২. সিক্খাপদৰণ্ণনা
সিক্খাপদপাঠমাতিকা
এৰং
‘‘যেন
ৰত্ৰা কত্ৰা ৰৰত্থানং, সাধারণৰিসেসতো॥
‘‘পকতিযা চ যং ৰজ্জং, ৰজ্জং পণ্ণত্তিযা চ যং।
ৰৰত্থপেত্ৰা তং কত্ৰা, পদানং ব্যঞ্জনত্থতো॥
‘‘সাধারণানং সব্বেসং, সাধারণৰিভাৰনং।
অথ পঞ্চসু পুব্বেসু, ৰিসেসত্থপ্পকাসতো॥
‘‘পাণাতিপাতপভুতি-হেকতানানতাদিতো।
আরম্মণাদানভেদা, মহাসাৰজ্জতো তথা॥
‘‘পযোগঙ্গসমুট্ঠানা, ৰেদনামূলকম্মতো।
ৰিরমতো চ ফলতো, ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো॥
‘‘যোজেতব্বং
আৰেণিকঞ্চ ৰত্তব্বং, ঞেয্যা হীনাদিতাপি চা’’তি॥
তত্থ এতানি পাণাতিপাতাৰেরমণীতিআদীনি দস সিক্খাপদানি ভগৰতা এৰ ৰুত্তানি, ন
‘‘অথ খো ভগৰা কপিলৰত্থুস্মিং যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা যেন সাৰত্থি তেন চারিকং পক্কামি। অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো যেন সাৰত্থি তদৰসরি। তত্র সুদং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। তেন খো পন সমযেন …পে॰… অথ খো সামণেরানং এতদহোসি – ‘কতি নু খো অম্হাকং সিক্খাপদানি, কত্থ চ অম্হেহি সিক্খিতব্ব’’’ন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সামণেরানং দস সিক্খাপদানি, তেসু চ সামণেরেহি সিক্খিতুং
তানেতানি ‘‘সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসূ’’তি (দী॰ নি॰ ১.১৯৩; ম॰ নি॰ ২.২৪; ৰিভ॰ ৫০৮) সুত্তানুসারেন সরণগমনেসু চ দস্সিতপাঠানুসারেন ‘‘পাণাতিপাতা ৰেরমণিসিক্খাপদং সমাদিযামী’’তি এৰং ৰাচনামগ্গং আরোপিতানীতি ৰেদিতব্বানি। এৰং তাৰ ‘‘যেন যত্থ যদা যস্মা, ৰুত্তানেতানি তং নযং ৰত্ৰা’’তি সো নযো দট্ঠব্বো।
সাধারণৰিসেসৰৰত্থানং
এত্থ চ আদিতো দ্ৰে চতুত্থপঞ্চমানি উপাসকানং সামণেরানঞ্চ সাধারণানি নিচ্চসীলৰসেন। উপোসথসীলৰসেন পন উপাসকানং সত্তমট্ঠমং চেকং অঙ্গং কত্ৰা সব্বপচ্ছিমৰজ্জানি সব্বানিপি সামণেরেহি সাধারণানি, পচ্ছিমং পন সামণেরানমেৰ ৰিসেসভূতন্তি এৰং সাধারণৰিসেসতো ৰৰত্থানং কাতব্বং। পুরিমানি চেত্থ পঞ্চ একন্তঅকুসলচিত্তসমুট্ঠানত্তা পাণাতিপাতাদীনং পকতিৰজ্জতো ৰেরমণিযা, সেসানি
সাধারণৰিভাৰনা
যস্মা চেত্থ ‘‘ৰেরমণিসিক্খাপদং সমাদিযামী’’তি এতানি সব্বসাধারণানি পদানি, তস্মা এতেসং পদানং ব্যঞ্জনতো চ অত্থতো চ অযং সাধারণৰিভাৰনা ৰেদিতব্বা –
তত্থ ব্যঞ্জনতো তাৰ ৰেরং মণতীতি ৰেরমণী, ৰেরং পজহতি, ৰিনোদেতি, ব্যন্তীকরোতি, অনভাৰং গমেতীতি অত্থো। ৰিরমতি ৰা এতায করণভূতায ৰেরম্হা পুগ্গলোতি, ৰিকারস্স ৰেকারং কত্ৰা ৰেরমণী। তেনেৰ চেত্থ ‘‘ৰেরমণিসিক্খাপদং ৰিরমণিসিক্খাপদ’’ন্তি দ্ৰিধা সজ্ঝাযং করোন্তি। সিক্খিতব্বাতি সিক্খা, পজ্জতে অনেনাতি পদং। সিক্খায পদং সিক্খাপদং, সিক্খায অধিগমূপাযোতি অত্থো। অথ ৰা মূলং নিস্সযো পতিট্ঠাতি ৰুত্তং হোতি। ৰেরমণী এৰ সিক্খাপদং ৰেরমণিসিক্খাপদং, ৰিরমণিসিক্খাপদং ৰা দুতিযেন নযেন। সম্মা আদিযামি সমাদিযামি, অৰীতিক্কমনাধিপ্পাযেন অখণ্ডকারিতায অচ্ছিদ্দকারিতায অসবলকারিতায চ আদিযামীতি ৰুত্তং হোতি।
অত্থতো পন ৰেরমণীতি কামাৰচরকুসলচিত্তসম্পযুত্তা ৰিরতি, সা
সিক্খাতি তিস্সো সিক্খা অধিসীলসিক্খা, অধিচিত্তসিক্খা, অধিপঞ্ঞাসিক্খাতি। ইমস্মিং পনত্থে সম্পত্তৰিরতিসীলং লোকিকা ৰিপস্সনা রূপারূপঝানানি অরিযমগ্গো চ সিক্খাতি অধিপ্পেতা। যথাহ –
‘‘কতমে ধম্মা সিক্খা? যস্মিং সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি, সোমনস্সসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং…পে॰… তস্মিং সমযে
‘‘কতমে ধম্মা সিক্খা? যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি…পে॰… পঠমং ঝানং…পে॰… পঞ্চমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি…পে॰… অৰিক্খেপো হোতি, ইমে ধম্মা সিক্খা।
‘‘কতমে ধম্মা সিক্খা? যস্মিং সমযে অরূপপত্তিযা…পে॰… নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসহগতং…পে॰… অৰিক্খেপো হোতি, ইমে ধম্মা সিক্খা।
‘‘কতমে
এতাসু সিক্খাসু যায কাযচি সিক্খায পদং অধিগমূপাযো, অথ ৰা মূলং নিস্সযো পতিট্ঠাতি সিক্খাপদং। ৰুত্তঞ্হেতং – ‘‘সীলং নিস্সায সীলে পতিট্ঠায সত্ত বোজ্ঝঙ্গে ভাৰেন্তো বহুলীকরোন্তো’’তি এৰমাদি (সং॰ নি॰ ৫.১৮২)। এৰমেত্থ সাধারণানং পদানং সাধারণা ব্যঞ্জনতো অত্থতো চ ৰিভাৰনা কাতব্বা।
পুরিমপঞ্চসিক্খাপদৰণ্ণনা
ইদানি যং ৰুত্তং – ‘‘অথ পঞ্চসু পুব্বেসু, ৰিসেসত্থপ্পকাসতো…পে॰… ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো’’তি পাণাতিপাতোতি এত্থ তাৰ পাণোতি জীৰিতিন্দ্রিযপ্পটিবদ্ধা খন্ধসন্ততি, তং ৰা উপাদায পঞ্ঞত্তো সত্তো। তস্মিং পন পাণে পাণসঞ্ঞিনো তস্স পাণস্স জীৰিতিন্দ্রিযুপচ্ছেদকউপক্কমসমুট্ঠাপিকা কাযৰচীদ্ৰারানং অঞ্ঞতরদ্ৰারপ্পৰত্তা ৰধকচেতনা পাণাতিপাতো। অদিন্নাদানন্তি এত্থ অদিন্নন্তি পরপরিগ্গহিতং, যত্থ পরো যথাকামকারিতং আপজ্জন্তো অদণ্ডারহো অনুপৰজ্জো চ হোতি, তস্মিং পরপরিগ্গহিতে পরপরিগ্গহিতসঞ্ঞিনো তদাদাযকউপক্কমসমুট্ঠাপিকা কাযৰচীদ্ৰারানং অঞ্ঞতরদ্ৰারপ্পৰত্তা এৰ থেয্যচেতনা অদিন্নাদানং। অব্রহ্মচরিযন্তি অসেট্ঠচরিযং, দ্ৰযংদ্ৰযসমাপত্তিমেথুনপ্পটিসেৰনা কাযদ্ৰারপ্পৰত্তা অসদ্ধম্মপ্পটিসেৰনট্ঠানৰীতিক্কমচেতনা অব্রহ্মচরিযং মুসাৰাদোতি এত্থ মুসাতি ৰিসংৰাদনপুরেক্খারস্স অত্থভঞ্জনকো ৰচীপযোগো কাযপযোগো ৰা, ৰিসংৰাদনাধিপ্পাযেন পনস্স পরৰিসংৰাদককাযৰচীপযোগসমুট্ঠাপিকা কাযৰচীদ্ৰারানমেৰ অঞ্ঞতরদ্ৰারপ্পৰত্তা মিচ্ছাচেতনা মুসাৰাদো। সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানন্তি এত্থ পন সুরাতি পঞ্চ সুরা – পিট্ঠসুরা, পূৰসুরা, ওদনসুরা, কিণ্ণপক্খিত্তা, সম্ভারসংযুত্তা চাতি। মেরযম্পি পুপ্ফাসৰো, ফলাসৰো, গুল়াসৰো, মধ্ৰাসৰো, সম্ভারসংযুত্তো চাতি পঞ্চৰিধং। মজ্জন্তি তদুভযমেৰ মদনিযট্ঠেন মজ্জং, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি কিঞ্চি অত্থি মদনিযং, যেন পীতেন মত্তো হোতি পমত্তো, ইদং ৰুচ্চতি মজ্জং। পমাদট্ঠানন্তি যায চেতনায তং পিৰতি অজ্ঝোহরতি, সা চেতনা মদপ্পমাদহেতুতো পমাদট্ঠানন্তি ৰুচ্চতি, যতো অজ্ঝোহরণাধিপ্পাযেন কাযদ্ৰারপ্পৰত্তা সুরামেরযমজ্জানং অজ্ঝোহরণচেতনা ‘‘সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠান’’ন্তি
একতানানতাদিৰিনিচ্ছযং
একতানানতাদিতোতি
ৰুচ্চতে
আরম্মণতোতি
আদানতোতি
ভেদতোতি সামণেরানঞ্চেত্থ একস্মিং ভিন্নে সব্বানিপি ভিন্নানি হোন্তি। পারাজিকট্ঠানিযানি হি তানি তেসং, যং তং ৰীতিক্কন্তং হোতি, তেনেৰ কম্মবদ্ধো। গহট্ঠানং পন একস্মিং ভিন্নে একমেৰ ভিন্নং হোতি, যতো
মহাসাৰজ্জতোতি গুণৰিরহিতেসু তিরচ্ছানগতাদীসু পাণেসু খুদ্দকে পাণে পাণাতিপাতো অপ্পসাৰজ্জো, মহাসরীরে মহাসাৰজ্জো। কস্মা? পযোগমহন্ততায। পযোগসমত্তেপি ৰত্থুমহন্ততায। গুণৰন্তেসু পন মনুস্সাদীসু অপ্পগুণে পাণাতিপাতো অপ্পসাৰজ্জো, মহাগুণে মহাসাৰজ্জো
পযোগতোতি এত্থ চ পাণাতিপাতস্স সাহত্থিকো, আণত্তিকো, নিস্সগ্গিযো, থাৰরো, ৰিজ্জামযো, ইদ্ধিমযোতি ছপ্পযোগা। তত্থ কাযেন ৰা কাযপ্পটিবদ্ধেন ৰা পহরণং সাহত্থিকো পযোগো, সো উদ্দিস্সানুদ্দিস্সভেদতো দুৰিধো হোতি। তত্থ উদ্দিস্সকে যং উদ্দিস্স পহরতি, তস্সেৰ মরণেন কম্মুনা বজ্ঝতি। ‘‘যো কোচি মরতূ’’তি এৰং অনুদ্দিস্সকে পহারপচ্চযা যস্স কস্সচি মরণেন। উভযথাপি চ পহরিতমত্তে ৰা মরতু, পচ্ছা ৰা তেনেৰ
অধিট্ঠহিত্ৰা পন আণাপনং আণত্তিকো পযোগো। তত্থপি সাহত্থিকে পযোগে ৰুত্তনযেনেৰ কম্মবদ্ধো অনুস্সরিতব্বো। ছব্বিধো চেত্থ নিযমো ৰেদিতব্বো –
‘‘ৰত্থু কালো চ ওকাসো, আৰুধং ইরিযাপথো।
কিরিযাৰিসেসোতি ইমে, ছ আণত্তিনিযামকা’’তি॥ (পাচি॰ অট্ঠ॰ ২.১৭৪)।
তত্থ ৰত্থূতি মারেতব্বো পাণো। কালোতি পুব্বণ্হসাযন্হাদিকালো চ, যোব্বনথাৰরিযাদিকালো চ। ওকাসোতি গামো ৰা নিগমো ৰা ৰনং ৰা রচ্ছা ৰা সিঙ্ঘাটকং ৰাতি এৰমাদি। আৰুধন্তি অসি ৰা উসু ৰা সত্তি ৰাতি এৰমাদি। ইরিযাপথোতি মারেতব্বস্স মারকস্স চ ঠানং ৰা নিসজ্জা ৰাতি এৰমাদি।
কিরিযাৰিসেসোতি ৰিজ্ঝনং ৰা ছেদনং ৰা ভেদনং ৰা সঙ্খমুণ্ডিকং ৰাতি এৰমাদি। যদি হি ৰত্থুং ৰিসংৰাদেত্ৰা ‘‘যং মারেহী’’তি আণত্তো, ততো অঞ্ঞং মারেতি, আণাপকস্স নত্থি কম্মবদ্ধো। অথ ৰত্থুং অৰিসংৰাদেত্ৰা মারেতি, আণাপকস্স আণত্তিক্খণে আণত্তস্স মারণক্খণেতি উভযেসম্পি কম্মবদ্ধো। এস নযো কালাদীসুপি।
মারণত্থন্তু কাযেন ৰা কাযপ্পটিবদ্ধেন ৰা পহরণনিস্সজ্জনং নিস্সগ্গিযো পযোগো। সোপি উদ্দিস্সানুদ্দিস্সভেদতো দুৰিধো এৰ, কম্মবদ্ধো চেত্থ পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো।
মারণত্থমেৰ ওপাতখণনং, অপস্সেনউপনিক্খিপনং, ভেসজ্জৰিসযন্তাদিপ্পযোজনং ৰা থাৰরো পযোগো। সোপি উদ্দিস্সানুদ্দিস্সভেদতো দুৰিধো, যতো তত্থপি পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ কম্মবদ্ধো ৰেদিতব্বো। অযন্তু ৰিসেসো – মূলট্ঠেন ওপাতাদীসু পরেসং মূলেন ৰা মুধা ৰা দিন্নেসুপি যদি তপ্পচ্চযা কোচি মরতি, মূলট্ঠস্সেৰ কম্মবদ্ধো। যদিপি চ তেন অঞ্ঞেন ৰা
মারণত্থং পন ৰিজ্জাপরিজপ্পনং ৰিজ্জামযো পযোগো। দাঠাৰুধাদীনং দাঠাকোটনাদিমিৰ মারণত্থং কম্মৰিপাকজিদ্ধিৰিকারকরণং ইদ্ধিমযো পযোগোতি। অদিন্নাদানস্স তু থেয্যপসয্হপটিচ্ছন্নপরিকপ্পকুসাৰহারৰসপ্পৰত্তা
অঙ্গতোতি এত্থ চ পাণাতিপাতস্স পঞ্চ অঙ্গানি ভৰন্তি – পাণো চ হোতি, পাণসঞ্ঞী চ, ৰধকচিত্তঞ্চ পচ্চুপট্ঠিতং হোতি, ৰাযমতি, তেন চ মরতীতি। অদিন্নাদানস্সাপি পঞ্চেৰ – পরপরিগ্গহিতঞ্চ হোতি, পরপরিগ্গহিতসঞ্ঞী চ, থেয্যচিত্তঞ্চ পচ্চুপট্ঠিতং হোতি, ৰাযমতি, তেন চ আদাতব্বং আদানং গচ্ছতীতি। অব্রহ্মচরিযস্স পন চত্তারি অঙ্গানি ভৰন্তি – অজ্ঝাচরিযৰত্থু চ হোতি, তত্থ চ সেৰনচিত্তং পচ্চুপট্ঠিতং হোতি, সেৰনপচ্চযা পযোগঞ্চ সমাপজ্জতি, সাদিযতি চাতি, তথা পরেসং দ্ৰিন্নম্পি। তত্থ মুসাৰাদস্স তাৰ মুসা চ হোতি তং ৰত্থু, ৰিসংৰাদনচিত্তঞ্চ পচ্চুপট্ঠিতং হোতি, তজ্জো চ ৰাযামো, পরৰিসংৰাদনঞ্চ ৰিঞ্ঞাপযমানা ৰিঞ্ঞত্তি পৰত্ততীতি চত্তারি অঙ্গানি ৰেদিতব্বানি। সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানস্স পন সুরাদীনঞ্চ অঞ্ঞতরং হোতি মদনীযপাতুকম্যতাচিত্তঞ্চ পচ্চুপট্ঠিতং হোতি, তজ্জঞ্চ ৰাযামং আপজ্জতি, পীতে চ পৰিসতীতি ইমানি চত্তারি অঙ্গানীতি। এৰমেত্থ অঙ্গতোপি ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো।
সমুট্ঠানতোতি পাণাতিপাতঅদিন্নাদানমুসাৰাদা চেত্থ কাযচিত্ততো, ৰাচাচিত্ততো, কাযৰাচাচিত্ততো চাতি তিসমুট্ঠানা হোন্তি। অব্রহ্মচরিযং কাযচিত্তৰসেন একসমুট্ঠানমেৰ। সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানং কাযতো চ, কাযচিত্ততো চাতি দ্ৰিসমুট্ঠানন্তি। এৰমেত্থ সমুট্ঠানতোপি ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো।
ৰেদনাতোতি
মূলতোতি পাণাতিপাতো চেত্থ দোসমোহমূলো। অদিন্নাদানমুসাৰাদা
কম্মতোতি পাণাতিপাতঅদিন্নাদানঅব্রহ্মচরিযানি চেত্থ কাযকম্মমেৰ কম্মপথপ্পত্তানেৰ চ, মুসাৰাদো ৰচীকম্মমেৰ। যো পন অত্থভঞ্জকো, সো কম্মপথপ্পত্তো। ইতরো কম্মমেৰ। সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানং কাযকম্মমেৰাতি। এৰমেত্থ কম্মতোপি ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো।
ৰিরমতোতি এত্থ আহ ‘‘পাণাতিপাতাদীহি ৰিরমন্তো কুতো ৰিরমতী’’তি? ৰুচ্চতে – সমাদানৰসেন তাৰ ৰিরমন্তো অত্তনো ৰা পরেসং ৰা পাণাতিপাতাদিঅকুসলতো ৰিরমতি। কিমারভিত্ৰা? যতো ৰিরমতি, তদেৰ। সম্পত্তৰসেনাপি ৰিরমন্তো ৰুত্তপ্পকারাকুসলতোৰ। কিমারভিত্ৰা? পাণাতিপাতাদীনং ৰুত্তারম্মণানেৰ। কেচি পন ভণন্তি ‘‘সুরামেরযমজ্জসঙ্খাতে সঙ্খারে আরভিত্ৰা সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰিরমতি, সত্তসঙ্খারেসু যং পন অৰহরিতব্বং ভঞ্জিতব্বঞ্চ, তং আরভিত্ৰা অদিন্নাদানা মুসাৰাদা চ, সত্তেযেৰারভিত্ৰা পাণাতিপাতা অব্রহ্মচরিযা চা’’তি। তদঞ্ঞে ‘‘এৰং সন্তে ‘অঞ্ঞং চিন্তেন্তো অঞ্ঞং করেয্য, যঞ্চ পজহতি, তং ন জানেয্যা’তি এৰংদিট্ঠিকা হুত্ৰা অনিচ্ছমানা যদেৰ পজহতি, তং অত্তনো পাণাতিপাতাদিঅকুসলমেৰারভিত্ৰা ৰিরমতী’’তি ৰদন্তি। তদযুত্তং। কস্মা? তস্স পচ্চুপ্পন্নাভাৰতো বহিদ্ধাভাৰতো চ। সিক্খাপদানঞ্হি ৰিভঙ্গপাঠে ‘‘পঞ্চন্নং সিক্খাপদানং কতি কুসলা…পে॰… কতি অরণা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘কুসলাযেৰ, সিযা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা’’তি (ৰিভ॰ ৭১৬) এৰং পৰত্তমানে ৰিস্সজ্জনে ‘‘পচ্চুপ্পন্নারম্মণা’’তি চ ‘‘বহিদ্ধারম্মণা’’তি চ এৰং পচ্চুপ্পন্নবহিদ্ধারম্মণত্তং ৰুত্তং, তং অত্তনো পাণাতিপাতাদিঅকুসলং আরভিত্ৰা ৰিরমন্তস্স ন যুজ্জতি। যং পন ৰুত্তং – ‘‘অঞ্ঞং
‘‘আরভিত্ৰান
নিদস্সনঞ্চেত্থ ভৰে, মগ্গট্ঠোরিযপুগ্গলো’’তি॥
এৰমেত্থ ৰিরমতোপি ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো।
ফলতোতি সব্বে এৰ চেতে পাণাতিপাতাদযো দুগ্গতিফলনিব্বত্তকা হোন্তি, সুগতিযঞ্চ অনিট্ঠাকন্তামনাপৰিপাকনিব্বত্তকা হোন্তি, সম্পরাযে দিট্ঠধম্মে এৰ চ অৰেসারজ্জাদিফলনিব্বত্তকা। অপিচ ‘‘যো সব্বলহুসো পাণাতিপাতস্স ৰিপাকো মনুস্সভূতস্স অপ্পাযুকসংৰত্তনিকো হোতী’’তি (অ॰ নি॰ ৮.৪০) এৰমাদিনা নযেনেত্থ ফলতোপি ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো।
অপি চেত্থ পাণাতিপাতাদিৰেরমণীনম্পি সমুট্ঠানৰেদনামূলকম্মফলতো ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো। তত্থাযং ৰিঞ্ঞাপনা – সব্বা এৰ চেতা ৰেরমণিযো চতূহি সমুট্ঠহন্তি কাযতো, কাযচিত্ততো, ৰাচাচিত্ততো, কাযৰাচাচিত্ততো চাতি। সব্বা এৰ চ সুখৰেদনাসম্পযুত্তা ৰা, অদুক্খমসুখৰেদনাসম্পযুত্তা ৰা, অলোভাদোসমূলা ৰা অলোভাদোসামোহমূলা ৰা। চতস্সোপি চেত্থ কাযকম্মং, মুসাৰাদাৰেরমণী ৰচীকম্মং, মগ্গক্খণে চ চিত্ততোৰ সমুট্ঠহন্তি, সব্বাপি মনোকম্মং।
পাণাতিপাতা ৰেরমণিযা চেত্থ অঙ্গপচ্চঙ্গসম্পন্নতা আরোহপরিণাহসম্পত্তিতা জৰসম্পত্তিতা সুপ্পতিট্ঠিতপাদতা চারুতা মুদুতা সুচিতা সূরতা মহব্বলতা ৰিস্সত্থৰচনতা লোকপিযতা নেলতা অভেজ্জপরিসতা অচ্ছম্ভিতা দুপ্পধংসিতা পরূপক্কমেন অমরণতা অনন্তপরিৰারতা সুরূপতা সুসণ্ঠানতা অপ্পাবাধতা অসোকিতা পিযেহি মনাপেহি সদ্ধিং অৰিপ্পযোগতা দীঘাযুকতাতি এৰমাদীনি ফলানি।
অদিন্নাদানা ৰেরমণিযা মহদ্ধনতা পহূতধনধঞ্ঞতা অনন্তভোগতা অনুপ্পন্নভোগুপ্পত্তিতা উপ্পন্নভোগথাৰরতা ইচ্ছিতানং ভোগানং খিপ্পপ্পটিলাভিতা রাজচোরুদকগ্গিঅপ্পিযদাযাদেহি অসাধারণভোগতা
অব্রহ্মচরিযা ৰেরমণিযা ৰিগতপচ্চত্থিকতা সব্বজনপিযতা অন্নপানৰত্থসযনাদীনং লাভিতা
মুসাৰাদা ৰেরমণিযা ৰিপ্পসন্নিন্দ্রিযতা ৰিস্সট্ঠমধুরভাণিতা সমসিতসুদ্ধদন্ততা নাতিথূলতা নাতিকিসতা নাতিরস্সতা নাতিদীঘতা সুখসম্ফস্সতা উপ্পলগন্ধমুখতা সুস্সূসকপরিজনতা আদেয্যৰচনতা কমলুপ্পলসদিসমুদুলোহিততনুজিৰ্হতা অনুদ্ধততা অচপলতাতি এৰমাদীনি।
সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰেরমণিযা অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নেসু সব্বকিচ্চকরণীযেসু খিপ্পং পটিজাননতা সদা উপট্ঠিতসতিতা অনুম্মত্তকতা ঞাণৰন্ততা অনলসতা অজল়তা অনেলমূগতা অমত্ততা অপ্পমত্ততা অসম্মোহতা অচ্ছম্ভিতা অসারম্ভিতা অনুস্সঙ্কিতা সচ্চৰাদিতা অপিসুণাফরুসাসম্ফপলাপৰাদিতা রত্তিন্দিৰমতন্দিততা কতঞ্ঞুতা কতৰেদিতা অমচ্ছরিতা চাগৰন্ততা সীলৰন্ততা উজুতা অক্কোধনতা হিরিমনতা ওত্তপ্পিতা উজুদিট্ঠিকতা মহাপঞ্ঞতা মেধাৰিতা পণ্ডিততা অত্থানত্থকুসলতাতি এৰমাদীনি ফলানি। এৰমেত্থ পাণাতিপাতাদিৰেরমণীনং সমুট্ঠানৰেদনামূলকম্মফলতোপি ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো।
পচ্ছিমপঞ্চসিক্খাপদৰণ্ণনা
ইদানি যং ৰুত্তং –
‘‘যোজেতব্বং ততো যুত্তং, পচ্ছিমেস্ৰপি পঞ্চসু।
আৰেণিকঞ্চ ৰত্তব্বং, ঞেয্যা হীনাদিতাপি চা’’তি॥
তস্সাযং আরম্মণতো চ সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানং রূপাযতনাদিঅঞ্ঞতরসঙ্খারারম্মণং, তথা ইধ ৰিকালভোজনং। এতেন নযেন সব্বেসং আরম্মণভেদো ৰেদিতব্বো। আদানতো চ যথা পুরিমানি সামণেরেন ৰা উপাসকেন ৰা সমাদিযন্তেন সমাদিন্নানি হোন্তি, তথা এতানিপি। অঙ্গতোপি সমুট্ঠানতো সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানং কাযতো চ কাযচিত্ততো চাতি দ্ৰিসমুট্ঠানং, এৰমিধ ৰিকালভোজনং। এতেন নযেন সব্বেসং সমুট্ঠানং ৰেদিতব্বং। যথা চ তত্থ ৰেদনাতো অদিন্নাদানং তীসু ৰেদনাসু অঞ্ঞতরৰেদনাসম্পযুত্তং, তথা ইধ ৰিকালভোজনং। এতেন নযেন সব্বেসং ৰেদনাসম্পযোগো ৰেদিতব্বো। যথা চ তত্থ অব্রহ্মচরিযং লোভমোহমূলং, এৰমিধ ৰিকালভোজনং। অপরানি চ দ্ৰে এতেন নযেন সব্বেসং মূলভেদো ৰেদিতব্বো। যথা চ তত্থ পাণাতিপাতাদযো কাযকম্মং, এৰমিধাপি ৰিকালভোজনাদীনি। জাতরূপরজতপ্পটিগ্গহণং পন কাযকম্মং ৰা সিযা ৰচীকম্মং ৰা কাযদ্ৰারাদীহি পৰত্তিসব্ভাৰপরিযাযেন, ন কম্মপথৰসেন। ৰিরমতোতি যথা চ তত্থ ৰিরমন্তো অত্তনো ৰা পরেসং ৰা পাণাতিপাতাদিঅকুসলতো ৰিরমতি, এৰমিধাপি ৰিকালভোজনাদিঅকুসলতো, কুসলতোপি ৰা একতো। যথা চ পুরিমা পঞ্চ ৰেরমণিযো চতুসমুট্ঠানা কাযতো, কাযচিত্ততো, ৰাচাচিত্ততো, কাযৰাচাচিত্ততো চাতি, সব্বা সুখৰেদনাসম্পযুত্তা ৰা অদুক্খমসুখৰেদনাসম্পযুত্তা ৰা, অলোভাদোসমূলা ৰা অলোভাদোসামোহমূলা ৰা, সব্বা চ নানপ্পকারইট্ঠফলনিব্বত্তকা, তথা ইধাপীতি।
‘‘যোজেতব্বং ততো যুত্তং, পচ্ছিমেস্ৰপি পঞ্চসু।
আৰেণিকঞ্চ ৰত্তব্বং, ঞেয্যা হীনাদিতাপি চা’’তি॥ –
এত্থ পন ৰিকালভোজনন্তি মজ্ঝন্হিকৰীতিক্কমে ভোজনং। এতঞ্হি অনুঞ্ঞাতকালে ৰীতিক্কন্তে ভোজনং, তস্মা ‘‘ৰিকালভোজন’’ন্তি ৰুচ্চতি নচ্চগীতৰাদিতৰিসূকদস্সনন্তি এত্থ নচ্চং নাম যংকিঞ্চি নচ্চং, গীতন্তি যংকিঞ্চি গীতং, ৰাদিতন্তি যংকিঞ্চি ৰাদিতং। ৰিসূকদস্সনন্তি কিলেসুপ্পত্তিপচ্চযতো কুসলপক্খভিন্দনেন ৰিসূকানং দস্সনং, ৰিসূকভূতং ৰা দস্সনং ৰিসূকদস্সনং। নচ্চা চ গীতা চ ৰাদিতা চ ৰিসূকদস্সনা চ নচ্চগীতৰাদিতৰিসূকদস্সনা। ৰিসূকদস্সনঞ্চেত্থ ব্রহ্মজালে ৰুত্তনযেনেৰ গহেতব্বং। ৰুত্তঞ্হি তত্থ –
‘‘যথা ৰা পনেকে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা সদ্ধাদেয্যানি ভোজনানি ভুঞ্জিত্ৰা তে এৰরূপং ৰিসূকদস্সনমনুযুত্তা ৰিহরন্তি, সেয্যথিদং, নচ্চং গীতং ৰাদিতং পেক্খং অক্খানং পাণিস্সরং ৰেতালং কুম্ভথূণং সোভনকং চণ্ডালং ৰংসং ধোৰনং হত্থিযুদ্ধং অস্সযুদ্ধং
অথ ৰা যথাৰুত্তেনত্থেন নচ্চগীতৰাদিতানি এৰ ৰিসূকানি নচ্চগীতৰাদিতৰিসূকানি, তেসং দস্সনং নচ্চগীতৰাদিতৰিসূকদস্সনং, তস্মা নচ্চগীতৰাদিতৰিসূকদস্সনা। ‘‘দস্সনসৰনা’’তি ৰত্তব্বে যথা ‘‘সো চ হোতি মিচ্ছাদিট্ঠিকো ৰিপরীতদস্সনো’’তি এৰমাদীসু (অ॰ নি॰ ১.৩০৮) অচক্খুদ্ৰারপ্পৰত্তম্পি ৰিসযগ্গহণং ‘‘দস্সন’’ন্তি ৰুচ্চতি, এৰং সৰনম্পি ‘‘দস্সন’’ন্ত্ৰেৰ ৰুত্তং। দস্সনকম্যতায উপসঙ্কমিত্ৰা পস্সতো এৰ চেত্থ ৰীতিক্কমো হোতি। ঠিতনিসিন্নসযনোকাসে পন আগতং গচ্ছন্তস্স ৰা আপাথগতং পস্সতো সিযা সংকিলেসো, ন ৰীতিক্কমো। ধম্মূপসংহিতম্পি চেত্থ গীতং ন ৰট্টতি, গীতূপসংহিতো পন ধম্মো
মালাদীনি ধারণাদীহি যথাসঙ্খ্যং যোজেতব্বানি। তত্থ মালাতি যংকিঞ্চি পুপ্ফজাতং। ৰিলেপনন্তি যংকিঞ্চি ৰিলেপনত্থং পিসিত্ৰা পটিযত্তং। অৰসেসং সব্বম্পি ৰাসচুণ্ণধূপনাদিকং গন্ধজাতং গন্ধো। তং সব্বম্পি মণ্ডনৰিভূসনত্থং ন ৰট্টতি, ভেসজ্জত্থন্তু ৰট্টতি, পূজনত্থঞ্চ অভিহটং সাদিযতো ন কেনচি পরিযাযেন ন ৰট্টতি। উচ্চাসযনন্তি পমাণাতিক্কন্তং ৰুচ্চতি। মহাসযনন্তি অকপ্পিযসযনং অকপ্পিযত্থরণঞ্চ। তদুভযম্পি সাদিযতো জাতরূপন্তি সুৰণ্ণং। রজতন্তি কহাপণো, লোহমাসকদারুমাসকজতুমাসকাদি যং যং তত্থ তত্থ ৰোহারং গচ্ছতি, তদুভযম্পি জাতরূপরজতং। তস্স যেন কেনচি পকারেন সাদিযনং পটিগ্গহো নাম, সো ন যেন কেনচি পরিযাযেন ৰট্টতীতি এৰং আৰেণিকং ৰত্তব্বং।
দসপি চেতানি সিক্খাপদানি হীনেন ছন্দেন চিত্তৰীরিযৰীমংসাহি ৰা সমাদিন্নানি হীনানি, মজ্ঝিমেহি মজ্ঝিমানি, পণীতেহি পণীতানি। তণ্হাদিট্ঠিমানেহি ৰা উপক্কিলিট্ঠানি হীনানি, অনুপক্কিলিট্ঠানি মজ্ঝিমানি, তত্থ তত্থ পঞ্ঞায অনুগ্গহিতানি পণীতানি। ঞাণৰিপ্পযুত্তেন ৰা কুসলচিত্তেন সমাদিন্নানি হীনানি, সসঙ্খারিকঞাণসম্পযুত্তেন মজ্ঝিমানি, অসঙ্খারিকেন পণীতানীতি এৰং ঞেয্যা হীনাদিতাপি চাতি।
এত্তাৰতা ‘‘যেন যত্থ যদা যস্মা’’তিআদীহি ছহি গাথাহি সিক্খাপদপাঠস্স ৰণ্ণনত্থং মাতিকা নিক্খিত্তা, সা অত্থতো পকাসিতা হোতীতি।
পরমত্থজোতিকায খুদ্দকপাঠ-অট্ঠকথায
সিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।