৫. চূল়ৰগ্গো
১. সম্মুখীভাৰসুত্তৰণ্ণনা
৪১. পঞ্চমস্স সম্মুখীভাৰাতি সম্মুখীভাৰেন, ৰিজ্জমানতাযাতি অত্থো। পসৰতীতি পটিলভতি। সদ্ধায সম্মুখীভাৰাতি যদি হি সদ্ধা ন ভৰেয্য, দেয্যধম্মো ন ভৰেয্য, দক্খিণেয্যসঙ্খাতা পটিগ্গাহকপুগ্গলা ন ভৰেয্যুং, কথং পুঞ্ঞকম্মং করেয্য। তেসং পন সম্মুখীভাৰেন সক্কা কাতুন্তি তস্মা ‘‘সদ্ধায সম্মুখীভাৰা’’তিআদিমাহ। এত্থ চ দ্ৰে
২. তিঠানসুত্তৰণ্ণনা
৪২. দুতিযে ৰিগতমলমচ্ছেরেনাতি ৰিগতমচ্ছরিযমলেন। মুত্তচাগোতি ৰিস্সট্ঠচাগো। পযতপাণীতি ধোতহত্থো। অস্সদ্ধো হি সতক্খত্তুং হত্থে ধোৰিত্ৰাপি মলিনহত্থোৰ হোতি, সদ্ধো পন দানাভিরতত্তা মলিনহত্থোপি ধোতহত্থোৰ। ৰোস্সগ্গরতোতি যাচযোগোতি যাচিতুং যুত্তো, যাচকেহি ৰা যোগো অস্সাতিপি যাচযোগো। দানসংৰিভাগরতোতি দানং দদন্তো সংৰিভাগঞ্চ করোন্তো দানসংৰিভাগরতো নাম হোতি।
দস্সনকামো সীলৰতন্তি দসপি যোজনানি ৰীসম্পি তিংসম্পি যোজনসতম্পি গন্ত্ৰা সীলসম্পন্নে দট্ঠুকামো হোতি পাটলিপুত্তকব্রাহ্মণো ৰিয সদ্ধাতিস্সমহারাজা ৰিয চ। পাটলিপুত্তস্স কির নগরদ্ৰারে সালায নিসিন্না দ্ৰে ব্রাহ্মণা কাল়ৰল্লিমণ্ডপৰাসিমহানাগত্থেরস্স গুণকথং সুত্ৰা ‘‘অম্হেহি তং ভিক্খুং দট্ঠুং ৰট্টতী’’তি দ্ৰেপি জনা নিক্খমিংসু। একো অন্তরামগ্গে কালমকাসি। একো সমুদ্দতীরং পত্ৰা নাৰায মহাতিত্থপট্টনে ওরুয্হ অনুরাধপুরং
সদ্ধাতিস্সমহারাজাপি, ‘‘ভন্তে, ময্হং ৰন্দিতব্বযুত্তকং
রঞ্ঞোপি পণ্ণং পহিণিংসু ‘‘থেরো পরিনিব্বুতো, কূটাগারং আকাসেন আগচ্ছতী’’তি। রাজা ন সদ্দহি। কূটাগারং আকাসেন গন্ত্ৰা থূপারামং পদক্খিণং কত্ৰা সিলাচেতিযট্ঠানং অগমাসি। চেতিযং সহ ৰত্থুনা উপ্পতিত্ৰা কূটাগারমত্থকে অট্ঠাসি, সাধুকারসহস্সানি পৰত্তিংসু
সদ্ধম্মং সোতুমিচ্ছতীতি তথাগতপ্পৰেদিতং সদ্ধম্মং সোতুকামো হোতি পিণ্ডপাতিকত্থেরাদযো ৰিয। গঙ্গাৰনৰালিঅঙ্গণম্হি কির তিংস ভিক্খূ ৰস্সং উপগতা অন্ৰদ্ধমাসং উপোসথদিৰসে চতুপচ্চযসন্তোসভাৰনারামমহাঅরিযৰংসঞ্চ (অ॰ নি॰ ৪.২৮) কথেন্তি। একো পিণ্ডপাতিকত্থেরো পচ্ছাভাগেন আগন্ত্ৰা পটিচ্ছন্নট্ঠানে নিসীদি। অথ নং একো গোনসো জঙ্ঘপিণ্ডিমংসং সণ্ডাসেন গণ্হন্তো ৰিয ডংসি। থেরো ওলোকেন্তো গোনসং দিস্ৰা ‘‘অজ্জ ধম্মস্সৰনন্তরাযং ন করিস্সামী’’তি গোনসং গহেত্ৰা থৰিকায পক্খিপিত্ৰা থৰিকামুখং বন্ধিত্ৰা অৰিদূরে ঠানে ঠপেত্ৰা ধম্মং সুণন্তোৰ নিসীদি। অরুণুগ্গমনঞ্চ ৰিসং ৰিক্খম্ভেত্ৰা থেরস্স তিণ্ণং ফলানং পাপুণনঞ্চ ৰিসস্স দট্ঠট্ঠানেনেৰ ওতরিত্ৰা পথৰিপৰিসনঞ্চ ধম্মকথিকত্থেরস্স ধম্মকথানিট্ঠাপনঞ্চ একক্খণেযেৰ অহোসি। ততো থেরো আহ – ‘‘আৰুসো একো মে চোরো গহিতো’’তি থৰিকং মুঞ্চিত্ৰা গোনসং ৰিস্সজ্জেসি। ভিক্খূ দিস্ৰা ‘‘কায ৰেলায দট্ঠত্থ, ভন্তে’’তি পুচ্ছিংসু। হিয্যো সাযন্হসমযে, আৰুসোতি। কস্মা, ভন্তে, এৰং ভারিযং কম্মং করিত্থাতি। আৰুসো, সচাহং দীঘজাতিকেন দট্ঠোতি ৰদেয্যং, নযিমং এত্তকং আনিসংসং
দীঘৰাপিযম্পি ‘‘মহাজাতকভাণকত্থেরো গাথাসহস্সং মহাৰেস্সন্তরং কথেস্সতী’’তি তিস্সমহাগামে তিস্সমহাৰিহারৰাসী একো
অপরাপি উল্লকোলিকণ্ণিৰাসিকা একা ইত্থী পুত্তকং পাযমানা ‘‘দীঘভাণকমহাঅভযত্থেরো নাম অরিযৰংসপটিপদং কথেতী’’তি সুত্ৰা পঞ্চযোজনমগ্গং গন্ত্ৰা দিৰাকথিকত্থেরস্স নিসিন্নকালেযেৰ ৰিহারং পৰিসিত্ৰা ভূমিযং পুত্তং নিপজ্জাপেত্ৰা দিৰাকথিকত্থেরস্স ঠিতকাৰ ধম্মং অস্সোসি। সরভাণকে থেরে উট্ঠিতে দীঘভাণকমহাঅভযত্থেরো চতুপচ্চযসন্তোসভাৰনারামমহাঅরিযৰংসং আরভি। সা ঠিতকাৰ পগ্গণ্হাতি। থেরো তযো এৰ পচ্চযে কথেত্ৰা উট্ঠানাকারং অকাসি। সা উপাসিকা আহ – ‘‘অয্যো, ‘অরিযৰংসং কথেস্সামী’তি সিনিদ্ধভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা মধুরপানকং পিৰিত্ৰা যট্ঠিমধুকতেলাদীহি ভেসজ্জং কত্ৰা কথেতুং
অপরাপি কল়ম্পরৰাসিকা ইত্থী অঙ্কেন পুত্তং আদায ‘‘ধম্মং সোস্সামী’’তি চিত্তলপব্বতং গন্ত্ৰা একং রুক্খং নিস্সায দারকং নিপজ্জাপেত্ৰা সযং ঠিতকাৰ ধম্মং সুণাতি। রত্তিভাগসমনন্তরে একো দীঘজাতিকো তস্সা
৩. অত্থৰসসুত্তৰণ্ণনা
৪৩. ততিযে তযো, ভিক্খৰে, অত্থৰসে সম্পস্সমানেনাতি তযো অত্থে তীণি কারণানি পস্সন্তেন। অলমেৰাতি যুত্তমেৰ। যো ধম্মং দেসেতীতি যো পুগ্গলো চতুসচ্চধম্মং পকাসেতি। অত্থপ্পটিসংৰেদীতি অট্ঠকথং ঞাণেন পটিসংৰেদী। ধম্মপ্পটিসংৰেদীতি পাল়িধম্মং পটিসংৰেদী।
৪. কথাপৰত্তিসুত্তৰণ্ণনা
৪৪. চতুত্থে ঠানেহীতি কারণেহি। পৰত্তিনীতি অপ্পটিহতা নিয্যানিকা।
৫. পণ্ডিতসুত্তৰণ্ণনা
৪৫. পঞ্চমে পণ্ডিতপঞ্ঞত্তানীতি পণ্ডিতেহি পঞ্ঞত্তানি কথিতানি পসত্থানি। সপ্পুরিসপঞ্ঞত্তানীতি সপ্পুরিসেহি মহাপুরিসেহি পঞ্ঞত্তানি কথিতানি পসত্থানি। অহিংসাতি করুণা চেৰ করুণাপুব্বভাগো চ। সংযমোতি সীলসংযমো। দমোতি মাতাপিতু উপট্ঠানন্তি মাতাপিতূনং রক্খনং গোপনং পটিজগ্গনং। সন্তানন্তি অঞ্ঞত্থ বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধঅরিযসাৰকা সন্তো নাম, ইধ পন মাতাপিতুউপট্ঠাকা অধিপ্পেতা। তস্মা উত্তমট্ঠেন সন্তানং ব্রহ্মচারীনং। ইদং মাতাপিতুউপট্ঠানং সব্ভি উপঞ্ঞাতন্তি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো। সতং এতানি ঠানানীতি সন্তানং উত্তমপুরিসানং এতানি ঠানানি কারণানি। অরিযো দস্সনসম্পন্নোতি ইধ ইমেসংযেৰ তিণ্ণং ঠানানং কারণেন অরিযো চেৰ দস্সনসম্পন্নো চ ৰেদিতব্বো, ন বুদ্ধাদযো ন সোতাপন্না। অথ ৰা সতং এতানি ঠানানীতি মাতুপট্ঠানং পিতুপট্ঠানন্তি এতানি ঠানানি সন্তানং উত্তমপুরিসানং কারণানীতি এৰং মাতাপিতুউপট্ঠাকৰসেন ইমিস্সা গাথায অত্থো ৰেদিতব্বো। মাতাপিতুউপট্ঠাকোযেৰ হি ইধ ‘‘অরিযো দস্সনসম্পন্নো’’তি ৰুত্তো। স লোকং ভজতে সিৰন্তি সো খেমং দেৰলোকং গচ্ছতীতি।
৬. সীলৰন্তসুত্তৰণ্ণনা
৪৬. ছট্ঠে তীহি ঠানেহীতি তীহি কারণেহি। কাযেনাতিআদীসু ভিক্খূ আগচ্ছন্তে দিস্ৰা পচ্চুগ্গমনং করোন্তা গচ্ছন্তে অনুগচ্ছন্তা আসনসালায সম্মজ্জনউপলেপনাদীনি করোন্তা আসনানি পঞ্ঞাপেন্তা পানীযং পচ্চুপট্ঠাপেন্তা কাযেন পুঞ্ঞং পসৰন্তি নাম। ভিক্খুসঙ্ঘং পিণ্ডায চরন্তং দিস্ৰা ‘‘যাগুং দেথ, ভত্তং দেথ, সপ্পিনৰনীতাদীনি দেথ, গন্ধপুপ্ফাদীহি পূজেথ, উপোসথং উপৰসথ, ধম্মং সুণাথ, চেতিযং ৰন্দথা’’তিআদীনি ৰদন্তা ৰাচায পুঞ্ঞং পসৰন্তি নাম। ভিক্খূ পিণ্ডায চরন্তে দিস্ৰা ‘‘লভন্তূ’’তি চিন্তেন্তা মনসা পুঞ্ঞং পসৰন্তি নাম। পসৰন্তীতি পটিলভন্তি। পুঞ্ঞং
৭. সঙ্খতলক্খণসুত্তৰণ্ণনা
৪৭. সত্তমে সঙ্খতস্সাতি পচ্চযেহি সমাগন্ত্ৰা কতস্স। সঙ্খতলক্খণানীতি সঙ্খতং এতন্তি সঞ্জাননকারণানি নিমিত্তানি। উপ্পাদোতি জাতি। ৰযোতি ভেদো। ঠিতস্স অঞ্ঞথত্তং নাম জরা। তত্থ সঙ্খতন্তি তেভূমকা ধম্মা। মগ্গফলানি পন অসম্মসনূপগত্তা ইধ ন কথীযন্তি। উপ্পাদাদযো সঙ্খতলক্খণা নাম। তেসু উপ্পাদক্খণে উপ্পাদো, ঠানক্খণে জরা, ভেদক্খণে ৰযো। লক্খণং ন সঙ্খতং, সঙ্খতং ন লক্খণং
৮. অসঙ্খতলক্খণসুত্তৰণ্ণনা
৪৮. অট্ঠমে অসঙ্খতস্সাতি পচ্চযেহি সমাগন্ত্ৰা অকতস্স। অসঙ্খতলক্খণানীতি অসঙ্খতং এতন্তি সঞ্জাননকারণানি নিমিত্তানি। ন উপ্পাদো পঞ্ঞাযতীতিআদীহি উপ্পাদজরাভঙ্গানং অভাৰো ৰুত্তো। উপ্পাদাদীনঞ্হি অভাৰেন অসঙ্খতন্তি পঞ্ঞাযতি।
৯. পব্বতরাজসুত্তৰণ্ণনা
৪৯. নৰমে মহাসালাতি মহারুক্খা। কুলপতিন্তি কুলজেট্ঠকং। সেলোতি সিলামযো। অরঞ্ঞস্মিন্তি অগামকট্ঠানে। ব্রহ্মাতি মহন্তো। ৰনেতি অটৰিযং। ৰনপ্পতীতি ৰনজেট্ঠকা। ইধ ধম্মং চরিত্ৰান, মগ্গং সুগতিগামিনন্তি সুগতিগামিকমগ্গসঙ্খাতং ধম্মং চরিত্ৰা।
১০. আতপ্পকরণীযসুত্তৰণ্ণনা
৫০. দসমে আতপ্পং করণীযন্তি ৰীরিযং কাতুং যুত্তং। অনুপ্পাদাযাতি অনুপ্পাদত্থায, অনুপ্পাদং সাধেস্সামীতি ইমিনা কারণেন কত্তব্বন্তি অত্থো। পরতোপি এসেৰ নযো। সারীরিকানন্তি সরীরসম্ভৰানং। দুক্খানন্তি দুক্খমানং। তিব্বানন্তি বহলানং, তাপনৰসেন ৰা তিব্বানং। খরানন্তি ফরুসানং। কটুকানন্তি তিখিণানং। অসাতানন্তি অমধুরানং। অমনাপানন্তি মনং ৰড্ঢেতুং অসমত্থানং। পাণহরানন্তি জীৰিতহরানং। অধিৰাসনাযাতি অধিৰাসনত্থায সহনত্থায খমনত্থায।
এত্তকে যতো খো, ভিক্খৰেতিআদিমাহ। তত্থ যতোতি যদা। আতাপীতি ৰীরিযৰা। নিপকোতি সপ্পঞ্ঞো। সতোতি সতিযা সমন্নাগতো। দুক্খস্স অন্তকিরিযাযাতি ৰট্টদুক্খস্স পরিচ্ছেদপরিৰটুমকিরিযায। ইমে চ পন আতাপাদযো তযোপি লোকিযলোকুত্তরমিস্সকা কথিতা।
১১. মহাচোরসুত্তৰণ্ণনা
৫১. একাদসমে মহাচোরোতি মহন্তো বলৰচোরো। সন্ধিন্তি ঘরসন্ধিং। নিল্লোপন্তি মহাৰিলোপং। একাগারিকন্তি একমেৰ গেহং পরিৰারেত্ৰা ৰিলুম্পনং। পরিপন্থেপি তিট্ঠতীতি পন্থদূহনকম্মং করোতি। নদীৰিদুগ্গন্তি নদীনং দুগ্গমট্ঠানং অন্তরদীপকং, যত্থ সক্কা হোতি দ্ৰীহিপি তীহিপি জঙ্ঘসহস্সেহি সদ্ধিং নিলীযিতুং। পব্বতৰিসমন্তি তিণগহনন্তি তিণেন ৰড্ঢিত্ৰা সঞ্ছন্নং দ্ৰত্তিযোজনট্ঠানং। রোধন্তি ঘনং অঞ্ঞমঞ্ঞং সংসট্ঠসাখং একাবদ্ধং পরিযোধায অত্থং ভণিস্সন্তীতি পরিযোদহিত্ৰা তং তং কারণং পক্খিপিত্ৰা অত্থং কথযিস্সন্তি। ত্যাস্সাতি তে অস্স। পরিযোধায অত্থং ভণন্তীতি কিস্মিঞ্চি কিঞ্চি ৰত্তুং আরদ্ধেযেৰ ‘‘মা এৰং অৰচুত্থ, মযং এতং কুলপরম্পরায জানাম, ন এস এৰরূপং করিস্সতী’’তি তং তং কারণং পক্খিপিত্ৰা মহন্তম্পি দোসং হরন্তা অত্থং ভণন্তি। অথ ৰা পরিযোধাযাতি পটিচ্ছাদেত্ৰাতিপি অত্থো। তে হি তস্সপি দোসং পটিচ্ছাদেত্ৰা অত্থং ভণন্তি। খতং উপহতন্তি গুণখননেন খতং, গুণুপঘাতেন উপহতং। ৰিসমেন কাযকম্মেনাতি সম্পক্খলনট্ঠেন ৰিসমেন কাযদ্ৰারিককম্মেন। ৰচীমনোকম্মেসুপি এসেৰ নযো। অন্তগ্গাহিকাযাতি দসৰত্থুকায অন্তং গহেত্ৰা ঠিতদিট্ঠিযা। সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি।
চূল়ৰগ্গো পঞ্চমো।
পঠমপণ্ণাসকং নিট্ঠিতং।
২. দুতিযপণ্ণাসকং