৪. দেৰদূতৰগ্গো
১. সব্রহ্মকসুত্তৰণ্ণনা
৩১. চতুত্থস্স অজ্ঝাগারেতি সকে ঘরে। পূজিতা হোন্তীতি যং ঘরে অত্থি, তেন পটিজগ্গিতা গোপিতা হোন্তি। ইতি মাতাপিতুপূজকানি কুলানি মাতাপিতূহি সব্রহ্মকানীতি পকাসেত্ৰা ইদানি নেসং সপুব্বাচরিযকানীতিআদিমাহ। তত্থ ব্রহ্মাতিআদীনি তেসং ব্রহ্মাদিভাৰসাধনত্থং ৰুত্তানি। বহুকারাতি পুত্তানং বহূপকারা। আপাদকাতি জীৰিতস্স আপাদকা। পুত্তকানং হি মাতাপিতূহি জীৰিতং আপাদিতং পালিতং ঘটিতং অনুপ্পবন্ধেন পৰত্তিতং। পোসকাতি হত্থপাদে ৰড্ঢেত্ৰা হদযলোহিতং পাযেত্ৰা পোসেতারো। ইমস্স লোকস্স দস্সেতারোতি পুত্তানং হি ইমস্মিং লোকে ইট্ঠানিট্ঠারম্মণস্স
ব্রহ্মাতি মাতাপিতরোতি সেট্ঠাধিৰচনং। যথা ব্রহ্মুনো চতস্সো ভাৰনা অৰিজহিতা হোন্তি মেত্তা করুণা মুদিতা উপেক্খাতি, এৰমেৰ মাতাপিতূনং পুত্তকেসু চতস্সো ভাৰনা অৰিজহিতা হোন্তি। তা তস্মিং তস্মিং কালে ৰেদিতব্বা – কুচ্ছিগতস্মিং হি দারকে ‘‘কদা নু খো পুত্তকং অরোগং পরিপুণ্ণঙ্গপচ্চঙ্গং পস্সিস্সামা’’তি মাতাপিতূনং মেত্তচিত্তং উপ্পজ্জতি। যদা পনেস মন্দো উত্তানসেয্যকো ঊকাহি ৰা মঙ্কুলাদীহি পাণকেহি দট্ঠো দুক্খসেয্যায ৰা পন পীল়িতো পরোদতি ৰিরৰতি, তদাস্স সদ্দং সুত্ৰা মাতাপিতূনং কারুঞ্ঞং উপ্পজ্জতি, আধাৰিত্ৰা ৰিধাৰিত্ৰা কীল়নকালে পন লোভনীযৰযস্মিং ৰা ঠিতকালে দারকং ওলোকেত্ৰা মাতাপিতূনং চিত্তং সপ্পিমণ্ডে পক্খিত্তসতৰিহতকপ্পাসপিচুপটলং ৰিয মুদুকং হোতি আমোদিতং পমোদিতং, তদা তেসং মুদিতা লব্ভতি। যদা পনেস পুত্তো দারাভরণং পচ্চুপট্ঠাপেত্ৰা পাটিযেক্কং অগারং অজ্ঝাৰসতি, তদা মাতাপিতূনং ‘‘সক্কোতি দানি নো পুত্তকো অত্তনো ধম্মতায যাপেতু’’ন্তি মজ্ঝত্তভাৰো উপ্পজ্জতি, তস্মিং কালে উপেক্খা লব্ভতীতি ইমিনা কারণেন ‘‘ব্রহ্মাতি মাতাপিতরো’’তি ৰুত্তং।
পুব্বাচরিযাতি ৰুচ্চরেতি মাতাপিতরো হি জাতকালতো পট্ঠায ‘‘এৰং নিসীদ, এৰং তিট্ঠ, এৰং গচ্ছ, এৰং সয, এৰং খাদ, এৰং ভুঞ্জ, অযং তে, তাতাতি ৰত্তব্বো, অযং ভাতিকাতি, অযং ভগিনীতি, ইদং নাম কাতুং ৰট্টতি, ইদং ন ৰট্টতি, অসুকং নাম উপসঙ্কমিতুং ৰট্টতি, অসুকং ন ৰট্টতী’’তি গাহাপেন্তি সিক্খাপেন্তি। অথাপরভাগে ৰুচ্চরেতি ৰুচ্চন্তি কথিযন্তি। আহুনেয্যা চ পুত্তানন্তি পুত্তানং আহুতং পাহুতং অভিসঙ্খতং অন্নপানাদিং অরহন্তি, অনুচ্ছৰিকা তং পটিগ্গহেতুং। তস্মা ‘‘আহুনেয্যা চ পুত্তান’’ন্তি ৰুত্তং। পজায অনুকম্পকাতি পরেসং পাণে অচ্ছিন্দিত্ৰাপি অত্তনো পজং পটিজগ্গন্তি গোপাযন্তি। তস্মা ‘‘পজায অনুকম্পকা’’তি ৰুত্তং।
নমস্সেয্যাতি নমো করেয্য। সক্করেয্যাতি সক্কারেন পটিমানেয্য। ইদানি তং সক্কারং দস্সেন্তো ‘‘অন্নেনা’’তিআদিমাহ। তত্থ অন্নেনাতি যাগুভত্তখাদনীযেন। পানেনাতি অট্ঠৰিধপানেন। ৰত্থেনাতি নিৰাসনপারুপনকেন ৰত্থেন। সযনেনাতি মঞ্চপীঠানুপ্পদানেন। উচ্ছাদনেনাতি দুগ্গন্ধং পটিৰিনোদেত্ৰা সুগন্ধকরণুচ্ছাদনেন। ন্হাপনেনাতি সীতে উণ্হোদকেন, উণ্হে সীতোদকেন গত্তানি পরিসিঞ্চিত্ৰা ন্হাপনেন। পাদানং ধোৰনেনাতি উণ্হোদকসীতোদকেহি পাদধোৰনেন চেৰ তেলমক্খনেন চ। পেচ্চাতি পরলোকং গন্ত্ৰা। সগ্গে পমোদতীতি ইধ তাৰ মাতাপিতূসু পারিচরিযং দিস্ৰা পারিচরিযকারণা তং পণ্ডিতমনুস্সা ইধেৰ পসংসন্তি
২. আনন্দসুত্তৰণ্ণনা
৩২. দুতিযে তথারূপোতি তথাজাতিকো। সমাধিপটিলাভোতি চিত্তেকগ্গতালাভো। ইমস্মিং চ সৰিঞ্ঞাণকেতি এত্থ অত্তনো চ পরস্স চাতি উভযেসম্পি কাযো সৰিঞ্ঞাণকট্ঠেন একতো কত্ৰা ইমস্মিন্তি ৰুত্তো। অহঙ্কারমমঙ্কারমানানুসযাতি অহঙ্কারদিট্ঠি চ মমঙ্কারতণ্হা চ মানানুসযো নাস্সূতি ন ভৰেয্যুং। বহিদ্ধা চ সব্বনিমিত্তেসূতি রূপনিমিত্তং, সদ্দনিমিত্তং, গন্ধনিমিত্তং, রসনিমিত্তং, ফোট্ঠব্বনিমিত্তং, সস্সতাদিনিমিত্তং, পুগ্গলনিমিত্তং ধম্মনিমিত্তন্তি এৰরূপেসু চ বহিদ্ধা সব্বনিমিত্তেসু। চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিন্তি ফলসমাধিঞ্চেৰ ফলঞাণঞ্চ। সিযাতি ভৰেয্য।
ইধানন্দ, ভিক্খুনোতি, আনন্দ, ইমস্মিং সাসনে ভিক্খুনো। এতং সন্তং এতং পণীতন্তি নিব্বানং দস্সেন্তো আহ। নিব্বানং হি কিলেসানং সন্ততায সন্তং নাম, নিব্বানং সন্তন্তি সমাপত্তিং অপ্পেত্ৰাৰ দিৰসম্পি নিসিন্নস্স চিত্তুপ্পাদো সন্তন্তেৰ পৰত্ততীতিপি সন্তং। পণীতন্তি সমাপত্তিং অপ্পেত্ৰা নিসিন্নস্সাপি চিত্তুপ্পাদো পণীতন্তেৰ পৰত্ততীতি নিব্বানং পণীতং নাম। সব্বসঙ্খারসমথোতিআদীনিপি তস্সেৰ ৰেৰচনানি। ‘‘সব্বসঙ্খারসমথো’’তি সমাপত্তিং অপ্পেত্ৰা নিসিন্নস্স হি দিৰসভাগম্পি চিত্তুপ্পাদো সব্বসঙ্খারসমথোতেৰ পৰত্ততি…পে॰… তথা তীসু ভৰেসু ৰানসঙ্খাতায তণ্হায অভাৰেন নিব্বানন্তি লদ্ধনামে তস্মিং সমাপত্তিং
সঙ্খাযাতি ঞাণেন জানিত্ৰা। পরোপরানীতি পরানি চ ওপরানি চ। পরঅত্তভাৰসকঅত্তভাৰানি হি পরানি চ ওপরানি চাতি ৰুত্তং হোতি। যস্সাতি যস্স অরহতো। ইঞ্জিতন্তি রাগিঞ্জিতং দোসমোহমানদিট্ঠিকিলেসদুচ্চরিতিঞ্জিতন্তি ইমানি সত্ত ইঞ্জিতানি চলিতানি ফন্দিতানি। নত্থি কুহিঞ্চীতি কত্থচি একারম্মণেপি নত্থি। সন্তোতি পচ্চনীককিলেসানং সন্ততায সন্তো। ৰিধূমোতি কাযদুচ্চরিতাদিধূমৰিরহিতো। অনীঘোতি রাগাদিঈঘৰিরহিতো। নিরাসোতি নিত্তণ্হো। অতারীতি তিণ্ণো উত্তিণ্ণো সমতিক্কন্তো। সোতি সো অরহং খীণাসৰো। জাতিজরন্তি এত্থ জাতিজরাগহণেনেৰ ব্যাধিমরণম্পি গহিতমেৰাতি ৰেদিতব্বং। ইতি সুত্তন্তেপি গাথাযপি অরহত্তফলসমাপত্তিযেৰ কথিতাতি।
৩. সারিপুত্তসুত্তৰণ্ণনা
৩৩. ততিযে সংখিত্তেনাতি মাতিকাঠপনেন। ৰিত্থারেনাতি ঠপিতমাতিকাৰিভজনেন। সংখিত্তৰিত্থারেনাতি অঞ্ঞাতারো চ দুল্লভাতি পটিৰিজ্ঝনকপুগ্গলা পন দুল্লভা। ইদং ভগৰা ‘‘সারিপুত্তত্থেরস্স ঞাণং ঘট্টেমী’’তি অধিপ্পাযেন কথেসি। তং সুত্ৰা থেরো কিঞ্চাপি ‘‘অহং, ভন্তে, আজানিস্সামী’’তি ন ৰদতি, অধিপ্পাযেন পন ‘‘ৰিস্সত্থা তুম্হে, ভন্তে, দেসেথ, অহং তুম্হেহি দেসিতং ধম্মং নযসতেন নযসহস্সেন পটিৰিজ্ঝিস্সামি, মমেস ভারো হোতূ’’তি সত্থারং দেসনায উস্সাহেন্তো এতস্স ভগৰা কালোতিআদিমাহ।
অথস্স সত্থা তস্মাতিহাতি দেসনং আরভি। তত্থ ইমস্মিঞ্চ সৰিঞ্ঞাণকেতিআদি ৰুত্তনযমেৰ। অচ্ছেচ্ছি তণ্হন্তি মগ্গঞাণসত্থেন তণ্হং ছিন্দি। ৰিৰত্তযি সংযোজনন্তি দসৰিধম্পি সংযোজনং সমূলকং উব্বত্তেত্ৰা ছড্ডেসি। সম্মা মানাভিসমযা অন্তমকাসি দুক্খস্সাতি সম্মা উপাযেন সম্মা পটিপত্তিযা নৰৰিধস্স মানস্স পহানাভিসমযেন ৰট্টদুক্খস্স অন্তমকাসি। ইদঞ্চ পন মেতং, সারিপুত্ত, সন্ধায ভাসিতন্তি, সারিপুত্ত, মযা পারাযনে উদযপঞ্হে ইদং ফলসমাপত্তিমেৰ সন্ধায এতং ভাসিতং।
ইদানি যং তং ভগৰতা ভাসিতং, তং দস্সেন্তো পহানং কামসঞ্ঞানন্তিআদি আরদ্ধং। উদযপঞ্হে চ এতং পদং ‘‘পহানং কামচ্ছন্দান’’ন্তি (সু॰ নি॰ ১১১২; চূল়নি॰ উদযমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো ৭৫) আগতং, ইধ পন অঙ্গুত্তরভাণকেহি ‘‘কামসঞ্ঞান’’ন্তি আরোপিতং। তত্থ ব্যঞ্জনমেৰ নানং, অত্থো পন একোযেৰ। কামসঞ্ঞানন্তি কামে আরব্ভ উপ্পন্নসঞ্ঞানং, অট্ঠহি ৰা লোভসহগতচিত্তেহি সহজাতসঞ্ঞানং। দোমনস্সান চূভযন্তি এতাসঞ্চ কামসঞ্ঞানং চেতসিকদোমনস্সানঞ্চাতি উভিন্নম্পি পহানং পটিপ্পস্সদ্ধিপহানসঙ্খাতং অরহত্তফলং অঞ্ঞাৰিমোক্খং পব্রূমীতি অত্থো। নিদ্দেসে পন ‘‘কামচ্ছন্দস্স চ দোমনস্সস্স চ উভিন্নং পহানং ৰূপসমং পটিনিস্সগ্গং পটিপ্পস্সদ্ধিং অমতং নিব্বান’’ন্তি (চূল়নি॰ উদযমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো ৭৫) ৰুত্তং, তং অত্থুদ্ধারৰসেন ৰুত্তং। পহানন্তি হি খীণাকারসঙ্খাতো ৰূপসমোপি ৰুচ্চতি, কিলেসে পটিনিস্সজ্জন্তো মগ্গোপি, কিলেসপটিপ্পস্সদ্ধিসঙ্খাতং ফলম্পি থিনস্স চ পনূদনন্তিপি থিনস্স চ পনূদনন্তে উপ্পন্নত্তা অরহত্তফলমেৰ অধিপ্পেতং কুক্কুচ্চানং নিৰারণন্তি কুক্কুচ্চনিৰারণস্স মগ্গস্স অনন্তরং উপ্পন্নত্তা ফলমেৰ অধিপ্পেতং।
উপেক্খাসতিসংসুদ্ধন্তি চতুত্থজ্ঝানিকে ফলে উপ্পন্নায উপেক্খায চ সতিযা চ সংসুদ্ধং। ধম্মতক্কপুরেজৰন্তি ধম্মতক্কো ৰুচ্চতি সম্মাসঙ্কপ্পো, সো আদিতো হোতি, পুরতো হোতি, পুব্বঙ্গমো হোতি অঞ্ঞাৰিমোক্খস্সাতি ধম্মতক্কপুরেজৰো। তং ধম্মতক্কপুরেজৰং। অঞ্ঞাৰিমোক্খন্তি অঞ্ঞিন্দ্রিযপরিযোসানে উপ্পন্নং ৰিমোক্খং, অঞ্ঞায ৰা ৰিমোক্খং অঞ্ঞাৰিমোক্খং, পঞ্ঞাৰিমুত্তন্তি অত্থো। অৰিজ্জায পভেদনন্তি অৰিজ্জায পভেদনন্তে উপ্পন্নত্তা, অৰিজ্জায পভেদনসঙ্খাতং ৰা নিব্বানং আরব্ভ উপ্পন্নত্তা এৰংলদ্ধনামং অরহত্তফলমেৰ। ইতি সব্বেহিপি ইমেহি পহানন্তিআদীহি পদেহি অরহত্তফলমেৰ পকাসিতন্তি ৰেদিতব্বং।
৪. নিদানসুত্তৰণ্ণনা
৩৪. চতুত্থে নিদানানীতি কারণানি। কম্মানন্তি ৰট্টগামিকম্মানং। লোভো নিদানং কম্মানং সমুদযাযাতি লুব্ভনপলুব্ভনসভাৰো লোভো ৰট্টগামিকম্মানং সমুদযায পিণ্ডকরণত্থায নিদানং কারণং পচ্চযোতি অত্থো। দোসোতি দুস্সনপদুস্সনসভাৰো দোসো। মোহোতি মুয্হনপমুয্হনসভাৰো মোহো।
লোভপকতন্তি লোভেন পকতং, লোভাভিভূতেন লুদ্ধেন হুত্ৰা কতকম্মন্তি অত্থো। লোভতো জাতন্তি লোভজং। লোভো নিদানমস্সাতি লোভনিদানং। লোভো সমুদযো অস্সাতি লোভসমুদযং। সমুদযোতি পচ্চযো, লোভপচ্চযন্তি অত্থো। যত্থস্স অত্তভাৰো নিব্বত্ততীতি যস্মিং ঠানে অস্স লোভজকম্মৰতো তত্থ তং কম্মং ৰিপচ্চতীতি তেসু খন্ধেসু তং কম্মং ৰিপচ্চতি। দিট্ঠে ৰা ধম্মেতিআদি যস্মা তং কম্মং দিট্ঠধম্মৰেদনীযং ৰা হোতি উপপজ্জৰেদনীযং ৰা অপরপরিযাযৰেদনীযং ৰা, তস্মা তং পভেদং দস্সেতুং ৰুত্তং। সেসদ্ৰযেপি এসেৰ নযো।
অখণ্ডানীতি অপূতীনীতি পূতিভাৰেন অবীজত্তং অপ্পত্তানি। অৰাতাতপহতানীতি সারাদানীতি গহিতসারানি সারৰন্তানি ন নিস্সারানি। সুখসযিতানীতি সন্নিচযভাৰেন সুখং সযিতানি। সুখেত্তেতি মণ্ডখেত্তে। সুপরিকম্মকতায ভূমিযাতি নঙ্গলকসনেন চেৰ অট্ঠদন্তকেন চ সুট্ঠু পরিকম্মকতায খেত্তভূমিযা। নিক্খিত্তানীতি ঠপিতানি রোপিতানি। অনুপ্পৰেচ্ছেয্যাতি অনুপ্পৰেসেয্য। ৰুদ্ধিন্তিআদীসু উদ্ধগ্গমনেন ৰুদ্ধিং, হেট্ঠা মূলপ্পতিট্ঠানেন ৰিরূল়্হিং, সমন্তা ৰিত্থারিকভাৰেন ৰেপুল্লং।
যং পনেত্থ দিট্ঠে ৰা ধম্মেতিআদি ৰুত্তং, তত্থ অসম্মোহত্থং ইমস্মিং ঠানে কম্মৰিভত্তি নাম কথেতব্বা। সুত্তন্তিকপরিযাযেন হি একাদস কম্মানি ৰিভত্তানি। সেয্যথিদং – দিট্ঠধম্মৰেদনীযং উপপজ্জৰেদনীযং অপরপরিযাযৰেদনীযং, যগ্গরুকং যব্বহুলং যদাসন্নং কটত্তা ৰা পন কম্মং, জনকং উপত্থম্ভকং উপপীল়কং উপঘাতকন্তি। তত্থ একজৰনৰীথিযং সত্তসু চিত্তেসু কুসলা ৰা অকুসলা ৰা পঠমজৰনচেতনা দিট্ঠধম্মৰেদনীযকম্মং নাম। তং ইমস্মিংযেৰ অত্তভাৰে ৰিপাকং দেতি
অত্থসাধিকা পন সত্তমজৰনচেতনা উপপজ্জৰেদনীযকম্মং নাম। তং অনন্তরে অত্তভাৰে ৰিপাকং দেতি। তং পনেতং কুসলপক্খে অট্ঠসমাপত্তিৰসেন, অকুসলপক্খে পঞ্চানন্তরিযকম্মৰসেন ৰেদিতব্বং। তত্থ অট্ঠসমাপত্তিলাভী একায সমাপত্তিযা ব্রহ্মলোকে নিব্বত্ততি। পঞ্চন্নম্পি আনন্তরিযানং কত্তা একেন কম্মেন নিরযে নিব্বত্ততি, সেসসমাপত্তিযো
উভিন্নং অপরপরিযাযৰেদনীযকম্মং নাম। তং অনাগতে যদা ওকাসং লভতি, তদা ৰিপাকং দেতি। সতি সংসারপ্পৰত্তিযা অহোসিকম্মং নাম ন হোতি। তং সব্বং সুনখলুদ্দকেন দীপেতব্বং। যথা হি সুনখলুদ্দকেন মিগং দিস্ৰা সুনখো ৰিস্সজ্জিতো মিগং অনুবন্ধিত্ৰা যস্মিং ঠানে পাপুণাতি, তস্মিং যেৰ ডংসতি; এৰমেৰং
কুসলাকুসলেসু পন গরুকাগরুকেসু যং গরুকং হোতি, তং যগ্গরুকং নাম। তদেতং কুসলপক্খে মহগ্গতকম্মং, অকুসলপক্খে পঞ্চানন্তরিযকম্মং ৰেদিতব্বং। তস্মিং সতি সেসানি কুসলানি ৰা অকুসলানি ৰা ৰিপচ্চিতুং ন সক্কোন্তি, তদেৰ দুৰিধম্পি পটিসন্ধিং দেতি। যথা হি সাসপপ্পমাণাপি সক্খরা ৰা অযগুল়িকা ৰা উদকরহদে পক্খিত্তা উদকপিট্ঠে উপ্লৰিতুং ন সক্কোতি, হেট্ঠাৰ পৰিসতি; এৰমেৰ কুসলেপি অকুসলেপি যং গরুকং, তদেৰ গণ্হিত্ৰা গচ্ছতি।
কুসলাকুসলেসু পন যং বহুলং হোতি, তং যব্বহুলং নাম। তং দীঘরত্তং লদ্ধাসেৰনৰসেন ৰেদিতব্বং। যং ৰা বলৰকুসলকম্মেসু সোমনস্সকরং, অকুসলকম্মেসু সন্তাপকরং, এতং যব্বহুলং নাম। তদেতং যথা নাম দ্ৰীসু মল্লেসু যুদ্ধভূমিং ওতিণ্ণেসু যো বলৰা, সো ইতরং পাতেত্ৰা গচ্ছতি; এৰমেৰ ইতরং দুব্বলকম্মং অৰত্থরিত্ৰা যং আসেৰনৰসেন ৰা বহুলং, আসন্নৰসেন ৰা বলৰং, তং ৰিপাকং দেতি, দুট্ঠগামণিঅভযরঞ্ঞো কম্মং ৰিয।
সো কির চূল়ঙ্গণিযযুদ্ধে পরাজিতো ৰল়ৰং আরুয্হ পলাযি। তস্স চূল়ুপট্ঠাকো তিস্সামচ্চো নাম এককোৰ পচ্ছতো অহোসি। সো একং অটৰিং পৰিসিত্ৰা নিসিন্নো জিঘচ্ছায বাধযমানায – ‘‘ভাতিক তিস্স, অতিৰিয নো জিঘচ্ছা বাধতি, কিং করিস্সামা’’তি আহ
অথস্স বোধিমাতুমহাতিস্সত্থেরো তং সদ্দং দিব্বায সোতধাতুযা সুত্ৰা ‘কত্থাযং সদ্দো’তি তং আৰজ্জেন্তো ‘‘অজ্জ দুট্ঠগামণিঅভযমহারাজা যুদ্ধপরাজিতো অটৰিং পৰিসিত্ৰা নিসিন্নো একং সরকভত্তং চত্তারো কোট্ঠাসে কারেত্ৰা ‘এককোৰ ন পরিভুঞ্জিস্সামী’তি কালং ঘোসাপেসী’’তি ঞত্ৰা ‘‘অজ্জ মযা রঞ্ঞো সঙ্গহং কাতুং ৰট্টতী’’তি মনোগতিযা আগন্ত্ৰা রঞ্ঞো পুরতো অট্ঠাসি। রাজা দিস্ৰা পসন্নচিত্তো ‘‘পস্স, ভাতিক, তিস্সা’’তি ৰত্ৰা থেরং ৰন্দিত্ৰা ‘‘পত্তং, ভন্তে, দেথা’’তি আহ। থেরো পত্তং নীহরি। রাজা অত্তনো কোট্ঠাসেন সদ্ধিং থেরস্স কোট্ঠাসং পত্তে পক্খিপিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, আহারপরিস্সযো নাম মা কদাচি হোতূ’’তি ৰন্দিত্ৰা অট্ঠাসি। তিস্সামচ্চোপি ‘‘মম অয্যপুত্তে পস্সন্তে ভুঞ্জিতুং ন সক্খিস্সামী’’তি অত্তনো কোট্ঠাসং থেরস্সেৰ পত্তে আকিরি। ৰল়ৰাপি চিন্তেসি – ‘‘ময্হম্পি কোট্ঠাসং থেরস্সেৰ দাতুং ৰট্টতী’’তি। রাজা ৰল়ৰং ওলোকেত্ৰা ‘‘অযম্পি অত্তনো কোট্ঠাসং থেরস্সেৰ পত্তে পক্খিপনং পচ্চাসীসতী’’তি ঞত্ৰা তম্পি তত্থেৰ পক্খিপিত্ৰা থেরং ৰন্দিত্ৰা উয্যোজেসি। থেরো তং ভত্তং আদায গন্ত্ৰা আদিতো পট্ঠায ভিক্খুসঙ্ঘস্স আলোপসঙ্খেপেন অদাসি।
রাজাপি চিন্তেসি – ‘‘অতিৰিযম্হা জিঘচ্ছিতা, সাধু ৰতস্স সচে অতিরেকভত্তসিত্থানি
অপরভাগে রঞ্ঞো তথাগতস্স সরীরধাতূনং অট্ঠমভাগং পতিট্ঠাপেত্ৰা ৰীসরতনসতিকং মহাচেতিযং কারেন্তস্স অপরিনিট্ঠিতেযেৰ চেতিযে কালকিরিযাসমযো অনুপ্পত্তো। অথস্স মহাচেতিযস্স দক্খিণপস্সে নিপন্নস্স পঞ্চনিকাযৰসেন ভিক্খুসঙ্ঘে সজ্ঝাযং করোন্তে ছহি দেৰলোকেহি ছ রথা আগন্ত্ৰা পুরতো আকাসে অট্ঠংসু। রাজা ‘‘পুঞ্ঞপোত্থকং আহরথা’’তি আদিতো পট্ঠায পুঞ্ঞপোত্থকং ৰাচাপেসি। অথ নং কিঞ্চি কম্মং ন পরিতোসেসি। সো ‘‘পরতো
যং পন কুসলাকুসলেসু আসন্নমরণে অনুস্সরিতুং সক্কোতি, তং যদাসন্নং নাম। তদেতং যথা নাম গোগণপরিপুণ্ণস্স ৰজস্স দ্ৰারে ৰিৰটে পরভাগে দম্মগৰবলৰগৰেসু
তত্রিমানি ৰত্থূনি – মধুঅঙ্গণগামে কির একো দমিল়দোৰারিকো পাতোৰ বল়িসং আদায গন্ত্ৰা মচ্ছে ৰধিত্ৰা তযো কোট্ঠাসে কত্ৰা
অন্তরগঙ্গায
এতেহি কটত্তা ৰা পন কম্মং নাম। তং যথা নাম উম্মত্তকেন খিত্তদণ্ডং যত্থ ৰা তত্থ ৰা গচ্ছতি, এৰমেৰ তেসং অভাৰে যত্থ কত্থচি ৰিপাকং দেতি।
জনকং নাম একং পটিসন্ধিং জনেত্ৰা পৰত্তিং ন জনেতি, পৰত্তে অঞ্ঞং কম্মং ৰিপাকং নিব্বত্তেতি। যথা হি মাতা জনেতিযেৰ, ধাতিযেৰ পন জগ্গতি; এৰমেৰং মাতা ৰিয পটিসন্ধিনিব্বত্তকং জনককম্মং, ধাতি ৰিয পৰত্তে সম্পত্তকম্মং। উপত্থম্ভকং নাম কুসলেপি লব্ভতি অকুসলেপি। একচ্চো হি কুসলং কত্ৰা সুগতিভৰে নিব্বত্ততি। সো তত্থ ঠিতো পুনপ্পুনং কুসলং কত্ৰা তং কম্মং উপত্থম্ভেত্ৰা অনেকানি ৰস্সসতসহস্সানি সুগতিভৰস্মিংযেৰ ৰিচরতি। একচ্চো অকুসলং কত্ৰা দুগ্গতিভৰে নিব্বত্ততি। সো তত্থ ঠিতো পুনপ্পুনং অকুসলং কত্ৰা তং কম্মং উপত্থম্ভেত্ৰা বহূনি ৰস্সসতসহস্সানি দুগ্গতিভৰস্মিংযেৰ ৰিচরতি।
অপরো নযো – জনকং নাম কুসলম্পি হোতি অকুসলম্পি। তং পটিসন্ধিযম্পি পৰত্তেপি রূপারূপৰিপাকক্খন্ধে জনেতি। উপত্থম্ভকং পন ৰিপাকং জনেতুং ন সক্কোতি, অঞ্ঞেন কম্মেন দিন্নায পটিসন্ধিযা জনিতে ৰিপাকে উপ্পজ্জনকসুখদুক্খং উপত্থম্ভেতি, অদ্ধানং পৰত্তেতি। উপপীল়কং
রাজগহে কির ৰাতকাল়কো পঞ্ঞাস ৰস্সানি চোরঘাতকম্মং অকাসি। অথ নং রঞ্ঞো আরোচেসুং – ‘‘দেৰ, ৰাতকাল়কো মহল্লকো চোরে ঘাতেতুং ন সক্কোতী’’তি। ‘‘অপনেথ নং তস্মা
‘‘সুভাসিতং সুণিত্ৰান, নাগরিযো চোরঘাতকো।
অনুলোমখন্তিং লদ্ধান, মোদতী তিদিৰং গতো’’তি॥
উপঘাতকং
অভিধম্মপরিযাযেন পন সোল়স কম্মানি ৰিভত্তানি, সেয্যথিদং – ‘‘অত্থেকচ্চানি পাপকানি কম্মসমাদানানি গতিসম্পত্তিপটিবাল়্হানি ন ৰিপচ্চন্তি, অত্থেকচ্চানি পাপকানি কম্মসমাদানানি উপধিসম্পত্তিপটিবাল়্হানি ন ৰিপচ্চন্তি, অত্থেকচ্চানি পাপকানি কম্মসমাদানানি কালসম্পত্তিপটিবাল়্হানি ন ৰিপচ্চন্তি, অত্থেকচ্চানি পাপকানি কম্মসমাদানানি পযোগসম্পত্তিপটিবাল়্হানি ন ৰিপচ্চন্তি
তত্থ পাপকানীতি লামকানি। কম্মসমাদানানীতি কম্মগ্গহণানি। গহিতসমাদিন্নানং কম্মানমেতং অধিৰচনং। গতিসম্পত্তিপটিবাল়্হানি ন ৰিপচ্চন্তীতিআদীসু অনিট্ঠারম্মণানুভৰনারহে কম্মে ৰিজ্জমানেযেৰ সুগতিভৰে নিব্বত্তস্স তং কম্মং গতিসম্পত্তিপটিবাল়্হং ন ৰিপচ্চতি নাম। গতিসম্পত্তিযা পতিবাহিতং হুত্ৰা ন ৰিপচ্চতীতি অত্থো। যো পন পাপকম্মেন দাসিযা ৰা কম্মকারিযা ৰা কুচ্ছিযং নিব্বত্তিত্ৰা উপধিসম্পন্নো হোতি, অত্তভাৰসমিদ্ধিযং তিট্ঠতি। অথস্স সামিকা তস্স রূপসম্পত্তিং দিস্ৰা ‘‘নাযং কিলিট্ঠকম্মস্সানুচ্ছৰিকো’’তি চিত্তং উপ্পাদেত্ৰা অত্তনো জাতপুত্তং ৰিয ভণ্ডাগারিকাদিট্ঠানেসু ঠপেত্ৰা সম্পত্তিং যোজেত্ৰা পরিহরন্তি। এৰরূপস্স কম্মং উপধিসম্পত্তিপটিবাল়্হং ন ৰিপচ্চতি নাম। যো পন পঠমকপ্পিককালসদিসে সুলভসম্পন্নরসভোজনে সুভিক্খকালে কালসম্পত্তিপটিবাল়্হং ন ৰিপচ্চতি নাম। যো পন সম্মাপযোগং নিস্সায জীৰতি, উপসঙ্কমিতব্বযুত্তকালে উপসঙ্কমতি, পটিক্কমিতব্বযুত্তকালে পটিক্কমতি, পলাযিতব্বযুত্তকালে পলাযতি। লঞ্জদানযুত্তকালে লঞ্জং দেতি, চোরিকযুত্তকালে চোরিকং পযোগসম্পত্তিপটিবাল়্হং ন ৰিপচ্চতি নাম।
দুগ্গতিভৰে গতিৰিপত্তিং আগম্ম ৰিপচ্চতি নাম। যো পন দাসিযা ৰা কম্মকারিযা ৰা কুচ্ছিস্মিং নিব্বত্তো দুব্বণ্ণো হোতি দুস্সণ্ঠানো, ‘‘যক্খো নু খো মনুস্সো নু খো’’তি ৰিমতিং উপ্পাদেতি। সো সচে পুরিসো হোতি, অথ নং ‘‘নাযং অঞ্ঞস্স কম্মস্স অনুচ্ছৰিকো’’তি হত্থিং ৰা রক্খাপেন্তি অস্সং ৰা গোণে ৰা, তিণকট্ঠাদীনি ৰা আহরাপেন্তি, খেল়সরকং ৰা গণ্হাপেন্তি। সচে ইত্থী হোতি, অথ নং হত্থিঅস্সাদীনং ভত্তমাসাদীনি ৰা পচাপেন্তি, কচৰরং ৰা ছড্ডাপেন্তি, অঞ্ঞং ৰা পন জিগুচ্ছনীযকম্মং কারেন্তি। এৰরূপস্স পাপকম্মং উপধিৰিপত্তিং আগম্ম ৰিপচ্চতি নাম। যো পন দুব্ভিক্খকালে ৰা পরিহীনসম্পত্তিকালে ৰা অন্তরকপ্পে ৰা নিব্বত্ততি, তস্স পাপকম্মং কালৰিপত্তিং আগম্ম ৰিপচ্চতি নাম। যো পন পযোগং সম্পাদেতুং ন জানাতি, উপসঙ্কমিতব্বযুত্তকালে উপসঙ্কমিতুং ন জানাতি…পে॰… চোরিকযুত্তকালে চোরিকং কাতুং ন জানাতি, তস্স পাপকম্মং পযোগৰিপত্তিং আগম্ম ৰিপচ্চতি নাম।
যো পন ইট্ঠারম্মণানুভৰনারহে কম্মে ৰিজ্জমানেযেৰ গন্ত্ৰা দুগ্গতিভৰে নিব্বত্ততি, তস্স তং কম্মং গতিৰিপত্তিপটিবাল়্হং ন ৰিপচ্চতি নাম। যো পন পুঞ্ঞানুভাৰেন রাজরাজমহামত্তাদীনং গেহে নিব্বত্তিত্ৰা কাণো ৰা হোতি কুণী ৰা খঞ্জো ৰা পক্খহতো ৰা, তস্স ওপরজ্জসেনাপতিভণ্ডাগারিকট্ঠানাদীনি ন অনুচ্ছৰিকানীতি ন দেন্তি। ইচ্চস্স তং পুঞ্ঞং উপধিৰিপত্তিপটিবাল়্হং ন ৰিপচ্চতি নাম। যো পন দুব্ভিক্খকালে ৰা পরিহীনসম্পত্তিকালে ৰা অন্তরকপ্পে ৰা মনুস্সেসু নিব্বত্ততি, তস্স তং কল্যাণকম্মং কালৰিপত্তিপটিবাল়্হং ন ৰিপচ্চতি নাম। যো হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ পযোগং সম্পাদেতুং ন জানাতি, তস্স কল্যাণকম্মং পযোগৰিপত্তিপটিবাল়্হং ন ৰিপচ্চতি নাম।
কল্যাণকম্মেন পন সুগতিভৰে নিব্বত্তস্স তং কম্মং গতিসম্পত্তিং আগম্ম ৰিপচ্চতি নাম উপধিসম্পত্তিং আগম্ম ৰিপচ্চতি নাম। যো পঠমকপ্পিকেসু ৰা সুলভন্নপানকালে ৰা নিব্বত্ততি, তস্স কল্যাণকম্মং কালসম্পত্তিং আগম্ম ৰিপচ্চতি নাম। যো ৰুত্তনযেনেৰ পযোগং সম্পাদেতুং জানাতি, তস্স কম্মং পযোগসম্পত্তিং আগম্ম ৰিপচ্চতি নাম। এৰং অভিধম্মপরিযাযেন সোল়স কম্মানি ৰিভত্তানি।
অপরানিপি পটিসম্ভিদামগ্গপরিযাযেন দ্ৰাদস কম্মানি ৰিভত্তানি। সেয্যথিদং – ‘‘অহোসি কম্মং অহোসি কম্মৰিপাকো, অহোসি কম্মং নাহোসি কম্মৰিপাকো, অহোসি কম্মং অত্থি কম্মৰিপাকো, অহোসি কম্মং নত্থি কম্মৰিপাকো, অহোসি কম্মং ভৰিস্সতি কম্মৰিপাকো, অহোসি কম্মং ন ভৰিস্সতি কম্মৰিপাকো, অত্থি কম্মং অত্থি কম্মৰিপাকো, অত্থি কম্মং নত্থি কম্মৰিপাকো, অত্থি কম্মং ভৰিস্সতি কম্মৰিপাকো, অত্থি কম্মং ন ভৰিস্সতি কম্মৰিপাকো, ভৰিস্সতি কম্মং ভৰিস্সতি কম্মৰিপাকো, ভৰিস্সতি কম্মং ন ভৰিস্সতি কম্মৰিপাকো’’তি (পটি॰ ম॰ ১.২৩৪)।
তত্থ যং কম্মং অতীতে আযূহিতং অতীতেযেৰ ৰিপাকৰারং লভি, পটিসন্ধিজনকং পটিসন্ধিং জনেসি, রূপজনকং রূপং, তং অহোসি কম্মং অহোসি কম্মৰিপাকোতি ৰুত্তং। যং পন ৰিপাকৰারং ন লভি, পটিসন্ধিজনকং পটিসন্ধিং রূপজনকং ৰা রূপং জনেতুং নাসক্খি, তং অহোসি কম্মং নাহোসি কম্মৰিপাকোতি ৰুত্তং। যং পন অতীতে আযূহিতং এতরহি লদ্ধৰিপাকৰারং পটিসন্ধিজনকং পটিসন্ধিং জনেত্ৰা রূপজনকং রূপং জনেত্ৰা ঠিতং, তং অহোসি কম্মং অত্থি কম্মৰিপাকোতি ৰুত্তং। যং অলদ্ধৰিপাকৰারং পটিসন্ধিজনকং ৰা পটিসন্ধিং অহোসি কম্মং নত্থি কম্মৰিপাকোতি ৰুত্তং। যং পন অতীতে আযূহিতং অনাগতে ৰিপাকৰারং লভিস্সতি, পটিসন্ধিজনকং পটিসন্ধিং রূপজনকং রূপং জনেতুং সক্খিস্সতি, তং অহোসি কম্মং ভৰিস্সতি কম্মৰিপাকোতি ৰুত্তং। যং অনাগতে ৰিপাকৰারং ন লভিস্সতি, পটিসন্ধিজনকং পটিসন্ধিং রূপজনকং ৰা রূপং জনেতুং ন সক্খিস্সতি, তং অহোসি কম্মং ন ভৰিস্সতি কম্মৰিপাকোতি ৰুত্তং।
যং অত্থি কম্মং অত্থি কম্মৰিপাকোতি ৰুত্তং। যং পন এতরহি ৰিপাকৰারং ন লভতি, তং অত্থি কম্মং নত্থি কম্মৰিপাকোতি ৰুত্তং। যং পন এতরহি আযূহিতং অনাগতে ৰিপাকৰারং লভিস্সতি, পটিসন্ধিজনকং পটিসন্ধিং রূপজনকং রূপং জনেতুং সক্খিস্সতি, তং অত্থি কম্মং ভৰিস্সতি কম্মৰিপাকোতি ৰুত্তং। যং পন ৰিপাকৰারং ন লভিস্সতি, পটিসন্ধিজনকং পটিসন্ধিং রূপজনকং ৰা রূপং জনেতুং সক্খিস্সতি, তং অত্থি কম্মং ন ভৰিস্সতি কম্মৰিপাকোতি ৰুত্তং।
যং পনানাগতে আযূহিস্সতি, অনাগতেযেৰ ৰিপাকৰারং লভিস্সতি, পটিসন্ধিজনকং পটিসন্ধিং রূপজনকং ৰা রূপং জনেস্সতি, তং ভৰিস্সতি কম্মং ভৰিস্সতি কম্মৰিপাকোতি ৰুত্তং। যং পন ৰিপাকৰারং ন লভিস্সতি, পটিসন্ধিজনকং পটিসন্ধিং রূপজনকং ৰা রূপং জনেতুং ন সক্খিস্সতি, তং ভৰিস্সতি কম্মং ন ভৰিস্সতি কম্মৰিপাকোতি ৰুত্তং। এৰং পটিসম্ভিদামগ্গপরিযাযেন দ্ৰাদস কম্মানি ৰিভত্তানি।
ইতি ইমানি চেৰ দ্ৰাদস অভিধম্মপরিযাযেন ৰিভত্তানি চ সোল়স কম্মানি অত্তনো ঠানা ওসক্কিত্ৰা সুত্তন্তিকপরিযাযেন ৰুত্তানি একাদস কম্মানিযেৰ ভৰন্তি। তানিপি ততো ওসক্কিত্ৰা তীণিযেৰ কম্মানি হোন্তি দিট্ঠধম্মৰেদনীযং, উপপজ্জৰেদনীযং
সুক্কপক্খেপি ইমিনাৰ নযেন অত্থো ৰেদিতব্বো। এত্থ পন লোভে ৰিগতেতি লোভে অপগতে নিরুদ্ধে। তালৰত্থুকতন্তি তালৰত্থু ৰিয কতং, মত্থকচ্ছিন্নতালো ৰিয পুন অৰিরুল়্হিসভাৰং কতন্তি অত্থো। অনভাৰং কতন্তি অনুঅভাৰং কতং, যথা পুন নুপ্পজ্জতি, এৰং কতন্তি অত্থো। এৰস্সূতি এৰং ভৰেয্যুং। এৰমেৰ খোতি এত্থ বীজানি ৰিয কুসলাকুসলং
মোহজঞ্চাপৰিদ্দসূতি মোহজঞ্চাপি অৰিদ্দসু। ইদং ৰুত্তং হোতি – যং সো অৰিদূ অন্ধবালো লোভজঞ্চ দোসজঞ্চ মোহজঞ্চাতি কম্মং করোতি, এৰং করোন্তেন যং তেন পকতং কম্মং অপ্পং ৰা যদি ৰা বহুং। ইধেৰ তং ৰেদনিযন্তি ৰত্থুং অঞ্ঞং ন ৰিজ্জতীতি তস্স কম্মস্স ৰিপচ্চনত্থায অঞ্ঞং ৰত্থু নত্থি। ন হি অঞ্ঞেন কতং কম্মং অঞ্ঞস্স অত্তভাৰে ৰিপচ্চতি। তস্মা লোভঞ্চ দোসঞ্চ, মোহজঞ্চাপি ৰিদ্দসূতি তস্মা যো ৰিদূ মেধাৰী পণ্ডিতো তং লোভজাদিভেদং কম্মং ন করোতি, সো ৰিজ্জং উপ্পাদযং ভিক্খু, সব্বা দুগ্গতিযো জহে, অরহত্তমগ্গৰিজ্জং উপ্পাদেত্ৰা তং ৰা পন ৰিজ্জং উপ্পাদেন্তো সব্বা দুগ্গতিযো জহতি। দেসনাসীসমেৰেতং, সুগতিযোপি পন সো খীণাসৰো জহতিযেৰ। যম্পি চেতং ‘‘তস্মা লোভঞ্চ দোসঞ্চা’’তি ৰুত্তং, এত্থাপি লোভদোসসীসেন লোভজঞ্চ দোসজঞ্চ কম্মমেৰ নিদ্দিট্ঠন্তি ৰেদিতব্বং। এৰং সুত্তন্তেসুপি গাথাযপি ৰট্টৰিৰট্টমেৰ কথিতন্তি।
৫. হত্থকসুত্তৰণ্ণনা
৩৫. পঞ্চমে আল়ৰিযন্তি আল়ৰিরট্ঠে। গোমগ্গেতি গুন্নং গমনমগ্গে। পণ্ণসন্থরেতি সযং পতিতপণ্ণসন্থরে। অথাতি এৰং গুন্নং গমনমগ্গং উজুং মহাপথং নিস্সায সিংসপাৰনে সযং পতিতপণ্ণানি সঙ্কড্ঢিত্ৰা কতসন্থরে সুগতমহাচীৰরং পত্থরিত্ৰা পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসিন্নে তথাগতে। হত্থকো আল়ৰকোতি হত্থতো হত্থং গতত্তা এৰংলদ্ধনামো আল়ৰকো রাজপুত্তো। এতদৰোচাতি এতং ‘‘কচ্চি, ভন্তে সুখমসযিত্থাতি সুখং সযিত্থ।
অন্তরট্ঠকোতি মাঘফগ্গুণানং অন্তরে অট্ঠদিৰসপরিমাণো কালো। মাঘস্স হি অৰসানে চত্তারো দিৰসা, ফগ্গুণস্স আদিম্হি চত্তারোতি অযং ‘‘অন্তরট্ঠকো’’তি ৰুচ্চতি। হিমপাতসমযোতি হিমস্স পতনসমযো। খরাতি ফরুসা কক্খল়া ৰা। গোকণ্টকহতাতি নৰৰুট্ঠে দেৰে গাৰীনং অক্কন্তক্কন্তট্ঠানে খুরন্তরেহি কদ্দমো উগ্গন্ত্ৰা তিট্ঠতি, সো ৰাতাতপেন সুক্খো ককচদন্তসদিসো হোতি দুক্খসম্ফস্সো। তং সন্ধাযাহ – ‘‘গোকণ্টকহতা ভূমী’’তি। গুন্নং খুরন্তরেহি ছিন্নাতিপি অত্থো। ৰেরম্ভো ৰাতো ৰাযতীতি চতূহি দিসাহি ৰাযন্তো ৰাতো ৰাযতি। একায দিসায ৰা দ্ৰীহি ৰা দিসাহি তীহি ৰা দিসাহি ৰাযন্তো ৰাতো ৰেরম্ভোতি ন ৰুচ্চতি।
তেন হি রাজকুমারাতি ইদং সত্থা ‘‘অযং রাজকুমারো লোকস্মিং নেৰ সুখৰাসিনো, ন দুক্খৰাসিনো জানাতি, জানাপেস্সামি ন’’ন্তি উপরি দেসনং ৰড্ঢেন্তো আহ। তত্থ যথা তে খমেয্যাতি যথা তুয্হং রুচ্চেয্য। ইধস্সাতি ইমস্মিং লোকে অস্স। গোনকত্থতোতি চতুরঙ্গুলাধিকলোমেন কাল়কোজৰেন অত্থতো। পটিকত্থতোতি উণ্ণামযেন সেতত্থরণেন অত্থতো। পটলিকত্থতোতি ঘনপুপ্ফেন উণ্ণামযঅত্থরণেন অত্থতো। কদলিমিগপৰরপচ্চত্থরণোতি সউত্তরচ্ছদোতি সহ উত্তরচ্ছদেন, উপরি বদ্ধেন রত্তৰিতানেন সদ্ধিন্তি অত্থো। উভতোলোহিতকূপধানোতি সীসূপধানঞ্চ পাদূপধানঞ্চাতি পল্লঙ্কস্স উভতো ঠপিতলোহিতকূপধানো। পজাপতিযোতি ভরিযাযো। মনাপেন পচ্চুপট্ঠিতা অস্সূতি মনাপেন উপট্ঠানৰিধানেন পচ্চুপট্ঠিতা ভৰেয্যুং।
কাযিকাতি পঞ্চদ্ৰারকাযং খোভযমানা। চেতসিকাতি মনোদ্ৰারং খোভযমানা। সো রাগো তথাগতস্স পহীনোতি তথারূপো রাগো তথাগতস্স পহীনোতি অত্থো। যো পন তস্স রাগো, ন সো তথাগতস্স পহীনো নাম। দোসমোহেসুপি এসেৰ নযো।
ব্রাহ্মণোতি বাহিতপাপো খীণাসৰব্রাহ্মণো। পরিনিব্বুতোতি কিলেসপরিনিব্বানেন পরিনিব্বুতো ন লিম্পতি কামেসূতি ৰত্থুকামেসু চ কিলেসকামেসু চ তণ্হাদিট্ঠিলেপেহি ন লিম্পতি। সীতিভূতোতি অব্ভন্তরে তাপনকিলেসানং অভাৰেন সীতিভূতো। নিরূপধীতি কিলেসূপধীনং অভাৰেন নিরূপধি। সব্বা আসত্তিযো ছেত্ৰাতি আসত্তিযো ৰুচ্চন্তি তণ্হাযো, তা সব্বাপি রূপাদীসু আরম্মণেসু আসত্তৰিসত্তা আসত্তিযো ছিন্দিত্ৰা। ৰিনেয্য হদযে দরন্তি হদযনিস্সিতং দরথং ৰিনযিত্ৰা ৰূপসমেত্ৰা। সন্তিং পপ্পুয্য চেতসোতি চিত্তস্স কিলেসনিব্বানং পাপুণিত্ৰা। করণৰচনং ৰা এতং ‘‘সব্বচেতসো সমন্নাহরিত্ৰা’’তিআদীসু ৰিয, চেতসা নিব্বানং পাপুণিত্ৰাতি অত্থো।
৬. দেৰদূতসুত্তৰণ্ণনা
৩৬. ছট্ঠে দেৰদূতানীতি দেৰদূতা। অযং পনেত্থ ৰচনত্থো – দেৰোতি মচ্চু, তস্স দূতাতি দেৰদূতা। জিণ্ণব্যাধিমতা হি সংৰেগজননট্ঠেন ‘‘ইদানি তে মচ্চুসমীপং গন্তব্ব’’ন্তি চোদেন্তি ৰিয, তস্মা দেৰদূতাতি ৰুচ্চন্তি। দেৰা ৰিয দূতাতিপি দেৰদূতা। যথা হি অলঙ্কতপটিযত্তায দেৰতায আকাসে ঠত্ৰা ‘‘ত্ৰং অসুকদিৰসে মরিস্সসী’’তি ৰুত্তে তস্সা ৰচনং সদ্ধাতব্বং হোতি; এৰমেৰং জিণ্ণব্যাধিমতাপি দিস্সমানা ‘‘ত্ৰম্পি এৰংধম্মো’’তি চোদেন্তি ৰিয, তেসঞ্চ তং ৰচনং অনঞ্ঞথাভাৰিতায দেৰতায ব্যাকরণসদিসমেৰ হোতীতি দেৰা ৰিয দূতাতি দেৰদূতা। ৰিসুদ্ধিদেৰানং দূতাতিপি দেৰদূতা। সব্ববোধিসত্তা হি জিণ্ণব্যাধিমতপব্বজিতে দিস্ৰাৰ সংৰেগং আপজ্জিত্ৰা নিক্খম্ম পব্বজিংসু। এৰং ৰিসুদ্ধিদেৰানং দূতাতিপি দেৰদূতা। ইধ পন লিঙ্গৰিপল্লাসেন ‘‘দেৰদূতানী’’তি ৰুত্তং।
কাযেন দুচ্চরিতন্তিআদি কস্মা আরদ্ধং? দেৰদূতানুযুঞ্জনট্ঠানুপক্কমকম্মদস্সনত্থং। ইমিনা হি কম্মেন অযং সত্তো নিরযে নিব্বত্ততি, অথ নং তত্থ যমো রাজা দেৰদূতে সমনুযুঞ্জতি। তত্থ কাযেন দুচ্চরিতং চরতীতি কাযদ্ৰারেন তিৰিধং দুচ্চরিতং চরতি। ৰাচাযাতি ৰচীদ্ৰারেন চতুব্বিধং দুচ্চরিতং চরতি। মনসাতি মনোদ্ৰারেন তিৰিধং দুচ্চরিতং চরতি।
তমেনং, ভিক্খৰে, নিরযপালাতি এত্থ একচ্চে থেরা ‘‘নিরযপালা নাম নত্থি, যন্তরূপং ৰিয কম্মমেৰ কারণং কারেতী’’তি ৰদন্তি। তং ‘‘অত্থি নিরযে নিরযপালাতি, আমন্তা। অত্থি যমস্স রঞ্ঞোতি যমরাজা নাম ৰেমানিকপেতরাজা। একস্মিং কালে দিব্বৰিমানে দিব্বকপ্পরুক্খদিব্বউয্যানদিব্বনাটকাদিসব্বসম্পত্তিং অনুভৰতি, একস্মিং কালে কম্মৰিপাকং, ধম্মিকো রাজা, ন চেস একোৰ হোতি, চতূসু পন দ্ৰারেসু চত্তারো জনা হোন্তি। অমত্তেয্যোতি মাতু হিতো মত্তেয্যো, মাতরি সম্মা পটিপন্নোতি অত্থো। ন মত্তেয্যোতি অমত্তেয্যো, মাতরি মিচ্ছা পটিপন্নোতি অত্থো। সেসপদেসুপি এসেৰ নযো। অব্রহ্মঞ্ঞোতি এত্থ চ খীণাসৰা ব্রাহ্মণা নাম, তেসু মিচ্ছা পটিপন্নো অব্রহ্মঞ্ঞো নাম।
সমনুযুঞ্জতীতি অনুযোগৰত্তং আরোপেন্তো পুচ্ছতি, লদ্ধিং পতিট্ঠাপেন্তো পন সমনুগ্গাহতি নাম, কারণং পুচ্ছন্তো সমনুভাসতি নাম। নাদ্দসন্তি অত্তনো সন্তিকে পহিতস্স কস্সচি দেৰদূতস্স অভাৰং সন্ধায এৰং ৰদতি।
অথ নং যমো ‘‘নাযং ভাসিতস্স অত্থং সল্লক্খেতী’’তি ঞত্ৰা অত্থং সল্লক্খাপেতুকামো অম্ভোতিআদিমাহ। তত্থ জিণ্ণন্তি জরাজিণ্ণং। গোপানসিৰঙ্কন্তি গোপানসী ৰিয ৰঙ্কং। ভোগ্গন্তি ভগ্গং। ইমিনাপিস্স ৰঙ্কভাৰমেৰ দীপেতি। দণ্ডপরাযণন্তি দণ্ডপটিসরণং দণ্ডদুতিযং। পৰেধমানন্তি কম্পমানং। আতুরন্তি জরাতুরং। খণ্ডদন্তন্তি জরানুভাৰেন খণ্ডিতদন্তং। পলিতকেসন্তি পণ্ডরকেসং। ৰিলূনন্তি লুঞ্চিত্ৰা গহিতকেসং ৰিয খলিতসিরন্তি মহাখল্লাটসীসং। ৰলিতন্তি সঞ্জাতৰলিং। তিলকাহতগত্তন্তি জরাধম্মোতি জরাসভাৰো, অপরিমুত্তো জরায, জরা নাম ময্হং অব্ভন্তরেযেৰ পৰত্ততীতি। পরতো ব্যাধিধম্মো মরণধম্মোতি পদদ্ৰযেপি এসেৰ নযো।
পঠমং দেৰদূতং সমনুযুঞ্জিত্ৰাতি এত্থ জরাজিণ্ণসত্তো অত্থতো এৰং ৰদতি নাম – ‘‘পস্সথ, ভো, অহম্পি তুম্হে ৰিয তরুণো অহোসিং ঊরুবলী বাহুবলী জৰসম্পন্নো, তস্স মে তা বলজৰসম্পত্তিযো অন্তরহিতা, ৰিজ্জমানাপি মে হত্থপাদা হত্থপাদকিচ্চং ন করোন্তি, জরাযম্হি অপরিমুত্ততায এদিসো জাতো। ন খো পনাহমেৰ, তুম্হেপি জরায অপরিমুত্তাৰ। যথেৰ হি ময্হং, এৰং তুম্হাকম্পি জরা আগমিস্সতি। ইতি তস্সা পুরে আগমনাৰ কল্যাণং করোথা’’তি আবাধিকন্তি বাধিকং। দুক্খিতন্তি দুক্খপ্পত্তং। বাল়্হগিলানন্তি অধিমত্তগিলানং।
দুতিযং দেৰদূতন্তি এত্থপি গিলানসত্তো অত্থতো এৰং ৰদতি নাম – ‘‘পস্সথ, ভো, অহম্পি তুম্হে ৰিয নিরোগো অহোসিং, সোম্হি এতরহি ব্যাধিনা অভিহতো, সকে মুত্তকরীসে পলিপন্নো, উট্ঠাতুম্পি ন সক্কোমি। ৰিজ্জমানাপি মে হত্থপাদা হত্থপাদকিচ্চং ন করোন্তি, ব্যাধিতোম্হি অপরিমুত্ততায এদিসো জাতো। ন খো পনাহমেৰ, তুম্হেপি ব্যাধিতো অপরিমুত্তাৰ। যথেৰ হি ময্হং, এৰং তুম্হাকম্পি ব্যাধি আগমিস্সতি। ইতি তস্স পুরে আগমনাৰ কল্যাণং করোথা’’তি। তেনেৰেস দেৰদূতো নাম জাতো।
একাহমতন্তিআদীসু একাহং মতস্স অস্সাতি একাহমতো, তং একাহমতং। পরতো উদ্ধুমাতকং। ৰিনীলো ৰুচ্চতি ৰিপরিভিন্নৰণ্ণো, ৰিনীলোৰ ৰিনীলকো, তং ৰিনীলকং। পটিকূলত্তা ৰা কুচ্ছিতং ৰিনীলন্তি ৰিনীলকং। ৰিপুব্বকন্তি ৰিস্সন্দমানপুব্বকং, পরিভিন্নট্ঠানে হি পগ্ঘরিতেন পুব্বেন পলিমক্খিতন্তি অত্থো।
ততিযং দেৰদূতন্তি এত্থ মতকসত্তো অত্থতো এৰং ৰদতি নাম – ‘‘পস্সথ, ভো, মং আমকসুসানে ছড্ডিতং উদ্ধুমাতকাদিভাৰপ্পত্তং, মরণতোম্হি অপরিমুত্ততায এদিসো জাতো। ন খো পনাহমেৰ, তুম্হেপি মরণতো অপরিমুত্তা। যথেৰ হি ময্হং, এৰং তুম্হাকম্পি মরণং আগমিস্সতি। ইতি তস্স পুরে আগমনাৰ কল্যাণং করোথা’’তি। তেনেৰস্স দেৰদূতো নাম জাতো।
ইমং পন দেৰদূতানুযোগং কো লভতি, কো ন লভতি? যেন তাৰ বহুং পাপং কতং, সো গন্ত্ৰা নিরযে নিব্বত্ততিযেৰ। যেন পন পরিত্তং পাপং কতং, সো লভতি। যথা হি সভণ্ডং চোরং গহেত্ৰা কত্তব্বমেৰ করোন্তি ন ৰিনিচ্ছিনন্তি। অনুৰিজ্জিত্ৰা গহিতং পন ৰিনিচ্ছযট্ঠানং নযন্তি, সো ৰিনিচ্ছযং লভতি। এৰংসম্পদমেতং। পরিত্তপাপকম্মা হি অত্তনো ধম্মতাযপি সরন্তি, সারীযমানাপি সরন্তি।
তত্থ দীঘজযন্তদমিল়ো নাম অত্তনো ধম্মতায সরি। সো কির দমিল়ো সুমনগিরিমহাৰিহারে আকাসচেতিযং রত্তপটেন পূজেসি, অথ নিরযে উস্সদসামন্তে নিব্বত্তো অগ্গিজালসদ্দং সুত্ৰাৰ অত্তনা পূজিতপটং অনুস্সরি, সো গন্ত্ৰা সগ্গে নিব্বত্তো। অপরোপি পুত্তস্স দহরভিক্খুনো খলিসাটকং দেন্তো পাদমূলে ঠপেসি, মরণকালম্হি পটপটাতি সদ্দে নিমিত্তং গণ্হি
অত্তনো ধম্মতায অসরন্তে পন তযো দেৰদূতে পুচ্ছতি। তত্থ কোচি পঠমেন দেৰদূতেন সরতি, কোচি দুতিযততিযেহি, কোচি তীহিপি নস্সরতি। তং যমো রাজা দিস্ৰা সযং সারেতি। একো কির অমচ্চো সুমনপুপ্ফকুম্ভেন মহাচেতিযং পূজেত্ৰা যমস্স পত্তিং অদাসি, তং অকুসলকম্মেন নিরযে নিব্বত্তং যমস্স সন্তিকং নযিংসু। তস্মিং তীহিপি দেৰদূতেহি কুসলং অসরন্তে যমো সযং ওলোকেন্তো দিস্ৰা – ‘‘ননু ত্ৰং মহাচেতিযং সুমনপুপ্ফকুম্ভেন পূজেত্ৰা ময্হং পত্তিং অদাসী’’তি সারেসি, সো তস্মিং কালে সরিত্ৰা দেৰলোকং গতো
তত্তং অযোখিলন্তি তিগাৰুতং অত্তভাৰং সম্পজ্জলিতায লোহপথৰিযা উত্তানকং নিপজ্জাপেত্ৰা দক্খিণহত্থে তালপ্পমাণং অযসূলং পৰেসেন্তি, তথা ৰামহত্থাদীসু। যথা চ তং উত্তানকং নিপজ্জাপেত্ৰা, এৰং উরেনপি ৰামপস্সেনপি দক্খিণপস্সেনপি নিপজ্জাপেত্ৰা তে তং কম্মকারণং করোন্তিযেৰ। সংৰেসেত্ৰাতি জলিতায লোহপথৰিযা তিগাৰুতং অত্তভাৰং নিপজ্জাপেত্ৰা। কুঠারীহীতি মহতীহি গেহস্স একপক্খচ্ছদনমত্তাহি কুঠারীহি তচ্ছন্তি, লোহিতং নদী হুত্ৰা সন্দতি, লোহপথৰিতো জালা উট্ঠহিত্ৰা তচ্ছিতট্ঠানং গণ্হাতি, মহাদুক্খং উপ্পজ্জতি। তচ্ছন্তা পন সুত্তাহতং করিত্ৰা দারুং ৰিয অট্ঠংসম্পি ছল়ংসম্পি করোন্তি। ৰাসীহীতি মহাসুপ্পপ্পমাণাহি ৰাসীহি। রথে যোজেত্ৰাতি সদ্ধিং যুগযোত্তপক্খরথচক্ককুব্বরপাজনেহি সব্বতো পজ্জলিতে রথে যোজেত্ৰা। মহন্তন্তি আরোপেন্তীতি সম্পজ্জলিতেহি অযমুগ্গরেহি পোথেন্তা আরোপেন্তি। সকিম্পি উদ্ধন্তি সুপক্কুথিতায উক্খলিযা পক্খিত্ততণ্ডুলা ৰিয উদ্ধমধোতিরিযঞ্চ গচ্ছতি। মহানিরযেতি অৰীচিমহানিরযম্হি।
ভাগসো মিতোতি ভাগে ঠপেত্ৰা ৰিভত্তো। পরিযন্তোতি পরিক্খিত্তো। অযসাতি উপরি অযপট্টেন ছাদিতো। সমন্তা যোজনসতং, ফরিত্ৰা তিট্ঠতীতি এৰং ফরিত্ৰা তিট্ঠতি, যথা তং সমন্তা যোজনসতে ঠত্ৰা ওলোকেন্তস্স অক্খীনি যমকগোল়কা ৰিয নিক্খমন্তি।
হীনকাযূপগাতি হীনং কাযং উপগতা হুত্ৰা। উপাদানেতি তণ্হাদিট্ঠিগ্গহণে। জাতিমরণসম্ভৰেতি জাতিযা চ মরণস্স চ কারণভূতে। অনুপাদাতি চতূহি উপাদানেহি অনুপাদিযিত্ৰা। জাতিমরণসঙ্খযেতি জাতিমরণসঙ্খযসঙ্খাতে নিব্বানে ৰিমুচ্চন্তি। দিট্ঠধম্মাভিনিব্বুতাতি দিট্ঠধম্মে ইমস্মিংযেৰ অত্তভাৰে সব্বকিলেসনিব্বানেন নিব্বুতা। সব্বদুক্খং উপচ্চগুন্তি সকলৰট্টদুক্খং অতিক্কন্তা।
৭. চতুমহারাজসুত্তৰণ্ণনা
৩৭. সত্তমে অমচ্চা পারিসজ্জাতি পরিচারিকদেৰতা। ইমং লোকং অনুৰিচরন্তীতি অট্ঠমীদিৰসে কির সক্কো দেৰরাজা চত্তারো মহারাজানো আণাপেতি – ‘‘তাতা, অজ্জ অট্ঠমীদিৰসে মনুস্সলোকং অনুৰিচরিত্ৰা পুঞ্ঞানি করোন্তানং নামগোত্তং উগ্গণ্হিত্ৰা আগচ্ছথা’’তি। তে গন্ত্ৰা অত্তনো পরিচারকে পেসেন্তি – ‘‘গচ্ছথ, তাতা, মনুস্সলোকং ৰিচরিত্ৰা পুঞ্ঞকারকানং নামগোত্তানি সুৰণ্ণপট্টে লিখিত্ৰা আনেথা’’তি। তে তথা করোন্তি। তেন ৰুত্তং – ‘‘ইমং লোকং অনুৰিচরন্তী’’তি। কচ্চি বহূতিআদি তেসং উপপরিক্খাকারদস্সনত্থং ৰুত্তং। এৰং উপপরিক্খন্তা হি তে অনুৰিচরন্তি। তত্থ উপোসথং উপৰসন্তীতি মাসস্স অট্ঠৰারে উপোসথঙ্গানি অধিট্ঠহন্তি। পটিজাগরোন্তীতি পটিজাগরউপোসথকম্মং নাম করোন্তি। তং করোন্তা একস্মিং অদ্ধমাসে চতুন্নং উপোসথদিৰসানং পচ্চুগ্গমনানুগ্গমনৰসেন করোন্তি। পঞ্চমীউপোসথং পচ্চুগ্গচ্ছন্তা চতুত্থিযং উপোসথিকা হোন্তি, অনুগচ্ছন্তা ছট্ঠিযং। অট্ঠমীউপোসথং পচ্চুগ্গচ্ছন্তা সত্তমিযং, অনুগচ্ছন্তা নৰমিযং। চাতুদ্দসিং পচ্চুগ্গচ্ছন্তা তেরসিযং, পন্নরসীউপোসথং অনুগচ্ছন্তা পাটিপদে উপোসথিকা হোন্তি। পুঞ্ঞানি করোন্তীতি সরণগমননিচ্চসীলপুপ্ফপূজাধম্মস্সৰনপদীপসহস্সআরোপনৰিহারকরণাদীনি নানপ্পকারানি পুঞ্ঞানি করোন্তি। তে এৰং অনুৰিচরিত্ৰা পুঞ্ঞকম্মকারকানং নামগোত্তানি সোৰণ্ণমযে পট্টে লিখিত্ৰা আহরিত্ৰা চতুন্নং মহারাজানং দেন্তি। পুত্তা ইমং লোকং অনুৰিচরন্তীতি চতূহি মহারাজেহি তদহূতি তংদিৰসং। উপোসথেতি উপোসথদিৰসে।
সচে, ভিক্খৰে, অপ্পকা হোন্তীতি চতুন্নং মহারাজানং অমচ্চা পারিসজ্জা তা তা গামনিগমরাজধানিযো উপসঙ্কমন্তি, ততো তং উপনিস্সায অধিৰত্থা দেৰতা ‘‘মহারাজানং অমচ্চা আগতা’’তি পণ্ণাকারং গহেত্ৰা তেসং সন্তিকং গচ্ছন্তি। তে পণ্ণাকারং গহেত্ৰা ‘‘কচ্চি নু খো মারিসা বহূ মনুস্সা মত্তেয্যা’’তি ৰুত্তনযেন মনুস্সানং পুঞ্ঞপটিপত্তিং পুচ্ছিত্ৰা ‘‘আম, মারিস, ইমস্মিং গামে অসুকো চ অসুকো চ পুঞ্ঞানি করোন্তী’’তি ৰুত্তে তেসং নামগোত্তং লিখিত্ৰা অঞ্ঞত্থ দেৰানং তাৰতিংসানন্তি পঠমং অভিনিব্বত্তে তেত্তিংস দেৰপুত্তে উপাদায এৰংলদ্ধনামানং। তেসং পন উপ্পত্তিকথা দীঘনিকাযে সক্কপঞ্হসুত্তৰণ্ণনায ৰিত্থারিতা। তেনাতি তেন আরোচনেন, তেন ৰা পুঞ্ঞকারকানং অপ্পকভাৰেন। দিব্বা ৰত, ভো, কাযা পরিহাযিস্সন্তীতি নৰনৰানং দেৰপুত্তানং অপাতুভাৰেন দেৰকাযা পরিহাযিস্সন্তি, রমণীযং দসযোজনসহস্সং দেৰনগরং সুঞ্ঞং ভৰিস্সতি। পরিপূরিস্সন্তি অসুরকাযাতি চত্তারো অপাযা পরিপূরিস্সন্তি। ইমিনা ‘‘মযং পরিপুণ্ণে দেৰনগরে দেৰসঙ্ঘমজ্ঝে নক্খত্তং কীল়িতুং ন লভিস্সামা’’তি অনত্তমনা হোন্তি। সুক্কপক্খেপি ইমিনাৰ উপাযেন অত্থো ৰেদিতব্বো।
ভূতপুব্বং, ভিক্খৰে, সক্কো দেৰানমিন্দোতি অত্তনো সক্কদেৰরাজকালং সন্ধায কথেতি। একস্স ৰা সক্কস্স অজ্ঝাসযং গহেত্ৰা কথেতীতি ৰুত্তং। অনুনযমানোতি অনুবোধযমানো। তাযং ৰেলাযন্তি তস্মিং কালে।
পাটিহারিযপক্খঞ্চাতি এত্থ পাটিহারিযপক্খো নাম অন্তোৰস্সে তেমাসং নিবদ্ধুপোসথো, তং অসক্কোন্তস্স দ্ৰিন্নং পৰারণানং অন্তরে একমাসং নিবদ্ধুপোসথো, তম্পি অসক্কোন্তস্স পঠমপৰারণতো পট্ঠায একো অদ্ধমাসো পাটিহারিযপক্খোযেৰ নাম। অট্ঠঙ্গসুসমাগতন্তি অট্ঠহি যোপিস্স মাদিসো নরোতি যোপি সত্তো মাদিসো ভৰেয্য। সক্কোপি কির ৰুত্তপ্পকারস্স উপোসথকম্মস্স গুণং জানিত্ৰা দ্ৰে দেৰলোকসম্পত্তিযো পহায মাসস্স অট্ঠ ৰারে উপোসথং উপৰসতি। তস্মা এৰমাহ। অপরো নযো – যোপিস্স মাদিসো নরোতি যোপি সত্তো মাদিসো অস্স, মযা পত্তং
ৰুসিতৰাতি ৰুত্থৰাসো। কতকরণীযোতি চতূহি মগ্গেহি কত্তব্বকিচ্চং কত্ৰা ঠিতো। ওহিতভারোতি খন্ধভারকিলেসভারঅভিসঙ্খারভারে ওতারেত্ৰা ঠিতো। অনুপ্পত্তসদত্থোতি সদত্থো ৰুচ্চতি অরহত্তং, তং অনুপ্পত্তো। পরিক্খীণভৰসংযোজনোতি যেন সংযোজনেন বদ্ধো ভৰেসু আকড্ঢীযতি, তস্স খীণত্তা পরিক্খীণভৰসংযোজনো। সম্মদঞ্ঞা ৰিমুত্তোতি হেতুনা নযেন কারণেন জানিত্ৰা ৰিমুত্তো। কল্লং ৰচনাযাতি যুত্তং ৰত্তুং।
যোপিস্স মাদিসো নরোতি যোপি মাদিসো খীণাসৰো অস্স, সোপি এৰরূপং উপোসথং উপৰসেয্যাতি উপোসথকম্মস্স গুণং জানন্তো এৰং ৰদেয্য। অপরো নযো যোপিস্স মাদিসো নরোতি যোপি সত্তো মাদিসো অস্স, মযা পত্তং সম্পত্তিং পাপুণিতুং ইচ্ছেয্যাতি অত্থো। সক্কা হি এৰরূপেন উপোসথকম্মেন খীণাসৰসম্পত্তিং পাপুণিতুন্তি অযমেত্থ অধিপ্পাযো। অট্ঠমং উত্তানত্থমেৰ।
৯. সুখুমালসুত্তৰণ্ণনা
৩৯. নৰমে সুখুমালোতি নিদ্দুক্খো। পরমসুখুমালোতি পরমনিদ্দুক্খো। অচ্চন্তসুখুমালোতি সততনিদ্দুক্খো। ইমং একত্থাতি একিস্সা পোক্খরণিযা। উপ্পলং ৰপ্পতীতি উপ্পলং রোপেতি। সা নীলুপ্পলৰনসঞ্ছন্না হোতি। পদুমন্তি পণ্ডরপদুমং। পুণ্ডরীকন্তি রত্তপদুমং। এৰং ইতরাপি দ্ৰে পদুমপুণ্ডরীকৰনেহি সঞ্ছন্না হোন্তি। বোধিসত্তস্স কির সত্তট্ঠৰস্সিককালে রাজা অমচ্চে পুচ্ছি – ‘‘তরুণদারকা কতরকীল়িকং পিযাযন্তী’’তি? উদককীল়িকং দেৰাতি। ততো রাজা কুদ্দালকম্মকারকে সন্নিপাতেত্ৰা পোক্খরণিট্ঠানানি গণ্হাপেসি। অথ সক্কো দেৰরাজা আৰজ্জেন্তো তং পৰত্তিং
ননু চেতা
যাৰদেৰ মমত্থাযাতি এত্থ যাৰদেৰাতি পযোজনাৰধিনিযামৰচনং, যাৰ মমেৰ অত্থায, নত্থেত্থ অঞ্ঞং কারণন্তি অত্থো। ন খো পনস্সাহন্তি ন খো পনস্স অহং। অকাসিকং চন্দনন্তি অসণ্হং চন্দনং। কাসিকং, ভিক্খৰে, সু মে তং ৰেঠনন্তি, ভিক্খৰে, ৰেঠনম্পি মে কাসিকং হোতি। এত্থ হি সুইতি চ তন্তি চ নিপাতমত্তং, মেতি সামিৰচনং। ৰেঠনম্পি মে সণ্হমেৰ হোতীতি দস্সেতি। কাসিকা কঞ্চুকাতি পারুপনকঞ্চুকোপি সণ্হকঞ্চুকোৰ। সেতচ্ছত্তং ধারীযতীতি মানুসকসেতচ্ছত্তম্পি দিব্বসেতচ্ছত্তম্পি উপরিধারিতমেৰ হোতি। মা নং ফুসি সীতং ৰাতি
তযো পাসাদা অহেসুন্তি বোধিসত্তে কির সোল়সৰস্সুদ্দেসিকে জাতে হেমন্তিকোতিআদীসু যত্থ সুখং হেমন্তে ৰসিতুং, অযং হেমন্তিকো। ইতরেসুপি এসেৰ নযো। অযং পনেত্থ ৰচনত্থো – হেমন্তে ৰাসো হেমন্তং, হেমন্তং অরহতীতি হেমন্তিকো। ইতরেসুপি এসেৰ নযো।
তত্থ হেমন্তিকো পাসাদো নৰভূমকো অহোসি, ভূমিযো পনস্স উণ্হউতুগ্গাহাপনত্থায নীচা অহেসুং। তত্থ দ্ৰারৰাতপানানি সুফুসিতকৰাটানি অহেসুং নিব্বিৰরানি। চিত্তকম্মম্পি করোন্তা তত্থ তত্থ পজ্জলিতে অগ্গিক্খন্ধেযেৰ অকংসু। ভূমত্থরণং পনেত্থ কম্বলমযং, তথা সাণিৰিতাননিৰাসনপারুপনৰেঠনানি। ৰাতপানানি উণ্হগ্গাহাপনত্থং দিৰা ৰিৰটানি রত্তিং পিহিতানি হোন্তি।
গিম্হিকো পন পঞ্চভূমকো অহোসি। সীতউতুগ্গাহাপনত্থং পনেত্থ ভূমিযো উচ্চা অসম্বাধা অহেসুং। দ্ৰারৰাতপানানি নাতিফুসিতানি সৰিৰরানি সজালানি অহেসুং। চিত্তকম্মে উপ্পলানি পদুমানি পুণ্ডরীকানিযেৰ অকংসু। ভূমত্থরণং পনেত্থ দুকূলমযং, তথা সাণিৰিতাননিৰাসনপারুপনৰেঠনানি। ৰাতপানসমীপেসু চেত্থ নৰ চাটিযো ঠপেত্ৰা উদকস্স পূরেত্ৰা নীলুপ্পলাদীহি সঞ্ছাদেন্তি। তেসু তেসু পদেসেসু উদকযন্তানি করোন্তি, যেহি দেৰে ৰস্সন্তে ৰিয উদকধারা নিক্খমন্তি। অন্তোপাসাদে তত্থ তত্থ কললপূরা দোণিযো ঠপেত্ৰা পঞ্চৰণ্ণানি পদুমানি রোপযিংসু। পাসাদমত্থকে সুক্খমহিংসচম্মং বন্ধিত্ৰা যন্তং পরিৰত্তেত্ৰা যাৰ ছদনপিট্ঠিযা পাসাণে আরোপেত্ৰা তস্মিং ৰিস্সজ্জেন্তি। তেসং চম্মে পৰট্টন্তানং সদ্দো মেঘগজ্জিতং ৰিয হোতি। দ্ৰারৰাতপানানি
ৰস্সিকো
এৰং নিট্ঠিতেসু পাসাদেসু রাজা চিন্তেসি – ‘‘পুত্তো মে ৰযপ্পত্তো, ছত্তমস্স উস্সাপেত্ৰা রজ্জসিরিং পস্সিস্সামী’’তি। সো সাকিযানং পণ্ণানি পহিণি – ‘‘পুত্তো মে ৰযপ্পত্তো, রজ্জে নং পতিট্ঠাপেস্সামি, সব্বে অত্তনো অত্তনো গেহেসু ৰযপ্পত্তা, দারিকা ইমং গেহং পেসেন্তূ’’তি। তে সাসনং সুত্ৰা – ‘‘কুমারো কেৰলং দস্সনক্খমো রূপসম্পন্নো, ন কিঞ্চি সিপ্পং জানাতি, দারভরণং কাতুং ন সক্খিস্সতি, ন মযং ধীতরো দস্সামা’’তি আহংসু। রাজা তং পৰত্তিং সুত্ৰা পুত্তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা আরোচেসি। বোধিসত্তো ‘‘কিং সিপ্পং দস্সেতুং ৰট্টতি, তাতা’’তি আহ। সহস্সথামধনুং আরোপেতুং ৰট্টতি, তাতাতি। তেন হি আহরাপেথাতি। রাজা আহরাপেত্ৰা অদাসি। ধনুং পুরিসসহস্সং আরোপেতি, পুরিসসহস্সং ওরোপেতি। মহাপুরিসো ধনুং আহরাপেত্ৰা পল্লঙ্কে নিসিন্নোৰ জিযং পাদঙ্গুট্ঠকে ৰেঠেত্ৰা কড্ঢন্তো পাদঙ্গুট্ঠকেনেৰ ধনুং আরোপেত্ৰা ৰামেন হত্থেন দণ্ডে গহেত্ৰা দক্খিণেন হত্থেন কড্ঢিত্ৰা জিযং পোথেসি। সকলনগরং উপ্পতনাকারপ্পত্তং অহোসি। ‘‘কিং সদ্দো এসো’’তি চ ৰুত্তে ‘‘দেৰো গজ্জতী’’তি আহংসু। অথঞ্ঞে ‘‘তুম্হে ন জানাথ, ন দেৰো গজ্জতি, অঙ্গীরসস্স কুমারস্স সহস্সথামধনুং আরোপেত্ৰা জিযং পোথেন্তস্স জিযপ্পহারসদ্দো এসো’’তি
মহাপুরিসো ‘‘অঞ্ঞং কিং কাতুং ৰট্টতী’’তি আহ। অট্ঠঙ্গুলমত্তবহলং অযোপট্টং কণ্ডেন ৰিনিৰিজ্ঝিতুং ৰট্টতীতি। তং ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা ‘‘অঞ্ঞং কিং কাতুং ৰট্টতী’’তি আহ। চতুরঙ্গুলবহলং অসনফলকং ৰিনিৰিজ্ঝিতুং ৰট্টতীতি। তং ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা ‘‘অঞ্ঞং কিং কাতুং ৰট্টতী’’তি আহ। ৰিদত্থিবহলং উদুম্বরফলকং ৰিনিৰিজ্ঝিতুং
নিপ্পুরিসেহীতি পুরিসৰিরহিতেহি। ন কেৰলং চেত্থ তূরিযানেৰ নিপ্পুরিসানি, সব্বট্ঠানানিপি নিপ্পুরিসানেৰ। দোৰারিকাপি ইত্থিযোৰ, ন্হাপনাদিপরিকম্মকরাপি ইত্থিযোৰ পরিচারযমানোতি মোদমানো। ন হেট্ঠাপাসাদং ওরোহামীতি পাসাদতো হেট্ঠা ন ওতরামি। ইতি মং চত্তারো মাসে অঞ্ঞো সিখাবদ্ধো পুরিসো নাম পস্সিতুং নালত্থ। যথাতি যেন নিযামেন। দাসকম্মকরপোরিসস্সাতি দাসানঞ্চেৰ দেৰসিকভত্তৰেতনাভতানং কম্মকরানঞ্চ নিস্সায জীৰমানপুরিসানঞ্চ। কণাজকন্তি সকুণ্ডকভত্তং। বিলঙ্গদুতিযন্তি কঞ্জিকদুতিযং।
এৰরূপায ইদ্ধিযাতি এৰংজাতিকায পুঞ্ঞিদ্ধিযা সমন্নাগতস্স। এৰরূপেন চ সুখুমালেনাতি এৰংজাতিকেন চ নিদ্দুক্খভাৰেন। সোখুমালেনাতিপি অস্সুতৰা খো পুথুজ্জনোতিআদিমাহ। তত্থ পরন্তি পরপুগ্গলং। জিণ্ণন্তি জরাজিণ্ণং। অট্টীযতীতি অট্টো পীল়িতো হোতি। হরাযতীতি হিরিং করোতি লজ্জতি। জিগুচ্ছতীতি অসুচিং ৰিয দিস্ৰা জিগুচ্ছং উপ্পাদেতি। অত্তানংযেৰ অতিসিত্ৰাতি জরাধম্মম্পি সমানং অত্তানং অতিক্কমিত্ৰা অট্টীযতি হরাযতীতি অত্থো। জরাধম্মোতি জরাসভাৰো। জরং অনতীতোতি জরং অনতিক্কন্তো, অন্তো জরায ৰত্তামি। ইতি পটিসঞ্চিক্খতোতি এৰং পচ্চৰেক্খন্তস্স। যোব্বনমদোতি যোব্বনং নিস্সায উপ্পজ্জনকো মানমদো। সব্বসো পহীযীতি সব্বাকারেন পহীনো। মগ্গেন পহীনসদিসো কত্ৰা দস্সিতো। ন পনেস মগ্গেন পহীনো, পটিসঙ্খানেন পহীনোৰ কথিতোতি ৰেদিতব্বো। বোধিসত্তস্স হি দেৰতা আরোগ্যমদোতি অহং নিরোগোতি আরোগ্যং নিস্সায উপ্পজ্জনকো মানমদো। জীৰিতমদোতি অহং চিরং জীৰীতি তং নিস্সায উপ্পজ্জনকো মানমদো। সিক্খং পচ্চক্খাযাতি সিক্খং পটিক্খিপিত্ৰা। হীনাযাৰত্ততীতি হীনায লামকায গিহিভাৰায আৰত্ততি।
যথাধম্মাতি ব্যাধিআদীহি যথাসভাৰা। তথাসন্তাতি যথা সন্তা এৰ অৰিপরীতব্যাধিআদিসভাৰাৰ হুত্ৰাতি অত্থো। জিগুচ্ছন্তীতি পরপুগ্গলং জিগুচ্ছন্তি। মম এৰং ৰিহারিনোতি ময্হং এৰং জিগুচ্ছাৰিহারেন ৰিহরন্তস্স এৰং জিগুচ্ছনং নপ্পতিরূপং ভৰেয্য নানুচ্ছৰিকং। সোহং এৰং ৰিহরন্তোতি সো অহং এৰং পরং জিগুচ্ছমানো ৰিহরন্তো, এৰং ৰা ইমিনা পটিসঙ্খানৰিহারেন ৰিহরন্তো। ঞত্ৰা ধম্মং নিরূপধিন্তি সব্বূপধিৰিরহিতং নিব্বানধম্মং ঞত্ৰা। সব্বে মদে অভিভোস্মীতি সব্বে তযোপি মদে অভিভৰিং সমতিক্কমিং। নেক্খম্মে দট্ঠু খেমতন্তি নিব্বানে খেমভাৰং দিস্ৰা। নেক্খম্মং দট্ঠু খেমতোতিপি পাঠো, নিব্বানং খেমতো দিস্ৰাতি অত্থো। তস্স মে অহু উস্সাহোতি তস্স ময্হং তং নেক্খম্মসঙ্খাতং নিব্বানং অভিপস্সন্তস্স উস্সাহো অহু, ৰাযামো অহোসীতি অত্থো। নাহং ভব্বো এতরহি, কামানি পটিসেৰিতুন্তি অহং দানি দুৰিধেপি কামে পটিসেৰিতুং অভব্বো। অনিৰত্তি ভৰিস্সামীতি পব্বজ্জতো চ সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণতো চ ন নিৰত্তিস্সামি, অনিৰত্তকো ভৰিস্সামি। ব্রহ্মচরিযপরাযণোতি মগ্গব্রহ্মচরিযপরাযণো জাতোস্মীতি অত্থো। ইতি ইমাহি গাথাহি মহাবোধিপল্লঙ্কে অত্তনো আগমনীযৰীরিযং কথেসি।
১০. আধিপতেয্যসুত্তৰণ্ণনা
৪০. দসমে আধিপতেয্যানীতি জেট্ঠককারণতো নিব্বত্তানি। অত্তাধিপতেয্যন্তিআদীসু অত্তানং জেট্ঠকং কত্ৰা নিব্বত্তিতং গুণজাতং অত্তাধিপতেয্যং। লোকং জেট্ঠকং কত্ৰা নিব্বত্তিতং লোকাধিপতেয্যং। নৰৰিধং লোকুত্তরধম্মং জেট্ঠকং কত্ৰা নিব্বত্তিতং ধম্মাধিপতেয্যং। ন ইতি ভৰাভৰহেতূতি ইতি ভৰো, ইতি ভৰোতি এৰং আযতিং, ন তস্স তস্স সম্পত্তিভৰস্স হেতু। ওতিণ্ণোতি অনুপৰিট্ঠো। যস্স হি জাতি অন্তোপৰিট্ঠা, সো জাতিযা ওতিণ্ণো নাম। জরাদীসুপি এসেৰ নযো। কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্সাতি সকলস্স ৰট্টদুক্খরাসিস্স। অন্তকিরিযা পঞ্ঞাযেথাতি অন্তকরণং পরিচ্ছেদপরিৰটুমকরণং পঞ্ঞাযেয্য। ওহাযাতি পহায। পাপিট্ঠতরেতি লামকতরে। আরদ্ধন্তি পগ্গহিতং পরিপুণ্ণং, আরদ্ধত্তাৰ অসল্লীনং। উপট্ঠিতাতি চতুসতিপট্ঠানৰসেন উপট্ঠিতা। উপট্ঠিতত্তাৰ অসম্মুট্ঠা। পস্সদ্ধো কাযোতি নামকাযো চ করজকাযো চ পস্সদ্ধো ৰূপসন্তদরথো। পস্সদ্ধত্তাৰ অসারদ্ধো। সমাহিতং চিত্তন্তি আরম্মণে চিত্তং সম্মা আহিতং সুট্ঠু ঠপিতং। সম্মা আহিতত্তাৰ একগ্গং। অধিপতিং করিত্ৰাতি জেট্ঠকং কত্ৰা। সুদ্ধং অত্তানং পরিহরতীতি সুদ্ধং নিম্মলং কত্ৰা অত্তানং পরিহরতি পটিজগ্গতি, গোপাযতীতি অত্থো। অযঞ্চ যাৰ অরহত্তমগ্গা পরিযাযেন সুদ্ধমত্তানং পরিহরতি নাম, ফলপ্পত্তোৰ পন নিপ্পরিযাযেন সুদ্ধমত্তানং পরিহরতি।
স্ৰাক্খাতোতিআদীনি ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি॰ ১.১৪৭) ৰিত্থারিতানি। জানং পস্সং ৰিহরন্তীতি তং ধম্মং জানন্তা পস্সন্তা ৰিহরন্তি। ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি আধিপতেয্যানীতি
পকুব্বতোতি করোন্তস্স। অত্তা তে পুরিস জানাতি, সচ্চং ৰা যদি ৰা মুসাতি যং ত্ৰং করোসি, তং যদি ৰা যথাসভাৰং যদি ৰা নো যথাসভাৰন্তি তৰ অত্তাৰ জানাতি। ইমিনা চ কারণেন ৰেদিতব্বং ‘‘পাপকম্মং করোন্তস্স লোকে পটিচ্ছন্নট্ঠানং নাম নত্থী’’তি। কল্যাণন্তি সুন্দরং। অতিমঞ্ঞসীতি অতিক্কমিত্ৰা মঞ্ঞসি। অত্তানং পরিগূহসীতি যথা মে অত্তাপি ন জানাতি, এৰং নং পরিগূহামীতি ৰাযমসি। অত্তাধিপতেয্যকোতি অত্তজেট্ঠকো। লোকাধিপোতি লোকজেট্ঠকো। নিপকোতি পঞ্ঞৰা। ঝাযীতি ঝাযন্তো। ধম্মাধিপোতি ধম্মজেট্ঠকো। সচ্চপরক্কমোতি থিরপরক্কমো ভূতপরক্কমো। পসয্হ মারন্তি মারং পসহিত্ৰা। অভিভুয্য অন্তকন্তি ইদং তস্সেৰ ৰেৰচনং। যো চ ফুসী জাতিক্খযং পধানৰাতি যো ঝাযী পধানৰা মারং অভিভৰিত্ৰা জাতিক্খযং অরহত্তং ফুসি। সো তাদিসোতি সো তথাৰিধো তথাসণ্ঠিতো। লোকৰিদূতি তযো লোকে ৰিদিতে পাকটে কত্ৰা ঠিতো। সুমেধোতি সুপঞ্ঞো। সব্বেসু ধম্মেসু অতম্মযো মুনীতি সব্বে তেভূমকধম্মে তণ্হাসঙ্খাতায তম্মযতায অভাৰেন অতম্মযো খীণাসৰমুনি কদাচি কত্থচি ন হীযতি ন পরিহীযতীতি ৰুত্তং হোতীতি।
দেৰদূতৰগ্গো চতুত্থো।