৭. ইদ্ধিপাদসংযুত্তং
১. চাপালৰগ্গো
১. অপারসুত্তৰণ্ণনা
৮১৩. ইদ্ধিপাদসংযুত্তস্স ছন্দসমাধি। পধানভূতা সঙ্খারা পধানসঙ্খারা। সমন্নাগতন্তি তেহি ধম্মেহি উপেতং। ইদ্ধিযা পাদং, ইদ্ধিভূতং ৰা পাদন্তি ইদ্ধিপাদং। সেসেসুপি এসেৰ নযো। অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পন ইদ্ধিপাদৰিভঙ্গে (ৰিভ॰ ৪৩১ আদযো) আগতোৰ। ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি॰ ২.৩.৬৯ আদযো) পনস্স অত্থো দীপিতো। তথা মগ্গবোজ্ঝঙ্গসতিপট্ঠানসংযুত্তেসু চেৰ ইধ চ একপরিচ্ছেদোৰ।
৫. ইদ্ধিপদেসসুত্তৰণ্ণনা
৮১৭. পঞ্চমে ইদ্ধিপদেসন্তি তযো চ মগ্গে তীণি চ ফলানি।
৬. সমত্তসুত্তৰণ্ণনা
৮১৮. ছট্ঠে সমত্তং ইদ্ধিন্তি অরহত্তফলমেৰ। আদিতো পট্ঠায পন নৰসুপি সুত্তেসু ৰিৰট্টপাদকা এৰ ইদ্ধিপাদা কথিতা।
১০. চেতিযসুত্তৰণ্ণনা
৮২২. দসমে নিসীদনন্তি চম্মখণ্ডং অধিপ্পেতং। উদেনং চেতিযন্তি উদেনযক্খস্স চেতিযট্ঠানে গোতমকাদীসুপি এসেৰ নযো। ভাৰিতাতি ৰড্ঢিতা। বহুলীকতাতি পুনপ্পুনং কতা। যানীকতাতি যুত্তযানং ৰিয কতা। ৰত্থুকতাতি পতিট্ঠানট্ঠেন ৰত্থু ৰিয কতা। অনুট্ঠিতাতি অধিট্ঠিতা। পরিচিতাতি সমন্ততো চিতা সুৰড্ঢিতা। সুসমারদ্ধাতি সুট্ঠু সমারদ্ধা।
ইতি অনিযমেন কথেত্ৰা পুন নিযমেত্ৰা দস্সেন্তো তথাগতস্স খোতিআদিমাহ। এত্থ চ কপ্পন্তি আযুকপ্পং, তস্মিং তস্মিং কালে যং মনুস্সানং কপ্পাৰসেসং ৰাতি ‘‘অপ্পং ৰা ভিয্যো’’তি ৰুত্তৰস্সসততো অতিরেকং ৰা। মহাসীৰত্থেরো পনাহ ‘‘বুদ্ধানং অট্ঠানে গজ্জিতং নাম নত্থি। যথেৰ হি ৰেল়ুৰগামকে উপ্পন্নং মারণন্তিকৰেদনং দস মাসে ৰিক্খম্ভেসি, এৰং পুনপ্পুনং তং সমাপত্তিং সমাপজ্জিত্ৰা দস দস মাসেপি ৰিক্খম্ভেন্তো ইমং ভদ্দকপ্পমেৰ তিট্ঠেয্যা’’তি।
কস্মা পন ন ঠিতোতি? উপাদিণ্ণকসরীরং নাম খণ্ডিচ্চাদীহি অভিভুয্যতি, বুদ্ধা নাম খণ্ডিচ্চাদিভাৰং অপত্ৰাৰ পঞ্চমে আযুকোট্ঠাসে বহুজনস্স পিযমনাপকালেযেৰ পরিনিব্বাযন্তি। বুদ্ধানুবুদ্ধেসু চ মহাসাৰকেসু পরিনিব্বুতেসু এককেন খাণুকেন ৰিয ঠাতব্বং হোতি, দহরসামণেরপরিৰারিতেন
যথা তং মারেন পরিযুট্ঠিতচিত্তোতি এত্থ তন্তি নিপাতমত্তং। যথা মারেন পরিযুট্ঠিতচিত্তো অজ্ঝোত্থটচিত্তো অঞ্ঞোপি কোচি পুথুজ্জনো পটিৰিজ্ঝিতুং ন সক্কুণেয্য, এৰমেৰ নাসক্খি পটিৰিজ্ঝিতুন্তি অত্থো। মারো হি যস্স সব্বেন সব্বং দ্ৰাদস ৰিপল্লাসা অপ্পহীনা, তস্স চিত্তং পরিযুট্ঠাতি। থেরস্স চ চত্তারো ৰিপল্লাসা অপ্পহীনা, তেনস্স মারো চিত্তং পরিযুট্ঠাসি। সো পন চিত্তপরিযুট্ঠানং করোন্তো কিং করোতীতি? ভেরৰং রূপারম্মণং ৰা দস্সেতি, সদ্দারম্মণং ৰা সাৰেতি, ততো সত্তা তং দিস্ৰা ৰা সুত্ৰা ৰা সতিং ৰিস্সজ্জেত্ৰা ৰিৰটমুখা হোন্তি, তেসং মুখেন হত্থং পৰেসেত্ৰা হদযং মদ্দতি, তে ৰিসঞ্ঞী হুত্ৰা তিট্ঠন্তি। থেরস্স পনেস মুখে হত্থং পৰেসেতুং কিং সক্খিস্সতি? ভেরৰারম্মণং পন দস্সেতি, তং দিস্ৰা থেরো নিমিত্তোভাসং ন পটিৰিজ্ঝি। জানন্তোযেৰ ভগৰা কিমত্থং যাৰততিযকং আমন্তেসীতি। পরতো
মারো পাপিমাতি এত্থ সত্তে অনত্থে নিযোজেন্তো মারেতীতি মারো। পাপিমাতি তস্সেৰ ৰেৰচনং। সো হি পাপধম্মসমন্নাগতত্তা ‘‘পাপিমা’’তি ভাসিতা খো পনেসাতি অযঞ্হি ভগৰতো সম্বোধিপত্তিযা অট্ঠমে সত্তাহে বোধিমণ্ডংযেৰ আগন্ত্ৰা – ‘‘ভগৰা যদত্থং তুম্হেহি পারমিযো পূরিতা, সো ৰো অত্থো অনুপ্পত্তো, পটিৰিদ্ধং সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং, কিং ৰো লোকৰিচরণেনা’’তি ৰত্ৰা যথা অজ্জ, এৰমেৰ – ‘‘পরিনিব্বাতু দানি, ভন্তে, ভগৰা, পরিনিব্বাতু, সুগতো,’’তি যাচি। ভগৰা চস্স ‘‘ন তাৰাহ’’ন্তিআদীনি ৰত্ৰা পটিক্খিপি। তং সন্ধায ‘‘ভাসিতা খো পনেসা, ভন্তে,’’তিআদিমাহ।
তত্থ ৰিযত্তাতি মগ্গৰসেন ব্যত্তা। তথেৰ ৰিনীতা। তথা ৰিসারদা। বহুস্সুতাতি তেপিটকৰসেন বহু সুতমেতেসন্তি ধম্মধরা। অথ ৰা পরিযত্তিবহুস্সুতা চেৰ পটিৰেধবহুস্সুতা চ, পরিযত্তিপটিৰেধধম্মানংযেৰ ধারণতো ধম্মধরাতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো। ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নাতি অরিযধম্মস্স অনুধম্মভূতং ৰিপস্সনাধম্মং পটিপন্না। সামীচিপ্পটিপন্নাতি অনুচ্ছৰিকপটিপদং পটিপন্না। অনুধম্মচারিনোতি অনুধম্মচরণসীলা। সকং আচরিযকন্তি অত্তনো আচরিযৰাদং। আচিক্খিস্সন্তীতিআদীনি সব্বানি অঞ্ঞমঞ্ঞস্সেৰ ৰেৰচনানি। সহধম্মেনাতি সহেতুকেন সকারণেন ৰচনেন। সপ্পাটিহারিযন্তি যাৰ নিয্যানিকং কত্ৰা ধম্মং দেসেস্সন্তি।
ব্রহ্মচরিযন্তি সিক্খত্তযসঙ্গহিতং সকলং সাসনব্রহ্মচরিযং। ইদ্ধন্তি সমিদ্ধং ঝানস্সাদৰসেন। ফীতন্তি ৰুড্ঢিপত্তং সব্বপালিফুল্লং ৰিয অভিঞ্ঞাসম্পত্তিৰসেন। ৰিত্থারিকন্তি ৰিত্থতং তস্মিং তস্মিং দিসাভাগে পতিট্ঠিতৰসেন। বাহুজঞ্ঞন্তি বহূহি ঞাতং পটিৰিদ্ধং মহাজনাভিসমযৰসেন। পুথুভূতন্তি সব্বাকারেন পুথুলভাৰপত্তং। কথং? যাৰ দেৰমনুস্সেহি সুপ্পকাসিতং, যত্তকা ৰিঞ্ঞুজাতিকা দেৰা চেৰ মনুস্সা চ অত্থি, সব্বেহি সুট্ঠু পকাসিতন্তি অত্থো।
অপ্পোস্সুক্কোতি
সতো সম্পজানো আযুসঙ্খারং ওস্সজীতি সতিং সূপট্ঠিতং কত্ৰা ঞাণেন পরিচ্ছিন্দিত্ৰা আযুসঙ্খারং ৰিস্সজি পজহি। তত্থ ন ভগৰা হত্থেন লেড্ডুং ৰিয আযুসঙ্খারং ওস্সজি, তেমাসমত্তমেৰ পন ফলসমাপত্তিং সমাপজ্জিত্ৰা ততো পরং ন সমাপজ্জিস্সামীতি চিত্তং উপ্পাদেসি। তং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘ওস্সজী’’তি। উস্সজীতিপি পাঠো। মহাভূমিচালোতি মহন্তো পথৰিকম্পো। তদা কির দসসহস্সিলোকধাতু অকম্পিত্থ। ভিংসনকোতি ভযজনকো দেৰদুন্দুভিযো চ ফলিংসূতি দেৰভেরিযো ফলিংসু, দেৰো সুক্খগজ্জিতং গজ্জি, অকালৰিজ্জুলতা নিচ্ছরিংসু, খণিকৰস্সং ৰস্সীতি ৰুত্তং হোতি।
উদানং উদানেসীতি কস্মা উদানেসি? কোচি নাম ৰদেয্য ‘‘ভগৰা পচ্ছতো পচ্ছতো অনুবন্ধিত্ৰা – ‘পরিনিব্বাযথ, ভন্তে, পরিনিব্বাযথ, ভন্তে’তি উপদ্দুতো ভযেন আযুসঙ্খারং ৰিস্সজ্জেসী’’তি। তস্সোকাসো মা হোতূতি। ভীতস্স হি উদানং নাম নত্থীতি পীতিৰেগৰিস্সট্ঠং উদানেসি।
তত্থ সব্বেসং সোণসিঙ্গালাদীনম্পি পচ্চক্খভাৰতো তুলিতং পরিচ্ছিন্নন্তি তুলং। কিং তং? কামাৰচরকম্মং। ন তুলং, ন ৰা তুলং সদিসমস্স অঞ্ঞং লোকিযকম্মং অত্থীতি অতুলং। কিং তং? মহগ্গতকম্মং। অথ ৰা কামাৰচরং রূপাৰচরঞ্চ তুলং, অরূপাৰচরং অতুলং। অপ্পৰিপাকং তুলং, বহুৰিপাকং অতুলং। সম্ভৰন্তি সম্ভৰহেতুভূতং, পিণ্ডকারকং রাসিকারকন্তি অত্থো। ভৰসঙ্খারন্তি পুনব্ভৰস্স সঙ্খারং। অৰস্সজীতি ৰিস্সজ্জেসি। মুনীতি বুদ্ধমুনি। অজ্ঝত্তরতোতি নিযকজ্ঝত্তরতো। সমাহিতোতি উপচারপ্পনাসমাধিৰসেন সমাহিতো। অভিন্দি কৰচমিৰাতি কৰচং ৰিয অভিন্দি। অত্তসম্ভৰন্তি অত্তনি জাতকিলেসং। ইদং ৰুত্তং হোতি – সৰিপাকট্ঠেন সম্ভৰং ভৰাভিসঙ্খণট্ঠেন ভৰসঙ্খারন্তি চ লদ্ধনামং তুলাতুলসঙ্খাতং লোকিযকম্মঞ্চ ওস্সজি, সঙ্গামসীসে মহাযোধো কৰচং ৰিয অত্তসম্ভৰং কিলেসঞ্চ অজ্ঝত্তরতো সমাহিতো হুত্ৰা অভিন্দীতি।
অথ তুলন্তি তুলেন্তো তীরেন্তো। অতুলঞ্চ সম্ভৰন্তি নিব্বানঞ্চেৰ ভৰঞ্চ। ভৰসঙ্খারন্তি ভৰগামিকম্মং। অৰস্সজি মুনীতি ‘‘পঞ্চক্খন্ধা অনিচ্চা, পঞ্চন্নং
চাপালৰগ্গো পঠমো।
২. পাসাদকম্পনৰগ্গো
১-২. পুব্বসুত্তাদিৰণ্ণনা
৮২৩-৮২৪. দুতিযৰগ্গস্স পঠমে ন চ অতিলীনোতিআদীনি পরতো আৰি ভৰিস্সন্তি। ইমস্মিং সুত্তে ছঅভিঞ্ঞাপাদকা ইদ্ধিপাদা কথিতা, তথা দুতিযে চ।
৩. ছন্দসমাধিসুত্তৰণ্ণনা
৮২৫. ততিযে ছন্দন্তি কত্তুকম্যতাছন্দং। নিস্সাযাতি নিস্সযং কত্ৰা, অধিপতিং কত্ৰাতি অত্থো। পধানসঙ্খারাতি পধানভূতা সঙ্খারা, চতুকিচ্চসাধকসম্মপ্পধানৰীরিযস্সেতং অধিৰচনং। ইতি অযঞ্চ ছন্দোতিআদীসু ছন্দো ছন্দসমাধিনা চেৰ পধানসঙ্খারেহি চ, ছন্দসমাধি ছন্দেন চেৰ পধানসঙ্খারেহি চ, পধানসঙ্খারাপি ছন্দেন চেৰ ছন্দসমাধিনা চ সমন্নাগতা অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ছন্দসমাধিপ্পধানসঙ্খারসমন্নাগতো ইদ্ধিপাদোতি ৰুত্তং। ইদ্ধিপাদৰিভঙ্গে (ৰিভ॰ ৪৩৭) পন ‘‘যো তথাভূতস্স ৰেদনাক্খন্ধো তিআদিনা নযেন
অপিচ ইমেপি তযো ধম্মা ইদ্ধীপি হোন্তি ইদ্ধিপাদাপি। কথং? ছন্দঞ্হি ভাৰযতো ছন্দো ইদ্ধি নাম হোতি, সমাধিপ্পধানসঙ্খারা ছন্দিদ্ধিপাদো নাম। সমাধিং ভাৰেন্তস্স সমাধি ইদ্ধি নাম হোতি, ছন্দপ্পধানসঙ্খারা
অপিচ তেসং তেসং ধম্মানং পুব্বভাগৰসেনাপি এতেসং ইদ্ধিপাদতা ৰেদিতব্বা। পঠমজ্ঝানঞ্হি ইদ্ধি নাম, পঠমজ্ঝানস্স পুব্বভাগপরিকম্মসম্পযুত্তা ছন্দাদযো ইদ্ধিপাদো নাম। এতেনুপাযেন যাৰ নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনা, ইদ্ধিৰিধং আদিং কত্ৰা যাৰ দিব্বচক্খুঅভিঞ্ঞা, সোতাপত্তিমগ্গং আদিং কত্ৰা যাৰ অরহত্তমগ্গা নযো নেতব্বো। সেসিদ্ধিপাদেসুপি এসেৰ নযো।
কেচি পন ‘‘অনিব্বত্তো ছন্দো ইদ্ধিপাদো’’তি ৰদন্তি। ইধ তেসং ৰাদমদ্দনত্থায অভিধম্মে উত্তরচূল়ৰারো নাম আগতো –
‘‘চত্তারো ইদ্ধিপাদা – ছন্দিদ্ধিপাদো, ৰীরিযিদ্ধিপাদো, চিত্তিদ্ধিপাদো, ৰীমংসিদ্ধিপাদো। তত্থ কতমো ছন্দিদ্ধিপাদো? ইধ, ভিক্খু, যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে॰… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খাপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, যো তস্মিং সমযে ছন্দো ছন্দিকতা কত্তুকম্যতা কুসলো ধম্মচ্ছন্দো, অযং ৰুচ্চতি ছন্দিদ্ধিপাদো। অৰসেসা ধম্মা ছন্দিদ্ধিপাদসম্পযুত্তা’’তি (ৰিভ॰ ৪৫৭-৪৫৮)।
ইমে
তত্থ রট্ঠপালত্থেরো ছন্দং ধুরং কত্ৰা লোকুত্তরধম্মং নিব্বত্তেসি। সোণত্থেরো ৰীরিযং ধুরং কত্ৰা; সম্ভুতত্থেরো চিত্তং ধুরং কত্ৰা, আযস্মা মোঘরাজা ৰীমংসং ধুরং কত্ৰাতি। তত্থ যথা চতূসু অমচ্চপুত্তেসু
একো পন – ‘‘দিৰসে দিৰসে উপট্ঠাতুং ন সক্কোমি, উপ্পন্নে কিচ্চে পরক্কমেন আরাধেস্সামী’’তি কুপিতে পচ্চন্তে রঞ্ঞা
অপরো – ‘‘কিং ইমেহি উপট্ঠানাদীহি, রাজানো নাম জাতিসম্পন্নস্স ঠানন্তরং দেন্তি, তাদিসস্স দেন্তো ময্হং দস্সতী’’তি জাতিসম্পত্তিমেৰ নিস্সায ঠানন্তরং পাপুণি। যথা সো, এৰং সুপরিসুদ্ধং ৰীমংসং নিস্সায ৰীমংসধুরেন লোকুত্তরধম্মনিব্বত্তকো ৰেদিতব্বোতি। ইমস্মিং সুত্তে ৰিৰট্টপাদকইদ্ধি কথিতা।
৪. মোগ্গল্লানসুত্তৰণ্ণনা
৮২৬. চতুত্থে উদ্ধতাতি উদ্ধচ্চপকতিকা ৰিপ্ফন্দমানচিত্তা। উদ্ধচ্চেন হি একারম্মণে চিত্তং ৰিপ্ফন্দতি ধজযট্ঠিযং ৰাতেন পহতধজো ৰিয। উন্নল়াতি উগ্গতনল়া, উট্ঠিততুচ্ছমানাতি ৰুত্তং হোতি। চপলাতি পত্তচীৰরমণ্ডনাদিচাপল্লেন যুত্তা। মুখরাতি মুখখরা, খরৰচনাতি ৰুত্তং হোতি। ৰিকিণ্ণৰাচাতি অসংযতৰচনা দিৰসম্পি নিরত্থকৰচনপ্পলাপিনো। মুট্ঠস্সতীতি নট্ঠস্সতিনো। অসম্পজানাতি পঞ্ঞারহিতা। অসমাহিতাতি উপচারপ্পনাসমাধিৰিরহিতা। ভন্তচিত্তাতি উব্ভন্তচিত্তা সমাধিৰিরহেন লদ্ধোকাসেন উদ্ধচ্চেন পাকতিন্দ্রিযাতি অসংৰুতিন্দ্রিযা। ইদ্ধাভিসঙ্খারন্তি আপোকসিণং সমাপজ্জিত্ৰা ৰুট্ঠায পাসাদপতিট্ঠিতং পথৰিভাগং ‘‘উদক’’ন্তি অধিট্ঠায, উদকপিট্ঠে ঠিতপাসাদং ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা অঙ্গুট্ঠকেন পহরি। গম্ভীরনেমোতি সুনিখাতোতি সুট্ঠু নিখাতো, কোট্টেত্ৰা সুট্ঠু ঠপিতো। ইধ অভিঞ্ঞাপাদকিদ্ধি কথিতা।
৫. উণ্ণাভব্রাহ্মণসুত্তৰণ্ণনা
৮২৭. পঞ্চমে ছন্দপ্পহানত্থন্তি তণ্হাছন্দস্স পহানত্থং। ইধাপি ৰিৰট্টপাদকিদ্ধি কথিতা।
৯. ইদ্ধাদিদেসনাসুত্তৰণ্ণনা
৮৩১. নৰমে যো সো ভিক্খৰে মগ্গোতি অভিঞ্ঞাপাদকং চতুত্থজ্ঝানং অধিপ্পেতং।
১০. ৰিভঙ্গসুত্তৰণ্ণনা
৮৩২. দসমে কোসজ্জসহগতোতি ইধ ভিক্খু ছন্দং উপ্পাদেত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসিকরোন্তো নিসীদতি। অথস্স চিত্তে লীনাকারো ওক্কমতি, সো ‘‘লীনাকারো মে ওক্কন্তো’’তি ঞত্ৰা অপাযভযেন চিত্তং তজ্জেত্ৰা পুন ছন্দং উপ্পাদেত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসি করোতি। অথস্স পুন লীনাকারো ওক্কমতি। সো পুন অপাযভযেন চিত্তং তজ্জেত্ৰা ছন্দং উপ্পাদেত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসি করোতীতি এৰমস্স কোসজ্জেন ৰোকিণ্ণত্তা ছন্দো কোসজ্জসহগতো নাম হোতি। কোসজ্জসম্পযুত্তোতি তস্সেৰ ৰেৰচনং।
উদ্ধচ্চসহগতোতি ইধ ভিক্খু ছন্দং উপ্পাদেত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসিকরোন্তো নিসীদতি। অথস্স চিত্তং উদ্ধচ্চে পততি। সো বুদ্ধধম্মসঙ্ঘগুণে আৰজ্জেত্ৰা চিত্তং হাসেত্ৰা তোসেত্ৰা কম্মনিযং কত্ৰা পুন ছন্দং উপ্পাদেত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসি করোতি। অথস্স পুন চিত্তং উদ্ধচ্চে পততি। সো পুন বুদ্ধধম্মসঙ্ঘগুণে আৰজ্জেত্ৰা চিত্তং হাসেত্ৰা তোসেত্ৰা কম্মনিযং কত্ৰা ছন্দং
থিনমিদ্ধসহগতোতি ইধ ভিক্খু ছন্দং উপ্পাদেত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসিকরোন্তো নিসীদতি। অথস্স থিনমিদ্ধং উপ্পজ্জতি। সো ‘‘উপ্পন্নং মে থিনমিদ্ধ’’ন্তি ঞত্ৰা উদকেন মুখং পুঞ্ছিত্ৰা, কণ্ণে আকড্ঢিত্ৰা পগুণং
অনুৰিক্খিত্তোতি ইধ ভিক্খু ছন্দং উপ্পাদেত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসিকরোন্তো নিসীদতি। অথস্স কামগুণারম্মণে চিত্তং ৰিক্খিপতি। সো ‘‘বহিদ্ধা ৰিক্খিত্তং মে চিত্ত’’ন্তি ঞত্ৰা অনমতগ্গ (সং॰ নি॰ ২.১২৪-১২৫) দেৰদূত- (ম॰ নি॰ ৩.২৬১) চেলোপম (সং॰ নি॰ ৫.১১০৪) অনাগতভযসুত্তাদীনি (অ॰ নি॰ ৫.৭৭) আৰজ্জেন্তো সুত্তদণ্ডেন চিত্তং তজ্জেত্ৰা কম্মনিযং কত্ৰা পুন ছন্দং উপ্পাদেত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসি করোতি। অথস্স পুন চিত্তং ৰিক্খিপতি। সো পুন সুত্তদণ্ডেন চিত্তং কম্মনিযং কত্ৰা ছন্দং উপ্পাদেত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসি করোতীতি এৰমস্স কামৰিতক্কৰোকিণ্ণত্তা ছন্দো বহিদ্ধা পঞ্চ কামগুণে আরব্ভ অনুৰিক্খিত্তো অনুৰিসটো হোতি।
যথা পুরে তথা পচ্ছাতি কম্মট্ঠানৰসেনপি দেসনাৰসেনপি পুরিমপচ্ছিমতা ৰেদিতব্বা। কথং? কম্মট্ঠানে তাৰ কম্মট্ঠানস্স অভিনিৰেসো পুরে নাম, অরহত্তং পচ্ছা নাম। তত্থ যো ভিক্খু মূলকম্মট্ঠানে অভিনিৰিসিত্ৰা অতিলীনাদীসু চতূসু ঠানেসু চিত্তস্স ওক্কমনং পটিসেধেত্ৰা, দুট্ঠগোণে যোজেত্ৰা সারেন্তো ৰিয চতুরস্সঘটিকং ওতারেন্তো ৰিয চতুন্নং ঠানানং একট্ঠানেপি অসজ্জন্তো সঙ্খারে সম্মসিত্ৰা অরহত্তং পাপুণাতি। অযম্পি যথা পুরে তথা পচ্ছা ৰিহরতি নাম। অযং কম্মট্ঠানৰসেন পুরিমপচ্ছিমতা। দেসনাৰসেন পন কেসা পুরে নাম, মত্থলুঙ্গং পচ্ছা নাম। তত্থ যো ভিক্খু কেসেসু অভিনিৰিসিত্ৰা ৰণ্ণসণ্ঠানাদিৰসেন কেসাদযো পরিগ্গণ্হন্তো চতূসু ঠানেসু অসজ্জন্তো যাৰ মত্থলুঙ্গা ভাৰনং পাপেতি, অযম্পি যথা যথা পচ্ছা তথা পুরেতি ইদং পুরিমস্সেৰ ৰেৰচনং।
যথা অধো তথা উদ্ধন্তি ইদং সরীরৰসেন ৰেদিতব্বং। তেনেৰাহ ‘‘উদ্ধং পাদতলা অধো কেসমত্থকা’’তি। তত্থ যো ভিক্খু পাদতলতো পট্ঠায যাৰ কেসমত্থকা দ্ৰত্তিংসাকারৰসেন ৰা পাদঙ্গুলিঅগ্গপব্বট্ঠিতো যাৰ সীসকটাহং, সীসকটাহতো যাৰ পাদঙ্গুলীনং অগ্গপব্বট্ঠীনি
যেহি আকারেহীতি যেহি কোট্ঠাসেহি। যেহি লিঙ্গেহীতি যেহি সণ্ঠানেহি। যেহি নিমিত্তেহীতি যেহি উপট্ঠানেহি। আলোকসঞ্ঞা সুগ্গহিতা হোতীতি যো ভিক্খু অঙ্গণে নিসীদিত্ৰা আলোকসঞ্ঞং মনসি করোতি, কালেন নিমীলেতি, কালেন উম্মীলেতি। অথস্স যদা নিমীলেন্তস্সাপি উম্মীলেত্ৰা ওলোকেন্তস্স ৰিয একসদিসমেৰ উপট্ঠাতি, তদা আলোকসঞ্ঞা জাতা নাম হোতি। ‘‘দিৰাসঞ্ঞা’’তিপি তস্সেৰ নামং। সা চ পন রত্তিং উপ্পজ্জমানা সুগ্গহিতা নাম হোতি। স্ৰাধিট্ঠিতাতিপি তস্সেৰ ৰেৰচনং। সুট্ঠু অধিট্ঠিতা সুট্ঠু ঠপিতা স্ৰাধিট্ঠিতা নাম ৰুচ্চতি। সা অত্থতো সুগ্গহিতাযেৰ। যো ৰা আলোকেন থিনমিদ্ধং ৰিনোদেত্ৰা ছন্দং উপ্পাদেত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসি করোতি, তস্স দিৰাপি আলোকসঞ্ঞা সুগ্গহিতা স্ৰাধিট্ঠিতা নাম। রত্তি ৰা হোতু দিৰা ৰা যেন আলোকেন থিনমিদ্ধং ৰিনোদেত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসি করোতি, তস্মিং থিনমিদ্ধৰিনোদনে আলোকে উপ্পন্না সঞ্ঞা সুগ্গহিতাযেৰ নাম। ৰীরিযাদীসুপি এসেৰ নযো। ইমস্মিং সুত্তে ছন্নং অভিঞ্ঞানং পাদকিদ্ধি কথিতা।
পাসাদকম্পনৰগ্গো দুতিযো।
৩. অযোগুল়ৰগ্গো
২. অযোগুল়সুত্তৰণ্ণনা
৮৩৪. ততিযৰগ্গস্স ইমিনা চাতুমহাভূতিকেনাতি ইমিনা চতুমহাভূতমযেন এৰং ভারিকেন গরুকেন সমানেনাপি। ওমাতীতি পহোতি সক্কোতি, ইদং তেপিটকে বুদ্ধৰচনে অসম্ভিন্নপদং। কাযম্পি চিত্তে সমোদহতীতি কাযং গহেত্ৰা চিত্তে আরোপেতি, চিত্তসন্নিস্সিতং করোতি, চিত্তগতিযা পেসেতি। চিত্তং নাম মহগ্গতচিত্তং, চিত্তগতিগমনং লহুকং হোতি। চিত্তম্পি কাযে সমোদহতীতি চিত্তং গহেত্ৰা সুখসঞ্ঞঞ্চ লহুসঞ্ঞঞ্চাতি অভিঞ্ঞাচিত্তসহজাতসঞ্ঞা। সা হি সন্তসুখসমন্নাগতত্তা সুখসঞ্ঞা নাম হোতি, কিলেসদন্ধাযিতত্তস্স চ অভাৰা লহুসঞ্ঞা নাম।
অযোগুল়ো দিৰসং সন্তত্তো লহুতরো চেৰ হোতীতি সো হি দ্ৰীহি তীহি জনেহি উক্খিপিত্ৰা কম্মারুদ্ধনে পক্খিত্তোপি দিৰসং পচ্চমানো ৰিৰরানুপৰিট্ঠেন তেজেন চেৰ ৰাযেন চ ৰাযোসহগতো চ উস্মাসহগতো চ তেজোসহগতো চ হুত্ৰা এৰং লহুকো হোতি, যথা নং কম্মারো মহাসণ্ডাসেন গহেত্ৰা একতো পরিৰত্তেতি উক্খিপতি বহি নীহরতি। এৰং পন মুদু চ হোতি কম্মনিযো চ। যথা নং সো খণ্ডং খণ্ডং ৰিচ্ছিন্দতি, কূটেন হনন্তো দীঘচতুরস্সাদিভেদং করোতি। ইমস্মিং সুত্তে ৰিকুব্বনিদ্ধি কথিতা।
৩-১০. ভিক্খুসুত্তাদিৰণ্ণনা
৮৩৫-৮৪২. ততিযে ৰিৰট্টপাদকিদ্ধি কথিতা, তথা চতুত্থে। অপিচ দ্ৰে ফলানি আদিং কত্ৰা হেট্ঠা মিস্সকিদ্ধিপাদা কথিতা, সত্তসু ফলেসু পুব্বভাগা। সত্তমাদীনি চত্তারি হেট্ঠা কথিতনযানেৰ।
১১-১২. মোগ্গল্লানসুত্তাদিৰণ্ণনা
৮৪৩-৮৪৪. একাদসমদ্ৰাদসমেসু
ইদ্ধিপাদসংযুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।