোতি একং সুত্ত’’ন্তি এৰং ৰিসুং ৰিসুং তীণি সুত্তানি ৰিভজিত্ৰা দস্সিতানি। এৰমুপরিসুত্তেসুপি। কো চ, রাধ, মারো? রূপং খো, রাধ, মারো; তত্র তে ছন্দো পহাতব্বো, রাগো পহাতব্বো, ছন্দরাগো পহাতব্বো সীহল়পোত্থকে পন ‘‘তত্র তে ছন্দো পহাতব্বোতি একং সুত্তং, তত্র তে রাগো পহাতব্বোতি একং সুত্তং, তত্র তে ছন্দরাগো পহাতব্বোতি একং সুত্ত’’ন্তি এৰং ৰিসুং ৰিসুং তীণি সুত্তানি ৰিভজিত্ৰা দস্সিতানি। এৰমুপরিসুত্তেসুপি। ৰেদনা মারো; তত্র তে ছন্দো পহাতব্বো…পে॰… সঞ্ঞা মারো; তত্র তে ছন্দো পহাতব্বো…পে॰… সঙ্খারা মারো; তত্র তে ছন্দো পহাতব্বো…পে॰… ৰিঞ্ঞাণং মারো; তত্র তে ছন্দো পহাতব্বো…পে॰… যো খো, রাধ, মারো; তত্র তে ছন্দো পহাতব্বো, রাগো পহাতব্বো, ছন্দরাগো পহাতব্বো’’তি।
১৮৩. যো খো, রাধ, মারধম্মো; তত্র তে ছন্দো পহাতব্বো, রাগো পহাতব্বো, ছন্দরাগো পহাতব্বো…পে॰…।
১৮৪. যং খো, রাধ, অনিচ্চং…পে॰…।
১৮৫. যো খো, রাধ, অনিচ্চধম্মো…পে॰…।
১৮৬. যং খো, রাধ, দুক্খং…পে॰…।
১৮৭. যো খো, রাধ, দুক্খধম্মো…পে॰…।
১৮৮. যো খো, রাধ, অনত্তা…পে॰…।
১৮৯. যো খো, রাধ, অনত্তধম্মো…পে॰…।
১৯০. যো খো, রাধ, খযধম্মো…পে॰…।
১৯১. যো খো, রাধ, ৰযধম্মো…পে॰…।
১৯২. যো খো, রাধ, সমুদযধম্মো; তত্র তে ছন্দো পহাতব্বো, রাগো পহাতব্বো, ছন্দরাগো পহাতব্বো…পে॰…।
১২. নিরোধধম্মসুত্তং
১৯৩. সাৰত্থিনিদানং। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা রাধো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সাধু মে, ভন্তে, ভগৰা সংখিত্তেন ধম্মং দেসেতু, যমহং ভগৰতো ধম্মং সুত্ৰা একো ৰূপকট্ঠো অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরেয্য’’ন্তি।
‘‘যো খো, রাধ, নিরোধধম্মো; তত্র তে ছন্দো পহাতব্বো, রাগো পহাতব্বো, ছন্দরাগো পহাতব্বো। কো চ, রাধ, নিরোধধম্মো? রূপং খো, রাধ, নিরোধধম্মো; তত্র তে ছন্দো পহাতব্বো…পে॰… ৰেদনা নিরোধধম্মো; তত্র তে ছন্দো পহাতব্বো…পে॰… সঞ্ঞা নিরোধধম্মো; তত্র তে ছন্দো পহাতব্বো…পে॰… সঙ্খারা নিরোধধম্মো; তত্র তে ছন্দো পহাতব্বো…পে॰… ৰিঞ্ঞাণং নিরোধধম্মো; তত্র তে ছন্দো পহাতব্বো…পে॰… যো খো, রাধ, নিরোধধম্মো; তত্র তে ছন্দো পহাতব্বো, রাগো পহাতব্বো, ছন্দরাগো পহাতব্বো’’তি সীহল়পোত্থকে পন ইমস্মিং ৰগ্গে ছত্তিংস সুত্তানি ৰিভত্তানি একেকং সুত্তং তীণি তীণি কত্ৰা, এৰং চতুত্থৰগ্গেপি।
আযাচনৰগ্গো ততিযো।
তস্সুদ্দানং –
মারো চ মারধম্মো চ, অনিচ্চেন অপরে দুৰে।
দুক্খেন চ দুৰে ৰুত্তা, অনত্তেন তথেৰ চ।
খযৰযসমুদযং, নিরোধধম্মেন দ্ৰাদসাতি॥
৪. উপনিসিন্নৰগ্গো
১-১১. মারাদিসুত্তএকাদসকং
১৯৪. সাৰত্থিনিদানং । একমন্তং নিসিন্নং খো আযস্মন্তং রাধং ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘যো খো, রাধ, মারো; তত্র তে ছন্দো পহাতব্বো, রাগো পহাতব্বো, ছন্দরাগো পহাতব্বো। কো চ, রাধ, মারো? রূপং খো, রাধ, মারো; তত্র তে ছন্দো পহাতব্বো…পে॰… ৰিঞ্ঞাণং মারো; তত্র তে ছন্দো পহাতব্বো…পে॰… যো খো, রাধ, মারো; তত্র তে ছন্দো পহাতব্বো, রাগো পহাতব্বো, ছন্দরাগো পহাতব্বো’’তি।
১৯৫. যো খো, রাধ, মারধম্মো; তত্র তে ছন্দো পহাতব্বো, রাগো পহাতব্বো, ছন্দরাগো পহাতব্বো…পে॰…।
১৯৬. যং খো, রাধ, অনিচ্চং…পে॰…।
১৯৭. যো খো, রাধ, অনিচ্চধম্মো…পে॰…।
১৯৮. যং খো, রাধ, দুক্খং…পে॰…।
১৯৯. যো খো, রাধ, দুক্খধম্মো…পে॰…।
২০০. যো খো, রাধ, অনত্তা…পে॰…।
২০১. যো খো, রাধ, অনত্তধম্মো…পে॰…।
২০২. যো খো, রাধ, খযধম্মো…পে॰…।
২০৩. যো খো, রাধ, ৰযধম্মো…পে॰…।
২০৪. যো খো, রাধ, সমুদযধম্মো; তত্র তে ছন্দো পহাতব্বো, রাগো পহাতব্বো, ছন্দরাগো পহাতব্বো…পে॰…।
১২. নিরোধধম্মসুত্তং
২০৫. সাৰত্থিনিদানং। একমন্তং নিসিন্নং খো আযস্মন্তং রাধং ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘যো খো, রাধ, নিরোধধম্মো; তত্র তে ছন্দো পহাতব্বো, রাগো পহাতব্বো, ছন্দরাগো পহাতব্বো। কো চ, রাধ, নিরোধধম্মো? রূপং খো, রাধ, নিরোধধম্মো; তত্র তে ছন্দো পহাতব্বো, রাগো পহাতব্বো, ছন্দরাগো পহাতব্বো। ৰেদনা…পে॰… সঞ্ঞা…পে॰… সঙ্খারা…পে॰… ৰিঞ্ঞাণং নিরোধধম্মো; তত্র তে ছন্দো পহাতব্বো, রাগো পহাতব্বো, ছন্দরাগো পহাতব্বো। যো খো, রাধ, নিরোধধম্মো; তত্র তে ছন্দো পহাতব্বো, রাগো পহাতব্বো, ছন্দরাগো পহাতব্বো’’তি।
উপনিসিন্নৰগ্গো চতুত্থো।
তস্সুদ্দানং –
মারো চ মারধম্মো চ, অনিচ্চেন অপরে দুৰে।
দুক্খেন চ দুৰে ৰুত্তা, অনত্তেন তথেৰ চ।
খযৰযসমুদযং, নিরোধধম্মেন দ্ৰাদসাতি॥
রাধসংযুত্তং সমত্তং।