৪. কুমারপঞ্হৰণ্ণনা
অট্ঠুপ্পত্তি
ইদানি একং নাম কিন্তি এৰমাদীনং কুমারপঞ্হানং অত্থৰণ্ণনাক্কমো অনুপ্পত্তো। তেসং অট্ঠুপ্পত্তিং ইধ নিক্খেপপ্পযোজনঞ্চ ৰত্ৰা ৰণ্ণনং করিস্সাম –
অট্ঠুপ্পত্তি তাৰ নেসং সোপাকো নাম ভগৰতো মহাসাৰকো অহোসি। তেনাযস্মতা জাতিযা সত্তৰস্সেনেৰ অঞ্ঞা আরাধিতা, তস্স ভগৰা পঞ্হব্যাকরণেন উপসম্পদং অনুঞ্ঞাতুকামো অত্তনা অধিপ্পেতত্থানং পঞ্হানং ব্যাকরণসমত্থতং ‘‘একং নাম কি’’ন্তি এৰমাদিনা পঞ্হে পুচ্ছি। সো ব্যাকাসি। তেন চ ব্যাকরণেন ভগৰতো চিত্তং আরাধেসি। সাৰ তস্সাযস্মতো উপসম্পদা অহোসি।
অযং তেসং অট্ঠুপ্পত্তি।
নিক্খেপপ্পযোজনং
যস্মা পন সরণগমনেহি বুদ্ধধম্মসঙ্ঘানুস্সতিৰসেন চিত্তভাৰনা, সিক্খাপদেহি সীলভাৰনা, দ্ৰত্তিংসাকারেন চ কাযভাৰনা পকাসিতা, তস্মা ইদানি নানপ্পকারতো পঞ্ঞাভাৰনামুখদস্সনত্থং ইমে পঞ্হব্যাকরণা ইধ নিক্খিত্তা। যস্মা ৰা সীলপদট্ঠানো সমাধি, সমাধিপদট্ঠানা চ পঞ্ঞা; যথাহ – ‘‘সীলে পতিট্ঠায নরো সপঞ্ঞো, চিত্তং
ইদং তেসং ইধ নিক্খেপপ্পযোজনং।
পঞ্হৰণ্ণনা
একং নাম কিন্তিপঞ্হৰণ্ণনা
ইদানি একং নাম কিন্তি ভগৰা যস্মিং একধম্মস্মিং ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো অনুপুব্বেন দুক্খস্সন্তকরো হোতি, যস্মিং চাযমাযস্মা নিব্বিন্দমানো অনুপুব্বেন দুক্খস্সন্তমকাসি, তং ধম্মং সন্ধায পঞ্হং পুচ্ছতি। ‘‘সব্বে সত্তা আহারট্ঠিতিকা’’তি থেরো পুগ্গলাধিট্ঠানায দেসনায ৰিস্সজ্জেতি। ‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, সম্মাসতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতী’’তি (সং॰ নি॰ ৫.৮) এৰমাদীনি চেত্থ সুত্তানি এৰং ৰিস্সজ্জনযুত্তিসম্ভৰে সাধকানি। এত্থ যেনাহারেন সব্বে সত্তা ‘‘আহারট্ঠিতিকা’’তি ৰুচ্চন্তি, সো আহারো তং ৰা নেসং আহারট্ঠিতিকত্তং ‘‘একং নাম কি’’ন্তি পুট্ঠেন থেরেন নিদ্দিট্ঠন্তি ৰেদিতব্বং। তঞ্হি ভগৰতা ইধ একন্তি অধিপ্পেতং, ন তু সাসনে লোকে ৰা অঞ্ঞং একং নাম নত্থীতি ঞাপেতুং ৰুত্তং। ৰুত্তঞ্হেতং
‘‘একধম্মে, ভিক্খৰে, ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো সম্মা ৰিরজ্জমানো সম্মা ৰিমুচ্চমানো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মত্তং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি। কতমস্মিং একধম্মে? সব্বে সত্তা আহারট্ঠিতিকা। ইমস্মিং খো, ভিক্খৰে, একধম্মে ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি। ‘একো পঞ্হো একো উদ্দেসো একং ৰেয্যাকরণ’ন্তি ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্ত’’ন্তি (অ॰ নি॰ ১০.২৭)।
আহারট্ঠিতিকাতি চেত্থ যথা ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, সুভনিমিত্তং। তত্থ অযোনিসো মনসিকারবহুলীকারো, অযমাহারো অনুপ্পন্নস্স ৰা কামচ্ছন্দস্স উপ্পাদাযা’’তি এৰমাদীসু (সং॰ নি॰ ৫.২৩২) পচ্চযো আহারোতি ৰুচ্চতি, এৰং
তত্থ সিযা – এৰম্পি ৰুচ্চমানে ‘‘কতমে ধম্মা সপচ্চযা? পঞ্চক্খন্ধা – রূপক্খন্ধো…পে॰… ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো’’তি (ধ॰ স॰ ১০৮৯) ৰচনতো খন্ধানংযেৰ পচ্চযট্ঠিতিকত্তং যুত্তং, সত্তানন্তু অযুত্তমেৰেতং ৰচনং ভৰেয্যাতি। ন খো পনেতং এৰং দট্ঠব্বং। কস্মা
‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চাতি, যদা পঞ্ঞায পস্সতি।
অথ নিব্বিন্দতি দুক্খে, এস মগ্গো ৰিসুদ্ধিযা’’তি॥ (ধ॰ প॰ ২৭৭)।
এত্থ চ ‘‘একং নাম কি’’ন্তি চ ‘‘কিহা’’তি চ দুৰিধো পাঠো, তত্থ সীহল়ানং কিহাতি পাঠো। তে হি ‘‘কি’’ন্তি ৰত্তব্বে ‘‘কিহা’’তি ৰদন্তি। কেচি ভণন্তি ‘‘হ-ইতি নিপাতো, থেরিযানম্পি অযমেৰ পাঠো’’তি উভযথাপি পন একোৰ অত্থো। যথা রুচ্চতি, তথা পঠিতব্বং। যথা পন ‘‘সুখেন ফুট্ঠো অথ ৰা দুখেন (ধ॰ প॰ ৮৩), দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতী’’তি এৰমাদীসু
দ্ৰে নাম কিন্তিপঞ্হৰণ্ণনা
এৰং ইমিনা পঞ্হব্যাকরণেন আরদ্ধচিত্তো সত্থা পুরিমনযেনেৰ উত্তরিং পঞ্হং পুচ্ছতি দ্ৰে নাম কিন্তি? থেরো দ্ৰেতি পচ্চনুভাসিত্ৰা ‘‘নামঞ্চ রূপঞ্চা’’তি ধম্মাধিট্ঠানায দেসনায ৰিস্সজ্জেতি। তত্থ আরম্মণাভিমুখং নমনতো, চিত্তস্স চ নতিহেতুতো সব্বম্পি
‘‘দ্ৰীসু
এত্থ চ নামরূপমত্তদস্সনেন অত্তদিট্ঠিং পহায অনত্তানুপস্সনামুখেনেৰ নিব্বিন্দমানো অনুপুব্বেন দুক্খস্সন্তকরো হোতি, পরমত্থৰিসুদ্ধিং পাপুণাতীতি ৰেদিতব্বো। যথাহ –
‘‘সব্বে ধম্মা অনত্তাতি, যদা পঞ্ঞায পস্সতি।
অথ নিব্বিন্দতি দুক্খে, এস মগ্গো ৰিসুদ্ধিযা’’তি॥ (ধ॰ প॰ ২৭৯)।
তীণি নাম কিন্তিপঞ্হৰণ্ণনা
ইদানি ইমিনাপি পঞ্হব্যাকরণেন আরদ্ধচিত্তো সত্থা পুরিমনযেনেৰ উত্তরিং পঞ্হং পুচ্ছতি তীণি নাম কিন্তি? থেরো তীণীতি পচ্চনুভাসিত্ৰা পুন ব্যাকরিতব্বস্স অত্থস্স লিঙ্গানুরূপং সঙ্খ্যং দস্সেন্তো ‘‘তিস্সো ৰেদনা’’তি ৰিস্সজ্জেতি। অথ ৰা ‘‘যা ভগৰতা ‘তিস্সো ৰেদনা’তি ৰুত্তা, ইমাসমত্থমহং
‘‘তীসু, ভিক্খৰে, ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি। কতমেসু তীসু? তীসু ৰেদনাসু। ইমেসু খো, ভিক্খৰে, তীসু ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি। ‘তযো পঞ্হা, তযো উদ্দেসা, তীণি ৰেয্যাকরণানী’তি ইতি যং তং ৰুত্তং
এত্থ চ ‘‘যংকিঞ্চি ৰেদযিতং, সব্বং তং দুক্খস্মিন্তি ৰদামী’’তি (সং॰ নি॰ ৪.২৫৯) ৰুত্তসুত্তানুসারেন ৰা। –
‘‘যো
অদুক্খমসুখং সন্তং, অদ্দক্খি নং অনিচ্চতো’’তি॥ (ইতিৰু॰ ৫৩) –
এৰং দুক্খদুক্খতাৰিপরিণামদুক্খতাসঙ্খারদুক্খতানুসারেন ৰা তিস্সন্নং ৰেদনানং দুক্খভাৰদস্সনেন সুখসঞ্ঞং পহায দুক্খানুপস্সনামুখেন নিব্বিন্দমানো অনুপুব্বেন দুক্খস্সন্তকরো হোতি, পরমত্থৰিসুদ্ধিং পাপুণাতীতি ৰেদিতব্বো। যথাহ –
‘‘সব্বে সঙ্খারা দুক্খাতি, যদা পঞ্ঞায পস্সতি।
অথ নিব্বিন্দতি দুক্খে, এস মগ্গো ৰিসুদ্ধিযা’’তি॥ (ধ॰ প॰ ২৭৮)।
চত্তারি নাম কিন্তিপঞ্হৰণ্ণনা
এৰং ইমিনাপি পঞ্হব্যাকরণেন আরদ্ধচিত্তো সত্থা পুরিমনযেনেৰ উত্তরিং পঞ্হং পুচ্ছতি চত্তারি নাম কিন্তি? তত্থ ইমস্স পঞ্হস্স ব্যাকরণপক্খে কত্থচি পুরিমনযেনেৰ চত্তারো আহারা অধিপ্পেতা। যথাহ –
‘‘চতূসু
কত্থচি যেসু সুভাৰিতচিত্তো অনুপুব্বেন দুক্খস্সন্তকরো হোতি, তানি চত্তারি সতিপট্ঠানানি। যথাহ কজঙ্গলা ভিক্খুনী –
‘‘চতূসু, আৰুসো, ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা সুভাৰিতচিত্তো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মত্তং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো
ইধ চত্তারীতি পচ্চনুভাসিত্ৰা ‘‘অরিযসচ্চানী’’তি ৰিস্সজ্জেতি। তত্থ চত্তারীতি গণনপরিচ্ছেদো। অরিযসচ্চানীতি অরিযানি সচ্চানি, অৰিতথানি অৰিসংৰাদকানীতি অত্থো। যথাহ –
‘‘ইমানি খো, ভিক্খৰে, চত্তারি অরিযসচ্চানি তথানি অৰিতথানি অনঞ্ঞথানি, তস্মা অরিযসচ্চানীতি ৰুচ্চন্তী’’তি (সং॰ নি॰ ৫.১০৯৭)।
যস্মা ৰা সদেৰকেন লোকেন অরণীযতো অভিগমনীযতোতি ৰুত্তং হোতি, ৰাযমিতব্বট্ঠানসঞ্ঞিতে অযে ৰা ইরিযনতো, অনযে ৰা ন ইরিযনতো, সত্ততিংসবোধিপক্খিযঅরিযধম্মসমাযোগতো ৰা অরিযসম্মতা বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধবুদ্ধসাৰকা এতানি পটিৰিজ্ঝন্তি, তস্মাপি ‘‘অরিযসচ্চানী’’তি ৰুচ্চন্তি। যথাহ –
‘‘চত্তারিমানি
অপিচ অরিযস্স ভগৰতো সচ্চানীতিপি অরিযসচ্চানি। যথাহ –
‘‘সদেৰকে, ভিক্খৰে…পে॰… সদেৰমনুস্সায তথাগতো অরিযো, তস্মা অরিযসচ্চানীতি ৰুচ্চন্তী’’তি (সং॰ নি॰ ৫.১০৯৮)।
অথ ৰা এতেসং অভিসম্বুদ্ধত্তা অরিযভাৰসিদ্ধিতোপি অরিযসচ্চানি। যথাহ –
‘‘ইমেসং খো, ভিক্খৰে, চতুন্নং অরিযসচ্চানং যথাভূতং অভিসম্বুদ্ধত্তা তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধোতি ৰুচ্চতী’’তি (সং॰ নি॰ ৫.১০৯৩)।
অযমেতেসং পদত্থো। এতেসং পন অরিযসচ্চানং অনুবোধপ্পটিৰেধতো ভৰতণ্হাছেদো
‘‘তযিদং
পঞ্চ নাম কিন্তিপঞ্হৰণ্ণনা
ইমিনাপি পঞ্হব্যাকরণেন আরদ্ধচিত্তো সত্থা পুরিমনযেনেৰ উত্তরিং পঞ্হং পুচ্ছতি পঞ্চ নাম কিন্তি? থেরো পঞ্চাতি পচ্চনুভাসিত্ৰা ‘‘উপাদানক্খন্ধা’’তি ৰিস্সজ্জেতি। তত্থ পঞ্চাতি গণনপরিচ্ছেদো। উপাদানজনিতা উপাদানজনকা ৰা খন্ধা উপাদানক্খন্ধা। যংকিঞ্চি রূপং, ৰেদনা, সঞ্ঞা, সঙ্খারা, ৰিঞ্ঞাণঞ্চ সাসৰা উপাদানিযা, এতেসমেতং অধিৰচনং। পুব্বনযেনেৰ চেত্থ ‘‘পঞ্চুপাদানক্খন্ধা’’তি ৰুত্তং, ন অঞ্ঞেসং পঞ্চন্নমভাৰতো। যথাহ –
‘‘পঞ্চসু, ভিক্খৰে, ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি। কতমেসু পঞ্চসু? পঞ্চসু উপাদানক্খন্ধেসু। ইমেসু খো, ভিক্খৰে, পঞ্চসু ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি। ‘পঞ্চ পঞ্হা, পঞ্চ উদ্দেসা
এত্থ চ পঞ্চক্খন্ধে উদযব্বযৰসেন সম্মসন্তো ৰিপস্সনামতং লদ্ধা অনুপুব্বেন নিব্বানামতং সচ্ছিকরোতি। যথাহ –
‘‘যতো যতো সম্মসতি, খন্ধানং উদযব্বযং।
লভতী পীতিপামোজ্জং, অমতং তং ৰিজানত’’ন্তি॥ (ধ॰ প॰ ৩৭৪)।
ছ নাম কিন্তিপঞ্হৰণ্ণনা
এৰং ইমিনাপি পঞ্হব্যাকরণেন আরদ্ধচিত্তো সত্থা পুরিমনযেনেৰ উত্তরিং পঞ্হং পুচ্ছতি ‘‘ছ নাম কি’’ন্তি? থেরো ছইতি পচ্চনুভাসিত্ৰা ‘অজ্ঝত্তিকানি আযতনানী’তি ৰিস্সজ্জেতি। তত্থ ছইতি গণনপরিচ্ছেদো, অজ্ঝত্তে নিযুত্তানি, অত্তানং ৰা অধিকত্ৰা পৰত্তানি অজ্ঝত্তিকানি। আযতনতো, আযস্স ৰা তননতো, আযতস্স ৰা সংসারদুক্খস্স
‘‘ছসু
এত্থ চ ছ অজ্ঝত্তিকানি আযতনানি, ‘‘সুঞ্ঞো গামোতি খো, ভিক্খৰে, ছন্নেতং অজ্ঝত্তিকানং আযতনানং অধিৰচন’’ন্তি (সং॰ নি॰ ৪.২৩৮) ৰচনতো সুঞ্ঞতো পুব্বুল়কমরীচিকাদীনি ৰিয অচিরট্ঠিতিকতো তুচ্ছতো ৰঞ্চনতো চ সমনুপস্সং নিব্বিন্দমানো অনুপুব্বেন দুক্খস্সন্তং কত্ৰা মচ্চুরাজস্স অদস্সনং উপেতি। যথাহ –
‘‘যথা
এৰং লোকং অৰেক্খন্তং, মচ্চুরাজা ন পস্সতী’’তি॥ (ধ॰ প॰ ১৭০)।
সত্ত নাম কিন্তিপঞ্হৰণ্ণনা
ইমিনাপি পঞ্হব্যাকরণেন আরদ্ধচিত্তো সত্থা উত্তরিং পঞ্হং পুচ্ছতি সত্ত নাম কিন্তি? থেরো কিঞ্চাপি মহাপঞ্হব্যাকরণে সত্ত ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযো ৰুত্তা, অপিচ খো পন যেসু ধম্মেসু সুভাৰিতচিত্তো ভিক্খু দুক্খস্সন্তকরো হোতি, তে দস্সেন্তো ‘‘সত্ত বোজ্ঝঙ্গা’’তি ৰিস্সজ্জেতি। অযম্পি চত্থো ভগৰতা অনুমতো এৰ। যথাহ –
‘‘পণ্ডিতা গহপতযো কজঙ্গলিকা ভিক্খুনী, মহাপঞ্ঞা গহপতযো কজঙ্গলিকা ভিক্খুনী, মঞ্চেপি তুম্হে গহপতযো উপসঙ্কমিত্ৰা এতমত্থং পটিপুচ্ছেয্যাথ, অহম্পি চেতং এৰমেৰ ব্যাকরেয্যং, যথা তং কজঙ্গলিকায
তায চ এৰং ব্যাকতং –
‘‘সত্তসু, আৰুসো, ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা সুভাৰিতচিত্তো…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি। কতমেসু সত্তসু? সত্তসু বোজ্ঝঙ্গেসু। ইমেসু খো, আৰুসো, সত্তসু ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা সুভাৰিতচিত্তো…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি। ‘সত্ত পঞ্হা
এৰমযমত্থো ভগৰতা অনুমতো এৰাতি ৰেদিতব্বো।
তত্থ সত্তাতি ঊনাধিকনিৰারণগণনপরিচ্ছেদো। বোজ্ঝঙ্গাতি সতিআদীনং ধম্মানমেতং অধিৰচনং। তত্রাযং পদত্থো – এতায লোকিযলোকুত্তরমগ্গক্খণে উপ্পজ্জমানায লীনুদ্ধচ্চপতিট্ঠানাযূহনকামসুখত্তকিলমথানুযোগউচ্ছেদসস্সতাভিনিৰেসাদি- অনেকুপদ্দৰপ্পটিপক্খভূতায সতিধম্মৰিচযৰীরিযপীতিপ্পস্সদ্ধিসমাধুপেক্খাসঙ্খাতায ধম্মসামগ্গিযা অরিযসাৰকো বুজ্ঝতীতি কত্ৰা বোধি, কিলেসসন্তাননিদ্দায উট্ঠহতি, চত্তারি ৰা অরিযসচ্চানি পটিৰিজ্ঝতি, নিব্বানমেৰ ৰা সচ্ছিকরোতীতি ৰুত্তং হোতি। যথাহ – ‘‘সত্ত বোজ্ঝঙ্গে ভাৰেত্ৰা অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং বোধি। ইতি তস্সা ধম্মসামগ্গিসঙ্খাতায বোধিযা অঙ্গভূতত্তা বোজ্ঝঙ্গা ঝানঙ্গমগ্গঙ্গানি ৰিয, তস্স ৰা বোধীতি লদ্ধৰোহারস্স অরিযসাৰকস্স অঙ্গভূতত্তাপি বোজ্ঝঙ্গা সেনঙ্গরথঙ্গাদযো ৰিয।
অপিচ ‘‘বোজ্ঝঙ্গাতি কেনট্ঠেন বোজ্ঝঙ্গা? বোধায সংৰত্তন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা, বুজ্ঝন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা, অনুবুজ্ঝন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা, পটিবুজ্ঝন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা, সম্বুজ্ঝন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা’’তি (পটি॰ ম॰ ২.১৭) ইমিনাপি পটিসম্ভিদাযং ৰুত্তেন ৰিধিনা বোজ্ঝঙ্গানং বোজ্ঝঙ্গট্ঠো ৰেদিতব্বো। এৰমিমে সত্ত বোজ্ঝঙ্গে ভাৰেন্তো বহুলীকরোন্তো ন চিরস্সেৰ একন্তনিব্বিদাদিগুণপটিলাভী হোতি, তেন দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতীতি ৰুচ্চতি
‘‘সত্তিমে, ভিক্খৰে, বোজ্ঝঙ্গা ভাৰিতা বহুলীকতা একন্তনিব্বিদায ৰিরাগায নিরোধায উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্তন্তী’’তি (সং॰ নি॰ ৫.২০১)।
অট্ঠ নাম কিন্তিপঞ্হৰণ্ণনা
এৰং ইমিনাপি পঞ্হব্যাকরণেন আরদ্ধচিত্তো সত্থা উত্তরিং পঞ্হং পুচ্ছতি অট্ঠ নাম কিন্তি? থেরো কিঞ্চাপি মহাপঞ্হব্যাকরণে অট্ঠ লোকধম্মা ৰুত্তা, অপিচ খো পন যেসু ধম্মেসু অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গোতি ৰিস্সজ্জেতি। ভগৰতাপি চাযমত্থো দেসনানযো চ অনুমতো এৰ। যথাহ –
‘‘পণ্ডিতা গহপতযো কজঙ্গলিকা ভিক্খুনী…পে॰… অহম্পি এৰমেৰ ব্যাকরেয্যং, যথা তং কজঙ্গলিকায ভিক্খুনিযা ব্যাকত’’ন্তি (অ॰ নি॰ ১০.২৮)।
তায
‘‘অট্ঠসু, আৰুসো, ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা সুভাৰিতচিত্তো…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি। ‘অট্ঠ পঞ্হা, অট্ঠ উদ্দেসা, অট্ঠ ৰেয্যাকরণানী’তি ইতি যং তং ৰুত্তং ভগৰতা, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্ত’’ন্তি (অ॰ নি॰ ১০.২৮)।
এৰমযং অত্থো চ দেসনানযো চ ভগৰতা অনুমতো এৰাতি ৰেদিতব্বো।
তত্থ অরিযোতি নিব্বানত্থিকেহি অভিগন্তব্বো, অপিচ আরকা কিলেসেহি ৰত্তনতো, অরিযভাৰকরণতো, অরিযফলপটিলাভতো চাপি অরিযোতি ৰেদিতব্বো। অট্ঠ অঙ্গানি অস্সাতি অট্ঠঙ্গিকো। স্ৰাযং চতুরঙ্গিকা ৰিয সেনা, পঞ্চঙ্গিকং ৰিয চ তূরিযং অঙ্গৰিনিব্ভোগেন অনুপলব্ভসভাৰতো অঙ্গমত্তমেৰাতি ৰেদিতব্বো। মগ্গতি ইমিনা নিব্বানং, সযং ৰা মগ্গতি, কিলেসে মারেন্তো ৰা গচ্ছতীতি মগ্গো।
এৰমট্ঠপ্পভেদঞ্চিমং অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং ভাৰেন্তো ভিক্খু
‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, সালিসূকং ৰা যৰসূকং ৰা সম্মা পণিহিতং হত্থেন ৰা পাদেন ৰা অক্কন্তং হত্থং ৰা পাদং ৰা ভেচ্ছতি, লোহিতং ৰা উপ্পাদেস্সতীতি ঠানমেতং ৰিজ্জতি। তং কিস্স হেতু? সম্মা পণিহিতত্তা, ভিক্খৰে, সূকস্স, এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে
নৰ নাম কিন্তিপঞ্হৰণ্ণনা
ইমিনাপি পঞ্হব্যাকরণেন আরদ্ধচিত্তো সত্থা উত্তরিং পঞ্হং পুচ্ছতি নৰ নাম কিন্তি? থেরো নৰইতি পচ্চনুভাসিত্ৰা ‘‘সত্তাৰাসা’’তি ৰিস্সজ্জেতি। তত্থ নৰাতি গণনপরিচ্ছেদো। সত্তাতি জীৰিতিন্দ্রিযপ্পটিবদ্ধে খন্ধে আৰাসাতি আৰসন্তি এতেসূতি আৰাসা, সত্তানং আৰাসা সত্তাৰাসা। এস দেসনামগ্গো, অত্থতো পন নৰৰিধানং সত্তানমেতং অধিৰচনং। যথাহ –
‘‘সন্তাৰুসো, সত্তা নানত্তকাযা নানত্তসঞ্ঞিনো, সেয্যথাপি মনুস্সা একচ্চে চ দেৰা একচ্চে চ ৰিনিপাতিকা, অযং পঠমো সত্তাৰাসো। সন্তাৰুসো, সত্তা নানত্তকাযা একত্তসঞ্ঞিনো, সেয্যথাপি, দেৰা ব্রহ্মকাযিকা, পঠমাভিনিব্বত্তা, অযং দুতিযো সত্তাৰাসো। সন্তাৰুসো, সত্তা একত্তকাযা নানত্তসঞ্ঞিনো, সেয্যথাপি, দেৰা আভস্সরা, অযং ততিযো সত্তাৰাসো। সন্তাৰুসো, সত্তা একত্তকাযা একত্তসঞ্ঞিনো, সেয্যথাপি, দেৰা সুভকিণ্হা, অযং চতুত্থো সত্তাৰাসো। সন্তাৰুসো, সত্তা অসঞ্ঞিনো অপ্পটিসংৰেদিনো, সেয্যথাপি, দেৰা অসঞ্ঞসত্তা, অযং পঞ্চমো সত্তাৰাসো। সন্তাৰুসো, সত্তা সব্বসো রূপসঞ্ঞানং…পে॰… আকাসানঞ্চাযতনূপগা
পুরিমনযেনেৰ চেত্থ ‘‘নৰ সত্তাৰাসা’’তি ৰুত্তং, ন অঞ্ঞেসং নৰন্নমভাৰতো। যথাহ –
‘‘নৰসু, ভিক্খৰে, ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি। কতমেসু নৰসু? নৰসু সত্তাৰাসেসু। ইমেসু খো, ভিক্খৰে, নৰসু ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি। ‘নৰ পঞ্হা
এত্থ
‘‘নৰসু, ভিক্খৰে, ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো…পে॰… দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি। কতমেসু নৰসু? নৰসু সত্তাৰাসেসূ’’তি (অ॰ নি॰ ১০.২৭)।
দস নাম কিন্তিপঞ্হৰণ্ণনা
এৰং ইমিনাপি পঞ্হব্যাকরণেন আরদ্ধচিত্তো সত্থা উত্তরিং পঞ্হং পুচ্ছতি দস নাম কিন্তি? তত্থ কিঞ্চাপি ইমস্স পঞ্হস্স ইতো অঞ্ঞত্র ৰেয্যাকরণেসু দস অকুসলকম্মপথা ৰুত্তা। যথাহ –
‘‘দসসু, ভিক্খৰে, ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি। কতমেসু দসসু? দসসু অকুসলকম্মপথেসু। ইমেসু খো, ভিক্খৰে, দসসু ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো…পে॰
ইধ পন যস্মা অযমাযস্মা অত্তানং অনুপনেত্ৰা অঞ্ঞং ব্যাকাতুকামো, যস্মা ৰা ইমিনা পরিযাযেন ব্যাকতং সুব্যাকতমেৰ হোতি, তস্মা যেহি দসহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো অরহাতি পৰুচ্চতি, তেসং অধিগমং দীপেন্তো দসহঙ্গেহি সমন্নাগতো অরহাতি পৰুচ্চতীতি পুগ্গলাধিট্ঠানায দেসনায ৰিস্সজ্জেতি। যতো এত্থ যেহি দসহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো অরহাতি পৰুচ্চতি, তানি দসঙ্গানি ‘‘দস নাম কি’’ন্তি পুট্ঠেন থেরেন নিদ্দিট্ঠানীতি ৰেদিতব্বানি। তানি চ দস –
‘‘অসেখো
এৰমাদীসু সুত্তেসু ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বানীতি।
পরমত্থজোতিকায খুদ্দকপাঠ-অট্ঠকথায
কুমারপঞ্হৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।