২. চরৰগ্গো
১. চরসুত্তৰণ্ণনা
১১. দুতিযস্স অধিৰাসেতীতি চিত্তং অধিরোপেত্ৰা ৰাসেতি। নপ্পজহতীতি ন পরিচ্চজতি। ন ৰিনোদেতীতি ন নীহরতি। ন ব্যন্তীকরোতীতি ন ৰিগতন্তং পরিচ্ছিন্নপরিৰটুমং করোতি। ন অনভাৰং গমেতীতি ন অনুঅভাৰং অৰড্ঢিং ৰিনাসং গমেতি। চরম্পীতি চরন্তোপি। অনাতাপীতি নিব্বীরিযো। অনোত্তাপীতি উপৰাদভযরহিতো। সততন্তি নিচ্চং। সমিতন্তি নিরন্তরং। এৰং সব্বত্থ অত্থং ঞত্ৰা সুক্কপক্খে ৰুত্তৰিপরিযাযেন অত্থো ৰেদিতব্বো।
গাথাসু গেহনিস্সিতন্তি কিলেসনিস্সিতং। মোহনেয্যেসূতি মোহজনকেসু আরম্মণেসু। অভব্বোতি অভাজনভূতো। ফুট্ঠুং সম্বোধিমুত্তমন্তি অরহত্তমগ্গসঙ্খাতং উত্তমঞাণং ফুসিতুং।
২. সীলসুত্তৰণ্ণনা
১২. দুতিযে সম্পন্নসীলাতি পরিপুণ্ণসীলা। সম্পন্নপাতিমোক্খাতি পরিপুণ্ণপাতিমোক্খা। পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতাতি আচারগোচরসম্পন্নাতি আচারেন চ গোচরেন চ সম্পন্না সমুপাগতা ভৰথ। অণুমত্তেসু ৰজ্জেসূতি অণুপ্পমাণেসু দোসেসু। ভযদস্সাৰিনোতি তানি অণুমত্তানি ৰজ্জানি ভযতো দস্সনসীলা। সমাদায সিক্খথ সিক্খাপদেসূতি সব্বসিক্খাকোট্ঠাসেসু সমাদাতব্বং সমাদায গহেত্ৰা সিক্খথ। ‘‘সম্পন্নসীলানং…পে॰… সিক্খাপদেসূ’’তি এত্তকেন ধম্মক্খানেন সিক্খত্তযে সমাদাপেত্ৰা চেৰ পটিলদ্ধগুণেসু চ ৰণ্ণং কথেত্ৰা ইদানি উত্তরি কাতব্বং দস্সেন্তো কিমস্সাতিআদিমাহ। তত্থ কিমস্সাতি কিং ভৰেয্য।
যতং চরেতি যথা চরন্তো যতো হোতি সংযতো, এৰং চরেয্য। এস নযো সব্বত্থ। অচ্ছেতি যতমেনং পসারযেতি যং অঙ্গপচ্চঙ্গং পসারেয্য, তং যতং সংযতমেৰ কত্ৰা পসারেয্য। উদ্ধন্তি উপরি। তিরিযন্তি মজ্ঝং। অপাচীনন্তি অধো। এত্তাৰতা অতীতা পচ্চুপ্পন্না অনাগতা চ পঞ্চক্খন্ধা কথিতা। যাৰতাতি পরিচ্ছেদৰচনং। জগতো গতীতি লোকস্স নিপ্ফত্তি। সমৰেক্খিতা চ ধম্মানং, খন্ধানং উদযব্বযন্তি এতেসং সব্বলোকে অতীতাদিভেদানং পঞ্চক্খন্ধধম্মানং উদযঞ্চ ৰযঞ্চ সমৰেক্খিতা। ‘‘পঞ্চক্খন্ধানং উদযং পস্সন্তো পঞ্চৰীসতি লক্খণানি পস্সতি, ৰযং পস্সন্তো পঞ্চৰীসতি লক্খণানি পস্সতী’’তি ৰুত্তেহি সমপঞ্ঞাসায লক্খণেহি সম্মা অৰেক্খিতা হোতি। চেতোসমথসামীচিন্তি চিত্তসমথস্স অনুচ্ছৰিকং পটিপদং। সিক্খমানন্তি পটিপজ্জমানং, পূরযমানন্তি অত্থো। পহিতত্তোতি পেসিতত্তো। আহূতি কথযন্তি। সেসমেত্থ উত্তানমেৰ। ইমস্মিং পন সুত্তে সীলং মিস্সকং কথেত্ৰা গাথাসু খীণাসৰো কথিতো।
৩. পধানসুত্তৰণ্ণনা
১৩. ততিযে সম্মপ্পধানানীতি সুন্দরপধানানি উত্তমৰীরিযানি। সম্মপ্পধানাতি পরিপুণ্ণৰীরিযা। মারধেয্যাভিভূতাতি তেভূমকৰট্টসঙ্খাতং মারধেয্যং অভিভৰিত্ৰা সমতিক্কমিত্ৰা ঠিতা। তে অসিতাতি তে খীণাসৰা অনিস্সিতা নাম। জাতিমরণভযস্সাতি জাতিঞ্চ মরণঞ্চ পটিচ্চ উপ্পজ্জনকভযস্স, জাতিমরণসঙ্খাতস্সেৰ ৰা ভযস্স। পারগূতি পারঙ্গতা। তে তুসিতাতি তে খীণাসৰা তুট্ঠা নাম। জেত্ৰা মারং সৰাহিনিন্তি সসেনকং মারং জিনিত্ৰা ঠিতা। তে অনেজাতি তে খীণাসৰা তণ্হাসঙ্খাতায এজায অনেজা নিচ্চলা নাম। নমুচিবলন্তি মারবলং। উপাতিৰত্তাতি অতিক্কন্তা। তে সুখিতাতি তে খীণাসৰা লোকুত্তরসুখেন সুখিতা নাম। তেনেৰাহ –
‘‘সুখিতা ৰত অরহন্তো, তণ্হা নেসং ন ৰিজ্জতি।
অস্মিমানো সমুচ্ছিন্নো, মোহজালং পদালিত’’ন্তি॥ (সং॰ নি॰ ৩.৭৬)।
৪. সংৰরসুত্তৰণ্ণনা
১৪. চতুত্থে পধানানীতি ৰীরিযানি। সংৰরপ্পধানন্তি চক্খাদীনি সংৰরন্তস্স উপ্পন্নৰীরিযং পহানপ্পধানন্তি কামৰিতক্কাদযো পজহন্তস্স উপ্পন্নৰীরিযং। ভাৰনাপ্পধানন্তি সম্বোজ্ঝঙ্গে ভাৰেন্তস্স উপ্পন্নৰীরিযং। অনুরক্খণাপ্পধানন্তি সমাধিনিমিত্তং অনুরক্খন্তস্স উপ্পন্নৰীরিযং।
ৰিৰেকনিস্সিতন্তিআদীসু ৰিৰেকো, ৰিরাগো, নিরোধোতি তীণিপি নিব্বানস্স নামানি। নিব্বানং হি উপধিৰিৰেকত্তা ৰিৰেকো, তং আগম্ম রাগাদযো ৰিরজ্জন্তীতি ৰিরাগো, নিরুজ্ঝন্তীতি নিরোধো। তস্মা ৰিৰেকনিস্সিতন্তিআদীসু আরম্মণৰসেন ৰা অধিগন্তব্বৰসেন ৰা নিব্বাননিস্সিতন্তি অত্থো।
ৰোস্সগ্গপরিণামিন্তি এত্থ দ্ৰে ৰোস্সগ্গা – পরিচ্চাগৰোস্সগ্গো চ পক্খন্দনৰোস্সগ্গো চ। তত্থ ৰিপস্সনা তদঙ্গৰসেন কিলেসে চ খন্ধে চ রাগং পরিচ্চজতীতি পরিচ্চাগৰোস্সগ্গো। মগ্গো আরম্মণৰসেন নিব্বানং পক্খন্দতীতি পক্খন্দনৰোস্সগ্গো। তস্মা ৰোস্সগ্গপরিণামিন্তি যথা ভাৰিযমানো ভদ্দকন্তি সমাধিনিমিত্তং ৰুচ্চতি অট্ঠিকসঞ্ঞাদিৰসেন অধিগতো সমাধিযেৰ। অনুরক্খতীতি সমাধিপারিপন্থিকধম্মে রাগদোসমোহে সোধেন্তো রক্খতি। এত্থ চ অট্ঠিকসঞ্ঞাদিকা পঞ্চেৰ সঞ্ঞা ৰুত্তা, ইমস্মিং পন ঠানে দসপি অসুভানি ৰিত্থারেত্ৰা কথেতব্বানি। তেসং ৰিত্থারো ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি॰ ১.১০২ আদযো) ৰুত্তোযেৰ। গাথায সংৰরাদিনিপ্ফাদকং ৰীরিযমেৰ ৰুত্তং। খযং দুক্খস্স পাপুণেতি দুক্খক্খযসঙ্খাতং অরহত্তং পাপুণেয্যাতি।
৫. পঞ্ঞত্তিসুত্তৰণ্ণনা
১৫. পঞ্চমে অগ্গপঞ্ঞত্তিযোতি উত্তমপঞ্ঞত্তিযো। অত্তভাৰীনন্তি অত্তভাৰৰন্তানং। যদিদং রাহু অসুরিন্দোতি যো এস রাহু অসুরিন্দো অযং অগ্গোতি। এত্থ রাহু কির অসুরিন্দো চত্তারি যোজনসহস্সানি অট্ঠ চ যোজনসতানি উচ্চো, বাহন্তরমস্স দ্ৰাদসযোজনসতানি, হত্থতলপাদতলানং পুথুলতা তীণি যোজনসতানি। অঙ্গুলিপব্বানি পণ্ণাস যোজনানি, ভমুকন্তরং পণ্ণাসযোজনং, নলাটং তিযোজনসতং, সীসং নৰযোজনসতং। কামভোগীনং যদিদং রাজা মন্ধাতাতি যো এস রাজা মন্ধাতা নাম, অযং দিব্বেপি মানুসকেপি কামে পরিভুঞ্জনকানং আধিপতেয্যানন্তি অধিপতিট্ঠানং জেট্ঠকট্ঠানং করোন্তানং। তথাগতো অগ্গমক্খাযতীতি লোকিযলোকুত্তরেহি গুণেহি তথাগতো অগ্গো সেট্ঠো উত্তমো অক্খাযতি।
ইদ্ধিযা যসসা জলন্তি দিব্বসম্পত্তিসমিদ্ধিযা চ পরিৰারসঙ্খাতেন যসসা চ জলন্তানং। উদ্ধং তিরিযং অপাচীনন্তি উপরি চ মজ্ঝে চ হেট্ঠা চ। যাৰতা জগতো গতীতি যত্তকা লোকনিপ্ফত্তি।
৬. সোখুম্মসুত্তৰণ্ণনা
১৬. ছট্ঠে সোখুম্মানীতি সুখুমলক্খণপটিৰিজ্ঝনকানি ঞাণানি। রূপসোখুম্মেন সমন্নাগতো হোতীতি রূপে সণ্হসুখুমলক্খণপরিগ্গাহকেন ঞাণেন সমন্নাগতো হোতি। পরমেনাতি উত্তমেন। তেন চ রূপসোখুম্মেনাতি তেন যাৰ অনুলোমভাৰং পত্তেন সুখুমলক্খণপরিগ্গাহকঞাণেন। ন সমনুপস্সতীতি নত্থিভাৰেনেৰ ন পস্সতি। ন পত্থেতীতি নত্থিভাৰেনেৰ ন পত্থেতি। ৰেদনাসোখুম্মাদীসুপি এসেৰ নযো।
রূপসোখুম্মতং ঞত্ৰাতি রূপক্খন্ধস্স সণ্হসুখুমলক্খণপরিগ্গাহকেন ঞাণেন সুখুমতং জানিত্ৰা। ৰেদনানঞ্চ সম্ভৰন্তি ৰেদনাক্খন্ধস্স চ পভৰং জানিত্ৰা। সঞ্ঞা যতো সমুদেতীতি যস্মা কারণা সঞ্ঞাক্খন্ধো সমুদেতি নিব্বত্ততি, তঞ্চ জানিত্ৰা। অত্থং গচ্ছতি যত্থ চাতি যস্মিং ঠানে নিরুজ্ঝতি, তঞ্চ জানিত্ৰা। সঙ্খারে পরতো ঞত্ৰাতি সঙ্খারক্খন্ধং অনিচ্চতায লুজ্জনভাৰেন পরতো জানিত্ৰা। ইমিনা হি পদেন অনিচ্চানুপস্সনা কথিতা। দুক্খতো নো চ অত্ততোতি ইমিনা দুক্খানত্তানুপস্সনা। সন্তোতি কিলেসসন্ততায সন্তো। সন্তিপদে রতোতি নিব্বানে রতো। ইতি সুত্তন্তে চতূসু ঠানেসু ৰিপস্সনাৰ কথিতা, গাথাসু লোকুত্তরধম্মোপীতি।
৭. পঠমঅগতিসুত্তৰণ্ণনা
১৭-১৯. সত্তমে অগতিগমনানীতি নগতিগমনানি। ছন্দাগতিং গচ্ছতীতি ছন্দেন অগতিং গচ্ছতি, অকত্তব্বং করোতি। সেসেসুপি এসেৰ নযো। ছন্দা দোসা ভযা মোহাতি ছন্দেন, দোসেন, ভযেন, মোহেন। অতিৰত্ততীতি অতিক্কমতি। অট্ঠমং উত্তানমেৰ। নৰমে তথাবুজ্ঝনকানং ৰসেন দ্ৰীহিপি নযেহি কথিতং।
১০. ভত্তুদ্দেসকসুত্তৰণ্ণনা
২০. দসমে ভত্তুদ্দেসকোতি সলাকভত্তাদীনং উদ্দেসকো। কামেসু অসংযতাতি ৰত্থুকামেসু কিলেসকামেহি অসংযতা। পরিসাকসটো চ পনেস ৰুচ্চতীতি অযঞ্চ পন সো এৰরূপা পরিসাকচৰরো নাম ৰুচ্চতীতি অত্থো। সমণেনাতি বুদ্ধসমণেন। পরিসায মণ্ডো চ পনেস ৰুচ্চতীতি অযং এৰরূপা পরিসা ৰিপ্পসন্নেন পরিসামণ্ডোতি ৰুচ্চতীতি।
চরৰগ্গো দুতিযো।