৭. চিত্তসংযুত্তং
১. সংযোজনসুত্তৰণ্ণনা
৩৪৩. চিত্তসংযুত্তস্স মচ্ছিকাসণ্ডেতি এৰংনামকে ৰনসণ্ডে। অযমন্তরাকথা উদপাদীতি পোরাণকত্থেরা অতিরচ্ছানকথা হোন্তি, নিসিন্ননিসিন্নট্ঠানে পঞ্হং সমুট্ঠাপেত্ৰা অজানন্তা পুচ্ছন্তি, জানন্তা ৰিস্সজ্জেন্তি, তেন নেসং অযং কথা উদপাদি। মিগপথকন্তি এৰংনামকং অত্তনো ভোগগামং। সো কির অম্বাটকারামস্স পিট্ঠিভাগে হোতি। তেনুপসঙ্কমীতি ‘‘থেরানং পঞ্হং ৰিস্সজ্জেত্ৰা ফাসুৰিহারং কত্ৰা দস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা উপসঙ্কমি। গম্ভীরে বুদ্ধৰচনেতি অত্থগম্ভীরে চেৰ ধম্মগম্ভীরে চ বুদ্ধৰচনে। পঞ্ঞাচক্খু কমতীতি ঞাণচক্খু ৰহতি পৰত্ততি।
২. পঠমইসিদত্তসুত্তৰণ্ণনা
৩৪৪. দুতিযে আযস্মন্তং থেরন্তি তেসু থেরেসু জেট্ঠকং মহাথেরং। তুণ্হী অহোসীতি জানন্তোপি অৰিসারদত্তা ন কিঞ্চি ব্যাহরি। ব্যাকরোমহং ভন্তেতি ‘‘অযং থেরো নেৰ অত্তনা ব্যাকরোতি, ন অঞ্ঞে অজ্ঝেসতি, উপাসকোপি ভিক্খুসঙ্ঘং ৰিহেসেতি, অহমেতং ব্যাকরিত্ৰা ফাসুৰিহারং কত্ৰা দস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা আসনতো ৰুট্ঠায থেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা এৰং ওকাসমকাসি, কতাৰকাসো পন অত্তনো আসনে নিসীদিত্ৰা ব্যাকাসি।
সহত্থাতি সহত্থেন। সন্তপ্পেসীতি যাৰদিচ্ছকং দেন্তো সুট্ঠু তপ্পেসি। সম্পৰারেসীতি ‘‘অলং অল’’ন্তি হত্থসঞ্ঞায চেৰ ৰাচায চ পটিক্খিপাপেসি। ওনীতপত্তপাণিনোতি
৩. দুতিযইসিদত্তসুত্তৰণ্ণনা
৩৪৫. ততিযে অৰন্তিযাতি দক্খিণাপথে অৰন্তিরট্ঠে। কল্যাণং ৰুচ্চতীতি ‘‘চতূহি পচ্চযেহি পটিজগ্গিস্সামী’’তি ৰচনং নিদ্দোসং অনৰজ্জং ৰুচ্চতি তযা উপাসকাতি অধিপ্পাযেন ৰদতি।
৪. মহকপাটিহারিযসুত্তৰণ্ণনা
৩৪৬. চতুত্থে সেসকং ৰিস্সজ্জেথাতি তস্স কির থেরেহি সদ্ধিংযেৰ কংসথালং পমজ্জিত্ৰা পাযাসং ৰড্ঢেত্ৰা অদংসু। সো ভুত্তপাযাসো থেরেহিযেৰ সদ্ধিং গন্তুকামো চিন্তেসি ‘‘ঘরে তাৰ উপাসিকা সেসকং ৰিচারেতি, ইধ পনিমে দাসকম্মকারা মযা অৰুত্তা ন ৰিচারেস্সন্তি, এৰাযং পণীতপাযাসো নস্সিস্সতী’’তি তেসং অনুজানন্তো এৰমাহ। কুথিতন্তি কুধিতং, হেট্ঠা সন্তত্তায ৰালিকায উপরি আতপেন চ অতিতিখিণন্তি অত্থো। ইদং পন তেপিটকে বুদ্ধৰচনে অসম্ভিন্নপদং। পৰেলিযমানেনাতি পটিলিযমানেন সাধু খ্ৰস্স ভন্তেতি ‘‘ফাসুৰিহারং করিস্সামি নেস’’ন্তি চিন্তেত্ৰা এৰমাহ।
ইদ্ধাভিসঙ্খারং অভিসঙ্খরীতি অধিট্ঠানিদ্ধিং অকাসি। এত্থ চ ‘‘মন্দমন্দো সীতকৰাতো ৰাযতু, অব্ভমণ্ডপং কত্ৰা দেৰো একমেকং ফুসাযতূ’’তি এৰং নানাপরিকম্মং – ‘‘সৰাতো দেৰো ৰস্সতূ’’তি এৰং অধিট্ঠানং একতোপি হোতি। ‘‘সৰাতো দেৰো ৰস্সতূতি একতোপরিকম্মং, মন্দমন্দো সীতকৰাতো ৰাযতু, অব্ভমণ্ডপং কত্ৰা দেৰো ওকাসেসীতি ৰিপ্পকিরি।
৫. পঠমকামভূসুত্তৰণ্ণনা
৩৪৭. পঞ্চমে নেলঙ্গোতি নিদ্দোসো। সেতপচ্ছাদোতি সেতপটিচ্ছাদনো। অনীঘন্তি নিদ্দুক্খং। মুহুত্তং তুণ্হী হুত্ৰাতি তস্স অত্থপেক্খনত্থং তীণি পিটকানি কণ্ণে কুণ্ডলং ৰিয সঞ্চালেন্তো ৰিমুত্তিযাতি অরহত্তফলৰিমুত্তিযা। ইমং পন পঞ্হং কথেন্তো উপাসকো দুক্করং অকাসি। সম্মাসম্বুদ্ধো হি ‘‘পস্সথ নো তুম্হে, ভিক্খৰে, এতং ভিক্খুং
৬. দুতিযকামভূসুত্তৰণ্ণনা
৩৪৮. ছট্ঠে কতি নু খো ভন্তে সঙ্খারাতি অযং কির, গহপতি, নিরোধং ৰলঞ্জেতি, তস্মা ‘‘নিরোধপাদকে সঙ্খারে পুচ্ছিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা এৰমাহ। থেরোপিস্স অধিপ্পাযং ঞত্ৰা পুঞ্ঞাভিসঙ্খারাদীসু অনেকেসু সঙ্খারেসু ৰিজ্জমানেসুপি কাযসঙ্খারাদযোৰ আচিক্খন্তো তযো খো গহপতীতিআদিমাহ। তত্থ কাযপ্পটিবদ্ধত্তা কাযেন সঙ্খরীযতি নিব্বত্তীযতীতি কাযসঙ্খারো। ৰাচায সঙ্খরোতি নিব্বত্তেতীতি ৰচীসঙ্খারো। চিত্তপ্পটিবদ্ধত্তা চিত্তেন সঙ্খরীযতি নিব্বত্তীযতীতি চিত্তসঙ্খারো।
কতমো পন ভন্তেতি ইধ কিং পুচ্ছতি? ‘‘ইমে সঙ্খারা অঞ্ঞমঞ্ঞং মিস্সা আলুল়িতা অৰিভূতা দুদ্দীপনা। তথা হি কাযদ্ৰারে আদানগ্গহণমুঞ্চনচোপনানি পাপেত্ৰা উপ্পন্না অট্ঠ কামাৰচরকুসলচেতনা দ্ৰাদস অকুসলচেতনাতি এৰং কুসলাকুসলা ৰীসতি চেতনাপি, অস্সাসপস্সাসাপি কাযসঙ্খারোত্ৰেৰ ৰুচ্চন্তি। ৰচীদ্ৰারে হনুসঞ্চোপনং ৰচীভেদং পাপেত্ৰা উপ্পন্না ৰুত্তপ্পকারাৰ ৰীসতি চেতনাপি ৰিতক্কৰিচারাপি ৰচীসঙ্খারোত্ৰেৰ ৰুচ্চন্তি। কাযৰচীদ্ৰারেসু চোপনং অপত্ৰা রহো নিসিন্নস্স চিন্তযতো উপ্পন্না কুসলাকুসলা একূনতিংসচেতনাপি, সঞ্ঞা চ ৰেদনা চাতি ইমে দ্ৰে ধম্মাপি চিত্তসঙ্খারোত্ৰেৰ ৰুচ্চন্তি। এৰং ইমে সঙ্খারা অঞ্ঞমঞ্ঞং মিস্সা আলুল়িতা অৰিভূতা দুদ্দীপনা, তে পাকটে ৰিভূতে কত্ৰা কথাপেস্সামী’’তি পুচ্ছি।
কস্মা পন ভন্তেতি ইধ কাযসঙ্খারাদিনামস্স পদত্থং পুচ্ছতি। তস্স ৰিস্সজ্জনে কাযপ্পটিবদ্ধাতি কাযনিস্সিতা। কাযে সতি হোন্তি, অসতি ন হোন্তি। চিত্তপ্পটিবদ্ধাতি চিত্তনিস্সিতা। চিত্তে সতি হোন্তি, অসতি ন হোন্তি।
ইদানি কথং পন ভন্তে সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধসমাপত্তি হোতীতি আহ। তস্স ৰিস্সজ্জনে সমাপজ্জিস্সন্তি ৰা সমাপজ্জামীতি ৰা পদদ্ৰযেন নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসমাপত্তিকালো কথিতো। সমাপন্নোতি পদেন অন্তোনিরোধো। তথা পুরিমেহি দ্ৰীহি পদেহি সচিত্তককালো কথিতো, পচ্ছিমেন অচিত্তককালো।
পুব্বেৰ তথা চিত্তং ভাৰিতং হোতীতি নিরোধসমাপত্তিতো পুব্বে অদ্ধানপরিচ্ছেদকালেযেৰ ‘‘এত্তকং কালং অচিত্তকো ভৰিস্সামী’’তি অদ্ধানপরিচ্ছেদং চিত্তং ভাৰিতং হোতি। যং তং তথত্তায উপনেতীতি যং পন এৰং ভাৰিতং চিত্তং, তং পুগ্গলং তথত্তায অচিত্তকভাৰায উপনেতি। ৰচীসঙ্খারো পঠমং নিরুজ্ঝতীতি সেসসঙ্খারেহি পঠমং দুতিযজ্ঝানেযেৰ নিরুজ্ঝতি। ততো কাযসঙ্খারোতি ততো চিত্তসঙ্খারোতি ততো পরং চিত্তসঙ্খারো অন্তোনিরোধে নিরুজ্ঝতি। আযূতি রূপজীৰিতিন্দ্রিযং। ৰিপরিভিন্নানীতি উপহতানি ৰিনট্ঠানি।
তত্থ কেচি ‘‘নিরোধসমাপন্নস্স ‘চিত্তসঙ্খারো চ নিরুদ্ধো’তি ৰচনতো চিত্তং অনিরুদ্ধং হোতি, তস্মা সচিত্তকাপি অযং সমাপত্তী’’তি ৰদন্তি। তে ৰত্তব্বা – ‘‘ৰচীসঙ্খারোপিস্স নিরুদ্ধো’’তি ৰচনতো ৰাচা অনিরুদ্ধা হোতি, তস্মা নিরোধসমাপন্নেন ধম্মম্পি কথেন্তেন সজ্ঝাযম্পি করোন্তেন নিসীদিতব্বং সিযা। যো চাযং মতো কালঙ্কতো, তস্সাপি চিত্তসঙ্খারো নিরুদ্ধোতি ৰচনতো চিত্তং অনিরুদ্ধং ভৰেয্য, তস্মা কালঙ্কতে মাতাপিতরো ৰা অরহন্তে ৰা ঝাপেন্তেন আনন্তরিযকম্মং কতং ভৰেয্য। ইতি ব্যঞ্জনে অভিনিৰেসং অকত্ৰা আচরিযানং নযে ঠত্ৰা অত্থো উপপরিক্খিতব্বো। অত্থো হি পটিসরণং, ন ব্যঞ্জনং।
ইন্দ্রিযানি ৰিপ্পসন্নানীতি কিরিযমযপৰত্তস্মিঞ্হি ৰত্তমানে বহিদ্ধারম্মণেসু পসাদে ঘট্টেন্তেসু ইন্দ্রিযানি কিলমন্তি, উপহতানি মক্খিত্তানি ৰিয হোন্তি ৰাতাদীহি উট্ঠিতরজেন চতুমহাপথে ঠপিতআদাসো ৰিয। যথা পন থৰিকায পক্খিপিত্ৰা মঞ্জূসাদীসু ঠপিতো আদাসো অন্তোযেৰ
ৰুট্ঠহিস্সন্তি ৰুট্ঠহামীতি ৰা পদদ্ৰযেন অন্তোনিরোধকালো কথিতো, ৰুট্ঠিতোতি পদেন ফলসমাপত্তিকালো। তথা পুরিমেহি দ্ৰীহি পদেহি অচিত্তককালো কথিতো, পচ্ছিমেন সচিত্তককালো। পুব্বেৰ তথা চিত্তং ভাৰিতং হোতীতি নিরোধসমাপত্তিতো পুব্বে অদ্ধানপরিচ্ছেদকালেযেৰ ‘‘এত্তকং কালং অচিত্তকো হুত্ৰা ততো পরং সচিত্তকো ভৰিস্সামী’’তি অদ্ধানপরিচ্ছেদং চিত্তং ভাৰিতং হোতি। যং তং তথত্তায উপনেতীতি যং এৰং ভাৰিতং চিত্তং, তং পুগ্গলং তথত্তায সচিত্তকভাৰায উপনেতি। ইতি হেট্ঠা নিরোধসমাপজ্জন্নকালো
ইদানি নিরোধকথং কথেতুং কালোতি নিরোধকথা কথেতব্বা সিযা। সা পনেসা ‘‘দ্ৰীহি বলেহি সমন্নাগতত্তা তযো চ সঙ্খারানং পটিপস্সদ্ধিযা সোল়সহি ঞাণচরিযাহি নৰহি সমাধিচরিযাহি ৰসীভাৰতাপঞ্ঞা নিরোধসমাপত্তিযং ঞাণ’’ন্তি মাতিকং ঠপেত্ৰা সব্বাকারেন ৰিসুদ্ধিমগ্গে কথিতা, তস্মা তত্থ কথিতনযেনেৰ গহেতব্বা। কো পনাযং নিরোধো নাম? চতুন্নং খন্ধানং পটিসঙ্খা অপ্পৰত্তি। অথ কিমত্থমেতং সমাপজ্জন্তীতি? সঙ্খারানং পৰত্তে উক্কণ্ঠিতা সত্তাহং অচিত্তকা হুত্ৰা সুখং ৰিহরিস্সাম, দিট্ঠধম্মনিব্বানং নামেতং যদিদং নিরোধোতি এতদত্থং সমাপজ্জন্তি।
চিত্তসঙ্খারো পঠমং উপ্পজ্জতীতি নিরোধা ৰুট্ঠহন্তস্স হি ফলসমাপত্তিচিত্তং পঠমং উপ্পজ্জতি। তংসম্পযুত্তং সঞ্ঞঞ্চ ৰেদনঞ্চ সন্ধায ‘‘চিত্তসঙ্খারো পঠমং উপ্পজ্জতী’’তি আহ। ততো কাযসঙ্খারোতি ততো পরং ভৰঙ্গসমযে কাযসঙ্খারো উপ্পজ্জতি।
কিং পন ফলসমাপত্তি অস্সাসপস্সাসে ন সমুট্ঠাপেতীতি? সমুট্ঠাপেতি। ইমস্স পন চতুত্থজ্ঝানিকা ফলসমাপত্তি, সা ন সমুট্ঠাপেতি। কিং ৰা এতেন? ফলসমাপত্তি পঠমজ্ঝানিকা ৰা হোতু দুতিযততিযচতুত্থজ্ঝানিকা ৰা, সন্তসমাপত্তিতো ৰুট্ঠিতস্স ভিক্খুনো অস্সাসপস্সাসা সঞ্জীৰত্থেরৰত্থুনা ৰেদিতব্বো। সঞ্জীৰত্থেরস্স হি সমাপত্তিতো ৰুট্ঠায কিংসুকপুপ্ফসদিসে ৰীতচ্চিতঙ্গারে মদ্দমানস্স গচ্ছতো চীৰরে অংসুমত্তম্পি ন ঝাযি, উস্মাকারমত্তম্পি নাহোসি। সমাপত্তিবলং
ততো ৰচীসঙ্খারোতি ততো পরং কিরিযমযপৰত্তৰলঞ্জনকালে ৰচীসঙ্খারো উপ্পজ্জতি। কিং ভৰঙ্গং ৰিতক্কৰিচারে ন সমুট্ঠাপেতীতি? সমুট্ঠাপেতি। তংসমুট্ঠানা পন ৰিতক্কৰিচারা ৰাচং অভিসঙ্খাতুং ন সক্কোন্তীতি কিরিযমযপৰত্তৰলঞ্জনকালেনেৰেতং কথিতং।
সুঞ্ঞতো ফস্সোতিআদযো সগুণেনাপি আরম্মণেনাপি কথেতব্বা। সগুণেন তাৰ সুঞ্ঞতা নাম ফলসমাপত্তি, তায সহজাতফস্সং সন্ধায ‘‘সুঞ্ঞতো ফস্সো’’তি ৰুত্তং। অনিমিত্তপ্পণিহিতেসুপি এসেৰ নযো। আরম্মণেন পন নিব্বানং রাগাদীহি সুঞ্ঞত্তা সুঞ্ঞতা নাম, রাগনিমিত্তাদীনং অভাৰা অনিমিত্তং, রাগদোসমোহপ্পণিধীনং অভাৰা অপ্পণিহিতং, সুঞ্ঞতং নিব্বানং আরম্মণং কত্ৰা উপ্পন্নফলসমাপত্তিসম্ফস্সো সুঞ্ঞতো নাম। অনিমিত্তপ্পণিহিতেসুপি এসেৰ নযো।
অপরা আগমনিযকথা নাম হোতি। সুঞ্ঞতঅনিমিত্তঅপ্পণিহিতাতি হি ৰিপস্সনাপি ৰুচ্চতি। তত্থ যো ভিক্খু সঙ্খারে অনিচ্চতো পরিগ্গহেত্ৰা অনিচ্চতো দিস্ৰা অনিচ্চতো ৰুট্ঠাতি, তস্স ৰুট্ঠানগামিনিৰিপস্সনা অনিমিত্তা নাম হোতি। যো দুক্খতো পরিগ্গহেত্ৰা দুক্খতো দিস্ৰা দুক্খতো ৰুট্ঠাতি, তস্স অপ্পণিহিতা নাম। যো অনত্ততো পরিগ্গহেত্ৰা অনত্ততো দিস্ৰা অনত্ততো ৰুট্ঠাতি, তস্স সুঞ্ঞতা নাম। তত্থ অনিমিত্তৰিপস্সনায মগ্গো অনিমিত্তো নাম, অনিমিত্তমগ্গস্স ফলং অনিমিত্তং নাম, অনিমিত্তফলসমাপত্তিসহজাতে ফস্সে ফুসন্তে ‘‘অনিমিত্তো ফস্সো ফুসতী’’তি ৰুচ্চতি। অপ্পণিহিতসুঞ্ঞতেসুপি এসেৰ নযো। আগমনিযেন কথিতে পন সুঞ্ঞতো ৰা ফস্সো অনিমিত্তো ৰা ফস্সো অপ্পণিহিতো ৰা ফস্সোতি ৰিকপ্পো আপজ্জেয্য, তস্মা সগুণেন
ৰিৰেকনিন্নন্তিআদীসু নিব্বানং ৰিৰেকো নাম। তস্মিং ৰিৰেকে নিন্নং ওনতন্তি ৰিৰেকনিন্নং। ৰিৰেকপোণন্তি অঞ্ঞতো ৰিৰেকপব্ভারং।
৭. গোদত্তসুত্তৰণ্ণনা
৩৪৯. সত্তমে নানত্থা চেৰ নানাব্যঞ্জনা চাতি ব্যঞ্জনম্পি নেসং নানং, অত্থোপি। তত্থ ব্যঞ্জনস্স নানতা পাকটা। অত্থো পন অপ্পমাণা চেতোৰিমুত্তি ভূমন্তরতো মহগ্গতা হোতি রূপাৰচরা, আরম্মণতো সত্তপণ্ণত্তিআরম্মণা। আকিঞ্চঞ্ঞা ভূমন্তরতো মহগ্গতা অরূপাৰচরা, আরম্মণতো নৰত্তব্বারম্মণা। সুঞ্ঞতা ভূমন্তরতো কামাৰচরা, আরম্মণতো সঙ্খারারম্মণা। ৰিপস্সনা হি এত্থ সুঞ্ঞতাতি অধিপ্পেতা। অনিমিত্তা ভূমন্তরতো লোকুত্তরা, আরম্মণতো নিব্বানারম্মণা।
রাগো খো ভন্তে পমাণকরণোতিআদীসু যথা পব্বতপাদে পূতিপণ্ণকসটউদকং নাম হোতি কাল়ৰণ্ণং, ওলোকেন্তানং ব্যামসতগম্ভীরং ৰিয খাযতি, যট্ঠিং ৰা রজ্জুং ৰা গহেত্ৰা মিনন্তস্স পিট্ঠিপাদোত্থরণমত্তম্পি ন হোতি; এৰমেৰ যাৰ রাগাদযো নুপ্পজ্জন্তি, তাৰ পুগ্গলং সঞ্জানিতুং ন সক্কা হোতি, সোতাপন্নো ৰিয সকদাগামী ৰিয অনাগামী ৰিয চ খাযতি। যদা পনস্স রাগাদযো উপ্পজ্জন্তি, তদা রত্তো দুট্ঠো মূল়্হোতি পঞ্ঞাযতি। ইতি তে ‘‘এত্তকো অয’’ন্তি পুগ্গলস্স পমাণং দস্সেন্তাৰ উপ্পজ্জন্তীতি পমাণকরণা নাম ৰুত্তা।
যাৰতা খো ভন্তে অপ্পমাণা চেতোৰিমুত্তিযোতি যত্তকা অপ্পমাণা চেতোৰিমুত্তিযো। কিত্তকা পন তা? চত্তারো ব্রহ্মৰিহারা, চত্তারো মগ্গা, চত্তারি ফলানীতি দ্ৰাদস। তত্র ব্রহ্মৰিহারা ফরণঅপ্পমাণতায অপ্পমাণা, সেসা পমাণকারকানং কিলেসানং অভাৰেন নিব্বানম্পি অপ্পমাণমেৰ, চেতোৰিমুত্তি পন ন হোতি, তস্মা ন গহিতং। অকুপ্পাতি অরহত্তফলচেতোৰিমুত্তি। সা হি তাসং সব্বজেট্ঠিকা, তস্মা রাগো খো ভন্তে কিঞ্চনন্তি রাগো উপ্পজ্জিত্ৰা পুগ্গলং কিঞ্চতি মদ্দতি পলিবুন্ধতি, তস্মা কিঞ্চনন্তি ৰুত্তো। মনুস্সা কির গোণেহি খলং মদ্দাপেন্তা ‘‘কিঞ্চেহি কপিল কিঞ্চেহি কাল়কা’’তি ৰদন্তি। এৰং মদ্দনট্ঠো কিঞ্চনট্ঠোতি ৰেদিতব্বো। দোসমোহেসুপিএসেৰ নযো।
আকিঞ্চঞ্ঞা চেতোৰিমুত্তিযো নাম নৰ ধম্মা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং মগ্গফলানি চ। তত্থ আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং কিঞ্চনং আরম্মণং অস্স নত্থীতি আকিঞ্চঞ্ঞং। মগ্গফলানি কিঞ্চনানং মদ্দনপলিবুন্ধনকিলেসানং
রাগো খো ভন্তে নিমিত্তকরণোতিআদীসু যথা নাম দ্ৰিন্নং কুলানং সদিসা দ্ৰে ৰচ্ছকা হোন্তি। যাৰ তেসং লক্খণং ন কতং হোতি, তাৰ ‘‘অযং অসুককুলস্স ৰচ্ছকো, অযং অসুককুলস্সা’’তি ন সক্কা হোতি জানিতুং। যদা পন তেসং তিসূলাদীসু অঞ্ঞতরং লক্খণং কতং হোতি, তদা সক্কা হোতি জানিতুং। এৰমেৰ যাৰ পুগ্গলস্স রাগো নুপ্পজ্জতি, তাৰ ন সক্কা হোতি জানিতুং ‘‘অরিযো ৰা পুথুজ্জনো ৰা’’তি। রাগো পনস্স উপ্পজ্জমানোৰ ‘‘সরাগো নাম অযং পুগ্গলো’’তি সঞ্জানননিমিত্তং করোন্তো ৰিয উপ্পজ্জতি, তস্মা নিমিত্তকরণোতি ৰুত্তো। দোসমোহেসুপি এসেৰ নযো।
অনিমিত্তা চেতোৰিমুত্তিযো নাম তেরস ধম্মা ৰিপস্সনা, চত্তারো আরুপ্পা, চত্তারো মগ্গা, চত্তারি ফলানি। তত্থ ৰিপস্সনা নিচ্চনিমিত্তং সুখনিমিত্তং অত্তনিমিত্তং উগ্ঘাটেতীতি অনিমিত্তা নাম। চত্তারো আরুপ্পা রূপনিমিত্তস্স অভাৰা অনিমিত্তা নাম। মগ্গফলানি নিমিত্তকরানং কিলেসানং অভাৰেন অনিমিত্তানি, নিব্বানম্পি অনিমিত্তমেৰ, তং পন চেতোৰিমুত্তি ন হোতি, তস্মা ন গহিতং। অথ কস্মা সুঞ্ঞতা চেতোৰিমুত্তি ন গহিতাতি? সা ‘‘সুঞ্ঞা রাগেনা’’তিআদিৰচনতো সব্বত্থ অনুপৰিট্ঠাৰ, তস্মা ৰিসুং ন গহিতাতি।
একত্থাতি
৮. নিগণ্ঠনাটপুত্তসুত্তৰণ্ণনা
৩৫০. অট্ঠমে তেনুপসঙ্কমীতি সযং আগতাগমো ৰিঞ্ঞাতসাসনো অনাগামী অরিযসাৰকো সমানো কস্মা নগ্গভোগ্গং নিস্সিরিকং নিগণ্ঠং উপসঙ্কমীতি? উপৰাদমোচনত্থঞ্চেৰ ৰাদারোপনত্থঞ্চ। নিগণ্ঠা কির ‘‘সমণস্স গোতমস্স সাৰকা থদ্ধখদিরখাণুকসদিসা, কেনচি ন খ্ৰাহং এত্থ ভন্তে ভগৰতো সদ্ধায গচ্ছামীতি যস্স ঞাণেন অসচ্ছিকতং হোতি। সো ‘‘এৰং কিরেত’’ন্তি অঞ্ঞস্স সদ্ধায গচ্ছেয্য, মযা পন ঞাণেনেতং সচ্ছিকতং, তস্মা নাহং এত্থ ভগৰতো সদ্ধায গচ্ছামীতি দীপেন্তো এৰমাহ।
উল্লোকেত্ৰাতি কাযং উন্নামেত্ৰা কুচ্ছিং নীহরিত্ৰা গীৰং পগ্গয্হ সব্বং দিসং পেক্খমানো উল্লোকেত্ৰা। বাধেতব্বং মঞ্ঞেয্যাতি যথা ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা ন নিক্খমতি, এৰং পটিবাহিতব্বং মঞ্ঞেয্য বন্ধিতব্বং ৰা। সহধম্মিকাতি সকারণা। অথ মং পটিহরেয্যাসি সদ্ধিং নিগণ্ঠপরিসাযাতি এতেসং অত্থে ঞাতে অথ মে নিগণ্ঠপরিসায সদ্ধিং অভিগচ্ছেয্যাসি, পতীহারস্স মে সন্তিকং আগন্ত্ৰা অত্তনো আগতভাৰং জানাপেয্যাসীতি অত্থো। একো পঞ্হোতি একো পঞ্হমগ্গো, একং পঞ্হগৰেসনন্তি অত্থো। একো উদ্দেসোতি একং নাম কিন্তি? অযং একো উদ্দেসো। একং ৰেয্যাকরণন্তি ‘‘সব্বে সত্তা আহারট্ঠিতিকা’’তি (খু॰ পা॰ ৪.১; অ॰ নি॰ ১০.২৭) ইদং একং ৰেয্যাকরণং। এৰং সব্বত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো।
৯. অচেলকস্সপসুত্তৰণ্ণনা
৩৫১. নৰমে কীৰচিরং পব্বজিতস্সাতি কীৰচিরো কালো পব্বজিতস্সাতি অত্থো। উত্তরি মনুস্সধম্মাতি মনুস্সধম্মো নাম দসকুসলকম্মপথা, ততো মনুস্সধম্মতো উত্তরি। অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসোতি অরিযভাৰং কাতুং সমত্থতায অলমরিযোতি সঙ্খাতো ঞাণদস্সনৰিসেসো। নগ্গেয্যাতি নগ্গভাৰতো। মুণ্ডেয্যাতি মুণ্ডভাৰতো। পৰাল়নিপ্ফোটনাযাতি পাৰল়নিপ্ফোটনতো, ভূমিযং নিসীদন্তস্স আনিসদট্ঠানে লগ্গানং পংসুরজৰালিকানং ফোটনত্থং গহিতমোরপিঞ্ছমত্ততোতি অত্থো।
১০. গিলানদস্সনসুত্তৰণ্ণনা
৩৫২. দসমে আরামদেৰতাতি পুপ্ফারামফলারামেসু অধিৰত্থা দেৰতা। ৰনদেৰতাতি ৰনসণ্ডেসু অধিৰত্থা দেৰতা। রুক্খদেৰতাতি মত্তরাজকালে ৰেস্সৰণো চ দেৰতাতি এৰং তেসু তেসু রুক্খেসু অধিৰত্থা দেৰতা। ওসধিতিণৰনপ্পতীসূতি হরীতকামলকীআদীসু মুঞ্জপব্বজাদীসু সংগম্মাতি সন্নিপতিত্ৰা। সমাগম্মাতি ততো ততো সমাগন্ত্ৰা। পণিধেহীতি পত্থনাৰসেন ঠপেহি। ইজ্ঝিস্সতি সীলৰতো চেতোপণিধীতি সমিজ্ঝিস্সতি সীলৰন্তস্স চিত্তপত্থনা। ধম্মিকোতি দসকুসলধম্মসমন্নাগতো অগতিগমনরহিতো। ধম্মরাজাতি তস্সেৰ ৰেৰচনং, ধম্মেন ৰা লদ্ধরজ্জত্তা ধম্মরাজা। তস্মাতি ‘‘যস্মা তেন হি, অয্যপুত্ত, অম্হেপি ওৰদাহী’’তি ৰদথ, তস্মা। অপ্পটিৰিভত্তন্তি ‘‘ইদং ভিক্খূনং দস্সাম, ইদং অত্তনা ভুঞ্জিস্সামা’’তি এৰং অৰিভত্তং ভিক্খূহি সদ্ধিং সাধারণমেৰ ভৰিস্সতীতি।
চিত্তসংযুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।