১. সম্বোধিৰগ্গো
১. সম্বোধিসুত্তৰণ্ণনা
১. নৰকনিপাতস্স সম্বোধিপক্খিকানন্তি চতুমগ্গসঙ্খাতস্স সম্বোধিস্স পক্খে ভৰানং, উপকারকানন্তি অত্থো। পাল়িযং আগতে নৰ ধম্মে সন্ধাযেৰং পুচ্ছতি। কা উপনিসাতি কো উপনিস্সযপচ্চযো। অভিসল্লেখন্তীতি অভিসল্লেখিকা। সমথৰিপস্সনাচিত্তস্স ৰিৰরণে সপ্পাযা উপকারকাতি চেতোৰিৰরণসপ্পাযা। অপ্পিচ্ছতং আরব্ভ পৰত্তা কথা অপ্পিচ্ছকথা। সেসেসুপি এসেৰ নযো।
অসুভা ভাৰেতব্বা রাগস্স পহানাযাতি অযমত্থো সালিলাযকোপমায ৰিভাৰেতব্বো – একো হি পুরিসো অসিতং গহেত্ৰা কোটিতো পট্ঠায সালিক্খেত্তে সালিযো লাযতি। অথস্স ৰতিং ভিন্দিত্ৰা গাৰো পৰিসিংসু। সো অসিতং ঠপেত্ৰা যট্ঠিং আদায তেনেৰ মগ্গেন গাৰো নীহরিত্ৰা ৰতিং পাকতিকং কত্ৰা পুনপি অসিতং আদায সালিযো লাযি। এত্থ সালিক্খেত্তং ৰিয বুদ্ধসাসনং দট্ঠব্বং, সালিলাযকো ৰিয যোগাৰচরো, অসিতং ৰিয পঞ্ঞা, লাযনকালো ৰিয ৰিপস্সনায কম্মকরণকালো, যট্ঠি ৰিয অসুভকম্মট্ঠানং, ৰতি ৰিয সংৰরো, ৰতিং ভিন্দিত্ৰা গাৰীনং
তত্থ রাগস্সাতি পঞ্চকামগুণিকরাগস্স। মেত্তাতি মেত্তাকম্মট্ঠানং। ব্যাপাদস্স পহানাযাতি ৰুত্তনযেনেৰ উপ্পন্নস্স কোপস্স পজহনত্থায। আনাপানস্সতীতি সোল়সৰত্থুকা আনাপানস্সতি। ৰিতক্কুপচ্ছেদাযাতি ৰুত্তনযেনেৰ উপ্পন্নানং ৰিতক্কানং উপচ্ছেদনত্থায। অস্মিমানসমুগ্ঘাতাযাতি অস্মীতি উপ্পজ্জনকস্স মানস্স সমুগ্ঘাতত্থায। অনত্তসঞ্ঞা সণ্ঠাতীতি অনিচ্চলক্খণে দিট্ঠে অনত্তলক্খণং দিট্ঠমেৰ হোতি। এতেসু হি তীসু লক্খণেসু একস্মিং দিট্ঠে ইতরদ্ৰযং দিট্ঠমেৰ হোতি। তেন ৰুত্তং – ‘‘অনিচ্চসঞ্ঞিনো, ভিক্খৰে, অনত্তসঞ্ঞা সণ্ঠাতী’’তি। দিট্ঠেৰ ধম্মে নিব্বানন্তি দিট্ঠেযেৰ ধম্মে অপচ্চযপরিনিব্বানঞ্চ পাপুণাতীতি ইমস্মিং সুত্তে ৰট্টৰিৰট্টং কথিতং।
২. নিস্সযসুত্তৰণ্ণনা
২. দুতিযে নিস্সযসম্পন্নোতি পতিট্ঠাসম্পন্নো। সদ্ধন্তি ওকপ্পনসদ্ধং। ৰীরিযন্তি কাযিকচেতসিকৰীরিযং। যংসাতি যং অস্স। অরিযায পঞ্ঞাযাতি সহৰিপস্সনায মগ্গপঞ্ঞায। সঙ্খাযাতি জানিত্ৰা। একং পটিসেৰতীতি সেৰিতব্বযুত্তকং সেৰতি। অধিৰাসেতীতি অধিৰাসেতব্বযুত্তকং অধিৰাসেতি। পরিৰজ্জেতীতি পরিৰজ্জেতব্বযুত্তকং পরিৰজ্জেতি। ৰিনোদেতীতি নীহরিতব্বযুত্তকং নীহরতি। এৰং খো ভিক্খূতি এৰং খো ভিক্খু উগ্গহপরিপুচ্ছাৰসেন চেৰ ধম্মৰৰত্থানৰসেন
৩. মেঘিযসুত্তৰণ্ণনা
৩. ততিযে চালিকাযন্তি এৰংনামকে নগরে। তং কির চলমগ্গং নিস্সায কতত্তা ওলোকেন্তানং চলমানং ৰিয উপট্ঠাতি, তস্মা চালিকাতি সঙ্খং গতং। চালিযপব্বতেতি সোপি পব্বতো সব্বসেতত্তা কাল়পক্খুপোসথে ওলোকেন্তানং চলমানো ৰিয উপট্ঠাতি, তস্মা চালিযপব্বতোতি ৰুত্তো। তত্থ মহন্তং ৰিহারং কারযিংসু। ইতি ভগৰা তং নগরং নিস্সায চালিকাপব্বতমহাৰিহারে ৰিহরতি। জন্তুগামন্তি এৰংনামকং অপরম্পি তস্সেৰ ৰিহারস্স গোচরগামং। জত্তুগামন্তিপি পধানত্থিকস্সাতি পধানকম্মিকস্স। পধানাযাতি সমণধম্মকরণত্থায। আগমেহি তাৰাতি সত্থা থেরস্স ৰচনং সুত্ৰা উপধারেন্তো ‘‘ন তাৰস্স ঞাণং পরিপক্ক’’ন্তি ঞত্ৰা পটিবাহন্তো এৰমাহ। এককম্হি তাৰাতি ইদং পনস্স ‘‘এৰমযং গন্ত্ৰাপি নত্থি কিঞ্চি উত্তরি করণীযন্তি চতূসু সচ্চেসু চতুন্নং কিচ্চানং কতত্তা অঞ্ঞং উত্তরি করণীযং নাম নত্থি। কতস্স ৰা পটিচযোতি অধিগতস্স ৰা পুন পটিচযোপি নত্থি। ন হি ভাৰিতমগ্গো পুন ভাৰীযতি, ন পহীনকিলেসানং পুন পহানং অত্থি। পধানন্তি খো, মেঘিয, ৰদমানং কিন্তি ৰদেয্যামাতি ‘‘সমণধম্মং করোমী’’তি তং ৰদমানং মযং অঞ্ঞং কিং নাম ৰদেয্যাম।
দিৰাৰিহারং নিসীদীতি দিৰাৰিহারত্থায নিসীদি। নিসীদন্তো চ যস্মিং মঙ্গলসিলাপট্টে পুব্বে অনুপটিপাটিযা পঞ্চ জাতিসতানি রাজা হুত্ৰা উয্যানকীল়িকং কীল়ন্তো তিৰিধনাটকপরিৰারো নিসীদি, তস্মিংযেৰ নিসীদি। অথস্স নিসিন্নকালতো পট্ঠায সমণভাৰো জহিতো ৰিয অহোসি, রাজৰেসং গহেত্ৰা নাটকৰরপরিৰুতো সেতচ্ছত্তস্স হেট্ঠা মহারহে পল্লঙ্কে নিসিন্নো ৰিয জাতো। অথস্স তং সম্পত্তিং অস্সাদযতো কামৰিতক্কো উদপাদি। সো তস্মিংযেৰ খণে মহাযোধেহি গহিতে দ্ৰে চোরে আনেত্ৰা পুরতো ঠপিতে ৰিয অদ্দস। তেসু একস্স ৰধং আণাপনৰসেনস্স ব্যাপাদৰিতক্কো উপ্পজ্জি, একস্স বন্ধনং আণাপনৰসেন ৰিহিংসাৰিতক্কো। এৰং সো লতাজালেন রুক্খো ৰিয মধুমক্খিকাহি মধুঘাতকো ৰিয অকুসলৰিতক্কেহি অথ খো আযস্মতো মেঘিযস্সাতিআদি ৰুত্তং। অন্ৰাসত্তাতি অনুবদ্ধা সম্পরিৰারিতা। যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমীতি এৰং পাপৰিতক্কেহি সম্পরিকিণ্ণো কম্মট্ঠানং সপ্পাযং কাতুং অসক্কোন্তো ‘‘ইদং ৰত দিস্ৰা দীঘদস্সী ভগৰা পটিসেধেসী’’তি সল্লক্খেত্ৰা ‘‘ইদং কারণং দসবলস্স আরোচেস্সামী’’তি নিসিন্নাসনতো ৰুট্ঠায যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি।
৪. নন্দকসুত্তৰণ্ণনা
৪. চতুত্থে উপট্ঠানসালাযন্তি ভোজনসালাযং। যেনুপট্ঠানসালাতি সত্থা নন্দকত্থেরেন মধুরস্সরেন আরদ্ধায ধম্মদেসনায সদ্দং সুত্ৰা, ‘‘আনন্দ, কো এসো উপট্ঠানসালায মধুরস্সরেন ধম্মং দেসেতী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ধম্মকথিকনন্দকত্থেরস্স অজ্জ, ভন্তে, ৰারো’’তি সুত্ৰা ‘‘অতিমধুরং কত্ৰা, আনন্দ, এসো ভিক্খু ধম্মং কথেতি, মযম্পি গন্ত্ৰা সুণিস্সামা’’তি ৰত্ৰা যেনুপট্ঠানসালা তেনুপসঙ্কমি। বহিদ্ৰারকোট্ঠকে অট্ঠাসীতি ছব্বণ্ণরস্মিযো চীৰরগব্ভে পটিচ্ছাদেত্ৰা অঞ্ঞাতকৰেসেন অট্ঠাসি। কথাপরিযোসানং আগমযমানোতি ‘‘ইদমৰোচা’’তি ইদং কথাৰসানং উদিক্খমানো ধম্মকথং সুণন্তো অট্ঠাসিযেৰ। অথাযস্মা আনন্দো নিক্খন্তে পঠমে যামে সত্থু সঞ্ঞং অগ্গল়ং আকোটেসীতি অগ্গনখেন দ্ৰারকৰাটং আকোটেসি।
সারজ্জমানরূপোতি হরাযমানো ওত্তপ্পমানো। দোমনস্সসারজ্জং পনস্স নত্থি। এত্তকম্পি নো নপ্পটিভাসেয্যাতি পটিসম্ভিদাপ্পত্তস্স অপ্পটিভানং নাম নত্থি। এত্তকম্পি ন কথেয্যন্তি দস্সেতি। সাধু সাধূতি থেরস্স ধম্মদেসনং সম্পহংসন্তো আহ। অযঞ্হেত্থ অত্থো ‘‘সুগহিতা চ তে ধম্মদেসনা সুকথিতা চা’’তি। কুলপুত্তানন্তি আচারকুলপুত্তানঞ্চেৰ জাতিকুলপুত্তানঞ্চ। অরিযো চ তুণ্হিভাৰোতি দুতিযজ্ঝানসমাপত্তিং সন্ধাযেৰমাহ। অধিপঞ্ঞাধম্মৰিপস্সনাযাতি সঙ্খারপরিগ্গহৰিপস্সনাঞাণস্স চতুপ্পাদকোতি ইদং ৰত্ৰাতি ইমং চতূহঙ্গেহি সমন্নাগতং ধম্মং কথযিত্ৰা। ৰিহারং পাৰিসীতি গন্ধকুটিং পৰিট্ঠো।
কালেন ধম্মস্সৰনেতি কালে কালে ধম্মস্সৰনস্মিং। ধম্মসাকচ্ছাযাতি পঞ্হকথায। গম্ভীরং অত্থপদন্তি গম্ভীরং গুল়্হং রহস্সং অত্থং। পঞ্ঞাযাতি পত্তো ৰা পজ্জতি ৰাতি অরহত্তং পত্তো ৰা পাপুণিস্সতি ৰাতি এৰং গুণসম্ভাৰনায সম্ভাৰেতি। অপ্পত্তমানসাতি অপ্পত্তঅরহত্তা, অরহত্তং ৰা অপ্পত্তং মানসং এতেসন্তিপি অপ্পত্তমানসা। দিট্ঠধম্মসুখৰিহারন্তি এত্থ দিট্ঠধম্মসুখৰিহারো লোকিযোপি ৰট্টতি লোকুত্তরোপি।
৫. বলসুত্তৰণ্ণনা
৫. পঞ্চমে অৰিজ্জাকোসজ্জসাৰজ্জঅস্সদ্ধিযেসু অকম্পনতো পঞ্ঞাবলাদীনি দট্ঠব্বানি। অকুসলসঙ্খাতাতি অকুসলাতি ঞাতা। এস নযো সব্বত্থ। নালমরিযাতি অরিযভাৰং কাতুং অসমত্থা, অরিযানং ৰা অননুচ্ছৰিকা। ৰোদিট্ঠাতি সুট্ঠু দিট্ঠা। ৰোচরিতাতি মনোদ্ৰারে সমুদাচারপ্পত্তা। অত্থিকস্সাতি ধম্মদেসনায অত্থিকস্স। আজীৰিকাভযন্তি জীৰিতৰুত্তিভযং। অসিলোকভযন্তি গরহাভযং। পরিসাসারজ্জভযন্তি পরিসং পত্ৰা সারজ্জং ওক্কমনভযং। ইমস্মিং
৬. সেৰনাসুত্তৰণ্ণনা
৬. ছট্ঠে জীৰিতপরিক্খারাতি জীৰিতসম্ভারা। সমুদানেতব্বাতি সমাহরিতব্বা। কসিরেন সমুদাগচ্ছন্তীতি দুক্খেন উপ্পজ্জন্তি। রত্তিভাগং ৰা দিৰসভাগং ৰাতি এত্থ রত্তিভাগে ঞত্ৰা রত্তিভাগেযেৰ পক্কমিতব্বং, রত্তিং চণ্ডৰাল়াদিপরিপন্থে সতি অরুণুগ্গমনং আগমেতব্বং। দিৰসভাগে ঞত্ৰা দিৰা পক্কমিতব্বং, দিৰা পরিপন্থে সতি সূরিযত্থঙ্গমনং আগমেতব্বং। সঙ্খাপীতি সামঞ্ঞত্থস্স ভাৰনাপারিপূরিআগমনং জানিত্ৰা। সো পুগ্গলোতি পদস্স পন ‘‘নানুবন্ধিতব্বো’’তি ইমিনা সম্বন্ধো। অনাপুচ্ছাতি ইধ পন তং পুগ্গলং অনাপুচ্ছা পক্কমিতব্বন্তি অত্থো। অপি পনুজ্জমানেনাতি অপি নিক্কড্ঢিযমানেন। এৰরূপো হি পুগ্গলো সচেপি
৭. সুতৰাসুত্তৰণ্ণনা
৭. সত্তমে পঞ্চ ঠানানি অজ্ঝাচরিতুন্তি পঞ্চ কারণানি অতিক্কমিতুং। পাণন্তি অন্তমসো কুন্থকিপিল্লিকং। অদিন্নন্তি অন্তমসো তিণসলাকম্পি পরসন্তকং। থেয্যসঙ্খাতন্তি থেয্যচিত্তেন। সন্নিধিকারকং কামে পরিভুঞ্জিতুন্তি সন্নিধিং কত্ৰা ঠপেত্ৰা বুদ্ধং পচ্চক্খাতুন্তি ‘‘ন বুদ্ধো অয’’ন্তি এৰং পটিক্খিপিতুং। ধম্মাদীসুপি এসেৰ নযো। এৰং তাৰ অট্ঠকথায আগতং। পাল়িযং পন ইমস্মিং সুত্তে অগতিগমনানি কথিতানি।
৮-১০. সজ্ঝসুত্তাদিৰণ্ণনা
৮-১০. অট্ঠমে বুদ্ধাদীনং পচ্চক্খানং কথিতং। নৰমে পুথুজ্জনেন সদ্ধিং গহিতত্তা ‘‘আহুনেয্যা’’তি ৰুত্তং। দসমে গোত্রভূতি সোতাপত্তিমগ্গস্স অনন্তরপচ্চযেন সিখাপত্তবলৰৰিপস্সনাচিত্তেন সমন্নাগতো। সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি।
সম্বোধৰগ্গো পঠমো।