৮. গামণিসংযুত্তং
১. চণ্ডসুত্তং
৩৫৩. সাৰত্থিনিদানং । অথ খো চণ্ডো গামণি যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো চণ্ডো গামণি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কো নু খো, ভন্তে, হেতু, কো পচ্চযো যেন মিধেকচ্চো চণ্ডো চণ্ডোত্ৰেৰ যেন মিধেকচ্চো চণ্ডোতেৰ (সী॰ পী॰) সঙ্খং গচ্ছতি। কো পন, ভন্তে, হেতু, কো পচ্চযো যেন মিধেকচ্চো সোরতো সোরতোত্ৰেৰ যেন মিধেকচ্চো সুরতোতেৰ (সী॰ পী॰) সঙ্খং গচ্ছতী’’তি? ‘‘ইধ, গামণি, একচ্চস্স রাগো অপ্পহীনো হোতি। রাগস্স অপ্পহীনত্তা পরে কোপেন্তি, পরেহি কোপিযমানো কোপং পাতুকরোতি। সো চণ্ডোত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি। দোসো অপ্পহীনো হোতি। দোসস্স অপ্পহীনত্তা পরে কোপেন্তি, পরেহি কোপিযমানো কোপং পাতুকরোতি। সো চণ্ডোত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি। মোহো অপ্পহীনো হোতি। মোহস্স অপ্পহীনত্তা পরে কোপেন্তি, পরেহি কোপিযমানো কোপং পাতুকরোতি। সো চণ্ডোত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি। অযং খো, গামণি, হেতু, অযং পচ্চযো যেন মিধেকচ্চো চণ্ডো চণ্ডোত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি’’।
‘‘ইধ পন, গামণি, একচ্চস্স রাগো পহীনো হোতি। রাগস্স পহীনত্তা পরে ন কোপেন্তি, পরেহি কোপিযমানো কোপং ন পাতুকরোতি। সো সোরতোত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি। দোসো পহীনো হোতি। দোসস্স পহীনত্তা পরে ন কোপেন্তি, পরেহি কোপিযমানো কোপং ন পাতুকরোতি। সো সোরতোত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি। মোহো পহীনো হোতি। মোহস্স পহীনত্তা পরে ন কোপেন্তি, পরেহি কোপিযমানো কোপং ন পাতুকরোতি। সো সোরতোত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি। অযং খো, গামণি, হেতু অযং পচ্চযো যেন মিধেকচ্চো সোরতো সোরতোত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতী’’তি।
এৰং ৰুত্তে, চণ্ডো গামণি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অভিক্কন্তং, ভন্তে, অভিক্কন্তং, ভন্তে! সেয্যথাপি, ভন্তে, নিক্কুজ্জিতং ৰা উক্কুজ্জেয্য, পটিচ্ছন্নং ৰা ৰিৰরেয্য, মূল়্হস্স ৰা মগ্গং আচিক্খেয্য, অন্ধকারে ৰা তেলপজ্জোতং ধারেয্য – চক্খুমন্তো রূপানি দক্খন্তীতি; এৰমেৰং ভগৰতা অনেকপরিযাযেন ধম্মো পকাসিতো। এসাহং, ভন্তে, ভগৰন্তং সরণং গচ্ছামি ধম্মঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ। উপাসকং মং ভগৰা ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি। পঠমং।
২. তালপুটসুত্তং
৩৫৪. একং সমযং ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি ৰেল়ুৰনে কলন্দকনিৰাপে। অথ খো তালপুটো তালপুত্তো (সী॰ স্যা॰ কং॰) নটগামণি যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো তালপুটো নটগামণি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সুতং মেতং, ভন্তে, পুব্বকানং আচরিযপাচরিযানং নটানং ভাসমানানং – ‘যো সো নটো রঙ্গমজ্ঝে সমজ্জমজ্ঝে সচ্চালিকেন জনং হাসেতি রমেতি, সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা পহাসানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জতী’তি। ইধ ভগৰা কিমাহা’’তি? ‘‘অলং, গামণি, তিট্ঠতেতং। মা মং এতং পুচ্ছী’’তি। দুতিযম্পি খো তালপুটো নটগামণি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সুতং মেতং, ভন্তে, পুব্বকানং আচরিযপাচরিযানং নটানং ভাসমানানং – ‘যো সো নটো রঙ্গমজ্ঝে সমজ্জমজ্ঝে সচ্চালিকেন জনং হাসেতি রমেতি, সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা পহাসানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জতী’তি। ইধ ভগৰা কিমাহা’’তি? ‘‘অলং, গামণি, তিট্ঠতেতং। মা মং এতং পুচ্ছী’’তি। ততিযম্পি খো তালপুটো নটগামণি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সুতং মেতং, ভন্তে, পুব্বকানং আচরিযপাচরিযানং নটানং ভাসমানানং – ‘যো সো নটো রঙ্গমজ্ঝে সমজ্জমজ্ঝে সচ্চালিকেন জনং হাসেতি রমেতি, সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা পহাসানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জতী’তি। ইধ ভগৰা কিমাহা’’তি?
‘‘অদ্ধা খো ত্যাহং, গামণি, ন লভামি নালত্থং (স্যা॰ কং॰ পী॰ ক॰) – ‘অলং, গামণি, তিট্ঠতেতং, মা মং এতং পুচ্ছী’তি। অপি চ ত্যাহং ব্যাকরিস্সামি। পুব্বে খো, গামণি, সত্তা অৰীতরাগা রাগবন্ধনবদ্ধা। তেসং নটো রঙ্গমজ্ঝে সমজ্জমজ্ঝে যে ধম্মা রজনীযা তে উপসংহরতি ভিয্যোসোমত্তায। পুব্বে খো, গামণি, সত্তা অৰীতদোসা দোসবন্ধনবদ্ধা। তেসং নটো রঙ্গমজ্ঝে সমজ্জমজ্ঝে যে ধম্মা দোসনীযা তে উপসংহরতি ভিয্যোসোমত্তায। পুব্বে খো, গামণি , সত্তা অৰীতমোহা মোহবন্ধনবদ্ধা। তেসং নটো রঙ্গমজ্ঝে সমজ্জমজ্ঝে যে ধম্মা মোহনীযা তে উপসংহরতি ভিয্যোসোমত্তায। সো অত্তনা মত্তো পমত্তো পরে মদেত্ৰা পমাদেত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা পহাসো নাম নিরযো তত্থ উপপজ্জতি। সচে খো পনস্স এৰংদিট্ঠি হোতি – ‘যো সো নটো রঙ্গমজ্ঝে সমজ্জমজ্ঝে সচ্চালিকেন জনং হাসেতি রমেতি, সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা পহাসানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জতী’তি, সাস্স হোতি মিচ্ছাদিট্ঠি। মিচ্ছাদিট্ঠিকস্স খো পনাহং, গামণি, পুরিসপুগ্গলস্স দ্ৰিন্নং গতীনং অঞ্ঞতরং গতিং ৰদামি – নিরযং ৰা তিরচ্ছানযোনিং ৰা’’তি।
এৰং ৰুত্তে, তালপুটো নটগামণি, পরোদি, অস্সূনি পৰত্তেসি। ‘‘এতং খো ত্যাহং, গামণি, নালত্থং – ‘অলং, গামণি, তিট্ঠতেতং; মা মং এতং পুচ্ছী’’’তি। ‘‘নাহং, ভন্তে, এতং রোদামি যং মং ভগৰা এৰমাহ; অপি চাহং, ভন্তে, পুব্বকেহি আচরিযপাচরিযেহি নটেহি দীঘরত্তং নিকতো ৰঞ্চিতো পলুদ্ধো – ‘যো সো নটো রঙ্গমজ্ঝে সমজ্জমজ্ঝে সচ্চালিকেন জনং হাসেতি রমেতি সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা পহাসানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জতী’’’তি। ‘‘অভিক্কন্তং, ভন্তে, অভিক্কন্তং, ভন্তে! সেয্যথাপি, ভন্তে, নিক্কুজ্জিতং ৰা উক্কুজ্জেয্য, পটিচ্ছন্নং ৰা ৰিৰরেয্য, মূল়্হস্স ৰা মগ্গং আচিক্খেয্য, অন্ধকারে ৰা তেলপজ্জোতং ধারেয্য – চক্খুমন্তো রূপানি দক্খন্তীতি; এৰমেৰং ভগৰতা অনেকপরিযাযেন ধম্মো পকাসিতো। এসাহং, ভন্তে, ভগৰন্তং সরণং গচ্ছামি ধম্মঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ। লভেয্যাহং, ভন্তে, ভগৰতো সন্তিকে পব্বজ্জং, লভেয্যং উপসম্পদ’’ন্তি। অলত্থ খো তালপুটো নটগামণি ভগৰতো সন্তিকে পব্বজ্জং, অলত্থ উপসম্পদং। অচিরূপসম্পন্নো চ পনাযস্মা তালপুটো…পে॰… অরহতং অহোসীতি। দুতিযং।
৩. যোধাজীৰসুত্তং
৩৫৫. অথ খো যোধাজীৰো গামণি যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা…পে॰… একমন্তং নিসিন্নো খো যোধাজীৰো গামণি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সুতং মেতং, ভন্তে, পুব্বকানং আচরিযপাচরিযানং যোধাজীৰানং ভাসমানানং – ‘যো সো যোধাজীৰো সঙ্গামে উস্সহতি ৰাযমতি, তমেনং উস্সহন্তং ৰাযমন্তং পরে হনন্তি পরিযাপাদেন্তি, সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা পরজিতানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জতী’তি। ইধ ভগৰা কিমাহা’’তি? ‘‘অলং , গামণি, তিট্ঠতেতং; মা মং এতং পুচ্ছী’’তি। দুতিযম্পি খো…পে॰… ততিযম্পি খো যোধাজীৰো গামণি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সুতং মেতং, ভন্তে, পুব্বকানং আচরিযপাচরিযানং যোধাজীৰানং ভাসমানানং – ‘যো সো যোধাজীৰো সঙ্গামে উস্সহতি ৰাযমতি, তমেনং উস্সহন্তং ৰাযমন্তং পরে হনন্তি পরিযাপাদেন্তি, সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা পরজিতানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জতী’তি। ইধ ভগৰা কিমাহা’’তি?
‘‘অদ্ধা খো ত্যাহং, গামণি, ন লভামি – ‘অলং, গামণি, তিট্ঠতেতং; মা মং এতং পুচ্ছী’তি। অপি চ ত্যাহং ব্যাকরিস্সামি। যো সো, গামণি, যোধাজীৰো সঙ্গামে উস্সহতি ৰাযমতি, তস্স তং চিত্তং পুব্বে গহিতং হীনং (সী॰ পী॰) দুক্কটং দুপ্পণিহিতং – ‘ইমে সত্তা হঞ্ঞন্তু ৰা বজ্ঝন্তু ৰা উচ্ছিজ্জন্তু ৰা ৰিনস্সন্তু ৰা মা ৰা অহেসুং ইতি ৰা’তি। তমেনং উস্সহন্তং ৰাযমন্তং পরে হনন্তি পরিযাপাদেন্তি; সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা পরজিতো নাম নিরযো তত্থ উপপজ্জতীতি। সচে খো পনস্স এৰং দিট্ঠি হোতি – ‘যো সো যোধাজীৰো সঙ্গামে উস্সহতি ৰাযমতি তমেনং উস্সহন্তং ৰাযমন্তং পরে হনন্তি পরিযাপাদেন্তি, সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা পরজিতানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জতী’তি, সাস্স হোতি মিচ্ছাদিট্ঠি। মিচ্ছাদিট্ঠিকস্স খো পনাহং, গামণি, পুরিসপুগ্গলস্স দ্ৰিন্নং গতীনং অঞ্ঞতরং গতিং ৰদামি – নিরযং ৰা তিরচ্ছানযোনিং ৰা’’তি।
এৰং ৰুত্তে, যোধাজীৰো গামণি পরোদি, অস্সূনি পৰত্তেসি। ‘‘এতং খো ত্যাহং, গামণি, নালত্থং – ‘অলং, গামণি, তিট্ঠতেতং; মা মং এতং পুচ্ছী’’’তি। ‘‘নাহং, ভন্তে, এতং রোদামি যং মং ভগৰা এৰমাহ ; অপিচাহং, ভন্তে, পুব্বকেহি আচরিযপাচরিযেহি যোধাজীৰেহি দীঘরত্তং নিকতো ৰঞ্চিতো পলুদ্ধো – ‘যো সো যোধাজীৰো সঙ্গামে উস্সহতি ৰাযমতি, তমেনং উস্সহন্তং ৰাযমন্তং পরে হনন্তি পরিযাপাদেন্তি, সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা পরজিতানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জতী’’’তি। ‘‘অভিক্কন্তং, ভন্তে…পে॰… অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি। ততিযং।
৪. হত্থারোহসুত্তং
৩৫৬. অথ খো হত্থারোহো গামণি যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা…পে॰… অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গতন্তি। চতুত্থং।
৫. অস্সারোহসুত্তং
৩৫৭. অথ খো অস্সারোহো গামণি যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো অস্সারোহো গামণি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সুতং মেতং, ভন্তে, পুব্বকানং আচরিযপাচরিযানং অস্সারোহানং ভাসমানানং – ‘যো সো অস্সারোহো সঙ্গামে উস্সহতি ৰাযমতি, তমেনং উস্সহন্তং ৰাযমন্তং পরে হনন্তি পরিযাপাদেন্তি, সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা পরজিতানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জতী’তি। ইধ ভগৰা কিমাহা’’তি? ‘‘অলং, গামণি, তিট্ঠতেতং; মা মং এতং পুচ্ছী’’তি। দুতিযম্পি খো…পে॰… ততিযম্পি খো অস্সারোহো গামণি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সুতং মেতং, ভন্তে, পুব্বকানং আচরিযপাচরিযানং অস্সারোহানং ভাসমানানং – ‘যো সো অস্সারোহো সঙ্গামে উস্সহতি ৰাযমতি, তমেনং উস্সহন্তং ৰাযমন্তং পরে হনন্তি পরিযাপাদেন্তি, সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা পরজিতানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জতী’তি। ইধ ভগৰা কিমাহা’’তি?
‘‘অদ্ধা খো ত্যাহং, গামণি, ন লভামি – ‘অলং, গামণি, তিট্ঠতেতং; মা মং এতং পুচ্ছী’তি। অপি চ খো ত্যাহং ব্যাকরিস্সামি। যো সো, গামণি, অস্সারোহো সঙ্গামে উস্সহতি ৰাযমতি তস্স তং চিত্তং পুব্বে গহিতং দুক্কটং দুপ্পণিহিতং – ‘ইমে সত্তা হঞ্ঞন্তু ৰা বজ্ঝন্তু ৰা উচ্ছিজ্জন্তু ৰা ৰিনস্সন্তু ৰা মা অহেসুং ইতি ৰা’তি। তমেনং উস্সহন্তং ৰাযমন্তং পরে হনন্তি পরিযাপাদেন্তি, সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা পরজিতো নাম নিরযো তত্থ উপপজ্জতি। সচে খো পনস্স এৰং দিট্ঠি হোতি – ‘যো সো অস্সারোহো সঙ্গামে উস্সহতি ৰাযমতি, তমেনং উস্সহন্তং ৰাযমন্তং পরে হনন্তি পরিযাপাদেন্তি, সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা পরজিতানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জতী’তি, সাস্স হোতি মিচ্ছাদিট্ঠি। মিচ্ছাদিট্ঠিকস্স খো পনাহং গামণি, পুরিসপুগ্গলস্স দ্ৰিন্নং গতীনং অঞ্ঞতরং গতিং ৰদামি – নিরযং ৰা তিরচ্ছানযোনিং ৰা’’তি।
এৰং ৰুত্তে, অস্সারোহো গামণি পরোদি, অস্সূনি পৰত্তেসি। ‘‘এতং খো ত্যাহং, গামণি, নালত্থং – ‘অলং, গামণি, তিট্ঠতেতং; মা মং এতং পুচ্ছী’’’তি। ‘‘নাহং, ভন্তে, এতং রোদামি যং মং ভগৰা এৰমাহ। অপিচাহং, ভন্তে, পুব্বকেহি আচরিযপাচরিযেহি অস্সারোহেহি দীঘরত্তং নিকতো ৰঞ্চিতো পলুদ্ধো – ‘যো সো অস্সারোহো সঙ্গামে উস্সহতি ৰাযমতি, তমেনং উস্সহন্তং ৰাযমন্তং পরে হনন্তি পরিযাপাদেন্তি, সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা পরজিতানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জতী’’’তি। ‘‘অভিক্কন্তং, ভন্তে…পে॰… অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি। পঞ্চমং।
৬. অসিবন্ধকপুত্তসুত্তং
৩৫৮. একং সমযং ভগৰা নাল়ন্দাযং ৰিহরতি পাৰারিকম্বৰনে। অথ খো অসিবন্ধকপুত্তো গামণি যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো অসিবন্ধকপুত্তো গামণি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ব্রাহ্মণা, ভন্তে, পচ্ছা ভূমকা কামণ্ডলুকা সেৰালমালিকা উদকোরোহকা অগ্গিপরিচারকা। তে মতং কালঙ্কতং উয্যাপেন্তি নাম সঞ্ঞাপেন্তি নাম সগ্গং নাম ওক্কামেন্তি। ভগৰা পন, ভন্তে, অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো পহোতি তথা কাতুং যথা সব্বো লোকো কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জেয্যা’’তি? ‘‘তেন হি, গামণি, তঞ্ঞেৰেত্থ পটিপুচ্ছিস্সামি। যথা তে খমেয্য তথা নং ব্যাকরেয্যাসী’’তি।
‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, গামণি, ইধস্স পুরিসো পাণাতিপাতী অদিন্নাদাযী কামেসুমিচ্ছাচারী মুসাৰাদী পিসুণৰাচো ফরুসৰাচো সম্ফপ্পলাপী অভিজ্ঝালু ব্যাপন্নচিত্তো মিচ্ছাদিট্ঠিকো। তমেনং মহা জনকাযো সঙ্গম্ম সমাগম্ম আযাচেয্য থোমেয্য পঞ্জলিকো অনুপরিসক্কেয্য – ‘অযং পুরিসো কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জতূ’তি। তং কিং মঞ্ঞসি, গামণি , অপি নু সো পুরিসো মহতো জনকাযস্স আযাচনহেতু ৰা থোমনহেতু ৰা পঞ্জলিকা অনুপরিসক্কনহেতু ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জেয্যা’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’।
‘‘সেয্যথাপি, গামণি, পুরিসো মহতিং পুথুসিলং গম্ভীরে উদকরহদে পক্খিপেয্য। তমেনং মহা জনকাযো সঙ্গম্ম সমাগম্ম আযাচেয্য থোমেয্য পঞ্জলিকো অনুপরিসক্কেয্য – ‘উম্মুজ্জ, ভো পুথুসিলে, উপ্লৰ, ভো পুথুসিলে , থলমুপ্লৰ, ভো পুথুসিলে’তি। তং কিং মঞ্ঞসি, গামণি, অপি নু সা পুথুসিলা মহতো জনকাযস্স আযাচনহেতু ৰা থোমনহেতু ৰা পঞ্জলিকা অনুপরিসক্কনহেতু ৰা উম্মুজ্জেয্য ৰা উপ্লৰেয্য ৰা থলং ৰা উপ্লৰেয্যা’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’। ‘‘এৰমেৰ খো, গামণি, যো সো পুরিসো পাণাতিপাতী অদিন্নাদাযী কামেসুমিচ্ছাচারী মুসাৰাদী পিসুণৰাচো ফরুসৰাচো সম্ফপ্পলাপী অভিজ্ঝালু ব্যাপন্নচিত্তো মিচ্ছাদিট্ঠিকো। কিঞ্চাপি তং মহা জনকাযো সঙ্গম্ম সমাগম্ম আযাচেয্য থোমেয্য পঞ্জলিকো অনুপরিসক্কেয্য – ‘অযং পুরিসো কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জতূ’’’তি, অথ খো সো পুরিসো কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জেয্য।
‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, গামণি, ইধস্স ইধ (ক॰), ইধ চস্স (?) পুরিসো পাণাতিপাতা পটিৰিরতো অদিন্নাদানা পটিৰিরতো কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো মুসাৰাদা পটিৰিরতো পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতো ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতো সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতো অনভিজ্ঝালু অব্যাপন্নচিত্তো সম্মাদিট্ঠিকো। তমেনং মহা জনকাযো সঙ্গম্ম সমাগম্ম আযাচেয্য থোমেয্য পঞ্জলিকো অনুপরিসক্কেয্য – ‘অযং পুরিসো কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতূ’তি। তং কিং মঞ্ঞসি, গামণি, অপি নু সো পুরিসো মহতো জনকাযস্স আযাচনহেতু ৰা থোমনহেতু ৰা পঞ্জলিকা অনুপরিসক্কনহেতু ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জেয্যা’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’।
‘‘সেয্যথাপি, গামণি, পুরিসো সপ্পিকুম্ভং ৰা তেলকুম্ভং ৰা গম্ভীরে উদকরহদে ওগাহেত্ৰা ভিন্দেয্য। তত্র যাস্স সক্খরা ৰা কঠলা ৰা সা অধোগামী অধোগামিনী (?) অস্স; যঞ্চ খ্ৰস্স তত্র সপ্পি ৰা তেলং ৰা তং উদ্ধং গামি অস্স। তমেনং মহা জনকাযো সঙ্গম্ম সমাগম্ম আযাচেয্য থোমেয্য পঞ্জলিকো অনুপরিসক্কেয্য – ‘ওসীদ, ভো সপ্পিতেল, সংসীদ , ভো সপ্পিতেল, অধো গচ্ছ, ভো সপ্পিতেলা’তি। তং কিং মঞ্ঞসি, গামণি, অপি নু তং সপ্পিতেলং মহতো জনকাযস্স আযাচনহেতু ৰা থোমনহেতু ৰা পঞ্জলিকা অনুপরিসক্কনহেতু ৰা ওসীদেয্য ৰা সংসীদেয্য ৰা অধো ৰা গচ্ছেয্যা’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’। ‘‘এৰমেৰ খো, গামণি, যো সো পুরিসো পাণাতিপাতা পটিৰিরতো, অদিন্নাদানা পটিৰিরতো, কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো, মুসাৰাদা পটিৰিরতো, পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতো, ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতো , সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতো, অনভিজ্ঝালু, অব্যাপন্নচিত্তো, সম্মাদিট্ঠিকো, কিঞ্চাপি তং মহা জনকাযো সঙ্গম্ম সমাগম্ম আযাচেয্য থোমেয্য পঞ্জলিকো অনুপরিসক্কেয্য – ‘অযং পুরিসো কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতূ’তি, অথ খো সো পুরিসো কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জেয্যা’’তি। এৰং ৰুত্তে, অসিবন্ধকপুত্তো গামণি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অভিক্কন্তং, ভন্তে…পে॰… অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি। ছট্ঠং।
৭. খেত্তূপমসুত্তং
৩৫৯. একং সমযং ভগৰা নাল়ন্দাযং ৰিহরতি পাৰারিকম্বৰনে। অথ খো অসিবন্ধকপুত্তো গামণি যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো অসিবন্ধকপুত্তো গামণি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ননু, ভন্তে, ভগৰা সব্বপাণভূতহিতানুকম্পী ৰিহরতী’’তি? ‘‘এৰং, গামণি, তথাগতো সব্বপাণভূতহিতানুকম্পী ৰিহরতী’’তি। ‘‘অথ কিঞ্চরহি, ভন্তে, ভগৰা একচ্চানং সক্কচ্চং ধম্মং দেসেতি, একচ্চানং নো তথা সক্কচ্চং ধম্মং দেসেতী’’তি? ‘‘তেন হি, গামণি, তঞ্ঞেৰেত্থ পটিপুচ্ছিস্সামি। যথা তে খমেয্য তথা নং ব্যাকরেয্যাসি। তং কিং মঞ্ঞসি, গামণি, ইধস্সু ইধ (সী॰ স্যা॰ কং॰ পী॰) কস্সকস্স গহপতিনো তীণি খেত্তানি – একং খেত্তং অগ্গং, একং খেত্তং মজ্ঝিমং, একং খেত্তং হীনং জঙ্গলং ঊসরং পাপভূমি। তং কিং মঞ্ঞসি, গামণি, অসু কস্সকো গহপতি বীজানি পতিট্ঠাপেতুকামো কত্থ পঠমং পতিট্ঠাপেয্য, যং ৰা অদুং খেত্তং অগ্গং , যং ৰা অদুং খেত্তং মজ্ঝিমং, যং ৰা অদুং খেত্তং হীনং জঙ্গলং ঊসরং পাপভূমী’’তি? ‘‘অসু, ভন্তে, কস্সকো গহপতি বীজানি পতিট্ঠাপেতুকামো যং অদুং খেত্তং অগ্গং তত্থ পতিট্ঠাপেয্য । তত্থ পতিট্ঠাপেত্ৰা যং অদুং খেত্তং মজ্ঝিমং তত্থ পতিট্ঠাপেয্য। তত্থ পতিট্ঠাপেত্ৰা যং অদুং খেত্তং হীনং জঙ্গলং ঊসরং পাপভূমি তত্থ পতিট্ঠাপেয্যপি, নোপি পতিট্ঠাপেয্য। তং কিস্স হেতু? অন্তমসো গোভত্তম্পি ভৰিস্সতী’’তি।
‘‘সেয্যথাপি, গামণি, যং অদুং খেত্তং অগ্গং; এৰমেৰ ময্হং ভিক্খুভিক্খুনিযো। তেসাহং ধম্মং দেসেমি – আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণং, সাত্থং সব্যঞ্জনং কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং পকাসেমি। তং কিস্স হেতু? এতে হি, গামণি, মংদীপা মংলেণা মংতাণা মংসরণা ৰিহরন্তি। সেয্যথাপি, গামণি, যং অদুং খেত্তং মজ্ঝিমং; এৰমেৰ ময্হং উপাসকউপাসিকাযো। তেসং পাহং ধম্মং দেসেমি – আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণং, সাত্থং সব্যঞ্জনং কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং পকাসেমি। তং কিস্স হেতু? এতে হি, গামণি, মংদীপা মংলেণা মংতাণা মংসরণা ৰিহরন্তি। সেয্যথাপি, গামণি, যং অদুং খেত্তং হীনং জঙ্গলং ঊসরং পাপভূমি; এৰমেৰ ময্হং অঞ্ঞতিত্থিযা সমণব্রাহ্মণপরিব্বাজকা । তেসং পাহং ধম্মং দেসেমি – আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণং সাত্থং সব্যঞ্জনং, কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং পকাসেমি। তং কিস্স হেতু? অপ্পেৰ নাম একং পদম্পি আজানেয্যুং তং নেসং অস্স দীঘরত্তং হিতায সুখাযা’’তি।
‘‘সেয্যথাপি, গামণি, পুরিসস্স তযো উদকমণিকা – একো উদকমণিকো অচ্ছিদ্দো অহারী অপরিহারী, একো উদকমণিকো অচ্ছিদ্দো হারী পরিহারী, একো উদকমণিকো ছিদ্দো হারী পরিহারী। তং কিং মঞ্ঞসি, গামণি, অসু পুরিসো উদকং নিক্খিপিতুকামো কত্থ পঠমং নিক্খিপেয্য, যো ৰা সো উদকমণিকো অচ্ছিদ্দো অহারী অপরিহারী, যো ৰা সো উদকমণিকো অচ্ছিদ্দো হারী পরিহারী, যো ৰা সো উদকমণিকো ছিদ্দো হারী পরিহারী’’তি? ‘‘অসু, ভন্তে, পুরিসো উদকং নিক্খিপিতুকামো, যো সো উদকমণিকো অচ্ছিদ্দো অহারী অপরিহারী তত্থ নিক্খিপেয্য, তত্থ নিক্খিপিত্ৰা, যো সো উদকমণিকো অচ্ছিদ্দো হারী পরিহারী তত্থ নিক্খিপেয্য, তত্থ নিক্খিপিত্ৰা, যো সো উদকমণিকো ছিদ্দো হারী পরিহারী তত্থ নিক্খিপেয্যপি, নোপি নিক্খিপেয্য। তং কিস্স হেতু? অন্তমসো ভণ্ডধোৰনম্পি ভৰিস্সতী’’তি।
‘‘সেয্যথাপি, গামণি, যো সো উদকমণিকো অচ্ছিদ্দো অহারী অপরিহারী; এৰমেৰ ময্হং ভিক্খুভিক্খুনিযো। তেসাহং ধম্মং দেসেমি – আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণং সাত্থং সব্যঞ্জনং , কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং পকাসেমি। তং কিস্স হেতু? এতে হি, গামণি, মংদীপা মংলেণা মংতাণা মংসরণা ৰিহরন্তি। সেয্যথাপি, গামণি, যো সো উদকমণিকো অচ্ছিদ্দো হারী পরিহারী; এৰমেৰ ময্হং উপাসকউপাসিকাযো। তেসাহং ধম্মং দেসেমি – আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণং সাত্থং সব্যঞ্জনং, কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং পকাসেমি। তং কিস্স হেতু? এতে হি, গামণি, মংদীপা মংলেণা মংতাণা মংসরণা ৰিহরন্তি। সেয্যথাপি, গামণি, যো সো উদকমণিকো ছিদ্দো হারী পরিহারী; এৰমেৰ ময্হং অঞ্ঞতিত্থিযা সমণব্রাহ্মণপরিব্বাজকা। তেসাহং ধম্মং দেসেমি – আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণং সাত্থং সব্যঞ্জনং কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং পকাসেমি। তং কিস্স হেতু? অপ্পেৰ নাম একং পদম্পি আজানেয্যুং, তং নেসং অস্স দীঘরত্তং হিতায সুখাযা’’তি। এৰং ৰুত্তে, অসিবন্ধকপুত্তো গামণি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অভিক্কন্তং, ভন্তে…পে॰… অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি। সত্তমং।
৮. সঙ্খধমসুত্তং
৩৬০. একং সমযং ভগৰা নাল়ন্দাযং ৰিহরতি পাৰারিকম্বৰনে। অথ খো অসিবন্ধকপুত্তো গামণি নিগণ্ঠসাৰকো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নং খো অসিবন্ধকপুত্তং গামণিং ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘কথং নু খো, গামণি, নিগণ্ঠো নাটপুত্তো সাৰকানং ধম্মং দেসেতী’’তি? ‘‘এৰং খো, ভন্তে, নিগণ্ঠো নাটপুত্তো সাৰকানং ধম্মং দেসেতি – ‘যো কোচি পাণং অতিপাতেতি, সব্বো সো আপাযিকো নেরযিকো, যো কোচি অদিন্নং আদিযতি, সব্বো সো আপাযিকো নেরযিকো , যো কোচি কামেসু মিচ্ছা চরতি, সব্বো সো আপাযিকো নেরযিকো, যো কোচি মুসা ভণতি সব্বো, সো আপাযিকো নেরযিকো। যংবহুলং যংবহুলং ৰিহরতি, তেন তেন নীযতী’তি। এৰং খো, ভন্তে, নিগণ্ঠো নাটপুত্তো সাৰকানং ধম্মং দেসেতী’’তি। ‘‘‘যংবহুলং যংবহুলঞ্চ, গামণি, ৰিহরতি, তেন তেন নীযতি’, এৰং সন্তে ন কোচি আপাযিকো নেরযিকো ভৰিস্সতি, যথা নিগণ্ঠস্স নাটপুত্তস্স ৰচনং’’।
‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, গামণি, যো সো পুরিসো পাণাতিপাতী রত্তিযা ৰা দিৰসস্স ৰা সমযাসমযং উপাদায, কতমো বহুতরো সমযো, যং ৰা সো পাণমতিপাতেতি, যং ৰা সো পাণং নাতিপাতেতী’’তি? ‘‘যো সো, ভন্তে, পুরিসো পাণাতিপাতী রত্তিযা ৰা দিৰসস্স ৰা সমযাসমযং উপাদায, অপ্পতরো সো সমযো যং সো পাণমতিপাতেতি, অথ খো স্ৰেৰ বহুতরো সমযো যং সো পাণং নাতিপাতেতী’’তি। ‘‘‘যংবহুলং যংবহুলঞ্চ, গামণি, ৰিহরতি তেন তেন নীযতী’তি, এৰং সন্তে ন কোচি আপাযিকো নেরযিকো ভৰিস্সতি, যথা নিগণ্ঠস্স নাটপুত্তস্স ৰচনং’’।
‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, গামণি, যো সো পুরিসো অদিন্নাদাযী রত্তিযা ৰা দিৰসস্স ৰা সমযাসমযং উপাদায, কতমো বহুতরো সমযো, যং ৰা সো অদিন্নং আদিযতি, যং ৰা সো অদিন্নং নাদিযতী’’তি। ‘‘যো সো, ভন্তে, পুরিসো অদিন্নাদাযী রত্তিযা ৰা দিৰসস্স ৰা সমযাসমযং উপাদায অপ্পতরো সো সমযো, যং সো অদিন্নং আদিযতি, অথ খো স্ৰেৰ বহুতরো সমযো, যং সো অদিন্নং নাদিযতী’’তি। ‘‘‘যংবহুলং যংবহুলঞ্চ, গামণি, ৰিহরতি তেন তেন নীযতী’তি, এৰং সন্তে ন কোচি আপাযিকো নেরযিকো ভৰিস্সতি, যথা নিগণ্ঠস্স নাটপুত্তস্স ৰচনং’’।
‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, গামণি, যো সো পুরিসো কামেসুমিচ্ছাচারী রত্তিযা ৰা দিৰসস্স ৰা সমযাসমযং উপাদায, কতমো বহুতরো সমযো, যং ৰা সো কামেসু মিচ্ছা চরতি, যং ৰা সো কামেসু মিচ্ছা ন চরতী’’তি? ‘‘যো সো, ভন্তে, পুরিসো কামেসুমিচ্ছাচারী রত্তিযা ৰা দিৰসস্স ৰা সমযাসমযং উপাদায, অপ্পতরো সো সমযো যং সো কামেসু মিচ্ছা চরতি, অথ খো স্ৰেৰ বহুতরো সমযো, যং সো কামেসু মিচ্ছা ন চরতী’’তি। ‘‘‘যংবহুলং যংবহুলঞ্চ, গামণি, ৰিহরতি তেন তেন নীযতী’তি , এৰং সন্তে ন কোচি আপাযিকো নেরযিকো ভৰিস্সতি, যথা নিগণ্ঠস্স নাটপুত্তস্স ৰচনং’’।
‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, গামণি, যো সো পুরিসো মুসাৰাদী রত্তিযা ৰা দিৰসস্স ৰা সমযাসমযং উপাদায, কতমো বহুতরো সমযো, যং ৰা সো মুসা ভণতি, যং ৰা সো মুসা ন ভণতী’’তি? ‘‘যো সো, ভন্তে , পুরিসো মুসাৰাদী রত্তিযা ৰা দিৰসস্স ৰা সমযাসমযং উপাদায , অপ্পতরো সো সমযো, যং সো মুসা ভণতি, অথ খো স্ৰেৰ বহুতরো সমযো, যং সো মুসা ন ভণতী’’তি। ‘‘‘যংবহুলং যংবহুলঞ্চ, গামণি, ৰিহরতি তেন তেন নীযতী’তি, এৰং সন্তে ন কোচি আপাযিকো নেরযিকো ভৰিস্সতি, যথা নিগণ্ঠস্স নাটপুত্তস্স ৰচনং’’।
‘‘ইধ, গামণি, একচ্চো সত্থা এৰংৰাদী হোতি এৰংদিট্ঠি এৰংদিট্ঠী (ক॰) – ‘যো কোচি পাণমতিপাতেতি, সব্বো সো আপাযিকো নেরযিকো, যো কোচি অদিন্নং আদিযতি, সব্বো সো আপাযিকো নেরযিকো, যো কোচি কামেসু মিচ্ছা চরতি, সব্বো সো আপাযিকো নেরযিকো, যো কোচি মুসা ভণতি, সব্বো সো আপাযিকো নেরযিকো’তি। তস্মিং খো পন, গামণি, সত্থরি সাৰকো অভিপ্পসন্নো হোতি। তস্স এৰং হোতি – ‘ময্হং খো সত্থা এৰংৰাদী এৰংদিট্ঠি – যো কোচি পাণমতিপাতেতি, সব্বো সো আপাযিকো নেরযিকোতি। অত্থি খো পন মযা পাণো অতিপাতিতো, অহম্পম্হি আপাযিকো নেরযিকোতি দিট্ঠিং পটিলভতি। তং, গামণি, ৰাচং অপ্পহায তং চিত্তং অপ্পহায তং দিট্ঠিং অপ্পটিনিস্সজ্জিত্ৰা যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে। ময্হং খো সত্থা এৰংৰাদী এৰংদিট্ঠি – যো কোচি অদিন্নং আদিযতি, সব্বো সো আপাযিকো নেরযিকোতি। অত্থি খো পন মযা অদিন্নং আদিন্নং অহম্পম্হি আপাযিকো নেরযিকোতি দিট্ঠিং পটিলভতি। তং, গামণি, ৰাচং অপ্পহায তং চিত্তং অপ্পহায তং দিট্ঠিং অপ্পটিনিস্সজ্জিত্ৰা যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে। ময্হং খো সত্থা এৰংৰাদী এৰংদিট্ঠি – যো কোচি কামেসু মিচ্ছা চরতি, সব্বো সো আপাযিকো নেরযিকো’তি। অত্থি খো পন মযা কামেসু মিচ্ছা চিণ্ণং। ‘অহম্পম্হি আপাযিকো নেরযিকো’তি দিট্ঠিং পটিলভতি। তং, গামণি, ৰাচং অপ্পহায তং চিত্তং অপ্পহায তং দিট্ঠিং অপ্পটিনিস্সজ্জিত্ৰা যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে। ময্হং খো সত্থা এৰংৰাদী এৰংদিট্ঠি – যো কোচি মুসা ভণতি, সব্বো সো আপাযিকো নেরযিকোতি। অত্থি খো পন মযা মুসা ভণিতং। ‘অহম্পম্হি আপাযিকো নেরযিকো’তি দিট্ঠিং পটিলভতি। তং, গামণি, ৰাচং অপ্পহায তং চিত্তং অপ্পহায তং দিট্ঠিং অপ্পটিনিস্সজ্জিত্ৰা যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে।
‘‘ইধ পন, গামণি, তথাগতো লোকে উপ্পজ্জতি অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো লোকৰিদূ অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথি সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা। সো অনেকপরিযাযেন পাণাতিপাতং গরহতি ৰিগরহতি, ‘পাণাতিপাতা ৰিরমথা’তি চাহ। অদিন্নাদানং গরহতি ৰিগরহতি, ‘অদিন্নাদানা ৰিরমথা’তি চাহ। কামেসুমিচ্ছাচারং গরহতি, ৰিগরহতি ‘কামেসুমিচ্ছাচারা ৰিরমথা’তি চাহ। মুসাৰাদং গরহতি ৰিগরহতি ‘মুসাৰাদা ৰিরমথা’তি চাহ। তস্মিং খো পন, গামণি, সত্থরি সাৰকো অভিপ্পসন্নো হোতি। সো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘ভগৰা খো অনেকপরিযাযেন পাণাতিপাতং গরহতি ৰিগরহতি, পাণাতিপাতা ৰিরমথাতি চাহ। অত্থি খো পন মযা পাণো অতিপাতিতো যাৰতকো ৰা তাৰতকো ৰা। যো খো পন মযা পাণো অতিপাতিতো যাৰতকো ৰা তাৰতকো ৰা, তং ন সুট্ঠু, তং ন সাধু। অহঞ্চেৰ অহঞ্চে (?) খো পন তপ্পচ্চযা ৰিপ্পটিসারী অস্সং। ন মেতং পাপং কম্মং পাপকম্মং (স্যা॰ কং॰ পী॰ ক॰) অকতং ভৰিস্সতী’তি। সো ইতি পটিসঙ্খায তঞ্চেৰ পাণাতিপাতং পজহতি। আযতিঞ্চ পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি। এৰমেতস্স পাপস্স কম্মস্স পহানং হোতি। এৰমেতস্স পাপস্স কম্মস্স সমতিক্কমো হোতি।
‘‘‘ভগৰা খো অনেকপরিযাযেন অদিন্নাদানং গরহতি ৰিগরহতি, অদিন্নাদানা ৰিরমথাতি চাহ। অত্থি খো পন মযা অদিন্নং আদিন্নং যাৰতকং ৰা তাৰতকং ৰা। যং খো পন মযা অদিন্নং আদিন্নং যাৰতকং ৰা তাৰতকং ৰা তং ন সুট্ঠু, তং ন সাধু। অহঞ্চেৰ খো পন তপ্পচ্চযা ৰিপ্পটিসারী অস্সং, ন মেতং পাপং কম্মং অকতং ভৰিস্সতী’তি। সো ইতি পটিসঙ্খায তঞ্চেৰ অদিন্নাদানং পজহতি। আযতিঞ্চ অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি। এৰমেতস্স পাপস্স কম্মস্স পহানং হোতি। এৰমেতস্স পাপস্স কম্মস্স সমতিক্কমো হোতি।
‘‘‘ভগৰা খো পন অনেকপরিযাযেন কামেসুমিচ্ছাচারং গরহতি ৰিগরহতি, কামেসুমিচ্ছাচারা ৰিরমথাতি চাহ। অত্থি খো পন মযা কামেসু মিচ্ছা চিণ্ণং যাৰতকং ৰা তাৰতকং ৰা। যং খো পন মযা কামেসু মিচ্ছা চিণ্ণং যাৰতকং ৰা তাৰতকং ৰা তং ন সুট্ঠু, তং ন সাধু। অহঞ্চেৰ খো পন তপ্পচ্চযা ৰিপ্পটিসারী অস্সং, ন মেতং পাপং কম্মং অকতং ভৰিস্সতী’তি। সো ইতি পটিসঙ্খায তঞ্চেৰ কামেসুমিচ্ছাচারং পজহতি, আযতিঞ্চ কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো হোতি। এৰমেতস্স পাপস্স কম্মস্স পহানং হোতি। এৰমেতস্স পাপস্স কম্মস্স সমতিক্কমো হোতি।
‘‘‘ভগৰা খো পন অনেকপরিযাযেন মুসাৰাদং গরহতি ৰিগরহতি, মুসাৰাদা ৰিরমথাতি চাহ। অত্থি খো পন মযা মুসা ভণিতং যাৰতকং ৰা তাৰতকং ৰা। যং খো পন মযা মুসা ভণিতং যাৰতকং ৰা তাৰতকং ৰা তং ন সুট্ঠু, তং ন সাধু। অহঞ্চেৰ খো পন তপ্পচ্চযা ৰিপ্পটিসারী অস্সং, ন মেতং পাপং কম্মং অকতং ভৰিস্সতী’তি। সো ইতি পটিসঙ্খায তঞ্চেৰ মুসাৰাদং পজহতি, আযতিঞ্চ মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি। এৰমেতস্স পাপস্স কম্মস্স পহানং হোতি। এৰমেতস্স পাপস্স কম্মস্স সমতিক্কমো হোতি।
‘‘সো পাণাতিপাতং পহায পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি। অদিন্নাদানং পহায অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি। কামেসুমিচ্ছাচারং পহায কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো হোতি। মুসাৰাদং পহায মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি। পিসুণং ৰাচং পহায পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি। ফরুসং ৰাচং পহায ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি। সম্ফপ্পলাপং পহায সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতো হোতি। অভিজ্ঝং পহায অনভিজ্ঝালু হোতি। ব্যাপাদপ্পদোসং পহায অব্যাপন্নচিত্তো হোতি। মিচ্ছাদিট্ঠিং পহায সম্মাদিট্ঠিকো হোতি।
‘‘স খো সো, গামণি, অরিযসাৰকো এৰং ৰিগতাভিজ্ঝো ৰিগতব্যাপাদো অসম্মূল়্হো সম্পজানো পটিস্সতো মেত্তাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি, তথা দুতিযং, তথা ততিযং, তথা চতুত্থং। ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং মেত্তাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি। সেয্যথাপি, গামণি, বলৰা সঙ্খধমো অপ্পকসিরেনেৰ চতুদ্দিসা ৰিঞ্ঞাপেয্য; এৰমেৰ খো, গামণি, এৰং ভাৰিতায মেত্তায চেতোৰিমুত্তিযা এৰং বহুলীকতায যং পমাণকতং কম্মং, ন তং তত্রাৰসিস্সতি, ন তং তত্রাৰতিট্ঠতি।
‘‘স খো সো, গামণি, অরিযসাৰকো এৰং ৰিগতাভিজ্ঝো ৰিগতব্যাপাদো অসম্মূল়্হো সম্পজানো পটিস্সতো করুণাসহগতেন চেতসা…পে॰… মুদিতাসহগতেন চেতসা…পে॰…। উপেক্খাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি, তথা দুতিযং, তথা ততিযং, তথা চতুত্থং। ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং উপেক্খাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি। সেয্যথাপি, গামণি, বলৰা সঙ্খধমো অপ্পকসিরেনেৰ চতুদ্দিসা ৰিঞ্ঞাপেয্য; এৰমেৰ খো, গামণি, এৰং ভাৰিতায উপেক্খায চেতোৰিমুত্তিযা এৰং বহুলীকতায যং পমাণকতং কম্মং ন তং তত্রাৰসিস্সতি, ন তং তত্রাৰতিট্ঠতী’’তি। এৰং ৰুত্তে, অসিবন্ধকপুত্তো গামণি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অভিক্কন্তং, ভন্তে, অভিক্কন্তং, ভন্তে…পে॰… উপাসকং মং ভগৰা ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি। অট্ঠমং।
৯. কুলসুত্তং
৩৬১. একং সমযং ভগৰা কোসলেসু চারিকং চরমানো মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং যেন নাল়ন্দা তদৰসরি । তত্র সুদং ভগৰা নাল়ন্দাযং ৰিহরতি পাৰারিকম্বৰনে।
তেন খো পন সমযেন নাল়ন্দা দুব্ভিক্খা হোতি দ্ৰীহিতিকা সেতট্ঠিকা সলাকাৰুত্তা। তেন খো পন সমযেন নিগণ্ঠো নাটপুত্তো নাল়ন্দাযং পটিৰসতি মহতিযা নিগণ্ঠপরিসায সদ্ধিং। অথ খো অসিবন্ধকপুত্তো গামণি নিগণ্ঠসাৰকো যেন নিগণ্ঠো নাটপুত্তো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা নিগণ্ঠং নাটপুত্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নং খো অসিবন্ধকপুত্তং গামণিং নিগণ্ঠো নাটপুত্তো এতদৰোচ – ‘‘এহি ত্ৰং, গামণি, সমণস্স গোতমস্স ৰাদং আরোপেহি। এৰং তে কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছিস্সতি – ‘অসিবন্ধকপুত্তেন গামণিনা সমণস্স গোতমস্স এৰংমহিদ্ধিকস্স এৰংমহানুভাৰস্স ৰাদো আরোপিতো’’’তি।
‘‘কথং পনাহং, ভন্তে, সমণস্স গোতমস্স এৰংমহিদ্ধিকস্স এৰংমহানুভাৰস্স ৰাদং আরোপেস্সামী’’তি ? ‘‘এহি ত্ৰং, গামণি, যেন সমণো গোতমো তেনুপসঙ্কম; উপসঙ্কমিত্ৰা সমণং গোতমং এৰং ৰদেহি – ‘ননু, ভন্তে, ভগৰা অনেকপরিযাযেন কুলানং অনুদ্দযং অনুদযং (স্যা॰ কং॰ পী॰ ক॰) ৰণ্ণেতি, অনুরক্খং ৰণ্ণেতি, অনুকম্পং ৰণ্ণেতী’তি? সচে খো, গামণি, সমণো গোতমো এৰং পুট্ঠো এৰং ব্যাকরোতি – ‘এৰং, গামণি, তথাগতো অনেকপরিযাযেন কুলানং অনুদ্দযং ৰণ্ণেতি, অনুরক্খং ৰণ্ণেতি, অনুকম্পং ৰণ্ণেতী’তি, তমেনং ত্ৰং এৰং ৰদেয্যাসি – ‘অথ কিঞ্চরহি, ভন্তে, ভগৰা দুব্ভিক্খে দ্ৰীহিতিকে সেতট্ঠিকে সলাকাৰুত্তে মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং চারিকং চরতি? উচ্ছেদায ভগৰা কুলানং পটিপন্নো, অনযায ভগৰা কুলানং পটিপন্নো, উপঘাতায ভগৰা কুলানং পটিপন্নো’তি! ইমং খো তে, গামণি, সমণো গোতমো উভতোকোটিকং পঞ্হং পুট্ঠো নেৰ সক্খতি সক্খিতি (সী॰) ম॰ নি॰ ২.৮৩ উগ্গিলিতুং, নেৰ সক্খতি ওগিলিতু’’ন্তি। ‘‘এৰং , ভন্তে’’তি খো অসিবন্ধকপুত্তো গামণি নিগণ্ঠস্স নাটপুত্তস্স পটিস্সুত্ৰা উট্ঠাযাসনা নিগণ্ঠং নাটপুত্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো অসিবন্ধকপুত্তো গামণি ভগৰন্তং এতদৰোচ –
‘‘ননু, ভন্তে, ভগৰা অনেকপরিযাযেন কুলানং অনুদ্দযং ৰণ্ণেতি, অনুরক্খং ৰণ্ণেতি, অনুকম্পং ৰণ্ণেতী’’তি? ‘‘এৰং, গামণি, তথাগতো অনেকপরিযাযেন কুলানং অনুদ্দযং ৰণ্ণেতি, অনুরক্খং ৰণ্ণেতি, অনুকম্পং ৰণ্ণেতী’’তি। ‘‘অথ কিঞ্চরহি, ভন্তে, ভগৰা দুব্ভিক্খে দ্ৰীহিতিকে সেতট্ঠিকে সলাকাৰুত্তে মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং চারিকং চরতি? উচ্ছেদায ভগৰা কুলানং পটিপন্নো, অনযায ভগৰা কুলানং পটিপন্নো, উপঘাতায ভগৰা কুলানং পটিপন্নো’’তি। ‘‘ইতো সো, গামণি, একনৰুতিকপ্পে একনৰুতো কপ্পো (স্যা॰ কং॰), একনৰুতিকপ্পো (পী॰) যমহং অনুস্সরামি, নাভিজানামি কিঞ্চি কুলং পক্কভিক্খানুপ্পদানমত্তেন উপহতপুব্বং। অথ খো যানি তানি কুলানি অড্ঢানি মহদ্ধনানি মহাভোগানি পহূতজাতরূপরজতানি পহূতৰিত্তূপকরণানি পহূতধনধঞ্ঞানি, সব্বানি তানি দানসম্ভূতানি চেৰ সচ্চসম্ভূতানি চ সামঞ্ঞসম্ভূতানি চ। অট্ঠ খো, গামণি, হেতূ, অট্ঠ পচ্চযা কুলানং উপঘাতায। রাজতো ৰা কুলানি উপঘাতং গচ্ছন্তি, চোরতো ৰা কুলানি উপঘাতং গচ্ছন্তি, অগ্গিতো ৰা কুলানি উপঘাতং গচ্ছন্তি , উদকতো ৰা কুলানি উপঘাতং গচ্ছন্তি, নিহিতং ৰা ঠানা ৰিগচ্ছতি নিহিতং ৰা নাধিগচ্ছন্তি (সী॰ পী॰), দুপ্পযুত্তা ৰা কম্মন্তা ৰিপজ্জন্তি, কুলে ৰা কুলঙ্গারোতি কুলানং ৰা কুলঙ্গারো (সী॰) উপ্পজ্জতি, যো তে ভোগে ৰিকিরতি ৰিধমতি ৰিদ্ধংসেতি, অনিচ্চতাযে অট্ঠমীতি। ইমে খো, গামণি, অট্ঠ হেতূ, অট্ঠ পচ্চযা কুলানং উপঘাতায । ইমেসু খো, গামণি, অট্ঠসু হেতূসু, অট্ঠসু পচ্চযেসু সংৰিজ্জমানেসু যো মং এৰং ৰদেয্য – ‘উচ্ছেদায ভগৰা কুলানং পটিপন্নো, অনযায ভগৰা কুলানং পটিপন্নো, উপঘাতায ভগৰা কুলানং পটিপন্নো’তি, তং, গামণি, ৰাচং অপ্পহায তং চিত্তং অপ্পহায তং দিট্ঠিং অপ্পটিনিস্সজ্জিত্ৰা যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে’’তি। এৰং ৰুত্তে, অসিবন্ধকপুত্তো গামণি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অভিক্কন্তং, ভন্তে, অভিক্কন্তং, ভন্তে…পে॰… উপাসকং মং ভগৰা ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি। নৰমং।
১০. মণিচূল়কসুত্তং
৩৬২. একং সমযং ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি ৰেল়ুৰনে কলন্দকনিৰাপে। তেন খো পন সমযেন রাজন্তেপুরে রাজপরিসায সন্নিসিন্নানং সন্নিপতিতানং অযমন্তরাকথা উদপাদি – ‘‘কপ্পতি সমণানং সক্যপুত্তিযানং জাতরূপরজতং, সাদিযন্তি সমণা সক্যপুত্তিযা জাতরূপরজতং, পটিগ্গণ্হন্তি সমণা সক্যপুত্তিযা জাতরূপরজত’’ন্তি!
তেন খো পন সমযেন মণিচূল়কো গামণি তস্সং পরিসাযং নিসিন্নো হোতি। অথ খো মণিচূল়কো গামণি তং পরিসং এতদৰোচ – ‘‘মা অয্যো অয্যা (সী॰ পী॰) এৰং অৰচুত্থ। ন কপ্পতি সমণানং সক্যপুত্তিযানং জাতরূপরজতং, ন সাদিযন্তি সমণা সক্যপুত্তিযা জাতরূপরজতং, নপ্পটিগ্গণ্হন্তি সমণা সক্যপুত্তিযা জাতরূপরজতং, নিক্খিত্তমণিসুৰণ্ণা সমণা সক্যপুত্তিযা অপেতজাতরূপরজতা’’তি। অসক্খি খো মণিচূল়কো গামণি তং পরিসং সঞ্ঞাপেতুং। অথ খো মণিচূল়কো গামণি যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো মণিচূল়কো গামণি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ইধ, ভন্তে, রাজন্তেপুরে রাজপরিসায সন্নিসিন্নানং সন্নিপতিতানং অযমন্তরাকথা উদপাদি – ‘কপ্পতি সমণানং সক্যপুত্তিযানং জাতরূপরজতং, সাদিযন্তি সমণা সক্যপুত্তিযা জাতরূপরজতং, পটিগ্গণ্হন্তি সমণা সক্যপুত্তিযা জাতরূপরজত’ন্তি। এৰং ৰুত্তে, অহং, ভন্তে, তং পরিসং এতদৰোচং – ‘মা অয্যো এৰং অৰচুত্থ। ন কপ্পতি সমণানং সক্যপুত্তিযানং জাতরূপরজতং, ন সাদিযন্তি সমণা সক্যপুত্তিযা জাতরূপরজতং, নপ্পটিগ্গণ্হন্তি সমণা সক্যপুত্তিযা জাতরূপরজতং, নিক্খিত্তমণিসুৰণ্ণা সমণা সক্যপুত্তিযা অপেতজাতরূপরজতা’তি। অসক্খিং খ্ৰাহং, ভন্তে, তং পরিসং সঞ্ঞাপেতুং। কচ্চাহং, ভন্তে, এৰং ব্যাকরমানো ৰুত্তৰাদী চেৰ ভগৰতো হোমি, ন চ ভগৰন্তং অভূতেন অব্ভাচিক্খামি, ধম্মস্স চানুধম্মং ব্যাকরোমি, ন চ কোচি সহধম্মিকো ৰাদানুৰাদো গারয্হং ঠানং আগচ্ছতী’’তি?
‘‘তগ্ঘ ত্ৰং, গামণি, এৰং ব্যাকরমানো ৰুত্তৰাদী চেৰ মে হোসি, ন চ মং অভূতেন অব্ভাচিক্খসি, ধম্মস্স চানুধম্মং ব্যাকরোসি, ন চ কোচি সহধম্মিকো ৰাদানুৰাদো গারয্হং ঠানং আগচ্ছতি। ন হি, গামণি, কপ্পতি সমণানং সক্যপুত্তিযানং জাতরূপরজতং, ন সাদিযন্তি সমণা সক্যপুত্তিযা জাতরূপরজতং, নপ্পটিগ্গণ্হন্তি সমণা সক্যপুত্তিযা জাতরূপরজতং, নিক্খিত্তমণিসুৰণ্ণা সমণা সক্যপুত্তিযা অপেতজাতরূপরজতা। যস্স খো, গামণি, জাতরূপরজতং কপ্পতি, পঞ্চপি তস্স কামগুণা কপ্পন্তি। যস্স পঞ্চ কামগুণা কপ্পন্তি ( ) (তস্সপি জাতরূপরজতং কপ্পতি,) (স্যা॰ কং॰), একংসেনেতং , গামণি, ধারেয্যাসি অস্সমণধম্মো অসক্যপুত্তিযধম্মোতি। অপি চাহং, গামণি, এৰং ৰদামি – তিণং তিণত্থিকেন পরিযেসিতব্বং, দারু দারুত্থিকেন পরিযেসিতব্বং, সকটং সকটত্থিকেন পরিযেসিতব্বং, পুরিসো পুরিসত্থিকেন পরিযেসিতব্বো পরিযেসিতব্বো’’তি (?)। নত্ৰেৰাহং, গামণি, কেনচি পরিযাযেন ‘জাতরূপরজতং সাদিতব্বং পরিযেসিতব্ব’ন্তি ৰদামী’’তি। দসমং।
১১. ভদ্রকসুত্তং
৩৬৩. একং সমযং ভগৰা মল্লেসু ৰিহরতি উরুৰেলকপ্পং নাম মল্লানং নিগমো। অথ খো ভদ্রকো গামণি যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো ভদ্রকো গামণি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সাধু মে, ভন্তে, ভগৰা দুক্খস্স সমুদযঞ্চ অত্থঙ্গমঞ্চ দেসেতূ’’তি। ‘‘অহঞ্চে অহঞ্চ (স্যা॰ কং॰ ক॰) তে, গামণি, অতীতমদ্ধানং আরব্ভ দুক্খস্স সমুদযঞ্চ অত্থঙ্গমঞ্চ দেসেয্যং – ‘এৰং অহোসি অতীতমদ্ধান’ন্তি, তত্র তে সিযা কঙ্খা, সিযা ৰিমতি। অহং চে অহঞ্চ (স্যা॰ কং॰ ক॰) তে, গামণি, অনাগতমদ্ধানং আরব্ভ দুক্খস্স সমুদযঞ্চ অত্থঙ্গমঞ্চ দেসেয্যং – ‘এৰং ভৰিস্সতি অনাগতমদ্ধান’ন্তি, তত্রাপি তে সিযা কঙ্খা, সিযা ৰিমতি। অপি চাহং, গামণি, ইধেৰ নিসিন্নো এত্থেৰ তে নিসিন্নস্স দুক্খস্স সমুদযঞ্চ অত্থঙ্গমঞ্চ দেসেস্সামি। তং সুণাহি , সাধুকং মনসি করোহি; ভাসিস্সামী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো ভদ্রকো গামণি ভগৰতো পচ্চস্সোসি। ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, গামণি, অত্থি তে উরুৰেলকপ্পে মনুস্সা যেসং তে ৰধেন ৰা বন্ধেন ৰা জানিযা ৰা গরহায ৰা উপ্পজ্জেয্যুং সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসা’’তি? ‘‘অত্থি মে, ভন্তে, উরুৰেলকপ্পে মনুস্সা যেসং মে ৰধেন ৰা বন্ধেন ৰা জানিযা ৰা গরহায ৰা উপ্পজ্জেয্যুং সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসা’’তি। ‘‘অত্থি পন তে, গামণি, উরুৰেলকপ্পে মনুস্সা যেসং তে ৰধেন ৰা বন্ধেন ৰা জানিযা ৰা গরহায ৰা নুপ্পজ্জেয্যুং সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসা’’তি? ‘‘অত্থি মে, ভন্তে, উরুৰেলকপ্পে মনুস্সা যেসং মে ৰধেন ৰা বন্ধেন ৰা জানিযা ৰা গরহায ৰা নুপ্পজ্জেয্যুং সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসা’’তি। ‘‘কো নু খো, গামণি, হেতু, কো পচ্চযো যেন তে একচ্চানং উরুৰেলকপ্পিযানং মনুস্সানং ৰধেন ৰা বন্ধেন ৰা জানিযা ৰা গরহায ৰা উপ্পজ্জেয্যুং সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসা’’তি? ‘‘যেসং মে, ভন্তে, উরুৰেলকপ্পিযানং মনুস্সানং ৰধেন ৰা বন্ধেন ৰা জানিযা ৰা গরহায ৰা উপ্পজ্জেয্যুং সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসা, অত্থি মে তেসু ছন্দরাগো । যেসং পন, ভন্তে, উরুৰেলকপ্পিযানং মনুস্সানং ৰধেন ৰা বন্ধেন ৰা জানিযা ৰা গরহায ৰা নুপ্পজ্জেয্যুং সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসা, নত্থি মে তেসু ছন্দরাগো’’তি। ‘‘ইমিনা ত্ৰং, গামণি, ধম্মেন দিট্ঠেন ৰিদিতেন অকালিকেন পত্তেন পরিযোগাল়্হেন অতীতানাগতে নযং নেহি – ‘যং খো কিঞ্চি অতীতমদ্ধানং দুক্খং উপ্পজ্জমানং উপ্পজ্জি উপ্পজ্জতি (সব্বত্থ) সব্বং তং ছন্দমূলকং ছন্দনিদানং। ছন্দো হি মূলং দুক্খস্স। যম্পি হি কিঞ্চি অনাগতমদ্ধানং দুক্খং উপ্পজ্জমানং উপ্পজ্জিস্সতি, সব্বং তং ছন্দমূলকং ছন্দনিদানং। ছন্দো হি মূলং দুক্খস্সা’’’তি । ‘‘অচ্ছরিযং, ভন্তে, অব্ভুতং, ভন্তে! যাৰ সুভাসিতং চিদং সুভাসিতমিদং (সী॰ পী॰), ভন্তে, ভগৰতা যঙ্কিঞ্চি অতীতমদ্ধানং দুক্খং উপ্পজ্জমানং উপ্পজ্জতি, সব্বন্তং ছন্দমূলকং ছন্দনিদানং, ছন্দো হি মূলং দুক্খস্সাতি, যঙ্কিঞ্চি অনাগতমদ্ধানং দুক্খং উপ্পজ্জমানং উপ্পজ্জিস্সতি সব্বন্তং ছন্দমূলকং ছন্দনিদানং, ছন্দো হি মূলং দুক্খস্সা’’তি (স্যা॰ কং॰) – ‘যং কিঞ্চি দুক্খং উপ্পজ্জমানং উপ্পজ্জতি, সব্বং তং ছন্দমূলকং ছন্দনিদানং। ছন্দো হি মূলং দুক্খস্সা’তি। ‘‘যঙ্কিঞ্চি অতীতমদ্ধানং দুক্খং উপ্পজ্জমানং উপ্পজ্জতি, সব্বন্তং ছন্দমূলকং ছন্দনিদানং, ছন্দো হি মূলং দূক্খস্সাতি, যঙ্কিঞ্চি অনাগতমদ্ধানং দুক্খং উপ্পজ্জমানং উপ্পজ্জিস্সতি, সব্বন্তং ছন্দমূলকং ছন্দনিদানং, ছন্দো হি মূলং দুক্খস্সা’’তি (স্যা॰ কং) অত্থি মে, ভন্তে, চিরৰাসী নাম কুমারো বহি আৰসথে আৰেসনে (?) পটিৰসতি। সো খ্ৰাহং, ভন্তে, কালস্সেৰ ৰুট্ঠায পুরিসং উয্যোজেমি উয্যোজেসিং (ক॰) – ‘গচ্ছ, ভণে, চিরৰাসিং কুমারং জানাহী’তি। যাৰকীৰঞ্চ, ভন্তে, সো পুরিসো নাগচ্ছতি, তস্স মে হোতেৰ অঞ্ঞথত্তং – ‘মা হেৰ চিরৰাসিস্স কুমারস্স কিঞ্চি আবাধযিত্থা’’’তি আবাধযেথাতি (স্যা॰ কং॰ পী॰ ক॰)।
‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, গামণি, চিরৰাসিস্স কুমারস্স ৰধেন ৰা বন্ধেন ৰা জানিযা ৰা গরহায ৰা উপ্পজ্জেয্যুং সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসা’’তি ? ‘‘চিরৰাসিস্স মে, ভন্তে, কুমারস্স ৰধেন ৰা বন্ধেন ৰা জানিযা ৰা গরহায ৰা জীৰিতস্সপি সিযা অঞ্ঞথত্তং, কিং পন মে নুপ্পজ্জিস্সন্তি সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসা’’তি। ‘‘ইমিনাপি খো এতং, গামণি, পরিযাযেন ৰেদিতব্বং – ‘যং কিঞ্চি দুক্খং উপ্পজ্জমানং উপ্পজ্জতি, সব্বং তং ছন্দমূলকং ছন্দনিদানং। ছন্দো হি মূলং দুক্খস্সা’’’তি।
‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, গামণি, যদা তে চিরৰাসিমাতা চিরৰাসিস্স মাতা (সী॰ পী॰) অদিট্ঠা অহোসি, অস্সুতা অহোসি, তে চিরৰাসিমাতুযা ছন্দো ৰা রাগো ৰা পেমং ৰা’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’। ‘‘দস্সনং ৰা তে, গামণি, আগম্ম সৰনং ৰা এৰং তে অহোসি – ‘চিরৰাসিমাতুযা ছন্দো ৰা রাগো ৰা পেমং ৰা’’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’।
‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, গামণি, চিরৰাসিমাতুযা তে ৰধেন ৰা বন্ধেন ৰা জানিযা ৰা গরহায ৰা উপ্পজ্জেয্যুং সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসা’’তি? ‘‘চিরৰাসিমাতুযা মে, ভন্তে, ৰধেন ৰা বন্ধেন ৰা জানিযা ৰা গরহায ৰা জীৰিতস্সপি সিযা অঞ্ঞথত্তং, কিং পন মে নুপ্পজ্জিস্সন্তি সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসা’’তি! ‘‘ইমিনাপি খো এতং, গামণি, পরিযাযেন ৰেদিতব্বং – ‘যং কিঞ্চি দুক্খং উপ্পজ্জমানং উপ্পজ্জতি, সব্বং তং ছন্দমূলকং ছন্দনিদানং। ছন্দো হি মূলং দুক্খস্সা’’’তি। একাদসমং।
১২. রাসিযসুত্তং
৩৬৪. অথ খো রাসিযো গামণি যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো রাসিযো গামণি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সুতং মেতং, ভন্তে, ‘সমণো গোতমো সব্বং তপং গরহতি, সব্বং তপস্সিং লূখজীৰিং একংসেন উপৰদতি উপক্কোসতী’তি উপক্কোসতি উপৰদতীতি (দী॰ নি॰ ১.৩৮১)। যে তে, ভন্তে, এৰমাহংসু – ‘সমণো গোতমো সব্বং তপং গরহতি, সব্বং তপস্সিং লূখজীৰিং একংসেন উপৰদতি উপক্কোসতী’তি, কচ্চি তে, ভন্তে, ভগৰতো ৰুত্তৰাদিনো, ন চ ভগৰন্তং অভূতেন অব্ভাচিক্খন্তি, ধম্মস্স চানুধম্মং ব্যাকরোন্তি, ন চ কোচি সহধম্মিকো ৰাদানুৰাদো গারয্হং ঠানং আগচ্ছতী’’তি? ‘‘যে তে, গামণি, এৰমাহংসু – ‘সমণো গোতমো সব্বং তপং গরহতি, সব্বং তপস্সিং লূখজীৰিং একংসেন উপৰদতি উপক্কোসতী’তি, ন মে তে ৰুত্তৰাদিনো, অব্ভাচিক্খন্তি চ পন মং তে অসতা তুচ্ছা অভূতেন’’।
‘‘দ্ৰেমে, গামণি, অন্তা পব্বজিতেন ন সেৰিতব্বা – যো চাযং কামেসু কামসুখল্লিকানুযোগো হীনো গম্মো পোথুজ্জনিকো অনরিযো অনত্থসংহিতো, যো চাযং অত্তকিলমথানুযোগো দুক্খো অনরিযো অনত্থসংহিতো। এতে তে, গামণি, উভো অন্তে অনুপগম্ম মজ্ঝিমা পটিপদা তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধা – চক্খুকরণী ঞাণকরণী উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি। কতমা চ সা, গামণি, মজ্ঝিমা পটিপদা তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধা – চক্খুকরণী ঞাণকরণী উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি? অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি। অযং খো সা, গামণি, মজ্ঝিমা পটিপদা তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধা – চক্খুকরণী ঞাণকরণী উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি।
‘‘তযো খো মে, গামণি, কামভোগিনো সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং। কতমে তযো? ইধ, গামণি, একচ্চো কামভোগী অধম্মেন ভোগে পরিযেসতি, সাহসেন অধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা সাহসেন ন অত্তানং সুখেতি ন পীণেতি ন সংৰিভজতি ন পুঞ্ঞানি করোতি। ইধ পন, গামণি, একচ্চো কামভোগী অধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেন। অধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা সাহসেন অত্তানং সুখেতি পীণেতি, ন সংৰিভজতি ন পুঞ্ঞানি করোতি। ইধ পন, গামণি, একচ্চো কামভোগী অধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেন। অধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা সাহসেন অত্তানং সুখেতি পীণেতি সংৰিভজতি পুঞ্ঞানি করোতি।
‘‘ইধ পন, গামণি, একচ্চো কামভোগী ধম্মাধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেনপি অসাহসেনপি। ধম্মাধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা সাহসেনপি অসাহসেনপি ন অত্তানং সুখেতি, ন পীণেতি, ন সংৰিভজতি, ন পুঞ্ঞানি করোতি। ইধ পন, গামণি, একচ্চো কামভোগী ধম্মাধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেনপি অসাহসেনপি। ধম্মাধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা সাহসেনপি অসাহসেনপি অত্তানং সুখেতি পীণেতি, ন সংৰিভজতি, ন পুঞ্ঞানি করোতি। ইধ পন, গামণি, একচ্চো কামভোগী ধম্মাধম্মেন ভোগে পরিযেসতি, সাহসেনপি অসাহসেনপি । ধম্মাধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা সাহসেনপি অসাহসেনপি অত্তানং সুখেতি পীণেতি সংৰিভজতি পুঞ্ঞানি করোতি।
‘‘ইধ পন, গামণি, একচ্চো কামভোগী ধম্মেন ভোগে পরিযেসতি অসাহসেন। ধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা অসাহসেন ন অত্তানং সুখেতি, ন পীণেতি, ন সংৰিভজতি, ন পুঞ্ঞানি করোতি। ইধ পন, গামণি, একচ্চো কামভোগী ধম্মেন ভোগে পরিযেসতি অসাহসেন। ধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা অসাহসেন অত্তানং সুখেতি পীণেতি, ন সংৰিভজতি, ন পুঞ্ঞানি করোতি। ইধ পন, গামণি, একচ্চো কামভোগী ধম্মেন ভোগে পরিযেসতি অসাহসেন। ধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা অসাহসেন অত্তানং সুখেতি পীণেতি সংৰিভজতি পুঞ্ঞানি করোতি। তে চ ভোগে গধিতো গথিতো (সী॰) মুচ্ছিতো অজ্ঝোপন্নো অনাদীনৰদস্সাৰী অনিস্সরণপঞ্ঞো পরিভুঞ্জতি। ইধ পন, গামণি, একচ্চো কামভোগী ধম্মেন ভোগে পরিযেসতি অসাহসেন। ধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা অসাহসেন অত্তানং সুখেতি পীণেতি সংৰিভজতি পুঞ্ঞানি করোতি। তে চ ভোগে অগধিতো অমুচ্ছিতো অনজ্ঝোপন্নো আদীনৰদস্সাৰী নিস্সরণপঞ্ঞো পরিভুঞ্জতি।
‘‘তত্র , গামণি, য্ৰাযং কামভোগী অধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেন, অধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা সাহসেন ন অত্তানং সুখেতি, ন পীণেতি, ন সংৰিভজতি, ন পুঞ্ঞানি করোতি। অযং, গামণি, কামভোগী তীহি ঠানেহি গারয্হো। কতমেহি তীহি ঠানেহি গারয্হো? অধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেনাতি, ইমিনা পঠমেন ঠানেন গারয্হো। ন অত্তানং সুখেতি ন পীণেতীতি, ইমিনা দুতিযেন ঠানেন গারয্হো। ন সংৰিভজতি, ন পুঞ্ঞানি করোতীতি, ইমিনা ততিযেন ঠানেন গারয্হো। অযং, গামণি, কামভোগী ইমেহি তীহি ঠানেহি গারয্হো।
‘‘তত্র, গামণি, য্ৰাযং কামভোগী অধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেন, অধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা সাহসেন অত্তানং সুখেতি পীণেতি, ন সংৰিভজতি, ন পুঞ্ঞানি করোতি। অযং, গামণি, কামভোগী দ্ৰীহি ঠানেহি গারয্হো, একেন ঠানেন পাসংসো। কতমেহি দ্ৰীহি ঠানেহি গারয্হো? অধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেনাতি, ইমিনা পঠমেন ঠানেন গারয্হো। ন সংৰিভজতি, ন পুঞ্ঞানি করোতীতি, ইমিনা দুতিযেন ঠানেন গারয্হো। কতমেন একেন ঠানেন পাসংসো? অত্তানং সুখেতি পীণেতীতি, ইমিনা একেন ঠানেন পাসংসো। অযং, গামণি, কামভোগী ইমেহি দ্ৰীহি ঠানেহি গারয্হো, ইমিনা একেন ঠানেন পাসংসো।
‘‘তত্র, গামণি, য্ৰাযং কামভোগী অধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেন, অধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা সাহসেন অত্তানং সুখেতি পীণেতি সংৰিভজতি পুঞ্ঞানি করোতি। অযং, গামণি, কামভোগী একেন ঠানেন গারয্হো, দ্ৰীহি ঠানেহি পাসংসো। কতমেন একেন ঠানেন গারয্হো? অধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেনাতি, ইমিনা একেন ঠানেন গারয্হো। কতমেহি দ্ৰীহি ঠানেহি পাসংসো? অত্তানং সুখেতি পীণেতীতি, ইমিনা পঠমেন ঠানেন পাসংসো। সংৰিভজতি পুঞ্ঞানি করোতীতি, ইমিনা দুতিযেন ঠানেন পাসংসো। অযং, গামণি, কামভোগী, ইমিনা একেন ঠানেন গারয্হো, ইমেহি দ্ৰীহি ঠানেহি পাসংসো।
‘‘তত্র, গামণি, য্ৰাযং কামভোগী ধম্মাধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেনপি অসাহসেনপি, ধম্মাধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা সাহসেনপি অসাহসেনপি ন অত্তানং সুখেতি, ন পীণেতি, ন সংৰিভজতি, ন পুঞ্ঞানি করোতি। অযং, গামণি, কামভোগী একেন ঠানেন পাসংসো, তীহি ঠানেহি গারয্হো। কতমেন একেন ঠানেন পাসংসো? ধম্মেন ভোগে পরিযেসতি অসাহসেনাতি, ইমিনা একেন ঠানেন পাসংসো। কতমেহি তীহি ঠানেহি গারয্হো? অধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেনাতি, ইমিনা পঠমেন ঠানেন গারয্হো। ন অত্তানং সুখেতি, ন পীণেতীতি, ইমিনা দুতিযেন ঠানেন গারয্হো। ন সংৰিভজতি, ন পুঞ্ঞানি করোতীতি, ইমিনা ততিযেন ঠানেন গারয্হো। অযং, গামণি, কামভোগী ইমিনা একেন ঠানেন পাসংসো, ইমেহি তীহি ঠানেহি গারয্হো।
‘‘তত্র, গামণি, য্ৰাযং কামভোগী ধম্মাধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেনপি অসাহসেনপি, ধম্মাধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা সাহসেনপি অসাহসেনপি অত্তানং সুখেতি পীণেতি, ন সংৰিভজতি, ন পুঞ্ঞানি করোতি। অযং, গামণি, কামভোগী দ্ৰীহি ঠানেহি পাসংসো, দ্ৰীহি ঠানেহি গারয্হো। কতমেহি দ্ৰীহি ঠানেহি পাসংসো? ধম্মেন ভোগে পরিযেসতি অসাহসেনাতি, ইমিনা পঠমেন ঠানেন পাসংসো। অত্তানং সুখেতি পীণেতীতি, ইমিনা দুতিযেন ঠানেন পাসংসো । কতমেহি দ্ৰীহি ঠানেহি গারয্হো? অধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেনাতি, ইমিনা পঠমেন ঠানেন গারয্হো। ন সংৰিভজতি, ন পুঞ্ঞানি করোতীতি, ইমিনা দুতিযেন ঠানেন গারয্হো। অযং, গামণি, কামভোগী ইমেহি দ্ৰীহি ঠানেহি পাসংসো, ইমেহি দ্ৰীহি ঠানেহি গারয্হো।
‘‘তত্র, গামণি, য্ৰাযং কামভোগী ধম্মাধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেনপি অসাহসেনপি, ধম্মাধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা সাহসেনপি অসাহসেনপি অত্তানং সুখেতি পীণেতি সংৰিভজতি পুঞ্ঞানি করোতি। অযং, গামণি, কামভোগী তীহি ঠানেহি পাসংসো, একেন ঠানেন গারয্হো। কতমেহি তীহি ঠানেহি পাসংসো? ধম্মেন ভোগে পরিযেসতি অসাহসেনাতি, ইমিনা পঠমেন ঠানেন পাসংসো। অত্তানং সুখেতি পীণেতীতি, ইমিনা দুতিযেন ঠানেন পাসংসো। সংৰিভজতি পুঞ্ঞানি করোতীতি, ইমিনা ততিযেন ঠানেন পাসংসো। কতমেন একেন ঠানেন গারয্হো? অধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেনাতি , ইমিনা একেন ঠানেন গারয্হো। অযং, গামণি, কামভোগী ইমেহি তীহি ঠানেহি পাসংসো, ইমিনা একেন ঠানেন গারয্হো।
‘‘তত্র, গামণি, য্ৰাযং কামভোগী ধম্মেন ভোগে পরিযেসতি অসাহসেন , ধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা অসাহসেন, ন অত্তানং সুখেতি, ন পীণেতি, ন সংৰিভজতি, ন পুঞ্ঞানি করোতি। অযং, গামণি, কামভোগী একেন ঠানেন পাসংসো, দ্ৰীহি ঠানেহি গারয্হো। কতমেন একেন ঠানেন পাসংসো? ধম্মেন ভোগে পরিযেসতি অসাহসেনাতি, ইমিনা একেন ঠানেন পাসংসো। কতমেহি দ্ৰীহি ঠানেহি গারয্হো? ন অত্তানং সুখেতি, ন পীণেতীতি, ইমিনা পঠমেন ঠানেন গারয্হো। ন সংৰিভজতি, ন পুঞ্ঞানি করোতীতি, ইমিনা দুতিযেন ঠানেন গারয্হো। অযং, গামণি, কামভোগী ইমিনা একেন ঠানেন পাসংসো, ইমেহি দ্ৰীহি ঠানেহি গারয্হো।
‘‘তত্র , গামণি, য্ৰাযং কামভোগী ধম্মেন ভোগে পরিযেসতি অসাহসেন, ধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা অসাহসেন অত্তানং সুখেতি পীণেতি, ন সংৰিভজতি, ন পুঞ্ঞানি করোতি। অযং, গামণি, কামভোগী দ্ৰীহি ঠানেহি পাসংসো, একেন ঠানেন গারয্হো। কতমেহি দ্ৰীহি ঠানেহি পাসংসো? ধম্মেন ভোগে পরিযেসতি অসাহসেনাতি, ইমিনা পঠমেন ঠানেন পাসংসো। অত্তানং সুখেতি পীণেতীতি, ইমিনা দুতিযেন ঠানেন পাসংসো। কতমেন একেন ঠানেন গারয্হো ? ন সংৰিভজতি, ন পুঞ্ঞানি করোতীতি, ইমিনা একেন ঠানেন গারয্হো। অযং, গামণি, কামভোগী ইমেহি দ্ৰীহি ঠানেহি পাসংসো, ইমিনা একেন ঠানেন গারয্হো।
‘‘তত্র, গামণি, য্ৰাযং কামভোগী ধম্মেন ভোগে পরিযেসতি অসাহসেন , ধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা অসাহসেন অত্তানং সুখেতি পীণেতি সংৰিভজতি পুঞ্ঞানি করোতি, তে চ ভোগে গধিতো মুচ্ছিতো অজ্ঝোপন্নো অনাদীনৰদস্সাৰী অনিস্সরণপঞ্ঞো পরিভুঞ্জতি। অযং, গামণি, কামভোগী তীহি ঠানেহি পাসংসো, একেন ঠানেন গারয্হো। কতমেহি তীহি ঠানেহি পাসংসো? ধম্মেন ভোগে পরিযেসতি অসাহসেনাতি, ইমিনা পঠমেন ঠানেন পাসংসো। অত্তানং সুখেতি পীণেতীতি, ইমিনা দুতিযেন ঠানেন পাসংসো। সংৰিভজতি পুঞ্ঞানি করোতীতি, ইমিনা ততিযেন ঠানেন পাসংসো । কতমেন একেন ঠানেন গারয্হো? তে চ ভোগে গধিতো মুচ্ছিতো অজ্ঝোপন্নো অনাদীনৰদস্সাৰী অনিস্সরণপঞ্ঞো পরিভুঞ্জতীতি, ইমিনা একেন ঠানেন গারয্হো। অযং, গামণি, কামভোগী ইমেহি তীহি ঠানেহি পাসংসো, ইমিনা একেন ঠানেন গারয্হো।
‘‘তত্র, গামণি, য্ৰাযং কামভোগী ধম্মেন ভোগে পরিযেসতি অসাহসেন, ধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা অসাহসেন অত্তানং সুখেতি পীণেতি সংৰিভজতি পুঞ্ঞানি করোতি। তে চ ভোগে অগধিতো অমুচ্ছিতো অনজ্ঝোপন্নো আদীনৰদস্সাৰী নিস্সরণপঞ্ঞো পরিভুঞ্জতি। অযং, গামণি, কামভোগী চতূহি ঠানেহি পাসংসো। কতমেহি চতূহি ঠানেহি পাসংসো? ধম্মেন ভোগে পরিযেসতি অসাহসেনাতি, ইমিনা পঠমেন ঠানেন পাসংসো। অত্তানং সুখেতি পীণেতীতি, ইমিনা দুতিযেন ঠানেন পাসংসো। সংৰিভজতি পুঞ্ঞানি করোতীতি, ইমিনা ততিযেন ঠানেন পাসংসো। তে চ ভোগে অগধিতো অমুচ্ছিতো অনজ্ঝোপন্নো আদীনৰদস্সাৰী নিস্সরণপঞ্ঞো পরিভুঞ্জতীতি, ইমিনা চতুত্থেন ঠানেন পাসংসো। অযং, গামণি, কামভোগী ইমেহি চতূহি ঠানেহি পাসংসো।
‘‘তযোমে, গামণি, তপস্সিনো লূখজীৰিনো সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং। কতমে তযো? ইধ, গামণি, একচ্চো তপস্সী লূখজীৰী সদ্ধা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো হোতি – ‘অপ্পেৰ নাম কুসলং ধম্মং অধিগচ্ছেয্যং, অপ্পেৰ নাম উত্তরিমনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসং সচ্ছিকরেয্য’ন্তি। সো অত্তানং আতাপেতি পরিতাপেতি, কুসলঞ্চ ধম্মং নাধিগচ্ছতি, উত্তরি চ মনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসং ন সচ্ছিকরোতি।
‘‘ইধ পন, গামণি, একচ্চো তপস্সী লূখজীৰী সদ্ধা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো হোতি – ‘অপ্পেৰ নাম কুসলং ধম্মং অধিগচ্ছেয্যং, অপ্পেৰ নাম উত্তরিমনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসং সচ্ছিকরেয্য’ন্তি। সো অত্তানং আতাপেতি পরিতাপেতি, কুসলঞ্হি খো ধম্মং অধিগচ্ছতি, উত্তরিমনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসং ন সচ্ছিকরোতি।
‘‘ইধ পন, গামণি, একচ্চো তপস্সী লূখজীৰী সদ্ধা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো হোতি – ‘অপ্পেৰ নাম কুসলং ধম্মং অধিগচ্ছেয্যং, অপ্পেৰ নাম উত্তরিমনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসং সচ্ছিকরেয্য’ন্তি। সো অত্তানং আতাপেতি পরিতাপেতি , কুসলঞ্চ ধম্মং অধিগচ্ছতি, উত্তরি চ মনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসং সচ্ছিকরোতি।
‘‘তত্র, গামণি, য্ৰাযং তপস্সী লূখজীৰী অত্তানং আতাপেতি পরিতাপেতি, কুসলঞ্চ ধম্মং নাধিগচ্ছতি, উত্তরি চ মনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসং ন সচ্ছিকরোতি। অযং, গামণি, তপস্সী লূখজীৰী তীহি ঠানেহি গারয্হো। কতমেহি তীহি ঠানেহি গারয্হো? অত্তানং আতাপেতি পরিতাপেতীতি, ইমিনা পঠমেন ঠানেন গারয্হো। কুসলঞ্চ ধম্মং নাধিগচ্ছতীতি, ইমিনা দুতিযেন ঠানেন গারয্হো। উত্তরি চ মনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসং ন সচ্ছিকরোতীতি, ইমিনা ততিযেন ঠানেন গারয্হো। অযং, গামণি, তপস্সী লূখজীৰী, ইমেহি তীহি ঠানেহি গারয্হো।
‘‘তত্র, গামণি, য্ৰাযং তপস্সী লূখজীৰী অত্তানং আতাপেতি পরিতাপেতি, কুসলঞ্হি খো ধম্মং অধিগচ্ছতি, উত্তরি চ মনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসং ন সচ্ছিকরোতি। অযং, গামণি, তপস্সী লূখজীৰী দ্ৰীহি ঠানেহি গারয্হো, একেন ঠানেন পাসংসো। কতমেহি দ্ৰীহি ঠানেহি গারয্হো? অত্তানং আতাপেতি পরিতাপেতীতি, ইমিনা পঠমেন ঠানেন গারয্হো। উত্তরি চ মনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসং ন সচ্ছিকরোতীতি, ইমিনা দুতিযেন ঠানেন গারয্হো। কতমেন একেন ঠানেন পাসংসো? কুসলঞ্হি খো ধম্মং অধিগচ্ছতীতি, ইমিনা একেন ঠানেন পাসংসো। অযং, গামণি, তপস্সী লূখজীৰী ইমেহি দ্ৰীহি ঠানেহি গারয্হো, ইমিনা একেন ঠানেন পাসংসো।
‘‘তত্র , গামণি, য্ৰাযং তপস্সী লূখজীৰী অত্তানং আতাপেতি পরিতাপেতি, কুসলঞ্চ ধম্মং অধিগচ্ছতি, উত্তরি চ মনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসং সচ্ছিকরোতি। অযং, গামণি, তপস্সী লূখজীৰী একেন ঠানেন গারয্হো, দ্ৰীহি ঠানেহি পাসংসো। কতমেন একেন ঠানেন গারয্হো? অত্তানং আতাপেতি পরিতাপেতীতি, ইমিনা একেন ঠানেন গারয্হো। কতমেহি দ্ৰীহি ঠানেহি পাসংসো? কুসলঞ্চ ধম্মং অধিগচ্ছতীতি, ইমিনা পঠমেন ঠানেন পাসংসো। উত্তরি চ মনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসং সচ্ছিকরোতীতি, ইমিনা দুতিযেন ঠানেন পাসংসো । অযং, গামণি, তপস্সী লূখজীৰী ইমিনা একেন ঠানেন গারয্হো, ইমেহি দ্ৰীহি ঠানেহি পাসংসো।
‘‘তিস্সো ইমা, গামণি, সন্দিট্ঠিকা নিজ্জরা অকালিকা এহিপস্সিকা ওপনেয্যিকা পচ্চত্তং ৰেদিতব্বা ৰিঞ্ঞূহি। কতমা তিস্সো? যং রত্তো রাগাধিকরণং অত্তব্যাবাধাযপি চেতেতি, পরব্যাবাধাযপি চেতেতি, উভযব্যাবাধাযপি চেতেতি। রাগে পহীনে নেৰত্তব্যাবাধায চেতেতি, ন পরব্যাবাধায চেতেতি, ন উভযব্যাবাধায চেতেতি। সন্দিট্ঠিকা নিজ্জরা অকালিকা এহিপস্সিকা ওপনেয্যিকা পচ্চত্তং ৰেদিতব্বা ৰিঞ্ঞূহি। যং দুট্ঠো দোসাধিকরণং অত্তব্যাবাধাযপি চেতেতি, পরব্যাবাধাযপি চেতেতি, উভযব্যাবাধাযপি চেতেতি। দোসে পহীনে নেৰত্তব্যাবাধায চেতেতি, ন পরব্যাবাধায চেতেতি, ন উভযব্যাবাধায চেতেতি। সন্দিট্ঠিকা নিজ্জরা অকালিকা এহিপস্সিকা ওপনেয্যিকা পচ্চত্তং ৰেদিতব্বা ৰিঞ্ঞূহি। যং মূল়্হো মোহাধিকরণং অত্তব্যাবাধাযপি চেতেতি, পরব্যাবাধাযপি চেতেতি, উভযব্যাবাধাযপি চেতেতি। মোহে পহীনে নেৰত্তব্যাবাধায চেতেতি, ন পরব্যাবাধায চেতেতি, ন উভযব্যাবাধায চেতেতি। সন্দিট্ঠিকা নিজ্জরা অকালিকা এহিপস্সিকা ওপনেয্যিকা পচ্চত্তং ৰেদিতব্বা ৰিঞ্ঞূহি। ইমা খো, গামণি, তিস্সো সন্দিট্ঠিকা নিজ্জরা অকালিকা এহিপস্সিকা ওপনেয্যিকা পচ্চত্তং ৰেদিতব্বা ৰিঞ্ঞূহী’’তি।
এৰং ৰুত্তে, রাসিযো গামণি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অভিক্কন্তং, ভন্তে…পে॰… উপাসকং মং ভগৰা ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি। দ্ৰাদসমং।
১৩. পাটলিযসুত্তং
৩৬৫. একং সমযং ভগৰা কোলিযেসু ৰিহরতি উত্তরং নাম উত্তরকং নাম (সী॰) কোলিযানং নিগমো। অথ খো পাটলিযো গামণি যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো পাটলিযো গামণি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সুতং মেতং, ভন্তে – ‘সমণো গোতমো মাযং জানাতী’তি। যে তে, ভন্তে, এৰমাহংসু – ‘সমণো গোতমো মাযং জানাতী’তি, কচ্চি তে, ভন্তে, ভগৰতো ৰুত্তৰাদিনো, ন চ ভগৰন্তং অভূতেন অব্ভাচিক্খন্তি, ধম্মস্স চানুধম্মং ব্যাকরোন্তি, ন চ কোচি সহধম্মিকো ৰাদানুৰাদো গারয্হং ঠানং আগচ্ছতি? অনব্ভাচিক্খিতুকামা হি মযং, ভন্তে, ভগৰন্ত’’ন্তি। ‘‘যে তে, গামণি, এৰমাহংসু – ‘সমণো গোতমো মাযং জানাতী’তি, ৰুত্তৰাদিনো চেৰ মে, তে ন চ মং অভূতেন অব্ভাচিক্খন্তি, ধম্মস্স চানুধম্মং ব্যাকরোন্তি, ন চ কোচি সহধম্মিকো ৰাদানুৰাদো গারয্হং ঠানং আগচ্ছতীতি, সচ্চংযেৰ কির, ভো, মযং তেসং সমণব্রাহ্মণানং ন সদ্দহাম – ‘সমণো গোতমো মাযং জানাতীতি, সমণো খলু ভো গোতমো মাযাৰী’তি। যো নু খো, গামণি, এৰং ৰদেতি – ‘অহং মাযং জানামী’তি, সো এৰং ৰদেতি – ‘অহং মাযাৰী’তি। তথেৰ তং ভগৰা হোতি, তথেৰ তং সুগত হোতী’’তি। তেন হি, গামণি, তঞ্ঞেৰেত্থ পটিপুচ্ছিস্সামি; যথা তে খমেয্য, তথা তং ব্যাকরেয্যাসি –
‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, গামণি, জানাসি ত্ৰং কোলিযানং লম্বচূল়কে ভটে’’তি? ‘‘জানামহং, ভন্তে, কোলিযানং লম্বচূল়কে ভটে’’তি। ‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, গামণি, কিমত্থিযা কোলিযানং লম্বচূল়কা ভটা’’তি? ‘‘যে চ, ভন্তে, কোলিযানং চোরা তে চ পটিসেধেতুং, যানি চ কোলিযানং দূতেয্যানি তানি চ ৰহাতুং তানি চ পহাতুং (স্যা॰ কং॰), তানি চ যাতুং (কত্থচি), তানি চাৰহাতুং (?), এতদত্থিযা, ভন্তে, কোলিযানং লম্বচূল়কা ভটা’’তি। ‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, গামণি, জানাসি ত্ৰং কোলিযানং লম্বচূল়কে ভটে সীলৰন্তে ৰা তে দুস্সীলে ৰা’’তি? ‘‘জানামহং, ভন্তে, কোলিযানং লম্বচূল়কে ভটে দুস্সীলে পাপধম্মে ; যে চ লোকে দুস্সীলা পাপধম্মা কোলিযানং লম্বচূল়কা ভটা তেসং অঞ্ঞতরা’’তি। ‘‘যো নু খো, গামণি, এৰং ৰদেয্য – ‘পাটলিযো গামণি জানাতি কোলিযানং লম্বচূল়কে ভটে দুস্সীলে পাপধম্মে, পাটলিযোপি গামণি দুস্সীলো পাপধম্মো’তি, সম্মা নু খো সো ৰদমানো ৰদেয্যা’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে! অঞ্ঞে, ভন্তে, কোলিযানং লম্বচূল়কা ভটা, অঞ্ঞোহমস্মি। অঞ্ঞথাধম্মা কোলিযানং লম্বচূল়কা ভটা, অঞ্ঞথাধম্মোহমস্মী’’তি। ‘‘ত্ৰঞ্হি নাম, গামণি, লচ্ছসি – ‘পাটলিযো গামণি জানাতি কোলিযানং লম্বচূল়কে ভটে দুস্সীলে পাপধম্মে, ন চ পাটলিযো গামণি দুস্সীলো পাপধম্মো’তি, কস্মা তথাগতো ন লচ্ছতি – ‘তথাগতো মাযং জানাতি, ন চ তথাগতো মাযাৰী’তি? মাযং চাহং, গামণি, পজানামি, মাযায চ ৰিপাকং, যথাপটিপন্নো চ মাযাৰী কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি তঞ্চ পজানামি’’।
‘‘পাণাতিপাতং চাহং, গামণি, পজানামি, পাণাতিপাতস্স চ ৰিপাকং, যথাপটিপন্নো চ পাণাতিপাতী কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি তঞ্চ পজানামি। অদিন্নাদানং চাহং, গামণি, পজানামি, অদিন্নাদানস্স চ ৰিপাকং, যথাপটিপন্নো চ অদিন্নাদাযী কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি তঞ্চ পজানামি। কামেসুমিচ্ছাচারং চাহং, গামণি, পজানামি, কামেসুমিচ্ছাচারস্স চ ৰিপাকং, যথাপটিপন্নো চ কামেসুমিচ্ছাচারী কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি তঞ্চ পজানামি। মুসাৰাদং চাহং, গামণি, পজানামি, মুসাৰাদস্স চ ৰিপাকং, যথাপটিপন্নো চ মুসাৰাদী কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি তঞ্চ পজানামি। পিসুণৰাচং চাহং, গামণি, পজানামি, পিসুণৰাচায চ ৰিপাকং, যথাপটিপন্নো চ পিসুণৰাচো কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি তঞ্চ পজানামি। ফরুসৰাচং চাহং, গামণি, পজানামি, ফরুসৰাচায চ ৰিপাকং, যথাপটিপন্নো চ ফরুসৰাচো কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি তঞ্চ পজানামি। সম্ফপ্পলাপং চাহং, গামণি, পজানামি, সম্ফপ্পলাপস্স চ ৰিপাকং, যথাপটিপন্নো চ সম্ফপ্পলাপী কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি তঞ্চ পজানামি। অভিজ্ঝং চাহং, গামণি, পজানামি, অভিজ্ঝায চ ৰিপাকং, যথাপটিপন্নো চ অভিজ্ঝালু কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি তঞ্চ পজানামি। ব্যাপাদপদোসং চাহং, গামণি, পজানামি, ব্যাপাদপদোসস্স চ ৰিপাকং, যথাপটিপন্নো চ ব্যাপন্নচিত্তো কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি তঞ্চ পজানামি। মিচ্ছাদিট্ঠিং চাহং, গামণি, পজানামি, মিচ্ছাদিট্ঠিযা চ ৰিপাকং, যথাপটিপন্নো চ মিচ্ছাদিট্ঠিকো কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি তঞ্চ পজানামি।
‘‘সন্তি হি, গামণি, একে সমণব্রাহ্মণা এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – ‘যো কোচি পাণমতিপাতেতি, সব্বো সো দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদযতি। যো কোচি অদিন্নং আদিযতি, সব্বো সো দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদযতি। যো কোচি কামেসু মিচ্ছা চরতি, সব্বো সো দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদযতি। যো কোচি মুসা ভণতি, সব্বো সো দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদযতী’’’তি।
‘‘দিস্সতি খো পন, গামণি, ইধেকচ্চো মালী কুণ্ডলী সুন্হাতো সুনহাতো (সী॰ স্যা॰ কং॰ পী॰) সুৰিলিত্তো কপ্পিতকেসমস্সু ইত্থিকামেহি রাজা মঞ্ঞে পরিচারেন্তো। তমেনং এৰমাহংসু – ‘অম্ভো! অযং পুরিসো কিং অকাসি মালী কুণ্ডলী সুন্হাতো সুৰিলিত্তো কপ্পিতকেসমস্সু ইত্থিকামেহি রাজা মঞ্ঞে পরিচারেতী’তি? তমেনং এৰমাহংসু – ‘অম্ভো! অযং পুরিসো রঞ্ঞো পচ্চত্থিকং পসয্হ জীৰিতা ৰোরোপেসি। তস্স রাজা অত্তমনো অভিহারমদাসি। তেনাযং পুরিসো মালী কুণ্ডলী সুন্হাতো সুৰিলিত্তো কপ্পিতকেসমস্সু, ইত্থিকামেহি রাজা মঞ্ঞে পরিচারেতী’’’তি।
‘‘দিস্সতি খো, গামণি, ইধেকচ্চো দল়্হায রজ্জুযা পচ্ছাবাহং গাল়্হবন্ধনং বন্ধিত্ৰা খুরমুণ্ডং করিত্ৰা খরস্সরেন পণৰেন রথিযায রথিযং রথিকায রথিকং (সী॰) সিঙ্ঘাটকেন সিঙ্ঘাটকং পরিনেত্ৰা, দক্খিণেন দ্ৰারেন নিক্খামেত্ৰা, দক্খিণতো নগরস্স সীসং ছিজ্জমানো। তমেনং এৰমাহংসু – ‘অম্ভো! অযং পুরিসো কিং অকাসি, দল়্হায রজ্জুযা পচ্ছাবাহং গাল়্হবন্ধনং বন্ধিত্ৰা খুরমুণ্ডং করিত্ৰা খরস্সরেন পণৰেন রথিযায রথিযং সিঙ্ঘাটকেন সিঙ্ঘাটকং পরিনেত্ৰা দক্খিণেন দ্ৰারেন নিক্খামেত্ৰা দক্খিণতো নগরস্স সীসং ছিন্দতী’তি ছিজ্জতীতি (কত্থচি)? তমেনং এৰমাহংসু – ‘অম্ভো! অযং পুরিসো রাজৰেরী ইত্থিং ৰা পুরিসং ৰা জীৰিতা ৰোরোপেসি, তেন নং রাজানো গহেত্ৰা এৰরূপং কম্মকারণং কারেন্তী’’’তি।
‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, গামণি, অপি নু তে এৰরূপং দিট্ঠং ৰা সুতং ৰা’’তি? ‘‘দিট্ঠঞ্চ নো, ভন্তে, সুতঞ্চ সুয্যিস্সতি চা’’তি। ‘‘তত্র, গামণি, যে তে সমণব্রাহ্মণা এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – ‘যো কোচি পাণমতিপাতেতি, সব্বো সো দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদযতী’তি, সচ্চং ৰা তে আহংসু মুসা ৰা’’তি? ‘‘মুসা, ভন্তে’’। ‘‘যে পন তে তুচ্ছং মুসা ৰিলপন্তি, সীলৰন্তো ৰা তে দুস্সীলা ৰা’’তি? ‘‘দুস্সীলা , ভন্তে’’। ‘‘যে পন তে দুস্সীলা পাপধম্মা মিচ্ছাপটিপন্না ৰা তে সম্মাপটিপন্না ৰা’’তি? ‘‘মিচ্ছাপটিপন্না, ভন্তে’’ । ‘‘যে পন তে মিচ্ছাপটিপন্না মিচ্ছাদিট্ঠিকা ৰা তে সম্মাদিট্ঠিকা ৰা’’তি? ‘‘মিচ্ছাদিট্ঠিকা, ভন্তে’’। ‘‘যে পন তে মিচ্ছাদিট্ঠিকা কল্লং নু তেসু পসীদিতু’’ন্তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’।
‘‘দিস্সতি খো পন, গামণি, ইধেকচ্চো মালী কুণ্ডলী…পে॰… ইত্থিকামেহি রাজা মঞ্ঞে পরিচারেন্তো। তমেনং এৰমাহংসু – ‘অম্ভো! অযং পুরিসো কিং অকাসি মালী কুণ্ডলী…পে॰… ইত্থিকামেহি রাজা মঞ্ঞে পরিচারেতী’তি? তমেনং এৰমাহংসু – ‘অম্ভো! অযং পুরিসো রঞ্ঞো পচ্চত্থিকস্স পসয্হ রতনং অহাসি পসয্হ অদিন্নং রতনং আদিযি (ক॰)। তস্স রাজা অত্তমনো অভিহারমদাসি। তেনাযং পুরিসো মালী কুণ্ডলী…পে॰… ইত্থিকামেহি রাজা মঞ্ঞে পরিচারেতী’’’তি।
‘‘দিস্সতি খো, গামণি, ইধেকচ্চো দল়্হায রজ্জুযা…পে॰… দক্খিণতো নগরস্স সীসং ছিজ্জমানো তমেনং এৰমাহংসু – ‘অম্ভো! অযং পুরিসো কিং অকাসি দল়্হায রজ্জুযা…পে॰… দক্খিণতো নগরস্স সীসং ছিন্দতী’তি? তমেনং এৰমাহংসু – ‘অম্ভো! অযং পুরিসো গামা ৰা অরঞ্ঞা ৰা অদিন্নং থেয্যসঙ্খাতং আদিযি। তেন নং রাজানো গহেত্ৰা এৰরূপং কম্মকারণং কারেন্তী’তি। তং কিং মঞ্ঞসি, গামণি, অপি নু তে এৰরূপং দিট্ঠং ৰা সুতং ৰা’’তি? ‘‘দিট্ঠঞ্চ নো, ভন্তে, সুতঞ্চ সুয্যিস্সতি চা’’তি। ‘‘তত্র , গামণি, যে তে সমণব্রাহ্মণা এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – ‘যো কোচি অদিন্নং আদিযতি, সব্বো সো দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদযতী’তি, সচ্চং ৰা তে আহংসু মুসা ৰাতি…পে॰… কল্লং নু তেসু পসীদিতু’’ন্তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’।
‘‘দিস্সতি খো পন, গামণি, ইধেকচ্চো মালী কুণ্ডলী…পে॰… ইত্থিকামেহি রাজা মঞ্ঞে পরিচারেন্তো। তমেনং এৰমাহংসু – ‘অম্ভো! অযং পুরিসো কিং অকাসি মালী কুণ্ডলী…পে॰… ইত্থিকামেহি রাজা মঞ্ঞে পরিচারেতী’তি? তমেনং এৰমাহংসু – ‘অম্ভো! অযং পুরিসো রঞ্ঞো পচ্চত্থিকস্স দারেসু চারিত্তং আপজ্জি। তস্স রাজা অত্তমনো অভিহারমদাসি। তেনাযং পুরিসো মালী কুণ্ডলী…পে॰… ইত্থিকামেহি রাজা মঞ্ঞে পরিচারেতী’’’তি।
‘‘দিস্সতি খো, গামণি, ইধেকচ্চো দল়্হায রজ্জুযা…পে॰… দক্খিণতো নগরস্স সীসং ছিজ্জমানো। তমেনং এৰমাহংসু – ‘অম্ভো! অযং পুরিসো কিং অকাসি দল়্হায রজ্জুযা…পে॰… দক্খিণতো নগরস্স সীসং ছিন্দতী’তি? তমেনং এৰমাহংসু – ‘অম্ভো! অযং পুরিসো কুলিত্থীসু কুলকুমারীসু চারিত্তং আপজ্জি, তেন নং রাজানো গহেত্ৰা এৰরূপং কম্মকারণং কারেন্তী’তি। তং কিং মঞ্ঞসি, গামণি, অপি নু তে এৰরূপং দিট্ঠং ৰা সুতং ৰা’’তি? ‘‘দিট্ঠঞ্চ নো, ভন্তে, সুতঞ্চ সুয্যিস্সতি চা’’তি। ‘‘তত্র, গামণি, যে তে সমণব্রাহ্মণা এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – ‘যো কোচি কামেসু মিচ্ছা চরতি, সব্বো সো দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদযতী’তি, সচ্চং ৰা তে আহংসু মুসা ৰাতি…পে॰… কল্লং নু তেসু পসীদিতু’’ন্তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’।
‘‘দিস্সতি খো পন, গামণি, ইধেকচ্চো মালী কুণ্ডলী সুন্হাতো সুৰিলিত্তো কপ্পিতকেসমস্সু ইত্থিকামেহি রাজা মঞ্ঞে পরিচারেন্তো। তমেনং এৰমাহংসু – ‘অম্ভো! অযং পুরিসো কিং অকাসি মালী কুণ্ডলী সুন্হাতো সুৰিলিত্তো কপ্পিতকেসমস্সু ইত্থিকামেহি রাজা মঞ্ঞে পরিচারেতী’তি? তমেনং এৰমাহংসু – ‘অম্ভো! অযং পুরিসো রাজানং মুসাৰাদেন হাসেসি। তস্স রাজা অত্তমনো অভিহারমদাসি। তেনাযং পুরিসো মালী কুণ্ডলী সুন্হাতো সুৰিলিত্তো কপ্পিতকেসমস্সু ইত্থিকামেহি রাজা মঞ্ঞে পরিচারেতী’’’তি।
‘‘দিস্সতি খো, গামণি, ইধেকচ্চো দল়্হায রজ্জুযা পচ্ছাবাহং গাল়্হবন্ধনং বন্ধিত্ৰা খুরমুণ্ডং করিত্ৰা খরস্সরেন পণৰেন রথিযায রথিযং সিঙ্ঘাটকেন সিঙ্ঘাটকং পরিনেত্ৰা দক্খিণেন দ্ৰারেন নিক্খামেত্ৰা দক্খিণতো নগরস্স সীসং ছিজ্জমানো। তমেনং এৰমাহংসু – ‘অম্ভো! অযং পুরিসো কিং অকাসি দল়্হায রজ্জুযা পচ্ছাবাহং গাল়্হবন্ধনং বন্ধিত্ৰা খুরমুণ্ডং করিত্ৰা খরস্সরেন পণৰেন রথিযায রথিযং সিঙ্ঘাটকেন সিঙ্ঘাটকং পরিনেত্ৰা, দক্খিণেন দ্ৰারেন নিক্খামেত্ৰা, দক্খিণতো নগরস্স সীসং ছিন্দতী’তি? তমেনং এৰমাহংসু – ‘অম্ভো! অযং পুরিসো গহপতিস্স ৰা গহপতিপুত্তস্স ৰা মুসাৰাদেন অত্থং ভঞ্জি, তেন নং রাজানো গহেত্ৰা এৰরূপং কম্মকারণং কারেন্তী’তি। তং কিং মঞ্ঞসি, গামণি, অপি নু তে এৰরূপং দিট্ঠং ৰা সুতং ৰা’’তি? ‘‘দিট্ঠঞ্চ নো , ভন্তে, সুতঞ্চ সুয্যিস্সতি চা’’তি। ‘‘তত্র, গামণি, যে তে সমণব্রাহ্মণা এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – ‘যো কোচি মুসা ভণতি, সব্বো সো দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদযতী’তি, সচ্চং ৰা তে আহংসু মুসা ৰা’’তি ? ‘‘মুসা, ভন্তে’’। ‘‘যে পন তে তুচ্ছং মুসা ৰিলপন্তি সীলৰন্তো ৰা তে দুস্সীলা ৰা’’তি? ‘‘দুস্সীলা, ভন্তে’’। ‘‘যে পন তে দুস্সীলা পাপধম্মা মিচ্ছাপটিপন্না ৰা তে সম্মাপটিপন্না ৰা’’তি? ‘‘মিচ্ছাপটিপন্না, ভন্তে’’। ‘‘যে পন তে মিচ্ছাপটিপন্না মিচ্ছাদিট্ঠিকা ৰা তে সম্মাদিট্ঠিকা ৰা’’তি? ‘‘মিচ্ছাদিট্ঠিকা, ভন্তে’’। ‘‘যে পন তে মিচ্ছাদিট্ঠিকা কল্লং নু তেসু পসীদিতু’’ন্তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’।
‘‘অচ্ছরিযং, ভন্তে, অব্ভুতং, ভন্তে! অত্থি মে, ভন্তে, আৰসথাগারং। তত্থ অত্থি মঞ্চকানি, অত্থি আসনানি, অত্থি উদকমণিকো, অত্থি তেলপ্পদীপো। তত্থ যো সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা ৰাসং উপেতি, তেনাহং যথাসত্তি যথাবলং সংৰিভজামি। ভূতপুব্বং, ভন্তে, চত্তারো সত্থারো নানাদিট্ঠিকা নানাখন্তিকা নানারুচিকা, তস্মিং আৰসথাগারে ৰাসং উপগচ্ছুং’’।
‘‘একো সত্থা এৰংৰাদী এৰংদিট্ঠি – ‘নত্থি দিন্নং, নত্থি যিট্ঠং, নত্থি হুতং, নত্থি সুকতদুক্কটানং কম্মানং ফলং ৰিপাকো। নত্থি অযং লোকো, নত্থি পরো লোকো, নত্থি মাতা, নত্থি পিতা, নত্থি সত্তা ওপপাতিকা, নত্থি লোকে সমণব্রাহ্মণা সম্মগ্গতা সম্মাপটিপন্না যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তী’’’তি।
‘‘একো সত্থা এৰংৰাদী এৰংদিট্ঠি – ‘অত্থি দিন্নং, অত্থি যিট্ঠং , অত্থি হুতং, অত্থি সুকতদুক্কটানং কম্মানং ফলং ৰিপাকো, অত্থি অযং লোকো, অত্থি পরো লোকো, অত্থি মাতা, অত্থি পিতা, অত্থি সত্তা ওপপাতিকা, অত্থি লোকে সমণব্রাহ্মণা সম্মগ্গতা সম্মাপটিপন্না, যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তী’’’তি।
‘‘একো সত্থা এৰংৰাদী এৰংদিট্ঠি – ‘করোতো কারযতো, ছিন্দতো ছেদাপযতো, পচতো পাচাপযতো, সোচযতো সোচাপযতো, কিলমতো কিলমাপযতো, ফন্দতো ফন্দাপযতো, পাণমতিপাতযতো, অদিন্নং আদিযতো, সন্ধিং ছিন্দতো, নিল্লোপং হরতো, একাগারিকং করোতো, পরিপন্থে তিট্ঠতো, পরদারং গচ্ছতো, মুসা ভণতো, করোতো ন করীযতি পাপং। খুরপরিযন্তেন চেপি চক্কেন যো ইমিস্সা পথৰিযা পাণে একং মংসখলং একং মংসপুঞ্জং করেয্য, নত্থি ততোনিদানং পাপং, নত্থি পাপস্স আগমো। দক্খিণং চেপি গঙ্গায তীরং গচ্ছেয্য হনন্তো ঘাতেন্তো ছিন্দন্তো ছেদাপেন্তো পচন্তো পাচাপেন্তো, নত্থি ততোনিদানং পাপং, নত্থি পাপস্স আগমো। উত্তরং চেপি গঙ্গায তীরং গচ্ছেয্য দদন্তো দাপেন্তো যজন্তো যজাপেন্তো, নত্থি ততোনিদানং পুঞ্ঞং, নত্থি পুঞ্ঞস্স আগমো। দানেন দমেন সংযমেন সচ্চৰজ্জেন নত্থি পুঞ্ঞং, নত্থি পুঞ্ঞস্স আগমো’’’তি।
‘‘একো সত্থা এৰংৰাদী এৰংদিট্ঠি – ‘করোতো কারযতো, ছিন্দতো ছেদাপযতো, পচতো পাচাপযতো, সোচযতো সোচাপযতো, কিলমতো কিলমাপযতো, ফন্দতো ফন্দাপযতো, পাণমতিপাতযতো, অদিন্নং আদিযতো, সন্ধিং ছিন্দতো, নিল্লোপং হরতো, একাগারিকং করোতো, পরিপন্থে তিট্ঠতো, পরদারং গচ্ছতো , মুসা ভণতো, করোতো করীযতি পাপং। খুরপরিযন্তেন চেপি চক্কেন যো ইমিস্সা পথৰিযা পাণে একং মংসখলং একং মংসপুঞ্জং করেয্য, অত্থি ততোনিদানং পাপং, অত্থি পাপস্স আগমো। দক্খিণং চেপি গঙ্গায তীরং গচ্ছেয্য হনন্তো ঘাতেন্তো ছিন্দন্তো ছেদাপেন্তো পচন্তো পাচাপেন্তো, অত্থি ততোনিদানং পাপং, অত্থি পাপস্স আগমো। উত্তরং চেপি গঙ্গায তীরং গচ্ছেয্য দদন্তো দাপেন্তো, যজন্তো যজাপেন্তো, অত্থি ততোনিদানং পুঞ্ঞং, অত্থি পুঞ্ঞস্স আগমো। দানেন দমেন সংযমেন সচ্চৰজ্জেন অত্থি পুঞ্ঞং, অত্থি পুঞ্ঞস্স আগমো’’’তি।
‘‘তস্স ময্হং, ভন্তে, অহুদেৰ কঙ্খা, অহু ৰিচিকিচ্ছা – ‘কোসু নাম ইমেসং ভৰতং সমণব্রাহ্মণানং সচ্চং আহ, কো মুসা’’’তি?
‘‘অলঞ্হি তে, গামণি, কঙ্খিতুং, অলং ৰিচিকিচ্ছিতুং। কঙ্খনীযে চ পন তে ঠানে ৰিচিকিচ্ছা উপ্পন্না’’তি। ‘‘এৰং পসন্নোহং, ভন্তে, ভগৰতি। পহোতি মে ভগৰা তথা ধম্মং দেসেতুং যথাহং ইমং কঙ্খাধম্মং পজহেয্য’’ন্তি।
‘‘অত্থি, গামণি, ধম্মসমাধি। তত্র চে ত্ৰং চিত্তসমাধিং পটিলভেয্যাসি। এৰং ত্ৰং ইমং কঙ্খাধম্মং পজহেয্যাসি। কতমো চ, গামণি, ধম্মসমাধি? ইধ, গামণি, অরিযসাৰকো পাণাতিপাতং পহায পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি, অদিন্নাদানং পহায অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি, কামেসুমিচ্ছাচারং পহায কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো হোতি, মুসাৰাদং পহায মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি, পিসুণং ৰাচং পহায পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি , ফরুসং ৰাচং পহায ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি, সম্ফপ্পলাপং পহায সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতো হোতি, অভিজ্ঝং পহায অনভিজ্ঝালু হোতি, ব্যাপাদপদোসং পহায অব্যাপন্নচিত্তো হোতি, মিচ্ছাদিট্ঠিং পহায সম্মাদিট্ঠিকো হোতি।
‘‘স খো সো, গামণি, অরিযসাৰকো এৰং ৰিগতাভিজ্ঝো ৰিগতব্যাপাদো অসম্মূল়্হো সম্পজানো পটিস্সতো মেত্তাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি, তথা দুতিযং, তথা ততিযং, তথা চতুত্থং, ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং মেত্তাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি। সো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘য্ৰাযং সত্থা এৰংৰাদী এৰংদিট্ঠি – নত্থি দিন্নং, নত্থি যিট্ঠং, নত্থি হুতং, নত্থি সুকতদুক্কটানং কম্মানং ফলং ৰিপাকো, নত্থি অযং লোকো, নত্থি পরো লোকো, নত্থি মাতা, নত্থি পিতা, নত্থি সত্তা ওপপাতিকা, নত্থি লোকে সমণব্রাহ্মণা, সম্মগ্গতা সম্মাপটিপন্না যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তী’তি। ‘সচে তস্স ভোতো সত্থুনো সচ্চং ৰচনং, অপণ্ণকতায ময্হং, য্ৰাহং যোহং (সী॰ স্যা॰ কং॰ পী॰) ন কিঞ্চি কঞ্চি (?) ব্যাবাধেমি তসং ৰা থাৰরং ৰা? উভযমেত্থ উভযত্থ মে (?) ম॰ নি॰ ২.৯৫ পাল়িযা সংসন্দেতব্বং কটগ্গাহো, যং চম্হি কাযেন সংৰুতো ৰাচায সংৰুতো মনসা সংৰুতো, যঞ্চ কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জিস্সামী’তি পরং মরণা ন উপপজ্জিস্সামীতি (?)। তস্স পামোজ্জং জাযতি। পমুদিতস্স পীতি জাযতি। পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি। পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদযতি। সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি। অযং খো, গামণি, ধম্মসমাধি । তত্র চে ত্ৰং চিত্তসমাধিং পটিলভেয্যাসি, এৰং ত্ৰং ইমং কঙ্খাধম্মং পজহেয্যাসি।
‘‘স খো সো, গামণি, অরিযসাৰকো এৰং ৰিগতাভিজ্ঝো ৰিগতব্যাপাদো অসম্মূল়্হো সম্পজানো পটিস্সতো মেত্তাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি, তথা দুতিযং, তথা ততিযং, তথা চতুত্থং, ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং মেত্তাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি। সো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘য্ৰাযং সত্থা এৰংৰাদী এৰংদিট্ঠি – অত্থি দিন্নং, অত্থি যিট্ঠং, অত্থি হুতং, অত্থি সুকতদুক্কটানং কম্মানং ফলং ৰিপাকো, অত্থি অযং লোকো, অত্থি পরো লোকো, অত্থি মাতা, অত্থি পিতা, অত্থি সত্তা ওপপাতিকা, অত্থি লোকে সমণব্রাহ্মণা, সম্মগ্গতা সম্মাপটিপন্না যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তী’তি। ‘সচে তস্স ভোতো সত্থুনো সচ্চং ৰচনং, অপণ্ণকতায ময্হং, য্ৰাহং ন কিঞ্চি ব্যাবাধেমি তসং ৰা থাৰরং ৰা? উভযমেত্থ কটগ্গাহো, যং চম্হি কাযেন সংৰুতো ৰাচায সংৰুতো মনসা সংৰুতো, যঞ্চ কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জিস্সামী’তি। তস্স পামোজ্জং জাযতি। পমুদিতস্স পীতি জাযতি। পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি। পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদযতি। সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি। অযং খো, গামণি, ধম্মসমাধি। তত্র চে ত্ৰং চিত্তসমাধিং পটিলভেয্যাসি, এৰং ত্ৰং ইমং কঙ্খাধম্মং পজহেয্যাসি।
‘‘স খো সো, গামণি, অরিযসাৰকো এৰং ৰিগতাভিজ্ঝো ৰিগতব্যাপাদো অসম্মূল়্হো সম্পজানো পটিস্সতো মেত্তাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি, তথা দুতিযং, তথা ততিযং, তথা চতুত্থং, ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং মেত্তাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি। সো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘য্ৰাযং সত্থা এৰংৰাদী এৰংদিট্ঠি – করোতো কারযতো, ছিন্দতো ছেদাপযতো, পচতো পাচাপযতো, সোচযতো সোচাপযতো, কিলমতো কিলমাপযতো, ফন্দতো ফন্দাপযতো, পাণমতিপাতযতো, অদিন্নং আদিযতো, সন্ধিং ছিন্দতো, নিল্লোপং হরতো, একাগারিকং করোতো, পরিপন্থে তিট্ঠতো, পরদারং গচ্ছতো, মুসা ভণতো, করোতো ন করীযতি পাপং। খুরপরিযন্তেন চেপি চক্কেন যো ইমিস্সা পথৰিযা পাণে একং মংসখলং একং মংসপুঞ্জং করেয্য, নত্থি ততোনিদানং পাপং, নত্থি পাপস্স আগমো। দক্খিণঞ্চেপি গঙ্গায তীরং গচ্ছেয্য হনন্তো ঘাতেন্তো ছিন্দন্তো ছেদাপেন্তো পচন্তো পাচাপেন্তো, নত্থি ততোনিদানং পাপং, নত্থি পাপস্স আগমো। উত্তরঞ্চেপি গঙ্গায তীরং গচ্ছেয্য দদন্তো দাপেন্তো, যজন্তো যজাপেন্তো, নত্থি ততোনিদানং পুঞ্ঞং, নত্থি পুঞ্ঞস্স আগমো। দানেন দমেন সংযমেন সচ্চৰজ্জেন নত্থি পুঞ্ঞং, নত্থি পুঞ্ঞস্স আগমো’তি। ‘সচে তস্স ভোতো সত্থুনো সচ্চং ৰচনং, অপণ্ণকতায ময্হং, য্ৰাহং ন কিঞ্চি ব্যাবাধেমি তসং ৰা থাৰরং ৰা? উভযমেত্থ কটগ্গাহো, যং চম্হি কাযেন সংৰুতো ৰাচায সংৰুতো মনসা সংৰুতো, যঞ্চ কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জিস্সামী’তি পরং মরণা ন উপপজ্জিস্সামীতি (?)। তস্স পামোজ্জং জাযতি। পমুদিতস্স পীতি জাযতি। পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি। পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদযতি। সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি। অযং খো, গামণি, ধম্মসমাধি তত্র চে ত্ৰং চিত্তসমাধিং পটিলভেয্যাসি, এৰং ত্ৰং ইমং কঙ্খাধম্মং পজহেয্যাসি।
‘‘স খো সো, গামণি, অরিযসাৰকো এৰং ৰিগতাভিজ্ঝো ৰিগতব্যাপাদো অসম্মূল়্হো সম্পজানো পটিস্সতো মেত্তাসহগতে চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি, তথা দুতিযং, তথা ততিযং, তথা চতুত্থং, ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং মেত্তাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি। সো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘য্ৰাযং সত্থা এৰংৰাদী এৰংদিট্ঠি – করোতো কারযতো, ছিন্দতো ছেদাপযতো, পচতো পাচাপযতো, সোচযতো সোচাপযতো, কিলমতো কিলমাপযতো, ফন্দতো ফন্দাপযতো, পাণমতিপাতযতো, অদিন্নং আদিযতো, সন্ধিং ছিন্দতো, নিল্লোপং হরতো, একাগারিকং করোতো, পরিপন্থে তিট্ঠতো, পরদারং গচ্ছতো, মুসা ভণতো, করোতো করীযতি পাপং। খুরপরিযন্তেন চেপি চক্কেন যো ইমিস্সা পথৰিযা পাণে একং মংসখলং একং মংসপুঞ্জং করেয্য, অত্থি ততোনিদানং পাপং, অত্থি পাপস্স আগমো। দক্খিণঞ্চেপি গঙ্গায তীরং গচ্ছেয্য হনন্তো ঘাতেন্তো ছিন্দন্তো ছেদাপেন্তো পচন্তো পাচাপেন্তো, অত্থি ততোনিদানং পাপং, অত্থি পাপস্স আগমো। উত্তরঞ্চেপি গঙ্গায তীরং গচ্ছেয্য দদন্তো দাপেন্তো, যজন্তো যজাপেন্তো, অত্থি ততোনিদানং পুঞ্ঞং, অত্থি পুঞ্ঞস্স আগমো। দানেন দমেন সংযমেন সচ্চৰজ্জেন অত্থি পুঞ্ঞং অত্থি পুঞ্ঞস্স আগমোতি। সচে তস্স ভোতো সত্থুনো সচ্চং ৰচনং, অপণ্ণকতায ময্হং, য্ৰাহং ন কিঞ্চি ব্যাবাধেমি তসং ৰা থাৰরং ৰা? উভযমেত্থ কটগ্গাহো, যং চম্হি কাযেন সংৰুতো ৰাচায সংৰুতো মনসা সংৰুতো, যঞ্চ কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জিস্সামী’তি। তস্স পামোজ্জং জাযতি। পমুদিতস্স পীতি জাযতি। পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি। পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদযতি। সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি। অযং খো, গামণি, ধম্মসমাধি। তত্র চে ত্ৰং চিত্তসমাধিং পটিলভেয্যাসি, এৰং ত্ৰং ইমং কঙ্খাধম্মং পজহেয্যাসি।
‘‘স খো সো, গামণি, অরিযসাৰকো এৰং ৰিগতাভিজ্ঝো ৰিগতব্যাপাদো অসম্মূল়্হো সম্পজানো পটিস্সতো করুণাসহগতে চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি…পে॰… মুদিতাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি…পে॰…।
‘‘স খো সো, গামণি, অরিযসাৰকো এৰং ৰিগতাভিজ্ঝো ৰিগতব্যাপাদো অসম্মূল়্হো সম্পজানো পটিস্সতো উপেক্খাসহগতে চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি, তথা দুতিযং, তথা ততিযং, তথা চতুত্থং, ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং উপেক্খাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি। সো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘য্ৰাযং সত্থা এৰংৰাদী এৰংদিট্ঠি – নত্থি দিন্নং, নত্থি যিট্ঠং, নত্থি হুতং নত্থি সুকতদুক্কটানং কম্মানং ফলং ৰিপাকো, নত্থি অযং লোকো নত্থি পরো লোকো, নত্থি মাতা নত্থি পিতা নত্থি সত্তা ওপপাতিকা, নত্থি লোকে সমণব্রাহ্মণা সম্মগ্গতা সম্মাপটিপন্না যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তীতি। সচে তস্স ভোতো সত্থুনো সচ্চং ৰচনং, অপণ্ণকতায ময্হং, য্ৰাহং ন কিঞ্চি ব্যাবাধেমি তসং ৰা থাৰরং ৰা? উভযমেত্থ কটগ্গাহো, যং চম্হি কাযেন সংৰুতো ৰাচায সংৰুতো মনসা সংৰুতো , যঞ্চ কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জিস্সামী’তি। তস্স পামোজ্জং জাযতি। পমুদিতস্স পীতি জাযতি। পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি। পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদযতি। সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি। অযং খো, গামণি, ধম্মসমাধি। তত্র চে ত্ৰং চিত্তসমাধিং পটিলভেয্যাসি, এৰং ত্ৰং ইমং কঙ্খাধম্মং পজহেয্যাসি।
‘‘স খো সো, গামণি, অরিযসাৰকো এৰং ৰিগতাভিজ্ঝো ৰিগতব্যাপাদো অসম্মূল়্হো সম্পজানো পটিস্সতো উপেক্খাসহগতে চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি, তথা দুতিযং, তথা ততিযং, তথা চতুত্থং, ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং উপেক্খাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি। সো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘য্ৰাযং সত্থা এৰংৰাদী এৰংদিট্ঠি – অত্থি দিন্নং, অত্থি যিট্ঠং, অত্থি হুতং, অত্থি সুকতদুক্কটানং কম্মানং ফলং ৰিপাকো, অত্থি অযং লোকো অত্থি পরো লোকো, অত্থি মাতা অত্থি পিতা অত্থি সত্তা ওপপাতিকা, অত্থি লোকে সমণব্রাহ্মণা সম্মগ্গতা সম্মাপটিপন্না যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তীতি। সচে তস্স ভোতো সত্থুনো সচ্চং ৰচনং, অপণ্ণকতায ময্হং, য্ৰাহং ন কিঞ্চি ব্যাবাধেমি তসং ৰা থাৰরং ৰা? উভযমেত্থ কটগ্গাহো, যং চম্হি কাযেন সংৰুতো ৰাচায সংৰুতো মনসা সংৰুতো, যঞ্চ কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জিস্সামী’তি। তস্স পামোজ্জং জাযতি। পমুদিতস্স পীতি জাযতি। পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি। পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদযতি। সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি। অযং খো, গামণি, ধম্মসমাধি। তত্র চে ত্ৰং চিত্তসমাধিং পটিলভেয্যাসি, এৰং ত্ৰং ইমং কঙ্খাধম্মং পজহেয্যাসি।
‘‘স খো সো, গামণি, অরিযসাৰকো এৰং ৰিগতাভিজ্ঝো ৰিগতব্যাপাদো অসম্মূল়্হো সম্পজানো পটিস্সতো উপেক্খাসহগতে চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি, তথা দুতিযং, তথা ততিযং, তথা চতুত্থং, ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং উপেক্খাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি। সো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘য্ৰাযং সত্থা এৰংৰাদী এৰংদিট্ঠি – করোতো কারযতো, ছেদতো ছেদাপযতো, পচতো পাচাপযতো, সোচযতো সোচাপযতো, কিলমতো কিলমাপযতো, ফন্দতো ফন্দাপযতো, পাণমতিপাতযতো, অদিন্নং আদিযতো, সন্ধিং ছিন্দতো, নিল্লোপং হরতো, একাগারিকং করোতো, পরিপন্থে তিট্ঠতো, পরদারং গচ্ছতো, মুসা ভণতো, করোতো ন করীযতি পাপং । খুরপরিযন্তেন চেপি চক্কেন যো ইমিস্সা পথৰিযা পাণে একং মংসখলং একং মংসপুঞ্জং করেয্য, নত্থি ততোনিদানং পাপং, নত্থি পাপস্স আগমো। দক্খিণঞ্চেপি গঙ্গায তীরং গচ্ছেয্য হনন্তো ঘাতেন্তো ছিন্দন্তো ছেদাপেন্তো পচন্তো পাচাপেন্তো, নত্থি ততোনিদানং পাপং, নত্থি পাপস্স আগমো। উত্তরঞ্চেপি গঙ্গায তীরং গচ্ছেয্য দদন্তো দাপেন্তো, যজন্তো যজাপেন্তো, নত্থি ততোনিদানং পুঞ্ঞং, নত্থি পুঞ্ঞস্স আগমো। দানেন দমেন সংযমেন সচ্চৰজ্জেন নত্থি পুঞ্ঞং, নত্থি পুঞ্ঞস্স আগমো’তি। ‘সচে তস্স ভোতো সত্থুনো সচ্চং ৰচনং, অপণ্ণকতায ময্হং, য্ৰাহং ন কিঞ্চি ব্যাবাধেমি তসং ৰা থাৰরং ৰা? উভযমেত্থ কটগ্গাহো, যং চম্হি কাযেন সংৰুতো ৰাচায সংৰুতো মনসা সংৰুতো, যঞ্চ কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জিস্সামী’তি। তস্স পামোজ্জং জাযতি। পমুদিতস্স পীতি জাযতি। পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি। পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদযতি। সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি। অযং খো, গামণি, ধম্মসমাধি। তত্র চে ত্ৰং চিত্তসমাধিং পটিলভেয্যাসি, এৰং ত্ৰং ইমং কঙ্খাধম্মং পজহেয্যাসি।
‘‘স খো সো, গামণি, অরিযসাৰকো এৰং ৰিগতাভিজ্ঝো ৰিগতব্যাপাদো অসম্মূল়্হো সম্পজানো পটিস্সতো উপেক্খাসহগতে চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি, তথা দুতিযং, তথা ততিযং, তথা চতুত্থং, ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং উপেক্খাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি। সো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘য্ৰাযং সত্থা এৰংৰাদী এৰংদিট্ঠি – করোতো কারযতো, ছিন্দতো ছেদাপযতো, পচতো পাচাপযতো, সোচযতো সোচাপযতো, কিলমতো কিলমাপযতো, ফন্দতো ফন্দাপযতো, পাণমতিপাতযতো, অদিন্নং আদিযতো, সন্ধিং ছিন্দতো, নিল্লোপং হরতো, একাগারিকং করোতো, পরিপন্থে তিট্ঠতো, পরদারং গচ্ছতো, মুসা ভণতো, করোতো করীযতি পাপং। খুরপরিযন্তেন চেপি চক্কেন যো ইমিস্সা পথৰিযা পাণে একং মংসখলং একং মংসপুঞ্জং করেয্য, অত্থি ততোনিদানং পাপং, অত্থি পাপস্স আগমো। দক্খিণঞ্চেপি গঙ্গায তীরং গচ্ছেয্য হনন্তো ঘাতেন্তো ছিন্দন্তো ছেদাপেন্তো পচন্তো পাচাপেন্তো, অত্থি ততোনিদানং পাপং, অত্থি পাপস্স আগমো। উত্তরঞ্চেপি গঙ্গায তীরং গচ্ছেয্য দদন্তো দাপেন্তো, যজন্তো যজাপেন্তো, অত্থি ততোনিদানং পুঞ্ঞং, অত্থি পুঞ্ঞস্স আগমো। দানেন দমেন সংযমেন সচ্চৰজ্জেন অত্থি পুঞ্ঞং, অত্থি পুঞ্ঞস্স আগমো’তি। ‘সচে তস্স ভোতো সত্থুনো সচ্চং ৰচনং, অপণ্ণকতায ময্হং, য্ৰাহং ন কিঞ্চি ব্যাবাধেমি তসং ৰা থাৰরং ৰা? উভযমেত্থ কটগ্গাহো, যং চম্হি কাযেন সংৰুতো ৰাচায সংৰুতো মনসা সংৰুতো, যঞ্চ কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জিস্সামী’তি। তস্স পামোজ্জং জাযতি। পমুদিতস্স পীতি জাযতি। পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি। পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদযতি। সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি। অযং খো, গামণি, ধম্মসমাধি। তত্র চে ত্ৰং চিত্তসমাধিং পটিলভেয্যাসি, এৰং ত্ৰং ইমং কঙ্খাধম্মং পজহেয্যাসী’’তি।
এৰং ৰুত্তে, পাটলিযো গামণি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অভিক্কন্তং, ভন্তে, অভিক্কন্তং, ভন্তে…পে॰… অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি। তেরসমং।
গামণিসংযুত্তং সমত্তং।
তস্সুদ্দানং –
চণ্ডো পুটো যোধাজীৰো, হত্থস্সো অসিবন্ধকো।
দেসনা সঙ্খকুলং মণিচূল়ং, ভদ্ররাসিযপাটলীতি॥