(৬) ১. গোতমীৰগ্গো
১. গোতমীসুত্তৰণ্ণনা
৫১. ছট্ঠস্স সক্কেসু ৰিহরতীতি পঠমগমনেন গন্ত্ৰা ৰিহরতি। মহাপজাপতীতি পুত্তপজায চেৰ ধীতুপজায চ মহন্তত্তা এৰংলদ্ধনামা। যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমীতি ভগৰা কপিলপুরং গন্ত্ৰা পঠমমেৰ নন্দং পব্বাজেসি, সত্তমে দিৰসে রাহুলকুমারং। চুম্বটককলহে (দী॰ নি॰ অট্ঠ॰ ২.৩৩১; সং॰ নি॰ অট্ঠ॰ ১.১.৩৭) পন উভযনগরৰাসিকেসু যুদ্ধত্থায নিক্খন্তেসু সত্থা গন্ত্ৰা তে রাজানো সঞ্ঞাপেত্ৰা অত্তদণ্ডসুত্তং (সু॰ নি॰ ৯৪১ আদযো; মহানি॰ ১৭০ আদযো) কথেসি। রাজানো পসীদিত্ৰা অড্ঢতিযসতে অড্ঢতিযসতে কুমারে অদংসু, তানি পঞ্চ কুমারসতানি সত্থু সন্তিকে পব্বজিংসু, অথ নেসং পজাপতিযো সাসনং পেসেত্ৰা অনভিরতিং উপ্পাদযিংসু। সত্থা তেসং অনভিরতিযা উপ্পন্নভাৰং ঞত্ৰা তে পঞ্চসতে দহরভিক্খূ কুণালদহং নেত্ৰা অত্তনো কুণালকালে নিসিন্নপুব্বে পাসাণতলে নিসীদিত্ৰা কুণালজাতককথায (জা॰ ২.২১.কুণালজাতক) তেসং অনভিরতিং ৰিনোদেত্ৰা সব্বেপি তে সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাপেসি, পুন মহাৰনং আনেত্ৰা অরহত্তফলেতি। তেসং চিত্তজাননত্থং পুনপি পজাপতিযো সাসনং পহিণিংসু। তে ‘‘অভব্বা মযং ঘরাৰাসস্সা’’তি পটিসাসনং পহিণিংসু। তা ‘‘ন দানি অম্হাকং ঘরং গন্তুং যুত্তং, মহাপজাপতিযা সন্তিকং গন্ত্ৰা পব্বজ্জং অনুজানাপেত্ৰা পব্বজিস্সামা’’তি পঞ্চসতাপি মহাপজাপতিং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘অয্যে, অম্হাকং পব্বজ্জং অনুজানাপেথা’’তি আহংসু। মহাপজাপতী তা ইত্থিযো গহেত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি। সেতচ্ছত্তস্স হেট্ঠা রঞ্ঞো পরিনিব্বুতকালে উপসঙ্কমীতিপি ৰদন্তিযেৰ।
অলং গোতমি, মা তে রুচ্চীতি কস্মা পটিক্খিপি, ননু সব্বেসম্পি বুদ্ধানং চতস্সো পরিসা পক্কামীতি পুন কপিলপুরমেৰ পাৰিসি। যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰাতি বোধনেয্যসত্তানং উপনিস্সযং ওলোকেন্তো যথাজ্ঝাসযনে ৰিহরিত্ৰা। চারিকং পক্কামীতি মহাজনসঙ্গহং করোন্তো উত্তমায বুদ্ধসিরিযা অনোপমেন বুদ্ধৰিলাসেন অতুরিতচারিকং পক্কামি।
সম্বহুলাহি সাকিযানীহি সদ্ধিন্তি অন্তোনিৰেসনম্হিযেৰ দসবলং উদ্দিস্স পব্বজ্জাৰেসং গহেত্ৰা পঞ্চসতা সাকিযানিযো পব্বজ্জাৰেসংযেৰ গাহাপেত্ৰা সব্বাহিপি তাহি সম্বহুলাহি সাকিযানীহি সদ্ধিং। চারিকং পক্কামীতি গমনং অভিনীহরি। গমনাভিনীহরণকালে পন তা সুখুমালা রাজিত্থিযো পদসা গন্তুং ন সক্খিস্সন্তীতি সাকিযকোলিযরাজানো সোৰণ্ণসিৰিকাযো উপট্ঠাপযিংসু। তা পন ‘‘যানে আরুয্হ গচ্ছন্তীতি সত্থরি অগারৰো কতো হোতী’’তি একপণ্ণাসযোজনিকং পদসাৰ পটিপজ্জিংসু। রাজানোপি পুরতো চ পচ্ছতো চ আরক্খং সংৰিদহাপেত্ৰা তণ্ডুলসপ্পিতেলাদীনং সকটানি পূরাপেত্ৰা ‘‘গতট্ঠানে গতট্ঠানে আহারং পটিযাদেথা’’তি পুরিসে পেসযিংসু। সূনেহি পাদেহীতি তাসঞ্হি সুখুমালত্তা পাদেসু একো ফোটো উট্ঠেতি, একো ভিজ্জতি। উভো পাদা কতকট্ঠিসম্পরিকিণ্ণা ৰিয হুত্ৰা উদ্ধুমাতা জাতা। তেন ৰুত্তং – ‘‘সূনেহি পাদেহী’’তি। বহিদ্ৰারকোট্ঠকেতি দ্ৰারকোট্ঠকতো বহি। কস্মা পনেৰং
কিং নু ত্ৰং গোতমীতি কিং নু রাজকুলানং ৰিপত্তি উপ্পন্না, কেন ত্ৰং কারণেন এৰং ৰিৰণ্ণভাৰং পত্তা, সূনেহি পাদেহি…পে॰… ঠিতাতি। অঞ্ঞেনপি পরিযাযেনাতি অঞ্ঞেনপি কারণেন। বহুকারা, ভন্তেতিআদিনা তস্সা গুণং কথেত্ৰা পুন পব্বজ্জং যাচন্তো এৰমাহ। সত্থাপি ‘‘ইত্থিযো নাম পরিত্তপঞ্ঞা, একযাচিতমত্তেন পব্বজ্জায অনুঞ্ঞাতায ন মম সাসনং গরুং কত্ৰা গণ্হিস্সন্তী’’তি তিক্খত্তুং পটিক্খিপিত্ৰা ইদানি গরুং কত্ৰা গাহাপেতুকামতায সচে, আনন্দ, মহাপজাপতী গোতমী অট্ঠ গরুধম্মে পটিগ্গণ্হাতি, সাৰ’স্সা হোতু উপসম্পদাতিআদিমাহ। তত্থ সাৰস্সাতি সা এৰ অস্সা পব্বজ্জাপি উপসম্পদাপি হোতু।
তদহূপসম্পন্নস্সাতি তংদিৰসং উপসম্পন্নস্স। অভিৰাদনং পচ্চুট্ঠানং অঞ্জলিকম্মং সামীচিকম্মং কত্তব্বন্তি ওমানাতিমানে অকত্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন অভিৰাদনং, আসনা পচ্চুট্ঠায পচ্চুগ্গমনৰসেন পচ্চুট্ঠানং, দসনখে সমোধানেত্ৰা অঞ্জলিকম্মং, আসনপঞ্ঞাপনবীজনাদিকং অনুচ্ছৰিককম্মসঙ্খাতং অভিক্খুকে আৰাসেতি যত্থ ৰসন্তিযা অনন্তরাযেন ওৰাদত্থায উপসঙ্কমনট্ঠানে ওৰাদদাযকো আচরিযো নত্থি, অযং অভিক্খুকো আৰাসো নাম। এৰরূপে আৰাসে ৰস্সং ন উপগন্তব্বং। অন্ৰড্ঢমাসন্তি অনুপোসথিকং। ওৰাদূপসঙ্কমনন্তি ওৰাদত্থায উপসঙ্কমনং। দিট্ঠেনাতি চক্খুনা দিট্ঠেন। সুতেনাতি সোতেন সুতেন। পরিসঙ্কাযাতি দিট্ঠসুতৰসেন পরিসঙ্কিতেন। গরুধম্মন্তি গরুকং সঙ্ঘাদিসেসাপত্তিং। পক্খমানত্তন্তি অনূনানি পন্নরস দিৰসানি মানত্তং। ছসু ধম্মেসূতি ৰিকালভোজনচ্ছট্ঠেসু সিক্খাপদেসু। সিক্খিতসিক্খাযাতি একসিক্খম্পি অখণ্ডং কত্ৰা পূরিতসিক্খায। অক্কোসিতব্বো পরিভাসিতব্বোতি দসন্নং অক্কোসৰত্থূনং অঞ্ঞতরেন অক্কোসৰত্থুনা ন অক্কোসিতব্বো, ভযূপদংসনায যায কাযচি পরিভাসায ন পরিভাসিতব্বো।
ওৰটো ভিক্খুনীনং ভিক্খূসু ৰচনপথোতি ওৰাদানুসাসনধম্মকথাসঙ্খাতো ৰচনপথো ভিক্খুনীনং ভিক্খূসু ওৰরিতো পিহিতো, ন ভিক্খুনিযা কোচি ভিক্খু ওৰদিতব্বো অনুসাসিতব্বো ৰা ‘‘ভন্তে, পোরাণকত্থেরা ইদং চীৰরৰত্তং পূরযিংসূ’’তি এৰং পন পৰেণিৰসেন কথেতুং ৰট্টতি। অনোৰটো ভিক্খূনং ভিক্খুনীসু ৰচনপথোতি ভিক্খূনং পন ভিক্খুনীসু ৰচনপথো অনিৰারিতো, যথারুচি ওৰদিতুং অনুসাসিতুং ধম্মকথং কথেতুন্তি অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারতো পনেসা গরুধম্মকথা সমন্তপাসাদিকায ৰিনযসংৰণ্ণনায (পাচি॰ অট্ঠ॰ ১৪৮) ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা।
ইমে পন অট্ঠ গরুধম্মে সত্থু সন্তিকে উগ্গহেত্ৰা থেরেন অত্তনো আরোচিযমানে সুত্ৰাৰ মহাপজাপতিযা তাৰ মহন্তং দোমনস্সং খণেন সেয্যথাপি, ভন্তেতিআদিকং উদানং উদানেসি।
কুম্ভত্থেনকেহীতি কুম্ভে দীপং জালেত্ৰা তেন আলোকেন পরঘরে ভণ্ডং ৰিচিনিত্ৰা থেনকচোরেহি। সেতট্ঠিকা নাম রোগজাতীতি একো পাণকো নাল়মজ্ঝগতং কণ্ডং ৰিজ্ঝতি, যেন ৰিদ্ধা কণ্ডা নিক্খন্তম্পি সালিসীসং খীরং গহেতুং ন সক্কোতি। মঞ্জিট্ঠিকা নাম রোগজাতীতি উচ্ছূনং অন্তোরত্তভাৰো।
মহতো তল়াকস্স পটিকচ্চেৰ আল়িন্তি ইমিনা পন এতমত্থং দস্সেতি – যথা মহতো তল়াকস্স পাল়িযা অবদ্ধাযপি কিঞ্চি উদকং তিট্ঠতেৰ, পঠমমেৰ বদ্ধায পন যং অবদ্ধপচ্চযা ন তিট্ঠেয্য, তম্পি তিট্ঠেয্য, এৰমেৰ যে ইমে অনুপ্পন্নে ৰত্থুস্মিং পটিকচ্চেৰ অনতিক্কমনত্থায গরুধম্মা পঞ্ঞত্তা, তেসু অপঞ্ঞত্তেসু মাতুগামস্স পব্বজিতত্তা পঞ্চ ৰস্সসতানি সদ্ধম্মো ৰস্সসহস্সন্তি চেতং পটিসম্ভিদাপভেদপ্পত্তখীণাসৰানং ৰসেনেৰ ৰুত্তং, ততো পন উত্তরিপি সুক্খৰিপস্সকখীণাসৰৰসেন ৰস্সসহস্সং, অনাগামিৰসেন ৰস্সসহস্সং, সকদাগামিৰসেন ৰস্সসহস্সং, সোতাপন্নৰসেন ৰস্সসহস্সন্তি এৰং পঞ্চৰস্সসহস্সানি পটিৰেধসদ্ধম্মো ঠস্সতি। পরিযত্তিধম্মোপি তানিযেৰ। ন হি পরিযত্তিযা অসতি পটিৰেধো অত্থি, নাপি পরিযত্তিযা সতি পটিৰেধো ন হোতি। লিঙ্গং পন পরিযত্তিযা অন্তরহিতাযপি চিরং পৰত্তিস্সতীতি।
২. ওৰাদসুত্তৰণ্ণনা
৫২. দুতিযে বহুস্সুতোতি ইধ সকলস্সপি বুদ্ধৰচনস্স ৰসেন বহুস্সুতভাৰো ৰেদিতব্বো। গরুধম্মন্তি কাযসংসগ্গং। অযমেত্থ সঙ্খেপো। ভিক্খুনোৰাদকৰিনিচ্ছযো পন সমন্তপাসাদিকায (পাচি॰ অট্ঠ॰ ১৪৪ আদযো) ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো।
৩. সংখিত্তসুত্তৰণ্ণনা
৫৩. ততিযে সরাগাযাতি সরাগত্থায। ৰিরাগাযাতি ৰিরজ্জনত্থায। সংযোগাযাতি ৰট্টে সংযোগত্থায। ৰিসংযোগাযাতি ৰট্টে ৰিসংযোগভাৰত্থায। আচযাযাতি ৰট্টস্স ৰড্ঢনত্থায। নো অপচযাযাতি ন ৰট্টৰিদ্ধংসনত্থায। দুব্ভরতাযাতি দুপ্পোসনত্থায। নো সুভরতাযাতি ন সুখপোসনত্থায। ইমস্মিং সুত্তে পঠমৰারেন ৰট্টং কথিতং, দুতিযৰারেন ৰিৰট্টং কথিতং। ইমিনা চ পন ওৰাদেন গোতমী অরহত্তং পত্তাতি।
৪. দীঘজাণুসুত্তৰণ্ণনা
৫৪. চতুত্থে ব্যগ্ঘপজ্জাতি ইদমস্স পৰেণি নাম ৰসেন ইস্সত্থেনাতি ইস্সাসকম্মেন। তত্রুপাযাযাতি ‘‘ইমস্মিং কালে ইদং নাম কাতুং ৰট্টতী’’তি জাননে উপাযভূতায। ৰুদ্ধসীলিনোতি ৰড্ঢিতসীলা ৰুদ্ধসমাচারা। আযন্তি আগমনং। নাচ্চোগাল়্হন্তি নাতিমহন্তং। নাতিহীনন্তি নাতিকসিরং। পরিযাদাযাতি গহেত্ৰা খেপেত্ৰা। তত্থ যস্স ৰযতো দিগুণো আযো, তস্স ৰযো আযং পরিযাদাতুং ন সক্কোতি।
‘‘চতুধা ৰিভজে ভোগে, পণ্ডিতো ঘরমাৰসং।
একেন ভোগে ভুঞ্জেয্য, দ্ৰীহি কম্মং পযোজযে।
চতুত্থঞ্চ নিধাপেয্য, আপদাসু ভৰিস্সতী’’তি॥ (দী॰ নি॰ ৩.২৬৫) –
এৰং পটিপজ্জতো পন ৰযো আযং পরিযাদাতুং ন সক্কোতিযেৰ।
উদুম্বরখাদীৰাতি যথা উদুম্বরানি খাদিতুকামেন পক্কে উদুম্বররুক্খে চালিতে একপ্পহারেনেৰ বহূনি ফলানি পতন্তি, সো খাদিতব্বযুত্তকানি খাদিত্ৰা ইতরানি বহুতরানি পহায গচ্ছতি, এৰমেৰং যো আযতো ৰযং বহুতরং কত্ৰা ৰিপ্পকিরন্তো ভোগে পরিভুঞ্জতি, সো ‘‘উদুম্বরখাদিকংৰাযং কুলপুত্তো ভোগে খাদতী’’তি ৰুচ্চতি। অজেট্ঠমরণন্তি সমং জীৰিকং কপ্পেতীতি সম্মা জীৰিকং কপ্পেতি। সমজীৰিতাতি সমজীৰিতায জীৰিতা। অপাযমুখানীতি
উট্ঠাতা কম্মধেয্যেসূতি কম্মকরণট্ঠানেসু উট্ঠানৰীরিযসম্পন্নো। ৰিধানৰাতি ৰিদহনসম্পন্নো। সোত্থানং সম্পরাযিকন্তি সোত্থিভূতং সম্পরাযিকং। সচ্চনামেনাতি বুদ্ধত্তাযেৰ বুদ্ধোতি এৰং অৰিতথনামেন। চাগো পুঞ্ঞং পৰড্ঢতীতি চাগো চ সেসপুঞ্ঞঞ্চ পৰড্ঢতি। ইমস্মিং সুত্তে সদ্ধাদযো মিস্সকা কথিতা। পঞ্চমং উত্তানমেৰ।
৬. ভযসুত্তৰণ্ণনা
৫৬. ছট্ঠে গব্ভোতি গব্ভৰাসো। দিট্ঠধম্মিকাপীতি সন্দিট্ঠিকা গব্ভৰাসসদিসা পুনপি মনুস্সগব্ভা। সম্পরাযিকাপীতি ঠপেত্ৰা মনুস্সগব্ভে সেসগব্ভা। উভযং এতে কামা পৰুচ্চন্তীতি ভযঞ্চ দুক্খঞ্চ, ভযঞ্চ রোগো চ, ভযঞ্চ গণ্ডো চ, ভযঞ্চ সল্লঞ্চ, ভযঞ্চ সঙ্গো চ, ভযঞ্চ পঙ্কো চ, ভযঞ্চ গব্ভো চাতি এৰং উভযং এতে কামা পৰুচ্চন্তি। সাতরূপেনাতি কামসুখেন। পলিপথন্তি ৰট্টপলিপথং। অতিক্কম্মাতি ইমস্মিং ঠানে ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অস্স ভিক্খুনো অরহত্তপ্পত্তভাৰো গহিতো। এৰরূপং পজং জাতিজরূপেতং তীসু ভৰেসু ফন্দমানং অৰেক্খতীতি সুত্তে ৰট্টং কথেত্ৰা গাথাসু ৰিৰট্টং কথিতন্তি। সত্তমট্ঠমানি
৯-১০. পুগ্গলসুত্তদ্ৰযৰণ্ণনা
৫৯-৬০. নৰমে উজুভূতোতি কাযৰঙ্কাদীনং অভাৰেন উজুকো। পঞ্ঞাসীলসমাহিতোতি পঞ্ঞায চ সীলেন চ সমন্নাগতো। যজমানানন্তি দানং দদন্তানং। পুঞ্ঞপেক্খানন্তি পুঞ্ঞং ওলোকেন্তানং গৰেসন্তানং ওপধিকন্তি উপধিৰিপাকং, ওপধিভূতং ঠানং অপ্পমাণং। দসমে সমুক্কট্ঠোতি উক্কট্ঠো উত্তমো। সত্তানন্তি সব্বসত্তানং। সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি।
গোতমীৰগ্গো ছট্ঠো।