॥ নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স॥
অঙ্গুত্তরনিকাযো
অট্ঠকনিপাতপাল়ি
১. পঠমপণ্ণাসকং
১. মেত্তাৰগ্গো
১. মেত্তাসুত্তং
১. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি। ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ –
অ॰ নি॰ ১১.১৫ ‘‘মেত্তায, ভিক্খৰে, চেতোৰিমুত্তিযা আসেৰিতায ভাৰিতায বহুলীকতায যানীকতায ৰত্থুকতায অনুট্ঠিতায পরিচিতায সুসমারদ্ধায অট্ঠানিসংসা পাটিকঙ্খা। কতমে অট্ঠ? সুখং সুপতি, সুখং পটিবুজ্ঝতি, ন পাপকং সুপিনং পস্সতি, মনুস্সানং পিযো হোতি, অমনুস্সানং পিযো হোতি, দেৰতা রক্খন্তি, নাস্স অগ্গি ৰা ৰিসং ৰা সত্থং ৰা কমতি, উত্তরিং অপ্পটিৰিজ্ঝন্তো ব্রহ্মলোকূপগো হোতি। মেত্তায, ভিক্খৰে, চেতোৰিমুত্তিযা আসেৰিতায ভাৰিতায বহুলীকতায যানীকতায ৰত্থুকতায অনুট্ঠিতায পরিচিতায সুসমারদ্ধায ইমে অট্ঠানিসংসা পাটিকঙ্খা’’তি।
‘‘যো চ মেত্তং ভাৰযতি, অপ্পমাণং পটিস্সতো পতিস্সতো (সী॰)।
তনূ সংযোজনা হোন্তি, পস্সতো উপধিক্খযং॥
‘‘একম্পি চে পাণমদুট্ঠচিত্তো,
মেত্তাযতি কুসলী তেন হোতি।
সব্বে চ পাণে মনসানুকম্পী,
পহূতমরিযো পকরোতি পুঞ্ঞং॥
‘‘যে সত্তসণ্ডং পথৰিং ৰিজেত্ৰা,
রাজিসযো যজমানা অনুপরিযগা।
অস্সমেধং পুরিসমেধং,
সম্মাপাসং ৰাজপেয্যং নিরগ্গল়ং॥
‘‘মেত্তস্স চিত্তস্স সুভাৰিতস্স,
কলম্পি তে নানুভৰন্তি সোল়সিং।
চন্দপ্পভা তারগণাৰ সব্বে,
যথা ন অগ্ঘন্তি কলম্পি সোল়সিং অযং পাদো বহূসু ন দিস্সতি॥
‘‘যো ন হন্তি ন ঘাতেতি, ন জিনাতি ন জাপযে।
মেত্তংসো সব্বভূতানং, ৰেরং তস্স ন কেনচী’’তি॥ পঠমং।
২. পঞ্ঞাসুত্তং
২. ‘‘অট্ঠিমে , ভিক্খৰে, হেতূ অট্ঠ পচ্চযা আদিব্রহ্মচরিযিকায পঞ্ঞায অপ্পটিলদ্ধায পটিলাভায, পটিলদ্ধায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্তন্তি। কতমে অট্ঠ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সত্থারং উপনিস্সায ৰিহরতি অঞ্ঞতরং ৰা গরুট্ঠানিযং সব্রহ্মচারিং, যত্থস্স তিব্বং হিরোত্তপ্পং পচ্চুপট্ঠিতং হোতি পেমঞ্চ গারৰো চ। অযং , ভিক্খৰে, পঠমো হেতু পঠমো পচ্চযো আদিব্রহ্মচরিযিকায পঞ্ঞায অপ্পটিলদ্ধায পটিলাভায, পটিলদ্ধায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততি।
‘‘সো তং সত্থারং উপনিস্সায ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং ৰা গরুট্ঠানিযং সব্রহ্মচারিং, যত্থস্স তিব্বং হিরোত্তপ্পং পচ্চুপট্ঠিতং হোতি পেমং গারৰো চ, তে কালেন কালং উপসঙ্কমিত্ৰা পরিপুচ্ছতি পরিপঞ্হতি – ‘ইদং, ভন্তে, কথং; ইমস্স কো অত্থো’তি? তস্স তে আযস্মন্তো অৰিৰটঞ্চেৰ ৰিৰরন্তি, অনুত্তানীকতঞ্চ উত্তানী করোন্তি, অনেকৰিহিতেসু চ কঙ্খাঠানিযেসু ধম্মেসু কঙ্খং পটিৰিনোদেন্তি। অযং, ভিক্খৰে, দুতিযো হেতু দুতিযো পচ্চযো আদিব্রহ্মচরিযিকায পঞ্ঞায অপ্পটিলদ্ধায পটিলাভায, পটিলদ্ধায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততি।
‘‘সো তং ধম্মং সুত্ৰা দ্ৰযেন ৰূপকাসেন সম্পাদেতি – কাযৰূপকাসেন চ চিত্তৰূপকাসেন চ। অযং, ভিক্খৰে, ততিযো হেতু ততিযো পচ্চযো আদিব্রহ্মচরিযিকায পঞ্ঞায অপ্পটিলদ্ধায পটিলাভায, পটিলদ্ধায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততি।
‘‘সীলৰা হোতি, পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি আচারগোচরসম্পন্নো অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰী, সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু। অযং, ভিক্খৰে, চতুত্থো হেতু চতুত্থো পচ্চযো আদিব্রহ্মচরিযিকায পঞ্ঞায অপ্পটিলদ্ধায পটিলাভায, পটিলদ্ধায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততি।
‘‘বহুস্সুতো হোতি সুতধরো সুতসন্নিচযো। যে তে ধম্মা আদিকল্যাণা মজ্ঝেকল্যাণা পরিযোসানকল্যাণা সাত্থং সব্যঞ্জনং সত্থা সব্যঞ্জনা (ক॰ সী॰) কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং অভিৰদন্তি, তথারূপাস্স ধম্মা বহুস্সুতা হোন্তি ধাতা ধতা (সী॰ স্যা॰ কং॰ পী॰) ৰচসা পরিচিতা মনসানুপেক্খিতা দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা। অযং, ভিক্খৰে, পঞ্চমো হেতু পঞ্চমো পচ্চযো আদিব্রহ্মচরিযিকায পঞ্ঞায অপ্পটিলদ্ধায পটিলাভায, পটিলদ্ধায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততি।
‘‘আরদ্ধৰীরিযো ৰিহরতি অকুসলানং ধম্মানং পহানায, কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদায, থামৰা দল়্হপরক্কমো অনিক্খিত্তধুরো কুসলেসু ধম্মেসু। অযং, ভিক্খৰে, ছট্ঠো হেতু ছট্ঠো পচ্চযো আদিব্রহ্মচরিযিকায পঞ্ঞায অপ্পটিলদ্ধায পটিলাভায, পটিলদ্ধায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততি।
‘‘সঙ্ঘগতো খো পন অনানাকথিকো হোতি অতিরচ্ছানকথিকো। সামং ৰা ধম্মং ভাসতি পরং ৰা অজ্ঝেসতি অরিযং ৰা তুণ্হীভাৰং নাতিমঞ্ঞতি। অযং, ভিক্খৰে, সত্তমো হেতু সত্তমো পচ্চযো আদিব্রহ্মচরিযিকায পঞ্ঞায অপ্পটিলদ্ধায পটিলাভায, পটিলদ্ধায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততি।
‘‘পঞ্চসু খো পন উপাদানক্খন্ধেসু উদযব্বযানুপস্সী ৰিহরতি – ‘ইতি রূপং, ইতি রূপস্স সমুদযো, ইতি রূপস্স অত্থঙ্গমো; ইতি ৰেদনা, ইতি ৰেদনায সমুদযো, ইতি ৰেদনায অত্থঙ্গমো; ইতি সঞ্ঞা…পে॰… ইতি সঙ্খারা…পে॰… ইতি ৰিঞ্ঞাণং, ইতি ৰিঞ্ঞাণস্স সমুদযো, ইতি ৰিঞ্ঞাণস্স অত্থঙ্গমো’তি। অযং, ভিক্খৰে, অট্ঠমো হেতু অট্ঠমো পচ্চযো আদিব্রহ্মচরিযিকায পঞ্ঞায অপ্পটিলদ্ধায পটিলাভায, পটিলদ্ধায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততি।
‘‘তমেনং সব্রহ্মচারী এৰং সম্ভাৰেন্তি – ‘অযং খো আযস্মা সত্থারং উপনিস্সায ৰিহরতি অঞ্ঞতরং ৰা গরুট্ঠানিযং সব্রহ্মচারিং, যত্থস্স তিব্বং হিরোত্তপ্পং পচ্চুপট্ঠিতং হোতি পেমঞ্চ গারৰো চ। অদ্ধা অযমাযস্মা জানং জানাতি পস্সং পস্সতী’তি! অযম্পি ধম্মো পিযত্তায গরুত্তায পিযতায গরুতায (স্যা॰) ভাৰনায সামঞ্ঞায একীভাৰায সংৰত্ততি।
‘‘‘তং খো পনাযমাযস্মা সত্থারং উপনিস্সায ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং ৰা গরুট্ঠানিযং সব্রহ্মচারিং, যত্থস্স তিব্বং হিরোত্তপ্পং পচ্চুপট্ঠিতং হোতি পেমঞ্চ গারৰো চ, তে কালেন কালং উপসঙ্কমিত্ৰা পরিপুচ্ছতি পরিপঞ্হতি – ইদং, ভন্তে, কথং; ইমস্স কো অত্থোতি? তস্স তে আযস্মন্তো অৰিৰটঞ্চেৰ ৰিৰরন্তি, অনুত্তানীকতঞ্চ উত্তানী করোন্তি, অনেকৰিহিতেসু চ কঙ্খাঠানিযেসু ধম্মেসু কঙ্খং পটিৰিনোদেন্তি। অদ্ধা অযমাযস্মা জানং জানাতি পস্সং পস্সতী’তি! অযম্পি ধম্মো পিযত্তায গরুত্তায ভাৰনায সামঞ্ঞায একীভাৰায সংৰত্ততি।
‘‘‘তং খো পনাযমাযস্মা ধম্মং সুত্ৰা দ্ৰযেন ৰূপকাসেন সম্পাদেতি – কাযৰূপকাসেন চ চিত্তৰূপকাসেন চ। অদ্ধা অযমাযস্মা জানং জানাতি পস্সং পস্সতী’তি! অযম্পি ধম্মো পিযত্তায গরুত্তায ভাৰনায সামঞ্ঞায একীভাৰায সংৰত্ততি।
‘‘‘সীলৰা খো পনাযমাযস্মা পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি আচারগোচরসম্পন্নো অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰী, সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু। অদ্ধা অযমাযস্মা জানং জানাতি পস্সং পস্সতী’তি! অযম্পি ধম্মো পিযত্তায গরুত্তায ভাৰনায সামঞ্ঞায একীভাৰায সংৰত্ততি।
‘‘‘বহুস্সুতো খো পনাযমাযস্মা সুতধরো সুতসন্নিচযো। যে তে ধম্মা আদিকল্যাণা মজ্ঝেকল্যাণা পরিযোসানকল্যাণা সাত্থং সব্যঞ্জনং কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং অভিৰদন্তি, তথারূপাস্স ধম্মা বহুস্সুতা হোন্তি ধাতা ৰচসা পরিচিতা মনসানুপেক্খিতা দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা। অদ্ধা অযমাযস্মা জানং জানাতি পস্সং পস্সতী’তি! অযম্পি ধম্মো পিযত্তায গরুত্তায ভাৰনায সামঞ্ঞায একীভাৰায সংৰত্ততি।
‘‘‘আরদ্ধৰীরিযো খো পনাযমাযস্মা ৰিহরতি অকুসলানং ধম্মানং পহানায, কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদায, থামৰা দল়্হপরক্কমো অনিক্খিত্তধুরো কুসলেসু ধম্মেসু। অদ্ধা অযমাযস্মা জানং জানাতি পস্সং পস্সতী’তি! অযম্পি ধম্মো পিযত্তায গরুত্তায ভাৰনায সামঞ্ঞায একীভাৰায সংৰত্ততি।
‘‘‘সঙ্ঘগতো খো পনাযমাযস্মা অনানাকথিকো হোতি অতিরচ্ছানকথিকো। সামং ৰা ধম্মং ভাসতি পরং ৰা অজ্ঝেসতি অরিযং ৰা তুণ্হীভাৰং নাতিমঞ্ঞতি। অদ্ধা অযমাযস্মা জানং জানাতি পস্সং পস্সতী’তি! অযম্পি ধম্মো পিযত্তায গরুত্তায ভাৰনায সামঞ্ঞায একীভাৰায সংৰত্ততি।
‘‘‘পঞ্চসু খো পনাযমাযস্মা উপাদানক্খন্ধেসু উদযব্বযানুপস্সী ৰিহরতি – ইতি রূপং, ইতি রূপস্স সমুদযো, ইতি রূপস্স অত্থঙ্গমো; ইতি ৰেদনা…পে॰… ইতি সঞ্ঞা…পে॰… ইতি সঙ্খারা…পে॰… ইতি ৰিঞ্ঞাণং, ইতি ৰিঞ্ঞাণস্স সমুদযো, ইতি ৰিঞ্ঞাণস্স অত্থঙ্গমোতি। অদ্ধা অযমাযস্মা জানং জানাতি পস্সং পস্সতী’তি! অযম্পি ধম্মো পিযত্তায গরুত্তায ভাৰনায সামঞ্ঞায একীভাৰায সংৰত্ততি।
‘‘ইমে খো, ভিক্খৰে, অট্ঠ হেতূ অট্ঠ পচ্চযা আদিব্রহ্মচরিযিকায পঞ্ঞায অপ্পটিলদ্ধায পটিলাভায, পটিলদ্ধায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্তন্তী’’তি। দুতিযং।
৩. পঠমঅপ্পিযসুত্তং
৩. ‘‘অট্ঠহি , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং অপ্পিযো চ হোতি অমনাপো চ অগরু চ অভাৰনীযো চ। কতমেহি অট্ঠহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অপ্পিযপসংসী চ হোতি, পিযগরহী চ, লাভকামো চ, সক্কারকামো চ, অহিরিকো চ, অনোত্তপ্পী চ, পাপিচ্ছো চ, মিচ্ছাদিট্ঠি চ। ইমেহি খো, ভিক্খৰে, অট্ঠহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং অপ্পিযো চ হোতি অমনাপো চ অগরু চ অভাৰনীযো চ।
‘‘অট্ঠহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং পিযো চ হোতি মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চ। কতমেহি অট্ঠহি? ইধ , ভিক্খৰে, ভিক্খু ন অপ্পিযপসংসী চ হোতি, ন পিযগরহী চ, ন লাভকামো চ, ন সক্কারকামো চ, হিরীমা চ হোতি, ওত্তপ্পী চ, অপ্পিচ্ছো চ, সম্মাদিট্ঠি চ। ইমেহি খো, ভিক্খৰে, অট্ঠহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং পিযো চ হোতি মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চা’’তি। ততিযং।
৪. দুতিযঅপ্পিযসুত্তং
৪. ‘‘অট্ঠহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং অপ্পিযো চ হোতি অমনাপো চ অগরু চ অভাৰনীযো চ। কতমেহি অট্ঠহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু লাভকামো চ হোতি, সক্কারকামো চ, অনৰঞ্ঞত্তিকামো চ, অকালঞ্ঞূ চ, অমত্তঞ্ঞূ চ, অসুচি চ, বহুভাণী চ, অক্কোসকপরিভাসকো চ সব্রহ্মচারীনং। ইমেহি খো, ভিক্খৰে, অট্ঠহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং অপ্পিযো চ হোতি অমনাপো চ অগরু চ অভাৰনীযো চ।
‘‘অট্ঠহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং পিযো চ হোতি মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চ। কতমেহি অট্ঠহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন লাভকামো চ হোতি, ন সক্কারকামো চ, ন অনৰঞ্ঞত্তিকামো চ, কালঞ্ঞূ চ, মত্তঞ্ঞূ চ, সুচি চ, ন বহুভাণী চ, অনক্কোসকপরিভাসকো চ সব্রহ্মচারীনং। ইমেহি খো, ভিক্খৰে, অট্ঠহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং পিযো চ হোতি মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চা’’তি। চতুত্থং।
৫. পঠমলোকধম্মসুত্তং
৫. ‘‘অট্ঠিমে , ভিক্খৰে, লোকধম্মা লোকং অনুপরিৰত্তন্তি, লোকো চ অট্ঠ লোকধম্মে অনুপরিৰত্ততি। কতমে অট্ঠ? লাভো চ, অলাভো চ, যসো চ, অযসো চ, নিন্দা চ, পসংসা চ, সুখঞ্চ, দুক্খঞ্চ। ইমে খো, ভিক্খৰে, অট্ঠ লোকধম্মা লোকং অনুপরিৰত্তন্তি, লোকো চ ইমে অট্ঠ লোকধম্মে অনুপরিৰত্ততী’’তি।
‘‘লাভো অলাভো চ যসাযসো চ,
নিন্দা পসংসা চ সুখং দুখঞ্চ।
এতে অনিচ্চা মনুজেসু ধম্মা,
অসস্সতা ৰিপরিণামধম্মা॥
‘‘এতে চ ঞত্ৰা সতিমা সুমেধো,
অৰেক্খতি ৰিপরিণামধম্মে।
ইট্ঠস্স ধম্মা ন মথেন্তি চিত্তং,
অনিট্ঠতো নো পটিঘাতমেতি॥
‘‘তস্সানুরোধা অথ ৰা ৰিরোধা,
ৰিধূপিতা অত্থঙ্গতা ন সন্তি।
পদঞ্চ ঞত্ৰা ৰিরজং অসোকং,
সম্মপ্পজানাতি ভৰস্স পারগূ’’তি॥ পঞ্চমং।
৬. দুতিযলোকধম্মসুত্তং
৬. ‘‘অট্ঠিমে, ভিক্খৰে, লোকধম্মা লোকং অনুপরিৰত্তন্তি, লোকো চ অট্ঠ লোকধম্মে অনুপরিৰত্ততি। কতমে অট্ঠ? লাভো চ, অলাভো চ, যসো চ, অযসো চ, নিন্দা চ, পসংসা চ, সুখঞ্চ, দুক্খঞ্চ। ইমে খো, ভিক্খৰে, অট্ঠ লোকধম্মা লোকং অনুপরিৰত্তন্তি, লোকো চ ইমে অট্ঠ লোকধম্মে অনুপরিৰত্ততি।
‘‘অস্সুতৰতো, ভিক্খৰে, পুথুজ্জনস্স উপ্পজ্জতি লাভোপি অলাভোপি যসোপি অযসোপি নিন্দাপি পসংসাপি সুখম্পি দুক্খম্পি। সুতৰতোপি, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকস্স উপ্পজ্জতি লাভোপি অলাভোপি যসোপি অযসোপি নিন্দাপি পসংসাপি সুখম্পি দুক্খম্পি। তত্র, ভিক্খৰে, কো ৰিসেসো কো অধিপ্পযাসো অধিপ্পাযো (সী॰), অধিপ্পাযসো (স্যা॰ কং॰) অধি + প + যসু + ণ = অধিপ্পযাসো কিং নানাকরণং সুতৰতো অরিযসাৰকস্স অস্সুতৰতা পুথুজ্জনেনা’’তি? ‘‘ভগৰংমূলকা নো, ভন্তে, ধম্মা ভগৰংনেত্তিকা ভগৰংপটিসরণা। সাধু ৰত, ভন্তে, ভগৰন্তংযেৰ পটিভাতু এতস্স ভাসিতস্স অত্থো। ভগৰতো সুত্ৰা ভিক্খূ ধারেস্সন্তী’’তি।
‘‘তেন হি, ভিক্খৰে, সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ; ভাসিস্সামী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘অস্সুতৰতো, ভিক্খৰে, পুথুজ্জনস্স উপ্পজ্জতি লাভো। সো ন ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘উপ্পন্নো খো মে অযং লাভো; সো চ খো অনিচ্চো দুক্খো ৰিপরিণামধম্মো’তি যথাভূতং নপ্পজানাতি। উপ্পজ্জতি অলাভো…পে॰… উপ্পজ্জতি যসো… উপ্পজ্জতি অযসো… উপ্পজ্জতি নিন্দা… উপ্পজ্জতি পসংসা… উপ্পজ্জতি সুখং… উপ্পজ্জতি দুক্খং। সো ন ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘উপ্পন্নং খো মে ইদং দুক্খং; তঞ্চ খো অনিচ্চং দুক্খং ৰিপরিণামধম্ম’ন্তি যথাভূতং নপ্পজানাতি’’।
‘‘তস্স লাভোপি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতি, অলাভোপি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতি, যসোপি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতি, অযসোপি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতি, নিন্দাপি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতি, পসংসাপি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতি, সুখম্পি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতি, দুক্খম্পি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতি। সো উপ্পন্নং লাভং অনুরুজ্ঝতি, অলাভে পটিৰিরুজ্ঝতি; উপ্পন্নং যসং অনুরুজ্ঝতি, অযসে পটিৰিরুজ্ঝতি; উপ্পন্নং পসংসং অনুরুজ্ঝতি, নিন্দায পটিৰিরুজ্ঝতি; উপ্পন্নং সুখং অনুরুজ্ঝতি, দুক্খে পটিৰিরুজ্ঝতি। সো এৰং অনুরোধৰিরোধসমাপন্নো ন পরিমুচ্চতি জাতিযা জরায মরণেন সোকেহি পরিদেৰেহি দুক্খেহি দোমনস্সেহি উপাযাসেহি। ‘ন পরিমুচ্চতি দুক্খস্মা’তি ৰদামি’’।
‘‘সুতৰতো চ খো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকস্স উপ্পজ্জতি লাভো। সো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘উপ্পন্নো খো মে অযং লাভো; সো চ খো অনিচ্চো দুক্খো ৰিপরিণামধম্মো’তি যথাভূতং পজানাতি। উপ্পজ্জতি অলাভো…পে॰… উপ্পজ্জতি যসো… উপ্পজ্জতি অযসো… উপ্পজ্জতি নিন্দা… উপ্পজ্জতি পসংসা… উপ্পজ্জতি সুখং… উপ্পজ্জতি দুক্খং। সো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘উপ্পন্নং খো মে ইদং দুক্খং; তঞ্চ খো অনিচ্চং দুক্খং ৰিপরিণামধম্ম’ন্তি যথাভূতং পজানাতি’’।
‘‘তস্স লাভোপি চিত্তং ন পরিযাদায তিট্ঠতি, অলাভোপি চিত্তং ন পরিযাদায তিট্ঠতি, যসোপি চিত্তং ন পরিযাদায তিট্ঠতি, অযসোপি চিত্তং ন পরিযাদায তিট্ঠতি, নিন্দাপি চিত্তং ন পরিযাদায তিট্ঠতি, পসংসাপি চিত্তং ন পরিযাদায তিট্ঠতি, সুখম্পি চিত্তং ন পরিযাদায তিট্ঠতি, দুক্খম্পি চিত্তং ন পরিযাদায তিট্ঠতি। সো উপ্পন্নং লাভং নানুরুজ্ঝতি, অলাভে নপ্পটিৰিরুজ্ঝতি; উপ্পন্নং যসং নানুরুজ্ঝতি, অযসে নপ্পটিৰিরুজ্ঝতি; উপ্পন্নং পসংসং নানুরুজ্ঝতি, নিন্দায নপ্পটিৰিরুজ্ঝতি; উপ্পন্নং সুখং নানুরুজ্ঝতি, দুক্খে নপ্পটিৰিরুজ্ঝতি। সো এৰং অনুরোধৰিরোধৰিপ্পহীনো পরিমুচ্চতি জাতিযা জরায মরণেন সোকেহি পরিদেৰেহি দুক্খেহি দোমনস্সেহি উপাযাসেহি। ‘পরিমুচ্চতি দুক্খস্মা’তি ৰদামি। অযং খো, ভিক্খৰে, ৰিসেসো অযং অধিপ্পযাসো ইদং নানাকরণং সুতৰতো অরিযসাৰকস্স অস্সুতৰতা পুথুজ্জনেনা’’তি।
‘‘লাভো অলাভো চ যসাযসো চ,
নিন্দা পসংসা চ সুখং দুখঞ্চ।
এতে অনিচ্চা মনুজেসু ধম্মা,
অসস্সতা ৰিপরিণামধম্মা॥
‘‘এতে চ ঞত্ৰা সতিমা সুমেধো,
অৰেক্খতি ৰিপরিণামধম্মে।
ইট্ঠস্স ধম্মা ন মথেন্তি চিত্তং,
অনিট্ঠতো নো পটিঘাতমেতি॥
‘‘তস্সানুরোধা অথ ৰা ৰিরোধা,
ৰিধূপিতা অত্থঙ্গতা ন সন্তি।
পদঞ্চ ঞত্ৰা ৰিরজং অসোকং,
সম্মপ্পজানাতি ভৰস্স পারগূ’’তি॥ ছট্ঠং।
৭. দেৰদত্তৰিপত্তিসুত্তং
৭. একং সমযং ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি গিজ্ঝকূটে পব্বতে অচিরপক্কন্তে দেৰদত্তে। তত্র ভগৰা দেৰদত্তং আরব্ভ ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘সাধু, ভিক্খৰে, ভিক্খু কালেন কালং অত্তৰিপত্তিং পচ্চৰেক্খিতা হোতি। সাধু, ভিক্খৰে, ভিক্খু কালেন কালং পরৰিপত্তিং পচ্চৰেক্খিতা হোতি। সাধু, ভিক্খৰে, ভিক্খু কালেন কালং অত্তসম্পত্তিং পচ্চৰেক্খিতা হোতি। সাধু , ভিক্খৰে, ভিক্খু কালেন কালং পরসম্পত্তিং পচ্চৰেক্খিতা হোতি। অট্ঠহি, ভিক্খৰে, অসদ্ধম্মেহি অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো দেৰদত্তো আপাযিকো নেরযিকো কপ্পট্ঠো অতেকিচ্ছো’’।
চূল়ৰ॰ ৩৪৮ ‘‘কতমেহি অট্ঠহি? লাভেন হি, ভিক্খৰে, অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো দেৰদত্তো আপাযিকো নেরযিকো কপ্পট্ঠো অতেকিচ্ছো। অলাভেন, ভিক্খৰে…পে॰… যসেন, ভিক্খৰে… অযসেন, ভিক্খৰে… সক্কারেন, ভিক্খৰে… অসক্কারেন, ভিক্খৰে… পাপিচ্ছতায, ভিক্খৰে… পাপমিত্ততায, ভিক্খৰে, অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো দেৰদত্তো আপাযিকো নেরযিকো কপ্পট্ঠো অতেকিচ্ছো। ইমেহি খো, ভিক্খৰে, অট্ঠহি অসদ্ধম্মেহি অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো দেৰদত্তো আপাযিকো নেরযিকো কপ্পট্ঠো অতেকিচ্ছো।
‘‘সাধু, ভিক্খৰে, ভিক্খু উপ্পন্নং লাভং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরেয্য, উপ্পন্নং অলাভং…পে॰… উপ্পন্নং যসং… উপ্পন্নং অযসং… উপ্পন্নং সক্কারং … উপ্পন্নং অসক্কারং… উপ্পন্নং পাপিচ্ছতং… উপ্পন্নং পাপমিত্ততং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরেয্য।
‘‘কিঞ্চ কথঞ্চ (ক॰), ভিক্খৰে, ভিক্খু অত্থৰসং পটিচ্চ উপ্পন্নং লাভং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরেয্য, উপ্পন্নং অলাভং…পে॰… উপ্পন্নং যসং… উপ্পন্নং অযসং… উপ্পন্নং সক্কারং… উপ্পন্নং অসক্কারং… উপ্পন্নং পাপিচ্ছতং… উপ্পন্নং পাপমিত্ততং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরেয্য?
‘‘যং হিস্স, ভিক্খৰে, উপ্পন্নং লাভং অনভিভুয্য অনভিভূয্য অনভিভূয্য (ক॰) ৰিহরতো উপ্পজ্জেয্যুং আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা, উপ্পন্নং লাভং অভিভুয্য অভিভূয্য অভিভূয্য (ক॰) ৰিহরতো এৰংস তে আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা ন হোন্তি। যং হিস্স, ভিক্খৰে, উপ্পন্নং অলাভং…পে॰… উপ্পন্নং যসং… উপ্পন্নং অযসং… উপ্পন্নং সক্কারং… উপ্পন্নং অসক্কারং… উপ্পন্নং পাপিচ্ছতং… উপ্পন্নং পাপমিত্ততং অনভিভুয্য ৰিহরতো উপ্পজ্জেয্যুং আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা, উপ্পন্নং পাপমিত্ততং অভিভুয্য ৰিহরতো এৰংস তে আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা ন হোন্তি। ইদং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অত্থৰসং পটিচ্চ উপ্পন্নং লাভং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরেয্য, উপ্পন্নং অলাভং…পে॰… উপ্পন্নং যসং… উপ্পন্নং অযসং … উপ্পন্নং সক্কারং… উপ্পন্নং অসক্কারং… উপ্পন্নং পাপিচ্ছতং… উপ্পন্নং পাপমিত্ততং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরেয্য।
‘‘তস্মাতিহ , ভিক্খৰে, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘উপ্পন্নং লাভং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরিস্সাম, উপ্পন্নং অলাভং…পে॰… উপ্পন্নং যসং… উপ্পন্নং অযসং… উপ্পন্নং সক্কারং… উপ্পন্নং অসক্কারং… উপ্পন্নং পাপিচ্ছতং… উপ্পন্নং পাপমিত্ততং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরিস্সামা’তি। এৰঞ্হি ৰো, ভিক্খৰে, সিক্খিতব্ব’’ন্তি। সত্তমং।
৮. উত্তরৰিপত্তিসুত্তং
৮. একং সমযং আযস্মা উত্তরো মহিসৰত্থুস্মিং ৰিহরতি সঙ্খেয্যকে পব্বতে ৰটজালিকাযং ধৰজালিকাযং (সী॰), ৰট্টজালিকাযং (স্যা॰)। তত্র খো আযস্মা উত্তরো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘সাধাৰুসো, ভিক্খু কালেন কালং অত্তৰিপত্তিং পচ্চৰেক্খিতা হোতি। সাধাৰুসো, ভিক্খু কালেন কালং পরৰিপত্তিং পচ্চৰেক্খিতা হোতি। সাধাৰুসো, ভিক্খু কালেন কালং অত্তসম্পত্তিং পচ্চৰেক্খিতা হোতি। সাধাৰুসো, ভিক্খু কালেন কালং পরসম্পত্তিং পচ্চৰেক্খিতা হোতী’’তি।
তেন খো পন সমযেন ৰেস্সৰণো মহারাজা উত্তরায দিসায দক্খিণং দিসং গচ্ছতি কেনচিদেৰ করণীযেন। অস্সোসি খো ৰেস্সৰণো মহারাজা আযস্মতো উত্তরস্স মহিসৰত্থুস্মিং সঙ্খেয্যকে পব্বতে ৰটজালিকাযং ভিক্খূনং এৰং ধম্মং দেসেন্তস্স – ‘‘সাধাৰুসো, ভিক্খু কালেন কালং অত্তৰিপত্তিং পচ্চৰেক্খিতা হোতি। সাধাৰুসো, ভিক্খু কালেন কালং পরৰিপত্তিং পচ্চৰেক্খিতা হোতি। সাধাৰুসো, ভিক্খু কালেন কালং অত্তসম্পত্তিং পচ্চৰেক্খিতা হোতি। সাধাৰুসো, ভিক্খু কালেন কালং পরসম্পত্তিং পচ্চৰেক্খিতা হোতী’’তি।
অথ খো ৰেস্সৰণ্ণো মহারাজা – সেয্যথাপি নাম বলৰা পুরিসো সমিঞ্জিতং সম্মিঞ্জিতং (সী॰ স্যা॰ কং॰ পী॰) ৰা বাহং পসারেয্য, পসারিতং ৰা বাহং সমিঞ্জেয্য সম্মিঞ্জেয্য (সী॰ স্যা॰ কং॰ পী॰), এৰমেৰং মহিসৰত্থুস্মিং সঙ্খেয্যকে পব্বতে ৰটজালিকাযং অন্তরহিতো দেৰেসু তাৰতিংসেসু পাতুরহোসি। অথ খো ৰেস্সৰণ্ণো মহারাজা যেন সক্কো দেৰানমিন্দো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা সক্কং দেৰানমিন্দং এতদৰোচ – ‘‘যগ্ঘে মারিস, জানেয্যাসি! এসো আযস্মা উত্তরো মহিসৰত্থুস্মিং সঙ্খেয্যকে পব্বতে ৰটজালিকাযং ভিক্খূনং এৰং ধম্মং দেসেতি – ‘সাধাৰুসো, ভিক্খু কালেন কালং অত্তৰিপত্তিং পচ্চৰেক্খিতা হোতি । সাধাৰুসো, ভিক্খু কালেন কালং পরৰিপত্তিং…পে॰… অত্তসম্পত্তিং… পরসম্পত্তিং পচ্চৰেক্খিতা হোতী’’’তি।
অথ খো সক্কো দেৰানমিন্দো সেয্যথাপি নাম বলৰা পুরিসো সমিঞ্জিতং ৰা বাহং পসারেয্য, পসারিতং ৰা বাহং সমিঞ্জেয্য, এৰমেৰং দেৰেসু তাৰতিংসেসু অন্তরহিতো মহিসৰত্থুস্মিং সঙ্খেয্যকে পব্বতে ৰটজালিকাযং আযস্মতো উত্তরস্স সম্মুখে পাতুরহোসি। অথ খো সক্কো দেৰানমিন্দো যেনাযস্মা উত্তরো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং উত্তরং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি। একমন্তং ঠিতো খো সক্কো দেৰানমিন্দো আযস্মন্তং উত্তরং এতদৰোচ –
‘‘সচ্চং কির, ভন্তে, আযস্মা উত্তরো ভিক্খূনং এৰং ধম্মং দেসেসি – ‘সাধাৰুসো, ভিক্খু কালেন কালং অত্তৰিপত্তিং পচ্চৰেক্খিতা হোতি, সাধাৰুসো, ভিক্খু কালেন কালং পরৰিপত্তিং…পে॰… অত্তসম্পত্তিং… পরসম্পত্তিং পচ্চৰেক্খিতা হোতী’’’ তি? ‘‘এৰং, দেৰানমিন্দা’’তি। ‘‘কিং পনিদং কিং পন (স্যা॰), ভন্তে, আযস্মতো উত্তরস্স সকং পটিভানং সকপটিভানং উপাদায (ক॰), উদাহু তস্স ভগৰতো ৰচনং অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্সা’’তি? ‘‘তেন হি, দেৰানমিন্দ, উপমং তে করিস্সামি। উপমায মিধেকচ্চে ৰিঞ্ঞূ পুরিসা ভাসিতস্স অত্থং আজান’’ন্তি।
‘‘সেয্যথাপি, দেৰানমিন্দ, গামস্স ৰা নিগমস্স ৰা অৰিদূরে মহাধঞ্ঞরাসি। ততো মহাজনকাযো ধঞ্ঞং আহরেয্য – কাজেহিপি পিটকেহিপি উচ্ছঙ্গেহিপি অঞ্জলীহিপি । যো নু খো, দেৰানমিন্দ, তং মহাজনকাযং উপসঙ্কমিত্ৰা এৰং পুচ্ছেয্য – ‘কুতো ইমং ধঞ্ঞং আহরথা’তি, কথং ব্যাকরমানো নু খো, দেৰানমিন্দ, সো মহাজনকাযো সম্মা ব্যাকরমানো ব্যাকরেয্যা’’তি? ‘‘‘অমুম্হা মহাধঞ্ঞরাসিম্হা আহরামা’তি খো, ভন্তে, সো মহাজনকাযো সম্মা ব্যাকরমানো ব্যাকরেয্যা’’তি। ‘‘এৰমেৰং খো, দেৰানমিন্দ, যং কিঞ্চি সুভাসিতং সব্বং তং তস্স ভগৰতো ৰচনং অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স। ততো উপাদাযুপাদায মযং চঞ্ঞে চ ভণামা’’তি।
‘‘অচ্ছরিযং, ভন্তে, অব্ভুতং ভন্তে! যাৰ সুভাসিতং চিদং আযস্মতা উত্তরেন – ‘যং কিঞ্চি সুভাসিতং সব্বং তং তস্স ভগৰতো ৰচনং অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স । ততো উপাদাযুপাদায মযং চঞ্ঞে চ ভণামা’তি। একমিদং, ভন্তে উত্তর, সমযং ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি গিজ্ঝকূটে পব্বতে অচিরপক্কন্তে দেৰদত্তে। তত্র খো ভগৰা দেৰদত্তং আরব্ভ ভিক্খূ আমন্তেসি –
‘‘সাধু, ভিক্খৰে, ভিক্খু কালেন কালং অত্তৰিপত্তিং পচ্চৰেক্খিতা হোতি। সাধু, ভিক্খৰে, ভিক্খু কালেন কালং পরৰিপত্তিং…পে॰… অত্তসম্পত্তিং… পরসম্পত্তিং পচ্চৰেক্খিতা হোতি। অট্ঠহি, ভিক্খৰে, অসদ্ধম্মেহি অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো দেৰদত্তো আপাযিকো নেরযিকো কপ্পট্ঠো অতেকিচ্ছো। কতমেহি অট্ঠহি? লাভেন হি, ভিক্খৰে, অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো দেৰদত্তো আপাযিকো নেরযিকো কপ্পট্ঠো অতেকিচ্ছো; অলাভেন, ভিক্খৰে…পে॰… যসেন, ভিক্খৰে … অযসেন, ভিক্খৰে… সক্কারেন, ভিক্খৰে… অসক্কারেন, ভিক্খৰে… পাপিচ্ছতায, ভিক্খৰে… পাপমিত্ততায , ভিক্খৰে, অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো দেৰদত্তো আপাযিকো নেরযিকো কপ্পট্ঠো অতেকিচ্ছো। ইমেহি খো, ভিক্খৰে, অট্ঠহি অসদ্ধম্মেহি অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো দেৰদত্তো আপাযিকো নেরযিকো কপ্পট্ঠো অতেকিচ্ছো।
‘‘সাধু, ভিক্খৰে, ভিক্খু উপ্পন্নং লাভং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরেয্য; উপ্পন্নং অলাভং…পে॰… উপ্পন্নং যসং… উপ্পন্নং অযসং… উপ্পন্নং সক্কারং… উপ্পন্নং অসক্কারং… উপ্পন্নং পাপিচ্ছতং… উপ্পন্নং পাপমিত্ততং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরেয্য।
‘‘কিঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অত্থৰসং পটিচ্চ উপ্পন্নং লাভং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরেয্য; উপ্পন্নং অলাভং…পে॰… উপ্পন্নং যসং… উপ্পন্নং অযসং… উপ্পন্নং সক্কারং… উপ্পন্নং অসক্কারং… উপ্পন্নং পাপিচ্ছতং… উপ্পন্নং পাপমিত্ততং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরেয্য?
‘‘যং হিস্স, ভিক্খৰে, উপ্পন্নং লাভং অনভিভুয্য ৰিহরতো উপ্পজ্জেয্যুং আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা, উপ্পন্নং লাভং অভিভুয্য ৰিহরতো এৰংস তে আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা ন হোন্তি। যং হিস্স, ভিক্খৰে, উপ্পন্নং অলাভং…পে॰… উপ্পন্নং যসং… উপ্পন্নং অযসং… উপ্পন্নং সক্কারং… উপ্পন্নং অসক্কারং… উপ্পন্নং পাপিচ্ছতং… উপ্পন্নং পাপমিত্ততং অনভিভুয্য ৰিহরতো উপ্পজ্জেয্যুং আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা, উপ্পন্নং পাপমিত্ততং অভিভুয্য ৰিহরতো এৰংস তে আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা ন হোন্তি। ইদং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অত্থৰসং পটিচ্চ উপ্পন্নং লাভং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরেয্য; উপ্পন্নং অলাভং…পে॰… উপ্পন্নং যসং… উপ্পন্নং অযসং… উপ্পন্নং সক্কারং… উপ্পন্নং অসক্কারং… উপ্পন্নং পাপিচ্ছতং … উপ্পন্নং পাপমিত্ততং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরেয্য।
‘‘তস্মাতিহ, ভিক্খৰে, এৰং সিক্খিতব্বং – উপ্পন্নং লাভং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরিস্সাম, উপ্পন্নং অলাভং…পে॰… উপ্পন্নং যসং… উপ্পন্নং অযসং… উপ্পন্নং সক্কারং… উপ্পন্নং অসক্কারং… উপ্পন্নং পাপিচ্ছতং… উপ্পন্নং পাপমিত্ততং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরিস্সামাতি। এৰঞ্হি ৰো, ভিক্খৰে, সিক্খিতব্ব’’ন্তি।
‘‘এত্তাৰতা, ভন্তে উত্তর, মনুস্সেসু চতস্সো পরিসা – ভিক্খূ, ভিক্খুনিযো, উপাসকা, উপাসিকাযো। নাযং ধম্মপরিযাযো কিস্মিঞ্চি উপট্ঠিতো পতিট্ঠিতো (সী॰ স্যা॰)। উগ্গণ্হতু, ভন্তে, আযস্মা উত্তরো ইমং ধম্মপরিযাযং। পরিযাপুণাতু, ভন্তে, আযস্মা উত্তরো ইমং ধম্মপরিযাযং। ধারেতু, ভন্তে, আযস্মা উত্তরো ইমং ধম্মপরিযাযং। অত্থসংহিতো অযং, ভন্তে, ধম্মপরিযাযো আদিব্রহ্মচরিযকো’’তি আদিব্রহ্মচরিযিকো (সী॰ ক॰)। অট্ঠমং।
৯. নন্দসুত্তং
৯. ‘‘‘কুলপুত্তো’তি, ভিক্খৰে, নন্দং সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য। ‘বলৰা’তি, ভিক্খৰে, নন্দং সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য। ‘পাসাদিকো’তি, ভিক্খৰে, নন্দং সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য। ‘তিব্বরাগো’তি, ভিক্খৰে, নন্দং সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য। কিমঞ্ঞত্র, ভিক্খৰে, নন্দো ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারো, ভোজনে মত্তঞ্ঞূ, জাগরিযং অনুযুত্তো, সতিসম্পজঞ্ঞেন সমন্নাগতো, যেহি যেন (ক॰) নন্দো সক্কোতি পরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং চরিতুং! তত্রিদং, ভিক্খৰে, নন্দস্স ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারতায হোতি। সচে , ভিক্খৰে, নন্দস্স পুরত্থিমা দিসা আলোকেতব্বা হোতি, সব্বং চেতসা সমন্নাহরিত্ৰা নন্দো পুরত্থিমং দিসং আলোকেতি – ‘এৰং মে পুরত্থিমং দিসং আলোকযতো নাভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰিস্সন্তী’তি। ইতিহ তত্থ সম্পজানো হোতি।
‘‘সচে , ভিক্খৰে, নন্দস্স পচ্ছিমা দিসা আলোকেতব্বা হোতি…পে॰… উত্তরা দিসা আলোকেতব্বা হোতি… দক্খিণা দিসা আলোকেতব্বা হোতি… উদ্ধং উল্লোকেতব্বা হোতি… অধো ওলোকেতব্বা হোতি… অনুদিসা অনুৰিলোকেতব্বা হোতি, সব্বং চেতসা সমন্নাহরিত্ৰা নন্দো অনুদিসং অনুৰিলোকেতি – ‘এৰং মে অনুদিসং অনুৰিলোকযতো নাভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰিস্সন্তী’তি। ইতিহ তত্থ সম্পজানো হোতি। ইদং খো, ভিক্খৰে, নন্দস্স ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারতায হোতি।
‘‘তত্রিদং, ভিক্খৰে, নন্দস্স ভোজনে মত্তঞ্ঞুতায হোতি। ইধ, ভিক্খৰে, নন্দো পটিসঙ্খা যোনিসো আহারং আহারেতি – ‘নেৰ দৰায ন মদায ন মণ্ডনায ন ৰিভূসনায, যাৰদেৰ ইমস্স কাযস্স ঠিতিযা যাপনায ৰিহিংসূপরতিযা ব্রহ্মচরিযানুগ্গহায ইতি পুরাণঞ্চ ৰেদনং পটিহঙ্খামি, নৰঞ্চ ৰেদনং ন উপ্পাদেস্সামি, যাত্রা চ মে ভৰিস্সতি অনৰজ্জতা চ ফাসুৰিহারো চা’তি। ইদং খো, ভিক্খৰে, নন্দস্স ভোজনে মত্তঞ্ঞুতায হোতি।
‘‘তত্রিদং, ভিক্খৰে, নন্দস্স জাগরিযানুযোগস্মিং হোতি। ইধ , ভিক্খৰে, নন্দো দিৰসং চঙ্কমেন নিসজ্জায আৰরণীযেহি ধম্মেহি চিত্তং পরিসোধেতি; রত্তিযা পঠমং যামং চঙ্কমেন নিসজ্জায আৰরণীযেহি ধম্মেহি চিত্তং পরিসোধেতি ; রত্তিযা মজ্ঝিমং যামং দক্খিণেন পস্সেন সীহসেয্যং কপ্পেতি পাদে পাদং অচ্চাধায সতো সম্পজানো উট্ঠানসঞ্ঞং মনসি করিত্ৰা; রত্তিযা পচ্ছিমং যামং পচ্চুট্ঠায চঙ্কমেন নিসজ্জায আৰরণীযেহি ধম্মেহি চিত্তং পরিসোধেতি। ইদং খো, ভিক্খৰে, নন্দস্স জাগরিযানুযোগস্মিং হোতি।
‘‘তত্রিদং, ভিক্খৰে, নন্দস্স সতিসম্পজঞ্ঞস্মিং হোতি। ইধ, ভিক্খৰে, নন্দস্স ৰিদিতা ৰেদনা উপ্পজ্জন্তি, ৰিদিতা উপট্ঠহন্তি, ৰিদিতা অব্ভত্থং গচ্ছন্তি; ৰিদিতা সঞ্ঞা…পে॰… ৰিদিতা ৰিতক্কা…পে॰… অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। ইদং খো, ভিক্খৰে, নন্দস্স সতিসম্পজঞ্ঞস্মিং হোতি।
‘‘কিমঞ্ঞত্র, ভিক্খৰে, নন্দো ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারো, ভোজনে মত্তঞ্ঞূ, জাগরিযং অনুযুত্তো , সতিসম্পজঞ্ঞেন সমন্নাগতো, যেহি নন্দো সক্কোতি পরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং চরিতু’’ন্তি! নৰমং।
১০. কারণ্ডৰসুত্তং
১০. একং সমযং ভগৰা চম্পাযং ৰিহরতি গগ্গরায পোক্খরণিযা তীরে। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ ভিক্খুং আপত্তিযা চোদেন্তি। সো ভিক্খু ভিক্খূহি আপত্তিযা চোদিযমানো অঞ্ঞেনাঞ্ঞং পটিচরতি, বহিদ্ধা কথং অপনামেতি, কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোতি।
অথ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘নিদ্ধমথেতং , ভিক্খৰে, পুগ্গলং; নিদ্ধমথেতং, ভিক্খৰে, পুগ্গলং। অপনেয্যেসো অপনেয্যো সো (সী॰), অপনেয্যো (স্যা॰), ভিক্খৰে, পুগ্গলো। কিং ৰো তেন পরপুত্তেন ৰিসোধিতেন কিং ৰোপরপুত্তো ৰিহেঠিযতি (সী॰), কিং পরপুত্তো ৰিহেঠেতি (স্যা॰), কিং ৰো পরপুত্তা ৰিহেঠেতি (পী॰), কিং সো পরপুত্তো ৰিসোধেতি (ক॰)! ইধ , ভিক্খৰে, একচ্চস্স পুগ্গলস্স তাদিসংযেৰ হোতি অভিক্কন্তং পটিক্কন্তং আলোকিতং ৰিলোকিতং সমিঞ্জিতং পসারিতং সঙ্ঘাটিপত্তচীৰরধারণং, সেয্যথাপি অঞ্ঞেসং ভদ্দকানং ভিক্খূনং – যাৰস্স ভিক্খূ আপত্তিং ন পস্সন্তি। যতো চ খ্ৰস্স ভিক্খূ আপত্তিং পস্সন্তি, তমেনং এৰং জানন্তি – ‘সমণদূসীৰাযং সমণরূপী (ক॰) সমণপলাপো সমণকারণ্ডৰো’তি সমণকরণ্ডৰোতি (ক॰)। তমেনং ইতি ৰিদিত্ৰা বহিদ্ধা নাসেন্তি। তং কিস্স হেতু? মা অঞ্ঞে ভদ্দকে ভিক্খূ দূসেসী’’তি!
‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, সম্পন্নে যৰকরণে যৰদূসী যৰরূপী (ক॰) জাযেথ যৰপলাপো যৰকারণ্ডৰোতি। তস্স তাদিসংযেৰ মূলং হোতি, সেয্যথাপি অঞ্ঞেসং ভদ্দকানং যৰানং; তাদিসংযেৰ নাল়ং হোতি, সেয্যথাপি অঞ্ঞেসং ভদ্দকানং যৰানং; তাদিসংযেৰ পত্তং হোতি, সেয্যথাপি অঞ্ঞেসং ভদ্দকানং যৰানং – যাৰস্স সীসং ন নিব্বত্ততি। যতো চ খ্ৰস্স সীসং নিব্বত্ততি, তমেনং এৰং জানন্তি – ‘যৰদূসীৰাযং যৰপলাপো যৰকারণ্ডৰো’তি । তমেনং ইতি ৰিদিত্ৰা সমূলং উপ্পাটেত্ৰা বহিদ্ধা যৰকরণস্স ছড্ডেন্তি। তং কিস্স হেতু? মা অঞ্ঞে ভদ্দকে যৰে দূসেসীতি!
‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চস্স পুগ্গলস্স তাদিসংযেৰ হোতি অভিক্কন্তং পটিক্কন্তং আলোকিতং ৰিলোকিতং সমিঞ্জিতং পসারিতং সঙ্ঘাটিপত্তচীৰরধারণং, সেয্যথাপি অঞ্ঞেসং ভদ্দকানং ভিক্খূনং – যাৰস্স ভিক্খূ আপত্তিং ন পস্সন্তি। যতো চ খ্ৰস্স ভিক্খূ আপত্তিং পস্সন্তি, তমেনং এৰং জানন্তি – ‘সমণদূসীৰাযং সমণপলাপো সমণকারণ্ডৰো’তি। তমেনং ইতি ৰিদিত্ৰা বহিদ্ধা নাসেন্তি। তং কিস্স হেতু? মা অঞ্ঞে ভদ্দকে ভিক্খূ দূসেসীতি।
‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, মহতো ধঞ্ঞরাসিস্স ফুণমানস্স ৰুয্হমানস্স (সী॰ পী॰), ফুসযমানস্স (স্যা॰), পুনমানস্স (?) তত্থ যানি তানি ধঞ্ঞানি দল়্হানি সারৰন্তানি তানি একমন্তং পুঞ্জং হোতি, যানি পন তানি ধঞ্ঞানি দুব্বলানি পলাপানি তানি ৰাতো একমন্তং অপৰহতি অপকস্সতি (সী॰)। তমেনং সামিকা সম্মজ্জনিং গহেত্ৰা ভিয্যোসোমত্তায অপসম্মজ্জন্তি। তং কিস্স হেতু? মা অঞ্ঞে ভদ্দকে ধঞ্ঞে দূসেসীতি! এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চস্স পুগ্গলস্স তাদিসংযেৰ হোতি অভিক্কন্তং পটিক্কন্তং আলোকিতং ৰিলোকিতং সমিঞ্জিতং পসারিতং সঙ্ঘাটিপত্তচীৰরধারণং, সেয্যথাপি অঞ্ঞেসং ভদ্দকানং ভিক্খূনং – যাৰস্স ভিক্খূ আপত্তিং ন পস্সন্তি। যতো চ খ্ৰস্স ভিক্খূ আপত্তিং পস্সন্তি, তমেনং এৰং জানন্তি – ‘সমণদূসীৰাযং সমণপলাপো সমণকারণ্ডৰো’তি। তমেনং ইতি ৰিদিত্ৰা বহিদ্ধা নাসেন্তি। তং কিস্স হেতু? মা অঞ্ঞে ভদ্দকে ভিক্খূ দূসেসীতি।
‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, পুরিসো উদপানপনাল়িযত্থিকো তিণ্হং কুঠারিং কুধারিং (স্যা॰ কং॰ ক॰) আদায ৰনং পৰিসেয্য। সো যং যদেৰ রুক্খং কুঠারিপাসেন আকোটেয্য তত্থ যানি তানি রুক্খানি দল়্হানি সারৰন্তানি তানি কুঠারিপাসেন আকোটিতানি কক্খল়ং পটিনদন্তি; যানি পন তানি রুক্খানি অন্তোপূতীনি অৰস্সুতানি কসম্বুজাতানি তানি কুঠারিপাসেন আকোটিতানি দদ্দরং পটিনদন্তি। তমেনং মূলে ছিন্দতি, মূলে ছিন্দিত্ৰা অগ্গে ছিন্দতি, অগ্গে ছিন্দিত্ৰা অন্তো সুৰিসোধিতং ৰিসোধেতি, অন্তো সুৰিসোধিতং ৰিসোধেত্ৰা উদপানপনাল়িং যোজেতি। এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে , ইধেকচ্চস্স পুগ্গলস্স তাদিসংযেৰ হোতি অভিক্কন্তং পটিক্কন্তং আলোকিতং ৰিলোকিতং সমিঞ্জিতং পসারিতং সঙ্ঘাটিপত্তচীৰরধারণং, সেয্যথাপি অঞ্ঞেসং ভদ্দকানং ভিক্খূনং – যাৰস্স ভিক্খূ আপত্তিং ন পস্সন্তি। যতো চ খ্ৰস্স ভিক্খূ আপত্তিং পস্সন্তি, তমেনং এৰং জানন্তি – ‘সমণদূসীৰাযং সমণপলাপো সমণকারণ্ডৰো’তি। তমেনং ইতি ৰিদিত্ৰা বহিদ্ধা নাসেন্তি। তং কিস্স হেতু? মা অঞ্ঞে ভদ্দকে ভিক্খূ দূসেসী’’তি।
‘‘সংৰাসাযং ৰিজানাথ, পাপিচ্ছো কোধনো ইতি।
মক্খী থম্ভী পল়াসী চ, ইস্সুকী মচ্ছরী সঠো॥
‘‘সন্তৰাচো জনৰতি, সমণো ৰিয ভাসতি।
রহো করোতি করণং, পাপদিট্ঠি অনাদরো॥
‘‘সংসপ্পী চ মুসাৰাদী, তং ৰিদিত্ৰা যথাতথং।
সব্বে সমগ্গা হুত্ৰান, অভিনিব্বজ্জযাথ অভিনিব্বিজ্জযেথ (ক॰) নং॥
‘‘কারণ্ডৰং করণ্ডৰং (ক॰) সু॰ নি॰ ২৮৩ পস্সিতব্বং নিদ্ধমথ, কসম্বুং অপকস্সথ অৰকস্সথ (ক॰)।
ততো পলাপে ৰাহেথ, অস্সমণে সমণমানিনে॥
‘‘নিদ্ধমিত্ৰান পাপিচ্ছে, পাপআচারগোচরে।
সুদ্ধাসুদ্ধেহি সংৰাসং, কপ্পযৰ্হো পতিস্সতা।
ততো সমগ্গা নিপকা, দুক্খস্সন্তং করিস্সথা’’তি॥ দসমং।
মেত্তাৰগ্গো পঠমো।
তস্সুদ্দানং –
মেত্তং পঞ্ঞা চ দ্ৰে পিযা, দ্ৰে লোকা দ্ৰে ৰিপত্তিযো।
দেৰদত্তো চ উত্তরো, নন্দো কারণ্ডৰেন চাতি॥