৬. অব্যাকতৰগ্গো
১. অব্যাকতসুত্তং
৫৪. অথ খো অঞ্ঞতরো ভিক্খু যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো সো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কো নু খো, ভন্তে, হেতু কো পচ্চযো যেন সুতৰতো অরিযসাৰকস্স ৰিচিকিচ্ছা নুপ্পজ্জতি অব্যাকতৰত্থূসূ’’তি?
‘‘দিট্ঠিনিরোধা খো, ভিক্খু, সুতৰতো অরিযসাৰকস্স ৰিচিকিচ্ছা নুপ্পজ্জতি অব্যাকতৰত্থূসু। ‘হোতি তথাগতো পরং মরণা’তি খো, ভিক্খু, দিট্ঠিগতমেতং; ‘ন হোতি তথাগতো পরং মরণা’তি খো, ভিক্খু, দিট্ঠিগতমেতং; ‘হোতি চ ন চ হোতি তথাগতো পরং মরণা’তি খো, ভিক্খু, দিট্ঠিগতমেতং; ‘নেৰ হোতি ন ন হোতি তথাগতো পরং মরণা’তি খো, ভিক্খু, দিট্ঠিগতমেতং। অস্সুতৰা, ভিক্খু, পুথুজ্জনো দিট্ঠিং নপ্পজানাতি, দিট্ঠিসমুদযং নপ্পজানাতি, দিট্ঠিনিরোধং নপ্পজানাতি, দিট্ঠিনিরোধগামিনিং পটিপদং নপ্পজানাতি। তস্স সা দিট্ঠি পৰড্ঢতি, সো ন পরিমুচ্চতি জাতিযা জরায মরণেন সোকেহি পরিদেৰেহি দুক্খেহি দোমনস্সেহি উপাযাসেহি, ন পরিমুচ্চতি দুক্খস্মাতি ৰদামি।
‘‘সুতৰা চ খো, ভিক্খু, অরিযসাৰকো দিট্ঠিং পজানাতি, দিট্ঠিসমুদযং পজানাতি, দিট্ঠিনিরোধং পজানাতি, দিট্ঠিনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি। তস্স সা দিট্ঠি নিরুজ্ঝতি, সো পরিমুচ্চতি জাতিযা জরায মরণেন সোকেহি পরিদেৰেহি দুক্খেহি দোমনস্সেহি উপাযাসেহি, পরিমুচ্চতি দুক্খস্মাতি ৰদামি। এৰং জানং খো, ভিক্খু, সুতৰা অরিযসাৰকো এৰং পস্সং ‘হোতি তথাগতো পরং মরণা’তিপি ন ব্যাকরোতি; ‘ন হোতি তথাগতো পরং মরণা’তিপি ন ব্যাকরোতি; ‘হোতি চ ন চ হোতি তথাগতো পরং মরণা’তিপি ন ব্যাকরোতি; ‘নেৰ হোতি ন ন হোতি তথাগতো পরং মরণা’তিপি ন ব্যাকরোতি। এৰং জানং খো, ভিক্খু, সুতৰা অরিযসাৰকো এৰং পস্সং এৰং অব্যাকরণধম্মো হোতি অব্যাকতৰত্থূসু । এৰং জানং খো, ভিক্খু, সুতৰা অরিযসাৰকো এৰং পস্সং ন ছম্ভতি, ন কম্পতি, ন ৰেধতি, ন সন্তাসং আপজ্জতি অব্যাকতৰত্থূসু।
‘‘‘হোতি তথাগতো পরং মরণা’তি খো, ভিক্খু, তণ্হাগতমেতং…পে॰… সঞ্ঞাগতমেতং …পে॰… মঞ্ঞিতমেতং…পে॰… পপঞ্চিতমেতং…পে॰… উপাদানগতমেতং…পে॰… ‘হোতি তথাগতো পরং মরণা’তি খো, ভিক্খু, ৰিপ্পটিসারো এসো; ‘ন হোতি তথাগতো পরং মরণা’তি খো, ভিক্খু, ৰিপ্পটিসারো এসো; ‘হোতি চ ন চ হোতি তথাগতো পরং মরণা’তি খো, ভিক্খু, ৰিপ্পটিসারো এসো; ‘নেৰ হোতি ন ন হোতি তথাগতো পরং মরণা’তি খো, ভিক্খু, ৰিপ্পটিসারো এসো। অস্সুতৰা, ভিক্খু, পুথুজ্জনো ৰিপ্পটিসারং নপ্পজানাতি, ৰিপ্পটিসারসমুদযং নপ্পজানাতি, ৰিপ্পটিসারনিরোধং নপ্পজানাতি, ৰিপ্পটিসারনিরোধগামিনিং পটিপদং নপ্পজানাতি। তস্স সো ৰিপ্পটিসারো পৰড্ঢতি, সো ন পরিমুচ্চতি জাতিযা জরায মরণেন সোকেহি পরিদেৰেহি দুক্খেহি দোমনস্সেহি উপাযাসেহি, ন পরিমুচ্চতি দুক্খস্মাতি ৰদামি।
‘‘সুতৰা চ খো, ভিক্খু, অরিযসাৰকো ৰিপ্পটিসারং পজানাতি, ৰিপ্পটিসারসমুদযং পজানাতি, ৰিপ্পটিসারনিরোধং পজানাতি , ৰিপ্পটিসারনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি। তস্স সো ৰিপ্পটিসারো নিরুজ্ঝতি, সো পরিমুচ্চতি জাতিযা…পে॰… দুক্খস্মাতি ৰদামি। এৰং জানং খো, ভিক্খু, সুতৰা অরিযসাৰকো এৰং পস্সং ‘হোতি তথাগতো পরং মরণা’তিপি ন ব্যাকরোতি…পে॰… ‘নেৰ হোতি ন ন হোতি তথাগতো পরং মরণা’তিপি ন ব্যাকরোতি। এৰং জানং খো, ভিক্খু, সুতৰা অরিযসাৰকো এৰং পস্সং এৰং অব্যাকরণধম্মো হোতি অব্যাকতৰত্থূসু। এৰং জানং খো, ভিক্খু, সুতৰা অরিযসাৰকো এৰং পস্সং ন ছম্ভতি, ন কম্পতি, ন ৰেধতি, ন সন্তাসং আপজ্জতি অব্যাকতৰত্থূসু। অযং খো, ভিক্খু, হেতু অযং পচ্চযো যেন সুতৰতো অরিযসাৰকস্স ৰিচিকিচ্ছা নুপ্পজ্জতি অব্যাকতৰত্থূসূ’’তি। পঠমং।
২. পুরিসগতিসুত্তং
৫৫. ‘‘সত্ত চ সত্ত (সী॰), সত্ত চ খো (ক॰), ভিক্খৰে, পুরিসগতিযো দেসেস্সামি অনুপাদা চ পরিনিব্বানং পরিনিব্বাণং (সী॰)। তং সুণাথ , সাধুকং মনসি করোথ; ভাসিস্সামী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, সত্ত পুরিসগতিযো?
‘‘ইধ , ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং পটিপন্নো হোতি – ‘নো চস্স নো চ মে সিযা, ন ভৰিস্সতি ন মে ভৰিস্সতি, যদত্থি যং ভূতং তং পজহামী’তি উপেক্খং পটিলভতি। সো ভৰে ন রজ্জতি, সম্ভৰে ন রজ্জতি, অত্থুত্তরি পদং সন্তং সম্মপ্পঞ্ঞায পস্সতি। তঞ্চ খ্ৰস্স পদং ন সব্বেন সব্বং সচ্ছিকতং হোতি, তস্স ন সব্বেন সব্বং মানানুসযো পহীনো হোতি, ন সব্বেন সব্বং ভৰরাগানুসযো পহীনো হোতি, ন সব্বেন সব্বং অৰিজ্জানুসযো পহীনো হোতি। সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা অন্তরাপরিনিব্বাযী হোতি। সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, দিৰসংসন্তত্তে দিৰসসন্তত্তে (সী॰ স্যা॰) ম॰ নি॰ ২.১৫৪ অযোকপালে হঞ্ঞমানে পপটিকা নিব্বত্তিত্ৰা নিব্বাযেয্য। এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং পটিপন্নো হোতি – ‘নো চস্স নো চ মে সিযা, ন ভৰিস্সতি ন মে ভৰিস্সতি, যদত্থি যং ভূতং তং পজহামী’তি উপেক্খং পটিলভতি। সো ভৰে ন রজ্জতি, সম্ভৰে ন রজ্জতি, অত্থুত্তরি পদং সন্তং সম্মপ্পঞ্ঞায পস্সতি। তঞ্চ খ্ৰস্স পদং ন সব্বেন সব্বং সচ্ছিকতং হোতি, তস্স ন সব্বেন সব্বং মানানুসযো পহীনো হোতি, ন সব্বেন সব্বং ভৰরাগানুসযো পহীনো হোতি, ন সব্বেন সব্বং অৰিজ্জানুসযো পহীনো হোতি। সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা অন্তরাপরিনিব্বাযী হোতি।
‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং পটিপন্নো হোতি – ‘নো চস্স নো চ মে সিযা, ন ভৰিস্সতি ন মে ভৰিস্সতি, যদত্থি যং ভূতং তং পজহামী’তি উপেক্খং পটিলভতি। সো ভৰে ন রজ্জতি, সম্ভৰে ন রজ্জতি, অত্থুত্তরি পদং সন্তং সম্মপ্পঞ্ঞায পস্সতি। তঞ্চ খ্ৰস্স পদং ন সব্বেন সব্বং সচ্ছিকতং হোতি, তস্স ন সব্বেন সব্বং মানানুসযো পহীনো হোতি, ন সব্বেন সব্বং ভৰরাগানুসযো পহীনো হোতি, ন সব্বেন সব্বং অৰিজ্জানুসযো পহীনো হোতি। সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা অন্তরাপরিনিব্বাযী হোতি। সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, দিৰসংসন্তত্তে অযোকপালে হঞ্ঞমানে পপটিকা নিব্বত্তিত্ৰা উপ্পতিত্ৰা নিব্বাযেয্য। এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং পটিপন্নো হোতি – নো চস্স নো চ মে সিযা…পে॰… সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা অন্তরাপরিনিব্বাযী হোতি।
‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং পটিপন্নো হোতি – নো চস্স নো চ মে সিযা…পে॰… সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা অন্তরাপরিনিব্বাযী হোতি। সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, দিৰসংসন্তত্তে অযোকপালে হঞ্ঞমানে পপটিকা নিব্বত্তিত্ৰা উপ্পতিত্ৰা অনুপহচ্চ তলং নিব্বাযেয্য। এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং পটিপন্নো হোতি – নো চস্স নো চ মে সিযা…পে॰… সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা অন্তরাপরিনিব্বাযী হোতি।
‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং পটিপন্নো হোতি – নো চস্স নো চ মে সিযা…পে॰… সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা উপহচ্চপরিনিব্বাযী হোতি। সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, দিৰসংসন্তত্তে অযোকপালে হঞ্ঞমানে পপটিকা নিব্বত্তিত্ৰা উপ্পতিত্ৰা উপহচ্চ তলং নিব্বাযেয্য। এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং পটিপন্নো হোতি – নো চস্স নো চ মে সিযা…পে॰… সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা উপহচ্চপরিনিব্বাযী হোতি।
‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং পটিপন্নো হোতি – নো চস্স নো চ মে সিযা…পে॰… সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা অসঙ্খারপরিনিব্বাযী হোতি। সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, দিৰসংসন্তত্তে অযোকপালে হঞ্ঞমানে পপটিকা নিব্বত্তিত্ৰা উপ্পতিত্ৰা পরিত্তে তিণপুঞ্জে ৰা কট্ঠপুঞ্জে ৰা নিপতেয্য। সা তত্থ অগ্গিম্পি জনেয্য, ধূমম্পি জনেয্য, অগ্গিম্পি জনেত্ৰা ধূমম্পি জনেত্ৰা তমেৰ পরিত্তং তিণপুঞ্জং ৰা কট্ঠপুঞ্জং ৰা পরিযাদিযিত্ৰা অনাহারা নিব্বাযেয্য। এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং পটিপন্নো হোতি – নো চস্স নো চ মে সিযা…পে॰… সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা অসঙ্খারপরিনিব্বাযী হোতি।
‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং পটিপন্নো হোতি – নো চস্স নো চ মে সিযা…পে॰… সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা সসঙ্খারপরিনিব্বাযী হোতি। সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, দিৰসংসন্তত্তে অযোকপালে হঞ্ঞমানে পপটিকা নিব্বত্তিত্ৰা উপ্পতিত্ৰা ৰিপুলে তিণপুঞ্জে ৰা কট্ঠপুঞ্জে ৰা নিপতেয্য। সা তত্থ অগ্গিম্পি জনেয্য, ধূমম্পি জনেয্য, অগ্গিম্পি জনেত্ৰা ধূমম্পি জনেত্ৰা তমেৰ ৰিপুলং তিণপুঞ্জং ৰা কট্ঠপুঞ্জং ৰা পরিযাদিযিত্ৰা অনাহারা নিব্বাযেয্য। এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং পটিপন্নো হোতি – নো চস্স নো চ মে সিযা…পে॰… সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা সসঙ্খারপরিনিব্বাযী হোতি।
‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং পটিপন্নো হোতি – ‘নো চস্স নো চ মে সিযা, ন ভৰিস্সতি ন মে ভৰিস্সতি, যদত্থি যং ভূতং তং পজহামী’তি উপেক্খং পটিলভতি। সো ভৰে ন রজ্জতি, সম্ভৰে ন রজ্জতি, অত্থুত্তরি পদং সন্তং সম্মপঞ্ঞায পস্সতি। তঞ্চ খ্ৰস্স পদং ন সব্বেন সব্বং সচ্ছিকতং হোতি, তস্স ন সব্বেন সব্বং মানানুসযো পহীনো হোতি, ন সব্বেন সব্বং ভৰরাগানুসযো পহীনো হোতি, ন সব্বেন সব্বং অৰিজ্জানুসযো পহীনো হোতি। সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা উদ্ধংসোতো হোতি অকনিট্ঠগামী। সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, দিৰসংসন্তত্তে অযোকপালে হঞ্ঞমানে পপটিকা নিব্বত্তিত্ৰা উপ্পতিত্ৰা মহন্তে তিণপুঞ্জে ৰা কট্ঠপুঞ্জে ৰা নিপতেয্য। সা তত্থ অগ্গিম্পি জনেয্য, ধূমম্পি জনেয্য, অগ্গিম্পি জনেত্ৰা ধূমম্পি জনেত্ৰা তমেৰ মহন্তং তিণপুঞ্জং ৰা কট্ঠপুঞ্জং ৰা পরিযাদিযিত্ৰা গচ্ছম্পি দহেয্য ডহেয্য (অঞ্ঞত্থ), দাযম্পি দহেয্য, গচ্ছম্পি দহিত্ৰা দাযম্পি দহিত্ৰা হরিতন্তং ৰা পথন্তং ৰা পন্থন্তং ৰা (সী॰) স্যামপোত্থকে ইদং ন দিস্সতি সেলন্তং ৰা উদকন্তং ৰা রমণীযং ৰা ভূমিভাগং আগম্ম অনাহারা নিব্বাযেয্য। এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং পটিপন্নো হোতি – নো চস্স নো চ মে সিযা…পে॰… সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা উদ্ধংসোতো হোতি অকনিট্ঠগামী। ইমা খো, ভিক্খৰে, সত্ত পুরিসগতিযো।
‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, অনুপাদাপরিনিব্বানং? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং পটিপন্নো হোতি – ‘নো চস্স নো চ মে সিযা, ন ভৰিস্সতি ন মে ভৰিস্সতি, যদত্থি যং ভূতং তং পজহামী’তি উপেক্খং পটিলভতি। সো ভৰে ন রজ্জতি, সম্ভৰে ন রজ্জতি, অত্থুত্তরি পদং সন্তং সম্মপ্পঞ্ঞায পস্সতি। তঞ্চ খ্ৰস্স পদং সব্বেন সব্বং সচ্ছিকতং হোতি, তস্স সব্বেন সব্বং মানানুসযো পহীনো হোতি, সব্বেন সব্বং ভৰরাগানুসযো পহীনো হোতি, সব্বেন সব্বং অৰিজ্জানুসযো পহীনো হোতি। সো আসৰানং খযা…পে॰… সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অনুপাদাপরিনিব্বানং। ইমা খো, ভিক্খৰে, সত্ত পুরিসগতিযো অনুপাদা চ পরিনিব্বান’’ন্তি। দুতিযং।
৩. তিস্সব্রহ্মাসুত্তং
৫৬. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি গিজ্ঝকূটে পব্বতে। অথ খো দ্ৰে দেৰতা অভিক্কন্তায রত্তিযা অভিক্কন্তৰণ্ণা কেৰলকপ্পং গিজ্ঝকূটং ওভাসেত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠংসু। একমন্তং ঠিতা খো একা দেৰতা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘এতা, ভন্তে, ভিক্খুনিযো ৰিমুত্তা’’তি। অপরা দেৰতা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘এতা, ভন্তে, ভিক্খুনিযো অনুপাদিসেসা সুৰিমুত্তা’’তি। ইদমৰোচুং তা দেৰতা। সমনুঞ্ঞো সত্থা অহোসি। অথ খো তা দেৰতা ‘‘সমনুঞ্ঞো সত্থা’’তি ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা তত্থেৰন্তরধাযিংসু।
অথ খো ভগৰা তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ইমং, ভিক্খৰে, রত্তিং দ্ৰে দেৰতা অভিক্কন্তায রত্তিযা অভিক্কন্তৰণ্ণা কেৰলকপ্পং গিজ্ঝকূটং ওভাসেত্ৰা যেনাহং তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা মং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠংসু। একমন্তং ঠিতা খো, ভিক্খৰে, একা দেৰতা মং এতদৰোচ – ‘এতা, ভন্তে, ভিক্খুনিযো ৰিমুত্তা’তি। অপরা দেৰতা মং এতদৰোচ – ‘এতা, ভন্তে, ভিক্খুনিযো অনুপাদিসেসা সুৰিমুত্তা’তি। ইদমৰোচুং, ভিক্খৰে, তা দেৰতা। ইদং ৰত্ৰা মং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা তত্থেৰন্তরধাযিংসূ’’তি।
তেন খো পন সমযেন আযস্মা মহামোগ্গল্লানো ভগৰতো অৰিদূরে নিসিন্নো হোতি। অথ খো আযস্মতো মহামোগ্গল্লানস্স এতদহোসি – ‘‘কতমেসানং খো দেৰানং এৰং ঞাণং হোতি – ‘সউপাদিসেসে ৰা সউপাদিসেসোতি, অনুপাদিসেসে ৰা অনুপাদিসেসো’’’তি? তেন খো পন সমযেন তিস্সো নাম ভিক্খু অধুনাকালঙ্কতো অঞ্ঞতরং ব্রহ্মলোকং উপপন্নো হোতি। তত্রাপি নং এৰং জানন্তি – ‘‘তিস্সো ব্রহ্মা মহিদ্ধিকো মহানুভাৰো’’তি।
অথ খো আযস্মা মহামোগ্গল্লানো – সেয্যথাপি নাম বলৰা পুরিসো সমিঞ্জিতং ৰা বাহং পসারেয্য, পসারিতং ৰা বাহং সমিঞ্জেয্য, এৰমেৰং – গিজ্ঝকূটে পব্বতে অন্তরহিতো তস্মিং ব্রহ্মলোকে পাতুরহোসি। অদ্দসা খো তিস্সো ব্রহ্মা আযস্মন্তং মহামোগ্গল্লানং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং। দিস্ৰা আযস্মন্তং মহামোগ্গল্লানং এতদৰোচ – ‘‘এহি খো, মারিস মোগ্গল্লান; স্ৰাগতং, মারিস মোগ্গল্লান! চিরস্সং খো, মারিস মোগ্গল্লান, ইমং পরিযাযমকাসি , যদিদং ইধাগমনায। নিসীদ, মারিস মোগ্গল্লান, ইদমাসনং পঞ্ঞত্ত’’ন্তি। নিসীদি খো আযস্মা মহামোগ্গল্লানো পঞ্ঞত্তে আসনে। তিস্সোপি খো ব্রহ্মা আযস্মন্তং মহামোগ্গল্লানং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নং খো তিস্সং ব্রহ্মানং আযস্মা মহামোগ্গল্লানো এতদৰোচ – ‘‘কতমেসানং খো, তিস্স , দেৰানং এৰং ঞাণং হোতি – ‘সউপাদিসেসে ৰা সউপাদিসেসোতি, অনুপাদিসেসে ৰা অনুপাদিসেসো’’’তি? ‘‘ব্রহ্মকাযিকানং খো, মারিস মোগ্গল্লান, দেৰানং এৰং ঞাণং হোতি – ‘সউপাদিসেসে ৰা সউপাদিসেসোতি, অনুপাদিসেসে ৰা অনুপাদিসেসো’’’তি।
‘‘সব্বেসঞ্ঞেৰ খো, তিস্স, ব্রহ্মকাযিকানং দেৰানং এৰং ঞাণং হোতি – ‘সউপাদিসেসে ৰা সউপাদিসেসোতি, অনুপাদিসেসে ৰা অনুপাদিসেসো’’’তি? ‘‘ন খো, মারিস মোগ্গল্লান, সব্বেসং ব্রহ্মকাযিকানং দেৰানং এৰং ঞাণং হোতি – ‘সউপাদিসেসে ৰা সউপাদিসেসোতি, অনুপাদিসেসে ৰা অনুপাদিসেসো’’’তি।
‘‘যে খো তে, মারিস মোগ্গল্লান, ব্রহ্মকাযিকা দেৰা ব্রহ্মেন আযুনা সন্তুট্ঠা ব্রহ্মেন ৰণ্ণেন ব্রহ্মেন সুখেন ব্রহ্মেন যসেন ব্রহ্মেন আধিপতেয্যেন সন্তুট্ঠা, তে উত্তরি নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানন্তি। তেসং ন এৰং ঞাণং হোতি – ‘সউপাদিসেসে ৰা সউপাদিসেসোতি, অনুপাদিসেসে ৰা অনুপাদিসেসো’তি। যে চ খো তে, মারিস মোগ্গল্লান, ব্রহ্মকাযিকা দেৰা ব্রহ্মেন আযুনা অসন্তুট্ঠা, ব্রহ্মেন ৰণ্ণেন ব্রহ্মেন সুখেন ব্রহ্মেন যসেন ব্রহ্মেন আধিপতেয্যেন অসন্তুট্ঠা, তে চ উত্তরি নিস্সরণং যথাভূতং পজানন্তি। তেসং এৰং ঞাণং হোতি – ‘সউপাদিসেসে ৰা সউপাদিসেসোতি, অনুপাদিসেসে ৰা অনুপাদিসেসো’’’তি।
‘‘ইধ, মারিস মোগ্গল্লান, ভিক্খু উভতোভাগৰিমুত্তো হোতি। তমেনং তে দেৰা এৰং জানন্তি – ‘অযং খো আযস্মা উভতোভাগৰিমুত্তো। যাৰস্স কাযো ঠস্সতি তাৰ নং দক্খন্তি দেৰমনুস্সা। কাযস্স ভেদা ন নং দক্খন্তি দেৰমনুস্সা’তি। এৰম্পি খো, মারিস মোগ্গল্লান , তেসং দেৰানং ঞাণং হোতি – ‘সউপাদিসেসে ৰা সউপাদিসেসোতি, অনুপাদিসেসে ৰা অনুপাদিসেসো’’’তি।
‘‘ইধ পন, মারিস মোগ্গল্লান, ভিক্খু পঞ্ঞাৰিমুত্তো হোতি। তমেনং তে দেৰা এৰং জানন্তি – ‘অযং খো আযস্মা পঞ্ঞাৰিমুত্তো। যাৰস্স কাযো ঠস্সতি তাৰ নং দক্খন্তি দেৰমনুস্সা। কাযস্স ভেদা ন নং দক্খন্তি দেৰমনুস্সা’তি। এৰম্পি খো, মারিস মোগ্গল্লান, তেসং দেৰানং ঞাণং হোতি – ‘সউপাদিসেসে ৰা সউপাদিসেসোতি, অনুপাদিসেসে ৰা অনুপাদিসেসো’’’তি।
‘‘ইধ পন, মারিস মোগ্গল্লান, ভিক্খু কাযসক্খী হোতি। তমেনং দেৰা এৰং জানন্তি – ‘অযং খো আযস্মা কাযসক্খী। অপ্পেৰ নাম অযমাযস্মা অনুলোমিকানি সেনাসনানি পটিসেৰমানো কল্যাণমিত্তে ভজমানো ইন্দ্রিযানি সমন্নানযমানো – যস্সত্থায কুলপুত্তা সম্মদেৰ অগারস্মা অনগারিযং পব্বজন্তি তদনুত্তরং – ব্রহ্মচরিযপরিযোসানং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্যা’তি। এৰম্পি খো, মারিস মোগ্গল্লান, তেসং দেৰানং ঞাণং হোতি – ‘সউপাদিসেসে ৰা সউপাদিসেসোতি, অনুপাদিসেসে ৰা অনুপাদিসেসো’’’তি।
‘‘ইধ পন, মারিস মোগ্গল্লান, ভিক্খু দিট্ঠিপ্পত্তো হোতি…পে॰… সদ্ধাৰিমুত্তো হোতি…পে॰… ধম্মানুসারী হোতি। তমেনং তে দেৰা এৰং জানন্তি – ‘অযং খো আযস্মা ধম্মানুসারী । অপ্পেৰ নাম অযমাযস্মা অনুলোমিকানি সেনাসনানি পটিসেৰমানো কল্যাণমিত্তে ভজমানো ইন্দ্রিযানি সমন্নানযমানো – যস্সত্থায কুলপুত্তা সম্মদেৰ অগারস্মা অনগারিযং পব্বজন্তি তদনুত্তরং – ব্রহ্মচরিযপরিযোসানং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্যা’তি। এৰম্পি খো, মারিস মোগ্গল্লান, তেসং দেৰানং ঞাণং হোতি – ‘সউপাদিসেসে ৰা সউপাদিসেসোতি, অনুপাদিসেসে ৰা অনুপাদিসেসো’’’তি।
অথ খো আযস্মা মহামোগ্গল্লানো তিস্সস্স ব্রহ্মুনো ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা – সেয্যথাপি নাম বলৰা পুরিসো সমিঞ্জিতং ৰা বাহং পসারেয্য, পসারিতং ৰা বাহং সমিঞ্জেয্য, এৰমেৰং – ব্রহ্মলোকে অন্তরহিতো গিজ্ঝকূটে পব্বতে পাতুরহোসি। অথ খো আযস্মা মহামোগ্গল্লানো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা মহামোগ্গল্লানো যাৰতকো অহোসি তিস্সেন ব্রহ্মুনা সদ্ধিং কথাসল্লাপো তং সব্বং ভগৰতো আরোচেসি।
‘‘ন হি পন তে, মোগ্গল্লান, তিস্সো ব্রহ্মা সত্তমং অনিমিত্তৰিহারিং পুগ্গলং দেসেতি’’। ‘‘এতস্স, ভগৰা, কালো; এতস্স, সুগত, কালো! যং ভগৰা সত্তমং অনিমিত্তৰিহারিং পুগ্গলং দেসেয্য। ভগৰতো সুত্ৰা ভিক্খূ ধারেস্সন্তী’’তি। ‘‘তেন হি, মোগ্গল্লান, সুণাহি, সাধুকং মনসি করোহি; ভাসিস্সামী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা মহামোগ্গল্লানো ভগৰতো পচ্চস্সোসি। ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘ইধ, মোগ্গল্লান, ভিক্খু সব্বনিমিত্তানং অমনসিকারা অনিমিত্তং চেতোসমাধিং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। তমেনং তে দেৰা এৰং জানন্তি – ‘অযং খো আযস্মা সব্বনিমিত্তানং অমনসিকারা অনিমিত্তং চেতোসমাধিং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। অপ্পেৰ নাম অযমাযস্মা অনুলোমিকানি সেনাসনানি পটিসেৰমানো কল্যাণমিত্তে ভজমানো ইন্দ্রিযানি সমন্নানযমানো – যস্সত্থায কুলপুত্তা সম্মদেৰ অগারস্মা অনগারিযং পব্বজন্তি তদনুত্তরং – ব্রহ্মচরিযপরিযোসানং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্যা’তি। এৰং খো, মোগ্গল্লান, তেসং দেৰানং ঞাণং হোতি – ‘সউপাদিসেসে ৰা সউপাদিসেসোতি, অনুপাদিসেসে ৰা অনুপাদিসেসো’’’তি। ততিযং।
৪. সীহসেনাপতিসুত্তং
৫৭. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা ৰেসালিযং ৰিহরতি মহাৰনে কূটাগারসালাযং। অথ খো সীহো সেনাপতি যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো সীহো সেনাপতি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সক্কা নু খো, ভন্তে, সন্দিট্ঠিকং দানফলং পঞ্ঞাপেতু’’ন্তি?
‘‘তেন হি, সীহ, তঞ্ঞেৰেত্থ পটিপুচ্ছিস্সামি, যথা তে খমেয্য তথা নং ব্যাকরেয্যাসি। তং কিং মঞ্ঞসি, সীহ, ইধ দ্ৰে পুরিসা – একো পুরিসো অস্সদ্ধো মচ্ছরী কদরিযো পরিভাসকো, একো পুরিসো সদ্ধো দানপতি অনুপ্পদানরতো। তং কিং মঞ্ঞসি, সীহ, কং নু খো কিং নু খো (ক॰) অরহন্তো পঠমং অনুকম্পন্তা অনুকম্পেয্যুং – ‘যো ৰা সো পুরিসো অস্সদ্ধো মচ্ছরী কদরিযো পরিভাসকো, যো ৰা সো পুরিসো সদ্ধো দানপতি অনুপ্পদানরতো’’’তি?
‘‘যো সো, ভন্তে, পুরিসো অস্সদ্ধো মচ্ছরী কদরিযো পরিভাসকো, কিন্তং কিন্তি (ক॰) অরহন্তো পঠমং অনুকম্পন্তা অনুকম্পিস্সন্তি! যো চ খো সো, ভন্তে, পুরিসো সদ্ধো দানপতি অনুপ্পদানরতো তংযেৰ অরহন্তো পঠমং অনুকম্পন্তা অনুকম্পেয্যুং’’।
‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, সীহ, কং নু খো অরহন্তো পঠমং উপসঙ্কমন্তা উপসঙ্কমেয্যুং – ‘যো ৰা সো পুরিসো অস্সদ্ধো মচ্ছরী কদরিযো পরিভাসকো, যো ৰা সো পুরিসো সদ্ধো দানপতি অনুপ্পদানরতো’’’তি? ‘‘যো সো, ভন্তে, পুরিসো অস্সদ্ধো মচ্ছরী কদরিযো পরিভাসকো, কিন্তং অরহন্তো পঠমং উপসঙ্কমন্তা উপসঙ্কমিস্সন্তি! যো চ খো সো, ভন্তে, পুরিসো সদ্ধো দানপতি অনুপ্পদানরতো তংযেৰ অরহন্তো পঠমং উপসঙ্কমন্তা উপসঙ্কমেয্যুং’’।
‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, সীহ, কস্স নু খো অরহন্তো পঠমং পটিগ্গণ্হন্তা পটিগ্গণ্হেয্যুং – ‘যো ৰা সো পুরিসো অস্সদ্ধো মচ্ছরী কদরিযো পরিভাসকো, যো ৰা সো পুরিসো সদ্ধো দানপতি অনুপ্পদানরতো’’’তি? ‘‘যো সো, ভন্তে, পুরিসো অস্সদ্ধো মচ্ছরী কদরিযো পরিভাসকো, কিন্তং তস্স অরহন্তো পঠমং পটিগ্গণ্হন্তা পটিগ্গণ্হিস্সন্তি! যো চ খো সো, ভন্তে, পুরিসো সদ্ধো দানপতি অনুপ্পদানরতো তস্সেৰ অরহন্তো পঠমং পটিগ্গণ্হন্তা পটিগ্গণ্হেয্যুং’’’।
‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, সীহ, কস্স নু খো অরহন্তো পঠমং ধম্মং দেসেন্তা দেসেয্যুং – ‘যো ৰা সো পুরিসো অস্সদ্ধো মচ্ছরী কদরিযো পরিভাসকো, যো ৰা সো পুরিসো সদ্ধো দানপতি অনুপ্পদানরতো’’’তি? ‘‘যো সো, ভন্তে, পুরিসো অস্সদ্ধো মচ্ছরী কদরিযো পরিভাসকো, কিন্তং তস্স অরহন্তো পঠমং ধম্মং দেসেন্তা দেসেস্সন্তি! যো চ খো সো, ভন্তে, পুরিসো সদ্ধো দানপতি অনুপ্পদানরতো তস্সেৰ অরহন্তো পঠমং ধম্মং দেসেন্তা দেসেয্যুং’’ ।
‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, সীহ, কস্স নু খো কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছেয্য – ‘যো ৰা সো পুরিসো অস্সদ্ধো মচ্ছরী কদরিযো পরিভাসকো, যো ৰা সো পুরিসো সদ্ধো দানপতি অনুপ্পদানরতো’’’তি? ‘‘যো সো, ভন্তে, পুরিসো অস্সদ্ধো মচ্ছরী কদরিযো পরিভাসকো, কিন্তং তস্স কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছিস্সতি! যো চ খো সো, ভন্তে, পুরিসো সদ্ধো দানপতি অনুপ্পদানরতো তস্সেৰ কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছেয্য’’।
‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, সীহ, কো নু খো যংযদেৰ পরিসং উপসঙ্কমেয্য, যদি খত্তিযপরিসং যদি ব্রাহ্মণপরিসং যদি গহপতিপরিসং যদি সমণপরিসং ৰিসারদো উপসঙ্কমেয্য অমঙ্কুভূতো – ‘যো ৰা সো পুরিসো অস্সদ্ধো মচ্ছরী কদরিযো পরিভাসকো, যো ৰা সো পুরিসো সদ্ধো দানপতি অনুপ্পদানরতো’’’তি? ‘‘যো সো, ভন্তে, পুরিসো অস্সদ্ধো মচ্ছরী কদরিযো পরিভাসকো, কিং সো যংযদেৰ পরিসং উপসঙ্কমিস্সতি, যদি খত্তিযপরিসং যদি ব্রাহ্মণপরিসং যদি গহপতিপরিসং যদি সমণপরিসং ৰিসারদো উপসঙ্কমিস্সতি অমঙ্কুভূতো! যো চ খো সো, ভন্তে, পুরিসো সদ্ধো দানপতি অনুপ্পদানরতো সো যংযদেৰ পরিসং উপসঙ্কমেয্য, যদি খত্তিযপরিসং যদি ব্রাহ্মণপরিসং যদি গহপতিপরিসং যদি সমণপরিসং ৰিসারদো উপসঙ্কমেয্য অমঙ্কুভূতো’’।
‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, সীহ, কো নু খো কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জেয্য – ‘যো ৰা সো পুরিসো অস্সদ্ধো মচ্ছরী কদরিযো পরিভাসকো, যো ৰা সো পুরিসো সদ্ধো দানপতি অনুপ্পদানরতো’’’তি ? ‘‘যো সো, ভন্তে, পুরিসো অস্সদ্ধো মচ্ছরী কদরিযো পরিভাসকো, কিং সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জিস্সতি! যো চ খো সো, ভন্তে, পুরিসো সদ্ধো দানপতি অনুপ্পদানরতো সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জেয্য’’।
‘‘যানিমানি, ভন্তে, ভগৰতা সন্দিট্ঠিকানি দানফলানি অক্খাতানি, নাহং এত্থ ভগৰতো সদ্ধায গচ্ছামি। অহম্পি এতানি জানামি। অহং, ভন্তে, দাযকো দানপতি, মং অরহন্তো পঠমং অনুকম্পন্তা অনুকম্পন্তি। অহং, ভন্তে, দাযকো দানপতি, মং অরহন্তো পঠমং উপসঙ্কমন্তা উপসঙ্কমন্তি। অহং, ভন্তে, দাযকো দানপতি, ময্হং অরহন্তো পঠমং পটিগ্গণ্হন্তা পটিগ্গণ্হন্তি । অহং, ভন্তে, দাযকো দানপতি, ময্হং অরহন্তো পঠমং ধম্মং দেসেন্তা দেসেন্তি। অহং, ভন্তে, দাযকো দানপতি, ময্হং কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গতো – ‘সীহো সেনাপতি দাযকো কারকো সঙ্ঘুপট্ঠাকো’তি । অহং, ভন্তে, দাযকো দানপতি যংযদেৰ পরিসং উপসঙ্কমামি, যদি খত্তিযপরিসং…পে॰… যদি সমণপরিসং ৰিসারদো উপসঙ্কমামি অমঙ্কুভূতো। যানিমানি, ভন্তে, ভগৰতা সন্দিট্ঠিকানি দানফলানি অক্খাতানি, নাহং এত্থ ভগৰতো সদ্ধায গচ্ছামি। অহম্পি এতানি জানামি। যঞ্চ খো মং, ভন্তে, ভগৰা এৰমাহ – ‘দাযকো, সীহ, দানপতি কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জতী’তি । এতাহং ন জানামি, এত্থ চ পনাহং, ভগৰতো সদ্ধায গচ্ছামী’’তি। ‘‘এৰমেতং, সীহ ; এৰমেতং, সীহ! দাযকো, সীহ, দানপতি কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জতী’’তি। চতুত্থং।
৫. অরক্খেয্যসুত্তং
৫৮. ‘‘চত্তারিমানি, ভিক্খৰে, তথাগতস্স অরক্খেয্যানি, তীহি চ অনুপৰজ্জো। কতমানি চত্তারি তথাগতস্স অরক্খেয্যানি? পরিসুদ্ধকাযসমাচারো, ভিক্খৰে, তথাগতো; নত্থি তথাগতস্স কাযদুচ্চরিতং যং তথাগতো রক্খেয্য – ‘মা মে ইদং পরো অঞ্ঞাসী’তি। পরিসুদ্ধৰচীসমাচারো, ভিক্খৰে, তথাগতো; নত্থি তথাগতস্স ৰচীদুচ্চরিতং যং তথাগতো রক্খেয্য – ‘মা মে ইদং পরো অঞ্ঞাসী’তি। পরিসুদ্ধমনোসমাচারো, ভিক্খৰে, তথাগতো; নত্থি তথাগতস্স মনোদুচ্চরিতং যং তথাগতো রক্খেয্য – ‘মা মে ইদং পরো অঞ্ঞাসী’তি। পরিসুদ্ধাজীৰো, ভিক্খৰে, তথাগতো; নত্থি তথাগতস্স মিচ্ছাআজীৰো যং তথাগতো রক্খেয্য – ‘মা মে ইদং পরো অঞ্ঞাসী’তি। ইমানি চত্তারি তথাগতস্স অরক্খেয্যানি।
‘‘কতমেহি তীহি অনুপৰজ্জো? স্ৰাক্খাতধম্মো , ভিক্খৰে, তথাগতো। তত্র ৰত মং সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা দেৰো ৰা মারো ৰা ব্রহ্মা ৰা কোচি ৰা লোকস্মিং সহধম্মেন পটিচোদেস্সতি – ‘ইতিপি ত্ৰং ন স্ৰাক্খাতধম্মো’তি। নিমিত্তমেতং, ভিক্খৰে, ন সমনুপস্সামি। এতমহং এতংপহং (সী॰ স্যা॰), ভিক্খৰে , নিমিত্তং অসমনুপস্সন্তো খেমপ্পত্তো অভযপ্পত্তো ৰেসারজ্জপ্পত্তো ৰিহরামি।
‘‘সুপঞ্ঞত্তা খো পন মে, ভিক্খৰে, সাৰকানং নিব্বানগামিনী পটিপদা। যথাপটিপন্না মম সাৰকা আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরন্তি। তত্র ৰত মং সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা দেৰো ৰা মারো ৰা ব্রহ্মা ৰা কোচি ৰা লোকস্মিং সহধম্মেন পটিচোদেস্সতি – ‘ইতিপি তে ন সুপঞ্ঞত্তা সাৰকানং নিব্বানগামিনী পটিপদা। যথাপটিপন্না তৰ সাৰকা আসৰানং খযা…পে॰… সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরন্তী’তি। নিমিত্তমেতং, ভিক্খৰে, ন সমনুপস্সামি । এতমহং, ভিক্খৰে, নিমিত্তং অসমনুপস্সন্তো খেমপ্পত্তো অভযপ্পত্তো ৰেসারজ্জপ্পত্তো ৰিহরামি।
‘‘অনেকসতা খো পন মে, ভিক্খৰে, সাৰকপরিসা আসৰানং খযা…পে॰… সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরন্তি। তত্র ৰত মং সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা দেৰো ৰা মারো ৰা ব্রহ্মা ৰা কোচি ৰা লোকস্মিং সহধম্মেন পটিচোদেস্সতি – ‘ইতিপি তে ন অনেকসতা সাৰকপরিসা আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরন্তী’তি। নিমিত্তমেতং, ভিক্খৰে, ন সমনুপস্সামি। এতমহং, ভিক্খৰে, নিমিত্তং অসমনুপস্সন্তো খেমপ্পত্তো অভযপ্পত্তো ৰেসারজ্জপ্পত্তো ৰিহরামি। ইমেহি তীহি অনুপৰজ্জো।
‘‘ইমানি খো, ভিক্খৰে, চত্তারি তথাগতস্স অরক্খেয্যানি, ইমেহি চ তীহি অনুপৰজ্জো’’তি। পঞ্চমং।
৬. কিমিলসুত্তং
৫৯. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা কিমিলাযং ৰিহরতি নিচুলৰনে ৰেল়ুৰনে (সী॰ স্যা॰ কং॰ পী॰) অ॰ নি॰ ৫.২০২; ৭.৪০। অথ খো আযস্মা কিমিলো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা কিমিলো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কো নু খো, ভন্তে, হেতু কো পচ্চযো যেন তথাগতে পরিনিব্বুতে সদ্ধম্মো ন চিরট্ঠিতিকো হোতী’’তি?
‘‘ইধ , কিমিল, তথাগতে পরিনিব্বুতে ভিক্খূ ভিক্খুনিযো উপাসকা উপাসিকাযো সত্থরি অগারৰা ৰিহরন্তি অপ্পতিস্সা, ধম্মে অগারৰা ৰিহরন্তি অপ্পতিস্সা, সঙ্ঘে অগারৰা ৰিহরন্তি অপ্পতিস্সা, সিক্খায অগারৰা ৰিহরন্তি অপ্পতিস্সা, সমাধিস্মিং অগারৰা ৰিহরন্তি অপ্পতিস্সা, অপ্পমাদে অগারৰা ৰিহরন্তি অপ্পতিস্সা, পটিসন্থারে অগারৰা ৰিহরন্তি অপ্পতিস্সা। অযং খো, কিমিল, হেতু অযং পচ্চযো যেন তথাগতে পরিনিব্বুতে সদ্ধম্মো ন চিরট্ঠিতিকো হোতী’’তি।
‘‘কো পন, ভন্তে, হেতু কো পচ্চযো যেন তথাগতে পরিনিব্বুতে সদ্ধম্মো চিরট্ঠিতিকো হোতী’’তি? ‘‘ইধ, কিমিল, তথাগতে পরিনিব্বুতে ভিক্খূ ভিক্খুনিযো উপাসকা উপাসিকাযো সত্থরি সগারৰা ৰিহরন্তি সপ্পতিস্সা, ধম্মে সগারৰা ৰিহরন্তি সপ্পতিস্সা, সঙ্ঘে সগারৰা ৰিহরন্তি সপ্পতিস্সা, সিক্খায সগারৰা ৰিহরন্তি সপ্পতিস্সা, সমাধিস্মিং সগারৰা ৰিহরন্তি সপ্পতিস্সা, অপ্পমাদে সগারৰা ৰিহরন্তি সপ্পতিস্সা, পটিসন্থারে সগারৰা ৰিহরন্তি সপ্পতিস্সা। অযং খো, কিমিল, হেতু অযং পচ্চযো যেন তথাগতে পরিনিব্বুতে সদ্ধম্মো চিরট্ঠিতিকো হোতী’’তি। ছট্ঠং।
৭. সত্তধম্মসুত্তং
৬০. ‘‘সত্তহি , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু নচিরস্সেৰ আসৰানং খযা…পে॰… সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য। কতমেহি সত্তহি ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সদ্ধো হোতি, সীলৰা হোতি, বহুস্সুতো হোতি, পটিসল্লীনো হোতি, আরদ্ধৰীরিযো হোতি, সতিমা হোতি, পঞ্ঞৰা হোতি। ইমেহি খো, ভিক্খৰে, সত্তহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু নচিরস্সেৰ আসৰানং খযা…পে॰… সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্যা’’তি। সত্তমং।
৮. পচলাযমানসুত্তং
৬১. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা ভগ্গেসু ৰিহরতি সুসুমারগিরে ভেসকল়াৰনে মিগদাযে। তেন খো পন সমযেন আযস্মা মহামোগ্গল্লানো মগধেসু কল্লৰাল়পুত্তগামে কল্লৰালমুত্তগামে (স্যা॰) পচলাযমানো নিসিন্নো হোতি। অদ্দসা খো ভগৰা দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন আযস্মন্তং মহামোগ্গল্লানং মগধেসু কল্লৰাল়পুত্তগামে পচলাযমানং নিসিন্নং। দিস্ৰা – সেয্যথাপি নাম বলৰা পুরিসো সমিঞ্জিতং ৰা বাহং পসারেয্য, পসারিতং ৰা বাহং সমিঞ্জেয্য, এৰমেৰং – ভগ্গেসু সুসুমারগিরে ভেসকল়াৰনে মিগদাযে অন্তরহিতো মগধেসু কল্লৰাল়পুত্তগামে আযস্মতো মহামোগ্গল্লানস্স সম্মুখে পাতুরহোসি। নিসীদি ভগৰা পঞ্ঞত্তে আসনে। নিসজ্জ খো ভগৰা আযস্মন্তং মহামোগ্গল্লানং এতদৰোচ –
‘‘পচলাযসি নো ত্ৰং, মোগ্গল্লান, পচলাযসি নো ত্ৰং, মোগ্গল্লানা’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’ । ‘‘তস্মাতিহ, মোগ্গল্লান, যথাসঞ্ঞিস্স তে ৰিহরতো তং মিদ্ধং ওক্কমতি, তং সঞ্ঞং মা মনসাকাসি মা মনসিকাসি (সী॰), মনসি করেয্যাসি (স্যা॰), মনসাকাসি (ক॰), তং সঞ্ঞং মা বহুলমকাসি তং সঞ্ঞং বহুলং করেয্যাসি (স্যা॰), তং সঞ্ঞং বহুলমকাসি (ক॰)। ঠানং খো পনেতং, মোগ্গল্লান, ৰিজ্জতি যং তে এৰং ৰিহরতো তং মিদ্ধং পহীযেথ’’।
‘‘নো চে তে এৰং ৰিহরতো তং মিদ্ধং পহীযেথ, ততো ত্ৰং, মোগ্গল্লান, যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং চেতসা অনুৰিতক্কেয্যাসি অনুৰিচারেয্যাসি, মনসা অনুপেক্খেয্যাসি। ঠানং খো পনেতং ৰিজ্জতি যং তে এৰং ৰিহরতো তং মিদ্ধং পহীযেথ।
‘‘নো চে তে এৰং ৰিহরতো তং মিদ্ধং পহীযেথ, ততো ত্ৰং, মোগ্গল্লান, যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন সজ্ঝাযং করেয্যাসি। ঠানং খো পনেতং ৰিজ্জতি যং তে এৰং ৰিহরতো তং মিদ্ধং পহীযেথ।
‘‘নো চে তে এৰং ৰিহরতো তং মিদ্ধং পহীযেথ, ততো ত্ৰং, মোগ্গল্লান, উভো কণ্ণসোতানি আৰিঞ্ছেয্যাসি আৰিঞ্জেয্যাসি (সী॰ স্যা॰), পাণিনা গত্তানি অনুমজ্জেয্যাসি। ঠানং খো পনেতং ৰিজ্জতি যং তে এৰং ৰিহরতো তং মিদ্ধং পহীযেথ।
‘‘নো চে তে এৰং ৰিহরতো তং মিদ্ধং পহীযেথ, ততো ত্ৰং, মোগ্গল্লান, উট্ঠাযাসনা উদকেন অক্খীনি অনুমজ্জিত্ৰা পনিঞ্জিত্ৰা (ক॰) দিসা অনুৰিলোকেয্যাসি , নক্খত্তানি তারকরূপানি উল্লোকেয্যাসি। ঠানং খো পনেতং ৰিজ্জতি যং তে এৰং ৰিহরতো তং মিদ্ধং পহীযেথ।
‘‘নো চে তে এৰং ৰিহরতো তং মিদ্ধং পহীযেথ, ততো ত্ৰং, মোগ্গল্লান, আলোকসঞ্ঞং মনসি করেয্যাসি, দিৰাসঞ্ঞং অধিট্ঠহেয্যাসি – যথা দিৰা তথা রত্তিং যথা রত্তিং তথা দিৰা। ইতি ৰিৰটেন ৰিৰট্টেন (স্যা॰), মিদ্ধৰিগতেন (ক॰) চেতসা অপরিযোনদ্ধেন সপ্পভাসং চিত্তং ভাৰেয্যাসি। ঠানং খো পনেতং ৰিজ্জতি যং তে এৰং ৰিহরতো তং মিদ্ধং পহীযেথ।
‘‘নো চে তে এৰং ৰিহরতো তং মিদ্ধং পহীযেথ, ততো ত্ৰং, মোগ্গল্লান, পচ্ছাপুরেসঞ্ঞী পচ্ছাপুরে তথাসঞ্ঞী (কত্থচি) চঙ্কমং অধিট্ঠহেয্যাসি অন্তোগতেহি ইন্দ্রিযেহি অবহিগতেন মানসেন। ঠানং খো পনেতং ৰিজ্জতি যং তে এৰং ৰিহরতো তং মিদ্ধং পহীযেথ।
‘‘নো চে তে এৰং ৰিহরতো তং মিদ্ধং পহীযেথ, ততো ত্ৰং, মোগ্গল্লান, দক্খিণেন পস্সেন সীহসেয্যং কপ্পেয্যাসি পাদে পাদং অচ্চাধায সতো সম্পজানো উট্ঠানসঞ্ঞং মনসি করিত্ৰা। পটিবুদ্ধেন চ পটিবুদ্ধেনেৰ (স্যা॰) তে, মোগ্গল্লান, খিপ্পঞ্ঞেৰ পচ্চুট্ঠাতব্বং – ‘ন সেয্যসুখং ন পস্সসুখং ন মিদ্ধসুখং অনুযুত্তো ৰিহরিস্সামী’তি। এৰঞ্হি তে, মোগ্গল্লান, সিক্খিতব্বং।
‘‘তস্মাতিহ, মোগ্গল্লান, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘ন উচ্চাসোণ্ডং পগ্গহেত্ৰা কুলানি উপসঙ্কমিস্সামী’তি। এৰঞ্হি তে, মোগ্গল্লান, সিক্খিতব্বং। সচে, মোগ্গল্লান, ভিক্খু উচ্চাসোণ্ডং পগ্গহেত্ৰা কুলানি উপসঙ্কমতি, সন্তি হি, মোগ্গল্লান, কুলেসু কিচ্চকরণীযানি। যেহি মনুস্সা আগতং ভিক্খুং ন মনসি করোন্তি, তত্র ভিক্খুস্স এৰং হোতি – ‘কোসু নাম ইদানি মং ইমস্মিং কুলে পরিভিন্দি, ৰিরত্তরূপা দানিমে মযি মনুস্সা’তি। ইতিস্স অলাভেন মঙ্কুভাৰো, মঙ্কুভূতস্স উদ্ধচ্চং, উদ্ধতস্স অসংৰরো, অসংৰুতস্স আরা চিত্তং সমাধিম্হা।
‘‘তস্মাতিহ, মোগ্গল্লান, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘ন ৰিগ্গাহিককথং কথেস্সামী’তি। এৰঞ্হি তে, মোগ্গল্লান, সিক্খিতব্বং। ৰিগ্গাহিকায, মোগ্গল্লান, কথায সতি কথাবাহুল্লং পাটিকঙ্খং, কথাবাহুল্লে সতি উদ্ধচ্চং, উদ্ধতস্স অসংৰরো, অসংৰুতস্স আরা চিত্তং সমাধিম্হা নাহং মোগ্গলান সব্বেহেৰ সমগ্গং ৰণ্ণযামি গহট্ঠেহি। পব্বজিতেহি খো অহং মোগ্গল্লান সমগ্গং ৰণ্ণযামি (ক॰)। নাহং, মোগ্গল্লান, সব্বেহেৰ সংসগ্গং ৰণ্ণযামি। ন পনাহং , মোগ্গল্লান, সব্বেহেৰ সংসগ্গং ন ৰণ্ণযামি। সগহট্ঠপব্বজিতেহি খো অহং, মোগ্গল্লান, সংসগ্গং ন ৰণ্ণযামি নাহং মোগ্গল্লান সব্বেহেৰ সমগ্গং ৰণ্ণযামি গহট্ঠেহি, পব্বজিতেহি খো অহং মোগ্গল্লান সমগ্গং ৰণ্ণযামি (ক॰)। যানি চ খো তানি সেনাসনানি অপ্পসদ্দানি অপ্পনিগ্ঘোসানি ৰিজনৰাতানি মনুস্সরাহস্সেয্যকানি মনুস্সরাহসেয্যকানি (সী॰ স্যা॰) পটিসল্লানসারুপ্পানি তথারূপেহি সেনাসনেহি সংসগ্গং সমগ্গং (ক॰) ৰণ্ণযামী’’তি।
এৰং ৰুত্তে আযস্মা মহামোগ্গল্লানো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কিত্তাৰতা নু খো, ভন্তে, ভিক্খু সংখিত্তেন তণ্হাসঙ্খযৰিমুত্তো হোতি অচ্চন্তনিট্ঠো অচ্চন্তযোগক্খেমী অচ্চন্তব্রহ্মচারী অচ্চন্তপরিযোসানো সেট্ঠো দেৰমনুস্সান’’ন্তি?
‘‘ইধ, মোগ্গল্লান, ভিক্খুনো সুতং হোতি – ‘সব্বে ধম্মা নালং অভিনিৰেসাযা’তি; এৰঞ্চেতং, মোগ্গল্লান, ভিক্খুনো সুতং হোতি – ‘সব্বে ধম্মা নালং অভিনিৰেসাযা’তি। সো সব্বং ধম্মং অভিজানাতি, সব্বং ধম্মং অভিঞ্ঞায সব্বং ধম্মং পরিজানাতি। সব্বং ধম্মং পরিঞ্ঞায যংকিঞ্চি ৰেদনং ৰেদিযতি সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা। সো তাসু ৰেদনাসু অনিচ্চানুপস্সী ৰিহরতি, ৰিরাগানুপস্সী ৰিহরতি, নিরোধানুপস্সী ৰিহরতি, পটিনিস্সগ্গানুপস্সী ৰিহরতি। সো তাসু ৰেদনাসু অনিচ্চানুপস্সী ৰিহরন্তো ৰিরাগানুপস্সী ৰিহরন্তো নিরোধানুপস্সী ৰিহরন্তো পটিনিস্সগ্গানুপস্সী ৰিহরন্তো ন কিঞ্চি ন চ কিঞ্চি (সী॰ স্যা॰ ক॰) ম॰ নি॰ ১.৩৯০ পস্সিতব্বং লোকে উপাদিযতি, অনুপাদিযং ন পরিতস্সতি, অপরিতস্সং পচ্চত্তংযেৰ পরিনিব্বাযতি। ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’তি পজানাতি। এত্তাৰতা খো, মোগ্গল্লান, ভিক্খু সংখিত্তেন তণ্হাসঙ্খযৰিমুত্তো হোতি অচ্চন্তনিট্ঠো অচ্চন্তযোগক্খেমী অচ্চন্তব্রহ্মচারী অচ্চন্তপরিযোসানো সেট্ঠো দেৰমনুস্সান’’ন্তি। অট্ঠমং।
৯. মেত্তসুত্তং
৬২. ইতিৰু॰ ২২ ইতিৰুত্তকেপি ‘‘মা , ভিক্খৰে, পুঞ্ঞানং ভাযিত্থ। সুখস্সেতং, ভিক্খৰে , অধিৰচনং যদিদং পুঞ্ঞানি যদিদং পুঞ্ঞন্তি (সী॰), যদিদং পুঞ্ঞানি (ক॰)। অভিজানামি খো পনাহং ভিক্খৰে দীঘরত্তং ইট্ঠং (স্যা॰), ভিক্খৰে দীঘরত্তং পুঞ্ঞানং ইট্ঠং (?), ভিক্খৰে, দীঘরত্তং কতানং পুঞ্ঞানং দীঘরত্তং ইট্ঠং ভিক্খৰে দীঘরত্তং ইট্ঠং (স্যা॰), ভিক্খৰে দীঘরত্তং পুঞ্ঞানং ইট্ঠং (?) কন্তং মনাপং ৰিপাকং পচ্চনুভূতং। সত্ত ৰস্সানি মেত্তং চিত্তং ভাৰেসিং । সত্ত ৰস্সানি মেত্তং চিত্তং ভাৰেত্ৰা সত্ত সংৰট্টৰিৰট্টকপ্পে নযিমং লোকং পুনাগমাসিং। সংৰট্টমানে সুদাহং সংৰট্টমানস্সুদাহং (ক॰), ভিক্খৰে, লোকে আভস্সরূপগো হোমি, ৰিৰট্টমানে লোকে সুঞ্ঞং ব্রহ্মৰিমানং উপপজ্জামি।
‘‘তত্র সুদং, ভিক্খৰে, ব্রহ্মা হোমি মহাব্রহ্মা অভিভূ অনভিভূতো অঞ্ঞদত্থুদসো ৰসৰত্তী। ছত্তিংসক্খত্তুং খো পনাহং, ভিক্খৰে, সক্কো অহোসিং দেৰানমিন্দো; অনেকসতক্খত্তুং রাজা অহোসিং চক্কৰত্তী ধম্মিকো ধম্মরাজা চাতুরন্তো ৰিজিতাৰী জনপদত্থাৰরিযপ্পত্তো সত্তরতনসমন্নাগতো। তস্স ময্হং, ভিক্খৰে, ইমানি সত্ত রতনানি অহেসুং, সেয্যথিদং – চক্করতনং, হত্থিরতনং, অস্সরতনং, মণিরতনং, ইত্থিরতনং, গহপতিরতনং, পরিণাযকরতনমেৰ সত্তমং। পরোসহস্সং খো পন মে, ভিক্খৰে, পুত্তা অহেসুং সূরা ৰীরঙ্গরূপা পরসেনপ্পমদ্দনা। সো ইমং পথৰিং সাগরপরিযন্তং অদণ্ডেন অসত্থেন ধম্মেন অভিৰিজিয অজ্ঝাৰসি’’ন্তি অজ্ঝাৰসন্তি (স্যা॰) অজ্ঝাৰসতি (সী॰ ক॰)।
‘‘পস্স পুঞ্ঞানং ৰিপাকং, কুসলানং সুখেসিনো সুখেসিনং (সী॰)।
মেত্তং চিত্তং ৰিভাৰেত্ৰা, সত্ত ৰস্সানি ভিক্খৰো ভিক্খৰে (ক॰)।
সত্তসংৰট্টৰিৰট্টকপ্পে , নযিমং লোকং পুনাগমিং পুনাগমং (স্যা॰)॥
‘‘সংৰট্টমানে লোকম্হি, হোমি আভস্সরূপগো।
ৰিৰট্টমানে লোকস্মিং, সুঞ্ঞব্রহ্মূপগো অহুং॥
‘‘সত্তক্খত্তুং মহাব্রহ্মা, ৰসৰত্তী তদা অহুং।
ছত্তিংসক্খত্তুং দেৰিন্দো, দেৰরজ্জমকারযিং॥
‘‘চক্কৰত্তী অহুং রাজা, জম্বুমণ্ডস্স জম্বুদীপস্স (সী॰), জম্বুসণ্ডস্স (স্যা॰) ইস্সরো।
মুদ্ধাৰসিত্তো মুদ্ধাভিসিত্তো (ক॰) খত্তিযো, মনুস্সাধিপতী অহুং॥
‘‘অদণ্ডেন অসত্থেন, ৰিজেয্য পথৰিং ইমং।
অসাহসেন কম্মেন ধম্মেন (সী॰ স্যা॰), সমেন অনুসাসি তং॥
‘‘ধম্মেন রজ্জং কারেত্ৰা, অস্মিং পথৰিমণ্ডলে।
মহদ্ধনে মহাভোগে, অড্ঢে অজাযিহং কুলে॥
‘‘সব্বকামেহি সম্পন্নে সম্পুণ্ণে (ক॰), রতনেহি চ সত্তহি।
বুদ্ধা সঙ্গাহকা লোকে, তেহি এতং সুদেসিতং॥
‘‘এসো হেতু মহন্তস্স, পথব্যো মে ন ৰিপজ্জতি এস হেতু মহন্তস্স, পুথব্যো যেন ৰুচ্চতি (সী॰ স্যা॰)।
পহূতৰিত্তূপকরণো, রাজা হোতি হোমি (সী॰ স্যা॰) পতাপৰা॥
‘‘ইদ্ধিমা যসৰা হোতি হোমি (সী॰ স্যা॰), জম্বুমণ্ডস্স জম্বুসণ্ডস্স (সী॰ স্যা॰) ইস্সরো।
কো সুত্ৰা নপ্পসীদেয্য, অপি কণ্হাভিজাতিযো॥
‘‘তস্মা হি অত্তকামেন অত্থকামেন (স্যা॰ ক॰), মহত্তমভিকঙ্খতা।
সদ্ধম্মো গরুকাতব্বো, সরং বুদ্ধানসাসন’’ন্তি॥ নৰমং।
১০. ভরিযাসুত্তং
৬৩. অথ খো ভগৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায যেন অনাথপিণ্ডিকস্স গহপতিস্স নিৰেসনং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি। তেন খো পন সমযেন অনাথপিণ্ডিকস্স গহপতিস্স নিৰেসনে মনুস্সা উচ্চাসদ্দা মহাসদ্দা হোন্তি। অথ খো অনাথপিণ্ডিকো গহপতি যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নং খো অনাথপিণ্ডিকং গহপতিং ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘কিং নু তে, গহপতি, নিৰেসনে মনুস্সা উচ্চাসদ্দা মহাসদ্দা কেৰট্টা মঞ্ঞে মচ্ছৰিলোপে’’তি? ‘‘অযং, ভন্তে, সুজাতা ঘরসুণ্হা অড্ঢকুলা আনীতা। সা নেৰ সস্সুং আদিযতি, ন সসুরং আদিযতি, ন সামিকং আদিযতি, ভগৰন্তম্পি ন সক্করোতি ন গরুং করোতি ন মানেতি ন পূজেতী’’তি।
অথ খো ভগৰা সুজাতং ঘরসুণ্হং আমন্তেসি – ‘‘এহি, সুজাতে’’তি! ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো সুজাতা ঘরসুণ্হা ভগৰতো পটিস্সুত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নং খো সুজাতং ঘরসুণ্হং ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘সত্ত খো ইমা, সুজাতে, পুরিসস্স ভরিযাযো। কতমা সত্ত? ৰধকসমা, চোরীসমা, অয্যসমা, মাতাসমা, ভগিনীসমা, সখীসমা, দাসীসমা। ইমা খো, সুজাতে, সত্ত পুরিসস্স ভরিযাযো। তাসং ত্ৰং কতমা’’তি? ‘‘ন খো অহং নাহং (স্যা॰), ভন্তে, ইমস্স ভগৰতা সংখিত্তেন ভাসিতস্স ৰিত্থারেন অত্থং আজানামি। সাধু মে, ভন্তে, ভগৰা তথা ধম্মং দেসেতু যথাহং ইমস্স ভগৰতা সংখিত্তেন ভাসিতস্স ৰিত্থারেন অত্থং জানেয্য’’ন্তি। ‘‘তেন হি, সুজাতে, সুণাহি, সাধুকং মনসি করোহি; ভাসিস্সামী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো সুজাতা ঘরসুণ্হা ভগৰতো পচ্চস্সোসি। ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘পদুট্ঠচিত্তা অহিতানুকম্পিনী,
অঞ্ঞেসু রত্তা অতিমঞ্ঞতে পতিং।
ধনেন কীতস্স ৰধায উস্সুকা,
যা এৰরূপা পুরিসস্স ভরিযা।
‘ৰধা চ ভরিযা’তি চ সা পৰুচ্চতি॥
‘‘যং ইত্থিযা ৰিন্দতি সামিকো ধনং,
সিপ্পং ৰণিজ্জঞ্চ কসিং অধিট্ঠহং।
অপ্পম্পি তস্স অপহাতুমিচ্ছতি,
যা এৰরূপা পুরিসস্স ভরিযা।
‘চোরী চ ভরিযা’তি চ সা পৰুচ্চতি॥
‘‘অকম্মকামা অলসা মহগ্ঘসা,
ফরুসা চ চণ্ডী দুরুত্তৰাদিনী।
উট্ঠাযকানং অভিভুয্য ৰত্ততি,
যা এৰরূপা পুরিসস্স ভরিযা।
‘অয্যা চ ভরিযা’তি চ সা পৰুচ্চতি॥
‘‘যা সব্বদা হোতি হিতানুকম্পিনী,
মাতাৰ পুত্তং অনুরক্খতে পতিং।
ততো ধনং সম্ভতমস্স রক্খতি,
যা এৰরূপা পুরিসস্স ভরিযা।
‘মাতা চ ভরিযা’তি চ সা পৰুচ্চতি॥
‘‘যথাপি জেট্ঠা ভগিনী কনিট্ঠকা কণিট্ঠা (সী॰), কনিট্ঠা (স্যা॰),
সগারৰা হোতি সকম্হি সামিকে।
হিরীমনা ভত্তুৰসানুৰত্তিনী,
যা এৰরূপা পুরিসস্স ভরিযা।‘ভগিনী চ ভরিযা’তি চ সা পৰুচ্চতি॥
‘‘যাচীধ দিস্ৰান পতিং পমোদতি,
সখী সখারংৰ চিরস্সমাগতং।
কোলেয্যকা সীলৰতী পতিব্বতা,
যা এৰরূপা পুরিসস্স ভরিযা।
‘সখী চ ভরিযা’তি চ সা পৰুচ্চতি॥
‘‘অক্কুদ্ধসন্তা ৰধদণ্ডতজ্জিতা,
অদুট্ঠচিত্তা পতিনো তিতিক্খতি।
অক্কোধনা ভত্তুৰসানুৰত্তিনী,
যা এৰরূপা পুরিসস্স ভরিযা।
‘দাসী চ ভরিযা’তি চ সা পৰুচ্চতি॥
‘‘যাচীধ ভরিযা ৰধকাতি ৰুচ্চতি,
‘চোরী চ অয্যা’তি চ যা পৰুচ্চতি।
দুস্সীলরূপা ফরুসা অনাদরা,
কাযস্স ভেদা নিরযং ৰজন্তি তা॥
‘‘যাচীধ মাতা ভগিনী সখীতি চ,
‘দাসী চ ভরিযা’তি চ সা পৰুচ্চতি।
সীলে ঠিতত্তা চিররত্তসংৰুতা,
কাযস্স ভেদা সুগতিং ৰজন্তি তা’’তি॥
‘‘ইমা খো, সুজাতে, সত্ত পুরিসস্স ভরিযাযো। তাসং ত্ৰং কতমা’’তি? ‘‘অজ্জতগ্গে মং, ভন্তে, ভগৰা দাসীসমং সামিকস্স ভরিযং ধারেতূ’’তি। দসমং।
১১. কোধনসুত্তং
৬৪. ‘‘সত্তিমে , ভিক্খৰে, ধম্মা সপত্তকন্তা সপত্তকরণা কোধনং আগচ্ছন্তি ইত্থিং ৰা পুরিসং ৰা। কতমে সত্ত? ইধ, ভিক্খৰে, সপত্তো সপত্তস্স এৰং ইচ্ছতি – ‘অহো ৰতাযং দুব্বণ্ণো অস্সা’তি! তং কিস্স হেতু? ন, ভিক্খৰে, সপত্তো সপত্তস্স ৰণ্ণৰতায নন্দতি। কোধনোযং কোধনাযং (ক॰), ভিক্খৰে, পুরিসপুগ্গলো কোধাভিভূতো কোধপরেতো, কিঞ্চাপি সো হোতি সুন্হাতো সুৰিলিত্তো কপ্পিতকেসমস্সু ওদাতৰত্থৰসনো ওদাতৰসনো (ক॰); অথ খো সো দুব্বণ্ণোৰ হোতি কোধাভিভূতো। অযং, ভিক্খৰে, পঠমো ধম্মো সপত্তকন্তো সপত্তকরণো কোধনং আগচ্ছতি ইত্থিং ৰা পুরিসং ৰা।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সপত্তো সপত্তস্স এৰং ইচ্ছতি – ‘অহো ৰতাযং দুক্খং সযেয্যা’তি! তং কিস্স হেতু? ন, ভিক্খৰে, সপত্তো সপত্তস্স সুখসেয্যায নন্দতি। কোধনোযং, ভিক্খৰে, পুরিসপুগ্গলো কোধাভিভূতো কোধপরেতো, কিঞ্চাপি সো পল্লঙ্কে সেতি গোনকত্থতে পটলিকত্থতে কদলিমিগপৰরপচ্চত্থরণে সউত্তরচ্ছদে উভতোলোহিতকূপধানে; অথ খো সো দুক্খঞ্ঞেৰ সেতি কোধাভিভূতো। অযং, ভিক্খৰে, দুতিযো ধম্মো সপত্তকন্তো সপত্তকরণো কোধনং আগচ্ছতি ইত্থিং ৰা পুরিসং ৰা।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সপত্তো সপত্তস্স এৰং ইচ্ছতি – ‘অহো ৰতাযং ন পচুরত্থো অস্সা’তি! তং কিস্স হেতু? ন, ভিক্খৰে, সপত্তো সপত্তস্স পচুরত্থতায নন্দতি । কোধনোযং , ভিক্খৰে, পুরিসপুগ্গলো কোধাভিভূতো কোধপরেতো, অনত্থম্পি গহেত্ৰা ‘অত্থো মে গহিতো’তি মঞ্ঞতি , অত্থম্পি গহেত্ৰা ‘অনত্থো মে গহিতো’তি মঞ্ঞতি। তস্সিমে ধম্মা অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰিপচ্চনীকা গহিতা দীঘরত্তং অহিতায দুক্খায সংৰত্তন্তি কোধাভিভূতস্স। অযং, ভিক্খৰে, ততিযো ধম্মো সপত্তকন্তো সপত্তকরণো কোধনং আগচ্ছতি ইত্থিং ৰা পুরিসং ৰা।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সপত্তো সপত্তস্স এৰং ইচ্ছতি – ‘অহো ৰতাযং ন ভোগৰা অস্সা’তি! তং কিস্স হেতু? ন, ভিক্খৰে, সপত্তো সপত্তস্স ভোগৰতায নন্দতি। কোধনস্স, ভিক্খৰে, পুরিসপুগ্গলস্স কোধাভিভূতস্স কোধপরেতস্স, যেপিস্স তে হোন্তি ভোগা উট্ঠানৰীরিযাধিগতা বাহাবলপরিচিতা সেদাৰক্খিত্তা ধম্মিকা ধম্মলদ্ধা, তেপি রাজানো রাজকোসং পৰেসেন্তি কোধাভিভূতস্স। অযং, ভিক্খৰে, চতুত্থো ধম্মো সপত্তকন্তো সপত্তকরণো কোধনং আগচ্ছতি ইত্থিং ৰা পুরিসং ৰা।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সপত্তো সপত্তস্স এৰং ইচ্ছতি – ‘অহো ৰতাযং ন যসৰা অস্সা’তি! তং কিস্স হেতু? ন, ভিক্খৰে, সপত্তো সপত্তস্স যসৰতায নন্দতি। কোধনোযং, ভিক্খৰে, পুরিসপুগ্গলো কোধাভিভূতো কোধপরেতো, যোপিস্স সো হোতি যসো অপ্পমাদাধিগতো, তম্হাপি ধংসতি কোধাভিভূতো। অযং, ভিক্খৰে, পঞ্চমো ধম্মো সপত্তকন্তো সপত্তকরণো কোধনং আগচ্ছতি ইত্থিং ৰা পুরিসং ৰা।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সপত্তো সপত্তস্স এৰং ইচ্ছতি – ‘অহো ৰতাযং ন মিত্তৰা অস্সা’তি! তং কিস্স হেতু? ন, ভিক্খৰে, সপত্তো সপত্তস্স মিত্তৰতায নন্দতি। কোধনং, ভিক্খৰে, পুরিসপুগ্গলং কোধাভিভূতং কোধপরেতং, যেপিস্স তে হোন্তি মিত্তামচ্চা ঞাতিসালোহিতা, তেপি আরকা পরিৰজ্জন্তি কোধাভিভূতং। অযং, ভিক্খৰে, ছট্ঠো ধম্মো সপত্তকন্তো সপত্তকরণো কোধনং আগচ্ছতি ইত্থিং ৰা পুরিসং ৰা।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সপত্তো সপত্তস্স এৰং ইচ্ছতি – ‘অহো ৰতাযং কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জেয্যা’তি! তং কিস্স হেতু? ন, ভিক্খৰে, সপত্তো সপত্তস্স সুগতিগমনে নন্দতি। কোধনোযং, ভিক্খৰে, পুরিসপুগ্গলো কোধাভিভূতো কোধপরেতো কাযেন দুচ্চরিতং চরতি, ৰাচায দুচ্চরিতং চরতি, মনসা দুচ্চরিতং চরতি। সো কাযেন দুচ্চরিতং চরিত্ৰা ৰাচায…পে॰… কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি কোধাভিভূতো। অযং, ভিক্খৰে, সত্তমো ধম্মো সপত্তকন্তো সপত্তকরণো কোধনং আগচ্ছতি ইত্থিং ৰা পুরিসং ৰা। ইমে খো, ভিক্খৰে, সত্ত ধম্মা সপত্তকন্তা সপত্তকরণা কোধনং আগচ্ছন্তি ইত্থিং ৰা পুরিসং ৰা’’তি।
‘‘কোধনো দুব্বণ্ণো হোতি, অথো দুক্খম্পি সেতি সো।
অথো অত্থং গহেত্ৰান, অনত্থং অধিপজ্জতি অধিগচ্ছতি (সী॰), পটিপজ্জতি (স্যা॰)॥
‘‘ততো কাযেন ৰাচায, ৰধং কত্ৰান কোধনো।
কোধাভিভূতো পুরিসো, ধনজানিং নিগচ্ছতি॥
‘‘কোধসম্মদসম্মত্তো , আযসক্যং আযসক্খং (স্যা॰) নিগচ্ছতি।
ঞাতিমিত্তা সুহজ্জা চ, পরিৰজ্জন্তি কোধনং॥
ইতিৰু॰ ৮৮ ইতিৰুত্তকেপি ‘‘অনত্থজননো কোধো, কোধো চিত্তপ্পকোপনো।
ভযমন্তরতো জাতং, তং জনো নাৰবুজ্ঝতি॥
‘‘কুদ্ধো অত্থং ন জানাতি, কুদ্ধো ধম্মং ন পস্সতি।
অন্ধতমং তদা হোতি, যং কোধো সহতে নরং॥
‘‘যং কুদ্ধো উপরোধেতি, সুকরং ৰিয দুক্করং।
পচ্ছা সো ৰিগতে কোধে, অগ্গিদড্ঢোৰ তপ্পতি॥
‘‘দুম্মঙ্কুযং পদস্সেতি সদস্সেতি (সী॰), পঠমং দস্সেতি (স্যা॰), ধূমং ধূমীৰ পাৰকো।
যতো পতাযতি কোধো, যেন কুজ্ঝন্তি মানৰা॥
‘‘নাস্স হিরী ন ওত্তপ্পং ন অস্স হিরী ওত্তপ্পঞ্চ (ক॰), ন ৰাচো হোতি গারৰো।
কোধেন অভিভূতস্স, ন দীপং হোতি কিঞ্চনং॥
‘‘তপনীযানি কম্মানি, যানি ধম্মেহি আরকা।
তানি আরোচযিস্সামি, তং সুণাথ যথা তথং॥
‘‘কুদ্ধো হি পিতরং হন্তি, হন্তি কুদ্ধো সমাতরং।
কুদ্ধো হি ব্রাহ্মণং হন্তি, হন্তি কুদ্ধো পুথুজ্জনং॥
‘‘যায মাতু ভতো পোসো, ইমং লোকং অৰেক্খতি।
তম্পি পাণদদিং সন্তিং, হন্তি কুদ্ধো পুথুজ্জনো॥
‘‘অত্তূপমা হি তে সত্তা, অত্তা হি পরমো পরমং (সী॰ স্যা॰) পিযো।
হন্তি কুদ্ধো পুথুত্তানং, নানারূপেসু মুচ্ছিতো॥
‘‘অসিনা হন্তি অত্তানং, ৰিসং খাদন্তি মুচ্ছিতা।
রজ্জুযা বজ্ঝ মীযন্তি, পব্বতামপি কন্দরে॥
‘‘ভূনহচ্চানি ভূতহচ্চানি (সী॰ স্যা॰) কম্মানি, অত্তমারণিযানি চ।
করোন্তা নাৰবুজ্ঝন্তি করোন্তো নাৰবুজ্ঝতি (ক॰), কোধজাতো পরাভৰো॥
‘‘ইতাযং কোধরূপেন, মচ্চুপাসো গুহাসযো।
তং দমেন সমুচ্ছিন্দে, পঞ্ঞাৰীরিযেন দিট্ঠিযা॥
‘‘যথা মেতং একমেতং (স্যা॰), একমেতং (সী॰) অকুসলং, সমুচ্ছিন্দেথ পণ্ডিতো।
তথেৰ ধম্মে সিক্খেথ, মা নো দুম্মঙ্কুযং অহু॥
‘‘ৰীতকোধা অনাযাসা, ৰীতলোভা অনুস্সুকা অনিস্সুকা (সী॰ স্যা॰) তদট্ঠকথাসু পন ‘‘অনুস্সুকা’’ ত্ৰেৰ দিস্সতি।
দন্তা কোধং পহন্ত্ৰান, পরিনিব্বন্তি অনাসৰা’’তি পরিনিব্বিস্সথনাসৰাতি (স্যা॰), পরিনিব্বিংসু অনাসৰাতি (ক॰)॥ একাদসমং।
অব্যাকতৰগ্গো ছট্ঠো।
তস্সুদ্দানং –
অব্যাকতো পুরিসগতি, তিস্স সীহ অরক্খিযং।
কিমিলং সত্ত পচলা, মেত্তা ভরিযা কোধেকাদসাতি॥