(৭) ২. ভূমিচালৰগ্গো
১. ইচ্ছাসুত্তং
৬১. অ॰ নি॰ ৮.৭৭ ‘‘অট্ঠিমে , ভিক্খৰে, পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং। কতমে অট্ঠ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো নিরাযত্তৰুত্তিনো ইচ্ছা উপ্পজ্জতি লাভায। সো উট্ঠহতি ঘটতি ৰাযমতি লাভায। তস্স উট্ঠহতো ঘটতো ৰাযমতো লাভায লাভো নুপ্পজ্জতি। সো তেন অলাভেন সোচতি কিলমতি পরিদেৰতি, উরত্তাল়িং কন্দতি, সম্মোহং আপজ্জতি। অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে – ‘ভিক্খু ইচ্ছো ৰিহরতি লাভায , উট্ঠহতি ঘটতি ৰাযমতি লাভায, ন চ লাভী, সোচী চ পরিদেৰী চ, চুতো চ সদ্ধম্মা’’’।
‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো নিরাযত্তৰুত্তিনো ইচ্ছা উপ্পজ্জতি লাভায। সো উট্ঠহতি ঘটতি ৰাযমতি লাভায। তস্স উট্ঠহতো ঘটতো ৰাযমতো লাভায লাভো উপ্পজ্জতি। সো তেন লাভেন মজ্জতি পমজ্জতি পমাদমাপজ্জতি। অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে – ‘ভিক্খু ইচ্ছো ৰিহরতি লাভায, উট্ঠহতি ঘটতি ৰাযমতি লাভায, লাভী চ মদী চ পমাদী চ, চুতো চ সদ্ধম্মা’’’।
‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো নিরাযত্তৰুত্তিনো ইচ্ছা উপ্পজ্জতি লাভায। সো ন উট্ঠহতি ন ঘটতি ন ৰাযমতি লাভায। তস্স অনুট্ঠহতো অঘটতো অৰাযমতো লাভায লাভো নুপ্পজ্জতি। সো তেন অলাভেন সোচতি, কিলমতি, পরিদেৰতি, উরত্তাল়িং কন্দতি, সম্মোহং আপজ্জতি। অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে – ‘ভিক্খু ইচ্ছো ৰিহরতি লাভায, ন উট্ঠহতি ন ঘটতি ন ৰাযমতি লাভায, ন চ লাভী, সোচী চ পরিদেৰী চ, চুতো চ সদ্ধম্মা’’’।
‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো নিরাযত্তৰুত্তিনো ইচ্ছা উপ্পজ্জতি লাভায। সো ন উট্ঠহতি, ন ঘটতি, ন ৰাযমতি লাভায। তস্স অনুট্ঠহতো, অঘটতো, অৰাযমতো লাভায লাভো উপ্পজ্জতি। সো তেন লাভেন মজ্জতি, পমজ্জতি, পমাদমাপজ্জতি। অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে – ‘ভিক্খু ইচ্ছো ৰিহরতি লাভায, ন উট্ঠহতি ন ঘটতি ন ৰাযমতি লাভায, লাভী চ মদী চ, পমাদী চ, চুতো চ সদ্ধম্মা’’’।
‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো নিরাযত্তৰুত্তিনো ইচ্ছা উপ্পজ্জতি লাভায। সো উট্ঠহতি ঘটতি ৰাযমতি লাভায। তস্স উট্ঠহতো ঘটতো ৰাযমতো লাভায লাভো নুপ্পজ্জতি। সো তেন অলাভেন ন সোচতি ন কিলমতি ন পরিদেৰতি, ন উরত্তাল়িং কন্দতি, ন সম্মোহং আপজ্জতি। অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে – ‘ভিক্খু ইচ্ছো ৰিহরতি লাভায, উট্ঠহতি ঘটতি ৰাযমতি লাভায, ন চ লাভী, ন চ সোচী ন চ পরিদেৰী, অচ্চুতো চ সদ্ধম্মা’’’।
‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো নিরাযত্তৰুত্তিনো ইচ্ছা উপ্পজ্জতি লাভায। সো উট্ঠহতি ঘটতি ৰাযমতি লাভায। তস্স উট্ঠহতো ঘটতো ৰাযমতো লাভায লাভো উপ্পজ্জতি। সো তেন লাভেন ন মজ্জতি, ন পমজ্জতি, ন পমাদমাপজ্জতি। অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে – ‘ভিক্খু ইচ্ছো ৰিহরতি লাভায, উট্ঠহতি ঘটতি ৰাযমতি লাভায, লাভী চ, ন চ মদী ন চ পমাদী, অচ্চুতো চ সদ্ধম্মা’’’।
‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো নিরাযত্তৰুত্তিনো ইচ্ছা উপ্পজ্জতি লাভায। সো ন উট্ঠহতি, ন ঘটতি, ন ৰাযমতি লাভায। তস্স অনুট্ঠহতো, অঘটতো, অৰাযমতো লাভায লাভো নুপ্পজ্জতি। সো তেন অলাভেন ন সোচতি, ন কিলমতি, ন পরিদেৰতি, ন উরত্তাল়িং কন্দতি, ন সম্মোহং আপজ্জতি। অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে – ‘ভিক্খু ইচ্ছো ৰিহরতি লাভায, ন উট্ঠহতি, ন ঘটতি, ন ৰাযমতি লাভায , ন চ লাভী, ন চ সোচী ন চ পরিদেৰী, অচ্চুতো চ সদ্ধম্মা’’’।
‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো নিরাযত্তৰুত্তিনো ইচ্ছা উপ্পজ্জতি লাভায। সো ন উট্ঠহতি, ন ঘটতি, ন ৰাযমতি লাভায। তস্স অনুট্ঠহতো অঘটতো অৰাযমতো লাভায লাভো উপ্পজ্জতি। সো তেন লাভেন ন মজ্জতি, ন পমজ্জতি, ন পমাদমাপজ্জতি। অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে – ‘ভিক্খু ইচ্ছো ৰিহরতি লাভায, ন উট্ঠহতি, ন ঘটতি, ন ৰাযমতি লাভায, লাভী চ, ন চ মদী ন চ পমাদী, অচ্চুতো চ সদ্ধম্মা ’। ইমে খো, ভিক্খৰে, অট্ঠ পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মি’’ন্তি। পঠমং।
২. অলংসুত্তং
৬২. ‘‘ছহি , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অলং অত্তনো অলং পরেসং। কতমেহি ছহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু খিপ্পনিসন্তি চ হোতি কুসলেসু ধম্মেসু; সুতানঞ্চ ধম্মানং ধারণজাতিকো ধারকজাতিকো (সী॰ স্যা॰ পী॰) অ॰ নি॰ ৮.৭৮ হোতি; ধাতানঞ্চ ধতানঞ্চ (সী॰ স্যা॰ পী॰) ধম্মানং অত্থূপপরিক্খিতা অত্থূপৰরিক্খী (সী॰ স্যা॰ পী॰) হোতি; অত্থমঞ্ঞায ধম্মমঞ্ঞায ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নো চ হোতি; কল্যাণৰাচো চ হোতি কল্যাণৰাক্করণো, পোরিযা ৰাচায সমন্নাগতো ৰিস্সট্ঠায অনেলগল়ায অত্থস্স ৰিঞ্ঞাপনিযা; সন্দস্সকো চ হোতি সমাদপকো সমাদাপকো (?) সমুত্তেজকো সম্পহংসকো সব্রহ্মচারীনং। ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অলং অত্তনো অলং পরেসং।
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অলং অত্তনো অলং পরেসং। কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন হেৰ খো খিপ্পনিসন্তি চ হোতি কুসলেসু ধম্মেসু; সুতানঞ্চ ধম্মানং ধারণজাতিকো হোতি; ধাতানঞ্চ ধম্মানং অত্থূপপরিক্খিতা হোতি; অত্থমঞ্ঞায ধম্মমঞ্ঞায ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নো চ হোতি; কল্যাণৰাচো চ হোতি…পে॰… অত্থস্স ৰিঞ্ঞাপনিযা; সন্দস্সকো চ হোতি সমাদপকো সমুত্তেজকো সম্পহংসকো সব্রহ্মচারীনং। ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অলং অত্তনো অলং পরেসং।
‘‘চতূহি , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অলং অত্তনো নালং পরেসং। কতমেহি চতূহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু খিপ্পনিসন্তি চ হোতি কুসলেসু ধম্মেসু; সুতানঞ্চ ধম্মানং ধারণজাতিকো হোতি ; ধাতানঞ্চ ধম্মানং অত্থূপপরিক্খিতা হোতি; অত্থমঞ্ঞায ধম্মমঞ্ঞায ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নো চ হোতি; নো চ কল্যাণৰাচো হোতি কল্যাণৰাক্করণো, পোরিযা ৰাচায সমন্নাগতো ৰিস্সট্ঠায অনেলগল়ায অত্থস্স ৰিঞ্ঞাপনিযা; নো চ সন্দস্সকো হোতি সমাদপকো সমুত্তেজকো সম্পহংসকো সব্রহ্মচারীনং। ইমেহি খো, ভিক্খৰে, চতূহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অলং অত্তনো নালং পরেসং।
‘‘চতূহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অলং পরেসং নালং অত্তনো। কতমেহি চতূহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু খিপ্পনিসন্তি চ হোতি কুসলেসু ধম্মেসু; সুতানঞ্চ ধম্মানং ধারণজাতিকো হোতি; নো চ ধাতানং ধম্মানং অত্থূপপরিক্খিতা হোতি; ন চ অত্থমঞ্ঞায ধম্মমঞ্ঞায ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নো হোতি; কল্যাণৰাচো চ হোতি কল্যাণৰাক্করণো…পে॰… অত্থস্স ৰিঞ্ঞাপনিযা; সন্দস্সকো চ হোতি…পে॰… সব্রহ্মচারীনং। ইমেহি খো, ভিক্খৰে, চতূহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অলং পরেসং, নালং অত্তনো।
‘‘তীহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অলং অত্তনো নালং পরেসং। কতমেহি তীহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন হেৰ খো খিপ্পনিসন্তি চ হোতি কুসলেসু ধম্মেসু; সুতানঞ্চ ধম্মানং ধারণজাতিকো হোতি; ধাতানঞ্চ ধম্মানং অত্থূপপরিক্খিতা হোতি; অত্থমঞ্ঞায ধম্মমঞ্ঞায ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নো চ হোতি; নো চ কল্যাণৰাচো হোতি কল্যাণৰাক্করণো, পোরিযা ৰাচায সমন্নাগতো ৰিস্সট্ঠায অনেলগল়ায অত্থস্স ৰিঞ্ঞাপনিযা; নো চ সন্দস্সকো হোতি সমাদপকো সমুত্তেজকো সম্পহংসকো সব্রহ্মচারীনং। ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অলং অত্তনো, নালং পরেসং।
‘‘তীহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অলং পরেসং, নালং অত্তনো। কতমেহি তীহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন হেৰ খো খিপ্পনিসন্তি চ হোতি কুসলেসু ধম্মেসু; সুতানঞ্চ ধম্মানং ধারণজাতিকো হোতি; নো চ ধাতানং ধম্মানং অত্থূপপরিক্খিতা হোতি; নো চ অত্থমঞ্ঞায ধম্মমঞ্ঞায ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নো হোতি; কল্যাণৰাচো চ হোতি…পে॰… অত্থস্স ৰিঞ্ঞাপনিযা; সন্দস্সকো চ হোতি সমাদপকো সমুত্তেজকো সম্পহংসকো সব্রহ্মচারীনং। ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অলং পরেসং, নালং অত্তনো।
‘‘দ্ৰীহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অলং অত্তনো, নালং পরেসং। কতমেহি দ্ৰীহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন হেৰ খো খিপ্পনিসন্তি চ হোতি কুসলেসু ধম্মেসু; নো চ সুতানং ধম্মানং ধারণজাতিকো হোতি; ধাতানঞ্চ ধম্মানং অত্থূপপরিক্খিতা হোতি; অত্থমঞ্ঞায ধম্মমঞ্ঞায ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নো চ হোতি; নো চ কল্যাণৰাচো হোতি…পে॰… অত্থস্স ৰিঞ্ঞাপনিযা; নো চ সন্দস্সকো হোতি…পে॰… সব্রহ্মচারীনং । ইমেহি খো, ভিক্খৰে, দ্ৰীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অলং অত্তনো, নালং পরেসং।
‘‘দ্ৰীহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অলং পরেসং, নালং অত্তনো। কতমেহি দ্ৰীহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন হেৰ খো খিপ্পনিসন্তি চ হোতি কুসলেসু ধম্মেসু; নো চ সুতানং ধম্মানং ধারণজাতিকো হোতি; নো চ ধাতানং ধম্মানং অত্থূপপরিক্খিতা হোতি; নো চ অত্থমঞ্ঞায ধম্মমঞ্ঞায ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নো হোতি; কল্যাণৰাচো চ হোতি কল্যাণৰাক্করণো, পোরিযা ৰাচায সমন্নাগতো ৰিস্সট্ঠায অনেলগল়ায অত্থস্স ৰিঞ্ঞাপনিযা; সন্দস্সকো চ হোতি সমাদপকো সমুত্তেজকো সম্পহংসকো সব্রহ্মচারীনং। ইমেহি খো, ভিক্খৰে , দ্ৰীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অলং পরেসং, নালং অত্তনো’’তি। দুতিযং।
৩. সংখিত্তসুত্তং
৬৩. অথ খো অঞ্ঞতরো ভিক্খু যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি…পে॰… একমন্তং নিসিন্নো খো সো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সাধু মে, ভন্তে, ভগৰা সংখিত্তেন ধম্মং দেসেতু, যমহং ভগৰতো ধম্মং সুত্ৰা একো ৰূপকট্ঠো অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরেয্য’’ন্তি। ‘‘এৰমেৰং পনিধেকচ্চে মোঘপুরিসা মমঞ্ঞেৰ অজ্ঝেসন্তি। ধম্মে চ ভাসিতে মমঞ্ঞেৰ অনুবন্ধিতব্বং মঞ্ঞন্তী’’তি। ‘‘দেসেতু মে, ভন্তে, ভগৰা সংখিত্তেন ধম্মং, দেসেতু সুগতো সংখিত্তেন ধম্মং। অপ্পেৰ নামাহং ভগৰতো ভাসিতস্স অত্থং আজানেয্যং, অপ্পেৰ নামাহং ভগৰতো ভাসিতস্স দাযাদো অস্স’’ন্তি। ‘‘তস্মাতিহ তে, ভিক্খু এৰং সিক্খিতব্বং – ‘অজ্ঝত্তং মে চিত্তং ঠিতং ভৰিস্সতি সুসণ্ঠিতং, ন চ উপ্পন্না পাপকা অকুসলা ধম্মা চিত্তং পরিযাদায ঠস্সন্তী’তি। এৰঞ্হি তে, ভিক্খু, সিক্খিতব্বং’’।
‘‘যতো খো তে, ভিক্খু, অজ্ঝত্তং চিত্তং ঠিতং হোতি সুসণ্ঠিতং, ন চ উপ্পন্না পাপকা অকুসলা ধম্মা চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠন্তি, ততো তে, ভিক্খু, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘মেত্তা মে চেতোৰিমুত্তি ভাৰিতা ভৰিস্সতি বহুলীকতা যানীকতা ৰত্থুকতা অনুট্ঠিতা পরিচিতা সুসমারদ্ধা’তি। এৰঞ্হি তে, ভিক্খু, সিক্খিতব্বং।
‘‘যতো খো তে, ভিক্খু, অযং সমাধি এৰং ভাৰিতো হোতি বহুলীকতো, ততো ত্ৰং, ভিক্খু, ইমং সমাধিং সৰিতক্কম্পি সৰিচারং সৰিতক্কসৰিচারম্পি (ক॰) ভাৰেয্যাসি, অৰিতক্কম্পি ৰিচারমত্তং অৰিতক্কৰিচারমত্তম্পি (ক॰) ৰিসুদ্ধি॰ ১.২৭১ পস্সিতব্বং ভাৰেয্যাসি, অৰিতক্কম্পি অৰিচারং অৰিতক্কঅৰিচারম্পি (ক॰) ভাৰেয্যাসি, সপ্পীতিকম্পি ভাৰেয্যাসি, নিপ্পীতিকম্পি ভাৰেয্যাসি, সাতসহগতম্পি ভাৰেয্যাসি, উপেক্খাসহগতম্পি ভাৰেয্যাসি।
‘‘যতো খো, তে ভিক্খু, অযং সমাধি এৰং ভাৰিতো হোতি সুভাৰিতো, ততো তে, ভিক্খু, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘করুণা মে চেতোৰিমুত্তি… মুদিতা মে চেতোৰিমুত্তি… উপেক্খা মে চেতোৰিমুত্তি ভাৰিতা ভৰিস্সতি বহুলীকতা যানীকতা ৰত্থুকতা অনুট্ঠিতা পরিচিতা সুসমারদ্ধা’তি। এৰঞ্হি তে, ভিক্খু, সিক্খিতব্বং।
‘‘যতো খো তে, ভিক্খু, অযং সমাধি এৰং ভাৰিতো হোতি সুভাৰিতো, ততো ত্ৰং, ভিক্খু, ইমং সমাধিং সৰিতক্কসৰিচারম্পি ভাৰেয্যাসি, অৰিতক্কৰিচারমত্তম্পি ভাৰেয্যাসি, অৰিতক্কঅৰিচারম্পি ভাৰেয্যাসি, সপ্পীতিকম্পি ভাৰেয্যাসি, নিপ্পীতিকম্পি ভাৰেয্যাসি, সাতসহগতম্পি ভাৰেয্যাসি, উপেক্খাসহগতম্পি ভাৰেয্যাসি।
‘‘যতো খো তে, ভিক্খু, অযং সমাধি এৰং ভাৰিতো হোতি সুভাৰিতো, ততো তে, ভিক্খু, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরিস্সামি আতাপী সম্পজানো সতিমা, ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্স’ন্তি। এৰঞ্হি তে, ভিক্খু, সিক্খিতব্বং।
‘‘যতো খো তে, ভিক্খু, অযং সমাধি এৰং ভাৰিতো হোতি বহুলীকতো, ততো ত্ৰং, ভিক্খু, ইমং সমাধিং সৰিতক্কসৰিচারম্পি ভাৰেয্যাসি, অৰিতক্কৰিচারমত্তম্পি ভাৰেয্যাসি, অৰিতক্কঅৰিচারম্পি ভাৰেয্যাসি, সপ্পীতিকম্পি ভাৰেয্যাসি, নিপ্পীতিকম্পি ভাৰেয্যাসি, সাতসহগতম্পি ভাৰেয্যাসি , উপেক্খাসহগতম্পি ভাৰেয্যাসি।
‘‘যতো খো তে, ভিক্খু, অযং সমাধি এৰং ভাৰিতো হোতি সুভাৰিতো, ততো তে, ভিক্খু , এৰং সিক্খিতব্বং – ‘ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরিস্সামি আতাপী সম্পজানো সতিমা, ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্স’ন্তি; চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরিস্সামি আতাপী সম্পজানো সতিমা, ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্স’ন্তি; ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরিস্সামি আতাপী সম্পজানো সতিমা, ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্স’ন্তি। এৰঞ্হি তে, ভিক্খু, সিক্খিতব্বং।
‘‘যতো খো তে, ভিক্খু, অযং সমাধি এৰং ভাৰিতো হোতি বহুলীকতো, ততো ত্ৰং, ভিক্খু, ইমং সমাধিং সৰিতক্কসৰিচারম্পি ভাৰেয্যাসি, অৰিতক্কৰিচারমত্তম্পি ভাৰেয্যাসি, অৰিতক্কঅৰিচারম্পি ভাৰেয্যাসি, সপ্পীতিকম্পি ভাৰেয্যাসি, নিপ্পীতিকম্পি ভাৰেয্যাসি, সাতসহগতম্পি ভাৰেয্যাসি, উপেক্খাসহগতম্পি ভাৰেয্যাসি।
‘‘যতো খো তে, ভিক্খু, অযং সমাধি এৰং ভাৰিতো হোতি সুভাৰিতো, ততো ত্ৰং, ভিক্খু, যেন যেনেৰ গগ্ঘসি ফাসুংযেৰ গগ্ঘসি, যত্থ যত্থ ঠস্সসি ফাসুংযেৰ ঠস্সসি, যত্থ যত্থ নিসীদিস্সসি ফাসুংযেৰ নিসীদিস্সসি, যত্থ যত্থ সেয্যং কপ্পেস্সসি ফাসুংযেৰ সেয্যং কপ্পেস্সসী’’তি।
অথ খো সো ভিক্খু ভগৰতা ইমিনা ওৰাদেন ওৰদিতো উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি। অথ খো সো ভিক্খু একো ৰূপকট্ঠো অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো নচিরস্সেৰ – যস্সত্থায কুলপুত্তা সম্মদেৰ অগারস্মা অনগারিযং পব্বজন্তি, তদনুত্তরং – ব্রহ্মচরিযপরিযোসানং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহাসি। ‘‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’’তি অব্ভঞ্ঞাসি। অঞ্ঞতরো চ পন সো ভিক্খু অরহতং অহোসীতি। ততিযং।
৪. গযাসীসসুত্তং
৬৪. একং সমযং ভগৰা গযাযং ৰিহরতি গযাসীসে। তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি…পে॰… ‘‘পুব্বাহং, ভিক্খৰে, সম্বোধা অনভিসম্বুদ্ধো বোধিসত্তোৰ সমানো ওভাসঞ্ঞেৰ খো সঞ্জানামি, নো চ রূপানি পস্সামি’’।
‘‘তস্স ময্হং, ভিক্খৰে, এতদহোসি – ‘সচে খো অহং ওভাসঞ্চেৰ সঞ্জানেয্যং রূপানি চ পস্সেয্যং; এৰং মে ইদং ঞাণদস্সনং পরিসুদ্ধতরং অস্সা’’’তি।
‘‘সো খো অহং, ভিক্খৰে, অপরেন সমযেন অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো ওভাসঞ্চেৰ সঞ্জানামি, রূপানি চ পস্সামি; নো চ খো তাহি দেৰতাহি সদ্ধিং সন্তিট্ঠামি সল্লপামি সাকচ্ছং সমাপজ্জামি।
‘‘তস্স ময্হং, ভিক্খৰে, এতদহোসি – ‘সচে খো অহং ওভাসঞ্চেৰ সঞ্জানেয্যং, রূপানি চ পস্সেয্যং, তাহি চ দেৰতাহি সদ্ধিং সন্তিট্ঠেয্যং সল্লপেয্যং সাকচ্ছং সমাপজ্জেয্যং; এৰং মে ইদং ঞাণদস্সনং পরিসুদ্ধতরং অস্সা’’’তি।
‘‘সো খো অহং, ভিক্খৰে, অপরেন সমযেন অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো ওভাসঞ্চেৰ সঞ্জানামি, রূপানি চ পস্সামি, তাহি চ দেৰতাহি সদ্ধিং সন্তিট্ঠামি সল্লপামি সাকচ্ছং সমাপজ্জামি; নো চ খো তা দেৰতা জানামি – ইমা দেৰতা অমুকম্হা ৰা অমুকম্হা ৰা দেৰনিকাযাতি।
‘‘তস্স ময্হং, ভিক্খৰে, এতদহোসি – ‘সচে খো অহং ওভাসঞ্চেৰ সঞ্জানেয্যং, রূপানি চ পস্সেয্যং, তাহি চ দেৰতাহি সদ্ধিং সন্তিট্ঠেয্যং সল্লপেয্যং সাকচ্ছং সমাপজ্জেয্যং, তা চ দেৰতা জানেয্যং – ইমা দেৰতা অমুকম্হা ৰা অমুকম্হা ৰা দেৰনিকাযা’তি; এৰং মে ইদং ঞাণদস্সনং পরিসুদ্ধতরং অস্সা’’’তি।
‘‘সো খো অহং, ভিক্খৰে, অপরেন সমযেন অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো ওভাসঞ্চেৰ সঞ্জানামি, রূপানি চ পস্সামি, তাহি চ দেৰতাহি সদ্ধিং সন্তিট্ঠামি সল্লপামি সাকচ্ছং সমাপজ্জামি, তা চ দেৰতা জানামি – ‘ইমা দেৰতা অমুকম্হা ৰা অমুকম্হা ৰা দেৰনিকাযা’তি; নো চ খো তা দেৰতা জানামি – ‘ইমা দেৰতা ইমস্স কম্মস্স ৰিপাকেন ইতো চুতা তত্থ উপপন্না’তি…পে॰… তা চ দেৰতা জানামি – ‘ইমা দেৰতা ইমস্স কম্মস্স ৰিপাকেন ইতো চুতা তত্থ উপপন্না’তি; নো চ খো তা দেৰতা জানামি – ‘ইমা দেৰতা ইমস্স কম্মস্স ৰিপাকেন এৰমাহারা এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদিনিযো’তি …পে॰… তা চ দেৰতা জানামি – ‘ইমা দেৰতা ইমস্স কম্মস্স ৰিপাকেন এৰমাহারা এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদিনিযো’তি; নো চ খো তা দেৰতা জানামি – ‘ইমা দেৰতা এৰংদীঘাযুকা এৰংচিরট্ঠিতিকা’তি…পে॰… তা চ দেৰতা জানামি – ‘ইমা দেৰতা এৰংদীঘাযুকা এৰংচিরট্ঠিতিকা’তি; নো চ খো তা দেৰতা জানামি যদি ৰা মে ইমাহি দেৰতাহি সদ্ধিং সন্নিৰুত্থপুব্বং যদি ৰা ন সন্নিৰুত্থপুব্বন্তি।
‘‘তস্স ময্হং, ভিক্খৰে, এতদহোসি – ‘সচে খো অহং ওভাসঞ্চেৰ সঞ্জানেয্যং, রূপানি চ পস্সেয্যং, তাহি চ দেৰতাহি সদ্ধিং সন্তিট্ঠেয্যং সল্লপেয্যং সাকচ্ছং সমাপজ্জেয্যং , তা চ দেৰতা জানেয্যং – ‘ইমা দেৰতা অমুকম্হা ৰা অমুকম্হা ৰা দেৰনিকাযা’তি, তা চ দেৰতা জানেয্যং – ‘ইমা দেৰতা ইমস্স কম্মস্স ৰিপাকেন ইতো চুতা তত্থ উপপন্না’তি, তা চ দেৰতা জানেয্যং – ‘ইমা দেৰতা এৰমাহারা এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদিনিযো’তি, তা চ দেৰতা জানেয্যং – ‘ইমা দেৰতা এৰংদীঘাযুকা এৰংচিরট্ঠিতিকা’তি, তা চ দেৰতা জানেয্যং যদি ৰা মে ইমাহি দেৰতাহি সদ্ধিং সন্নিৰুত্থপুব্বং যদি ৰা ন সন্নিৰুত্থপুব্বন্তি; এৰং মে ইদং ঞাণদস্সনং পরিসুদ্ধতরং অস্সা’’’তি।
‘‘সো খো অহং, ভিক্খৰে, অপরেন সমযেন অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো ওভাসঞ্চেৰ সঞ্জানামি, রূপানি চ পস্সামি, তাহি চ দেৰতাহি সদ্ধিং সন্তিট্ঠামি সল্লপামি সাকচ্ছং সমাপজ্জামি, তা চ দেৰতা জানামি – ‘ইমা দেৰতা অমুকম্হা ৰা অমুকম্হা ৰা দেৰনিকাযা’তি, তা চ দেৰতা জানামি – ‘ইমা দেৰতা ইমস্স কম্মস্স ৰিপাকেন ইতো চুতা তত্থ উপপন্না’তি, তা চ দেৰতা জানামি – ‘ইমা দেৰতা এৰমাহারা এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদিনিযো’তি , তা চ দেৰতা জানামি – ‘ইমা দেৰতা এৰংদীঘাযুকা এৰংচিরট্ঠিতিকা’তি, তা চ দেৰতা জানামি যদি ৰা মে দেৰতাহি সদ্ধিং সন্নিৰুত্থপুব্বং যদি ৰা ন সন্নিৰুত্থপুব্বন্তি।
‘‘যাৰকীৰঞ্চ মে, ভিক্খৰে, এৰং অট্ঠপরিৰট্টং অধিদেৰঞাণদস্সনং ন সুৰিসুদ্ধং অহোসি, নেৰ তাৰাহং, ভিক্খৰে, ‘সদেৰকে লোকে সমারকে সব্রহ্মকে সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধো’তি অভিসম্বুদ্ধো (সী॰ স্যা॰ পী॰) পচ্চঞ্ঞাসিং। যতো চ খো মে , ভিক্খৰে, এৰং অট্ঠপরিৰট্টং অধিদেৰঞাণদস্সনং সুৰিসুদ্ধং অহোসি, অথাহং, ভিক্খৰে, ‘সদেৰকে লোকে সমারকে সব্রহ্মকে সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধো’তি পচ্চঞ্ঞাসিং; ঞাণঞ্চ পন মে দস্সনং উদপাদি; অকুপ্পা মে চেতোৰিমুত্তি ৰিমুত্তি (ক॰ সী॰ ক॰); অযমন্তিমা জাতি নত্থি দানি পুনব্ভৰো’’তি। চতুত্থং।
৫. অভিভাযতনসুত্তং
৬৫. দী॰ নি॰ ৩.৩৩৮, ৩৫৮; অ॰ নি॰ ১০.২৯ ‘‘অট্ঠিমানি, ভিক্খৰে, অভিভাযতনানি। কতমানি অট্ঠ? অজ্ঝত্তং রূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি পরিত্তানি সুৰণ্ণদুব্বণ্ণানি। ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি, এৰংসঞ্ঞী হোতি। ইদং পঠমং অভিভাযতনং।
‘‘অজ্ঝত্তং রূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি অপ্পমাণানি সুৰণ্ণদুব্বণ্ণানি। ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি, এৰংসঞ্ঞী হোতি। ইদং দুতিযং অভিভাযতনং।
‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি পরিত্তানি সুৰণ্ণদুব্বণ্ণানি। ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি, এৰংসঞ্ঞী হোতি। ইদং ততিযং অভিভাযতনং।
‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি অপ্পমাণানি সুৰণ্ণদুব্বণ্ণানি। ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি, এৰংসঞ্ঞী হোতি। ইদং চতুত্থং অভিভাযতনং।
‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি নীলানি নীলৰণ্ণানি নীলনিদস্সনানি নীলনিভাসানি। ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি, এৰংসঞ্ঞী হোতি। ইদং পঞ্চমং অভিভাযতনং।
‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি পীতানি পীতৰণ্ণানি পীতনিদস্সনানি পীতনিভাসানি। ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি, এৰংসঞ্ঞী হোতি। ইদং ছট্ঠং অভিভাযতনং।
‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি লোহিতকানি লোহিতকৰণ্ণানি লোহিতকনিদস্সনানি লোহিতকনিভাসানি। ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি, এৰংসঞ্ঞী হোতি। ইদং সত্তমং অভিভাযতনং।
‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি ওদাতানি ওদাতৰণ্ণানি ওদাতনিদস্সনানি ওদাতনিভাসানি। ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি, এৰংসঞ্ঞী হোতি। ইদং অট্ঠমং অভিভাযতনং। ইমানি খো, ভিক্খৰে, অট্ঠ অভিভাযতনানী’’তি। পঞ্চমং।
৬. ৰিমোক্খসুত্তং
৬৬. ‘‘অট্ঠিমে, ভিক্খৰে, ৰিমোক্খা। কতমে অট্ঠ? রূপী রূপানি পস্সতি। অযং পঠমো ৰিমোক্খো।
‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী, বহিদ্ধা অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা (স্যা॰ পী॰ ক॰) দী॰ নি॰ ২.১২৯; দী॰ নি॰ ৩.৩৩৮, ৩৫৮; অ॰ নি॰ ৮.১১৯; ম॰ নি॰ ২.২৪৮ পস্সিতব্বং রূপানি পস্সতি। অযং দুতিযো ৰিমোক্খো।
‘‘সুভন্তেৰ অধিমুত্তো হোতি। অযং ততিযো ৰিমোক্খো।
‘‘সব্বসো রূপসঞ্ঞানং সমতিক্কমা পটিঘসঞ্ঞানং অত্থঙ্গমা নানত্তসঞ্ঞানং অমনসিকারা ‘অনন্তো আকাসো’তি আকাসানঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। অযং চতুত্থো ৰিমোক্খো।
‘‘সব্বসো আকাসানঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘অনন্তং ৰিঞ্ঞাণ’ন্তি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। অযং পঞ্চমো ৰিমোক্খো।
‘‘সব্বসো ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘নত্থি কিঞ্চী’তি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। অযং ছট্ঠো ৰিমোক্খো।
‘‘সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। অযং সত্তমো ৰিমোক্খো।
‘‘সব্বসো নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। অযং অট্ঠমো ৰিমোক্খো। ইমে খো, ভিক্খৰে, অট্ঠ ৰিমোক্খা’’তি। ছট্ঠং।
৭. অনরিযৰোহারসুত্তং
৬৭. ‘‘অট্ঠিমে , ভিক্খৰে, অনরিযৰোহারা। কতমে অট্ঠ? অদিট্ঠে দিট্ঠৰাদিতা, অসুতে সুতৰাদিতা, অমুতে মুতৰাদিতা, অৰিঞ্ঞাতে ৰিঞ্ঞাতৰাদিতা, দিট্ঠে অদিট্ঠৰাদিতা, সুতে অসুতৰাদিতা, মুতে অমুতৰাদিতা, ৰিঞ্ঞাতে অৰিঞ্ঞাতৰাদিতা। ইমে খো, ভিক্খৰে, অট্ঠ অনরিযৰোহারা’’তি। সত্তমং।
৮. অরিযৰোহারসুত্তং
৬৮. ‘‘অট্ঠিমে, ভিক্খৰে, অরিযৰোহারা। কতমে অট্ঠ? অদিট্ঠে অদিট্ঠৰাদিতা, অসুতে অসুতৰাদিতা, অমুতে অমুতৰাদিতা, অৰিঞ্ঞাতে অৰিঞ্ঞাতৰাদিতা, দিট্ঠে দিট্ঠৰাদিতা, সুতে সুতৰাদিতা, মুতে মুতৰাদিতা, ৰিঞ্ঞাতে ৰিঞ্ঞাতৰাদিতা। ইমে খো, ভিক্খৰে, অট্ঠ অরিযৰোহারা’’তি। অট্ঠমং।
৯. পরিসাসুত্তং
৬৯. ‘‘অট্ঠিমা, ভিক্খৰে, পরিসা। কতমা অট্ঠ? খত্তিযপরিসা , ব্রাহ্মণপরিসা, গহপতিপরিসা, সমণপরিসা, চাতুমহারাজিকপরিসা, তাৰতিংসপরিসা, মারপরিসা, ব্রহ্মপরিসা। অভিজানামি খো পনাহং, ভিক্খৰে, অনেকসতং খত্তিযপরিসং উপসঙ্কমিতা। তত্রপি মযা সন্নিসিন্নপুব্বঞ্চেৰ সল্লপিতপুব্বঞ্চ সাকচ্ছা চ সমাপন্নপুব্বা। তত্থ যাদিসকো তেসং ৰণ্ণো হোতি তাদিসকো ময্হং ৰণ্ণো হোতি, যাদিসকো তেসং সরো হোতি তাদিসকো ময্হং সরো হোতি। ধম্মিযা চ কথায সন্দস্সেমি সমাদপেমি সমুত্তেজেমি সম্পহংসেমি । ভাসমানঞ্চ মং ন জানন্তি – ‘কো নু খো অযং ভাসতি দেৰো ৰা মনুস্সো ৰা’তি। ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা সমাদপেত্ৰা সমুত্তেজেত্ৰা সম্পহংসেত্ৰা অন্তরধাযামি। অন্তরহিতঞ্চ মং ন জানন্তি – ‘কো নু খো অযং অন্তরহিতো দেৰো ৰা মনুস্সো ৰা’’’তি।
‘‘অভিজানামি খো পনাহং, ভিক্খৰে, অনেকসতং ব্রাহ্মণপরিসং…পে॰… গহপতিপরিসং… সমণপরিসং… চাতুমহারাজিকপরিসং… তাৰতিংসপরিসং… মারপরিসং… ব্রহ্মপরিসং উপসঙ্কমিতা। তত্রপি মযা সন্নিসিন্নপুব্বঞ্চেৰ সল্লপিতপুব্বঞ্চ সাকচ্ছা চ সমাপন্নপুব্বা। তত্থ যাদিসকো তেসং ৰণ্ণো হোতি তাদিসকো ময্হং ৰণ্ণো হোতি, যাদিসকো তেসং সরো হোতি তাদিসকো ময্হং সরো হোতি। ধম্মিযা চ কথায সন্দস্সেমি সমাদপেমি সমুত্তেজেমি সম্পহংসেমি। ভাসমানঞ্চ মং ন জানন্তি – ‘কো নু খো অযং ভাসতি দেৰো ৰা মনুস্সো ৰা’তি। ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা সমাদপেত্ৰা সমুত্তেজেত্ৰা সম্পহংসেত্ৰা অন্তরধাযামি। অন্তরহিতঞ্চ মং ন জানন্তি – ‘কো নু খো অযং অন্তরহিতো দেৰো ৰা মনুস্সো ৰা’তি। ইমা খো, ভিক্খৰে, অট্ঠ পরিসা’’তি। নৰমং।
১০. ভূমিচালসুত্তং
৭০. একং সমযং ভগৰা ৰেসালিযং ৰিহরতি মহাৰনে কূটাগারসালাযং। অথ খো ভগৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায ৰেসালিং পিণ্ডায পাৰিসি। ৰেসালিযং পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘গণ্হাহি, আনন্দ, নিসীদনং। যেন চাপালং চেতিযং পাৰালচেতিযং (স্যা॰), চাপালচেতিযং (পী॰ ক॰) তেনুপসঙ্কমিস্সাম দিৰাৰিহারাযা’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পটিস্সুত্ৰা নিসীদনং আদায ভগৰন্তং পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো অনুবন্ধি।
অথ খো ভগৰা যেন চাপালং চেতিযং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি। নিসজ্জ খো ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘রমণীযা , আনন্দ, ৰেসালী, রমণীযং উদেনং চেতিযং, রমণীযং গোতমকং চেতিযং, রমণীযং সত্তম্বং চেতিযং, রমণীযং বহুপুত্তকং চেতিযং; রমণীযং সারন্দদং চেতিযং, রমণীযং চাপালং চেতিযং। যস্স কস্সচি , আনন্দ, চত্তারো ইদ্ধিপাদা ভাৰিতা বহুলীকতা যানীকতা ৰত্থুকতা অনুট্ঠিতা পরিচিতা সুসমারদ্ধা, আকঙ্খমানো সো, আনন্দ, কপ্পং ৰা তিট্ঠেয্য কপ্পাৰসেসং ৰা। তথাগতস্স খো, আনন্দ, চত্তারো ইদ্ধিপাদা ভাৰিতা বহুলীকতা যানীকতা ৰত্থুকতা অনুট্ঠিতা পরিচিতা সুসমারদ্ধা। আকঙ্খমানো, আনন্দ, তথাগতো কপ্পং ৰা তিট্ঠেয্য কপ্পাৰসেসং ৰা’’তি। এৰম্পি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতা ওল়ারিকে নিমিত্তে কযিরমানে ওল়ারিকে ওভাসে কযিরমানে নাসক্খি পটিৰিজ্ঝিতুং; ন ভগৰন্তং যাচি – ‘‘তিট্ঠতু, ভন্তে, ভগৰা কপ্পং, তিট্ঠতু সুগতো কপ্পং বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সান’’ন্তি, যথা তং মারেন পরিযুট্ঠিতচিত্তো।
দুতিযম্পি খো ভগৰা…পে॰… ততিযম্পি খো ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘রমণীযা, আনন্দ, ৰেসালী, রমণীযং উদেনং চেতিযং, রমণীযং গোতমকং চেতিযং, রমণীযং সত্তম্বং চেতিযং, রমণীযং বহুপুত্তকং চেতিযং, রমণীযং সারন্দদং চেতিযং, রমণীযং চাপালং চেতিযং। যস্স কস্সচি, আনন্দ, চত্তারো ইদ্ধিপাদা ভাৰিতা বহুলীকতা যানীকতা ৰত্থুকতা অনুট্ঠিতা পরিচিতা সুসমারদ্ধা, আকঙ্খমানো সো, আনন্দ, কপ্পং ৰা তিট্ঠেয্য কপ্পাৰসেসং ৰা। তথাগতস্স খো, আনন্দ, চত্তারো ইদ্ধিপাদা ভাৰিতা…পে॰… আকঙ্খমানো, আনন্দ, তথাগতো কপ্পং ৰা তিট্ঠেয্য কপ্পাৰসেসং ৰা’’তি। এৰম্পি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতা ওল়ারিকে নিমিত্তে কযিরমানে ওল়ারিকে ওভাসে কযিরমানে নাসক্খি পটিৰিজ্ঝিতুং; ন ভগৰন্তং যাচি – ‘‘তিট্ঠতু, ভন্তে, ভগৰা কপ্পং, তিট্ঠতু সুগতো কপ্পং বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সান’’ন্তি, যথা তং মারেন পরিযুট্ঠিতচিত্তো।
অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘গচ্ছ ত্ৰং গচ্ছ খো ত্ৰং (সং॰ নি॰ ৫.৮২২) উদা॰ ৫১ পস্সিতব্বং, আনন্দ, যস্স দানি কালং মঞ্ঞসী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পটিস্সুত্ৰা উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা ভগৰতো অৰিদূরে অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে নিসীদি। অথ খো মারো পাপিমা অচিরপক্কন্তে আযস্মন্তে আনন্দে ভগৰন্তং এতদৰোচ –
‘‘পরিনিব্বাতু দানি, ভন্তে, ভগৰা, পরিনিব্বাতু সুগতো। পরিনিব্বানকালো দানি, ভন্তে , ভগৰতো। ভাসিতা খো পনেসা, ভন্তে, ভগৰতা ৰাচা – ‘ন তাৰাহং, পাপিম, পরিনিব্বাযিস্সামি যাৰ মে ভিক্খূ ন সাৰকা ভৰিস্সন্তি ৰিযত্তা ৰিনীতা ৰিসারদা পত্তযোগক্খেমা ইদং পদং দী॰ নি॰ ২.১৬৮ চ সং॰ নি॰ ৫.৮২২ চ ন দিস্সতি বহুস্সুতা ধম্মধরা ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্না সামীচিপ্পটিপন্না অনুধম্মচারিনো, সকং আচরিযকং উগ্গহেত্ৰা আচিক্খিস্সন্তি দেসেস্সন্তি পঞ্ঞপেস্সন্তি পট্ঠপেস্সন্তি ৰিৰরিস্সন্তি ৰিভজিস্সন্তি উত্তানীকরিস্সন্তি উপ্পন্নং পরপ্পৰাদং সহধম্মেন সুনিগ্গহিতং নিগ্গহেত্ৰা সপ্পাটিহারিযং ধম্মং দেসেস্সন্তী’তি। এতরহি, ভন্তে, ভিক্খূ ভগৰতো সাৰকা ৰিযত্তা ৰিনীতা ৰিসারদা পত্তযোগক্খেমা বহুস্সুতা ধম্মধরা ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্না সামীচিপ্পটিপন্না অনুধম্মচারিনো, সকং আচরিযকং উগ্গহেত্ৰা আচিক্খন্তি দেসেন্তি পঞ্ঞপেন্তি পট্ঠপেন্তি ৰিৰরন্তি ৰিভজন্তি উত্তানীকরোন্তি উপ্পন্নং পরপ্পৰাদং সহধম্মেন সুনিগ্গহিতং নিগ্গহেত্ৰা সপ্পাটিহারিযং ধম্মং দেসেন্তি।
‘‘পরিনিব্বাতু দানি, ভন্তে, ভগৰা, পরিনিব্বাতু সুগতো। পরিনিব্বানকালো দানি, ভন্তে, ভগৰতো। ভাসিতা খো পনেসা, ভন্তে, ভগৰতা ৰাচা – ‘ন তাৰাহং, পাপিম, পরিনিব্বাযিস্সামি যাৰ মে ভিক্খুনিযো ন সাৰিকা ভৰিস্সন্তি…পে॰… যাৰ মে উপাসকা ন সাৰকা ভৰিস্সন্তি…পে॰… যাৰ মে উপাসিকা ন সাৰিকা ভৰিস্সন্তি ৰিযত্তা ৰিনীতা ৰিসারদা পত্তযোগক্খেমা বহুস্সুতা ধম্মধরা ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্না সামীচিপ্পটিপন্না অনুধম্মচারিনিযো, সকং আচরিযকং উগ্গহেত্ৰা আচিক্খিস্সন্তি দেসেস্সন্তি পঞ্ঞপেস্সন্তি পট্ঠপেস্সন্তি ৰিৰরিস্সন্তি ৰিভজিস্সন্তি উত্তানীকরিস্সন্তি, উপ্পন্নং পরপ্পৰাদং সহধম্মেন সুনিগ্গহিতং নিগ্গহেত্ৰা সপ্পাটিহারিযং ধম্মং দেসেস্সন্তী’তি। এতরহি, ভন্তে, উপাসিকা ভগৰতো সাৰিকা ৰিযত্তা ৰিনীতা ৰিসারদা পত্তযোগক্খেমা বহুস্সুতা ধম্মধরা ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্না সামীচিপ্পটিপন্না অনুধম্মচারিনিযো, সকং আচরিযকং উগ্গহেত্ৰা আচিক্খন্তি দেসেন্তি পঞ্ঞপেন্তি পট্ঠপেন্তি ৰিৰরন্তি ৰিভজন্তি উত্তানীকরোন্তি, উপ্পন্নং পরপ্পৰাদং সহধম্মেন সুনিগ্গহিতং নিগ্গহেত্ৰা সপ্পাটিহারিযং ধম্মং দেসেন্তি।
‘‘পরিনিব্বাতু দানি, ভন্তে, ভগৰা, পরিনিব্বাতু সুগতো। পরিনিব্বানকালো দানি, ভন্তে, ভগৰতো। ভাসিতা খো পনেসা, ভন্তে, ভগৰতা ৰাচা – ‘ন তাৰাহং, পাপিম, পরিনিব্বাযিস্সামি যাৰ মে ইদং ব্রহ্মচরিযং ন ইদ্ধঞ্চেৰ ভৰিস্সতি ফীতঞ্চ ৰিত্থারিকং বাহুজঞ্ঞং পুথুভূতং, যাৰ দেৰমনুস্সেহি সুপ্পকাসিত’ন্তি। এতরহি, ভন্তে, ভগৰতো ব্রহ্মচরিযং ইদ্ধঞ্চেৰ ফীতঞ্চ ৰিত্থারিকং বাহুজঞ্ঞং পুথুভূতং, যাৰ দেৰমনুস্সেহি সুপ্পকাসিতং।
‘‘পরিনিব্বাতু দানি, ভন্তে, ভগৰা, পরিনিব্বাতু সুগতো। পরিনিব্বানকালো দানি, ভন্তে, ভগৰতো’’তি। ‘‘অপ্পোস্সুক্কো ত্ৰং, পাপিম, হোহি। নচিরং তথাগতস্স পরিনিব্বানং ভৰিস্সতি। ইতো তিণ্ণং মাসানং অচ্চযেন তথাগতো পরিনিব্বাযিস্সতী’’তি।
অথ খো ভগৰা চাপালে চেতিযে সতো সম্পজানো আযুসঙ্খারং ওস্সজি। ওস্সট্ঠে চ ভগৰতা আযুসঙ্খারে মহাভূমিচালো অহোসি ভিংসনকো সলোমহংসো, দেৰদুন্দুভিযো চ ফলিংসু। অথ খো ভগৰা এতমত্থং ৰিদিত্ৰা তাযং ৰেলাযং ইমং উদানং উদানেসি –
‘‘তুলমতুলঞ্চ সম্ভৰং, ভৰসঙ্খারমৰস্সজি মুনি।
অজ্ঝত্তরতো সমাহিতো, অভিন্দি কৰচমিৰত্তসম্ভৰ’’ন্তি॥
অথ খো আযস্মতো আনন্দস্স এতদহোসি – ‘‘মহা ৰতাযং ভূমিচালো; সুমহা ৰতাযং ভূমিচালো ভিংসনকো সলোমহংসো, দেৰদুন্দুভিযো চ ফলিংসু। কো নু খো হেতু, কো পচ্চযো মহতো ভূমিচালস্স পাতুভাৰাযা’’তি?
অথ খো আযস্মা আনন্দো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘মহা ৰতাযং, ভন্তে, ভূমিচালো ; সুমহা ৰতাযং, ভন্তে, ভূমিচালো ভিংসনকো সলোমহংসো, দেৰদুন্দুভিযো চ ফলিংসু। কো নু খো, ভন্তে, হেতু, কো পচ্চযো মহতো ভূমিচালস্স পাতুভাৰাযা’’তি?
‘‘অট্ঠিমে, আনন্দ, হেতূ, অট্ঠ পচ্চযা মহতো ভূমিচালস্স পাতুভাৰায। কতমে অট্ঠ? অযং, আনন্দ, মহাপথৰী উদকে পতিট্ঠিতা; উদকং ৰাতে পতিট্ঠিতং; ৰাতো আকাসট্ঠো হোতি। সো, আনন্দ, সমযো যং মহাৰাতা ৰাযন্তি; মহাৰাতা ৰাযন্তা উদকং কম্পেন্তি; উদকং কম্পিতং পথৰিং কম্পেতি। অযং, আনন্দ, পঠমো হেতু, পঠমো পচ্চযো মহতো ভূমিচালস্স পাতুভাৰায।
‘‘পুন চপরং, আনন্দ, সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা ইদ্ধিমা চেতোৰসিপ্পত্তো দেৰতা ৰা মহিদ্ধিকা মহানুভাৰা। তস্স পরিত্তা পথৰীসঞ্ঞা ভাৰিতা হোতি, অপ্পমাণা আপোসঞ্ঞা। সো ইমং পথৰিং কম্পেতি সঙ্কম্পেতি সম্পকম্পেতি সম্পৰেধেতি। অযং, আনন্দ, দুতিযো হেতু, দুতিযো পচ্চযো মহতো ভূমিচালস্স পাতুভাৰায।
‘‘পুন চপরং, আনন্দ, যদা বোধিসত্তো তুসিতা কাযা চৰিত্ৰা সতো সম্পজানো মাতুকুচ্ছিং ওক্কমতি, তদাযং পথৰী কম্পতি সঙ্কম্পতি সম্পকম্পতি সম্পৰেধতি। অযং, আনন্দ, ততিযো হেতু; ততিযো পচ্চযো মহতো ভূমিচালস্স পাতুভাৰায।
‘‘পুন চপরং, আনন্দ, যদা বোধিসত্তো সতো সম্পজানো মাতুকুচ্ছিস্মা নিক্খমতি, তদাযং পথৰী কম্পতি সঙ্কম্পতি সম্পকম্পতি সম্পৰেধতি। অযং, আনন্দ, চতুত্থো হেতু, চতুত্থো পচ্চযো মহতো ভূমিচালস্স পাতুভাৰায।
‘‘পুন চপরং, আনন্দ, যদা তথাগতো অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুজ্ঝতি, তদাযং পথৰী কম্পতি সঙ্কম্পতি সম্পকম্পতি সম্পৰেধতি। অযং, আনন্দ, পঞ্চমো হেতু, পঞ্চমো পচ্চযো মহতো ভূমিচালস্স পাতুভাৰায।
‘‘পুন চপরং, আনন্দ, যদা তথাগতো অনুত্তরং ধম্মচক্কং পৰত্তেতি, তদাযং পথৰী কম্পতি সঙ্কম্পতি সম্পকম্পতি সম্পৰেধতি। অযং, আনন্দ, ছট্ঠো হেতু, ছট্ঠো পচ্চযো মহতো ভূমিচালস্স পাতুভাৰায।
‘‘পুন চপরং, আনন্দ, যদা তথাগতো সতো সম্পজানো আযুসঙ্খারং ওস্সজ্জতি, তদাযং পথৰী কম্পতি সঙ্কম্পতি সম্পকম্পতি সম্পৰেধতি। অযং, আনন্দ, সত্তমো হেতু, সত্তমো পচ্চযো মহতো ভূমিচালস্স পাতুভাৰায।
‘‘পুন চপরং, আনন্দ, যদা তথাগতো অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযতি, তদাযং পথৰী কম্পতি সঙ্কম্পতি সম্পকম্পতি সম্পৰেধতি। অযং, আনন্দ, অট্ঠমো হেতু, অট্ঠমো পচ্চযো মহতো ভূমিচালস্স পাতুভাৰায। ইমে খো, আনন্দ, অট্ঠ হেতূ, অট্ঠ পচ্চযা মহতো ভূমিচালস্স পাতুভাৰাযা’’তি। দসমং।
ভূমিচালৰগ্গো দুতিযো।
তস্সুদ্দানং –
ইচ্ছা অলঞ্চ সংখিত্তং, গযা অভিভুনা সহ।
ৰিমোক্খো দ্ৰে চ ৰোহারা, পরিসা ভূমিচালেনাতি॥