২৫. ভিক্খুৰগ্গো
১. পঞ্চভিক্খুৰত্থু
চক্খুনা সংৰরোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পঞ্চ ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি।
তেসু কির একেকো চক্খুদ্ৰারাদীসু পঞ্চসু দ্ৰারেসু একেকমেৰ রক্খি। অথেকদিৰসং সন্নিপতিত্ৰা ‘‘অহং দুরক্খং রক্খামি, অহং দুরক্খং রক্খামী’’তি ৰিৰদিত্ৰা ‘‘সত্থারং পুচ্ছিত্ৰা ইমমত্থং জানিস্সামা’’তি সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, মযং চক্খুদ্ৰারাদীনি রক্খন্তা অত্তনো অত্তনো রক্খনদ্ৰারমেৰ দুরক্খন্তি মঞ্ঞাম, কো নু খো অম্হেসু দুরক্খং রক্খতী’’তি পুচ্ছিংসু। সত্থা একং ভিক্খুম্পি অনোসাদেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, সব্বানি পেতানি দুরক্খানেৰ, অপি চ খো পন তুম্হে ন ইদানেৰ পঞ্চসু ঠানেসু অসংৰুতা, পুব্বেপি অসংৰুতা, অসংৰুতত্তাযেৰ চ পণ্ডিতানং ওৰাদে অৰত্তিত্ৰা জীৰিতক্খযং পাপুণিত্থা’’তি ৰত্ৰা ‘‘কদা, ভন্তে’’তি তেহি যাচিতো অতীতে তক্কসিলজাতকস্স ৰত্থুং ৰিত্থারেত্ৰা রক্খসীনং
‘‘কুসলূপদেসে ধিতিযা দল়্হায চ,
অনিৰত্তিতত্তাভযভীরুতায চ।
ন রক্খসীনং ৰসমাগমিম্হসে,
স সোত্থিভাৰো মহতা ভযেন মে’’তি॥ (জা॰ ১.১.১৩২) –
ইমং গাথং দস্সেত্ৰা ‘‘তদাপি তুম্হেৰ পঞ্চ জনা তক্কসিলাযং রজ্জগহণত্থায নিক্খন্তং মহাসত্তং আৰুধহত্থা পরিৰারেত্ৰা মগ্গং গচ্ছন্তা অন্তরামগ্গে রক্খসীহি চক্খুদ্ৰারাদিৰসেন উপনীতেসু রূপারম্মণাদীসু অসংৰুতা পণ্ডিতস্স ওৰাদে অৰত্তিত্ৰা ওলীযন্তা রক্খসীহি খাদিতা
৩৬০.
‘‘চক্খুনা
ঘানেন সংৰরো সাধু, সাধু জিৰ্হায সংৰরো॥
৩৬১.
‘‘কাযেন সংৰরো সাধু, সাধু ৰাচায সংৰরো।
মনসা সংৰরো সাধু, সাধু সব্বত্থ সংৰরো।
সব্বত্থ সংৰুতো ভিক্খু, সব্বদুক্খা পমুচ্চতী’’তি॥
তত্থ চক্খুনাতি যদা হি ভিক্খুনো চক্খুদ্ৰারে রূপারম্মণং আপাথমাগচ্ছতি, তদা ইট্ঠারম্মণে অরজ্জন্তস্স অনিট্ঠারম্মণে অদুস্সন্তস্স অসমপেক্খনেন মোহং অনুপ্পাদেন্তস্স তস্মিং দ্ৰারে সংৰরো থকনং পিদহনং গুত্তি কতা নাম হোতি। তস্স সো এৰরূপো চক্খুনা সংৰরো সাধু। এস নযো সোতদ্ৰারাদীসুপি। চক্খুদ্ৰারাদীসুযেৰ পন সংৰরো ৰা অসংৰরো ৰা নুপ্পজ্জতি, পরতো পন জৰনৰীথিযং এস লব্ভতি। তদা হি অসংৰরো উপ্পজ্জন্তো অস্সদ্ধা অক্খন্তি কোসজ্জং মুট্ঠসচ্চং অঞ্ঞাণন্তি অকুসলৰীথিযং অযং পঞ্চৰিধো লব্ভতি। সংৰরো উপ্পজ্জন্তো সদ্ধা খন্তি ৰীরিযং সতি ঞাণন্তি কুসলৰীথিযং অযং পঞ্চৰিধো লব্ভতি।
কাযেন সংৰরোতি এত্থ পন পসাদকাযোপি চোপনকাযোপি লব্ভতি। উভযম্পি পনেতং কাযদ্ৰারমেৰ। তত্থ পসাদদ্ৰারে সংৰরাসংৰরো কথিতোৰ। চোপনদ্ৰারেপি তংৰত্থুকা পাণাতিপাতঅদিন্নাদানকামেসুমিচ্ছাচারা। তেহি পন সদ্ধিং অকুসলৰীথিযং উপ্পজ্জন্তেহি তং দ্ৰারং অসংৰুতং হোতি, কুসলৰীথিযং উপ্পজ্জন্তেহি সাধু ৰাচাযাতি এত্থাপি চোপনৰাচাপি ৰাচা। তায সদ্ধিং উপ্পজ্জন্তেহি মুসাৰাদাদীহি তং দ্ৰারং অসংৰুতং হোতি, মুসাৰাদাৰেরমণিআদীহি সংৰুতং। মনসা সংৰরোতি এত্থাপি জৰনমনতো অঞ্ঞেন মনেন সদ্ধিং অভিজ্ঝাদযো নত্থি। মনোদ্ৰারে পন জৰনক্খণে উপ্পজ্জমানেহি অভিজ্ঝাদীহি তং দ্ৰারং অসংৰুতং হোতি, অনভিজ্ঝাদীহি সংৰুতং হোতি। সাধু সব্বত্থাতি তেসু চক্খুদ্ৰারাদীসু সব্বেসুপি সংৰরো সাধু। এত্তাৰতা হি অট্ঠ সংৰরদ্ৰারানি অট্ঠ চ অসংৰরদ্ৰারানি
দেসনাৰসানে তে পঞ্চ ভিক্খূ সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিংসু, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি।
পঞ্চভিক্খুৰত্থু পঠমং।
২. হংসঘাতকভিক্খুৰত্থু
হত্থসংযতোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং হংসঘাতকং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি।
সাৰত্থিৰাসিনো
সত্থা ‘‘সচ্চং কির তযা ভিক্খু পাণাতিপাতো কতো’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সচ্চং, ভন্তে’’তি ৰুত্তে ‘‘ভিক্খু কস্মা এৰরূপে নিয্যানিকসাসনে পব্বজিত্ৰা এৰমকাসি, পোরাণকপণ্ডিতা অনুপ্পন্নে বুদ্ধে অগারমজ্ঝে
অতীতে কুরুরট্ঠে ইন্দপত্তনগরে ধনঞ্চযে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো তস্স অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিং গহেত্ৰা অনুপুব্বেন ৰিঞ্ঞুতং পত্তো তক্কসিলাযং সিপ্পানি উগ্গহেত্ৰা পিতরা উপরজ্জে পতিট্ঠাপিতো অপরভাগে পিতু অচ্চযেন রজ্জং পত্ৰা দস রাজধম্মে অকোপেন্তো কুরুধম্মে ৰত্তিত্থ। কুরুধম্মো নাম পঞ্চসীলানি, তানি বোধিসত্তো পরিসুদ্ধানি কত্ৰা রক্খি। যথা চ বোধিসত্তো, এৰমস্স মাতা অগ্গমহেসী কনিট্ঠভাতা উপরাজা পুরোহিতো ব্রাহ্মণো রজ্জুগাহকো অমচ্চো সারথি সেট্ঠি দোণমাপকো মহামত্তো দোৰারিকো নগরসোভিনী ৰণ্ণদাসীতি এৰমেতেসু একাদসসু জনেসু কুরুধম্মং রক্খন্তেসু কলিঙ্গরট্ঠে দন্তপুরনগরে কলিঙ্গে রজ্জং কারেন্তে তস্মিং রট্ঠে দেৰো ন ৰস্সি। মহাসত্তস্স পন অঞ্জনসন্নিভো নাম মঙ্গলহত্থী মহাপুঞ্ঞো হোতি। রট্ঠৰাসিনো ‘‘তস্মিং আনীতে দেৰো ৰস্সিস্সতী’’তি সঞ্ঞায রঞ্ঞো আরোচযিংসু। রাজা তস্স হত্থিস্স আনযনত্থায ব্রাহ্মণে পহিণি। তে গন্ত্ৰা মহাসত্তং হত্থিং যাচিংসু। সত্থা তেসং যাচনকারণং দস্সেতুং আহ –
‘‘তৰ
ৰণ্ণং অঞ্জনৰণ্ণেন, কলিঙ্গস্মিং নিমিম্হসে’’তি॥ (জা॰ ১.৩.৭৬) –
ইমং তিকনিপাতে জাতকং কথেসি। হত্থিম্হি পন আনীতেপি দেৰে অৰস্সন্তে ‘‘সো রাজা কুরুধম্মং রক্খতি, তেনস্স রট্ঠে দেৰো ৰস্সতী’’তি সঞ্ঞায ‘‘যং সো কুরুধম্মং রক্খতি, তং সুৰণ্ণপট্টে লিখিত্ৰা আনেথা’’তি পুন কালিঙ্গো ব্রাহ্মণে চ অমচ্চে চ পেসেসি। তেসু গন্ত্ৰা যাচন্তেসু রাজানং আদিং কত্ৰা সব্বেপি তে অত্তনো অত্তনো সীলেসু কিঞ্চি কুক্কুচ্চমত্তং কত্ৰা ‘‘অপরিসুদ্ধং নো সীল’’ন্তি পটিক্খিপিত্ৰাপি ‘‘ন এত্তাৰতা সীলভেদো হোতী’’তি তেহি পুনপ্পুনং যাচিতা অত্তনো অত্তনো সীলানি কথযিংসু। কালিঙ্গো সুৰণ্ণপট্টে লিখাপেত্ৰা আভতং
‘‘গণিকা উপ্পলৰণ্ণা, পুণ্ণো দোৰারিকো তদা।
রজ্জুগাহো চ কচ্চানো, দোণমাপকো চ কোলিতো॥
‘‘সারিপুত্তো
ব্রাহ্মণো কস্সপো থেরো, উপরাজানন্দপণ্ডিতো॥
‘‘মহেসী রাহুলমাতা, মাযাদেৰী জনেত্তিকা।
কুরুরাজা বোধিসত্তো, এৰং ধারেথ জাতক’’ন্তি॥ –
জাতকং
৩৬২.
‘‘হত্থসংযতো পাদসংযতো,
ৰাচাসংযতো সংযতুত্তমো।
অজ্ঝত্তরতো সমাহিতো,
একো সন্তুসিতো তমাহু ভিক্খু’’ন্তি॥
তত্থ হত্থসংযতোতি হত্থকীল়াপনাদীনং ৰা হত্থেন পরেসং পহরণাদীনং ৰা অভাৰেন হত্থসংযতো। দুতিযপদেপি এসেৰ নযো। ৰাচায পন মুসাৰাদাদীনং অকরণতো ৰাচায সংযতো। সংযতুত্তমোতি সংযতত্তভাৰো, কাযচলনসীসুক্খিপনভমুকৰিকারাদীনং অকারকোতি অত্থো। অজ্ঝত্তরতোতি গোচরজ্ঝত্তসঙ্খাতায কম্মট্ঠানভাৰনায রতো। সমাহিতোতি সুট্ঠু ঠপিতো। একো সন্তুসিতোতি একৰিহারী হুত্ৰা সুট্ঠু তুসিতো ৰিপস্সনাচারতো পট্ঠায অত্তনো অধিগমেন তুট্ঠমানসো। পুথুজ্জনকল্যাণকঞ্হি আদিং কত্ৰা সব্বেপি সেখা অত্তনো অধিগমেন সন্তুস্সন্তীতি সন্তুসিতা, অরহা পন একন্তসন্তুসিতোৰ। তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং।
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি।
হংসঘাতকভিক্খুৰত্থু দুতিযং।
৩. কোকালিকৰত্থু
যো মুখসংযতোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো কোকালিকং আরব্ভ কথেসি। ৰত্থু ‘‘অথ খো কোকালিকো ভিক্খু যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমী’’তি সুত্তে (সং॰ নি॰ ১.১৮১; সু॰ নি॰ কোকালিকসুত্ত; অ॰ নি॰ ১০.৮৯) আগতমেৰ। অত্থোপিস্স অট্ঠকথায ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো।
কোকালিকে পন পদুমনিরযে উপ্পন্নে ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘অহো কোকালিকো ভিক্খু অত্তনো মুখং নিস্সায ৰিনাসং পত্তো, দ্ৰে অগ্গসাৰকে অক্কোসন্তস্সেৰ হিস্স পথৰী ৰিৰরং অদাসী’’তি। সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপি কোকালিকো ভিক্খু অত্তনো মুখমেৰ নিস্সায নট্ঠো’’তি ৰত্ৰা তমত্থং সোতুকামেহি ভিক্খূহি যাচিতো তস্স পকাসনত্থং অতীতং আহরি।
অতীতে হিমৰন্তপদেসে একস্মিং সরে কচ্ছপো ৰসতি। দ্ৰে হংসপোতকা গোচরায চরন্তা তেন সদ্ধিং ৰিস্সাসং কত্ৰা দল়্হৰিস্সাসিকা হুত্ৰা একদিৰসং কচ্ছপং পুচ্ছিংসু – ‘‘সম্ম, অম্হাকং হিমৰন্তে চিত্তকূটপব্বততলে কঞ্চনগুহায ৰসনট্ঠানং, রমণিযো পদেসো, গচ্ছিস্সসি অম্হেহি সদ্ধি’’ন্তি। ‘‘সম্ম, অহং কথং গমিস্সামী’’তি? ‘‘মযং তং নেস্সাম, সচে মুখং রক্খিতুং সক্খিস্সসী’’তি। ‘‘রক্খিস্সামি, সম্মা গহেত্ৰা মং গচ্ছথা’’তি। তে ‘‘সাধূ’’তি ৰত্ৰা একং দণ্ডকং কচ্ছপেন
‘‘অৰধী
সুগ্গহীতস্মিং কট্ঠস্মিং, ৰাচায সকিযাৰধী॥
‘‘এতম্পি
ৰাচং পমুঞ্চে কুসলং নাতিৰেলং।
পস্সসি বহুভাণেন, কচ্ছপং ব্যসনং গত’’ন্তি॥ (জা॰ ১.২.১২৯-১৩০)।
ইমং দুকনিপাতে বহুভাণিজাতকং ৰিত্থারেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, ভিক্খুনা নাম মুখসংযতেন সমচারিনা অনুদ্ধতেন নিব্বুতচিত্তেন ভৰিতব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
৩৬৩.
‘‘যো
অত্থং ধম্মঞ্চ দীপেতি, মধুরং তস্স ভাসিত’’ন্তি॥
তত্থ মুখসংযতোতি দাসচণ্ডালাদযোপি ‘‘ত্ৰং দুজ্জাতো, ত্ৰং দুস্সীলো’’তিআদীনং অৰচনতায মুখেন সংযতো। মন্তভাণীতি মন্তা ৰুচ্চতি পঞ্ঞা, তায ভণনসীলো। অনুদ্ধতোতি নিব্বুতচিত্তো। অত্থং ধম্মঞ্চ দীপেতীতি ভাসিতত্থঞ্চেৰ দেসনাধম্মঞ্চ কথেতি। মধুরন্তি এৰরূপস্স ভিক্খুনো ভাসিতং মধুরং নাম। যো পন অত্থমেৰ সম্পাদেতি, ন পাল়িং, পাল়িংযেৰ সম্পাদেতি, ন অত্থং, উভযং ৰা পন ন সম্পাদেতি, তস্স ভাসিতং মধুরং নাম ন হোতীতি।
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি।
কোকালিকৰত্থু ততিযং।
৪. ধম্মারামত্থেরৰত্থু
ধম্মারামোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ধম্মারামত্থেরং আরব্ভ কথেসি।
সত্থারা কির ‘‘ইতো মে চতুমাসচ্চযেন পরিনিব্বানং ভৰিস্সতী’’তি আরোচিতে অনেকসহস্সা ভিক্খূ সত্থারং পরিৰারেত্ৰা ৰিচরিংসু। তত্থ পুথুজ্জনা
সত্থা ‘‘সাধু সাধূ’’তি তস্স সাধুকারং দত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, অঞ্ঞেনাপি মযি সিনেহৰন্তেন ভিক্খুনা নাম ধম্মারামসদিসেনেৰ ভৰিতব্বং। ন হি ময্হং মালাগন্ধাদীহি পূজং করোন্তা মম পূজং করোন্তি নাম, ধম্মানুধম্মং পটিপজ্জন্তাযেৰ পন মং পূজেন্তি নামা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
৩৬৪.
‘‘ধম্মারামো ধম্মরতো, ধম্মং অনুৰিচিন্তযং।
ধম্মং অনুস্সরং ভিক্খু, সদ্ধম্মা ন পরিহাযতী’’তি॥
তত্থ ধম্মারামো। তস্মিংযেৰ ধম্মে রতোতি ধম্মরতো। তস্সেৰ ধম্মস্স পুনপ্পুনং ৰিচিন্তনতায ধম্মং অনুৰিচিন্তযং, তং ধম্মং আৰজ্জেন্তো মনসিকরোন্তোতি অত্থো। অনুস্সরন্তি তমেৰ ধম্মং অনুস্সরন্তো। সদ্ধম্মাতি এৰরূপো ভিক্খু সত্ততিংসভেদা বোধিপক্খিযধম্মা নৰৰিধলোকুত্তরধম্মা চ ন পরিহাযতীতি অত্থো।
দেসনাৰসানে সো ভিক্খু অরহত্তে পতিট্ঠহি, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি।
ধম্মারামত্থেরৰত্থু চতুত্থং।
৫. ৰিপক্খসেৰকভিক্খুৰত্থু
সলাভন্তি
তস্স
‘‘পুরাণচোরান ৰচো নিসম্ম,
মহিল়ামুখো পোথযমন্ৰচারী।
সুসঞ্ঞতানঞ্হি ৰচো নিসম্ম,
গজুত্তমো সব্বগুণেসু অট্ঠা’’তি॥ (জা॰ ১.১.২৬) –
ইমং মহিল়ামুখজাতকং ৰিত্থারেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, ভিক্খুনা নাম সকলাভেনেৰ সন্তুট্ঠেন ভৰিতব্বং, পরলাভং পত্থেতুং ন ৰট্টতি। পরলাভং পত্থেন্তস্স হি ঝানৰিপস্সনামগ্গফলেসু একধম্মোপি নুপ্পজ্জতি, সকলাভসন্তুট্ঠস্সেৰ পন ঝানাদীনি
৩৬৫.
‘‘সলাভং নাতিমঞ্ঞেয্য, নাঞ্ঞেসং পিহযং চরে।
অঞ্ঞেসং পিহযং ভিক্খু, সমাধিং নাধিগচ্ছতি॥
৩৬৬.
‘‘অপ্পলাভোপি
তং ৰে দেৰা পসংসন্তি, সুদ্ধাজীৰিং অতন্দিত’’ন্তি॥
তত্থ সলাভন্তি অত্তনো উপ্পজ্জনকলাভং। সপদানচারঞ্হি পরিৰজ্জেত্ৰা অনেসনায জীৰিকং অঞ্ঞেসং পিহযন্তি অঞ্ঞেসং লাভং পত্থেন্তো ন চরেয্যাতি অত্থো। সমাধিং নাধিগচ্ছতীতি অঞ্ঞেসঞ্হি লাভং পিহযন্তো তেসং চীৰরাদিকরণে উস্সুক্কং আপন্নো ভিক্খু অপ্পনাসমাধিং ৰা উপচারসমাধিং ৰা নাধিগচ্ছতি। সলাভং নাতিমঞ্ঞতীতি অপ্পলাভোপি সমানো উচ্চনীচকুলে পটিপাটিযা সপদানং চরন্তো ভিক্খু সলাভং নাতিমঞ্ঞতি নাম। তং ৰেতি তং এৰরূপং ভিক্খুং সারজীৰিততায সুদ্ধাজীৰিং জঙ্ঘবলং নিস্সায জীৰিতকপ্পনেন অকুসীততায অতন্দিতং দেৰা পসংসন্তি থোমেন্তীতি অত্থো।
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি।
ৰিপক্খসেৰকভিক্খুৰত্থু পঞ্চমং।
৬. পঞ্চগ্গদাযকব্রাহ্মণৰত্থু
সব্বসোতি
সো কির সস্সে খেত্তে ঠিতকালেযেৰ খেত্তগ্গং নাম দেতি, খলকালে খলগ্গং নাম দেতি, খলভণ্ডকালে খলভণ্ডগ্গং নাম দেতি, উক্খলিককালে কুম্ভগ্গং নাম দেতি, পাতিযং ৰড্ঢিতকালে পাতগ্গং নাম দেতীতি ইমানি পঞ্চ অগ্গদানানি দেতি, সম্পত্তস্স অদত্ৰা নাম ন ভুঞ্জতি। তেনস্স পঞ্চগ্গদাযকোত্ৰেৰ নামং অহোসি। সত্থা তস্স চ ব্রাহ্মণিযা চস্স তিণ্ণং ফলানং উপনিস্সযং দিস্ৰা ব্রাহ্মণস্স ভোজনৰেলাযং গন্ত্ৰা দ্ৰারে অট্ঠাসি। সোপি দ্ৰারপমুখে অন্তোগেহাভিমুখো নিসীদিত্ৰা ভুঞ্জতি, সত্থারং দ্ৰারে ঠিতং ন পস্সতি। ব্রাহ্মণী পন তং পরিৰিসমানা সত্থারং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অযং ব্রাহ্মণো পঞ্চসু
‘‘যদগ্গতো মজ্ঝতো সেসতো ৰা,
পিণ্ডং লভেথ পরদত্তূপজীৰী।
নালং থুতুং নোপি নিপচ্চৰাদী,
তং ৰাপি ধীরা মুনি ৰেদযন্তী’’তি॥ (সু॰ নি॰ ২১৯)।
ব্রাহ্মণো
৩৬৭.
‘‘সব্বসো নামরূপস্মিং, যস্স নত্থি মমাযিতং।
অসতা চ ন সোচতি, স ৰে ভিক্খূতি ৰুচ্চতী’’তি॥
তত্থ সব্বসোতি সব্বস্মিম্পি ৰেদনাদীনং চতুন্নং, রূপক্খন্ধস্স চাতি পঞ্চন্নং খন্ধানং ৰসেন মমাযিতন্তি যস্স অহন্তি ৰা মমন্তি ৰা গাহো নত্থি। অসতা চ ন সোচতীতি তস্মিঞ্চ নামরূপে খযৰযং পত্তে ‘‘মম রূপং খীণং…পে॰… মম ৰিঞ্ঞাণং খীণ’’ন্তি ন সোচতি ন ৰিহঞ্ঞতি, ‘‘খযৰযধম্মং মে খীণ’’ন্তি পস্সতি। স ৰেতি সো এৰরূপো ৰিজ্জমানেপি নামরূপে মমাযিতরহিতোপি অসতাপি তেন অসোচন্তো ভিক্খূতি ৰুচ্চতীতি অত্থো।
দেসনাৰসানে
পঞ্চগ্গদাযকব্রাহ্মণৰত্থু ছট্ঠং।
৭. সম্বহুলভিক্খুৰত্থু
মেত্তাৰিহারীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সম্বহুলে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি।
একস্মিঞ্হি সমযে আযস্মন্তে মহাকচ্চানে অৰন্তিজনপদে কুররঘরং নিস্সায পৰত্তপব্বতে ৰিহরন্তে সোণো নাম কোটিকণ্ণো উপাসকো থেরস্স ধম্মকথায পসীদিত্ৰা থেরস্স সন্তিকে পব্বজিতুকামো
তস্মিং
অথস্সা এতদহোসি – ‘‘সচে মে পুত্তো সত্থারা সদ্ধিং একগন্ধকুটিযং ৰসিত্ৰা সত্থু ধম্মং কথেতুং সক্খি
থেরো পুনদিৰসে তং আদায পিণ্ডায চরন্তো মাতু উপাসিকায গেহদ্ৰারং অগমাসি। সাপি পুত্তং দিস্ৰা তুট্ঠমানসা ৰন্দিত্ৰা সক্কচ্চং পরিৰিসিত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং, তাত, সত্থারা সদ্ধিং একগন্ধকুটিযং ৰসিত্ৰা সত্থু ধম্মকথং কথেসী’’তি। ‘‘উপাসিকে, তুয্হং কেন ইদং কথিত’’ন্তি? ‘‘তাত, ইমস্মিং গেহে অধিৰত্থা দেৰতা মহন্তেন সদ্দেন সাধুকারং দত্ৰা মযা ‘কো এসো’তি ৰুত্তে ‘অহ’ন্তি ৰত্ৰা এৰঞ্চ এৰঞ্চ কথেসি। তং সুত্ৰা ময্হং এতদহোসি – ‘সচে মে পুত্তো সত্থু ধম্মকথং কথেসি, ময্হম্পি কথেতুং সক্খিস্সতী’তি। অথ নং আহ – ‘তাত, যতো তযা সত্থু সম্মুখা ধম্মো কথিতো, ময্হম্পি কথেতুং সক্খিস্সসি এৰ। অসুকদিৰসে নাম ধম্মস্সৰনং কারেত্ৰা তৰ ধম্মং সুণিস্সামি, তাতা’’’তি। সো অধিৰাসেসি। উপাসিকা ভিক্খুসঙ্ঘস্স দানং দত্ৰা পূজং কত্ৰা ‘‘পুত্তস্স মে ধম্মকথং সুণিস্সামী’’তি একমেৰ দাসিং গেহরক্খিকং ঠপেত্ৰা
তস্মিং পন কালে নৰসতা চোরা তস্সা উপাসিকায গেহে ওতারং ওলোকেন্তা ৰিচরন্তি। তস্সা পন গেহং সত্তহি পাকারেহি পরিক্খিত্তং সত্তদ্ৰারকোট্ঠকযুত্তং, তত্থ তেসু তেসু ঠানেসু চণ্ডসুনখে বন্ধিত্ৰা ঠপযিংসু। অন্তোগেহে ছদনস্স উদকপাতট্ঠানে পন পরিখং খণিত্ৰা তিপুনা পূরযিংসু। তং দিৰা আতপেন ৰিলীনং পক্কুথিতং ৰিয তিট্ঠতি, রত্তিং কঠিনং কক্খল়ং হুত্ৰা তিট্ঠতি। তস্সানন্তরা মহন্তানি অযসঙ্ঘাটকানি নিরন্তরং ভূমিযং ওদহিংসু। ইতি ইমঞ্চারক্খং উপাসিকায চ অন্তোগেহে ঠিতভাৰং পটিচ্চ তে চোরা ওকাসং অলভন্তা তং দিৰসং তস্সা গতভাৰং ঞত্ৰা উমঙ্গং ভিন্দিত্ৰা তিপুপরিখায
চোরাপি অন্তোগেহে দীপং জালেত্ৰা কহাপণগব্ভদ্ৰারং ৰিৰরিংসু। সা দাসী চোরে দিস্ৰা উপাসিকায সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘অয্যে, বহূ চোরা গেহং পৰিসিত্ৰা কহাপণগব্ভদ্ৰারং ৰিৰরিংসূ’’তি আরোচেসি। ‘‘চোরা অত্তনা দিট্ঠকহাপণে হরন্তু, অহং মম পুত্তস্স ধম্মকথং সুণামি, মা মে ধম্মস্স অন্তরাযং করি, গেহং গচ্ছা’’তি তং পহিণি। চোরাপি কহাপণগব্ভং তুচ্ছং কত্ৰা
চোরজেট্ঠকো তস্সা কথং সুত্ৰা ‘‘এৰরূপায ইত্থিযা সন্তকং হরন্তানং অসনি পতিত্ৰা মত্থকং ভিন্দেয্যা’’তি চোরানং সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘সীঘং উপাসিকায সন্তকং পটিপাকতিকং করোথা’’তি আহ। তে কহাপণেহি কহাপণগব্ভং, রজতসুৰণ্ণেহি রজতসুৰণ্ণগব্ভে পুন পূরযিংসু। ধম্মতা কিরেসা, যং ধম্মো ধম্মচারিনং রক্খতি। তেনেৰাহ –
‘‘ধম্মো
ধম্মো সুচিণ্ণো সুখমাৰহাতি।
এসানিসংসো ধম্মে সুচিণ্ণে,
ন দুগ্গতিং গচ্ছতি ধম্মচারী’’তি॥ (থেরগা॰ ৩০৩; জা॰ ১.১০.১০২)।
চোরাপি গন্ত্ৰা ধম্মস্সৰনট্ঠানে অট্ঠংসু। থেরোপি ধম্মং কথেত্ৰা ৰিভাতায রত্তিযা আসনা ওতরি। তস্মিং খণে চোরজেট্ঠকো উপাসিকায
সত্থা ৰীসযোজনসতমত্থকে জেতৰনমহাৰিহারে নিসিন্নোৰ তে ভিক্খূ ওলোকেত্ৰা তেসং চরিযৰসেন ধম্মদেসনং ৰৰত্থাপেত্ৰা ওভাসং ফরিত্ৰা সম্মুখে নিসীদিত্ৰা কথেন্তো ৰিয ইমা গাথা অভাসি –
৩৬৮.
‘‘মেত্তাৰিহারী যো ভিক্খু, পসন্নো বুদ্ধসাসনে।
অধিগচ্ছে পদং সন্তং, সঙ্খারূপসমং সুখং॥
৩৬৯.
‘‘সিঞ্চ ভিক্খু ইমং নাৰং, সিত্তা তে লহুমেস্সতি।
ছেত্ৰা রাগঞ্চ দোসঞ্চ, ততো নিব্বানমেহিসি॥
৩৭০.
‘‘পঞ্চ ছিন্দে পঞ্চ জহে, পঞ্চ চুত্তরি ভাৰযে।
পঞ্চসঙ্গাতিগো ভিক্খু, ওঘতিণ্ণোতি ৰুচ্চতি॥
৩৭১.
‘‘ঝায
মা তে কামগুণে রমেস্সু চিত্তং।
মা লোহগুল়ং গিলী পমত্তো,
মা কন্দী দুক্খমিদন্তি দয্হমানো॥
৩৭২.
‘‘নত্থি
যম্হি ঝানঞ্চ পঞ্ঞা চ, স ৰে নিব্বানসন্তিকে॥
৩৭৩.
‘‘সুঞ্ঞাগারং পৰিট্ঠস্স, সন্তচিত্তস্স ভিক্খুনো।
অমানুসী রতী হোতি, সম্মা ধম্মং ৰিপস্সতো॥
৩৭৪.
‘‘যতো যতো সম্মসতি, খন্ধানং উদযব্বযং।
লভতী পীতিপামোজ্জং, অমতং তং ৰিজানতং॥
৩৭৫.
‘‘তত্রাযমাদি ভৰতি, ইধ পঞ্ঞস্স ভিক্খুনো।
ইন্দ্রিযগুত্তি সন্তুট্ঠি, পাতিমোক্খে চ সংৰরো॥
৩৭৬.
‘‘মিত্তে ভজস্সু কল্যাণে, সুদ্ধাজীৰে অতন্দিতে।
পটিসন্থারৰুত্যস্স, আচারকুসলো সিযা।
ততো পামোজ্জবহুলো, দুক্খস্সন্তং করিস্সতী’’তি॥
তত্থ মেত্তাৰিহারীতি মেত্তাকম্মট্ঠানে কম্মং করোন্তোপি মেত্তাৰসেন তিকচতুক্কজ্ঝানে নিব্বত্তেত্ৰা ঠিতোপি মেত্তাৰিহারীযেৰ নাম। পসন্নোতি যো পন বুদ্ধসাসনে পসন্নো হোতি, পসাদং রোচেতিযেৰাতি অত্থো। পদং সন্তন্তি নিব্বানস্সেতং নামং। এৰরূপো হি ভিক্খু সন্তং কোট্ঠাসং সব্বসঙ্খারানং উপসন্ততায সঙ্খারূপসমং, পরমসুখতায সুখন্তি লদ্ধনামং নিব্বানং অধিগচ্ছতি, ৰিন্দতিযেৰাতি অত্থো।
সিঞ্চ ভিক্খু ইমং নাৰন্তি ভিক্খু ইমং অত্তভাৰসঙ্খাতং নাৰং মিচ্ছাৰিতক্কোদকং ছড্ডেন্তো সিঞ্চ। সিত্তা তে লহুমেস্সতীতি যথা হি মহাসমুদ্দে উদকস্সেৰ ভরিতা নাৰা ছিদ্দানি ছেত্ৰাতি রাগদোসবন্ধনানি ছিন্দ। এতানি হি ছিন্দিত্ৰা অরহত্তপ্পত্তো ততো অপরভাগে অনুপাদিসেসনিব্বানমেৰ এহিসি, গমিস্সসীতি অত্থো।
পঞ্চ ছিন্দেতি পঞ্চ জহেতি উপরিদেৰলোকসম্পাপকানি পঞ্চুদ্ধম্ভাগিযসংযোজনানি পুরিসো গীৰায বদ্ধরজ্জুকং ৰিয অরহত্তমগ্গেন জহেয্য পজহেয্য, ছিন্দেয্যাতি অত্থো। পঞ্চ চুত্তরি ভাৰযেতি উদ্ধম্ভাগিযসংযোজনানং পহানত্থায সদ্ধাদীনি পঞ্চিন্দ্রিযানি উত্তরি ভাৰেয্য। পঞ্চসঙ্গাতিগোতি এৰং সন্তে পঞ্চন্নং রাগদোসমোহমানদিট্ঠিসঙ্গানং অতিক্কমনেন পঞ্চসঙ্গাতিগো ভিক্খু ওঘতিণ্ণোতি ৰুচ্চতি, চত্তারো ওঘে তিণ্ণোযেৰাতি ৰুচ্চতীতি অত্থো।
ঝায ভিক্খূতি ভিক্খু ত্ৰং দ্ৰিন্নং ঝানানং ৰসেন ঝায চেৰ, কাযকম্মাদীসু চ অপ্পমত্তৰিহারিতায মা পমজ্জি। রমেস্সূতি পঞ্চৰিধে চ কামগুণে তে চিত্তং মা রমেস্সু। মা লোহগুল়ন্তি সতিৰোস্সগ্গলক্খণেন হি পমাদেন পমত্তা নিরযে তত্তং লোহগুল়ং গিলন্তি, তেন তং ৰদামি ‘‘মা পমত্তো হুত্ৰা লোহগুল়ং গিলি, মা নিরযে ডয্হমানো ‘দুক্খমিদ’ন্তি কন্দী’’তি অত্থো।
নত্থি ঝানন্তি ঝানুপ্পাদিকায ৰাযামপঞ্ঞায অপঞ্ঞস্স ঝানং নাম নত্থি। পঞ্ঞা নত্থীতি যম্হি ঝানঞ্চ পঞ্ঞা চাতি যম্হি পুগ্গলে ইদং উভযম্পি অত্থি, সো নিব্বানস্স সন্তিকে ঠিতোযেৰাতি অত্থো।
সুঞ্ঞাগারং পৰিট্ঠস্সাতি কিস্মিঞ্চিদেৰ ৰিৰিত্তোকাসে কম্মট্ঠানং অৰিজহিত্ৰা কম্মট্ঠানমনসিকারেন নিসিন্নস্স। সন্তচিত্তস্সাতি নিব্বুতচিত্তস্স। সম্মাতি হেতুনা কারণেন ধম্মং ৰিপস্সন্তস্স ৰিপস্সনাসঙ্খাতা অমানুসী রতি অট্ঠসমাপত্তিসঙ্খাতা দিব্বাপি রতি হোতি উপ্পজ্জতীতি অত্থো।
যতো যতো সম্মসতীতি অট্ঠতিংসায আরম্মণেসু কম্মং করোন্তো যেন যেনাকারেন, পুরেভত্তাদীসু ৰা কালেসু যস্মিং যস্মিং অত্তনা অভিরুচিতে কালে, অভিরুচিতে ৰা কম্মট্ঠানে কম্মং করোন্তো সম্মসতি। উদযব্বযন্তি পঞ্চন্নং খন্ধানং পঞ্চৰীসতিযা লক্খণেহি উদযং পীতিপামোজ্জন্তি এৰং খন্ধানং উদযব্বযং সম্মসন্তো ধম্মপীতিং ধম্মপামোজ্জঞ্চ লভতি। অমতন্তি তং সপ্পচ্চযে নামরূপে পাকটে হুত্ৰা উপট্ঠহন্তে উপ্পন্নং পীতিপামোজ্জং অমতনিব্বানসম্পাপকত্তা
তত্রাযমাদি ভৰতীতি তত্র অযং আদি, ইদং পুব্বট্ঠানং হোতি। ইধ পঞ্ঞস্সাতি ইমস্মিং সাসনে পণ্ডিতভিক্খুনো। ইদানি ‘‘তং আদী’’তি ৰুত্তং পুব্বট্ঠানং দস্সেন্তো ইন্দ্রিযগুত্তীতিআদিমাহ। চতুপারিসুদ্ধিসীলঞ্হি পুব্বট্ঠানং নাম। তত্থ ইন্দ্রিযগুত্তীতি ইন্দ্রিযসংৰরো। সন্তুট্ঠীতি চতুপচ্চযসন্তোসো। তেন আজীৰপারিসুদ্ধি চেৰ পচ্চযসন্নিস্সিতঞ্চ সীলং কথিতং। পাতিমোক্খেতি পাতিমোক্খসঙ্খাতে জেট্ঠকসীলে পরিপূরকারিতা কথিতা।
মিত্তে ভজস্সু কল্যাণেতি ৰিস্সট্ঠকম্মন্তে অপতিরূপসহাযে ৰজ্জেত্ৰা সাধুজীৰিতায সুদ্ধাজীৰে জঙ্ঘবলং নিস্সায জীৰিককপ্পনায অকুসীতে অতন্দিতে কল্যাণমিত্তে ভজস্সু, সেৰস্সূতি অত্থো। পটিসন্থারৰুত্যস্সাতি আমিসপটিসন্থারেন চ ধম্মপটিসন্থারেন চ সম্পন্নৰুত্তিতায পটিসন্থারৰুত্তি অস্স, পটিসন্থারস্স কারকা ভৰেয্যাতি অত্থো। আচারকুসলোতি সীলম্পি আচারো, ৰত্তপটিৰত্তম্পি আচারো। তত্থ কুসলো সিযা, ছেকো ভৰেয্যাতি অত্থো। ততো পামোজ্জবহুলোতি ততো পটিসন্থারৰুত্তিতো চ আচারকোসল্লতো চ উপ্পন্নেন ধম্মপামোজ্জেন পামোজ্জবহুলো হুত্ৰা তং সকলস্সাপি ৰট্টদুক্খস্স অন্তং করিস্সতীতি অত্থো।
এৰং সত্থারা দেসিতাসু ইমাসু গাথাসু একমেকিস্সায গাথায পরিযোসানে একমেকং ভিক্খুসতং নিসিন্ননিসিন্নট্ঠানেযেৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্ৰা ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা সব্বেপি তে ভিক্খূ আকাসেনেৰ ৰীসযোজনসতিকং
সম্বহুলভিক্খুৰত্থু সত্তমং।
৮. পঞ্চসতভিক্খুৰত্থু
ৰস্সিকা ৰিয পুপ্ফানীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পঞ্চসতে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি।
তে কির সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা অরঞ্ঞে সমণধম্মং করোন্তা পাতোৰ পুপ্ফিতানি ৰস্সিকপুপ্ফানি সাযং ৰণ্টতো মুচ্চন্তানি দিস্ৰা ‘‘পুপ্ফানং ৰণ্টেহি মুচ্চনতো মযং পঠমতরং রাগাদীহি মুচ্চিস্সামা’’তি ৰাযমিংসু। সত্থা তে ভিক্খূ ওলোকেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, ভিক্খুনা নাম ৰণ্টতো মুচ্চনপুপ্ফেন ৰিয দুক্খতো মুচ্চিতুং ৰাযমিতব্বমেৰা’’তি ৰত্ৰা গন্ধকুটিযং নিসিন্নোৰ আলোকং ফরিত্ৰা ইমং গাথমাহ –
৩৭৭.
‘‘ৰস্সিকা ৰিয পুপ্ফানি, মদ্দৰানি পমুঞ্চতি।
এৰং রাগঞ্চ দোসঞ্চ, ৰিপ্পমুঞ্চেথ ভিক্খৰো’’তি॥
তত্থ ৰস্সিকাতি সুমনা। মদ্দৰানীতি মিলাতানি। ইদং ৰুত্তং হোতি – যথা ৰস্সিকা হিয্যো পুপ্ফিতপুপ্ফানি
দেসনাৰসানে সব্বেপি তে ভিক্খূ অরহত্তে পতিট্ঠহিংসূতি।
পঞ্চসতভিক্খুৰত্থু অট্ঠমং।
৯. সন্তকাযত্থেরৰত্থু
সন্তকাযোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সন্তকাযত্থেরং নাম আরব্ভ কথেসি।
তস্স কির হত্থপাদকুক্কুচ্চং নাম নাহোসি, কাযৰিজম্ভনরহিতো সন্তঅত্তভাৰোৰ অহোসি। সো কির সীহযোনিতো আগতো থেরো। সীহা কির একদিৰসং গোচরং গহেত্ৰা রজতসুৰণ্ণমণিপৰাল়গুহানং অঞ্ঞতরং পৰিসিত্ৰা মনোসিলাতলে হরিতালচুণ্ণেসু সত্তাহং নিপজ্জিত্ৰা
৩৭৮.
‘‘সন্তকাযো সন্তৰাচো, সন্তৰা সুসমাহিতো।
ৰন্তলোকামিসো ভিক্খু, উপসন্তোতি ৰুচ্চতী’’তি॥
তত্থ সন্তকাযোতি পাণাতিপাতাদীনং অভাৰেন সন্তকাযো, মুসাৰাদাদীনং অভাৰেন সন্তৰাচো, অভিজ্ঝাদীনং অভাৰেন সন্তৰা, কাযাদীনং তিণ্ণম্পি সুট্ঠু সমাহিতত্তা সুসমাহিতো, চতূহি মগ্গেহি লোকামিসস্স ৰন্ততায ৰন্তলোকামিসো ভিক্খু অব্ভন্তরে রাগাদীনং উপসন্ততায উপসন্তোতি ৰুচ্চতীতি অত্থো।
দেসনাৰসানে সো থেরো অরহত্তে পতিট্ঠহি, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি।
সন্তকাযত্থেরৰত্থু নৰমং।
১০. নঙ্গলকুলত্থেরৰত্থু
অত্তনা চোদযত্তানন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো নঙ্গলকুলত্থেরং আরব্ভ কথেসি।
একো কির দুগ্গতমনুস্সো পরেসং ভতিং কত্ৰা জীৰতি, তং একো ভিক্খু পিলোতিকখণ্ডনিৰত্থং নঙ্গলং উক্খিপিত্ৰা গচ্ছন্তং দিস্ৰা এৰমাহ – ‘‘কিং পন তে এৰং জীৰনতো পব্বজিতুং ন ৰর’’ন্তি। কো মং, ভন্তে, এৰং জীৰন্তং পব্বাজেস্সতীতি? সচে পব্বজিস্সসি নঙ্গলকুলত্থেরোত্ৰেৰ পঞ্ঞাযি। সো বুদ্ধানং উপ্পন্নলাভসক্কারং নিস্সায জীৰন্তো উক্কণ্ঠিত্ৰা উক্কণ্ঠিতং ৰিনোদেতুং অসক্কোন্তো ‘‘ন দানি সদ্ধাদেয্যানি কাসাযানি পরিদহিত্ৰা গমিস্সামী’’তি তং রুক্খমূলং গন্ত্ৰা অত্তনাৰ অত্তানং ওৰদি – ‘‘অহিরিক, নিল্লজ্জ, ইদং নিৰাসেত্ৰা ৰিব্ভমিত্ৰা ভতিং কত্ৰা জীৰিতুকামো জাতো’’তি। তস্সেৰং অত্তানং ওৰদন্তস্সেৰ চিত্তং তনুকভাৰং গতং। সো নিৰত্তিত্ৰা পুন কতিপাহচ্চযেন
ভিক্খূ তেন সদ্ধিং কেল়িং করোন্তা আহংসু – ‘‘আৰুসো নঙ্গলত্থের, তৰ ৰিচরণমগ্গো অৰল়ঞ্জো ৰিয জাতো, আচরিযস্স সন্তিকং ন গচ্ছসি মঞ্ঞে’’তি। আম, ভন্তে, মযং সংসগ্গে সতি অগমিম্হা, ইদানি পন সো সংসগ্গো ছিন্নো, তেন ন গচ্ছামাতি। তং সুত্ৰা ভিক্খূ ‘‘এস অভূতং ৰত্ৰা অঞ্ঞং ব্যাকরোতী’’তি সত্থু তমত্থং আরোচেসুং। সত্থা ‘‘আম, ভিক্খৰে, মম পুত্তো অত্তনাৰ অত্তানং চোদেত্ৰা পব্বজিতকিচ্চস্স মত্থকং পত্তো’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
৩৭৯.
‘‘অত্তনা চোদযত্তানং, পটিমংসেথ অত্তনা।
সো অত্তগুত্তো সতিমা, সুখং ভিক্খু ৰিহাহিসি॥
৩৮০.
‘‘অত্তা হি অত্তনো নাথো, কো হি নাথো পরো সিযা।
অত্তা হি অত্তনো গতি।
তস্মা সংযমমত্তানং, অস্সং ভদ্রংৰ ৰাণিজো’’তি॥
তত্থ চোদযত্তানন্তি অত্তনাৰ অত্তানং চোদয সারয। পটিমংসেথাতি অত্তনাৰ অত্তানং পরিৰীমংসথ। সোতি সো ত্ৰং, ভিক্খু, এৰং সন্তে অত্তনাৰ গুত্ততায অত্তগুত্তো, উপট্ঠিতসতিতায সতিমা হুত্ৰা সব্বিরিযাপথেসু সুখং ৰিহরিস্সসীতি অত্থো।
নাথোতি কো হি নাথো পরোতি যস্মা পরস্স অত্তভাৰে পতিট্ঠায কুসলং ৰা কত্ৰা সগ্গপরাযণেন মগ্গং ৰা ভাৰেত্ৰা সচ্ছিকতফলেন ভৰিতুং ন সক্কা, তস্মা কো হি নাম পরো নাথো ভৰেয্যাতি অত্থো। তস্মাতি যস্মা অত্তাৰ অত্তনো গতি পতিট্ঠা সরণং, তস্মা যথা ভদ্রং অস্সাজানীযং নিস্সায লাভং পত্থযন্তো ৰাণিজো তস্স ৰিসমট্ঠানচারং পচ্ছিন্দিত্ৰা দিৰসস্স তিক্খত্তুং নহাপেন্তো ভোজেন্তো সংযমেতি পটিজগ্গতি, এৰং ত্ৰম্পি অনুপ্পন্নস্স অকুসলস্স উপ্পাদং নিৰারেন্তো সতিসম্মোসেন উপ্পন্নং অকুসলং পজহন্তো অত্তানং সংযম গোপয, এৰং সন্তে পঠমজ্ঝানং আদিং কত্ৰা লোকিযলোকুত্তরৰিসেসং অধিগমিস্সসীতি অত্থো।
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি।
নঙ্গলকুলত্থেরৰত্থু দসমং।
১১. ৰক্কলিত্থেরৰত্থু
পামোজ্জবহুলোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো ৰক্কলিত্থেরং আরব্ভ কথেসি।
সো
সত্থা তস্স কিলমনভাৰং ঞত্ৰা ‘‘অযং ভিক্খু মম সন্তিকা অস্সাসং অলভন্তো মগ্গফলানং
৩৮১.
‘‘পামোজ্জবহুলো
অধিগচ্ছে পদং সন্তং, সঙ্খারূপসমং সুখ’’ন্তি॥
তস্সত্থো – পকতিযাপি পামোজ্জবহুলো ভিক্খু বুদ্ধসাসনে পসাদং রোচেতি, সো এৰং পসন্নো বুদ্ধসাসনে সন্তং পদং সঙ্খারূপসমং সুখন্তি লদ্ধনামং নিব্বানং অধিগচ্ছেয্যাতি। ইমঞ্চ পন গাথং ৰত্ৰা সত্থা ৰক্কলিত্থেরস্স হত্থং পসারেত্ৰা –
‘‘এহি ৰক্কলি মা ভাযি, ওলোকেহি তথাগতং।
অহং তং উদ্ধরিস্সামি, পঙ্কে সন্নংৰ কুঞ্জরং॥
‘‘এহি ৰক্কলি মা ভাযি, ওলোকেহি তথাগতং।
অহং তং মোচযিস্সামি, রাহুগ্গহংৰ সূরিযং॥
‘‘এহি ৰক্কলি মা ভাযি, ওলোকেহি তথাগতং।
অহং তং মোচযিস্সামি, রাহুগ্গহংৰ চন্দিম’’ন্তি॥ –
ইমা গাথা অভাসি। সো ‘‘দসবলো মে দিট্ঠো, এহীতি চ অৰ্হানম্পি লদ্ধ’’ন্তি বলৰপীতিং উপ্পাদেত্ৰা ‘‘কুতো নু খো গন্তব্ব’’ন্তি গমনমগ্গং অপস্সন্তো দসবলস্স সম্মুখে আকাসে উপ্পতিত্ৰা পঠমপাদে পব্বতে
ৰক্কলিত্থেরৰত্থু একাদসমং।
১২. সুমনসামণেরৰত্থু
যো হৰেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা পুব্বারামে ৰিহরন্তো সুমনসামণেরং আরব্ভ কথেসি। তত্রাযং অনুপুব্বী কথা –
পদুমুত্তরবুদ্ধকালস্মিঞ্হি একো কুলপুত্তো সত্থারা চতুপরিসমজ্ঝে একং ভিক্খুং দিব্বচক্খুকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা তং সম্পত্তিং পত্থযমানো সত্থারং নিমন্তেত্ৰা সত্তাহং বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং দত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অহম্পি অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সাসনে দিব্বচক্খুকানং অগ্গো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং ঠপেসি। সত্থা কপ্পসতসহস্সং ওলোকেন্তো তস্স পত্থনায সমিজ্ঝনভাৰং ৰিদিত্ৰা ‘‘ইতো কপ্পসতসহস্সমত্থকে গোতমবুদ্ধসাসনে দিব্বচক্খুকানং অগ্গো অনুরুদ্ধো নাম ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি। সো তং ব্যাকরণং সুত্ৰা স্ৰে পত্তব্বং ৰিয তং সম্পত্তিং মঞ্ঞমানো পরিনিব্বুতে সত্থরি ভিক্খূ দিব্বচক্খুপরিকম্মং পুচ্ছিত্ৰা সত্তযোজনিকং কঞ্চনথূপং পরিক্খিপিত্ৰা অনেকানি দীপরুক্খসহস্সানি কারেত্ৰা দীপপূজং কত্ৰা ততো চুতো দেৰলোকে নিব্বত্তিত্ৰা দেৰমনুস্সেসু কপ্পসতসহস্সানি সংসরিত্ৰা ইমস্মিং কপ্পে বারাণসিযং দলিদ্দকুলে নিব্বত্তো সুমনসেট্ঠিং নিস্সায তস্স তিণহারকো হুত্ৰা জীৰিকং কপ্পেসি। অন্নভারোতিস্স নামং অহোসি। সুমনসেট্ঠীপি তস্মিং নগরে নিচ্চকালং মহাদানং দেতি।
অথেকদিৰসং উপরিট্ঠো নাম পচ্চেকবুদ্ধো গন্ধমাদনে নিরোধসমাপত্তিতো
‘‘ইমিনা
নত্থীতি ৰচনং নাম, মা অহোসি ভৰাভৰে॥ –
ভন্তে এৰরূপা দুজ্জীৰিতা মুচ্চেয্যং, নত্থীতি পদমেৰ ন সুণেয্য’’ন্তি পত্থনং ঠপেসি। পচ্চেকবুদ্ধো ‘‘এৰং হোতু মহাপুঞ্ঞা’’তি ৰত্ৰা অনুমোদনং কত্ৰা পক্কামি।
সুমনসেট্ঠিনোপি ছত্তে অধিৰত্থা দেৰতা ‘‘অহো দানং পরমদানং, উপরিট্ঠে সুপতিট্ঠিত’’ন্তি
অথস্স
সো ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি তং অভিৰাদেত্ৰা সেট্ঠিস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘গণ্হ, সামি, পত্তি’’ন্তি আহ। তেন হি ইমে কহাপণে গণ্হাতি। নাহং পিণ্ডপাতং ৰিক্কিণামি, সদ্ধায তে পত্তিং দম্মীতি। ‘‘ত্ৰং সদ্ধায দেসি, অহম্পি তৰ গুণে পূজেমি, গণ্হ, তাত, ইতো পট্ঠায
সো সুমনসেট্ঠিস্স সহাযকো হুত্ৰা যাৰজীৰং পুঞ্ঞানি কত্ৰা ততো চুতো দেৰলোকে নিব্বত্তিত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো অনুরুদ্ধোতিস্স নামং অকংসু। সো মহানামসক্কস্স কনিট্ঠভাতা, সত্থু চূল়পিতু পুত্তো পরমসুখুমালো মহাপুঞ্ঞো অহোসি। একদিৰসং কির ছসু খত্তিযেসু পূৰে লক্খং কত্ৰা গুল়েহি কীল়ন্তেসু অনুরুদ্ধো পরাজিতো পূৰানং অত্থায মাতু সন্তিকং পহিণি। সা মহন্তং সুৰণ্ণথালং পূরেত্ৰা পূৰে পেসেসি। পূৰে খাদিত্ৰা পুন কীল়ন্তো পরাজিতো তথেৰ পহিণি। এৰং তিক্খত্তুং পূৰেসু আহটেসু চতুত্থে ৰারে মাতা ‘‘ইদানি পূৰা নত্থী’’তি পহিণি। তস্সা ৰচনং সুত্ৰা ‘‘নত্থী’’তি পদস্স অসুতপুব্বতায ‘‘নত্থিপূৰা নাম ইদানি ভৰিস্সন্তী’’তি সঞ্ঞং কত্ৰা ‘‘গচ্ছ নত্থিপূৰে আহরা’’তি পেসেসি। অথস্স
অনুরুদ্ধোপি চিন্তেসি – ‘‘ন মং মঞ্ঞে ইতো পুব্বে মাতা পিযাযতি। ন হি মে অঞ্ঞদা তায নত্থিপূৰা নাম পক্কপুব্বা’’তি। সো গন্ত্ৰা মাতরং এৰমাহ – ‘‘অম্ম, নাহং তৰ পিযো’’তি। তাত, কিং ৰদেসি, মম অক্খীহিপি হদযমংসতোপি ত্ৰং পিযতরোতি। সচাহং, অম্ম, তৰ পিযো, কস্মা মম পুব্বে এৰরূপে নত্থিপূৰে নাম ন অদাসীতি। সা তং পুরিসং পুচ্ছি – ‘‘তাত, কিঞ্চি পাতিযং অহোসী’’তি। আম, অয্যে, পূৰানং পাতি পরিপুণ্ণা অহোসি, ন মে এৰরূপা দিট্ঠপুব্বাতি। সা চিন্তেসি – ‘‘পুত্তো মে কতপুঞ্ঞো, দেৰতাহিস্স দিব্বপূৰা পহিতা ভৰিস্সন্তী’’তি। সোপি মাতরং আহ – ‘‘অম্ম, ন মযা এৰরূপা
সত্থু পন পরিৰারত্থং কুলপটিপাটিযা সাকিযকুমারেসু পব্বজন্তেসু মহানামেন সক্কেন, ‘‘তাত, অম্হাকং কুলা কোচি পব্বজিতো নত্থি, তযা ৰা পব্বজিতব্বং, মযা ৰা’’তি ৰুত্তে সো আহ – ‘‘অহং অতিসুখুমালো পব্বজিতুং ন সক্খিস্সামী’’তি। তেন হি কম্মন্তং উগ্গণ্হ, অহং পব্বজিস্সামীতি। কো এস কম্মন্তো নামাতি? সো হি ভত্তস্স উট্ঠানট্ঠানম্পি ন জানাতি, কম্মন্তং কিমেৰ জানিস্সতি, তস্মা এৰমাহ। একদিৰসঞ্হি
সো ‘‘এহি খো তে, অনুরুদ্ধ, ঘরাৰাসত্থং অনুসাসিস্সামি, পঠমং খেত্তং কসাপেতব্ব’’ন্তিআদিনা নযেন ভাতরা ৰুত্তানং কম্মন্তানং অপরিযন্তভাৰং সুত্ৰা ‘‘ন মে ঘরাৰাসেন অত্থো’’তি মাতরং আপুচ্ছিত্ৰা ভদ্দিযপমুখেহি পঞ্চহি সাকিযকুমারেহি সদ্ধিং নিক্খমিত্ৰা অনুপিযম্বৰনে সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা পব্বজি। পব্বজিত্ৰা চ পন সম্মাপটিপদং পটিপন্নো অনুপুব্বেন তিস্সো ৰিজ্জা সচ্ছিকত্ৰা দিব্বেন চক্খুনা একাসনে নিসিন্নোৰ হত্থতলে ঠপিতআমলকানি ৰিয সহস্সলোকধাতুযো ওলোকনসমত্থো হুত্ৰা –
‘‘পুব্বেনিৰাসং জানামি, দিব্বচক্খু ৰিসোধিতং।
তেৰিজ্জো ইদ্ধিপত্তোম্হি, কতং বুদ্ধস্স সাসন’’ন্তি॥ (থেরগা॰ ৩৩২, ৫৬২) –
উদানং
‘‘অন্নভারো
পিণ্ডপাতো মযা দিন্নো, উপরিট্ঠস্স তাদিনো’’তি॥ –
আহ
অথ নং একদিৰসং পটিজগ্গন্তো ৰিয
থেরো
‘‘সুণোহি মে নাগরাজ, উগ্গতেজ মহব্বল।
দেহি মে পানীযঘটং, ভেসজ্জত্থম্হি আগতো’’তি॥
তং সুত্ৰা নাগরাজা ইমং গাথমাহ –
‘‘পুরত্থিমস্মিং দিসাভাগে, গঙ্গা নাম মহানদী।
মহাসমুদ্দমপ্পেতি, ততো ত্ৰং পানীযং হরা’’তি॥
তং সুত্ৰা সামণেরো ‘‘অযং নাগরাজা অত্তনো ইচ্ছায ন দস্সতি, অহং বলক্কারং কত্ৰা আনুভাৰং জানাপেত্ৰা ইমং অভিভৰিত্ৰাৰ পানীযং গণ্হিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘মহারাজ
‘‘ইতোৰ পানীযং হাস্সং, ইমিনাৰম্হি অত্থিকো।
যদি তে থামবলং অত্থি, নাগরাজ নিৰারযা’’তি॥
অথ
‘‘সামণের সচে অত্থি, তৰ ৰিক্কম পোরিসং।
অভিনন্দামি তে ৰাচং, হরস্সু পানীযং মমা’’তি॥
অথ
‘‘সুণোহি মে নাগরাজ, উগ্গতেজ মহব্বল।
দেহি মে পানীযঘটং, ভেসজ্জত্থম্হি আগতো’’তি॥
অথ নং নাগো আহ –
‘‘সামণের সচে অত্থি, তৰ ৰিক্কম পোরিসং।
অভিনন্দামি তে ৰাচং, হরস্সু পানীযং মমা’’তি॥
সো তিক্খত্তুং নাগরাজস্স পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা আকাসে ঠিতকোৰ দ্ৰাদসযোজনিকং ব্রহ্মত্তভাৰং মাপেত্ৰা আকাসতো ওরুয্হ নাগরাজস্স ফণে অক্কমিত্ৰা অধোমুখং নিপ্পীল়েসি, তাৰদেৰ বলৰতা পুরিসেন অক্কন্তঅল্লচম্মং ৰিয নাগরাজস্স ফণে অক্কন্তমত্তে ওগলিত্ৰা দব্বিমত্তা ফণপুটকা অহেসুং। নাগরাজস্স ফণেহি মুত্তমুত্তট্ঠানতো তালক্খন্ধপমাণা
থেরোপি সামণেরং আদায পাযাসি। সত্থা থেরস্স আগমনভাৰং ঞত্ৰা মিগারমাতুপাসাদে থেরস্স আগমনং ওলোকেন্তো নিসীদি। ভিক্খূপি থেরং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা পচ্চুগ্গন্ত্ৰা পত্তচীৰরং পটিগ্গহেসুং। অথেকচ্চে সামণেরং সীসেপি কণ্ণেসুপি বাহাযম্পি গহেত্ৰা সঞ্চালেত্ৰা ‘‘কিং, সামণের চূল়কনিট্ঠ, ন উক্কণ্ঠিতোসী’’তি আহংসু। সত্থা তেসং কিরিযং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘ভারিযং ৰতিমেসং ভিক্খূনং কম্মং আসীৰিসং গীৰায গণ্হন্তা ৰিয সামণেরং গণ্হন্তি, নাস্স আনুভাৰং জানন্তি, অজ্জ মযা সুমনসামণেরস্স গুণং পাকটং কাতুং ৰট্টতী’’তি। থেরোপি আগন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা নিসীদি। সত্থা তেন সদ্ধিং পটিসন্থারং কত্ৰা আনন্দত্থেরং আমন্তেসি – ‘‘আনন্দ, অনোতত্তউদকেনম্হি পাদে ধোৰিতুকামো
নাগরাজা সামণেরং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং দিস্ৰা পচ্চুগ্গন্ত্ৰা কুটং
এৰং তস্মিং উপসম্পন্নে ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং, ‘‘অচ্ছরিযং আৰুসো, এৰরূপো হি নাম দহরসামণেরস্স আনুভাৰো হোতি, ন নো ইতো পুব্বে এৰরূপো আনুভাৰো দিট্ঠপুব্বো’’তি। সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, মম সাসনে দহরোপি সম্মা পটিপন্নো এৰরূপং
৩৮২.
‘‘যো হৰে দহরো ভিক্খু, যুঞ্জতি বুদ্ধসাসনে।
সোমং লোকং পভাসেতি, অব্ভা মুত্তোৰ চন্দিমা’’তি॥
তত্থ যুঞ্জতীতি ঘটতি ৰাযমতি। পভাসেতীতি সো ভিক্খু অত্তনো অরহত্তমগ্গঞাণেন অব্ভাদীহি মুত্তো চন্দিমা ৰিয লোকং খন্ধাদিভেদং লোকং ওভাসেতি, একালোকং করোতীতি অত্থো।
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি।
সুমনসামণেরৰত্থু দ্ৰাদসমং।
ভিক্খুৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
পঞ্চৰীসতিমো ৰগ্গো।