১৩. লোকৰগ্গো
১. দহরভিক্খুৰত্থু
হীনং ধম্মন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং দহরভিক্খুং আরব্ভ কথেসি।
অঞ্ঞতরো কির থেরো দহরভিক্খুনা সদ্ধিং পাতোৰ ৰিসাখায গেহং অগমাসি। ৰিসাখায গেহে পঞ্চসতানং ভিক্খূনং ধুৰযাগু নিচ্চপঞ্ঞত্তা হোতি। থেরো তত্থ যাগুং পিৰিত্ৰা দহরভিক্খুং নিসীদাপেত্ৰা সযং অঞ্ঞং গেহং অগমাসি। তেন চ সমযেন ৰিসাখায পুত্তস্স ধীতা অয্যিকায ঠানে ঠত্ৰা ভিক্খূনং ৰেয্যাৰচ্চং করোতি। সা তস্স দহরস্স উদকং পরিস্সাৰেন্তী চাটিযং অত্তনো মুখনিমিত্তং দিস্ৰা হসি, দহরোপি তং ওলোকেত্ৰা হসি। সা তং হসমানং দিস্ৰা ‘‘ছিন্নসীসো হসতী’’তি আহ। অথ নং দহরো ‘‘ত্ৰং ছিন্নসীসা, মাতাপিতরোপি তে ছিন্নসীসা’’তি অক্কোসি। সা রোদমানা মহানসে অয্যিকায সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘কিং ইদং, অম্মা’’তি ৰুত্তে তমত্থং আরোচেসি। সা দহরস্স সন্তিকং আগন্ত্ৰা, ‘‘ভন্তে, মা কুজ্ঝি, ন এতং ছিন্নকেসনখস্স ছিন্ননিৰাসনপারুপনস্স মজ্ঝে ছিন্নকপালং আদায ভিক্খায চরন্তস্স অয্যস্স অগরুক’’ন্তি আহ। দহরো আম, উপাসিকে, ত্ৰং মম ছিন্নকেসাদিভাৰং জানাসি, ইমিস্সা মং ‘‘ছিন্নসীসো’’তি কত্ৰা অক্কোসিতুং ৰট্টিস্সতীতি। ৰিসাখা নেৰ দহরং সঞ্ঞাপেতুং অসক্খি, নপি দারিকং। তস্মিং খণে থেরো আগন্ত্ৰা ‘‘কিমিদং উপাসিকে’’তি পুচ্ছিত্ৰা তমত্থং সুত্ৰা দহরং ওৰদন্তো আহ – ‘‘অপেহি, আৰুসো, নাযং ছিন্নকেসনখৰত্থস্স মজ্ঝে ছিন্নকপালং আদায ভিক্খায চরন্তস্স অক্কোসো, তুণ্হী হোহী’’তি। আম, ভন্তে, কিং তুম্হে অত্তনো উপট্ঠাযিকং অতজ্জেত্ৰা মং তজ্জেথ, মং ‘‘ছিন্নসীসো’’তি অক্কোসিতুং ৰট্টিস্সতীতি। তস্মিং খণে সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কিং ইদ’’ন্তি পুচ্ছি। ৰিসাখা আদিতো পট্ঠায তং পৰত্তিং আরোচেসি। সত্থা তস্স দহরস্স সোতাপত্তিফলূপনিস্সযং দিস্ৰা ‘‘মযা ইমং দহরং অনুৰত্তিতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা ৰিসাখং আহ – ‘‘কিং পন ৰিসাখে তৰ দারিকায ছিন্নকেসাদিমত্তকেনেৰ মম সাৰকে ছিন্নসীসে কত্ৰা অক্কোসিতুং ৰট্টতী’’তি? দহরো তাৰদেৰ উট্ঠায অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা , ‘‘ভন্তে, এতং পঞ্হং তুম্হেৰ সুট্ঠু জানাথ, অম্হাকং উপজ্ঝাযো চ উপাসিকা চ সুট্ঠু ন জানন্তী’’তি আহ। সত্থা দহরস্স অত্তনো অনুকুলভাৰং ঞত্ৰা ‘‘কামগুণং আরব্ভ হসনভাৰো নাম হীনো ধম্মো, হীনঞ্চ নাম ধম্মং সেৰিতুং পমাদেন সদ্ধিং সংৰসিতুং ন ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
১৬৭.
‘‘হীনং ধম্মং ন সেৰেয্য, পমাদেন ন সংৰসে।
মিচ্ছাদিট্ঠিং ন সেৰেয্য, ন সিযা লোকৰড্ঢনো’’তি॥
তত্থ হীনং ধম্মন্তি পঞ্চকামগুণং ধম্মং। সো হি হীনো ধম্মো ন অন্তমসো ওট্ঠগোণাদীহিপি পটিসেৰিতব্বো। হীনেসু চ নিরযাদীসু ঠানেসু নিব্বত্তাপেতীতি হীনো নাম, তং ন সেৰেয্য। পমাদেনাতি সতিৰোস্সগ্গলক্খণেন পমাদেনাপি ন সংৰসে। ন সেৰেয্যাতি মিচ্ছাদিট্ঠিম্পি ন গণ্হেয্য। লোকৰড্ঢনোতি যো হি এৰং করোতি, সো লোকৰড্ঢনো নাম হোতি। তস্মা এৰং অকরণেন ন সিযা লোকৰড্ঢনোতি।
দেসনাৰসানে সো দহরো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি।
দহরভিক্খুৰত্থু পঠমং।
২. সুদ্ধোদনৰত্থু
উত্তিট্ঠেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা নিগ্রোধারামে ৰিহরন্তো পিতরং আরব্ভ কথেসি।
একস্মিঞ্হি সমযে সত্থা পঠমগমনেন কপিলপুরং গন্ত্ৰা ঞাতীহি কতপচ্চুগ্গমনো নিগ্রোধারামং পত্ৰা ঞাতীনং মানভিন্দনত্থায আকাসে রতনচঙ্কমং মাপেত্ৰা তত্থ চঙ্কমন্তো ধম্মং দেসেসি। ঞাতী পসন্নচিত্তা সুদ্ধোদনমহারাজানং আদিং কত্ৰা ৰন্দিংসু। তস্মিং ঞাতিসমাগমে পোক্খরৰস্সং ৰস্সি। তং আরব্ভ মহাজনেন কথায সমুট্ঠাপিতায ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপি ময্হং ঞাতিসমাগমে পোক্খরৰস্সং ৰস্সিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ৰেস্সন্তরজাতকং (জা॰ ২.২২.১৬৫৫ আদযো) কথেসি। ধম্মদেসনং সুত্ৰা পক্কমন্তেসু ঞাতীসু একোপি সত্থারং ন নিমন্তেসি। রাজাপি ‘‘ময্হং পুত্তো মম গেহং অনাগন্ত্ৰা কহং গমিস্সতী’’তি অনিমন্তেত্ৰাৰ অগমাসি। গন্ত্ৰা চ পন গেহে ৰীসতিযা ভিক্খুসহস্সানং যাগুআদীনি পটিযাদাপেত্ৰা আসনানি পঞ্ঞাপেসি। পুনদিৰসে সত্থা পিণ্ডায পৰিসন্তো ‘‘কিং নু খো অতীতবুদ্ধা পিতু নগরং পত্ৰা উজুকমেৰ ঞাতিকুলং পৰিসিংসু, উদাহু পটিপাটিযা পিণ্ডায চরিংসূ’’তি আৰজ্জেন্তো ‘‘পটিপাটিযা চরিংসূ’’তি দিস্ৰা পঠমগেহতো পট্ঠায পিণ্ডায চরন্তো পাযাসি। রাহুলমাতা পাসাদতলে নিসিন্নাৰ দিস্ৰা তং পৰত্তিং রঞ্ঞো আরোচেসি। রাজা সাটকং সণ্ঠাপেন্তো ৰেগেন নিক্খমিত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা – ‘‘পুত্ত, কস্মা মং নাসেসি, অতিৰিয তে পিণ্ডায চরন্তেন লজ্জা উপ্পাদিতা, যুত্তং নাম ৰো ইমস্মিংযেৰ নগরে সুৰণ্ণসিৰিকাদীহি ৰিচরিত্ৰা পিণ্ডায চরিতুং, কিং মং লজ্জাপেসী’’তি? ‘‘নাহং তং, মহারাজ, লজ্জাপেমি, অত্তনো পন কুলৰংসং অনুৰত্তামী’’তি। ‘‘কিং পন, তাত, পিণ্ডায চরিত্ৰা জীৰনৰংসো মম ৰংসো’’তি? ‘‘নেসো, মহারাজ, তৰ ৰংসো, মম পনেসো ৰংসো। অনেকানি হি বুদ্ধসহস্সানি পিণ্ডায চরিত্ৰাৰ জীৰিংসূ’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
১৬৮.
‘‘উত্তিট্ঠে নপ্পমজ্জেয্য, ধম্মং সুচরিতং চরে।
ধম্মচারী সুখং সেতি, অস্মিং লোকে পরম্হি চ॥
১৬৯.
‘‘ধম্মং চরে সুচরিতং, ন নং দুচ্চরিতং চরে।
ধম্মচারী সুখং সেতি, অস্মিং লোকে পরম্হি চা’’তি॥
তত্থ উত্তিট্ঠেতি উট্ঠহিত্ৰা পরেসং ঘরদ্ৰারে ঠত্ৰা গহেতব্বপিণ্ডে। নপ্পমজ্জেয্যাতি পিণ্ডচারিকৰত্তঞ্হি হাপেত্ৰা পণীতভোজনানি পরিযেসন্তো উত্তিট্ঠে পমজ্জতি নাম, সপদানং পিণ্ডায চরন্তো পন ন পমজ্জতি নাম। এৰং করোন্তো উত্তিট্ঠে নপ্পমজ্জেয্য। ধম্মন্তি অনেসনং পহায সপদানং চরন্তো তমেৰ ভিক্খাচরিযধম্মং সুচরিতং চরে। সুখং সেতীতি দেসনামত্তমেতং, এৰং পনেতং ভিক্খাচরিযধম্মং চরন্তো ধম্মচারী ইধ লোকে চতূহি ইরিযাপথেহি সুখং ৰিহরতীতি অত্থো। ন নং দুচ্চরিতন্তি ৰেসিযাদিভেদে অগোচরে চরন্তো ভিক্খাচরিযধম্মং দুচ্চরিতং চরতি নাম। এৰং অচরিত্ৰা ধম্মং চরে সুচরিতং, ন নং দুচ্চরিতং চরে। সেসং ৰুত্তত্থমেৰ।
দেসনাৰসানে রাজা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি।
সুদ্ধোদনৰত্থু দুতিযং।
৩. পঞ্চসতৰিপস্সকভিক্খুৰত্থু
যথা পুব্বুল়কন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পঞ্চসতে ৰিপস্সকে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি।
তে কির সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা ঘটেন্তা ৰাযমন্তা অপ্পৰিসেসা ‘‘ৰিসেসেত্ৰা কম্মট্ঠানং গহেস্সামা’’তি সত্থু সন্তিকং আগচ্ছন্তা অন্তরামগ্গে মরীচিকম্মট্ঠানং ভাৰেন্তাৰ আগমিংসু । তেসং ৰিহারং পৰিট্ঠক্খণেযেৰ দেৰো ৰস্সি। তে তত্থ তত্থ পমুখেসু ঠত্ৰা ধারাৰেগেন উট্ঠহিত্ৰা ভিজ্জন্তে পুব্বল়কে দিস্ৰা ‘‘অযম্পি অত্তভাৰো উপ্পজ্জিত্ৰা ভিজ্জনত্থেন পুব্বুল়কসদিসোযেৰা’’তি আরম্মণং গণ্হিংসু। সত্থা গন্ধকুটিযং নিসিন্নোৰ তে ভিক্খূ ওলোকেত্ৰা তেহি সদ্ধিং কথেন্তো ৰিয ওভাসং ফরিত্ৰা ইমং গাথমাহ –
১৭০.
‘‘যথা পুব্বুল়কং পস্সে, যথা পস্সে মরীচিকং।
এৰং লোকং অৰেক্খন্তং, মচ্চুরাজা ন পস্সতী’’তি॥
তত্থ মরীচিকন্তি মযূখং। তে হি দূরতোৰ গেহসণ্ঠানাদিৰসেন উপট্ঠিতাপি উপগচ্ছন্তানং অগয্হূপগা রিত্তকা তুচ্ছকাৰ। তস্মা যথা উপ্পজ্জিত্ৰা ভিজ্জনত্থেন পুব্বুল়কং রিত্ততুচ্ছাদিভাৰেনেৰ পস্সেয্য, এৰং খন্ধাদিলোকং অৰেক্খন্তং মচ্চুরাজা ন পস্সতীতি অত্থো।
দেসনাৰসানে তে ভিক্খূ ঠিতট্ঠানেযেৰ অরহত্তং পাপুণিংসূতি।
পঞ্চসতৰিপস্সকভিক্খুৰত্থু ততিযং।
৪. অভযরাজকুমারৰত্থু
এথ পস্সথিমং লোকন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো অভযরাজকুমারং আরব্ভ কথেসি।
তস্স কির পচ্চন্তং ৰূপসমেত্ৰা আগতস্স পিতা বিম্বিসারো তুস্সিত্ৰা একং নচ্চগীতকুসলং নাটকিত্থিং দত্ৰা সত্তাহং রজ্জমদাসি। সো সত্তাহং গেহা বহি অনিক্খন্তোৰ রজ্জসিরিং অনুভৰিত্ৰা অট্ঠমে দিৰসে নদীতিত্থং গন্ত্ৰা ন্হত্ৰা উয্যানং পৰিসিত্ৰা সন্ততিমহামত্তো ৰিয তস্সা ইত্থিযা নচ্চগীতং পস্সন্তো নিসীদি। সাপি তঙ্খণঞ্ঞেৰ সন্ততিমহামত্তস্স নাটকিত্থী ৰিয সত্থকৰাতানং ৰসেন কালমকাসি। কুমারো তস্সা কালকিরিযায উপ্পন্নসোকো ‘‘ন মে ইমং সোকং ঠপেত্ৰা সত্থারং অঞ্ঞো নিব্বাপেতুং সক্খিস্সতী’’তি সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, সোকং মে নিব্বাপেথা’’তি আহ। সত্থা তং সমস্সাসেত্ৰা ‘‘তযা হি, কুমার, ইমিস্সা ইত্থিযা এৰমেৰ মতকালে রোদন্তেন পৰত্তিতানং অস্সূনং অনমতগ্গে সংসারে পমাণং নত্থী’’তি ৰত্ৰা তায দেসনায সোকস্স তনুভাৰং ঞত্ৰা, ‘‘কুমার, মা সোচি, বালজনানং সংসীদনট্ঠানমেত’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
১৭১.
‘‘এথ পস্সথিমং লোকং, চিত্তং রাজরথূপমং।
যত্থ বালা ৰিসীদন্তি, নত্থি সঙ্গো ৰিজানত’’ন্তি॥
তত্থ তে পস্সথাতি রাজকুমারমেৰ সন্ধাযাহ। ইমং লোকন্তি ইমং খন্ধলোকাদিসঙ্খাতং অত্তভাৰং। চিত্তন্তি সত্তরতনাদিৰিচিত্তং রাজরথং ৰিয ৰত্থালঙ্কারাদিচিত্তিতং। যত্থ বালাতি যস্মিং অত্তভাৰে বালা এৰং ৰিসীদন্তি। ৰিজানতন্তি ৰিজানন্তানং পণ্ডিতানং এত্থ রাগসঙ্গাদীসু একোপি সঙ্গো নত্থীতি অত্থো।
দেসনাৰসানে রাজকুমারো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি।
অভযরাজকুমারৰত্থু চতুত্থং।
৫. সম্মজ্জনত্থেরৰত্থু
যো চ পুব্বেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সম্মজ্জনত্থেরং আরব্ভ কথেসি।
সো কির পাতো ৰা সাযং ৰাতি ৰেলং পমাণং অকত্ৰা অভিক্খণং সম্মজ্জন্তোৰ ৰিচরতি। সো একদিৰসং সম্মজ্জনিং গহেত্ৰা দিৰাট্ঠানে নিসিন্নস্স রেৰতত্থেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘অযং মহাকুসীতো জনস্স সদ্ধাদেয্যং ভুঞ্জিত্ৰা আগন্ত্ৰা নিসীদতি, কিং নামেতস্স সম্মজ্জনিং গহেত্ৰা একং ঠানং সম্মজ্জিতুং ন ৰট্টতী’’তি আহ। থেরো ‘‘ওৰাদমস্স দস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা এহাৰুসোতি। কিং, ভন্তেতি? গচ্ছ ন্হত্ৰা এহীতি। সো তথা অকাসি। অথ নং থেরো একমন্তং নিসীদাপেত্ৰা ওৰদন্তো আহ – ‘‘আৰুসো, ভিক্খুনা নাম ন সব্বকালং সম্মজ্জন্তেন ৰিচরিতুং ৰট্টতি, পাতো এৰ পন সম্মজ্জিত্ৰা পিণ্ডায চরিত্ৰা পিণ্ডপাতপটিক্কন্তেন আগন্ত্ৰা রত্তিট্ঠানে ৰা দিৰাট্ঠানে ৰা নিসিন্নেন দ্ৰত্তিংসাকারং সজ্ঝাযিত্ৰা অত্তভাৰে খযৰযং পট্ঠপেত্ৰা সাযন্হে উট্ঠায সম্মজ্জিতুং ৰট্টতি, নিচ্চকালং অসম্মজ্জিত্ৰা অত্তনোপি নাম ওকাসো কাতব্বো’’তি। সো থেরস্স ওৰাদে ঠত্ৰা ন চিরস্সেৰ অরহত্তং পাপুণি। তং তং ঠানং উক্লাপং অহোসি। অথ নং ভিক্খূ আহংসু – ‘‘আৰুসো সম্মজ্জনত্থের, তং তং ঠানং উক্লাপং কস্মা ন সম্মজ্জসী’’তি? ‘‘ভন্তে, মযা পমাদকালে এৰং কতং, ইদানাম্হি অপ্পমত্তো’’তি। ভিক্খূ ‘‘অযং থেরো অঞ্ঞং ব্যাকরোতী’’তি সত্থু আরোচেসুং। সত্থা ‘‘আম, ভিক্খৰে, মম পুত্তো পুব্বে পমাদকালে সম্মজ্জন্তো ৰিচরি, ইদানি পন মগ্গফলসুখেন ৰীতিনামেন্তো ন সম্মজ্জতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
১৭২.
‘‘যো চ পুব্বে পমজ্জিত্ৰা, পচ্ছা সো নপ্পমজ্জতি।
সোমং লোকং পভাসেতি, অব্ভা মুত্তোৰ চন্দিমা’’তি॥
তস্সত্থো – যো পুগ্গলো পুব্বে ৰত্তপটিৰত্তকরণেন ৰা সজ্ঝাযাদীহি ৰা পমজ্জিত্ৰা পচ্ছা মগ্গফলসুখেন ৰীতিনামেন্তো নপ্পমজ্জতি, সো অব্ভাদীহি মুত্তো চন্দোৰ ওকাসলোকং মগ্গঞাণেন ইমং খন্ধাদিলোকং ওভাসেতি, একালোকং করোতীতি।
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি।
সম্মজ্জনত্থেরৰত্থু পঞ্চমং।
৬. অঙ্গুলিমালত্থেরৰত্থু
যস্স পাপন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঙ্গুলিমালত্থেরং আরব্ভ কথেসি। ৰত্থু অঙ্গুলিমালসুত্তন্তৰসেনেৰ (ম॰ নি॰ ২.৩৪৭ আদযো) ৰেদিতব্বং।
থেরো পন সত্থু সন্তিকে পব্বজিত্ৰা অরহত্তং পাপুণি। অথ খো আযস্মা অঙ্গুলিমালো রহোগতো পটিসল্লীনো ৰিমুত্তিসুখপটিসংৰেদী। তাযং ৰেলাযং ইমং উদানং উদানেসি –
‘‘যো চ পুব্বে পমজ্জিত্ৰা, পচ্ছা সো নপ্পমজ্জতি।
সোমং লোকং পভাসেতি, অব্ভা মুত্তোৰ চন্দিমা’’তি॥ –
আদিনা নযেন উদানং উদানেত্ৰা অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বুতো। ভিক্খূ ‘‘কহং নু খো, আৰুসো, থেরো উপ্পন্নো’’তি ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং? সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অঙ্গুলিমালত্থেরস্স নিব্বত্তট্ঠানকথাযা’’তি ৰুত্তে ‘‘পরিনিব্বুতো চ, ভিক্খৰে, মম পুত্তো’’তি। ‘‘ভন্তে, এত্তকে মনুস্সে মারেত্ৰা পরিনিব্বুতো’’তি? ‘‘আম, ভিক্খৰে, সো পুব্বে একং কল্যাণমিত্তং অলভিত্ৰা এত্তকং পাপমকাসি, পচ্ছা পন কল্যাণমিত্তপচ্চযং লভিত্ৰা অপ্পমত্তো অহোসি। তেনস্স তং পাপকম্মং কুসলেন পিহিত’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
১৭৩.
‘‘যস্স পাপং কতং কম্মং, কুসলেন পিধীযতি।
সোমং লোকং পভাসেতি, অব্ভা মুত্তোৰ চন্দিমা’’তি॥
তত্থ কুসলেনাতি অরহত্তমগ্গং সন্ধায ৰুত্তং। সেসং উত্তানত্থমেৰাতি।
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি।
অঙ্গুলিমালত্থেরৰত্থু ছট্ঠং।
৭. পেসকারধীতাৰত্থু
অন্ধভূতোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা অগ্গাল়ৰে চেতিযে ৰিহরন্তো একং পেসকারধীতরং আরব্ভ কথেসি।
একদিৰসঞ্হি আল়ৰিৰাসিনো সত্থরি আল়ৰিং সম্পত্তে নিমন্তেত্ৰা দানং অদংসু। সত্থা ভত্তকিচ্চাৰসানে অনুমোদনং করোন্তো ‘‘অদ্ধুৰং মে জীৰিতং, ধুৰং মে মরণং, অৰস্সং মযা মরিতব্বমেৰ , মরণপরিযোসানং মে জীৰিতং, জীৰিতমেৰ অনিযতং, মরণং নিযতন্তি এৰং মরণস্সতিং ভাৰেথ। যেসঞ্হি মরণস্সতি অভাৰিতা, তে পচ্ছিমে কালে আসীৰিসং দিস্ৰা ভীতঅদণ্ডপুরিসো ৰিয সন্তাসপ্পত্তা ভেরৰরৰং রৰন্তা কালং করোন্তি। যেসং পন মরণস্সতি ভাৰিতা, তে দূরতোৰ আসীৰিসং দিস্ৰা দণ্ডকেন গহেত্ৰা ছড্ডেত্ৰা ঠিতপুরিসো ৰিয পচ্ছিমে কালে ন সন্তসন্তি, তস্মা মরণস্সতি ভাৰেতব্বা’’তি আহ। তং ধম্মদেসনং সুত্ৰা অৰসেসজনা সকিচ্চপ্পসুতাৰ অহেসুং। একা পন সোল়সৰস্সুদ্দেসিকা পেসকারধীতা ‘‘অহো বুদ্ধানং কথা নাম অচ্ছরিযা, মযা পন মরণস্সতিং ভাৰেতুং ৰট্টতী’’তি রত্তিন্দিৰং মরণস্সতিমেৰ ভাৰেসি। সত্থাপি ততো নিক্খমিত্ৰা জেতৰনং অগমাসি। সাপি কুমারিকা তীণি ৰস্সানি মরণস্সতিং ভাৰেসিযেৰ।
অথেকদিৰসং সত্থা পচ্চূসসমযে লোকং ওলোকেন্তো তং কুমারিকং অত্তনো ঞাণজালস্স অন্তোপৰিট্ঠং দিস্ৰা ‘‘কিং নু খো ভৰিস্সতী’’তি উপধারেন্তো ‘‘ইমায কুমারিকায মম ধম্মদেসনায সুতদিৰসতো পট্ঠায তীণি ৰস্সানি মরণস্সতি ভাৰিতা, ইদানাহং তত্থ গন্ত্ৰা ইমং কুমারিকং চত্তারো পঞ্হে পুচ্ছিত্ৰা তায ৰিস্সজ্জেন্তিযা চতূসু ঠানেসু সাধুকারং দত্ৰা ইমং গাথং ভাসিস্সামি। সা গাথাৰসানে সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিস্সতি, তং নিস্সায মহাজনস্সাপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা পঞ্চসতভিক্খুপরিৰারো জেতৰনা নিক্খমিত্ৰা অনুপুব্বেন অগ্গাল়ৰৰিহারং অগমাসি। আল়ৰিৰাসিনো ‘‘সত্থা আগতো’’তি সুত্ৰা তং ৰিহারং গন্ত্ৰা নিমন্তযিংসু। তদা সাপি কুমারিকা সত্থু আগমনং সুত্ৰা ‘‘আগতো কির ময্হং পিতা, সামি, আচরিযো পুণ্ণচন্দমুখো মহাগোতমবুদ্ধো’’তি তুট্ঠমানসা ‘‘ইতো মে তিণ্ণং সংৰচ্ছরানং মত্থকে সুৰণ্ণৰণ্ণো সত্থা দিট্ঠপুব্বো, ইদানিস্স সুৰণ্ণৰণ্ণং সরীরং দট্ঠুং মধুরোজঞ্চ ৰরধম্মং সোতুং লভিস্সামী’’তি চিন্তেসি। পিতা পনস্সা সালং গচ্ছন্তো আহ – ‘‘অম্ম, পরসন্তকো মে সাটকো আরোপিতো, তস্স ৰিদত্থিমত্তং অনিট্ঠিতং, তং অজ্জ নিট্ঠাপেস্সামি, সীঘং মে তসরং ৰট্টেত্ৰা আহরেয্যাসী’’তি। সা চিন্তেসি – ‘‘অহং সত্থু ধম্মং সোতুকামা, পিতা চ মং এৰং আহ। কিং নু খো সত্থু ধম্মং সুণামি, উদাহু পিতু তসরং ৰট্টেত্ৰা হরামী’’তি? অথস্সা এতদহোসি ‘‘পিতা মং তসরে অনাহরিযমানে পোথেয্যপি পহরেয্যপি, তস্মা তসরং ৰট্টেত্ৰা তস্স দত্ৰা পচ্ছা ধম্মং সোস্সামী’’তি পীঠকে নিসীদিত্ৰা তসরং ৰট্টেসি।
আল়ৰিৰাসিনোপি সত্থারং পরিৰিসিত্ৰা পত্তং গহেত্ৰা অনুমোদনত্থায অট্ঠংসু। সত্থা ‘‘যমহং কুলধীতরং নিস্সায তিংসযোজনমগ্গং আগতো, সা অজ্জাপি ওকাসং ন লভতি। তায ওকাসে লদ্ধে অনুমোদনং করিস্সামী’’তি তুণ্হীভূতো অহোসি। এৰং তুণ্হীভূতম্পি সত্থারং সদেৰকে লোকে কোচি কিঞ্চি ৰত্তুং ন ৰিসহতি। সাপি খো কুমারিকা তসরং ৰট্টেত্ৰা পচ্ছিযং ঠপেত্ৰা পিতু সন্তিকং গচ্ছমানা পরিসপরিযন্তে ঠত্ৰা সত্থারং ওলোকযমানাৰ অট্ঠাসি। সত্থাপি গীৰং উক্খিপিত্ৰা তং ওলোকেসি। সা ওলোকিতাকারেনেৰ অঞ্ঞাসি – ‘‘সত্থা এৰরূপায পরিসায মজ্ঝে নিসীদিত্ৰাৰ মং ওলোকেন্তো মমাগমনং পচ্চাসীসতি, অত্তনো সন্তিকং আগমনমেৰ পচ্চাসীসতী’’তি। সা তসরপচ্ছিং ঠপেত্ৰা সত্থু সন্তিকং অগমাসি। কস্মা পন নং সত্থা ওলোকেসীতি? এৰং কিরস্স অহোসি ‘‘এসা এত্তোৰ গচ্ছমানা পুথুজ্জনকালকিরিযং কত্ৰা অনিযতগতিকা ভৰিস্সতি, মম সন্তিকং আগন্ত্ৰা গচ্ছমানা সোতাপত্তিফলং পত্ৰা নিযতগতিকা হুত্ৰা তুসিতৰিমানে নিব্বত্তিস্সতী’’তি। তস্সা কির তং দিৰসং মরণতো মুত্তি নাম নত্থি। সা ওলোকিতসঞ্ঞাণেনেৰ সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ছব্বণ্ণরংসীনং অন্তরং পৰিসিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি। তথারূপায পরিসায মজ্ঝে নিসীদিত্ৰা তুণ্হীভূতং সত্থারং ৰন্দিত্ৰা ঠিতক্খণেযেৰ তং আহ – ‘‘কুমারিকে, কুতো আগচ্ছসী’’তি? ‘‘ন জানামি, ভন্তে’’তি। ‘‘কত্থ গমিস্সসী’’তি? ‘‘ন জানামি, ভন্তে’’তি। ‘‘ন জানাসী’’তি? ‘‘জানামি, ভন্তে’’তি। ‘‘জানাসী’’তি? ‘‘ন জানামি, ভন্তে’’তি। ইতি নং সত্থা চত্তারো পঞ্হে পুচ্ছি। মহাজনো উজ্ঝাযি – ‘‘অম্ভো, পস্সথ, অযং পেসকারধীতা সম্মাসম্বুদ্ধেন সদ্ধিং ইচ্ছিতিচ্ছিতং কথেসি, ননু নাম ইমায ‘কুতো আগচ্ছসী’তি ৰুত্তে ‘পেসকারগেহতো’তি ৰত্তব্বং। ‘কহং গচ্ছসী’তি ৰুত্তে ‘পেসকারসাল’ন্তি ৰত্তব্বং সিযা’’তি।
সত্থা মহাজনং নিস্সদ্দং কত্ৰা, ‘‘কুমারিকে, ত্ৰং কুতো আগচ্ছসী’’তি ৰুত্তে ‘‘কস্মা ন জানামীতি ৰদেসী’’তি পুচ্ছি। ভন্তে, তুম্হে মম পেসকারগেহতো আগতভাৰং জানাথ, ‘‘কুতো আগতাসী’’তি পুচ্ছন্তা পন ‘‘কুতো আগন্ত্ৰা ইধ নিব্বত্তাসী’’তি পুচ্ছথ। অহং পন ন জানামি ‘‘কুতো চ আগন্ত্ৰা ইধ নিব্বত্তাম্হী’’তি। অথস্সা সত্থা ‘‘সাধু সাধু, কুমারিকে, মযা পুচ্ছিতপঞ্হোৰ তযা ৰিস্সজ্জিতো’’তি পঠমং সাধুকারং দত্ৰা উত্তরিম্পি পুচ্ছি – ‘‘কত্থ গমিস্সসীতি পুন পুট্ঠা কস্মা ‘ন জানামী’তি ৰদেসী’’তি? ভন্তে, তুম্হে মং তসরপচ্ছিং গহেত্ৰা পেসকারসালং গচ্ছন্তিং জানাথ, ‘‘ইতো গন্ত্ৰা কত্থ নিব্বত্তিস্সসী’’তি পুচ্ছথ। অহঞ্চ ইতো চুতা ন জানামি ‘‘কত্থ গন্ত্ৰা নিব্বত্তিস্সামী’’তি। অথস্সা সত্থা ‘‘মযা পুচ্ছিতপঞ্হোযেৰ তযা ৰিস্সজ্জিতো’’তি দুতিযং সাধুকারং দত্ৰা উত্তরিম্পি পুচ্ছি – ‘‘অথ কস্মা ‘ন জানাসী’তি পুট্ঠা ‘জানামী’তি ৰদেসী’’তি? ‘‘মরণভাৰং জানামি, ভন্তে, তস্মা এৰং ৰদেমী’’তি। অথস্সা সত্থা ‘‘মযা পুচ্ছিতপঞ্হোযেৰ তযা ৰিস্সজ্জিতো’’তি ততিযং সাধুকারং দত্ৰা উত্তরিম্পি পুচ্ছি – ‘‘অথ কস্মা ‘জানাসী’তি পুট্ঠা ‘ন জানামী’তি ৰদেসী’’তি। মম মরণভাৰমেৰ অহং জানামি, ভন্তে, ‘‘রত্তিন্দিৰপুব্বণ্হাদীসু পন অসুককালে নাম মরিস্সামী’’তি ন জানামি, তস্মা এৰং ৰদেমীতি। অথস্সা সত্থা ‘‘মযা পুচ্ছিতপঞ্হোযেৰ তযা ৰিস্সজ্জিতো’’তি চতুত্থং সাধুকারং দত্ৰা পরিসং আমন্তেত্ৰা ‘‘এত্তকং নাম তুম্হে ইমায কথিতং ন জানাথ, কেৰলং উজ্ঝাযথেৰ। যেসঞ্হি পঞ্ঞাচক্খু নত্থি, তে অন্ধা এৰ । যেসং পঞ্ঞাচক্খু অত্থি, তে এৰ চক্খুমন্তো’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
১৭৪.
‘‘অন্ধভূতো অযং লোকো, তনুকেত্থ ৰিপস্সতি।
সকুণো জালমুত্তোৰ, অপ্পো সগ্গায গচ্ছতী’’তি॥
তত্থ অন্ধভূতো অযং লোকোতি অযং লোকিযমহাজনো পঞ্ঞাচক্খুনো অভাৰেন অন্ধভূতো। তনুকেত্থাতি তনুকো এত্থ, ন বহু জনো অনিচ্চাদিৰসেন ৰিপস্সতি। জালমুত্তোৰাতি যথা ছেকেন সাকুণিকেন জালেন ওত্থরিত্ৰা গয্হমানেসু ৰট্টকেসু কোচিদেৰ জালতো মুচ্চতি। সেসা অন্তোজালমেৰ পৰিসন্তি। তথা মরণজালেন ওত্থটেসু সত্তেসু বহূ অপাযগামিনো হোন্তি, অপ্পো কোচিদেৰ সত্তো সগ্গায গচ্ছতি, সুগতিং ৰা নিব্বানং ৰা পাপুণাতীতি অত্থো।
দেসনাৰসানে কুমারিকা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, মহাজনস্সাপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি।
সাপি তসরপচ্ছিং গহেত্ৰা পিতু সন্তিকং অগমাসি, সোপি নিসিন্নকোৰ নিদ্দাযি। তস্সা অসল্লক্খেত্ৰাৰ তসরপচ্ছিং উপনামেন্তিযা তসরপচ্ছি ৰেমকোটিযং পটিহঞ্ঞিত্ৰা সদ্দং কুরুমানা পতি। সো পবুজ্ঝিত্ৰা গহিতনিমিত্তেনেৰ ৰেমকোটিং আকড্ঢি। ৰেমকোটি গন্ত্ৰা তং কুমারিকং উরে পহরি, সা তত্থেৰ কালং কত্ৰা তুসিতভৰনে নিব্বত্তি। অথস্সা পিতা তং ওলোকেন্তো সকলসরীরেন লোহিতমক্খিতেন পতিত্ৰা মতং অদ্দস। অথস্স মহাসোকো উপ্পজ্জি। সো ‘‘ন মম সোকং অঞ্ঞো নিব্বাপেতুং সক্খিস্সতী’’তি রোদন্তো সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা তমত্থং আরোচেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, সোকং মে নিব্বাপেথা’’তি আহ। সত্থা তং সমস্সাসেত্ৰা ‘‘মা সোচি, উপাসক। অনমতগ্গস্মিঞ্হি সংসারে তৰ এৰমেৰ ধীতু মরণকালে পগ্ঘরিতঅস্সু চতুন্নং মহাসমুদ্দানং উদকতো অতিরেকতর’’ন্তি ৰত্ৰা অনমতগ্গকথং কথেসি । সো তনুভূতসোকো সত্থারং পব্বজ্জং যাচিত্ৰা লদ্ধূপসম্পদো ন চিরস্সেৰ অরহত্তং পাপুণীতি।
পেসকারধীতাৰত্থু সত্তমং।
৮. তিংসভিক্খুৰত্থু
হংসাদিচ্চপথেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো তিংস ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি।
একস্মিঞ্হি দিৰসে তিংসমত্তা দিসাৰাসিকা ভিক্খূ সত্থারং উপসঙ্কমিংসু। আনন্দত্থেরো সত্থু ৰত্তকরণৰেলায আগন্ত্ৰা তে ভিক্খূ দিস্ৰা ‘‘সত্থারা ইমেহি সদ্ধিং পটিসন্থারে কতে ৰত্তং করিস্সামী’’তি দ্ৰারকোট্ঠকে অট্ঠাসি। সত্থাপি তেহি সদ্ধিং পটিসন্থারং কত্ৰা তেসং সারণীযধম্মং কথেসি। তং সুত্ৰা তে সব্বেপি অরহত্তং পত্ৰা উপ্পতিত্ৰা আকাসেন অগমিংসু। আনন্দত্থেরো তেসু চিরাযন্তেসু সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইদানেৰ তিংসমত্তা ভিক্খূ আগতা, তে কুহি’’ন্তি পুচ্ছি। ‘‘গতা, আনন্দা’’তি। ‘‘কতরেন মগ্গেন, ভন্তে’’তি? ‘‘আকাসেনানন্দা’’তি। ‘‘কিং পন তে, ভন্তে, খীণাসৰা’’তি? ‘‘আমানন্দ, মম সন্তিকে ধম্মং সুত্ৰা অরহত্তং পত্তা’’তি। তস্মিং পন খণে আকাসেন হংসা আগমিংসু। সত্থা ‘‘যস্স খো পনানন্দ, চত্তারো ইদ্ধিপাদা সুভাৰিতা, সো হংসা ৰিয আকাসেন গচ্ছতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
১৭৫.
‘‘হংসাদিচ্চপথে যন্তি, আকাসে যন্তি ইদ্ধিযা।
নীযন্তি ধীরা লোকম্হা, জেত্ৰা মারং সৰাহিনি’’ন্তি॥
তস্সত্থো – ইমে হংসা আদিচ্চপথে আকাসে গচ্ছন্তি। যেসং ইদ্ধিপাদা সুভাৰিতা, তেপি আকাসে যন্তি ইদ্ধিযা। ধীরা পণ্ডিতা সৰাহিনিং মারং জেত্ৰা ইমম্হা ৰট্টলোকা নীযন্তি, নিব্বানং পাপুণন্তীতি অত্থো।
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি।
তিংসভিক্খুৰত্থু অট্ঠমং।
৯. চিঞ্চমাণৰিকাৰত্থু
একং ধম্মন্তি ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো চিঞ্চমাণৰিকং আরব্ভ কথেসি।
পঠমবোধিযঞ্হি দসবলস্স পুথুভূতেসু সাৰকেসু অপ্পমাণেসু দেৰমনুস্সেসু অরিযভূমিং ওক্কন্তেসু পত্থটে গুণসমুদযে মহালাভসক্কারো উদপাদি। তিত্থিযা সূরিযুগ্গমনে খজ্জোপনকসদিসা অহেসুং হতলাভসক্কারা। তে অন্তরৰীথিযং ঠত্ৰা ‘‘কিং সমণো গোতমোৰ বুদ্ধো, মযম্পি বুদ্ধা, কিং তস্সেৰ দিন্নং মহপ্ফলং, অম্হাকম্পি দিন্নং মহপ্ফলমেৰ, অম্হাকম্পি দেথ সক্করোথা’’তি এৰং মনুস্সে ৰিঞ্ঞাপেন্তাপি লাভসক্কারং অলভিত্ৰা রহো সন্নিপতিত্ৰা ‘‘কেন নু খো উপাযেন সমণস্স গোতমস্স মনুস্সানং অন্তরে অৰণ্ণং উপ্পাদেত্ৰা লাভসক্কারং নাসেয্যামা’’তি চিন্তযিংসু।
তদা সাৰত্থিযং চিঞ্চমাণৰিকা নামেকা পরিব্বাজিকা উত্তমরূপধরা সোভগ্গপ্পত্তা দেৰচ্ছরা ৰিয। অস্সা সরীরতো রস্মিযো নিচ্ছরন্তি। অথেকো খরমন্তী এৰমাহ – ‘‘চিঞ্চমাণৰিকং পটিচ্চ সমণস্স গোতমস্স অৰণ্ণং উপ্পাদেত্ৰা লাভসক্কারং নাসেস্সামা’’তি। তে ‘‘অত্থেকো উপাযো’’তি সম্পটিচ্ছিংসু। অথ সা তিত্থিযারামং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা অট্ঠাসি, তিত্থিযা তায সদ্ধিং ন কথেসুং। সা ‘‘কো নু খো মে দোসো’’তি যাৰততিযং ‘‘ৰন্দামি, অয্যা’’তি ৰত্ৰা, ‘‘অয্যা, কো নু খো মে দোসো, কিং মযা সদ্ধিং ন কথেথা’’তি আহ। ‘‘ভগিনি, সমণং গোতমং অম্হে ৰিহেঠযন্তং হতলাভসক্কারে কত্ৰা ৰিচরন্তং ন জানাসী’’তি? ‘‘ন জানামি, অয্যা, কিং পনেত্থ মযা কত্তব্ব’’ন্তি। ‘‘সচে ত্ৰং, ভগিনি, অম্হাকং সুখমিচ্ছসি, অত্তানং পটিচ্চ সমণস্স গোতমস্স অৰণ্ণং উপ্পাদেত্ৰা লাভসক্কারং নাসেহী’’তি।
সা ‘‘সাধু, অয্যা, ময্হংৰেসো ভারো, মা চিন্তযিত্থা’’তি ৰত্ৰা পক্কমিত্ৰা ইত্থিমাযাসু কুসলতায ততো পট্ঠায সাৰত্থিৰাসীনং ধম্মকথং সুত্ৰা জেতৰনা নিক্খমনসমযে ইন্দগোপকৰণ্ণং পটং পারুপিত্ৰা গন্ধমালাদিহত্থা জেতৰনাভিমুখী গচ্ছতি। ‘‘ইমায ৰেলায কুহিং গচ্ছসী’’তি ৰুত্তে, ‘‘কিং তুম্হাকং মম গমনট্ঠানেনা’’তি ৰত্ৰা জেতৰনসমীপে তিত্থিযারামে ৰসিত্ৰা পাতোৰ ‘‘অগ্গৰন্দনং ৰন্দিস্সামা’’তি নগরা নিক্খমন্তে উপাসকজনে জেতৰনস্স অন্তোৰুট্ঠা ৰিয হুত্ৰা নগরং পৰিসতি। ‘‘কুহিং ৰুট্ঠাসী’’তি ৰুত্তে, ‘‘কিং তুম্হাকং মম ৰুট্ঠট্ঠানেনা’’তি ৰত্ৰা মাসদ্ধমাসচ্চযেন পুচ্ছিযমানা জেতৰনে সমণেন গোতমেন সদ্ধিং একগন্ধকুটিযা ৰুট্ঠাম্হীতি। পুথুজ্জনানং ‘‘সচ্চং নু খো এতং, নো’’তি কঙ্খং উপ্পাদেত্ৰা তেমাসচতুমাসচ্চযেন পিলোতিকাহি উদরং ৰেঠেত্ৰা গব্ভিনিৰণ্ণং দস্সেত্ৰা উপরি রত্তপটং পারুপিত্ৰা ‘‘সমণং গোতমং পটিচ্চ গব্ভো উপ্পন্নো’’তি অন্ধবালে সদ্দহাপেত্ৰা অট্ঠনৰমাসচ্চযেন উদরে দারুমণ্ডলিকং বন্ধিত্ৰা উপরি পটং পারুপিত্ৰা হত্থপাদপিট্ঠিযো গোহনুকেন কোট্টাপেত্ৰা উস্সদে দস্সেত্ৰা কিলন্তিন্দ্রিযা হুত্ৰা সাযন্হসমযে তথাগতে অলঙ্কতধম্মাসনে নিসীদিত্ৰা ধম্মং দেসেন্তে ধম্মসভং গন্ত্ৰা তথাগতস্স পুরতো ঠত্ৰা, ‘‘মহাসমণ, মহাজনস্স তাৰ ধম্মং দেসেসি, মধুরো তে সদ্দো, সম্ফুসিতং দন্তাৰরণং। অহং পন তং পটিচ্চ গব্ভং লভিত্ৰা পরিপুণ্ণগব্ভা জাতা, নেৰ মে সূতিঘরং জানাসি, সপ্পিতেলাদীনি সযং অকরোন্তো উপট্ঠাকানম্পি অঞ্ঞতরং কোসলরাজানং ৰা অনাথপিণ্ডিকং ৰা ৰিসাখং উপাসিকং ৰা ‘ইমিস্সা চিঞ্চমাণৰিকায কত্তব্বযুত্তকং করোহী’তি ন ৰদেসি, অভিরমিতুংযেৰ জানাসি, গব্ভপরিহারং ন জানাসী’’তি গূথপিণ্ডং গহেত্ৰা চন্দমণ্ডলং দূসেতুং ৰাযমন্তী ৰিয পরিসমজ্ঝে তথাগতং অক্কোসি। তথাগতো ধম্মকথং ঠপেত্ৰা সীহো ৰিয অভিনদন্তো, ‘‘ভগিনি, তযা কথিতস্স তথভাৰং ৰা ৰিতথভাৰং ৰা অহমেৰ চ ত্ৰঞ্চ জানামা’’তি আহ। ‘‘আম, মহাসমণ, তযা চ মযা চ ঞাতভাৰেনেতং জাত’’ন্তি।
তস্মিং খণে সক্কস্স আসনং উণ্হাকারং দস্সেসি। সো আৰজ্জমানো ‘‘চিঞ্চমাণৰিকা তথাগতং অভূতেন অক্কোসতী’’তি ঞত্ৰা ‘‘ইদং ৰত্থুং সোধেস্সামী’’তি চতূহি দেৰপুত্তেহি সদ্ধিং আগমি। দেৰপুত্তা মূসিকপোতকা হুত্ৰা দারুমণ্ডলিকস্স বন্ধনরজ্জুকে একপ্পহারেনেৰ ছিন্দিংসু, পারুতপটং ৰাতো উক্খিপি, দারুমণ্ডলিকং পতমানং তস্সা পাদপিট্ঠিযং পতি , উভো অগ্গপাদা ছিজ্জিংসু। মনুস্সা ‘‘ধী কাল়কণ্ণি, সম্মাসম্বুদ্ধং অক্কোসী’’তি সীসে খেল়ং পাতেত্ৰা লেড্ডুদণ্ডাদিহত্তা জেতৰনা নীহরিংসু। অথস্সা তথাগতস্স চক্খুপথং অতিক্কন্তকালে মহাপথৰী ভিজ্জিত্ৰা ৰিৰরমদাসি, অৰীচিতো অগ্গিজালা উট্ঠহি। সা কুলদত্তিযং কম্বলং পারুপমানা ৰিয গন্ত্ৰা অৰীচিম্হি নিব্বত্তি। অঞ্ঞতিত্থিযানং লাভসক্কারো পরিহাযি, দসবলস্স ভিয্যোসোমত্তায ৰড্ঢি। পুনদিৰসে ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং, ‘‘আৰুসো, চিঞ্চমাণৰিকা এৰং উল়ারগুণং অগ্গদক্খিণেয্যং সম্মাসম্বুদ্ধং অভূতেন অক্কোসিত্ৰা মহাৰিনাসং পত্তা’’তি। সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপি এসা মং অভূতেন অক্কোসিত্ৰা ৰিনাসং পত্তাযেৰা’’তি ৰত্ৰা –
‘‘নাদট্ঠা পরতো দোসং, অণুং থূলানি সব্বসো।
ইস্সরো পণযে দণ্ডং, সামং অপ্পটিৰেক্খিযা’’তি॥ –
ইমং দ্ৰাদসনিপাতে মহাপদুমজাতকং (জা॰ ১.১২.১০৬) ৰিত্থারেত্ৰা কথেসি –
তদা কিরেসা মহাপদুমকুমারস্স বোধিসত্তস্স মাতু সপত্তী রঞ্ঞো অগ্গমহেসী হুত্ৰা মহাসত্তং অসদ্ধম্মেন নিমন্তেত্ৰা তস্স মনং অলভিত্ৰা অত্তনাৰ অত্তনি ৰিপ্পকারং কত্ৰা গিলানালযং দস্সেত্ৰা ‘‘তৰ পুত্তো মং অনিচ্ছন্তিং ইমং ৰিপ্পকারং পাপেসী’’তি রঞ্ঞো আরোচেসি। রাজা কুদ্ধো মহাসত্তং চোরপপাতে খিপি। অথ নং পব্বতকুচ্ছিযং অধিৰত্থা দেৰতা পটিগ্গহেত্ৰা নাগরাজস্স ফণগব্ভে পতিট্ঠপেসি। নাগরাজা তং নাগভৰনং নেত্ৰা উপড্ঢরজ্জেন সম্মানেসি। সো তত্থ সংৰচ্ছরং ৰসিত্ৰা পব্বজিতুকামো হিমৰন্তপ্পদেসং পত্ৰা পব্বজিত্ৰা ঝানাভিঞ্ঞাযো নিব্বত্তেসি। অথ নং একো ৰনচরকো দিস্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসি। রাজা তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা কতপটিসন্থারো সব্বং তং পৰত্তিং ঞত্ৰা মহাসত্তং রজ্জেন নিমন্তেত্ৰা তেন ‘‘ময্হং রজ্জেন কিচ্চং নত্থি, ত্ৰং পন দস রাজধম্মে অকোপেত্ৰা অগতিগমনং পহায ধম্মেন রজ্জং কারেহী’’তি ওৰদিতো উট্ঠাযাসনা রোদিত্ৰা নগরং গচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে অমচ্চে পুচ্ছি – ‘‘অহং কং নিস্সায এৰং আচারসম্পন্নেন পুত্তেন ৰিযোগং পত্তো’’তি? ‘‘অগ্গমহেসিং নিস্সায, দেৰা’’তি। রাজা তং উদ্ধংপাদং গহেত্ৰা চোরপপাতে খিপাপেত্ৰা নগরং পৰিসিত্ৰা ধম্মেন রজ্জং কারেসি। তদা মহাপদুমকুমারো সত্থা অহোসি, মাতু সপত্তী চিঞ্চমাণৰিকাতি।
সত্থা ইমমত্থং পকাসেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, একং ধম্মঞ্হি সচ্চৰচনং পহায মুসাৰাদে পতিট্ঠিতানং ৰিস্সট্ঠপরলোকানং অকত্তব্বপাপকম্মং নাম নত্থী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
১৭৬.
‘‘একং ধম্মং অতীতস্স, মুসাৰাদিস্স জন্তুনো।
ৰিতিণ্ণপরলোকস্স, নত্থি পাপং অকারিয’’ন্তি॥
তত্থ একং ধম্মন্তি সচ্চং। মুসাৰাদিস্সাতি যস্স দসসু ৰচনেসু একম্পি সচ্চং নত্থি, এৰরূপস্স মুসাৰাদিনো । ৰিতিণ্ণপরলোকস্সাতি ৰিস্সট্ঠপরলোকস্স। এৰরূপো হি মনুস্সসম্পত্তিং দেৰসম্পত্তিং অৰসানে নিব্বানসম্পত্তিন্তি ইমা তিস্সোপি সম্পত্তিযো ন পস্সতি। নত্থি পাপন্তি তস্স এৰরূপস্স ইদং নাম পাপং অকত্তব্বন্তি নত্থি।
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি।
চিঞ্চমাণৰিকাৰত্থু নৰমং।
১০. অসদিসদানৰত্থু
ন ৰে কদরিযাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অসদিসদানং আরব্ভ কথেসি।
একস্মিঞ্হি সমযে সত্থা চারিকং চরিত্ৰা পঞ্চসতভিক্খুপরিৰারো জেতৰনং পাৰিসি। রাজা ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থারং নিমন্তেত্ৰা পুনদিৰসে আগন্তুকদানং সজ্জেত্ৰা ‘‘দানং মে পস্সন্তূ’’তি নাগরে পক্কোসি। নাগরা আগন্ত্ৰা রঞ্ঞো দানং দিস্ৰা পুনদিৰসে সত্থারং নিমন্তেত্ৰা দানং সজ্জেত্ৰা ‘‘অম্হাকম্পি দানং, দেৰো, পস্সতূ’’তি রঞ্ঞো পহিণিংসু। রাজা তেসং দানং দিস্ৰা ‘‘ইমেহি মম দানতো উত্তরিতরং কতং, পুন দানং করিস্সামী’’তি পুনদিৰসেপি দানং সজ্জেসি। নাগরাপি তং দিস্ৰা পুনদিৰসে সজ্জযিংসু। এৰং নেৰ রাজা নাগরে পরাজেতুং সক্কোতি, ন নাগরা রাজানং। অথ ছট্ঠে ৰারে নাগরা সতগুণং সহস্সগুণং ৰড্ঢেত্ৰা যথা ন সক্কা হোতি ‘‘ইদং নাম ইমেসং দানে নত্থী’’তি ৰত্তুং, এৰং দানং সজ্জযিংসু। রাজা তং দিস্ৰা ‘‘সচাহং ইমেসং দানতো উত্তরিতরং কাতুং ন সক্খিস্সামি, কিং মে জীৰিতেনা’’তি উপাযং চিন্তেন্তো নিপজ্জি। অথ নং মল্লিকা দেৰী উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘কস্মা, মহারাজ, এৰং নিপন্নোসি, কেন তে ইন্দ্রিযানি কিলন্তানি ৰিযা’’তি পুচ্ছি। রাজা আহ – ‘‘ন দানি ত্ৰং, দেৰি, জানাসী’’তি। ‘‘ন জানামি, দেৰা’’তি। সো তস্সা তমত্থং আরোচেসি।
অথ নং মল্লিকা আহ – ‘‘দেৰ, মা চিন্তযি, কহং তযা পথৰিস্সরো রাজা নাগরেহি পরাজিযমানো দিট্ঠপুব্বো ৰা সুতপুব্বো ৰা, অহং তে দানং সংৰিদহিস্সামী’’তি। ইতিস্স অসদিসদানং সংৰিদহিতুকামতায এৰং ৰত্ৰা, মহারাজ, সালকল্যাণিপদরেহি পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং অন্তো আৰট্টে নিসীদনমণ্ডপং কারেহি, সেসা বহিআৰট্টে নিসীদিস্সন্তি। পঞ্চ সেতচ্ছত্তসতানি কারেহি, তানি গহেত্ৰা পঞ্চসতা হত্থী পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং মত্থকে ধারযমানা ঠস্সন্তি। অট্ঠ ৰা দস ৰা রত্তসুৰণ্ণনাৰাযো কারেহি, তা মণ্ডপমজ্ঝে ভৰিস্সন্তি। দ্ৰিন্নং দ্ৰিন্নং ভিক্খূনং অন্তরে একেকা খত্তিযধীতা নিসীদিত্ৰা গন্ধে পিসিস্সতি, একেকা খত্তিযধীতা বীজনং আদায দ্ৰে দ্ৰে ভিক্খূ বীজমানা ঠস্সতি, সেসা খত্তিযধীতরো পিসে পিসে গন্ধে হরিত্ৰা সুৰণ্ণনাৰাসু পক্খিপিস্সন্তি, তাসু একচ্চা খত্তিযধীতরো নীলুপ্পলকলাপে গহেত্ৰা সুৰণ্ণনাৰাসু পক্খিত্তগন্ধে আলোল়েত্ৰা ৰাসং গাহাপেস্সন্তি। নাগরানঞ্হিনেৰ খত্তিযধীতরো অত্থি, ন সেতচ্ছত্তানি, ন হত্থিনো চ। ইমেহি কারণেহি নাগরা পরাজিস্সন্তি, এৰং করোহি, মহারাজাতি। রাজা ‘‘সাধু, দেৰি, কল্যাণং তে কথিত’’ন্তি তায কথিতনিযামেন সব্বং কারেসি। একস্স পন ভিক্খুনো একো হত্থি নপ্পহোসি। অথ রাজা মল্লিকং আহ – ‘‘ভদ্দে, একস্স ভিক্খুনো একো হত্থি নপ্পহোতি, কিং করিস্সামা’’তি। ‘‘কিং, দেৰ, পঞ্চ হত্থিসতানি নত্থী’’তি? ‘‘অত্থি, দেৰি, অৰসেসা দুট্ঠহত্থিনো, তে ভিক্খূ দিস্ৰাৰ ৰেরম্ভৰাতা ৰিয চণ্ডা হোন্তী’’তি। ‘‘দেৰ, অহং একস্স দুট্ঠহত্থিপোতকস্স ছত্তং গহেত্ৰা তিট্ঠনট্ঠানং জানামী’’তি। ‘‘কত্থ নং ঠপেস্সামা’’তি? ‘‘অয্যস্স অঙ্গুলিমালস্স সন্তিকে’’তি। রাজা তথা কারেসি। হত্থিপোতকো ৰালধিং অন্তরসত্থিম্হি পক্খিপিত্ৰা উভো কণ্ণে পাতেত্ৰা অক্খীনি নিমিলেত্ৰা অট্ঠাসি। মহাজনো ‘‘এৰরূপস্স নাম চণ্ডহত্থিনো অযমাকারো’’তি হত্থিমেৰ ওলোকেসি।
রাজা বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পরিৰিসিত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, যং ইমস্মিং দানগ্গে কপ্পিযভণ্ডং ৰা অকপ্পিযভণ্ডং ৰা, সব্বং তং তুম্হাকমেৰ দম্মী’’তি আহ । তস্মিং পন দানে একদিৰসেনেৰ পরিচ্চত্তং চুদ্দসকোটিধনং হোতি। সত্থু পন সেতচ্ছত্তং নিসীদনপল্লঙ্কো আধারকো পাদপীঠিকাতি চত্তারি অনগ্ঘানেৰ। পুন এৰরূপং কত্ৰা বুদ্ধানং দানং নাম দাতুং সমত্থো নাহোসি, তেনেৰ তং ‘‘অসদিসদান’’ন্তি পঞ্ঞাযি। তং কির সব্ববুদ্ধানং একৰারং হোতিযেৰ, সব্বেসং পন ইত্থীযেৰ সংৰিদহতি। রঞ্ঞো পন কাল়ো চ জুণ্হো চাতি দ্ৰে অমচ্চা অহেসুং। তেসু কাল়ো চিন্তেসি – ‘‘অহো রাজকুলস্স পরিহানি, একদিৰসেনেৰ চুদ্দসকোটিধনং খযং গচ্ছতি, ইমে ইমং দানং ভুঞ্জিত্ৰা গন্ত্ৰা নিপন্না নিদ্দাযিস্সন্তি, অহো নট্ঠং রাজকুল’’ন্তি। জুণ্হো চিন্তেসি – ‘‘অহো রঞ্ঞো দানং সুদিন্নং। ন হি সক্কা রাজভাৰে অট্ঠিতেন এৰরূপং দানং দাতুং, সব্বসত্তানং পত্তিং অদেন্তো নাম নত্থি, অহং পনিদং দানং অনুমোদামী’’তি।
সত্থু ভত্তকিচ্চাৰসানে রাজা অনুমোদনত্থায পত্তং গণ্হি। সত্থা চিন্তেসি – ‘‘রঞ্ঞা মহোঘং পৰত্তেন্তেন ৰিয মহাদানং দিন্নং, অসক্খি নু খো মহাজনো চিত্তং পসাদেতুং, উদাহু নো’’তি। সো তেসং অমচ্চানং চিত্তাচারং ঞত্ৰা ‘‘সচে রঞ্ঞো দানানুচ্ছৰিকং অনুমোদনং করিস্সামি, কাল়স্স মুদ্ধা সত্তধা ফলিস্সতি, জুণ্হো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিস্সতী’’তি ঞত্ৰা কাল়ে অনুকম্পং পটিচ্চ এৰরূপং দানং দত্ৰা ঠিতস্স রঞ্ঞো চতুপ্পদিকং গাথমেৰ ৰত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং গতো। ভিক্খূ অঙ্গুলিমালং পুচ্ছিংসু – ‘‘ন কিং নু খো, আৰুসো, দুট্ঠহত্থিং ছত্তং ধারেত্ৰা ঠিতং দিস্ৰা ভাযী’’তি? ‘‘ন ভাযিং, আৰুসো’’তি। তে সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা আহংসু – ‘‘অঙ্গুলিমালো, ভন্তে, অঞ্ঞং ব্যাকরোসী’’তি। সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে , অঙ্গুলিমালো ভাযতি। খীণাসৰউসভানঞ্হি অন্তরে জেট্ঠকউসভা মম পুত্তসদিসা ভিক্খূ ন ভাযন্তী’’তি ৰত্ৰা ব্রাহ্মণৰগ্গে ইমং গাথমাহ –
‘‘উসভং পৰরং ৰীরং, মহেসিং ৰিজিতাৰিনং।
অনেজং ন্হাতকং বুদ্ধং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি॥ (ধ॰ প॰ ৪২২; সু॰ নি॰ ৬৫১)।
রাজাপি দোমনস্সপ্পত্তো ‘‘এৰরূপায নাম পরিসায দানং দত্ৰা ঠিতস্স ময্হং অনুচ্ছৰিকং অনুমোদনং অকত্ৰা গাথমেৰ ৰত্ৰা সত্থা উট্ঠাযাসনা গতো। মযা সত্থু অনুচ্ছৰিকং দানং অকত্ৰা অননুচ্ছৰিকং কতং ভৰিস্সতি , কপ্পিযভণ্ডং অদত্ৰা অকপ্পিযভণ্ডং ৰা দিন্নং ভৰিস্সতি, সত্থারা মে কুপিতেন ভৰিতব্বং। এৰঞ্হি অসদিসদানং নাম, দানানুরূপং অনুমোদনং কাতুং ৰট্টতী’’তি ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা এতদৰোচ – ‘‘কিং নু খো মে, ভন্তে, দাতব্বযুত্তকং দানং ন দিন্নং, উদাহু দানানুরূপং কপ্পিযভণ্ডং অদত্ৰা অকপ্পিযভণ্ডমেৰ দিন্ন’’ন্তি। ‘‘কিমেতং , মহারাজা’’তি? ‘‘ন মে তুম্হেহি দানানুচ্ছৰিকা অনুমোদনা কতা’’তি? ‘‘মহারাজ, অনুচ্ছৰিকমেৰ তে দানং দিন্নং। এতঞ্হি অসদিসদানং নাম, একস্স বুদ্ধস্স একৰারমেৰ সক্কা দাতুং, পুন এৰরূপং নাম দানং দুদ্দদ’’ন্তি। ‘‘অথ কস্মা, ভন্তে, মে দানানুরূপং অনুমোদনং ন করিত্থা’’তি? ‘‘পরিসায অসুদ্ধত্তা, মহারাজা’’তি। ‘‘কো নু খো, ভন্তে, পরিসায দোসো’’তি? অথস্স সত্থা দ্ৰিন্নম্পি অমচ্চানং চিত্তাচারং আরোচেত্ৰা কাল়ে অনুকম্পং পটিচ্চ অনুমোদনায অকতভাৰং আচিক্খি। রাজা ‘‘সচ্চং কির তে, কাল়, এৰং চিন্তিত’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সচ্চ’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘তৰ সন্তকং অগ্গহেত্ৰা মম পুত্তদারেহি সদ্ধিং মযি অত্তনো সন্তকং দেন্তে তুয্হং কা পীল়া। গচ্ছ, ভো, যং তে মযা দিন্নং, তং দিন্নমেৰ হোতু, রট্ঠতো পন মে নিক্খমা’’তি তং রট্ঠা নীহরিত্ৰা জুণ্হং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সচ্চং কির তে এৰং চিন্তিত’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সচ্চ’’ন্তি ৰুত্তে, ‘‘সাধু, মাতুল, পসন্নোস্মি, ত্ৰং মম পরিজনং গহেত্ৰা মযা দিন্ননিযামেনেৰ সত্ত দিৰসানি দানং দেহী’’তি সত্তাহং রজ্জং নিয্যাদেত্ৰা সত্থারং আহ – ‘‘পস্সথ, ভন্তে, বালস্স করণং, মযা এৰং দিন্নদানে পহারমদাসী’’তি। সত্থা ‘‘আম, মহারাজ, বালা নাম পরস্স দানং অনভিনন্দিত্ৰা দুগ্গতিপরাযণা হোন্তি, ধীরা পন পরেসম্পি দানং অনুমোদিত্ৰা সগ্গপরাযণা এৰ হোন্তী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
১৭৭.
‘‘ন ৰে কদরিযা দেৰলোকং ৰজন্তি, বালা হৰে নপ্পসংসন্তি দানং।
ধীরো চ দানং অনুমোদমানো, তেনেৰ সো হোতি সুখী পরত্থা’’তি॥
তত্থ কদরিযাতি থদ্ধমচ্ছরিনো। বালাতি ইধলোকপরলোকং অজাননকা। ধীরোতি পণ্ডিতো। সুখী পরত্থাতি তেনেৰ সো দানানুমোদনপুঞ্ঞেন পরলোকে দিব্বসম্পত্তিং অনুভৰমানো সুখী হোতীতি।
দেসনাৰসানে জুণ্হো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, সম্পত্তপরিসাযপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসি, জুণ্হোপি সোতাপন্নো হুত্ৰা সত্তাহং রঞ্ঞা দিন্ননিযামেনেৰ দানং অদাসীতি।
অসদিসদানৰত্থু দসমং।
১১. অনাথপিণ্ডকপুত্তকালৰত্থু
পথব্যা একরজ্জেনাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো কালং নাম অনাথপিণ্ডিকস্স পুত্তং আরব্ভ কথেসি।
সো কির তথাৰিধস্স সদ্ধাসম্পন্নস্স সেট্ঠিনো পুত্তো হুত্ৰা নেৰ সত্থু সন্তিকং গন্তুং, ন গেহং আগতকালে দট্ঠুং, ন ধম্মং সোতুং, ন সঙ্ঘস্স ৰেয্যাৰচ্চং কাতুং ইচ্ছতি। পিতরা ‘‘মা এৰং, তাত, করী’’তি ৰুত্তোপি তস্স ৰচনং ন সুণাতি। অথস্স পিতা চিন্তেসি – ‘‘অযং এৰরূপং দিট্ঠিং গহেত্ৰা ৰিচরন্তো অৰীচিপরাযণো ভৰিস্সতি, ন খো পনেতং পতিরূপং, যং মযি পস্সন্তে মম পুত্তো নিরযং গচ্ছেয্য। ইমস্মিং খো পন লোকে ধনদানেন অভিজ্জনকসত্তো নাম নত্থি, ধনেন নং ভিন্দিস্সামী’’তি। অথ নং আহ – ‘‘তাত, উপোসথিকো হুত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা ধম্মং সুত্ৰা এহি, কহাপণসতং তে দস্সামী’’তি। দস্সথ, তাতাতি। দস্সামি, পুত্তাতি। সো যাৰততিযং পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা উপোসথিকো হুত্ৰা ৰিহারং অগমাসি। ধম্মস্সৰনেন পনস্স কিচ্চং নত্থি, যথাফাসুকট্ঠানে সযিত্ৰা পাতোৰ গেহং অগমাসি। অথস্স পিতা ‘‘পুত্তো মে উপোসথিকো অহোসি, সীঘমস্স যাগুআদীনি আহরথা’’তি ৰত্ৰা দাপেসি। সো ‘‘কহাপণে অগ্গহেত্ৰা ন ভুঞ্জিস্সামী’’তি আহটাহটং পটিক্খিপি। অথস্স পিতা পীল়ং অসহন্তো কহাপণভণ্ডং দাপেসি। সো তং হত্থেন গহেত্ৰাৰ আহারং পরিভুঞ্জি।
অথ নং পুনদিৰসে সেট্ঠি, ‘‘তাত, কহাপণসহস্সং তে দস্সামি, সত্থু পুরতো ঠত্ৰা একং ধম্মপদং উগ্গণ্হিত্ৰা আগচ্ছেয্যাসী’’তি পেসেসি। সোপি ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থু পুরতো ঠত্ৰাৰ একমেৰ পদং উগ্গণ্হিত্ৰা পলাযিতুকামো অহোসি। অথস্স সত্থা অসল্লক্খণাকারং অকাসি। সো তং পদং অসল্লক্খেত্ৰা উপরিপদং উগ্গণ্হিস্সামীতি ঠত্ৰা অস্সোসিযেৰ । উগ্গণ্হিস্সামীতি সুণন্তোৰ কির সক্কচ্চং সুণাতি নাম। এৰঞ্চ কির সুণন্তানং ধম্মো সোতাপত্তিমগ্গাদযো দেতি। সোপি উগ্গণ্হিস্সামীতি সুণাতি, সত্থাপিস্স অসল্লক্খণাকারং করোতি। সো ‘‘উপরিপদং উগ্গণ্হিস্সামী’’তি ঠত্ৰা সুণন্তোৰ সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি।
সো পুনদিৰসে বুদ্ধপ্পমুখেন ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিংযেৰ সাৰত্থিং পাৰিসি। মহাসেট্ঠি তং দিস্ৰা ‘‘অজ্জ মম পুত্তস্স আকারো রুচ্চতী’’তি চিন্তেসি। তস্সপি এতদহোসি – ‘‘অহো ৰত মে পিতা অজ্জ সত্থু সন্তিকে কহাপণে ন দদেয্য, কহাপণকারণা ময্হং উপোসথিকভাৰং পটিচ্ছাদেয্যা’’তি। সত্থা পনস্স হিয্যোৰ কহাপণস্স কারণা উপোসথিকভাৰং অঞ্ঞাসি। মহাসেট্ঠি, বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স যাগুং দাপেত্ৰা পুত্তস্সপি দাপেসি। সো নিসীদিত্ৰা তুণ্হীভূতোৰ যাগুং পিৰি, খাদনীযং খাদি, ভত্তং ভুঞ্জি। মহাসেট্ঠি সত্থু ভত্তকিচ্চাৰসানে পুত্তস্স পুরতো সহস্সভণ্ডিকং ঠপাপেত্ৰা, ‘‘তাত, মযা তে ‘সহস্সং দস্সামী’তি ৰত্ৰা উপোসথং সমাদাপেত্ৰা ৰিহারং পহিতো। ইদং তে সহস্স’’ন্তি আহ। সো সত্থু পুরতো কহাপণে দিয্যমানে দিস্ৰা লজ্জন্তো ‘‘অলং মে কহাপণেহী’’তি ৰত্ৰা, ‘‘গণ্হ, তাতা’’তি ৰুচ্চমানোপি ন গণ্হি। অথস্স পিতা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অজ্জ মে পুত্তস্স আকারো রুচ্চতী’’তি ৰত্ৰা ‘‘কিং, মহাসেট্ঠী’’তি ৰুত্তে ‘‘মযা এস পুরিমদিৰসে ‘কহাপণসতং তে দস্সামী’তি ৰত্ৰা ৰিহারং পেসিতো। পুনদিৰসে কহাপণে অগ্গহেত্ৰা ভুঞ্জিতুং ন ইচ্ছি, অজ্জ পন দিয্যমানেপি কহাপণে ন ইচ্ছতী’’তি আহ। সত্থা ‘‘আম, মহাসেট্ঠি, অজ্জ তৰ পুত্তস্স চক্কৰত্তিসম্পত্তিতোপি দেৰলোকব্রহ্মলোকসম্পত্তীহিপি সোতাপত্তিফলমেৰ ৰর’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
১৭৮.
‘‘পথব্যা একরজ্জেন, সগ্গস্স গমনেন ৰা।
সব্বলোকাধিপচ্চেন, সোতাপত্তিফলং ৰর’’ন্তি॥
তত্থ পথব্যা একরজ্জেনাতি চক্কৰত্তিরজ্জেন। সগ্গস্স গমনেন ৰাতি ছব্বীসতিৰিধস্স সগ্গস্স অধিগমনেন। সব্বলোকাধিপচ্চেনাতি ন একস্মিং এত্তকে লোকে নাগসুপণ্ণৰেমানিকপেতেহি সদ্ধিং, সব্বস্মিং লোকে আধিপচ্চেন। সোতাপত্তিফলং ৰরন্তি যস্মা এত্তকে ঠানে রজ্জং কারেত্ৰাপি নিরযাদীহি অমুত্তোৰ হোতি, সোতাপন্নো পন পিহিতাপাযদ্ৰারো হুত্ৰা সব্বদুব্বলোপি অট্ঠমে ভৰে ন নিব্বত্ততি, তস্মা সোতাপত্তিফলমেৰ ৰরং উত্তমন্তি অত্থো।
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি।
অনাথপিণ্ডকপুত্তকালৰত্থু একাদসমং।
লোকৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
তেরসমো ৰগ্গো।