৩. তিকনিপাতো
১. পঠমৰগ্গো
১. মূলসুত্তং
৫০. ৰুত্তঞ্হেতং
‘‘তীণিমানি, ভিক্খৰে, অকুসলমূলানি। কতমানি তীণি? লোভো অকুসলমূলং, দোসো অকুসলমূলং, মোহো অকুসলমূলং – ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি অকুসলমূলানী’’তি। এতমত্থং ভগৰা অৰোচ। তত্থেতং ইতি ৰুচ্চতি –
‘‘লোভো দোসো চ মোহো চ, পুরিসং পাপচেতসং।
হিংসন্তি অত্তসম্ভূতা, তচসারংৰ সম্ফল’’ন্তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। পঠমং।
২. ধাতুসুত্তং
৫১. ৰুত্তঞ্হেতং
‘‘তিস্সো ইমা, ভিক্খৰে, ধাতুযো। কতমা তিস্সো? রূপধাতু, অরূপধাতু, নিরোধধাতু – ইমা খো, ভিক্খৰে, তিস্সো ধাতুযো’’তি। এতমত্থং ভগৰা অৰোচ। তত্থেতং ইতি ৰুচ্চতি –
‘‘রূপধাতুং
নিরোধে
‘‘কাযেন
উপধিপ্পটিনিস্সগ্গং, সচ্ছিকত্ৰা অনাসৰো।
দেসেতি সম্মাসম্বুদ্ধো, অসোকং ৰিরজং পদ’’ন্তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি॥ দুতিযং।
৩. পঠমৰেদনাসুত্তং
৫২. ৰুত্তঞ্হেতং
‘‘তিস্সো ইমা, ভিক্খৰে, ৰেদনা। কতমা তিস্সো? সুখা ৰেদনা, দুক্খা ৰেদনা, অদুক্খমসুখা ৰেদনা –
ইমা খো, ভিক্খৰে, তিস্সো ৰেদনা’’তি। এতমত্থং ভগৰা অৰোচ। তত্থেতং ইতি ৰুচ্চতি –
‘‘সমাহিতো সম্পজানো, সতো বুদ্ধস্স সাৰকো।
ৰেদনা চ পজানাতি, ৰেদনানঞ্চ সম্ভৰং॥
‘‘যত্থ চেতা নিরুজ্ঝন্তি, মগ্গঞ্চ খযগামিনং।
ৰেদনানং খযা ভিক্খু, নিচ্ছাতো পরিনিব্বুতো’’তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। ততিযং।
৪. দুতিযৰেদনাসুত্তং
৫৩. ৰুত্তঞ্হেতং
‘‘তিস্সো ইমা
‘‘যো সুখং দুক্খতো অদ্দ
অদুক্খমসুখং সন্তং, অদক্খি নং অনিচ্চতো॥
‘‘স ৰে সম্মদ্দসো ভিক্খু, যতো তত্থ ৰিমুচ্চতি।
অভিঞ্ঞাৰোসিতো সন্তো, স ৰে যোগাতিগো মুনী’’তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। চতুত্থং।
৫. পঠমএসনাসুত্তং
৫৪. ৰুত্তঞ্হেতং
‘‘তিস্সো ইমা, ভিক্খৰে, এসনা। কতমা তিস্সো? কামেসনা, ভৰেসনা, ব্রহ্মচরিযেসনা – ইমা খো, ভিক্খৰে, তিস্সো এসনা’’তি। এতমত্থং ভগৰা অৰোচ। তত্থেতং ইতি ৰুচ্চতি –
‘‘সমাহিতো সম্পজানো, সতো বুদ্ধস্স সাৰকো।
এসনা
‘‘যত্থ চেতা নিরুজ্ঝন্তি, মগ্গঞ্চ খযগামিনং।
এসনানং খযা ভিক্খু, নিচ্ছাতো পরিনিব্বুতো’’তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। পঞ্চমং।
৬. দুতিযএসনাসুত্তং
৫৫. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা, ৰুত্তমরহতাতি মে সুতং –
‘‘তিস্সো ইমা, ভিক্খৰে, এসনা। কতমা তিস্সো? কামেসনা, ভৰেসনা, ব্রহ্মচরিযেসনা
‘‘কামেসনা ভৰেসনা, ব্রহ্মচরিযেসনা সহ।
ইতি সচ্চপরামাসো, দিট্ঠিট্ঠানা সমুস্সযা॥
‘‘সব্বরাগৰিরত্তস্স, তণ্হক্খযৰিমুত্তিনো।
এসনা
এসনানং খযা ভিক্খু, নিরাসো অকথংকথী’’তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। ছট্ঠং।
৭. পঠমআসৰসুত্তং
৫৬. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা, ৰুত্তমরহতাতি মে সুতং –
‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, আসৰা। কতমে তযো? কামাসৰো, ভৰাসৰো, অৰিজ্জাসৰো – ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো আসৰা’’তি। এতমত্থং ভগৰা অৰোচ। তত্থেতং ইতি ৰুচ্চতি –
‘‘সমাহিতো
আসৰে চ পজানাতি, আসৰানঞ্চ সম্ভৰং॥
‘‘যত্থ
আসৰানং খযা ভিক্খু, নিচ্ছাতো পরিনিব্বুতো’’তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। সত্তমং।
৮. দুতিযআসৰসুত্তং
৫৭. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা, ৰুত্তমরহতাতি মে সুতং –
‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, আসৰা। কতমে তযো? কামাসৰো, ভৰাসৰো, অৰিজ্জাসৰো – ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো আসৰা’’তি। এতমত্থং ভগৰা অৰোচ। তত্থেতং ইতি ৰুচ্চতি –
‘‘যস্স
ভৰাসৰো পরিক্খীণো, ৰিপ্পমুত্তো নিরূপধি।
ধারেতি অন্তিমং দেহং, জেত্ৰা মারং সৰাহিনি’’ন্তি
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। অট্ঠমং।
৯. তণ্হাসুত্তং
৫৮. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা, ৰুত্তমরহতাতি মে সুতং –
‘‘তিস্সো ইমা, ভিক্খৰে, তণ্হা। কতমা তিস্সো? কামতণ্হা, ভৰতণ্হা, ৰিভৰতণ্হা – ইমা খো, ভিক্খৰে, তিস্সো তণ্হা’’তি। এতমত্থং ভগৰা অৰোচ। তত্থেতং ইতি ৰুচ্চতি –
‘‘তণ্হাযোগেন সংযুত্তা, রত্তচিত্তা ভৰাভৰে।
তে যোগযুত্তা মারস্স, অযোগক্খেমিনো জনা।
সত্তা গচ্ছন্তি সংসারং, জাতীমরণগামিনো॥
‘‘যে চ তণ্হং পহন্ত্ৰান, ৰীততণ্হা
তে ৰে
অযম্পি
১০. মারধেয্যসুত্তং
৫৯. ৰুত্তঞ্হেতং
‘‘তীহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু
‘‘সীলং
অতিক্কম্ম মারধেয্যং, আদিচ্চোৰ ৰিরোচতী’’তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। দসমং।
পঠমো ৰগ্গো নিট্ঠিতো।
তস্সুদ্দানং –
মূলধাতু অথ ৰেদনা দুৰে, এসনা চ দুৰে আসৰা দুৰে।
তণ্হাতো চ অথ
২. দুতিযৰগ্গো
১. পুঞ্ঞকিরিযৰত্থুসুত্তং
৬০. ৰুত্তঞ্হেতং
‘‘তীণিমানি, ভিক্খৰে, পুঞ্ঞকিরিযৰত্থূনি। কতমানি তীণি? দানমযং পুঞ্ঞকিরিযৰত্থু, সীলমযং পুঞ্ঞকিরিযৰত্থু, ভাৰনামযং পুঞ্ঞকিরিযৰত্থু – ইমানি
‘‘পুঞ্ঞমেৰ
দানঞ্চ সমচরিযঞ্চ, মেত্তচিত্তঞ্চ ভাৰযে॥
‘‘এতে ধম্মে ভাৰযিত্ৰা, তযো সুখসমুদ্দযে।
অব্যাপজ্ঝং সুখং লোকং, পণ্ডিতো উপপজ্জতী’’তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। পঠমং।
২. চক্খুসুত্তং
৬১. ৰুত্তঞ্হেতং
‘‘তীণিমানি, ভিক্খৰে, চক্খূনি। কতমানি তীণি? মংসচক্খু, দিব্বচক্খু, পঞ্ঞাচক্খু – ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি চক্খূনী’’তি। এতমত্থং ভগৰা অৰোচ। তত্থেতং ইতি ৰুচ্চতি –
‘‘মংসচক্খু দিব্বচক্খু, পঞ্ঞাচক্খু অনুত্তরং।
এতানি তীণি চক্খূনি, অক্খাসি পুরিসুত্তমো॥
‘‘মংসচক্খুস্স উপ্পাদো, মগ্গো দিব্বস্স চক্খুনো।
যতো ঞাণং উদপাদি, পঞ্ঞাচক্খু অনুত্তরং।
যস্স
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। দুতিযং।
৩. ইন্দ্রিযসুত্তং
৬২. ৰুত্তঞ্হেতং
‘‘তীণিমানি, ভিক্খৰে, ইন্দ্রিযানি। কতমানি তীণি? অনঞ্ঞাতঞ্ঞস্সামীতিন্দ্রিযং, অঞ্ঞিন্দ্রিযং, অঞ্ঞাতাৰিন্দ্রিযং – ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি ইন্দ্রিযানী’’তি। এতমত্থং ভগৰা অৰোচ। তত্থেতং ইতি ৰুচ্চতি –
‘‘সেখস্স সিক্খমানস্স, উজুমগ্গানুসারিনো।
খযস্মিং পঠমং ঞাণং, ততো অঞ্ঞা অনন্তরা॥
‘‘ততো
অকুপ্পা মে ৰিমুত্তীতি, ভৰসংযোজনক্খযা॥
‘‘স
ধারেতি অন্তিমং দেহং, জেত্ৰা মারং সৰাহিনি’’ন্তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। ততিযং।
৪. অদ্ধাসুত্তং
৬৩. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা, ৰুত্তমরহতাতি মে সুতং –
‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, অদ্ধা। কতমে তযো? অতীতো অদ্ধা, অনাগতো অদ্ধা, পচ্চুপ্পন্নো অদ্ধা – ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো অদ্ধা’’তি। এতমত্থং ভগৰা অৰোচ। তত্থেতং ইতি ৰুচ্চতি –
‘‘অক্খেয্যসঞ্ঞিনো সত্তা, অক্খেয্যস্মিং পতিট্ঠিতা।
অক্খেয্যং
‘‘অক্খেয্যঞ্চ
ফুট্ঠো ৰিমোক্খো মনসা, সন্তিপদমনুত্তরং॥
‘‘স ৰে
সঙ্খাযসেৰী ধম্মট্ঠো, সঙ্খ্যং নোপেতি ৰেদগূ’’তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। চতুত্থং।
৫. দুচ্চরিতসুত্তং
৬৪. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা, ৰুত্তমরহতাতি মে সুতং –
‘‘তীণিমানি, ভিক্খৰে, দুচ্চরিতানি। কতমানি তীণি? কাযদুচ্চরিতং, ৰচীদুচ্চরিতং, মনোদুচ্চরিতং – ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি দুচ্চরিতানী’’তি। এতমত্থং ভগৰা অৰোচ। তত্থেতং ইতি ৰুচ্চতি –
‘‘কাযদুচ্চরিতং
মনোদুচ্চরিতং কত্ৰা, যঞ্চঞ্ঞং দোসসংহিতং॥
‘‘অকত্ৰা
কাযস্স ভেদা দুপ্পঞ্ঞো, নিরযং সোপপজ্জতী’’তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। পঞ্চমং।
৬. সুচরিতসুত্তং
৬৫. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা, ৰুত্তমরহতাতি মে সুতং –
‘‘তীণিমানি, ভিক্খৰে, সুচরিতানি। কতমানি তীণি? কাযসুচরিতং, ৰচীসুচরিতং, মনোসুচরিতং – ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি সুচরিতানী’’তি। এতমত্থং ভগৰা অৰোচ। তত্থেতং ইতি ৰুচ্চতি –
‘‘কাযদুচ্চরিতং হিত্ৰা, ৰচীদুচ্চরিতানি চ।
মনোদুচ্চরিতং হিত্ৰা, যঞ্চঞ্ঞং দোসসংহিতং॥
‘‘অকত্ৰাকুসলং
কাযস্স ভেদা সপ্পঞ্ঞো, সগ্গং সো উপপজ্জতী’’তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। ছট্ঠং।
৭. সোচেয্যসুত্তং
৬৬. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা, ৰুত্তমরহতাতি মে সুতং –
‘‘তীণিমানি, ভিক্খৰে, সোচেয্যানি। কতমানি তীণি? কাযসোচেয্যং, ৰচীসোচেয্যং, মনোসোচেয্যং – ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি সোচেয্যানী’’তি। এতমত্থং ভগৰা অৰোচ। তত্থেতং ইতি ৰুচ্চতি –
‘‘কাযসুচিং
সুচিং
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। সত্তমং।
৮. মোনেয্যসুত্তং
৬৭. ৰুত্তঞ্হেতং
‘‘তীণিমানি, ভিক্খৰে, মোনেয্যানি। কতমানি তীণি? কাযমোনেয্যং, ৰচীমোনেয্যং, মনোমোনেয্যং – ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি মোনেয্যানী’’তি। এতমত্থং ভগৰা অৰোচ। তত্থেতং ইতি ৰুচ্চতি –
‘‘কাযমুনিং ৰচীমুনিং, মনোমুনিমনাসৰং।
মুনিং মোনেয্যসম্পন্নং, আহু নিন্হাতপাপক’’ন্তি
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। অট্ঠমং।
৯. পঠমরাগসুত্তং
৬৮. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা, ৰুত্তমরহতাতি মে সুতং –
‘‘যস্স কস্সচি, ভিক্খৰে, রাগো অপ্পহীনো, দোসো অপ্পহীনো, মোহো অপ্পহীনো – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ‘বদ্ধো
‘‘যস্স
তং ভাৰিতত্তঞ্ঞতরং, ব্রহ্মভূতং তথাগতং।
বুদ্ধং ৰেরভযাতীতং, আহু সব্বপ্পহাযিন’’ন্তি॥
অযম্পি
১০. দুতিযরাগসুত্তং
৬৯. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা, ৰুত্তমরহতাতি মে সুতং –
‘‘যস্স কস্সচি, ভিক্খৰে, ভিক্খুস্স ৰা ভিক্খুনিযা ৰা রাগো অপ্পহীনো, দোসো অপ্পহীনো, মোহো অপ্পহীনো – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ন ‘অতরি
‘‘যস্স রাগো চ দোসো চ, অৰিজ্জা চ ৰিরাজিতা।
সোমং সমুদ্দং সগহং সরক্খসং, সঊমিভযং দুত্তরং অচ্চতারি॥
‘‘সঙ্গাতিগো
অত্থঙ্গতো সো ন পমাণমেতি, অমোহযি মচ্চুরাজন্তি ব্রূমী’’তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। দসমং।
দুতিযো ৰগ্গো নিট্ঠিতো।
তস্সুদ্দানং –
পুঞ্ঞং চক্খু অথ ইন্দ্রিযানি
মুনো
৩. ততিযৰগ্গো
১. মিচ্ছাদিট্ঠিকসুত্তং
৭০. ৰুত্তঞ্হেতং
‘‘দিট্ঠা মযা, ভিক্খৰে, সত্তা কাযদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা ৰচীদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা মনোদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং উপৰাদকা মিচ্ছাদিট্ঠিকা মিচ্ছাদিট্ঠিকম্মসমাদানা। তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপন্না।
‘‘তং
‘‘দিট্ঠা মযা, ভিক্খৰে, সত্তা কাযদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা ৰচীদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা
‘‘মিচ্ছা মনং পণিধায, মিচ্ছা ৰাচঞ্চ ভাসিয
মিচ্ছা কম্মানি কত্ৰান, কাযেন ইধ পুগ্গলো॥
‘‘অপ্পস্সুতাপুঞ্ঞকরো
কাযস্স ভেদা দুপ্পঞ্ঞো, নিরযং সোপপজ্জতী’’তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। পঠমং।
২. সম্মাদিট্ঠিকসুত্তং
৭১. ৰুত্তঞ্হেতং
‘‘দিট্ঠা মযা, ভিক্খৰে, সত্তা কাযসুচরিতেন সমন্নাগতা ৰচীসুচরিতেন সমন্নাগতা মনোসুচরিতেন
‘‘তং খো পনাহং, ভিক্খৰে, নাঞ্ঞস্স সমণস্স ৰা ব্রাহ্মণস্স ৰা সুত্ৰা ৰদামি। দিট্ঠা মযা
‘‘দিট্ঠা মযা, ভিক্খৰে, সত্তা কাযসুচরিতেন সমন্নাগতা ৰচীসুচরিতেন সমন্নাগতা মনোসুচরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং অনুপৰাদকা সম্মাদিট্ঠিকা সম্মাদিট্ঠিকম্মসমাদানা। তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপন্না’’তি। এতমত্থং ভগৰা অৰোচ। তত্থেতং ইতি ৰুচ্চতি –
‘‘সম্মা মনং পণিধায, সম্মা ৰাচঞ্চ ভাসিয
সম্মা কম্মানি কত্ৰান, কাযেন ইধ পুগ্গলো॥
‘‘বহুস্সুতো পুঞ্ঞকরো, অপ্পস্মিং ইধ জীৰিতে।
কাযস্স ভেদা সপ্পঞ্ঞো, সগ্গং সো উপপজ্জতী’’তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। দুতিযং।
৩. নিস্সরণিযসুত্তং
৭২. ৰুত্তঞ্হেতং
‘‘তিস্সো ইমা, ভিক্খৰে, নিস্সরণিযা
‘‘কামনিস্সরণং ঞত্ৰা, রূপানঞ্চ অতিক্কমং।
সব্বসঙ্খারসমথং, ফুসং আতাপি সব্বদা॥
‘‘স ৰে সম্মদ্দসো ভিক্খু, যতো তত্থ ৰিমুচ্চতি।
অভিঞ্ঞাৰোসিতো সন্তো, স ৰে যোগাতিগো মুনী’’তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। ততিযং।
৪. সন্ততরসুত্তং
৭৩. ৰুত্তঞ্হেতং
‘‘রূপেহি, ভিক্খৰে, অরূপা
‘‘যে চ রূপূপগা সত্তা, যে চ অরূপট্ঠাযিনো
নিরোধং অপ্পজানন্তা, আগন্তারো পুনব্ভৰং॥
‘‘যে চ রূপে পরিঞ্ঞায, অরূপেসু অসণ্ঠিতা।
নিরোধে যে ৰিমুচ্চন্তি, তে জনা মচ্চুহাযিনো॥
‘‘কাযেন অমতং ধাতুং, ফুসযিত্ৰা নিরূপধিং।
উপধিপ্পটিনিস্সগ্গং, সচ্ছিকত্ৰা অনাসৰো।
দেসেতি সম্মাসম্বুদ্ধো, অসোকং ৰিরজং পদ’’ন্তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। চতুত্থং।
৫. পুত্তসুত্তং
৭৪. ৰুত্তঞ্হেতং
‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, পুত্তা সন্তো সংৰিজ্জমানা
‘‘কথঞ্চ
‘‘কথঞ্চ
‘‘কথঞ্চ
‘‘অতিজাতং অনুজাতং, পুত্তমিচ্ছন্তি পণ্ডিতা।
অৰজাতং ন ইচ্ছন্তি, যো হোতি কুলগন্ধনো॥
‘‘এতে খো পুত্তা লোকস্মিং, যে ভৰন্তি উপাসকা।
সদ্ধা সীলেন সম্পন্না, ৰদঞ্ঞূ ৰীতমচ্ছরা।
চন্দো অব্ভঘনা মুত্তো, পরিসাসু ৰিরোচরে’’তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। পঞ্চমং।
৬. অৰুট্ঠিকসুত্তং
৭৫. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা, ৰুত্তমরহতাতি মে সুতং –
‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং। কতমে তযো? অৰুট্ঠিকসমো
‘‘কথঞ্চ
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো পদেসৰস্সী হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো একচ্চানং দাতা (হোতি)
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো সব্বত্থাভিৰস্সী হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো সব্বেসংৰ দেতি, সমণব্রাহ্মণকপণদ্ধিকৰনিব্বকযাচকানং অন্নং পানং ৰত্থং যানং মালাগন্ধৰিলেপনং সেয্যাৰসথপদীপেয্যং। এৰং খো, ভিক্খৰে, পুগ্গলো সব্বত্থাভিৰস্সী হোতি। ইমে
‘‘ন সমণে ন ব্রাহ্মণে, ন কপণদ্ধিকৰনিব্বকে।
লদ্ধান সংৰিভাজেতি, অন্নং
তং ৰে অৰুট্ঠিকসমোতি, আহু নং পুরিসাধমং॥
‘‘একচ্চানং
তং ৰে পদেসৰস্সীতি, আহু মেধাৰিনো জনা॥
‘‘সুভিক্খৰাচো পুরিসো, সব্বভূতানুকম্পকো।
আমোদমানো পকিরেতি, দেথ দেথাতি ভাসতি॥
‘‘যথাপি মেঘো থনযিত্ৰা, গজ্জযিত্ৰা পৰস্সতি।
থলং নিন্নঞ্চ পূরেতি, অভিসন্দন্তোৰ
‘‘এৰমেৰ
ধম্মেন সংহরিত্ৰান, উট্ঠানাধিগতং ধনং।
তপ্পেতি
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। ছট্ঠং।
৭. সুখপত্থনাসুত্তং
৭৬. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা, ৰুত্তমরহতাতি মে সুতং –
‘‘তীণিমানি, ভিক্খৰে, সুখানি পত্থযমানো সীলং রক্খেয্য পণ্ডিতো। কতমানি তীণি? পসংসা মে আগচ্ছতূতি
‘‘সীলং
পসংসং ৰিত্তলাভঞ্চ, পেচ্চ সগ্গে পমোদনং॥
‘‘অকরোন্তোপি
সঙ্কিযো হোতি পাপস্মিং, অৰণ্ণো চস্স রূহতি॥
‘‘যাদিসং কুরুতে মিত্তং, যাদিসং চূপসেৰতি।
স
‘‘সেৰমানো সেৰমানং, সম্ফুট্ঠো সম্ফুসং পরং।
সরো দিদ্ধো কলাপংৰ, অলিত্তমুপলিম্পতি।
উপলেপভযা
‘‘পূতিমচ্ছং কুসগ্গেন, যো নরো উপনয্হতি।
কুসাপি পূতি ৰাযন্তি, এৰং বালূপসেৰনা॥
‘‘তগরঞ্চ পলাসেন, যো নরো উপনয্হতি।
পত্তাপি সুরভি ৰাযন্তি, এৰং ধীরূপসেৰনা॥
‘‘তস্মা
অসন্তে নুপসেৰেয্য, সন্তে
অসন্তো নিরযং নেন্তি, সন্তো পাপেন্তি সুগ্গতি’’ন্তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। সত্তমং।
৮. ভিদুরসুত্তং
৭৭. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা, ৰুত্তমরহতাতি মে সুতং –
‘‘ভিদুরাযং
‘‘কাযঞ্চ
উপধীসু
সম্পত্ৰা পরমং সন্তিং, কালং কঙ্খতি ভাৰিতত্তো’’তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। অট্ঠমং।
৯. ধাতুসোসংসন্দনসুত্তং
৭৮. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা, ৰুত্তমরহতাতি
‘‘ধাতুসো, ভিক্খৰে, সত্তা সত্তেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি। হীনাধিমুত্তিকা সত্তা হীনাধিমুত্তিকেহি সত্তেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি, কল্যাণাধিমুত্তিকা সত্তা কল্যাণাধিমুত্তিকেহি সত্তেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি।
‘‘অতীতম্পি, ভিক্খৰে, অদ্ধানং ধাতুসোৰ সত্তা সত্তেহি সদ্ধিং সংসন্দিংসু সমিংসু। হীনাধিমুত্তিকা সত্তা হীনাধিমুত্তিকেহি সত্তেহি সদ্ধিং সংসন্দিংসু সমিংসু, কল্যাণাধিমুত্তিকা সত্তা কল্যাণাধিমুত্তিকেহি সত্তেহি সদ্ধিং সংসন্দিংসু সমিংসু।
‘‘অনাগতম্পি
‘‘এতরহিপি, ভিক্খৰে, পচ্চুপ্পনং অদ্ধানং ধাতুসোৰ সত্তা সত্তেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি। হীনাধিমুত্তিকা সত্তা হীনাধিমুত্তিকেহি সত্তেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তি, কল্যাণাধিমুত্তিকা সত্তা কল্যাণাধিমুত্তিকেহি সত্তেহি সদ্ধিং সংসন্দন্তি সমেন্তী’’তি। এতমত্থং ভগৰা অৰোচ। তত্থেতং ইতি ৰুচ্চতি –
‘‘সংসগ্গা ৰনথো জাতো, অসংসগ্গেন ছিজ্জতি।
পরিত্তং
‘‘এৰং
তস্মা তং পরিৰজ্জেয্য, কুসীতং হীনৰীরিযং॥
‘‘পৰিৰিত্তেহি অরিযেহি, পহিতত্তেহি ঝাযিভি।
নিচ্চং আরদ্ধৰীরিযেহি, পণ্ডিতেহি সহাৰসে’’তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। নৰমং।
১০. পরিহানসুত্তং
৭৯. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা, ৰুত্তমরহতাতি মে সুতং –
‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, ধম্মা সেখস্স ভিক্খুনো পরিহানায সংৰত্তন্তি। কতমে তযো? ইধ, ভিক্খৰে, সেখো ভিক্খু কম্মারামো হোতি, কম্মরতো, কম্মারামতমনুযুত্তো; ভস্সারামো হোতি, ভস্সরতো, ভস্সারামতমনুযুত্তো; নিদ্দারামো হোতি, নিদ্দারতো, নিদ্দারামতমনুযুত্তো। ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ধম্মা সেখস্স ভিক্খুনো পরিহানায সংৰত্তন্তি।
‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, ধম্মা সেখস্স ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্তন্তি। কতমে তযো? ইধ, ভিক্খৰে, সেখো ভিক্খু ন কম্মারামো হোতি, ন কম্মরতো, ন কম্মারামতমনুযুত্তো; ন ভস্সারামো হোতি, ন ভস্সরতো, ন ভস্সারামতমনুযুত্তো; ন নিদ্দারামো হোতি, ন নিদ্দারতো
‘‘কম্মারামো ভস্সারামো
অভব্বো
‘‘তস্মা হি অপ্পকিচ্চস্স, অপ্পমিদ্ধো অনুদ্ধতো।
ভব্বো সো তাদিসো ভিক্খু, ফুট্ঠুং সম্বোধিমুত্তম’’ন্তি॥
অযম্পি
ততিযো ৰগ্গো নিট্ঠিতো।
তস্সুদ্দানং –
দ্ৰে দিট্ঠী নিস্সরণং রূপং, পুত্তো অৰুট্ঠিকেন চ।
সুখা চ ভিদুরো
৪. চতুত্থৰগ্গো
১. ৰিতক্কসুত্তং
৮০. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা, ৰুত্তমরহতাতি মে সুতং –
‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, অকুসলৰিতক্কা। কতমে তযো? অনৰঞ্ঞত্তিপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো, লাভসক্কারসিলোকপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো, পরানুদ্দযতাপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো। ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো অকুসলৰিতক্কা’’তি
‘‘অনৰঞ্ঞত্তিসংযুত্তো, লাভসক্কারগারৰো।
সহনন্দী অমচ্চেহি, আরা সংযোজনক্খযা॥
‘‘যো চ পুত্তপসুং হিত্ৰা, ৰিৰাহে সংহরানি
ভব্বো সো তাদিসো ভিক্খু, ফুট্ঠুং সম্বোধিমুত্তম’’ন্তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। পঠমং।
২. সক্কারসুত্তং
৮১. ৰুত্তঞ্হেতং
‘‘দিট্ঠা
‘‘দিট্ঠা মযা, ভিক্খৰে, সত্তা অসক্কারেন অভিভূতা, পরিযাদিন্নচিত্তা, কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপন্না।
‘‘দিট্ঠা মযা, ভিক্খৰে, সত্তা সক্কারেন চ অসক্কারেন চ তদুভযেন অভিভূতা, পরিযাদিন্নচিত্তা, কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং
‘‘তং খো পনাহং, ভিক্খৰে, নাঞ্ঞস্স সমণস্স ৰা ব্রাহ্মণস্স ৰা সুত্ৰা ৰদামি; ( )
‘‘দিট্ঠা মযা, ভিক্খৰে, সত্তা সক্কারেন অভিভূতা, পরিযাদিন্নচিত্তা, কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপন্না।
‘‘দিট্ঠা মযা, ভিক্খৰে, সত্তা অসক্কারেন অভিভূতা, পরিযাদিন্নচিত্তা, কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং
‘‘দিট্ঠা মযা, ভিক্খৰে, সত্তা সক্কারেন চ অসক্কারেন চ তদুভযেন অভিভূতা, পরিযাদিন্নচিত্তা, কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপন্না’’তি। এতমত্থং ভগৰা অৰোচ। তত্থেতং ইতি ৰুচ্চতি –
‘‘যস্স সক্করিযমানস্স, অসক্কারেন চূভযং।
সমাধি ন ৰিকম্পতি, অপ্পমাদৰিহারিনো
‘‘তং
উপাদানক্খযারামং, আহু সপ্পুরিসো ইতী’’তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। দুতিযং।
৩. দেৰসদ্দসুত্তং
৮২. ৰুত্তঞ্হেতং
‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, দেৰেসু দেৰসদ্দা নিচ্ছরন্তি সমযা সমযং উপাদায। কতমে তযো? যস্মিং, ভিক্খৰে, সমযে অরিযসাৰকো কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজ্জায চেতেতি, তস্মিং সমযে
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, যস্মিং সমযে অরিযসাৰকো সত্তন্নং বোধিপক্খিযানং ধম্মানং ভাৰনানুযোগমনুযুত্তো ৰিহরতি, তস্মিং সমযে দেৰেসু দেৰসদ্দো নিচ্ছরতি – ‘এসো অরিযসাৰকো মারেন সদ্ধিং সঙ্গামেতী’তি। অযং, ভিক্খৰে, দুতিযো দেৰেসু দেৰসদ্দো নিচ্ছরতি সমযা সমযং উপাদায।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, যস্মিং সমযে অরিযসাৰকো আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ
‘‘দিস্ৰা
দেৰতাপি নমস্সন্তি, মহন্তং ৰীতসারদং॥
‘‘নমো
জেত্ৰান মচ্চুনো সেনং, ৰিমোক্খেন অনাৰরং॥
‘‘ইতি হেতং নমস্সন্তি, দেৰতা পত্তমানসং।
তঞ্হি তস্স ন পস্সন্তি, যেন মচ্চুৰসং ৰজে’’তি॥
অযম্পি
৪. পঞ্চপুব্বনিমিত্তসুত্তং
৮৩. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা, ৰুত্তমরহতাতি মে সুতং –
‘‘যদা, ভিক্খৰে, দেৰো দেৰকাযা চৰনধম্মো হোতি, পঞ্চস্স পুব্বনিমিত্তানি পাতুভৰন্তি – মালা মিলাযন্তি, ৰত্থানি কিলিস্সন্তি, কচ্ছেহি সেদা মুচ্চন্তি, কাযে দুব্বণ্ণিযং ওক্কমতি, সকে দেৰো দেৰাসনে নাভিরমতীতি। তমেনং, ভিক্খৰে, দেৰা ‘চৰনধম্মো অযং দেৰপুত্তো’তি ইতি ৰিদিত্ৰা তীহি ৰাচাহি অনুমোদেন্তি
এৰং ৰুত্তে, অঞ্ঞতরো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কিন্নু খো, ভন্তে, দেৰানং সুগতিগমনসঙ্খাতং; কিঞ্চ, ভন্তে, দেৰানং সুলদ্ধলাভসঙ্খাতং
‘‘মনুস্সত্তং খো, ভিক্খু
‘‘যদা দেৰো দেৰকাযা, চৰতি আযুসঙ্খযা।
তযো সদ্দা নিচ্ছরন্তি, দেৰানং অনুমোদতং॥
‘‘‘ইতো
মনুস্সভূতো সদ্ধম্মে, লভ সদ্ধং অনুত্তরং॥
‘‘‘সা তে সদ্ধা নিৰিট্ঠস্স, মূলজাতা পতিট্ঠিতা।
যাৰজীৰং
‘‘‘কাযদুচ্চরিতং
মনোদুচ্চরিতং হিত্ৰা, যঞ্চঞ্ঞং দোসসঞ্হিতং॥
‘‘‘কাযেন কুসলং কত্ৰা, ৰাচায কুসলং বহুং।
মনসা কুসলং কত্ৰা, অপ্পমাণং নিরূপধিং॥
‘‘‘ততো ওপধিকং পুঞ্ঞং, কত্ৰা দানেন তং বহুং।
অঞ্ঞেপি মচ্চে সদ্ধম্মে, ব্রহ্মচরিযে নিৰেসয’
‘‘ইমায অনুকম্পায, দেৰা দেৰং যদা ৰিদূ।
চৰন্তং
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। চতুত্থং।
৫. বহুজনহিতসুত্তং
৮৪. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা, ৰুত্তমরহতাতি মে সুতং –
‘‘তযোমে পুগ্গলা লোকে উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জন্তি বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং। কতমে তযো? ইধ, ভিক্খৰে, তথাগতো লোকে উপ্পজ্জতি অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো লোকৰিদূ অনুত্তরো
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, তস্সেৰ সত্থু
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, তস্সেৰ সত্থু সাৰকো সেখো হোতি পাটিপদো বহুস্সুতো সীলৰতূপপন্নো। সোপি
‘‘সত্থা হি লোকে পঠমো মহেসি, তস্সন্ৰযো সাৰকো ভাৰিতত্তো।
অথাপরো
‘‘এতে তযো দেৰমনুস্সসেট্ঠা, পভঙ্করা ধম্মমুদীরযন্তা।
অপাপুরন্তি
‘‘যে সত্থৰাহেন অনুত্তরেন, সুদেসিতং মগ্গমনুক্কমন্তি
ইধেৰ দুক্খস্স করোন্তি অন্তং, যে অপ্পমত্তা সুগতস্স সাসনে’’তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। পঞ্চমং।
৬. অসুভানুপস্সীসুত্তং
৮৫. ৰুত্তঞ্হেতং
‘‘অসুভানুপস্সী, ভিক্খৰে, কাযস্মিং ৰিহরথ; আনাপানস্সতি চ ৰো অজ্ঝত্তং পরিমুখং সূপট্ঠিতা হোতু; সব্বসঙ্খারেসু অনিচ্চানুপস্সিনো
‘‘অসুভানুপস্সী কাযস্মিং, আনাপানে পটিস্সতো।
সব্বসঙ্খারসমথং, পস্সং আতাপি সব্বদা॥
‘‘স ৰে সম্মদ্দসো ভিক্খু, যতো তত্থ ৰিমুচ্চতি।
অভিঞ্ঞাৰোসিতো সন্তো, স ৰে যোগাতিগো মুনী’’তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। ছট্ঠং।
৭. ধম্মানুধম্মপটিপন্নসুত্তং
৮৬. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা, ৰুত্তমরহতাতি মে সুতং –
‘‘ধম্মানুধম্মপটিপন্নস্স ভিক্খুনো অযমনুধম্মো হোতি ৰেয্যাকরণায – ধম্মানুধম্মপটিপন্নোযন্তি ভাসমানো ধম্মঞ্ঞেৰ ভাসতি নো অধম্মং, ৰিতক্কযমানো ৰা ধম্মৰিতক্কঞ্ঞেৰ ৰিতক্কেতি নো অধম্মৰিতক্কং, তদুভযং ৰা পন অভিনিৰেজ্জেত্ৰা উপেক্খকো ৰিহরতি সতো সম্পজানো’’তি। এতমত্থং ভগৰা অৰোচ। তত্থেতং ইতি ৰুচ্চতি –
‘‘ধম্মারামো
ধম্মং অনুস্সরং ভিক্খু, সদ্ধম্মা ন পরিহাযতি॥
‘‘চরং ৰা যদি ৰা তিট্ঠং, নিসিন্নো উদ ৰা সযং।
অজ্ঝত্তং সমযং চিত্তং, সন্তিমেৰাধিগচ্ছতী’’তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। সত্তমং।
৮. অন্ধকরণসুত্তং
৮৭. ৰুত্তঞ্হেতং
‘‘তযোমে
‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, কুসলৰিতক্কা অনন্ধকরণা চক্খুকরণা ঞাণকরণা পঞ্ঞাৰুদ্ধিকা অৰিঘাতপক্খিকা নিব্বানসংৰত্তনিকা। কতমে তযো? নেক্খম্মৰিতক্কো, ভিক্খৰে, অনন্ধকরণো চক্খুকরণো ঞাণকরণো পঞ্ঞাৰুদ্ধিকো অৰিঘাতপক্খিকো নিব্বানসংৰত্তনিকো। অব্যাপাদৰিতক্কো, ভিক্খৰে, অনন্ধকরণো চক্খুকরণো ঞাণকরণো পঞ্ঞাৰুদ্ধিকো অৰিঘাতপক্খিকো নিব্বানসংৰত্তনিকো। অৰিহিংসাৰিতক্কো, ভিক্খৰে, অনন্ধকরণো চক্খুকরণো ঞাণকরণো পঞ্ঞাৰুদ্ধিকো অৰিঘাতপক্খিকো
‘‘তযো ৰিতক্কে কুসলে ৰিতক্কযে, তযো
স ৰে ৰিতক্কানি ৰিচারিতানি, সমেতি ৰুট্ঠীৰ রজং সমূহতং।
স ৰে ৰিতক্কূপসমেন চেতসা, ইধেৰ সো সন্তিপদং সমজ্ঝগা’’তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। অট্ঠমং।
৯. অন্তরামলসুত্তং
৮৮. ৰুত্তঞ্হেতং
‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, অন্তরামলা অন্তরাঅমিত্তা অন্তরাসপত্তা অন্তরাৰধকা অন্তরাপচ্চত্থিকা। কতমে তযো? লোভো, ভিক্খৰে, অন্তরামলো অন্তরাঅমিত্তো অন্তরাসপত্তো
‘‘অনত্থজননো লোভো, লোভো চিত্তপ্পকোপনো।
ভযমন্তরতো জাতং, তং জনো নাৰবুজ্ঝতি॥
‘‘লুদ্ধো
অন্ধতমং
‘‘যো চ লোভং পহন্ত্ৰান, লোভনেয্যে ন লুব্ভতি।
লোভো পহীযতে তম্হা, উদবিন্দূৰ পোক্খরা॥
‘‘অনত্থজননো
ভযমন্তরতো জাতং, তং জনো নাৰবুজ্ঝতি॥
‘‘দুট্ঠো অত্থং ন জানাতি, দুট্ঠো ধম্মং ন পস্সতি।
অন্ধতমং তদা হোতি, যং দোসো সহতে নরং॥
‘‘যো চ দোসং পহন্ত্ৰান, দোসনেয্যে ন দুস্সতি।
দোসো পহীযতে তম্হা, তালপক্কংৰ বন্ধনা॥
‘‘অনত্থজননো মোহো, মোহো চিত্তপ্পকোপনো।
ভযমন্তরতো জাতং, তং জনো নাৰবুজ্ঝতি॥
‘‘মূল়্হো অত্থং ন জানাতি, মূল়্হো ধম্মং ন পস্সতি।
অন্ধতমং তদা হোতি, যং মোহো সহতে নরং॥
‘‘যো
মোহং ৰিহন্তি সো সব্বং, আদিচ্চোৰুদযং তম’’ন্তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। নৰমং।
১০. দেৰদত্তসুত্তং
৮৯. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা, ৰুত্তমরহতাতি মে সুতং –
‘‘তীহি, ভিক্খৰে, অসদ্ধম্মেহি অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো দেৰদত্তো আপাযিকো নেরযিকো কপ্পট্ঠো অতেকিচ্ছো। কতমেহি তীহি? পাপিচ্ছতায, ভিক্খৰে, অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো দেৰদত্তো আপাযিকো নেরযিকো কপ্পট্ঠো অতেকিচ্ছো। পাপমিত্ততায, ভিক্খৰে, অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো দেৰদত্তো আপাযিকো নেরযিকো কপ্পট্ঠো অতেকিচ্ছো। সতি খো পন উত্তরিকরণীযে
‘‘মা জাতু কোচি লোকস্মিং, পাপিচ্ছো উদপজ্জথ।
তদমিনাপি জানাথ, পাপিচ্ছানং যথা গতি॥
‘‘পণ্ডিতোতি
জলংৰ যসসা অট্ঠা, দেৰদত্তোতি ৰিস্সুতো
‘‘সো পমাণমনুচিণ্ণো
অৰীচিনিরযং পত্তো, চতুদ্ৰারং ভযানকং॥
‘‘অদুট্ঠস্স হি যো দুব্ভে, পাপকম্মং অকুব্বতো।
তমেৰ পাপং ফুসতি
‘‘সমুদ্দং ৰিসকুম্ভেন, যো মঞ্ঞেয্য পদূসিতুং।
ন সো তেন পদূসেয্য, ভেস্মা হি উদধি মহা॥
‘‘এৰমেৰ
সম্মগ্গতং
‘‘তাদিসং মিত্তং কুব্বেথ, তঞ্চ সেৰেয্য পণ্ডিতো।
যস্স মগ্গানুগো ভিক্খু, খযং দুক্খস্স পাপুণে’’তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। দসমং।
চতুত্থো ৰগ্গো নিট্ঠিতো।
তস্সুদ্দানং –
ৰিতক্কাসক্কারসদ্দ, চৰনলোকে অসুভং।
ধম্মঅন্ধকারমলং, দেৰদত্তেন তে দসাতি॥
৫. পঞ্চমৰগ্গো
১. অগ্গপ্পসাদসুত্তং
৯০. ৰুত্তঞ্হেতং
‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, অগ্গপ্পসাদা। কতমে তযো? যাৰতা, ভিক্খৰে, সত্তা অপদা ৰা দ্ৰিপদা ৰা চতুপ্পদা ৰা বহুপ্পদা
‘‘যাৰতা, ভিক্খৰে, ধম্মা সঙ্খতা ৰা অসঙ্খতা ৰা, ৰিরাগো তেসং অগ্গমক্খাযতি, যদিদং মদনিম্মদনো পিপাসৰিনযো আলযসমুগ্ঘাতো ৰট্টুপচ্ছেদো তণ্হক্খযো ৰিরাগো নিরোধো নিব্বানং। যে, ভিক্খৰে, ৰিরাগে ধম্মে পসন্না, অগ্গে তে পসন্না। অগ্গে খো পন পসন্নানং অগ্গো ৰিপাকো হোতি।
‘‘যাৰতা
‘‘অগ্গতো ৰে পসন্নানং, অগ্গং ধম্মং ৰিজানতং।
অগ্গে বুদ্ধে পসন্নানং, দক্খিণেয্যে অনুত্তরে॥
‘‘অগ্গে ধম্মে পসন্নানং, ৰিরাগূপসমে সুখে।
অগ্গে সঙ্ঘে পসন্নানং, পুঞ্ঞক্খেত্তে অনুত্তরে॥
‘‘অগ্গস্মিং
অগ্গং আযু চ ৰণ্ণো চ, যসো কিত্তি সুখং বলং॥
‘‘অগ্গস্স দাতা মেধাৰী, অগ্গধম্মসমাহিতো।
দেৰভূতো মনুস্সো ৰা, অগ্গপ্পত্তো পমোদতী’’তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। পঠমং।
২. জীৰিকসুত্তং
৯১. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা, ৰুত্তমরহতাতি মে সুতং –
‘‘অন্তমিদং, ভিক্খৰে, জীৰিকানং যদিদং পিণ্ডোল্যং। অভিসাপোযং
‘‘গিহিভোগা পরিহীনো, সামঞ্ঞত্থঞ্চ দুব্ভগো।
পরিধংসমানো পকিরেতি, ছৰালাতংৰ নস্সতি॥
‘‘কাসাৰকণ্ঠা বহৰো, পাপধম্মা অসঞ্ঞতা।
পাপা পাপেহি কম্মেহি, নিরযং তে উপপজ্জরে॥
‘‘সেয্যো অযোগুল়ো ভুত্তো, তত্তো অগ্গিসিখূপমো।
যঞ্চে ভুঞ্জেয্য দুস্সীলো, রট্ঠপিণ্ডমসঞ্ঞতো’’তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। দুতিযং।
৩. সঙ্ঘাটিকণ্ণসুত্তং
৯২. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা, ৰুত্তমরহতাতি মে সুতং –
‘‘সঙ্ঘাটিকণ্ণে চেপি, ভিক্খৰে
‘‘যোজনসতে চেপি সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিহরেয্য। সো চ হোতি অনভিজ্ঝালু কামেসু ন তিব্বসারাগো অব্যাপন্নচিত্তো অপদুট্ঠমনসঙ্কপ্পো উপট্ঠিতস্সতি সম্পজানো সমাহিতো একগ্গচিত্তো সংৰুতিন্দ্রিযো; অথ খো সো সন্তিকেৰ ময্হং, অহঞ্চ তস্স। তং কিস্স হেতু? ধম্মং হি সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু পস্সতি; ধম্মং পস্সন্তো মং পস্সতী’’তি। এতমত্থং ভগৰা অৰোচ। তত্থেতং ইতি ৰুচ্চতি –
‘‘অনুবন্ধোপি
এজানুগো অনেজস্স, নিব্বুতস্স অনিব্বুতো।
গিদ্ধো সো ৰীতগেধস্স, পস্স যাৰঞ্চ আরকা॥
‘‘যো
রহদোৰ
‘‘অনেজো সো অনেজস্স, নিব্বুতস্স চ নিব্বুতো।
অগিদ্ধো ৰীতগেধস্স, পস্স যাৰঞ্চ সন্তিকে’’তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। ততিযং।
৪. অগ্গিসুত্তং
৯৩. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা, ৰুত্তমরহতাতি মে সুতং –
‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, অগ্গী। কতমে তযো? রাগগ্গি, দোসগ্গি, মোহগ্গি – ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো অগ্গী’’তি। এতমত্থং ভগৰা অৰোচ। তত্থেতং ইতি ৰুচ্চতি –
‘‘রাগগ্গি দহতি মচ্চে, রত্তে কামেসু মুচ্ছিতে।
দোসগ্গি পন ব্যাপন্নে, নরে পাণাতিপাতিনো॥
‘‘মোহগ্গি পন সম্মূল়্হে, অরিযধম্মে অকোৰিদে।
এতে অগ্গী অজানন্তা, সক্কাযাভিরতা পজা॥
‘‘তে ৰড্ঢযন্তি নিরযং, তিরচ্ছানঞ্চ যোনিযো।
অসুরং
‘‘যে চ রত্তিন্দিৰা যুত্তা, সম্মাসম্বুদ্ধসাসনে।
তে নিব্বাপেন্তি রাগগ্গিং, নিচ্চং অসুভসঞ্ঞিনো॥
‘‘দোসগ্গিং
মোহগ্গিং পন পঞ্ঞায, যাযং নিব্বেধগামিনী॥
‘‘তে নিব্বাপেত্ৰা নিপকা, রত্তিন্দিৰমতন্দিতা।
অসেসং পরিনিব্বন্তি, অসেসং দুক্খমচ্চগুং॥
‘‘অরিযদ্দসা ৰেদগুনো, সম্মদঞ্ঞায পণ্ডিতা।
জাতিক্খযমভিঞ্ঞায, নাগচ্ছন্তি পুনব্ভৰ’’ন্তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। চতুত্থং।
৫. উপপরিক্খসুত্তং
৯৪. ৰুত্তঞ্হেতং
‘‘তথা তথা, ভিক্খৰে, ভিক্খু উপপরিক্খেয্য
‘‘সত্তসঙ্গপ্পহীনস্স, নেত্তিচ্ছিন্নস্স ভিক্খুনো।
ৰিক্খীণো জাতিসংসারো, নত্থি তস্স পুনব্ভৰো’’তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। পঞ্চমং।
৬. কামূপপত্তিসুত্তং
৯৫. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা, ৰুত্তমরহতাতি মে সুতং –
‘‘তিস্সো ইমা, ভিক্খৰে, কামূপপত্তিযো
‘‘পচ্চুপট্ঠিতকামা চ, যে দেৰা ৰসৰত্তিনো।
নিম্মানরতিনো দেৰা, যে চঞ্ঞে কামভোগিনো।
ইত্থভাৰঞ্ঞথাভাৰং
‘‘এতমাদীনৰং ঞত্ৰা, কামভোগেসু পণ্ডিতো।
সব্বে পরিচ্চজে কামে, যে দিব্বা যে চ মানুসা॥
‘‘পিযরূপসাতগধিতং
অসেসং পরিনিব্বন্তি, অসেসং দুক্খমচ্চগুং॥
‘‘অরিযদ্দসা ৰেদগুনো, সম্মদঞ্ঞায পণ্ডিতা।
জাতিক্খযমভিঞ্ঞায, নাগচ্ছন্তি পুনব্ভৰ’’ন্তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। ছট্ঠং।
৭. কামযোগসুত্তং
৯৬. ৰুত্তঞ্হেতং
‘‘কামযোগযুত্তো, ভিক্খৰে, ভৰযোগযুত্তো আগামী হোতি আগন্তা
‘‘কামযোগেন সংযুত্তা, ভৰযোগেন চূভযং।
সত্তা
‘‘যে চ কামে পহন্ত্ৰান, অপ্পত্তা আসৰক্খযং।
ভৰযোগেন সংযুত্তা, অনাগামীতি ৰুচ্চরে॥
‘‘যে
তে ৰে পারঙ্গতা লোকে, যে পত্তা আসৰক্খয’’ন্তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। সত্তমং।
কল্যাণসীলসুত্তং
৯৭. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা, ৰুত্তমরহতাতি মে সুতং –
‘‘কল্যাণসীলো, ভিক্খৰে, ভিক্খু কল্যাণধম্মো কল্যাণপঞ্ঞো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ‘কেৰলী ৰুসিতৰা উত্তমপুরিসো’তি ৰুচ্চতি –
‘‘কথঞ্চ
‘‘কল্যাণধম্মো
‘‘কল্যাণপঞ্ঞো চ কথং হোতি
‘‘ইতি কল্যাণসীলো কল্যাণধম্মো কল্যাণপঞ্ঞো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ‘কেৰলী ৰুসিতৰা উত্তমপুরিসো’তি ৰুচ্চতী’’তি। এতমত্থং ভগৰা অৰোচ। তত্থেতং ইতি ৰুচ্চতি –
‘‘যস্স
তং ৰে কল্যাণসীলোতি, আহু ভিক্খুং হিরীমনং
‘‘যস্স ধম্মা সুভাৰিতা, সত্ত
তং ৰে কল্যাণধম্মোতি, আহু ভিক্খুং অনুস্সদং॥
‘‘যো দুক্খস্স পজানাতি, ইধেৰ খযমত্তনো।
তং ৰে কল্যাণপঞ্ঞোতি, আহু ভিক্খুং অনাসৰং॥
‘‘তেহি ধম্মেহি সম্পন্নং, অনীঘং ছিন্নসংসযং।
অসিতং
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। অট্ঠমং।
৯. দানসুত্তং
৯৮. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা, ৰুত্তমরহতাতি মে সুতং –
‘‘দ্ৰেমানি
‘‘দ্ৰেমে, ভিক্খৰে, সংৰিভাগা – আমিসসংৰিভাগো চ ধম্মসংৰিভাগো চ। এতদগ্গং, ভিক্খৰে, ইমেসং দ্ৰিন্নং সংৰিভাগানং যদিদং – ধম্মসংৰিভাগো।
‘‘দ্ৰেমে
‘‘যমাহু দানং পরমং অনুত্তরং, যং সংৰিভাগং ভগৰা অৰণ্ণযি
অগ্গম্হি খেত্তম্হি পসন্নচিত্তো, ৰিঞ্ঞূ পজানং কো ন যজেথ কালে॥
‘‘যে
তেসং সো অত্থো পরমো ৰিসুজ্ঝতি, যে অপ্পমত্তা সুগতস্স সাসনে’’তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। নৰমং।
১০. তেৰিজ্জসুত্তং
৯৯. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা, ৰুত্তমরহতাতি মে সুতং –
‘‘ধম্মেনাহং, ভিক্খৰে, তেৰিজ্জং ব্রাহ্মণং পঞ্ঞাপেমি, নাঞ্ঞং লপিতলাপনমত্তেন।
‘‘কথঞ্চাহং, ভিক্খৰে, ধম্মেন তেৰিজ্জং ব্রাহ্মণং পঞ্ঞাপেমি, নাঞ্ঞং লপিতলাপনমত্তেন? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, সেয্যথিদং
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সতি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে, সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি – ‘ইমে ৰত ভোন্তো সত্তা কাযদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা ৰচীদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা মনোদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং উপৰাদকা মিচ্ছাদিট্ঠিকা মিচ্ছাদিট্ঠিকম্মসমাদানা। তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপন্না। ইমে ৰা পন ভোন্তো সত্তা কাযসুচরিতেন সমন্নাগতা ৰচীসুচরিতেন সমন্নাগতা
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। অযমস্স ততিযা ৰিজ্জা অধিগতা হোতি, অৰিজ্জা ৰিহতা, ৰিজ্জা উপ্পন্না, তমো ৰিহতো, আলোকো উপ্পন্নো, যথা তং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো। এৰং খো অহং, ভিক্খৰে, ধম্মেন তেৰিজ্জং ব্রাহ্মণং পঞ্ঞাপেমি, নাঞ্ঞং লপিতলাপনমত্তেনা’’তি। এতমত্থং ভগৰা অৰোচ। তত্থেতং ইতি ৰুচ্চতি –
‘‘পুব্বেনিৰাসং যোৰেদি
অথো
‘‘এতাহি
তমহং ৰদামি তেৰিজ্জং, নাঞ্ঞং লপিতলাপন’’ন্তি॥
অযম্পি অত্থো ৰুত্তো ভগৰতা, ইতি মে সুতন্তি। দসমং।
পঞ্চমো ৰগ্গো নিট্ঠিতো।
তস্সুদ্দানং –
পসাদ জীৰিত সঙ্ঘাটি
উপপত্তি
তিকনিপাতো নিট্ঠিতো।