৩. অনুত্তরিযৰগ্গো
১. সামকসুত্তং
২১. একং সমযং ভগৰা সক্কেসু ৰিহরতি সামগামকে পোক্খরণিযাযং। অথ খো অঞ্ঞতরা দেৰতা অভিক্কন্তায রত্তিযা অভিক্কন্তৰণ্ণা কেৰলকপ্পং পোক্খরণিযং ওভাসেত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি ; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি। একমন্তং ঠিতা খো সা দেৰতা ভগৰন্তং এতদৰোচ –
‘‘তযোমে, ভন্তে, ধম্মা ভিক্খুনো পরিহানায সংৰত্তন্তি। কতমে তযো? কম্মারামতা, ভস্সারামতা , নিদ্দারামতা – ইমে খো, ভন্তে, তযো ধম্মা ভিক্খুনো পরিহানায সংৰত্তন্তী’’তি। ইদমৰোচ সা দেৰতা। সমনুঞ্ঞো সত্থা অহোসি। অথ খো সা দেৰতা ‘‘সমনুঞ্ঞো মে সত্থা’’তি ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা তত্থেৰন্তরধাযি।
অথ খো ভগৰা তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ইমং, ভিক্খৰে, রত্তিং অঞ্ঞতরা দেৰতা অভিক্কন্তায রত্তিযা অভিক্কন্তৰণ্ণা কেৰলকপ্পং পোক্খরণিযং ওভাসেত্ৰা যেনাহং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা মং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি। একমন্তং ঠিতা খো, ভিক্খৰে, সা দেৰতা মং এতদৰোচ – ‘তযোমে, ভন্তে, ধম্মা ভিক্খুনো পরিহানায সংৰত্তন্তি। কতমে তযো? কম্মারামতা, ভস্সারামতা, নিদ্দারামতা – ইমে খো, ভন্তে, তযো ধম্মা ভিক্খুনো পরিহানায সংৰত্তন্তী’তি। ইদমৰোচ, ভিক্খৰে, সা দেৰতা। ইদং ৰত্ৰা মং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা তত্থেৰন্তরধাযি। তেসং ৰো খো (ক॰), ভিক্খৰে, অলাভা তেসং দুল্লদ্ধং, যে ৰো দেৰতাপি জানন্তি কুসলেহি ধম্মেহি পরিহাযমানে’’।
‘‘অপরেপি, ভিক্খৰে, তযো পরিহানিযে ধম্মে দেসেস্সামি। তং সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ; ভাসিস্সামী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, তযো পরিহানিযা ধম্মা? সঙ্গণিকারামতা, দোৰচস্সতা, পাপমিত্ততা – ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো পরিহানিযা ধম্মা’’।
‘‘যে হি কেচি, ভিক্খৰে, অতীতমদ্ধানং পরিহাযিংসু কুসলেহি ধম্মেহি, সব্বেতে ইমেহেৰ ছহি ধম্মেহি পরিহাযিংসু কুসলেহি ধম্মেহি। যেপি হি কেচি, ভিক্খৰে, অনাগতমদ্ধানং পরিহাযিস্সন্তি কুসলেহি ধম্মেহি, সব্বেতে ইমেহেৰ ছহি ধম্মেহি পরিহাযিস্সন্তি কুসলেহি ধম্মেহি। যেপি হি কেচি, ভিক্খৰে, এতরহি পরিহাযন্তি কুসলেহি ধম্মেহি, সব্বেতে ইমেহেৰ ছহি ধম্মেহি পরিহাযন্তি কুসলেহি ধম্মেহী’’তি। পঠমং।
২. অপরিহানিযসুত্তং
২২. ‘‘ছযিমে, ভিক্খৰে, অপরিহানিযে ধম্মে দেসেস্সামি, তং সুণাথ…পে॰… কতমে চ, ভিক্খৰে, ছ অপরিহানিযা ধম্মা? ন কম্মারামতা, ন ভস্সারামতা, ন নিদ্দারামতা, ন সঙ্গণিকারামতা, সোৰচস্সতা, কল্যাণমিত্ততা – ইমে খো, ভিক্খৰে, ছ অপরিহানিযা ধম্মা।
‘‘যে হি কেচি, ভিক্খৰে, অতীতমদ্ধানং ন পরিহাযিংসু কুসলেহি ধম্মেহি, সব্বেতে ইমেহেৰ ছহি ধম্মেহি ন পরিহাযিংসু কুসলেহি ধম্মেহি। যেপি হি কেচি, ভিক্খৰে, অনাগতমদ্ধানং ন পরিহাযিস্সন্তি কুসলেহি ধম্মেহি, সব্বেতে ইমেহেৰ ছহি ধম্মেহি ন পরিহাযিস্সন্তি কুসলেহি ধম্মেহি। যেপি হি কেচি, ভিক্খৰে, এতরহি ন পরিহাযন্তি কুসলেহি ধম্মেহি, সব্বেতে ইমেহেৰ ছহি ধম্মেহি ন পরিহাযন্তি কুসলেহি ধম্মেহী’’তি। দুতিযং।
৩. ভযসুত্তং
২৩. ‘‘‘ভয’ন্তি, ভিক্খৰে, কামানমেতং অধিৰচনং; ‘দুক্খ’ন্তি, ভিক্খৰে, কামানমেতং অধিৰচনং; ‘রোগো’তি, ভিক্খৰে, কামানমেতং অধিৰচনং; ‘গণ্ডো’তি, ভিক্খৰে , কামানমেতং অধিৰচনং; ‘সঙ্গো’তি, ভিক্খৰে, কামানমেতং অধিৰচনং; ‘পঙ্কো’তি, ভিক্খৰে, কামানমেতং অধিৰচনং।
‘‘কস্মা চ, ভিক্খৰে, ‘ভয’ন্তি কামানমেতং অধিৰচনং? কামরাগরত্তাযং, ভিক্খৰে, ছন্দরাগৰিনিবদ্ধো দিট্ঠধম্মিকাপি ভযা ন পরিমুচ্চতি, সম্পরাযিকাপি ভযা ন পরিমুচ্চতি, তস্মা ‘ভয’ন্তি কামানমেতং অধিৰচনং। কস্মা চ, ভিক্খৰে, দুক্খন্তি…পে॰… রোগোতি… গণ্ডোতি… সঙ্গোতি… পঙ্কোতি কামানমেতং অধিৰচনং? কামরাগরত্তাযং, ভিক্খৰে, ছন্দরাগৰিনিবদ্ধো দিট্ঠধম্মিকাপি পঙ্কা ন পরিমুচ্চতি, সম্পরাযিকাপি পঙ্কা ন পরিমুচ্চতি, তস্মা ‘পঙ্কো’তি কামানমেতং অধিৰচন’’ন্তি।
‘‘ভযং দুক্খং রোগো গণ্ডো, সঙ্গো পঙ্কো চ উভযং।
এতে কামা পৰুচ্চন্তি, যত্থ সত্তো পুথুজ্জনো॥
‘‘উপাদানে ভযং দিস্ৰা, জাতিমরণসম্ভৰে।
অনুপাদা ৰিমুচ্চন্তি, জাতিমরণসঙ্খযে॥
‘‘তে খেমপ্পত্তা সুখিনো, দিট্ঠধম্মাভিনিব্বুতা।
সব্বৰেরভযাতীতা সব্বে ৰেরভযাতীতা (স্যা॰), সব্বদুক্খং উপচ্চগু’’ন্তি॥ ততিযং।
৪. হিমৰন্তসুত্তং
২৪. ‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু হিমৰন্তং পব্বতরাজং পদালেয্য, কো পন ৰাদো ছৰায অৰিজ্জায! কতমেহি ছহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সমাধিস্স সমাপত্তিকুসলো হোতি, সমাধিস্স ঠিতিকুসলো হোতি, সমাধিস্স ৰুট্ঠানকুসলো হোতি, সমাধিস্স কল্লিতকুসলো কল্লতাকুসলো (স্যা॰ কং॰ ক॰) সং॰ নি॰ ৩.৬৬৫ পস্সিতব্বং হোতি, সমাধিস্স গোচরকুসলো হোতি, সমাধিস্স অভিনীহারকুসলো হোতি। ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু হিমৰন্তং পব্বতরাজং পদালেয্য, কো পন ৰাদো ছৰায অৰিজ্জাযা’’তি! চতুত্থং।
৫. অনুস্সতিট্ঠানসুত্তং
২৫. ‘‘ছযিমানি , ভিক্খৰে, অনুস্সতিট্ঠানানি। কতমানি ছ? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো তথাগতং অনুস্সরতি – ‘ইতিপি সো ভগৰা…পে॰… সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা’তি। যস্মিং, ভিক্খৰে, সমযে অরিযসাৰকো তথাগতং অনুস্সরতি, নেৰস্স তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন দোসপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি; উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি, নিক্খন্তং মুত্তং ৰুট্ঠিতং গেধম্হা। ‘গেধো’তি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চন্নেতং কামগুণানং অধিৰচনং। ইদম্পি খো, ভিক্খৰে, আরম্মণং করিত্ৰা এৰমিধেকচ্চে সত্তা ৰিসুজ্ঝন্তি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো ধম্মং অনুস্সরতি – ‘স্ৰাক্খাতো ভগৰতা ধম্মো…পে॰… পচ্চত্তং ৰেদিতব্বো ৰিঞ্ঞূহী’তি। যস্মিং, ভিক্খৰে, সমযে অরিযসাৰকো ধম্মং অনুস্সরতি, নেৰস্স তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন দোসপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি ; উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি, নিক্খন্তং মুত্তং ৰুট্ঠিতং গেধম্হা। ‘গেধো’তি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চন্নেতং কামগুণানং অধিৰচনং। ইদম্পি খো, ভিক্খৰে, আরম্মণং করিত্ৰা এৰমিধেকচ্চে সত্তা ৰিসুজ্ঝন্তি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো সঙ্ঘং অনুস্সরতি – ‘সুপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো…পে॰… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’তি। যস্মিং, ভিক্খৰে, সমযে অরিযসাৰকো সঙ্ঘং অনুস্সরতি, নেৰস্স তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন দোসপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি; উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি, নিক্খন্তং মুত্তং ৰুট্ঠিতং গেধম্হা। ‘গেধো’তি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চন্নেতং কামগুণানং অধিৰচনং। ইদম্পি খো, ভিক্খৰে, আরম্মণং করিত্ৰা এৰমিধেকচ্চে সত্তা ৰিসুজ্ঝন্তি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো অত্তনো সীলানি অনুস্সরতি অখণ্ডানি…পে॰… সমাধিসংৰত্তনিকানি। যস্মিং, ভিক্খৰে, সমযে অরিযসাৰকো সীলং অনুস্সরতি, নেৰস্স তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন দোসপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি; উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি, নিক্খন্তং মুত্তং ৰুট্ঠিতং গেধম্হা। ‘গেধো’তি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চন্নেতং কামগুণানং অধিৰচনং। ইদম্পি খো, ভিক্খৰে, আরম্মণং করিত্ৰা এৰমিধেকচ্চে সত্তা ৰিসুজ্ঝন্তি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো অত্তনো চাগং অনুস্সরতি – ‘লাভা ৰত মে! সুলদ্ধং ৰত মে…পে॰… যাচযোগো দানসংৰিভাগরতো’তি। যস্মিং…পে॰… এৰমিধেকচ্চে সত্তা ৰিসুজ্ঝন্তি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো দেৰতা অনুস্সরতি – ‘সন্তি দেৰা চাতুমহারাজিকা , সন্তি দেৰা তাৰতিংসা, সন্তি দেৰা যামা, সন্তি দেৰা তুসিতা, সন্তি দেৰা নিম্মানরতিনো, সন্তি দেৰা পরনিম্মিতৰসৰত্তিনো, সন্তি দেৰা ব্রহ্মকাযিকা , সন্তি দেৰা ততুত্তরি। যথারূপায সদ্ধায সমন্নাগতা তা দেৰতা ইতো চুতা তত্থ উপপন্না; ময্হম্পি তথারূপা সদ্ধা সংৰিজ্জতি। যথারূপেন সীলেন… সুতেন… চাগেন… পঞ্ঞায সমন্নাগতা তা দেৰতা ইতো চুতা তত্থ উপপন্না; ময্হম্পি তথারূপা পঞ্ঞা সংৰিজ্জতী’’’ তি।
‘‘যস্মিং , ভিক্খৰে, সমযে অরিযসাৰকো অত্তনো চ তাসঞ্চ দেৰতানং সদ্ধঞ্চ সীলঞ্চ সুতঞ্চ চাগঞ্চ পঞ্ঞঞ্চ অনুস্সরতি নেৰস্স তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন দোসপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি; উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি, নিক্খন্তং মুত্তং ৰুট্ঠিতং গেধম্হা। ‘গেধো’তি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চন্নেতং কামগুণানং অধিৰচনং। ইদম্পি খো, ভিক্খৰে, আরম্মণং করিত্ৰা এৰমিধেকচ্চে সত্তা ৰিসুজ্ঝন্তি। ইমানি খো, ভিক্খৰে, ছ অনুস্সতিট্ঠানানী’’তি। পঞ্চমং।
৬. মহাকচ্চানসুত্তং
২৬. তত্র খো আযস্মা মহাকচ্চানো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘আৰুসো ভিক্খৰে’’তি। ‘‘আৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো মহাকচ্চানস্স পচ্চস্সোসুং। আযস্মা মহাকচ্চানো এতদৰোচ – ‘‘অচ্ছরিযং, আৰুসো; অব্ভুতং, আৰুসো! যাৰঞ্চিদং তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন সম্বাধে ওকাসাধিগমো অনুবুদ্ধো সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা সোকপরিদেৰানং সমতিক্কমায দুক্খদোমনস্সানং অত্থঙ্গমায ঞাযস্স অধিগমায নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযায, যদিদং ছ অনুস্সতিট্ঠানানি।
‘‘কতমানি ছ? ইধাৰুসো, অরিযসাৰকো তথাগতং অনুস্সরতি – ‘ইতিপি সো ভগৰা …পে॰… সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা’তি। যস্মিং, আৰুসো, সমযে অরিযসাৰকো তথাগতং অনুস্সরতি নেৰস্স তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন দোসপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি; উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি, নিক্খন্তং মুত্তং ৰুট্ঠিতং গেধম্হা। ‘গেধো’তি খো, আৰুসো, পঞ্চন্নেতং কামগুণানং অধিৰচনং। স খো সো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সব্বসো আকাসসমেন চেতসা ৰিহরতি ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন। ইদম্পি খো, আৰুসো, আরম্মণং করিত্ৰা এৰমিধেকচ্চে সত্তা ৰিসুদ্ধিধম্মা ভৰন্তি।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, অরিযসাৰকো ধম্মং অনুস্সরতি – ‘স্ৰাক্খাতো ভগৰতা ধম্মো…পে॰… পচ্চত্তং ৰেদিতব্বো ৰিঞ্ঞূহী’তি। যস্মিং, আৰুসো, সমযে অরিযসাৰকো ধম্মং অনুস্সরতি নেৰস্স তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন দোসপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি; উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি, নিক্খন্তং মুত্তং ৰুট্ঠিতং গেধম্হা। ‘গেধো’তি খো, আৰুসো, পঞ্চন্নেতং কামগুণানং অধিৰচনং। স খো সো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সব্বসো আকাসসমেন চেতসা ৰিহরতি ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন । ইদম্পি খো, আৰুসো, আরম্মণং করিত্ৰা এৰমিধেকচ্চে সত্তা ৰিসুদ্ধিধম্মা ভৰন্তি।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, অরিযসাৰকো সঙ্ঘং অনুস্সরতি – ‘সুপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো…পে॰… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’তি। যস্মিং, আৰুসো, সমযে অরিযসাৰকো সঙ্ঘং অনুস্সরতি নেৰস্স তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন দোসপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি; উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি, নিক্খন্তং মুত্তং ৰুট্ঠিতং গেধম্হা। ‘গেধো’তি খো, আৰুসো, পঞ্চন্নেতং কামগুণানং অধিৰচনং। স খো সো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সব্বসো আকাসসমেন চেতসা ৰিহরতি ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন। ইদম্পি খো, আৰুসো, আরম্মণং করিত্ৰা এৰমিধেকচ্চে সত্তা ৰিসুদ্ধিধম্মা ভৰন্তি।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, অরিযসাৰকো অত্তনো সীলানি অনুস্সরতি অখণ্ডানি…পে॰… সমাধিসংৰত্তনিকানি। যস্মিং, আৰুসো, সমযে অরিযসাৰকো অত্তনো সীলং অনুস্সরতি নেৰস্স তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন দোসপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি; উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি, নিক্খন্তং মুত্তং ৰুট্ঠিতং গেধম্হা। ‘গেধো’তি খো, আৰুসো, পঞ্চন্নেতং কামগুণানং অধিৰচনং। স খো সো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সব্বসো আকাসসমেন চেতসা ৰিহরতি ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন। ইদম্পি খো, আৰুসো, আরম্মণং করিত্ৰা এৰমিধেকচ্চে সত্তা ৰিসুদ্ধিধম্মা ভৰন্তি।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, অরিযসাৰকো অত্তনো চাগং অনুস্সরতি – ‘লাভা ৰত মে, সুলদ্ধং ৰত মে…পে॰… যাচযোগো দানসংৰিভাগরতো’তি। যস্মিং, আৰুসো, সমযে অরিযসাৰকো অত্তনো চাগং অনুস্সরতি নেৰস্স তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন দোসপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি; উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি, নিক্খন্তং মুত্তং ৰুট্ঠিতং গেধম্হা। ‘গেধো’তি খো, আৰুসো, পঞ্চন্নেতং কামগুণানং অধিৰচনং। স খো সো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সব্বসো আকাসসমেন চেতসা ৰিহরতি ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন। ইদম্পি খো, আৰুসো, আরম্মণং করিত্ৰা এৰমিধেকচ্চে সত্তা ৰিসুদ্ধিধম্মা ভৰন্তি।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, অরিযসাৰকো দেৰতা অনুস্সরতি – ‘সন্তি দেৰা চাতুমহারাজিকা, সন্তি দেৰা…পে॰… ততুত্তরি। যথারূপায সদ্ধায সমন্নাগতা তা দেৰতা ইতো চুতা তত্থ উপপন্না; ময্হম্পি তথারূপা সদ্ধা সংৰিজ্জতি । যথারূপেন সীলেন…পে॰… সুতেন… চাগেন… পঞ্ঞায সমন্নাগতা তা দেৰতা ইতো চুতা তত্থ উপপন্না; ময্হম্পি তথারূপা পঞ্ঞা সংৰিজ্জতী’তি। যস্মিং, আৰুসো, সমযে অরিযসাৰকো অত্তনো চ তাসঞ্চ দেৰতানং সদ্ধঞ্চ সীলঞ্চ সুতঞ্চ চাগঞ্চ পঞ্ঞঞ্চ অনুস্সরতি নেৰস্স তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি , ন দোসপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি; উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি, নিক্খন্তং মুত্তং ৰুট্ঠিতং গেধম্হা। ‘গেধো’তি খো, আৰুসো, পঞ্চন্নেতং কামগুণানং অধিৰচনং। স খো সো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সব্বসো আকাসসমেন চেতসা ৰিহরতি ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন। ইদম্পি খো, আৰুসো, আরম্মণং করিত্ৰা এৰমিধেকচ্চে সত্তা ৰিসুদ্ধিধম্মা ভৰন্তি।
‘‘অচ্ছরিযং , আৰুসো; অব্ভুতং, আৰুসো! যাৰঞ্চিদং তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন সম্বাধে ওকাসাধিগমো অনুবুদ্ধো সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা সোকপরিদেৰানং সমতিক্কমায দুক্খদোমনস্সানং অত্থঙ্গমায ঞাযস্স অধিগমায নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযায, যদিদং ছ অনুস্সতিট্ঠানানী’’তি। ছট্ঠং।
৭. পঠমসমযসুত্তং
২৭. অথ খো অঞ্ঞতরো ভিক্খু যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো সো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কতি নু খো, ভন্তে, সমযা মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতু’’ন্তি? ‘‘ছযিমে, ভিক্খু, সমযা মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতুং’’।
‘‘কতমে ছ? ইধ, ভিক্খু, যস্মিং সমযে ভিক্খু কামরাগপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি কামরাগপরেতেন, উপ্পন্নস্স চ কামরাগস্স নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানাতি তস্মিং সমযে মনোভাৰনীযো ভিক্খু উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘অহং খো, আৰুসো, কামরাগপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরামি কামরাগপরেতেন, উপ্পন্নস্স চ কামরাগস্স নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানামি। সাধু ৰত মে, আযস্মা, কামরাগস্স পহানায ধম্মং দেসেতূ’তি। তস্স মনোভাৰনীযো ভিক্খু কামরাগস্স পহানায ধম্মং দেসেতি। অযং, ভিক্খু, পঠমো সমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতুং।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খু, যস্মিং সমযে ভিক্খু ব্যাপাদপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি ব্যাপাদপরেতেন, উপ্পন্নস্স চ ব্যাপাদস্স নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানাতি তস্মিং সমযে মনোভাৰনীযো ভিক্খু উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘অহং খো, আৰুসো, ব্যাপাদপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরামি ব্যাপাদপরেতেন, উপ্পন্নস্স চ ব্যাপাদস্স নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানামি। সাধু ৰত মে, আযস্মা, ব্যাপাদস্স পহানায ধম্মং দেসেতূ’তি। তস্স মনোভাৰনীযো ভিক্খু ব্যাপাদস্স পহানায ধম্মং দেসেতি। অযং, ভিক্খু, দুতিযো সমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতুং।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খু, যস্মিং সমযে ভিক্খু থিনমিদ্ধপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি থিনমিদ্ধপরেতেন, উপ্পন্নস্স চ থিনমিদ্ধস্স নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানাতি তস্মিং সমযে মনোভাৰনীযো ভিক্খু উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘অহং খো, আৰুসো, থিনমিদ্ধপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরামি থিনমিদ্ধপরেতেন, উপ্পন্নস্স চ থিনমিদ্ধস্স নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানামি। সাধু ৰত মে, আযস্মা, থিনমিদ্ধস্স পহানায ধম্মং দেসেতূ’তি। তস্স মনোভাৰনীযো ভিক্খু থিনমিদ্ধস্স পহানায ধম্মং দেসেতি । অযং, ভিক্খু, ততিযো সমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতুং।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খু, যস্মিং সমযে ভিক্খু উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চপরেতেন, উপ্পন্নস্স চ উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানাতি তস্মিং সমযে মনোভাৰনীযো ভিক্খু উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘অহং খো, আৰুসো, উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরামি উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চপরেতেন, উপ্পন্নস্স চ উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানামি। সাধু ৰত মে, আযস্মা, উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স পহানায ধম্মং দেসেতূ’তি। তস্স মনোভাৰনীযো ভিক্খু উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স পহানায ধম্মং দেসেতি। অযং, ভিক্খু, চতুত্থো সমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতুং।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খু, যস্মিং সমযে ভিক্খু ৰিচিকিচ্ছাপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি ৰিচিকিচ্ছাপরেতেন, উপ্পন্নায চ ৰিচিকিচ্ছায নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানাতি তস্মিং সমযে মনোভাৰনীযো ভিক্খু উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘অহং, আৰুসো, ৰিচিকিচ্ছাপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরামি ৰিচিকিচ্ছাপরেতেন, উপ্পন্নায চ ৰিচিকিচ্ছায নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানামি। সাধু ৰত মে, আযস্মা, ৰিচিকিচ্ছায পহানায ধম্মং দেসেতূ’তি। তস্স মনোভাৰনীযো ভিক্খু ৰিচিকিচ্ছায পহানায ধম্মং দেসেতি। অযং, ভিক্খু, পঞ্চমো সমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতুং।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খু, যস্মিং সমযে ভিক্খু যং নিমিত্তং আগম্ম যং নিমিত্তং মনসিকরোতো অনন্তরা আসৰানং খযো হোতি তং নিমিত্তং নপ্পজানাতি তস্মিং সমযে মনোভাৰনীযো ভিক্খু উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘অহং খো, আৰুসো, যং নিমিত্তং আগম্ম যং নিমিত্তং মনসিকরোতো অনন্তরা আসৰানং খযো হোতি, তং নিমিত্তং নপ্পজানামি। সাধু ৰত মে, আযস্মা, আসৰানং খযায ধম্মং দেসেতূ’তি। তস্স মনোভাৰনীযো ভিক্খু আসৰানং খযায ধম্মং দেসেতি। অযং, ভিক্খু, ছট্ঠো সমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতুং। ইমে খো, ভিক্খু, ছ সমযা মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতু’’ন্তি। সত্তমং।
৮. দুতিযসমযসুত্তং
২৮. একং সমযং সম্বহুলা থেরা ভিক্খূ বারাণসিযং ৰিহরন্তি ইসিপতনে মিগদাযে। অথ খো তেসং থেরানং ভিক্খূনং পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তানং মণ্ডলমাল়ে সন্নিসিন্নানং সন্নিপতিতানং অযমন্তরাকথা উদপাদি – ‘‘কো নু খো, আৰুসো, সমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতু’’ন্তি?
এৰং ৰুত্তে অঞ্ঞতরো ভিক্খু থেরে ভিক্খূ এতদৰোচ – ‘‘যস্মিং, আৰুসো, সমযে মনোভাৰনীযো ভিক্খু পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো পাদে পক্খালেত্ৰা নিসিন্নো হোতি পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা উজুং কাযং পণিধায পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা, সো সমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতু’’ন্তি।
এৰং ৰুত্তে অঞ্ঞতরো ভিক্খু তং ভিক্খুং এতদৰোচ – ‘‘ন খো, আৰুসো , সো সমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতুং। যস্মিং, আৰুসো, সমযে মনোভাৰনীযো ভিক্খু পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো পাদে পক্খালেত্ৰা নিসিন্নো হোতি পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা উজুং কাযং পণিধায পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা, চারিত্তকিলমথোপিস্স তস্মিং সমযে অপ্পটিপ্পস্সদ্ধো হোতি, ভত্তকিলমথোপিস্স তস্মিং সমযে অপ্পটিপ্পস্সদ্ধো হোতি। তস্মা সো অসমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতুং। যস্মিং, আৰুসো, সমযে মনোভাৰনীযো ভিক্খু সাযন্হসমযং পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো ৰিহারপচ্ছাযাযং নিসিন্নো হোতি পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা উজুং কাযং পণিধায পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা, সো সমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতু’’ন্তি।
এৰং ৰুত্তে অঞ্ঞতরো ভিক্খু তং ভিক্খুং এতদৰোচ – ‘‘ন খো, আৰুসো, সো সমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতুং। যস্মিং, আৰুসো, সমযে মনোভাৰনীযো ভিক্খু সাযন্হসমযং পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো ৰিহারপচ্ছাযাযং নিসিন্নো হোতি পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা উজুং কাযং পণিধায পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা, যদেৰস্স দিৰা সমাধিনিমিত্তং মনসিকতং হোতি তদেৰস্স তস্মিং সমযে সমুদাচরতি। তস্মা সো অসমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতুং। যস্মিং, আৰুসো, সমযে মনোভাৰনীযো ভিক্খু রত্তিযা পচ্চূসসমযং পচ্চুট্ঠায নিসিন্নো হোতি পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা উজুং কাযং পণিধায পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা, সো সমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতু’’ন্তি।
এৰং ৰুত্তে অঞ্ঞতরো ভিক্খু তং ভিক্খুং এতদৰোচ – ‘‘ন খো, আৰুসো, সো সমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতুং। যস্মিং, আৰুসো, সমযে মনোভাৰনীযো ভিক্খু রত্তিযা পচ্চূসসমযং পচ্চুট্ঠায নিসিন্নো হোতি পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা উজুং কাযং পণিধায পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা, ওজট্ঠাযিস্স তস্মিং সমযে কাযো হোতি ফাসুস্স হোতি বুদ্ধানং সাসনং মনসি কাতুং। তস্মা সো অসমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতু’’ন্তি।
এৰং ৰুত্তে আযস্মা মহাকচ্চানো থেরে ভিক্খূ এতদৰোচ – ‘‘সম্মুখা মেতং, আৰুসো, ভগৰতো সুতং সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘ছযিমে, ভিক্খু, সমযা মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতুং’’’।
‘‘কতমে ছ? ইধ, ভিক্খু, যস্মিং সমযে ভিক্খু কামরাগপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি কামরাগপরেতেন, উপ্পন্নস্স চ কামরাগস্স নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানাতি, তস্মিং সমযে মনোভাৰনীযো ভিক্খু উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘অহং খো, আৰুসো, কামরাগপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরামি কামরাগপরেতেন, উপ্পন্নস্স চ কামরাগস্স নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানামি। সাধু ৰত মে আযস্মা কামরাগস্স পহানায ধম্মং দেসেতূ’তি। তস্স মনোভাৰনীযো ভিক্খু কামরাগস্স পহানায ধম্মং দেসেতি। অযং, ভিক্খু, পঠমো সমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতুং।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খু, যস্মিং সমযে ভিক্খু ব্যাপাদপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি…পে॰… থিনমিদ্ধপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি… উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি… ৰিচিকিচ্ছাপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি… যং নিমিত্তং আগম্ম যং নিমিত্তং মনসিকরোতো অনন্তরা আসৰানং খযো হোতি, তং নিমিত্তং ন জানাতি ন পস্সতি, তস্মিং সমযে মনোভাৰনীযো ভিক্খু উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘অহং খো, আৰুসো, যং নিমিত্তং আগম্ম যং নিমিত্তং মনসিকরোতো অনন্তরা আসৰানং খযো হোতি তং নিমিত্তং ন জানামি ন পস্সামি। সাধু ৰত মে আযস্মা আসৰানং খযায ধম্মং দেসেতূ’তি। তস্স মনোভাৰনীযো ভিক্খু আসৰানং খযায ধম্মং দেসেতি। অযং, ভিক্খু, ছট্ঠো সমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতুং।
‘‘সম্মুখা মেতং, আৰুসো, ভগৰতো সুতং সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘ইমে খো, ভিক্খু, ছ সমযা মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতু’’’ন্তি। অট্ঠমং।
৯. উদাযীসুত্তং
২৯. অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং উদাযিং আমন্তেসি – ‘‘কতি নু খো, উদাযি, অনুস্সতিট্ঠানানী’’তি? এৰং ৰুত্তে আযস্মা উদাযী তুণ্হী অহোসি। দুতিযম্পি খো ভগৰা আযস্মন্তং উদাযিং আমন্তেসি – ‘‘কতি নু খো, উদাযি, অনুস্সতিট্ঠানানী’’তি? দুতিযম্পি খো আযস্মা উদাযী তুণ্হী অহোসি। ততিযম্পি খো ভগৰা আযস্মন্তং উদাযিং আমন্তেসি – ‘‘কতি নু খো, উদাযি, অনুস্সতিট্ঠানানী’’তি? ততিযম্পি খো আযস্মা উদাযী তুণ্হী অহোসি।
অথ খো আযস্মা আনন্দো আযস্মন্তং উদাযিং এতদৰোচ – ‘‘সত্থা তং, আৰুসো উদাযি, আমন্তেসী’’তি। ‘‘সুণোমহং , আৰুসো আনন্দ, ভগৰতো। ইধ , ভন্তে, ভিক্খু অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি – সেয্যথিদং একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো…পে॰…। ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি। ইদং, ভন্তে, অনুস্সতিট্ঠান’’ন্তি।
অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘অঞ্ঞাসিং খো অহং, আনন্দ – ‘নেৰাযং উদাযী মোঘপুরিসো অধিচিত্তং অনুযুত্তো ৰিহরতী’তি। কতি নু খো, আনন্দ, অনুস্সতিট্ঠানানী’’তি?
‘‘পঞ্চ, ভন্তে, অনুস্সতিট্ঠানানি। কতমানি পঞ্চ? ইধ, ভন্তে, ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে॰… ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। ইদং, ভন্তে, অনুস্সতিট্ঠানং এৰং ভাৰিতং এৰং বহুলীকতং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারায সংৰত্ততি।
‘‘পুন চপরং, ভন্তে, ভিক্খু আলোকসঞ্ঞং মনসি করোতি, দিৰা সঞ্ঞং অধিট্ঠাতি, যথা দিৰা তথা রত্তিং, যথা রত্তিং তথা দিৰা; ইতি ৰিৰটেন চেতসা অপরিযোনদ্ধেন সপ্পভাসং চিত্তং ভাৰেতি। ইদং, ভন্তে, অনুস্সতিট্ঠানং এৰং ভাৰিতং এৰং বহুলীকতং ঞাণদস্সনপ্পটিলাভায সংৰত্ততি।
‘‘পুন চপরং, ভন্তে, ভিক্খু ইমমেৰ কাযং উদ্ধং পাদতলা অধো কেসমত্থকা তচপরিযন্তং পূরং নানপ্পকারস্স অসুচিনো পচ্চৰেক্খতি – ‘অত্থি ইমস্মিং কাযে কেসা লোমা নখা দন্তা তচো মংসং ন্হারু নহারু (সী॰ পী॰) দী॰ নি॰ ২.৩৭৭; ম॰ নি॰ ১.১১০ অট্ঠি অট্ঠিমিঞ্জং ৰক্কং হদযং যকনং কিলোমকং পিহকং পপ্ফাসং অন্তং অন্তগুণং উদরিযং করীসং পিত্তং সেম্হং পুব্বো লোহিতং সেদো মেদো অস্সু ৰসা খেল়ো সিঙ্ঘাণিকা লসিকা মুত্ত’ন্তি। ইদং, ভন্তে , অনুস্সতিট্ঠানং এৰং ভাৰিতং এৰং বহুলীকতং কামরাগপ্পহানায সংৰত্ততি।
‘‘পুন চপরং, ভন্তে, ভিক্খু সেয্যথাপি পস্সেয্য সরীরং সীৰথিকায ছড্ডিতং ছড্ডিতং (সী॰ স্যা॰ পী॰) একাহমতং ৰা দ্ৰীহমতং ৰা তীহমতং ৰা উদ্ধুমাতকং ৰিনীলকং ৰিপুব্বকজাতং। সো ইমমেৰ কাযং এৰং এৰন্তি ইদং সতিপট্ঠানসুত্তাদীসু নত্থি উপসংহরতি – ‘অযম্পি খো কাযো এৰংধম্মো এৰংভাৰী এৰংঅনতীতো’’’তি এতং অনতীতোতি (সী॰)।
‘‘সেয্যথাপি ৰা পন সেয্যথা ৰা পন (স্যা॰) পস্সেয্য সরীরং সীৰথিকায ছড্ডিতং কাকেহি ৰা খজ্জমানং কুললেহি ৰা খজ্জমানং গিজ্ঝেহি ৰা খজ্জমানং সুনখেহি ৰা খজ্জমানং সিঙ্গালেহি সিগালেহি (সী॰) ৰা খজ্জমানং ৰিৰিধেহি ৰা পাণকজাতেহি খজ্জমানং। সো ইমমেৰ কাযং এৰং উপসংহরতি – ‘অযম্পি খো কাযো এৰংধম্মো এৰংভাৰী এৰংঅনতীতো’’’তি।
‘‘সেয্যথাপি ৰা পন পস্সেয্য সরীরং সীৰথিকায ছড্ডিতং অট্ঠিকসঙ্খলিকং সমংসলোহিতং ন্হারুসম্বন্ধং…পে॰… অট্ঠিকসঙ্খলিকং নিম্মংসলোহিতমক্খিতং ন্হারুসম্বন্ধং… অট্ঠিকসঙ্খলিকং অপগতমংসলোহিতং ন্হারুসম্বন্ধং। অট্ঠিকানি অপগতসম্বন্ধানি দিসাৰিদিসাৰিক্খিত্তানি দিসাৰিদিসাসু ৰিক্খিত্তানি (সী॰), অঞ্ঞেন হত্থট্ঠিকং অঞ্ঞেন পাদট্ঠিকং অঞ্ঞেন জঙ্ঘট্ঠিকং অঞ্ঞেন ঊরুট্ঠিকং অঞ্ঞেন কটিট্ঠিকং কটট্ঠিকং (সী॰) অঞ্ঞেন পিট্ঠিকণ্ডকং অঞ্ঞেন সীসকটাহং (সী॰ পী॰), পিট্ঠিকণ্ডকট্ঠিকং অঞ্ঞেন সীসকটাহং (স্যা॰ কং॰) ফাসুকট্ঠিকং অঞ্ঞেন পিট্ঠিকণ্টকট্ঠিকং অঞ্ঞেন খন্ধট্ঠিকং অঞ্ঞেন গীৰট্ঠিকং অঞ্ঞেন হনুকট্ঠিকং অঞ্ঞেন দন্তকট্ঠিকং অঞ্ঞেন সীসকটাহং পিট্ঠিকণ্ডকং অঞ্ঞেন সীসকটাহং (সী॰ পী॰), পিট্ঠিকণ্ডকট্ঠিকং অঞ্ঞেন সীসকটাহং (স্যা॰ কং॰), অট্ঠিকানি সেতানি সঙ্খৰণ্ণপ্পটিভাগানি সঙ্খৰণ্ণূপনিভানি (সী॰ স্যা॰ পী॰) অট্ঠিকানি পুঞ্জকিতানি পুঞ্জকতানি (পী॰) তেরোৰস্সিকানি অট্ঠিকানি পূতীনি চুণ্ণকজাতানি। সো ইমমেৰ কাযং এৰং উপসংহরতি – ‘অযম্পি খো কাযো এৰংধম্মো এৰংভাৰী এৰংঅনতীতো’তি। ইদং, ভন্তে, অনুস্সতিট্ঠানং এৰং ভাৰিতং এৰং বহুলীকতং অস্মিমানসমুগ্ঘাতায সংৰত্ততি।
‘‘পুন চপরং, ভন্তে, ভিক্খু সুখস্স চ পহানা…পে॰… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। ইদং, ভন্তে, অনুস্সতিট্ঠানং এৰং ভাৰিতং এৰং বহুলীকতং অনেকধাতুপটিৰেধায সংৰত্ততি। ইমানি খো, ভন্তে, পঞ্চ অনুস্সতিট্ঠানানী’’তি।
‘‘সাধু, সাধু, আনন্দ! তেন হি ত্ৰং, আনন্দ, ইদম্পি ছট্ঠং অনুস্সতিট্ঠানং ধারেহি। ইধানন্দ, ভিক্খু সতোৰ অভিক্কমতি সতোৰ পটিক্কমতি সতোৰ তিট্ঠতি সতোৰ নিসীদতি সতোৰ সেয্যং কপ্পেতি সতোৰ কম্মং অধিট্ঠাতি। ইদং, আনন্দ, অনুস্সতিট্ঠানং এৰং ভাৰিতং এৰং বহুলীকতং সতিসম্পজঞ্ঞায সংৰত্ততী’’তি। নৰমং।
১০. অনুত্তরিযসুত্তং
৩০. ‘‘ছযিমানি, ভিক্খৰে, অনুত্তরিযানি। কতমানি ছ? দস্সনানুত্তরিযং, সৰনানুত্তরিযং, লাভানুত্তরিযং, সিক্খানুত্তরিযং, পারিচরিযানুত্তরিযং, অনুস্সতানুত্তরিযন্তি।
‘‘কতমঞ্চ , ভিক্খৰে, দস্সনানুত্তরিযং? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো হত্থিরতনম্পি দস্সনায গচ্ছতি, অস্সরতনম্পি দস্সনায গচ্ছতি, মণিরতনম্পি দস্সনায গচ্ছতি, উচ্চাৰচং ৰা পন দস্সনায গচ্ছতি, সমণং ৰা ব্রাহ্মণং ৰা মিচ্ছাদিট্ঠিকং মিচ্ছাপটিপন্নং দস্সনায গচ্ছতি। অত্থেতং, ভিক্খৰে, দস্সনং; নেতং নত্থীতি ৰদামি। তঞ্চ খো এতং, ভিক্খৰে, দস্সনং হীনং গম্মং পোথুজ্জনিকং অনরিযং অনত্থসংহিতং, ন নিব্বিদায ন ৰিরাগায ন নিরোধায ন উপসমায ন অভিঞ্ঞায ন সম্বোধায ন নিব্বানায সংৰত্ততি। যো চ খো, ভিক্খৰে, তথাগতং ৰা তথাগতসাৰকং ৰা দস্সনায গচ্ছতি নিৰিট্ঠসদ্ধো নিৰিট্ঠপেমো একন্তগতো অভিপ্পসন্নো, এতদানুত্তরিযং, ভিক্খৰে, দস্সনানং সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা সোকপরিদেৰানং সোকপরিদ্দৰানং (সী॰) সমতিক্কমায দুক্খদোমনস্সানং অত্থঙ্গমায অত্থগমায (সী॰) ঞাযস্স অধিগমায নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযায, যদিদং তথাগতং ৰা তথাগতসাৰকং ৰা দস্সনায গচ্ছতি নিৰিট্ঠসদ্ধো নিৰিট্ঠপেমো একন্তগতো অভিপ্পসন্নো। ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দস্সনানুত্তরিযং। ইতি দস্সনানুত্তরিযং।
‘‘সৰনানুত্তরিযঞ্চ কথং হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো ভেরিসদ্দম্পি ভেরিসদ্দস্সপি (ক॰) এৰং ৰীণাসদ্দম্পিইচ্চাদীসুপি সৰনায গচ্ছতি, ৰীণাসদ্দম্পি সৰনায গচ্ছতি, গীতসদ্দম্পি সৰনায গচ্ছতি, উচ্চাৰচং ৰা পন সৰনায গচ্ছতি, সমণস্স ৰা ব্রাহ্মণস্স ৰা মিচ্ছাদিট্ঠিকস্স মিচ্ছাপটিপন্নস্স ধম্মস্সৰনায গচ্ছতি। অত্থেতং, ভিক্খৰে, সৰনং; নেতং নত্থীতি ৰদামি। তঞ্চ খো এতং, ভিক্খৰে, সৰনং হীনং গম্মং পোথুজ্জনিকং অনরিযং অনত্থসংহিতং, ন নিব্বিদায ন ৰিরাগায ন নিরোধায ন উপসমায ন অভিঞ্ঞায ন সম্বোধায ন নিব্বানায সংৰত্ততি। যো চ খো, ভিক্খৰে, তথাগতস্স ৰা তথাগতসাৰকস্স ৰা ধম্মস্সৰনায গচ্ছতি নিৰিট্ঠসদ্ধো নিৰিট্ঠপেমো একন্তগতো অভিপ্পসন্নো, এতদানুত্তরিযং, ভিক্খৰে, সৰনানং সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা সোকপরিদেৰানং সমতিক্কমায দুক্খদোমনস্সানং অত্থঙ্গমায ঞাযস্স অধিগমায নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযায, যদিদং তথাগতস্স ৰা তথাগতসাৰকস্স ৰা ধম্মস্সৰনায গচ্ছতি নিৰিট্ঠসদ্ধো নিৰিট্ঠপেমো একন্তগতো অভিপ্পসন্নো। ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সৰনানুত্তরিযং। ইতি দস্সনানুত্তরিযং, সৰনানুত্তরিযং।
‘‘লাভানুত্তরিযঞ্চ কথং হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুত্তলাভম্পি লভতি, দারলাভম্পি লভতি, ধনলাভম্পি লভতি, উচ্চাৰচং ৰা পন লাভং লভতি, সমণে ৰা ব্রাহ্মণে ৰা মিচ্ছাদিট্ঠিকে মিচ্ছাপটিপন্নে সদ্ধং পটিলভতি। অত্থেসো, ভিক্খৰে, লাভো; নেসো নত্থীতি ৰদামি। সো চ খো এসো, ভিক্খৰে, লাভো হীনো গম্মো পোথুজ্জনিকো অনরিযো অনত্থসংহিতো, ন নিব্বিদায ন ৰিরাগায ন নিরোধায ন উপসমায ন অভিঞ্ঞায ন সম্বোধায ন নিব্বানায সংৰত্ততি। যো চ খো, ভিক্খৰে, তথাগতে ৰা তথাগতসাৰকে ৰা সদ্ধং পটিলভতি নিৰিট্ঠসদ্ধো নিৰিট্ঠপেমো একন্তগতো অভিপ্পসন্নো, এতদানুত্তরিযং, ভিক্খৰে, লাভানং সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা সোকপরিদেৰানং সমতিক্কমায দুক্খদোমনস্সানং অত্থঙ্গমায ঞাযস্স অধিগমায নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযায, যদিদং তথাগতে ৰা তথাগতসাৰকে ৰা সদ্ধং পটিলভতি নিৰিট্ঠসদ্ধো নিৰিট্ঠপেমো একন্তগতো অভিপ্পসন্নো। ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, লাভানুত্তরিযং। ইতি দস্সনানুত্তরিযং, সৰনানুত্তরিযং, লাভানুত্তরিযং।
‘‘সিক্খানুত্তরিযঞ্চ কথং হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো হত্থিস্মিম্পি সিক্খতি, অস্সস্মিম্পি সিক্খতি, রথস্মিম্পি সিক্খতি, ধনুস্মিম্পি সিক্খতি, থরুস্মিম্পি সিক্খতি, উচ্চাৰচং ৰা পন সিক্খতি, সমণস্স ৰা ব্রাহ্মণস্স ৰা মিচ্ছাদিট্ঠিকস্স মিচ্ছাপটিপন্নস্স মিচ্ছাপটিপত্তিং (ক॰) সিক্খতি। অত্থেসা, ভিক্খৰে, সিক্খা; নেসা নত্থীতি ৰদামি। সা চ খো এসা, ভিক্খৰে, সিক্খা হীনা গম্মা পোথুজ্জনিকা অনরিযা অনত্থসংহিতা, ন নিব্বিদায ন ৰিরাগায ন নিরোধায ন উপসমায ন অভিঞ্ঞায ন সম্বোধায ন নিব্বানায সংৰত্ততি। যো চ খো, ভিক্খৰে, তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে অধিসীলম্পি সিক্খতি, অধিচিত্তম্পি সিক্খতি, অধিপঞ্ঞম্পি সিক্খতি নিৰিট্ঠসদ্ধো নিৰিট্ঠপেমো একন্তগতো অভিপ্পসন্নো, এতদানুত্তরিযং, ভিক্খৰে, সিক্খানং সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা সোকপরিদেৰানং সমতিক্কমায দুক্খদোমনস্সানং অত্থঙ্গমায ঞাযস্স অধিগমায নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযায , যদিদং তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে অধিসীলম্পি সিক্খতি, অধিচিত্তম্পি সিক্খতি, অধিপঞ্ঞম্পি সিক্খতি, নিৰিট্ঠসদ্ধো নিৰিট্ঠপেমো একন্তগতো অভিপ্পসন্নো। ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সিক্খানুত্তরিযং। ইতি দস্সনানুত্তরিযং, সৰনানুত্তরিযং, লাভানুত্তরিযং, সিক্খানুত্তরিযং।
‘‘পারিচরিযানুত্তরিযঞ্চ কথং হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো খত্তিযম্পি পরিচরতি, ব্রাহ্মণম্পি পরিচরতি, গহপতিম্পি পরিচরতি, উচ্চাৰচং ৰা পন পরিচরতি, সমণং ৰা ব্রাহ্মণং ৰা মিচ্ছাদিট্ঠিকং মিচ্ছাপটিপন্নং পরিচরতি। অত্থেসা, ভিক্খৰে, পারিচরিযা; নেসা নত্থীতি ৰদামি। সা চ খো এসা, ভিক্খৰে, পারিচরিযা হীনা গম্মা পোথুজ্জনিকা অনরিযা অনত্থসংহিতা, ন নিব্বিদায…পে॰… ন নিব্বানায সংৰত্ততি। যো চ খো, ভিক্খৰে, তথাগতং ৰা তথাগতসাৰকং ৰা পরিচরতি নিৰিট্ঠসদ্ধো নিৰিট্ঠপেমো একন্তগতো অভিপ্পসন্নো , এতদানুত্তরিযং, ভিক্খৰে, পারিচরিযানং সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা সোকপরিদেৰানং সমতিক্কমায দুক্খদোমনস্সানং অত্থঙ্গমায ঞাযস্স অধিগমায নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযায, যদিদং তথাগতং ৰা তথাগতসাৰকং ৰা পরিচরতি নিৰিট্ঠসদ্ধো নিৰিট্ঠপেমো একন্তগতো অভিপ্পসন্নো। ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, পারিচরিযানুত্তরিযং। ইতি দস্সনানুত্তরিযং, সৰনানুত্তরিযং, লাভানুত্তরিযং, সিক্খানুত্তরিযং, পারিচরিযানুত্তরিযং।
‘‘অনুস্সতানুত্তরিযঞ্চ কথং হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুত্তলাভম্পি অনুস্সরতি, দারলাভম্পি অনুস্সরতি, ধনলাভম্পি অনুস্সরতি, উচ্চাৰচং ৰা পন লাভং অনুস্সরতি, সমণং ৰা ব্রাহ্মণং ৰা মিচ্ছাদিট্ঠিকং মিচ্ছাপটিপন্নং অনুস্সরতি। অত্থেসা, ভিক্খৰে, অনুস্সতি; নেসা নত্থীতি ৰদামি। সা চ খো এসা, ভিক্খৰে, অনুস্সতি হীনা গম্মা পোথুজ্জনিকা অনরিযা অনত্থসংহিতা, ন নিব্বিদায ন ৰিরাগায ন নিরোধায ন উপসমায ন অভিঞ্ঞায ন সম্বোধায ন নিব্বানায সংৰত্ততি। যো চ খো, ভিক্খৰে, তথাগতং ৰা তথাগতসাৰকং ৰা অনুস্সরতি নিৰিট্ঠসদ্ধো নিৰিট্ঠপেমো একন্তগতো অভিপ্পসন্নো, এতদানুত্তরিযং, ভিক্খৰে, অনুস্সতীনং সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা সোকপরিদেৰানং সমতিক্কমায দুক্খদোমনস্সানং অত্থঙ্গমায ঞাযস্স অধিগমায নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযায, যদিদং তথাগতং ৰা তথাগতসাৰকং ৰা অনুস্সরতি নিৰিট্ঠসদ্ধো নিৰিট্ঠপেমো একন্তগতো অভিপ্পসন্নো। ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অনুস্সতানুত্তরিযং। ইমানি খো, ভিক্খৰে, ছ অনুত্তরিযানী’’তি।
‘‘যে দস্সনানুত্তরং লদ্ধা যে দস্সনৰরং লদ্ধা (সী॰ পী॰), দস্সনানুত্তরিযং লদ্ধা (স্যা॰ কং॰), সৰনঞ্চ অনুত্তরং।
লাভানুত্তরিযং লদ্ধা, সিক্খানুত্তরিযে রতা অনুত্তরিযং তথা (ক॰)॥
‘‘উপট্ঠিতা পারিচরিযা, ভাৰযন্তি অনুস্সতিং।
ৰিৰেকপ্পটিসংযুত্তং, খেমং অমতগামিনিং॥
‘‘অপ্পমাদে পমুদিতা, নিপকা সীলসংৰুতা।
তে ৰে কালেন পচ্চেন্তি পচ্চন্তি (স্যা॰ ক॰), যত্থ দুক্খং নিরুজ্ঝতী’’তি॥ দসমং।
অনুত্তরিযৰগ্গো সামকৰগ্গো (ক॰) ততিযো।
তস্সুদ্দানং –
সামকো অপরিহানিযো, ভযং হিমৰানুস্সতি।
কচ্চানো দ্ৰে চ সমযা, উদাযী অনুত্তরিযেনাতি॥