১. ইত্থিৰিমানং
১. পীঠৰগ্গো
১. পঠমপীঠৰিমানৰণ্ণনা
তত্থ
‘‘নত্থি চিত্তে পসন্নম্হি, অপ্পিকা নাম দক্খিণা।
তথাগতে ৰা সম্বুদ্ধে, অথ ৰা তস্স সাৰকে’’তি॥ (ৰি॰ ৰ॰ ৮০৪)।
সা পনেসা কথা সকলজম্বুদীপে ৰিত্থারিকা অহোসি। মনুস্সা সমণব্রাহ্মণকপণদ্ধিকৰণিব্বকযাচকানং যথাৰিভৰং
ততো অপরেন সমযেন অঞ্ঞতরেন রোগেন ফুট্ঠা কালং কত্ৰা তাৰতিংসভৰনে দ্ৰাদসযোজনিকে কনকৰিমানে নিব্বত্তি। অচ্ছরাসহস্সং চস্সা পরিৰারো অহোসি, পীঠদানানুভাৰেন চস্সা যোজনিকো কনকপল্লঙ্কো নিব্বত্তি আকাসচারী সীঘজৰো উপরি কূটাগারসণ্ঠানো, তেন তং ‘‘পীঠৰিমান’’ন্তি ৰুচ্চতি। তঞ্হি সুৰণ্ণৰণ্ণং ৰত্থং অত্থরিত্ৰা দিন্নত্তা কম্মসরিক্খতং ৰিভাৰেন্তং সুৰণ্ণমযং অহোসি, পীতিৰেগস্স বলৰভাৰেন সীঘজৰং, দক্খিণেয্যস্স চিত্তরুচিৰসেন দিন্নত্তা যথারুচিগামী
অথেকস্মিং উস্সৰদিৰসে দেৰতাসু যথাসকং দিব্বানুভাৰেন উয্যানকীল়নত্থং নন্দনৰনং গচ্ছন্তীসু সা দেৰতা দিব্বৰত্থনিৰত্থা দিব্বাভরণৰিভূসিতা অচ্ছরাসহস্সপরিৰারা সকভৰনা নিক্খমিত্ৰা তং পীঠৰিমানং অভিরুয্হ মহতিযা দেৰিদ্ধিযা মহন্তেন সিরিসোভগ্গেন সমন্ততো চন্দো ৰিয সূরিযো ৰিয চ ওভাসেন্তী উয্যানং গচ্ছতি। তেন চ সমযেন আযস্মা মহামোগ্গল্লানো হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ দেৰচারিকং চরন্তো তাৰতিংসভৰনং উপগতো তস্সা দেৰতায অৰিদূরে অত্তানং দস্সেসি। অথ সা দেৰতা তং দিস্ৰা সমুপ্পন্নবলৰপসাদগারৰা সহসা পল্লঙ্কতো ওরুয্হ থেরং উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা দসনখসমোধানসমুজ্জলং অঞ্জলিং পগ্গয্হ নমস্সমানা অট্ঠাসি। থেরো কিঞ্চাপি তায অঞ্ঞেহি চ সত্তেহি যথূপচিতং কুসলাকুসলং অত্তনো যথাকম্মূপগঞাণানুভাৰেন হত্থতলে ঠপিতআমলকং
১.
‘‘পীঠং তে সোৰণ্ণমযং উল়ারং, মনোজৰং গচ্ছতি যেনকামং।
অলঙ্কতে
২.
‘‘কেন তেতাদিসো ৰণ্ণো, কেন তে ইধ মিজ্ঝতি।
উপ্পজ্জন্তি চ তে ভোগা, যে কেচি মনসো পিযা॥
৩.
‘‘পুচ্ছামি তং দেৰি মহানুভাৰে,
মনুস্সভূতা কিমকাসি পুঞ্ঞং।
কেনাসি এৰং জলিতানুভাৰা,
ৰণ্ণো চ তে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥ আহ –
৪.
‘‘সা দেৰতা অত্তমনা, মোগ্গল্লানেন পুচ্ছিতা।
পঞ্হং পুট্ঠা ৰিযাকাসি, যস্স কম্মস্সিদং ফলং’’॥
৫.
‘‘অহং মনুস্সেসু মনুস্সভূতা, অব্ভাগতানাসনকং অদাসিং।
অভিৰাদযিং অঞ্জলিকং অকাসিং, যথানুভাৰঞ্চ অদাসি দানং॥
৬.
‘‘তেন মেতাদিসো ৰণ্ণো, তেন মে ইধ মিজ্ঝতি।
উপ্পজ্জন্তি চ মে ভোগা, যে কেচি মনসো পিযা॥
৭.
‘‘অক্খামি
তেনম্হি এৰং জলিতানুভাৰা, ৰণ্ণো চ মে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥
১. তত্থ পীঠন্তি যংকিঞ্চি তাদিসং দারুক্খন্ধম্পি আপণম্পি বলিকরণপীঠম্পি ৰেত্তাসনম্পি মসারকাদিৰিসেসনামং দারুমযাদিআসনম্পি ৰুচ্চতি। তথা হি ‘‘পাদপীঠং পাদকথলিক’’ন্তি (মহাৰ॰ ২০৯; চূল়ৰ॰ ৭৫) এত্থ পাদঠপনযোগ্গং পীঠাদিকং দারুক্খন্ধং ৰুচ্চতি, ‘‘পীঠসপ্পী’’তি (মি॰ প॰ ৫.৩.১) এত্থ হত্থেন গহণযোগ্গং। ‘‘পীঠিকা’’তি পন একচ্চেসু
তেতি তে-সদ্দো ‘‘ন তে সুখং পজানন্তি, যে ন পস্সন্তি নন্দন’’ন্তিআদীসু (সং॰ নি॰ ১.১১, ২২৬) ত-সদ্দস্স ৰসেন পচ্চত্তবহুৰচনে আগতো। ‘‘নমো তে পুরিসাজঞ্ঞ, নমো তে পুরিসুত্তম (দী॰ নি॰ ৩.২৭৮; সু॰ নি॰ ৫৪৯)। নমো তে বুদ্ধ ৰীরত্থূ’’তি (সং॰ নি॰ ১.৯০) চ আদীসু তুম্হ-সদ্দস্স ৰসেন সম্পদানে, তুয্হন্তি অত্থো। ‘‘কিং তে দিট্ঠং কিন্তি তে সুতং। উপধী তে সমতিক্কন্তা, আসৰা তে পদালিতা’’তি (ম॰ নি॰ ২.৪০০; সু॰ নি॰ ৫৫১) চ আদীসু করণে। ‘‘কিং তে ৰতং কিং পন ব্রহ্মচরিয’’ন্তিআদীসু (ৰি॰ ৰ॰ ১২৫১; জা॰ ১.১০.৯২) সামিঅত্থে। ইধাপি সামিঅত্থে দট্ঠব্বো। তৰাতি হি অত্থো।
সোৰণ্ণমযন্তি
উল়ারন্তি পণীতম্পি সেট্ঠম্পি মহন্তম্পি। উল়ার-সদ্দো হি ‘‘পুব্বেনাপরং উল়ারং ৰিসেসং অধিগচ্ছতী’’তিআদীসু (সং॰ নি॰ ৫.৩৭৬) পণীতে আগতো। ‘‘উল়ারায খলু ভৰং ৰচ্ছাযনো সমণং গোতমং পসংসায পসংসতী’’তিআদীসু (ম॰ নি॰ ১.২৮৮) সেট্ঠে। ‘‘উল়ারভোগা উল়ারযসা ওল়ারিক’’ন্তি চ
মনোজৰন্তি মনোতি চিত্তং। যদিপি মনো-সদ্দো সব্বেসম্পি কুসলাকুসলাব্যাকতচিত্তানং সাধারণৰাচী, ‘‘মনোজৰ’’ন্তি পন ৰুত্তত্তা যত্থ কত্থচি আরম্মণে পৰত্তনকস্স কিরিযমযচিত্তস্স ৰসেন ৰেদিতব্বং। তস্মা মনসো ৰিয জৰো এতস্সাতি মনোজৰং যথা ওট্ঠমুখোতি, অতিৰিয সীঘগমনন্তি অত্থো। মনো হি লহুপরিৰত্তিতায অতিদূরেপি ৰিসযে খণেনেৰ নিপততি, তেনাহ ভগৰা – ‘‘নাহং, ভিক্খৰে, অঞ্ঞং একধম্মম্পি সমনুপস্সামি যং এৰং লহুপরিৰত্তং, যথযিদং, ভিক্খৰে, চিত্ত’’ন্তি (অ॰ নি॰ ১.৪৮) ‘‘দূরঙ্গমং একচর’’ন্তি (ধ॰ প॰ ৩৭) চ। গচ্ছতীতি তস্সা দেৰতায ৰসনৰিমানতো উয্যানং উদ্দিস্স আকাসেন গচ্ছতি।
যেনকামন্তি এত্থ কাম-সদ্দো ‘‘কামা হি চিত্রা মধুরা মনোরমা, ৰিরূপরূপেন মথেন্তি চিত্ত’’ন্তিআদীসু (সু॰ নি॰ ৫০; থেরগা॰ ৭৮৭) মনাপিযে রূপাদিৰিসযে আগতো। ‘‘ছন্দো কামো রাগো কামো’’তিআদীসু (ৰিভ॰ ৫৬৪; মহানি॰ ১; চূল়নি॰ ৮ অজিতমাণৰপুচ্ছানিদ্দেস) ছন্দরাগে। ‘‘কিলেসকামো কামুপাদান’’ন্তিআদীসু (ধ॰ স॰ ১২১৯; মহানি॰ ২) সব্বস্মিং লোভে। ‘‘অত্তকামপারিচরিযায ৰণ্ণং ভাসেয্যা’’তিআদীসু (পারা॰ ২৯১) গামধম্মে। ‘‘সন্তেত্থ তযো কুলপুত্তা অত্তকামরূপা ৰিহরন্তী’’তিআদীসু (ম॰ নি॰ ১.৩২৫; মহাৰ॰ ৪৬৬) হিতচ্ছন্দে। ‘‘অত্তাধীনো অপরাধীনো ভুজিস্সো যেনকামংগমো’’তিআদীসু যেনকামন্তি যথারুচি, দেৰতায ইচ্ছানুরূপন্তি অত্থো।
অলঙ্কতেতি মল্যধরেতি কপ্পরুক্খপারিচ্ছত্তকসন্তানকলতাদিসম্ভৰেহি, সুৰিসুদ্ধচামীকরৰিৰিধরতনমযপত্তকিঞ্জক্খকেসরেহি, সমন্ততো ৰিজ্জোতমানৰিপ্ফুরন্তকিরণনিকররুচিরেহি দিব্বকুসুমেহি সুমণ্ডিতকেসহত্থাদিতায মালাভারিনী। সুৰত্থেতি কপ্পলতানিব্বত্তানং, নানাৰিরাগৰণ্ণৰিসেসানং সুপরিসুদ্ধভাসুরপ্পভানং নিৰাসনুত্তরিযপটিচ্ছদাদীনং দিব্বৰত্থানং ৰসেন ওভাসসীতি ৰিজ্জোতসি। ৰিজ্জুরিৰাতি ৰিজ্জুলতা ৰিয। অব্ভকূটন্তি ৰলাহকসিখরে। ভুম্মত্থে হি এতং উপযোগৰচনং। ওভাসসীতি ৰা অন্তোগধহেতুঅত্থৰচনং, ওভাসেসীতি অত্থো। ইমস্মিং পক্খে ‘‘অব্ভকূট’’ন্তি উপযোগত্থে এৰ উপযোগৰচনং দট্ঠব্বং।
অযঞ্হেত্থ অত্থো – যথা নাম সঞ্ঝাপভানুরঞ্জিতং রত্তৰলাহকসিখরং পকতিযাপি ওভাসমানং সমন্ততো ৰিজ্জোতমানা ৰিজ্জুলতা নিচ্ছরন্তী ৰিসেসতো ওভাসেতি, এৰমেৰং সুপরিসুদ্ধতপনীযমযং নানারতনসমুজ্জলং পকতিপভস্সরং ইমং ৰিমানং ত্ৰং সব্বালঙ্কারেহি ৰিভূসিতা সব্বসো ৰিজ্জোতযন্তীহি অত্তনো সরীরপ্পভাহি ৰত্থাভরণোভাসেহি চ ৰিসেসতো ওভাসেসীতি।
এত্থ হি ‘‘পীঠ’’ন্তি নিদস্সেতব্বৰচনমেতং
ননু চ ‘‘সোৰণ্ণময’’ন্তি ৰত্ৰা সুৰণ্ণস্স অগ্গলোহতায সেট্ঠভাৰতো দিব্বস্স চ ইধাধিপ্পেতত্তা ‘‘উল়ার’’ন্তি ন ৰত্তব্বন্তি? ন, কিঞ্চি ৰিসেসসব্ভাৰতো। যথেৰ হি মনুস্সপরিভোগসুৰণ্ণৰিকতিতো রসৰিদ্ধং সেট্ঠং সুৰিসুদ্ধং, ততো আকরুপ্পন্নং, ততো যংকিঞ্চি দিব্বং
‘‘মুত্তো
সিঙ্গীনিক্খসৰণ্ণো, রাজগহং পাৰিসি ভগৰা’’তি॥ (মহাৰ॰ ৫৮)।
তস্মা ‘‘সোৰণ্ণময’’ন্তি ৰত্ৰাপি ‘‘উল়ার’’ন্তি ৰুত্তং। অথ ৰা ‘‘উল়ার’’ন্তি ইদং ন তস্স সেট্ঠপণীতভাৰমেৰ সন্ধায ৰুত্তং, অথ খো মহন্তভাৰম্পীতি ৰুত্তোৰাযমত্থো
অথ ৰা ‘‘সোৰণ্ণময’’ন্তি ইমিনা তস্স পণীতভাৰং দস্সেতি, ‘‘উল়ার’’ন্তি ইমিনা ৰেপুল্লমহত্তং। ‘‘মনোজৰ’’ন্তি ইমিনা আনুভাৰমহত্তং। ‘‘গচ্ছতি যেনকাম’’ন্তি ইমিনা ৰিহারসুখত্তং দস্সেতি। ‘‘সোৰণ্ণময’’ন্তি ৰা ইমিনা তস্স অভিরূপতং ৰণ্ণপোক্খরতঞ্চ দস্সেতি, ‘‘উল়ার’’ন্তি ইমিনা দস্সনীযতং পাসাদিকতঞ্চ দস্সেতি, ‘‘মনোজৰ’’ন্তি ইমিনা সীঘসম্পদং, ‘‘গচ্ছতি যেনকাম’’ন্তি ইমিনা কত্থচি অপ্পটিহতচারতং দস্সেতি।
অথ ৰা তং ৰিমানং যস্স পুঞ্ঞকম্মস্স নিস্সন্দফলং, তস্স অলোভনিস্সন্দতায সোৰণ্ণমযং, অদোসনিস্সন্দতায উল়ারং, অমোহনিস্সন্দতায মনোজৰং গচ্ছতি যেনকামং। তথা তস্স কম্মস্স সদ্ধানিস্সন্দভাৰেন সোৰণ্ণমযং, পঞ্ঞানিস্সন্দভাৰেন উল়ারং, ৰীরিযনিস্সন্দভাৰেন মনোজৰং, সমাধিনিস্সন্দভাৰেন গচ্ছতি যেনকামং। সদ্ধাসমাধিনিস্সন্দভাৰেন ৰা সোৰণ্ণমযং, সমাধিপঞ্ঞানিস্সন্দভাৰেন উল়ারং, সমাধিৰীরিযনিস্সন্দভাৰেন মনোজৰং, সমাধিসতিনিস্সন্দভাৰেন গচ্ছতি যেনকামন্তি ৰেদিতব্বং।
তত্থ
এত্থাহ ‘‘কিং পন তং ৰিমানং যুত্তৰাহং, উদাহু অযুত্তৰাহ’’ন্তি? যদিপি দেৰলোকে রথৰিমানানি যুত্তৰাহানিপি হোন্তি ‘‘সহস্সযুত্তং আজঞ্ঞরথ’’ন্তি (সং॰ নি॰ ১.২৬৪) আদিৰচনতো, তে পন দেৰপুত্তা এৰ কিচ্চকরণকালে ৰাহরূপেন অত্তানং দস্সেন্তি যথা এরাৰণো দেৰপুত্তো কীল়নকালে হত্থিরূপেন। ইদং পন অঞ্ঞঞ্চ এদিসং অযুত্তৰাহং দট্ঠব্বং।
যদি এৰং কিং তস্স ৰিমানস্স অব্ভন্তরা ৰাযোধাতু গমনে ৰিসেসপচ্চযো, উদাহু বাহিরাতি? অব্ভন্তরাতি গহেতব্বং। যথা হি চন্দৰিমানসূরিযৰিমানাদীনং দেসন্তরগমনে তদুপজীৰীনং সত্তানং সাধারণকম্মনিব্বত্তং অতিৰিয সীঘজৰং মহন্তং ৰাযুমণ্ডলং তানি পেলেন্তং পৰত্তেতি, ন এৰং তং পেলেত্ৰা পৰত্তেন্তী বাহিরা ৰাযোধাতু অত্থি। যথা চ পন চক্করতনং অন্তোসমুট্ঠিতায ৰাযোধাতুযা ৰসেন পৰত্ততি। ন হি তস্স চন্দৰিমানাদীনং ৰিয বাহিরা ৰাযোধাতু পেলেত্ৰা পৰত্তিকা অত্থি রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স চিত্তৰসেন ‘‘পৰত্ততু ভৰং চক্করতন’’ন্তিআদিৰচনসমননন্তরমেৰ পৰত্তনতো, এৰং তস্সা দেৰতায চিত্তৰসেন অত্তসন্নিস্সিতায ৰাযোধাতুযা গচ্ছতীতি ৰেদিতব্বং। তেন ৰুত্তং ‘‘মনোজৰং গচ্ছতি যেনকাম’’ন্তি।
২. এৰং ‘‘কেন তেতাদিসো ৰণ্ণো’’তিআদি গাথাদ্ৰযং ৰুত্তং। তত্থ কেনাতি কিং-সদ্দো ‘‘কিং রাজা যো লোকং ন রক্খতি, কিং নু খো নাম তুম্হে মং ৰত্তব্বং মঞ্ঞথা’’তিআদীসু (পারা॰ ৪২৪) গরহণে আগতো। ‘‘যংকিঞ্চি রূপং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্ন’’ন্তিআদীসু (ম॰ নি॰ ১.২৪৪; সং॰ নি॰ ৩.৫৯) অনিযমে। ‘‘কিং সূধ ৰিত্তং পুরিসস্স সেট্ঠ’’ন্তিআদীসু (সু॰ নি॰ ১৮৩; সং॰ নি॰ ১.৭৩) পুচ্ছাযং। ইধাপি পুচ্ছাযমেৰ দট্ঠব্বো। ‘‘কেনা’’তি চ হেতুঅত্থে করণৰচনং, কেন হেতুনাতি অত্থো। তেতি তৰ। এতাদিসোতি এদিসো, এতরহি যথাদিস্সমানোতি অত্থো। ৰণ্ণোতি ৰণ্ণ-সদ্দো ‘‘কদা সঞ্ঞূল়্হা পন তে, গহপতি, ইমে সমণস্স গোতমস্স ৰণ্ণা’’তিআদীসু (ম॰ নি॰ ২.৭৭) গুণে আগতো। ‘‘অনেকপরিযাযেন বুদ্ধস্স ৰণ্ণং ভাসতি, ধম্মস্স ৰণ্ণং
কেন তে ইধ মিজ্ঝতীতি কেন পুঞ্ঞাতিসযেন তে ইধ ইমস্মিং ঠানে ইদানি তযি লব্ভমানং উল়ারং সুচরিতফলং ইজ্ঝতি নিপ্ফজ্জতি। উপ্পজ্জন্তীতি নিব্বত্তন্তি, অৰিচ্ছেদৰসেন ভোগাতি পরিভুঞ্জিতব্বট্ঠেন ‘‘ভোগা’’তি লদ্ধনামা ৰত্থাভরণাদিৰিত্তূপকরণৰিসেসা। যেতি সামঞ্ঞেন অনিযমনিদ্দেসো, কেচীতি পকারভেদং আমসিত্ৰা অনিযমনিদ্দেসো, উভযেনাপি পণীতপণীততরাদিভেদে তত্থ লব্ভমানে তাদিসে ভোগে অনৰসেসতো ব্যাপেত্ৰা সঙ্গণ্হাতি। অনৰসেসব্যাপকো হি অযং নিদ্দেসো যথা ‘‘যে মনসো পিযাতি মনসা পিযাযিতব্বা, মনাপিযাতি অত্থো।
এত্থ চ ‘‘এতাদিসো ৰণ্ণো’’তি ইমিনা হেট্ঠা ৰুত্তৰিসেসা তস্সা দেৰতায অত্তভাৰপরিযাপন্না ৰণ্ণসম্পদা দস্সিতা। ‘‘ভোগা’’তি ইমিনা উপভোগপরিভোগৰত্থুভূতা দিব্বরূপসদ্দগন্ধরসফোট্ঠব্বভেদা কামগুণসম্পদা। ‘‘মনসো পিযা’’তি ইমিনা তেসং রূপাদীনং ইট্ঠকন্তমনাপতা। ‘‘ইধ মিজ্ঝতী’’তি ইমিনা পন দিব্বআযুৰণ্ণযসসুখআধিপতেয্যসম্পদা দস্সিতা। ‘‘যে কেচি মনসো পিযা’’তি ইমিনা যানি ‘‘সো অঞ্ঞে দেৰে দসহি ঠানেহি অধিগ্গণ্হাতি দিব্বেন আযুনা দিব্বেন ৰণ্ণেন দিব্বেন সুখেন দিব্বেন যসেন দিব্বেন আধিপতেয্যেন দিব্বেহি রূপেহি দিব্বেহি সদ্দেহি দিব্বেহি গন্ধেহি দিব্বেহি রসেহি দিব্বেহি ফোট্ঠব্বেহী’’তি (সং॰ নি॰ ৪.৩৪১) সুত্তে আগতানি দস ঠানানি। তেসং ইধ অনৰসেসতো সঙ্গহো দস্সিতোতি ৰেদিতব্বো।
৩. পুচ্ছামীতি পঞ্হং করোমি, ঞাতুমিচ্ছামীতি অত্থো। কামঞ্চেতং ‘‘কেন তেতাদিসো ৰণ্ণো, কেন তে ইধ মিজ্ঝতি। কিমকাসি পুঞ্ঞং, কেনাসি এৰং জলিতানুভাৰা’’তি চ কিং-সদ্দগ্গহণেনেৰ অত্থন্তরস্স অসম্ভৰতো পুচ্ছাৰসেন গাথাত্তযং ৰুত্তন্তি ৰিঞ্ঞাযতি। পুচ্ছাৰিসেসভাৰঞাপনত্থং তন্তি ত্ৰং। তযিদং পুব্বাপরাপেক্খং, পুব্বাপেক্খতায উপযোগেকৰচনং, পরাপেক্খতায পন পচ্চত্তেকৰচনং দট্ঠব্বং।
দেৰীতি এত্থ দেৰ-সদ্দো ‘‘ইমানি তে দেৰ চতুরাসীতি নগরসহস্সানি কুসৰতীরাজধানিপমুখানি, এত্থ, দেৰ, ছন্দং করোহি জীৰিতে মহানুভাৰেতি উল়ারপ্পভাৰে, সো পনস্সানুভাৰো হেট্ঠা দ্ৰীহি গাথাহি দস্সিতোযেৰ।
মনুস্সভূতাতি এত্থ মনস্স উস্সন্নতায মনুস্সা, সতিসূরভাৰব্রহ্মচরিযযোগ্যতাদিগুণৰসেন উপচিতমানসা উক্কট্ঠগুণচিত্তা। কে পন তে? জম্বুদীপৰাসিনো সত্তৰিসেসা। তেনাহ ভগৰা –
‘‘তীহি, ভিক্খৰে, ঠানেহি জম্বুদীপকা মনুস্সা উত্তরকুরুকে মনুস্সে অধিগ্গণ্হন্তি দেৰে চ তাৰতিংসে। কতমেহি তীহি? সূরা, সতিমন্তো, ইধ ব্রহ্মচরিযৰাসো’’তি (অ॰ নি॰ ৯.২১)।
তথা হি বুদ্ধা ভগৰন্তো পচ্চেকবুদ্ধা অগ্গসাৰকা মহাসাৰকা চক্কৰত্তিনো অঞ্ঞে চ মহানুভাৰা
অপরে পন ভণন্তি – লোভাদীহি অলোভাদীহি চ সহিতস্স মনস্স উস্সন্নতায মনুস্সা। যে হি সত্তা মনুস্সজাতিকা, তেসু ৰিসেসতো লোভাদযো অলোভাদযো চ উস্সন্না, তে লোভাদিউস্সন্নতায অপাযমগ্গং, অলোভাদিউস্সন্নতায সুগতিমগ্গং নিব্বানগামিমগ্গঞ্চ পূরেন্তি, তস্মা লোভাদীহি অলোভাদীহি চ সহিতস্স মনস্স উস্সন্নতায পরিত্তদীপৰাসীহি সদ্ধিং চতুমহাদীপৰাসিনো সত্তৰিসেসা ‘‘মনুস্সা’’তি ৰুচ্চন্তীতি।
লোকিযা
কিমকাসি পুঞ্ঞন্তি কিং দানসীলাদিপ্পভেদেসু কীদিসং পুজ্জভাৰফলনিব্বত্তনতো, যত্থ সযং উপ্পন্নং, তং সন্তানং পুনাতি ৰিসোধেতীতি চ ‘‘পুঞ্ঞ’’ন্তি লদ্ধনামং সুচরিতং কুসলকম্মং অকাসি, উপচিনি নিব্বত্তেসীতি অত্থো। জলিতানুভাৰাতি সব্বসো ৰিজ্জোতমানপুঞ্ঞিদ্ধিকা।
কস্মা পনেত্থ ‘‘মনুস্সভূতা কিমকাসি পুঞ্ঞ’’ন্তি ৰুত্তং, কিং অঞ্ঞাসু গতীসু পুঞ্ঞকিরিযা নত্থীতি? নো নত্থি। যস্মা
অথ ৰা অঞ্ঞাসু গতীসু একন্তসুখতায একন্তদুক্খতায দুক্খবহুলতায চ পুঞ্ঞকিরিযায ওকাসো ন সুলভরূপো সপ্পুরিসূপনিস্সযাদিপচ্চযসমৰাযস্স সুদুল্লভভাৰতো। কদাচি উপ্পজ্জমানোপি যথাৰুত্তকারণেন উল়ারো ৰিপুলো ন চ হোতি, মনুস্সগতিযং পন সুখবহুলতায পুঞ্ঞকিরিযায ওকাসো সুলভরূপো সপ্পুরিসূপনিস্সযাদিপচ্চযসমৰাযস্স যেভুয্যেন সুলভভাৰতো। যঞ্চ তত্থ দুক্খং উপ্পজ্জতি, তম্পি ৰিসেসতো পুঞ্ঞকিরিযায
৪. এৰং পন থেরেন পুচ্ছিতা সা দেৰতা পঞ্হং ৰিস্সজ্জেসি। তমত্থং দস্সেতুং ‘‘সা দেৰতা অত্তমনা’’তি গাথা ৰুত্তা। কেন পনাযং গাথা ৰুত্তা? ধম্মসঙ্গাহকেহি। তত্থ সাতি যা পুব্বে ‘‘পুচ্ছামি তং দেৰি মহানুভাৰে’’তি ৰুত্তা, সা। দেৰতাতি দেৰপুত্তোপি ব্রহ্মাপি দেৰধীতাপি ৰুচ্চতি। ‘‘অথ খো অঞ্ঞতরা দেৰতা অভিক্কন্তায রত্তিযা অভিক্কন্তৰণ্ণা’’তিআদীসু (সং॰ নি॰ ১.১; খু॰ পা॰ ৫.১) হি দেৰপুত্তো ‘‘দেৰতা’’তি ৰুত্তো দেৰোযেৰ দেৰতাতি কত্ৰা। তথা ‘‘তা দেৰতা সত্তসতা উল়ারা, ব্রহ্মৰিমানা অভিনিক্খমিত্ৰা’’তিআদীসু ব্রহ্মানো।
‘‘অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেন, যা ত্ৰং তিট্ঠসি দেৰতে।
ওভাসেন্তী দিসা সব্বা, ওসধী ৰিয তারকা’’তি॥ (ৰি॰ ৰ॰ ৭৫) –
আদীসু দেৰধীতা। ইধাপি দেৰধীতা এৰ দট্ঠব্বা। অত্তমনাতি তুট্ঠমনা পীতিসোমনস্সেহি গহিতমনা। পীতিসোমনস্সসহগতঞ্হি চিত্তং দোমনস্সস্স অনোকাসতো তেহি তং সকং কত্ৰা গহিতং ৰিয হোতি। অত্তমনাতি ৰা সকমনা। অনৰজ্জপীতিসোমনস্সসম্পযুত্তঞ্হি চিত্তং সম্পতি আযতিঞ্চ তংসমঙ্গিনো হিতসুখাৰহতো ‘‘সক’’ন্তি ৰত্তব্বতং লভতি, ন ইতরং।
মোগ্গল্লানেনাতি মোগ্গল্লানগোত্তস্স ব্রাহ্মণমহাসালস্স পুত্তভাৰতো সো মহাথেরো গোত্তৰসেন ‘‘মোগ্গল্লানো’’তি পঞ্ঞাতো, তেন মোগ্গল্লানেন পুচ্ছিতাতি দিট্ঠসংসন্দনৰসেন পুচ্ছিতা, অত্তমনা সা দেৰতা পঞ্হং ব্যাকাসীতি যোজনা। অত্তমনতা চস্সা ‘‘তম্পি নাম পরিত্তকম্পি কম্মং এৰং মহতিযা দিব্বসম্পত্তিযা কারণং অহোসী’’তি পুব্বেপি সা অত্তনো পুঞ্ঞফলং
পঞ্হন্তি ঞাতুং ইচ্ছিতং তং অত্থং ৰিযাকাসি কথেসি ৰিস্সজ্জেসি। কথং পন ব্যাকাসি? পুট্ঠাতি পুট্ঠাকারতো, পুচ্ছিতাকারেনেৰাতি অত্থো। এত্থ হি ‘‘পুচ্ছিতা’’তি ৰত্ৰা পুন ‘‘পুট্ঠা’’তি ৰচনং ৰিসেসত্থনিযমনং দট্ঠব্বং। সিদ্ধে হি সতি আরম্ভো ৰিসেসত্থঞাপকোৰ হোতি। কো পনেসো ৰিসেসত্থো? ব্যাকরণস্স পুচ্ছানুরূপতা। যঞ্হি কম্মফলং দস্সেত্ৰা তস্স কারণভূতং কম্মং পুচ্ছিতং, তদুভযস্স অঞ্ঞমঞ্ঞানুরূপভাৰৰিভাৰনা। যেন চ আকারেন পুচ্ছা পৰত্তা অত্থতো চ ব্যঞ্জনতো চ, তদাকারস্স ব্যাকরণস্স পুচ্ছানুরূপতা, তথা চেৰ ৰিস্সজ্জনং পৰত্তং। ইতি ইমস্স ৰিসেসস্স ঞাপনত্থং ‘‘পুচ্ছিতা’’তি ৰত্ৰা পুন ‘‘পুট্ঠা’’তি ৰুত্তং।
‘‘পুচ্ছিতা’’তি ৰা তায দেৰতায ৰিসেসনমুখেন পুট্ঠভাৰস্স পঞ্হব্যাকরণস্স চ কারণকিত্তনং। ইদং ৰুত্তং হোতি – ‘‘কেন তেতাদিসো ৰণ্ণো’’তিআদিনা থেরেন পুচ্ছীযতীতি যস্স কম্মস্সিদং ফলন্তি ইদং ‘‘পঞ্হ’’ন্তি ৰুত্তস্স অত্থস্স সরূপদস্সনং। অযং চেত্থ অত্থো – ইদং পুচ্ছন্তস্স পুচ্ছিযমানায চ পচ্চক্খভূতং অনন্তরং ৰুত্তপ্পকারং পুঞ্ঞফলং, যস্স কম্মস্স তং ঞাতুং ইচ্ছিতত্তা পঞ্হন্তি ৰুত্তং পুঞ্ঞকম্মং ব্যাকাসীতি।
৫. অহং মনুস্সেসূতিআদি পঞ্হস্স ব্যাকরণাকারো। তত্থ অহন্তি দেৰতা অত্তানং নিদ্দিসতি। ‘‘মনুস্সেসূ’’তি ৰত্ৰা পুন ‘‘মনুস্সভূতা’’তি ৰচনং তদা অত্তনি মনুস্সগুণানং ৰিজ্জমানতাদস্সনত্থং। যো হি মনুস্সজাতিকোৰ সমানো পাণাতিপাতাদিং অকত্তব্বং কত্ৰা দণ্ডারহো তত্থ তত্থ রাজাদিতো হত্থচ্ছেদাদিকম্মকারণং পাপুণন্তো মনুস্সনেরযিকো নাম। অপরো মনুস্সজাতিকোৰ সমানো পুব্বেকতকম্মুনা ঘাসচ্ছাদনম্পি ন লভতি, খুপ্পিপাসাভিভূতো দুক্খবহুলো কত্থচি পতিট্ঠং অলভমানো ৰিচরতি, অযং মনুস্সপেতো মনুস্সতিরচ্ছানো নাম। যো পন অত্তনো হিতাহিতং জানন্তো কম্মফলং সদ্দহন্তো হিরোত্তপ্পসম্পন্নো দযাপন্নো সব্বসত্তেসু সংৰেগবহুলো অকুসলকম্মপথে পরমত্থতো মনুস্সো নাম। অযম্পি তাদিসা অহোসি। তেন ৰুত্তং ‘‘মনুস্সেসু মনুস্সভূতা’’তি। মনুস্সে সত্তনিকাযে মনুস্সভাৰং পত্তা মনুস্সধম্মঞ্চ অপ্পহায ঠিতাতি অত্থো।
অব্ভাগতানন্তি অভিআগতানং, সম্পত্তআগন্তুকানন্তি অত্থো। দুৰিধা হি আগন্তুকা অতিথি অব্ভাগতোতি। তেসু কতপরিচযো আগন্তুকো অতিথি, অকতপরিচযো অব্ভাগতো। কতপরিচযো অকতপরিচযোপি ৰা পুরেতরং আগতো অতিথি, ভোজনৰেলাযং উপট্ঠিতো সম্পতি আগতো অব্ভাগতো। নিমন্তিতো ৰা ভত্তেন অতিথি, অনিমন্তিতো অব্ভাগতো। অযং পন অকতপরিচযো অনিমন্তিতো সম্পতি আগতো চ, তং সন্ধাযাহ ‘‘অব্ভাগতান’’ন্তি, গরুকারেন পনেত্থ বহুৰচনং ৰুত্তং। আসতি নিসীদতি এত্থাতি আসনং। যংকিঞ্চি নিসীদনযোগ্গং, ইধ পন পীঠং অধিপ্পেতং, তস্স চ অপ্পকত্তা অনুল়ারত্তা চ ‘‘আসনক’’ন্তি আহ। অদাসিন্তি ‘‘ইদমস্স থেরস্স দিন্নং ময্হং মহপ্ফলং ভৰিস্সতি মহানিসংস’’ন্তি সঞ্জাতসোমনস্সা কম্মং কম্মফলঞ্চ সদ্দহিত্ৰা তস্স থেরস্স পরিভোগত্থায অদাসিং, নিরপেক্খপরিচ্চাগৰসেন পরিচ্চজিন্তি অত্থো।
অভিৰাদযিন্তি অভিৰাদনমকাসিং, পঞ্চপতিট্ঠিতেন দক্খিণেয্যপুগ্গলে ৰন্দিন্তি অন্তো। ৰন্দমানা হি তং তাযেৰ ৰন্দনকিরিযায ৰন্দিযমানং ‘‘সুখিনী হোহি, অরোগা হোহী’’তিআদিনা আসিৰাদং অত্থতো ৰদাপেসি অঞ্জলিকং অকাসিন্তি দসনখসমোধানসমুজ্জলং অঞ্জলিং সিরসি পগ্গণ্হন্তী গুণৰিসিট্ঠানং অপচাযনং অকাসিন্তি যথানুভাৰন্তি যথাবলং, তদা মম ৰিজ্জমানৰিভৰানুরূপন্তি অত্থো। অদাসি দানন্তি অন্নপানাদিদেয্যধম্মপরিচ্চাগেন দক্খিণেয্যং ভোজেন্তী দানমযং পুঞ্ঞং পসৰিং।
এত্থ চ ‘‘অহ’’ন্তি ইদং কম্মস্স ফলস্স চ একসন্ততিপতিততাদস্সনেন সম্বন্ধভাৰদস্সনং, ‘‘মনুস্সেসু মনুস্সভূতা’’তি ইদং তস্সা পুঞ্ঞকিরিযায অধিট্ঠানভূতসন্তানৰিসেসদস্সনং, ‘‘অব্ভাগতান’’ন্তি ইদং চিত্তসম্পত্তিদস্সনঞ্চেৰ খেত্তসম্পত্তিদস্সনঞ্চ
৬. তেনাতি তেন যথাৰুত্তেন পুঞ্ঞেন হেতুভূতেন। মেতি অযং মে-সদ্দো ‘‘কিচ্ছেন মে অধিগতং, হলং দানি পকাসিতু’’ন্তিআদীসু (দী॰ নি॰ ২.৬৫; ম॰ নি॰ ১.২৮১; সং॰ নি॰ ১.১৭২) করণে আগতো, মযাতি অত্থো। ‘‘সাধু মে, ভন্তে, ভগৰা সংখিত্তেন ধম্মং দেসেতূ’’তিআদীসু (সং॰ নি॰ ৩.১৮২; অ॰ নি॰ ৪.২৫৭) সম্পদানে, ময্হন্তি অত্থো। ‘‘পুব্বেৰ মে, ভিক্খৰে, সম্বোধা অনভিসম্বুদ্ধস্স বোধিসত্তস্সেৰ সতো’’তিআদীসু (ম॰ নি॰ ১.২০৬; সং॰ নি॰ ৪.১৪; অ॰ নি॰ ৩.১০৪) সামিঅত্থে আগতো, ইধাপি সামিঅত্থে এৰ, মমাতি অত্থো। স্ৰাযং মে-সদ্দো তেন মে পুঞ্ঞেনাতি চ মে এতাদিসোতি চ উভযত্থ সম্বন্ধিতব্বো। সেসং ৰুত্তনযমেৰ।
এৰং তায দেৰতায পঞ্হে ব্যাকতে আযস্মা মহামোগ্গল্লানো ৰিত্থারেন ধম্মং দেসেসি। সা দেসনা সপরিৰারায তস্সা দেৰতায সাত্থিকা অহোসি। থেরো ততো মনুস্সলোকং আগন্ত্ৰা সব্বং তং পৰত্তিং ভগৰতো আরোচেসি। ভগৰা
পঠমপীঠৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
২. দুতিযপীঠৰিমানৰণ্ণনা
পীঠং তে ৰেল়ুরিযমযন্তি দুতিযপীঠৰিমানং। তস্স অট্ঠুপ্পত্তি চ অত্থৰণ্ণনা চ পঠমে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা। অযং পন ৰিসেসো – সাৰত্থিৰাসিনী কির একা ইত্থী অত্তনো গেহং পিণ্ডায পৰিট্ঠং একং থেরং পস্সিত্ৰা পসন্নচিত্তা তস্স আসনং দেন্তী অত্তনো পীঠং উপরি নীলৰত্থেন অত্থরিত্ৰা অদাসি। তেন তস্সা দেৰলোকে নিব্বত্তায ৰেল়ুরিযমযং পল্লঙ্কৰিমানং নিব্বত্তং। তেন ৰুত্তং –
৮.
‘‘পীঠং তে ৰেল়ুরিযমযং উল়ারং, মনোজৰং গচ্ছতি যেনকামং।
অলঙ্কতে মল্যধরে সুৰত্থে, ওভাসসি ৰিজ্জুরিৰব্ভ কূটং॥
৯.
‘‘কেন
উপ্পজ্জন্তি চ তে ভোগা, যে কেচি মনসো পিযা॥
১০.
‘‘পুচ্ছামি তং দেৰি মহানুভাৰে, মনুস্সভূতা কিমকাসি পুঞ্ঞং।
কেনাসি এৰং জলিতানুভাৰা, ৰণ্ণো চ তে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥
১১.
‘‘সা দেৰতা অত্তমনা, মোগ্গল্লানেন পুচ্ছিতা।
পঞ্হং পুট্ঠা ৰিযাকাসি, যস্স কম্মস্সিদং ফলং’’॥
১২.
‘‘অহং মনুস্সেসু মনুস্সভূতা, অব্ভাগতানাসনকং অদাসিং।
অভিৰাদযিং অঞ্জলিকং অকাসিং, যথানুভাৰঞ্চ অদাসি দানং॥
১৩.
‘‘তেন
উপ্পজ্জন্তি চ মে ভোগা, যে কেচি মনসো পিযা॥
১৪.
‘‘অক্খামি
তেনম্হি এৰং জলিতানুভাৰা, ৰণ্ণো চ মে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥
৮. তত্থ ৰেল়ুরিযমযন্তি ৰেল়ুরিযমণিমযং। ৰেল়ুরিযমণি নাম ৰিল়ূরপব্বতস্স ৰিল়ূরগামস্স চ অৰিদূরে উপ্পজ্জনকমণি। তস্স কির ৰিল়ূরগামট্ঠানে আকরো, ৰিল়ূরস্স পন অৰিদূরে ভৰত্তা ৰেল়ুরিযন্তেৰ পঞ্ঞাযিত্থ। তংসদিসৰণ্ণনিভতায দেৰলোকেপিস্স তথেৰ নামং জাতং যথা তং মনুস্সলোকে লদ্ধনামৰসেনেৰ দেৰলোকে দেৰপুত্তানং। তং পন মযূরগীৰৰণ্ণং ৰা হোতি, ৰাযসপত্তৰণ্ণং ৰা, সিনিদ্ধৰেণুপত্তৰণ্ণং ৰা। ইধ পন মযূরগীৰৰণ্ণং ৰেদিতব্বং। সেসং সব্বং পঠমপীঠৰিমানে ৰুত্তসদিসমেৰাতি।
দুতিযপীঠৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
৩. ততিযপীঠৰিমানৰণ্ণনা
পীঠং তে সোৰণ্ণমযন্তি ততিযপীঠৰিমানং। তস্স ৰত্থু রাজগহে সমুট্ঠিতং। অঞ্ঞতরো কির
১৫.
‘‘পীঠং তে সোৰণ্ণমযং উল়ারং, মনোজৰং গচ্ছতি যেনকামং।
অলঙ্কতে মল্যধরে সুৰত্থে,ওভাসসি ৰিজ্জুরিৰব্ভকূটং॥
১৬.
‘‘কেন তেতাদিসো ৰণ্ণো, কেন তে ইধ মিজ্ঝতি।
উপ্পজ্জন্তি চ তে ভোগা, যে কেচি মনসো পিযা॥
১৭.
‘‘পুচ্ছামি তং দেৰি মহানুভাৰে, মনুস্সভূতা কিমকাসি পুঞ্ঞং।
কেনাসি এৰং জলিতানুভাৰা, ৰণ্ণো চ তে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥
১৮.
‘‘সা দেৰতা অত্তমনা, মোগ্গল্লানেন পুচ্ছিতা।
পঞ্হং পুট্ঠা ৰিযাকাসি, যস্স কম্মস্সিদং ফলং’’॥
১৯.
‘‘অপ্পস্স কম্মস্স ফলং মমেদং, যেনম্হি এৰং জলিতানুভাৰা।
অহং মনুস্সেসু মনুস্সভূতা, পুরিমায জাতিযা মনুস্সলোকে॥
২০.
‘‘অদ্দসং ৰিরজং ভিক্খুং, ৰিপ্পসন্নমনাৰিলং।
তস্স অদাসহং পীঠং, পসন্না সেহি পাণিভি॥
২১.
‘‘তেন
উপ্পজ্জন্তী চ মে ভোগা, যে কেচি মনসো পিযা॥
২২.
‘‘অক্খামি তে ভিক্খু মহানুভাৰ, মনুস্সভূতা যমকাসি পুঞ্ঞং।
তেনম্হি এৰং জলিতানুভাৰা, ৰণ্ণো চ মে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥
১৯. যঞ্চ পুরিমায জাতিযা মনুস্সলোকেতিআদি, এত্থ জাতি-সদ্দো অত্থেৰ সঙ্খতলক্খণে ‘‘জাতি দ্ৰীহি খন্ধেহি সঙ্গহিতা’’তিআদীসু (ধাতু॰ ৭১)। অত্থি নিকাযে ‘‘নিগণ্ঠা নাম সমণজাতী’’তিআদীসু (অ॰ নি॰ ৩.৭১)। অত্থি পটিসন্ধিযং ‘‘যং মাতুকুচ্ছিস্মিং পঠমং চিত্তং উপ্পন্নং, পঠমং ৰিঞ্ঞাণং পাতুভূতং, তদুপাদায সাৰস্স জাতী’’তিআদীসু (মহাৰ॰ ১২৪)। অত্থি কুলে ‘‘অক্খিত্তো অনুপকুট্ঠো জাতিৰাদেনা’’তিআদীসু (দী॰ নি॰ ১.৩০৩)। অত্থি পসুতিযং ‘‘সম্পতিজাতো, আনন্দ, বোধিসত্তো’’তিআদীসু (দী॰ নি॰ ২.৩১; ম॰ নি॰ ৩.২০৭)। অত্থি ভৰে ‘‘একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো’’তিআদীসু (দী॰ নি॰ ১.২৪৪; ম॰ নি॰ ১.৫৩)। ইধাপি ভৰে এৰ দট্ঠব্বো। তস্মা পুরিমায জাতিযা পুরিমস্মিং ভৰে অনন্তরাতীতে পুরিমে অত্তভাৰেতি অত্থো। ভুম্মত্থে হিদং করণৰচনং। মনুস্সলোকেতি মনুস্সলোকভৰে, রাজগহং সন্ধায ৰদতি। ওকাসলোকো হি ইধ অধিপ্পেতো, সত্তলোকো পন ‘‘মনুস্সেসূ’’তি ইমিনা ৰুত্তোযেৰ।
২০. অদ্দসন্তি অদ্দক্খিং। ৰিরজন্তি ৰিগতরাগাদিরজত্তা ৰিরজং। ভিক্খুন্তি ভিন্নকিলেসত্তা ভিক্খুং, সব্বসো কিলেসকালুস্সিযাভাৰেন ৰিপ্পসন্নচিত্ততায ৰিপ্পসন্নং, অনাৰিলসঙ্কপ্পতায অনাৰিলং। পুরিমং পুরিমঞ্চেত্থ পদং পচ্ছিমস্স পচ্ছিমস্স কারণৰচনং, ৰিগতরাগাদিরজত্তা ভিন্নকিলেসতায ভিক্খুং, ভিন্নকিলেসত্তা কিলেসকালুস্সিযাভাৰেন ৰিপ্পসন্নং, ৰিপ্পসন্নমনত্তা অনাৰিলন্তি। পচ্ছিমং পচ্ছিমং ৰা পদং পুরিমস্স পুরিমস্স কারণৰচনং, ৰিরজং ভিক্খুগুণযোগতো। ভিন্নকিলেসো হি ভিক্খু। ভিক্খুং ৰিপ্পসন্নভাৰতো। কিলেসকালুস্সিযাভাৰেন ৰিপ্পসন্নমানসো হি ভিক্খু। ৰিপ্পসন্নং অনাৰিলসঙ্কপ্পভাৰতোতি অদাসহন্তি অদাসিং অহং। পীঠন্তি তদা মম সন্তিকে ৰিজ্জমানং ভদ্দপীঠং। পসন্নাতি কম্মফলসদ্ধায রতনত্তযসদ্ধায চ পসন্নচিত্তা। সেহি পাণিভীতি অঞ্ঞং অনাণাপেত্ৰা অত্তনো হত্থেহি উপনীয পীঠং পঞ্ঞাপেত্ৰা অদাসিন্তি অত্থো।
এত্থ
ততিযপীঠৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
৪. চতুত্থপীঠৰিমানৰণ্ণনা
পীঠং তে ৰেল়ুরিযমযন্তি চতুত্থপীঠৰিমানং। ইমস্সাপি ৰত্থু রাজগহে সমুট্ঠিতং, তং দুতিযৰিমানে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং। নীলৰত্থেন হি অত্থরিত্ৰা পীঠস্স দিন্নত্তা ইমিস্সাপি ৰিমানং ৰেল়ুরিযমযং নিব্বত্তং। সেসং পঠমৰিমানে ৰুত্তসদিসং। তেন ৰুত্তং –
২৩.
‘‘পীঠং তে ৰেল়ুরিযমযং উল়ারং, মনোজৰং গচ্ছতি যেনকামং।
অলঙ্কতে মল্যধরে সুৰত্থে, ওভাসসি ৰিজ্জুরিৰব্ভকূটং॥
২৪.
‘‘কেন তেতাদিসো ৰণ্ণো, কেন তে ইধ মিজ্ঝতি।
উপ্পজ্জন্তি চ তে ভোগা, যে কেচি মনসো পিযা॥
২৫.
‘‘পুচ্ছামি তং দেৰি মহানুভাৰে, মনুস্সভূতা কিমকাসি পুঞ্ঞং।
কেনাসি এৰং জলিতানুভাৰা, ৰণ্ণো চ তে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥
২৬.
‘‘সা
পঞ্হং পুট্ঠা ৰিযাকাসি, যস্স কম্মস্সিদং ফলং’’॥
২৭.
‘‘অপ্পস্স
অহং মনুস্সেসু মনুস্সভূতা, পুরিমায জাতিযা মনুস্সলোকে॥
২৮.
‘‘অদ্দসং
তস্স অদাসহং পীঠং, পসন্না সেহি পাণিভি॥
২৯.
‘‘তেন মেতাদিসো ৰণ্ণো, তেন মে ইধ মিজ্ঝতি।
উপ্পজ্জন্তি চ মে ভোগা, যে কেচি মনসো পিযা॥
৩০.
‘‘অক্খামি তে ভিক্খু মহানুভাৰ, মনুস্সভূতা যমকাসি পুঞ্ঞং।
তেনম্হি এৰং জলিতানুভাৰা, ৰণ্ণো চ মে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥
এত্থাপি হি নীলৰত্থেন অত্থরিত্ৰা পীঠস্স দিন্নত্তা ইমিস্সাপি ৰিমানং ৰেল়ুরিযমযং নিব্বত্তং। তেনেৰেত্থ ‘‘পীঠং তে ৰেল়ুরিযময’’ন্তি আদিতো আগতং। সেসং ততিযসদিসমেৰাতি তত্থ ৰুত্তনযেনেৰ অত্থো ৰেদিতব্বো।
চতুত্থপীঠৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
৫. কুঞ্জরৰিমানৰণ্ণনা
কুঞ্জরো তে ৰরারোহোতি কুঞ্জরৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি ৰেল়ুৰনে কলন্দকনিৰাপে। অথেকদিৰসং রাজগহনগরে নক্খত্তং ঘোসিতং। নাগরা ৰীথিযো সোধেত্ৰা ৰালুকং ওকিরিত্ৰা লাজপঞ্চমকানি পুপ্ফানি ৰিপ্পকিরিংসু, গেহদ্ৰারে গেহদ্ৰারে কদলিযো চ পুণ্ণঘটে চ ঠপেসুং, যথাৰিভৰং নানাৰিরাগৰণ্ণৰিচিত্তা ধজপটাকাদযো
তেন চ সমযেন রাজগহৰাসিনী একা কুলধীতা রঞ্ঞো তং ৰিভৰসম্পত্তিং সিরিসোভগ্গং রাজানুভাৰঞ্চ পস্সিত্ৰা অচ্ছরিযব্ভুতচিত্তজাতা ‘‘অযং দেৰিদ্ধিসদিসা ৰিভৰসম্পত্তি কীদিসেন নু খো কম্মুনা লব্ভতী’’তি পণ্ডিতসম্মতে পুচ্ছি। তে তস্সা কথেসুং ‘‘ভদ্দে, পুঞ্ঞকম্মং নাম চিন্তামণিসদিসং কপ্পরুক্খসদিসং, খেত্তসম্পত্তিযা চিত্তসম্পত্তিযা চ সতি যং
মাতাপিতরো চস্সা অহতং ৰত্থযুগং নৰপীঠং একং পদুমকলাপং সপ্পিমধুসক্খরা তণ্ডুলখীরানি চ পরিভোগত্থায পেসেসুং। সা তানি দিস্ৰা ‘‘অহঞ্চ দানং দাতুকামা, অযঞ্চ মে দেয্যধম্মো লদ্ধো’’তি তুট্ঠমানসা দুতিযদিৰসে দানং সজ্জেন্তী অপ্পোদকমধুপাযাসং সম্পাদেত্ৰা, তস্স পরিৰারভাৰেন অঞ্ঞম্পি বহুং খাদনীযভোজনীযং পটিযাদেত্ৰা দানগ্গে গন্ধপরিভণ্ডং কত্ৰা ৰিকসিতপদুমপত্তকিঞ্জক্খকেসরোপসোভিতেসু পদুমেসু আসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা, অহতেন সেতৰত্থেন অত্থরিত্ৰা আসনস্স চতুন্নং পাদানং উপরি চত্তারি পদুমানি মালাগুল়ঞ্চ ঠপেত্ৰা, আসনস্স উপরি ৰিতানং বন্ধিত্ৰা মালাদামওলম্বকদামানি ওলম্বিত্ৰা, আসনস্স সমন্ততো ভূমিং সকেসরেহি পদুমপত্তেহি
অথেৰং কতদানূপকরণসংৰিধানা সীসংন্হাতা সুদ্ধৰত্থনিৰত্থা সুদ্ধুত্তরাসঙ্গা ৰেলং সল্লক্খেত্ৰা একং দাসিং আণাপেসি ‘‘গচ্ছ জে, অম্হাকং তাদিসং দক্খিণেয্যং পরিযেসাহী’’তি। তেন চ সমযেন আযস্মা সারিপুত্তো সহস্সথৰিকং নিক্খিপন্তো ৰিয রাজগহে পিণ্ডায চরন্তো অন্তরৰীথিং পটিপন্নো হোতি। অথ সা দাসী থেরং ৰন্দিত্ৰা আহ ‘‘ভন্তে, তুম্হাকং পত্তং মে দেথা’’তি। ‘‘একিস্সা উপাসিকায অনুগ্গহত্থং ইতো এথা’’তি চ আহ। থেরো তস্সা পত্তং অদাসি। সা থেরং গেহং পৰেসেসি। অথ সা ইত্থী থেরস্স পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা আসনং দস্সেত্ৰা ‘‘নিসীদথ, ভন্তে, ইদমাসনং পঞ্ঞত্ত’’ন্তি ৰত্ৰা থেরে তত্থ নিসিন্নে সকেসরেহি পদুমপত্তেহি থেরং পূজযমানা আসনস্স সমন্ততো ওকিরিত্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা সপ্পিমধুসক্খরাসম্মিস্সেন অপ্পোদকমধুপাযাসেন পরিৰিসি। পরিৰিসন্তী চ ‘‘ইমস্স মে পুঞ্ঞস্সানুভাৰেন দিব্বগজকূটাগারপল্লঙ্কসোভিতা দিব্বসম্পত্তিযো হোন্তু, সব্বাসু পৰত্তীসু পদুমা নাম মা ৰিগতা হোন্তূ’’তি পত্থনং অকাসি। পুন থেরে কতভত্তকিচ্চে পত্তং ধোৰিত্ৰা সপ্পিমধুসক্খরাহি পূরেত্ৰা পল্লঙ্কে অত্থতং সাটকং চুম্বটকং কত্ৰা থেরস্স হত্থে ঠপেত্ৰা থেরে চ অনুমোদনং কত্ৰা পক্কমন্তে দ্ৰে পুরিসে আণাপেসি ‘‘থেরস্স হত্থে পত্তং ইমঞ্চ পল্লঙ্কং ৰিহারং নেত্ৰা থেরস্স নিয্যাতেত্ৰা আগচ্ছথা’’তি। তে তথা অকংসু।
সা
৩১.
‘‘কুঞ্জরো তে ৰরারোহো, নানারতনকপ্পনো।
রুচিরো থামৰা জৰসম্পন্নো, আকাসম্হি সমীহতি॥
৩২.
‘‘পদুমি পদ্মপত্তক্খি, পদ্মুপ্পলজুতিন্ধরো।
পদ্মচুণ্ণাভিকিণ্ণঙ্গো, সোণ্ণপোক্খরমালধা॥
৩৩.
‘‘পদুমানুসটং মগ্গং, পদ্মপত্তৰিভূসিতং।
ঠিতং ৰগ্গু মনুগ্ঘাতী, মিতং গচ্ছতি ৰারণো॥
৩৪.
‘‘তস্স পক্কমমানস্স, সোণ্ণকংসা রতিস্সরা।
তেসং সুয্যতি নিগ্ঘোসো, তূরিযে পঞ্চঙ্গিকে যথা॥
৩৫.
‘‘তস্স নাগস্স খন্ধম্হি, সুচিৰত্থা অলঙ্কতা।
মহন্তং অচ্ছরাসঙ্ঘং, ৰণ্ণেন অতিরোচসি॥
৩৬.
‘‘দানস্স
অথো অঞ্জলিকম্মস্স, তং মে অক্খাহি পুচ্ছিতা’’তি॥ – আহ।
৩১. তত্থ কুঞ্জরো তে ৰরারোহোতি কুঞ্জে গিরিতটে রমতি অভিরমতি, তত্থ ৰা রৰতি কোঞ্চনাদং নদন্তো ৰিচরতি। কুং ৰা পথৰিং তদভিঘাতেন জরযতীতি কুঞ্জরো, গিরিচরাদিভেদো মনুস্সলোকে হত্থী, অযং পন কীল়নকালে কুঞ্জরসদিসতায এৰং ৰুত্তো। আরুয্হতীতি নানারতনকপ্পনোতি নানাৰিধানি রতনানি এতেসন্তি নানারতনা, কুম্ভালঙ্কারাদিহত্থালঙ্কারা। তেহি ৰিহিতো কপ্পন্নো সন্নাহো যস্স সো নানারতনকপ্পনো। রুচিং অভিরতিং দেতীতি রুচিরো, মনুঞ্ঞোতি অত্থো। থামৰাতি থিরো, বলৰাতি অত্থো। জৰসম্পন্নোতি সম্পন্নজৰো, সীঘজৰোতি ৰুত্তং হোতি। আকাসম্হি সমীহতীতি আকাসে অন্তলিক্খে সম্মা ঈহতি, আরুল়্হানং খোভং অকরোন্তো চরতি গচ্ছতীতি অত্থো।
৩২. পদুমীতি পদুমসমানৰণ্ণতায ‘‘পদুম’’ন্তি লদ্ধনামেন কুম্ভৰণ্ণেন সমন্নাগতত্তা পদুমী। পদ্মপত্তক্খীতি কমলদলসদিসনযনে, আলপনমেতং তস্সা দেৰতায। পদ্মুপ্পলজুতিন্ধরোতি দিব্বপদুমুপ্পলমালালঙ্কতসরীরতায তহং তহং ৰিপ্ফুরন্তং ৰিজ্জোতমানং পদুমুপ্পলজুতিং ধারেতীতি পদুমুপ্পলজুতিন্ধরো। পদ্মচুণ্ণাভিকিণ্ণঙ্গোতি সোণ্ণপোক্খরমালধাতি হেমমযকমলমালাভারী।
৩৩. পদুমানুসটং মগ্গং পদ্মপত্তৰিভূসিতন্তি হত্থিনো পদনিক্খেপে পদনিক্খেপে তস্স পাদং সন্ধারেন্তেহি মহন্তেহি পদুমেহি অনুসটং ৰিপ্পকিণ্ণং, নানাৰিরাগৰণ্ণেহি তেসংযেৰ চ পত্তেহি ইতো চিতো চ পরিব্ভমন্তেহি ৰিসেসতো মণ্ডিততায ৰিভূসিতং মগ্গং গচ্ছতীতি যোজনা। ঠিতন্তি ইদং মগ্গৰিসেসনং, পদুমপত্তৰিভূসিতং হুত্ৰা ঠিতং মগ্গন্তি অত্থো। ৰগ্গূতি চারু, কিরিযাৰিসেসনঞ্চেতং, ম-কারো পদসন্ধিকরো। অনুগ্ঘাতীতি ন উগ্ঘাতি, অত্তনো উপরি নিসিন্নানং ঈসকম্পি খোভং অকরোন্তোতি অত্থো। মিতন্তি নিম্মিতং, নিক্খেপপদং ৰীতিক্কমন্তি অত্থো। অযঞ্হেত্থ অত্থো ‘‘ৰগ্গু চারু পদনিক্খেপং কত্ৰা গচ্ছতী’’তি। মিতন্তি ৰা পরিমিতং পমাণযুত্তং, নাতিসীঘং, নাতিসণিকন্তি ৰুত্তং হোতি। ৰারণোতি হত্থী। সো হি পচ্চত্থিকৰারণতো গমনপরিক্কিলেসৰারণতো চ ‘‘ৰারণো’’তি ৰুচ্চতি।
৩৪. তস্স পক্কমমানস্স, সোণ্ণসংকা রতিস্সরাতি তস্স যথাৰুত্তস্স কুঞ্জরস্স গচ্ছন্তস্স সোণ্ণকংসা সুৰণ্ণমযা ঘণ্টা রতিস্সরা রমণীযসদ্দা মনুঞ্ঞনিগ্ঘোসা ওলম্বন্তীতি অধিপ্পাযো। তস্স হি কুঞ্জরস্স উভোসু পস্সেসু মহাকোলম্বপ্পমাণা মণিমুত্তাদিখচিতা হেমমযা অনেকসতা মহন্তিযো ঘণ্টা তহং তহং ওলম্বমানা পচলন্তি, যতো ছেকেন গন্ধব্বকেন পযুত্তৰাদিততো অতিৰিয মনোহরসদ্দো নিচ্ছরতি ‘‘তেসং সুয্যতি নিগ্ঘোসো, তূরিযে পঞ্চঙ্গিকে যথা’’তি। তস্সত্থো – যথা নাম আততং ৰিততং আততৰিততং ঘনং সুসিরন্তি এৰং পঞ্চঙ্গিকে তূরিযে কুসলেহি ৰাদিযমানে ঠানুপ্পত্তিযা মন্দতারৰিভাগং
৩৫. নাগস্সাতি হত্থিনাগস্স। মহন্তন্তি সম্পত্তিমহত্তেনাপি সঙ্খ্যামহত্তেনাপি মহন্তং। অচ্ছরাসঙ্ঘন্তি দেৰকঞ্ঞাসমূহং। ৰণ্ণেনাতি রূপেন।
৩৬. দানস্সাতি দানমযপুঞ্ঞস্স। সীলস্সাতি কাযিকসংৰরাদিসংৰরসীলস্স। ৰা-সদ্দো অৰুত্তৰিকপ্পনত্থো। তেন অভিৰাদনাদিং অৰুত্তং চারিত্তসীলং সঙ্গণ্হাতি।
এৰং থেরেন পুচ্ছিতা সা দেৰতা পঞ্হং ৰিস্সজ্জেসি, তমত্থং দস্সেতুং –
৩৭.
‘‘সা দেৰতা অত্তমনা, মোগ্গল্লানেন পুচ্ছিতা।
পঞ্হং পুট্ঠা ৰিযাকাসি, যস্স কম্মস্সিদং ফল’’ন্তি॥ –
অযং গাথা ধম্মসঙ্গাহকেহি ৰুত্তা, তস্সা অত্থো হেট্ঠা ৰুত্তো এৰ।
৩৮.
‘‘দিস্ৰান গুণসম্পন্নং, ঝাযিং ঝানরতং সতং।
অদাসিং পুপ্ফাভিকিণ্ণং, আসনং দুস্সসন্থতং॥
৩৯.
‘‘উপড্ঢং পদ্মমালাহং, আসনস্স সমন্ততো।
অব্ভোকিরিস্সং পত্তেহি, পসন্না সেহি পাণিভি॥
৪০.
‘‘তস্স
সক্কারো গরুকারো চ, দেৰানং অপচিতা অহং॥
৪১.
‘‘যো
পসন্নো আসনং দজ্জা, এৰং নন্দে যথা অহং॥
৪২.
‘‘তস্মা হি অত্তকামেন, মহত্তমভিকঙ্খতা।
আসনং দাতব্বং হোতি, সরীরন্তিমধারিন’’ন্তি॥ – দেৰতায ৰুত্তগাথা।
৩৮. তত্থ গুণসম্পন্নন্তি সব্বেহি সাৰকগুণেহি সমন্নাগতং, তেহি ৰা পরিপুণ্ণং। এতেন সাৰকপারমিঞাণস্স মত্থকপ্পত্তিং দস্সেতি। ঝাযিন্তি আরম্মণূপনিজ্ঝানং লক্খণূপনিজ্ঝানন্তি দুৰিধেনাপি ঝানেন ঝাযনসীলং, তেন ৰা ঝাপেতব্বং সব্বসংকিলেসপক্খং ঝাপেত্ৰা ঠিতং। ততো এৰ ঝানে রতন্তি ঝানরতং। সতন্তি সমানং, সন্তং ৰা, সপ্পুরিসন্তি অত্থো। পুপ্ফাভিকিণ্ণন্তি পুপ্ফেহি অভিকিণ্ণং, কমলদলেহি অভিপ্পকিণ্ণন্তি অত্থো। দুস্সসন্থতন্তি ৰত্থেন উপরি অত্থতং।
৩৯. উপড্ঢং পদ্মমালাহন্তি উপড্ঢং পদুমপুপ্ফং অহং। আসনস্স সমন্ততোতি থেরেন নিসিন্নস্স আসনস্স সমন্তা ভূমিযং। অব্ভোকিরিস্সন্তি অভিওকিরিং অভিপ্পকিরিং। কথং? পত্তেহীতি, তস্স উপড্ঢপদুমস্স ৰিসুং ৰিসুং কতেহি পত্তেহি পুপ্ফৰস্সাভিৰস্সনকনিযামেন ওকিরিন্তি অত্থো।
৪০. ইদং মে ঈদিসং ফলন্তি ইমিনা ‘‘কুঞ্জরো তে ৰরারোহো’’তিআদিনা থেরেন গহিতং অগ্গহিতঞ্চ আযুযসসুখরূপাদিভেদং ‘‘সক্কারো গরুকারো’’তিআদিমাহ। তেন ‘‘ন কেৰলং ভন্তে তুম্হেহি যথাৰুত্তমেৰ ইধ ময্হং পুঞ্ঞফলং, অপিচ খো ইদং দিব্বং আধিপতেয্যম্পী’’তি দস্সেতি। তত্থ সক্কারোতি আদরকিরিযা, দেৰেহি অত্তনো সক্কাতব্বতাতি অত্থো। তথা গরুকারোতি গরুকাতব্বতা। দেৰানন্তি দেৰেহি। অপচিতাতি পূজিতা।
৪১. সম্মাৰিমুত্তানন্তি সুট্ঠু ৰিমুত্তানং সব্বসংকিলেসপ্পহাযীনং। সন্তানন্তি সন্তকাযৰচীমনোকম্মানং সাধূনং। মগ্গব্রহ্মচরিযস্স চ সাসনব্রহ্মচরিযস্স চ চিণ্ণত্তা ব্রহ্মচারিনং। পসন্নো আসনং দজ্জাতি এৰং নন্দে যথা অহন্তি যথা অহং তেন আসনদানেন এতরহি নন্দামি মোদামি, এৰমেৰ অঞ্ঞোপি নন্দেয্য মোদেয্য।
৪২. তস্মাতি তেন কারণেন। হি-সদ্দো নিপাতমত্তং। অত্তকামেনাতি অত্তনো হিতকামেন। যো হি অত্তনো হিতাৰহং কম্মং করোতি, ন অহিতাৰহং, সো অত্তকামো। মহত্তন্তি ৰিপাকমহত্তং। সরীরন্তিমধারিনন্তি অন্তিমং দেহং ধারেন্তানং, খীণাসৰানন্তি অত্থো। অযঞ্হেত্থ অত্থো – যস্মা অরহতং আসনদানেন অহং এৰং দিব্বসম্পত্তিযা মোদামি, তস্মা অঞ্ঞেনাপি
কুঞ্জরৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
৬. পঠমনাৰাৰিমানৰণ্ণনা
সুৰণ্ণচ্ছদনং নাৰন্তি নাৰাৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰতি সাৰত্থিযং ৰিহরন্তে সোল়সমত্তা ভিক্খূ অঞ্ঞতরস্মিং গামকাৰাসে ৰসিত্ৰা ৰুত্থৰস্সা ‘‘ভগৰন্তং পস্সিস্সাম, ধম্মঞ্চ সুণিস্সামা’’তি সাৰত্থিং উদ্দিস্স গিম্হসমযে অদ্ধানমগ্গং পটিপন্না, অন্তরামগ্গে চ নিরুদকো কন্তারো, তে চ তত্থ ঘম্মাভিতত্তা কিলন্তা তসিতা পানীযং অলভমানা অঞ্ঞতরস্স গামস্স অৰিদূরেন গচ্ছন্তি। তত্থ অঞ্ঞতরা ইত্থী উদকভাজনং গহেত্ৰা উদকত্থায উদপানাভিমুখী গচ্ছতি। অথ তে ভিক্খূ তং দিস্ৰা ‘‘যত্থাযং ইত্থী গচ্ছতি, তত্থ গতে পানীযং লদ্ধুং সক্কা’’তি পিপাসাপরেতা তংদিসাভিমুখা গন্ত্ৰা উদপানং দিস্ৰা তস্সা অৰিদূরে অট্ঠংসু। সা ইত্থী ততো উদকং গহেত্ৰা নিৰত্তিতুকামা তে ভিক্খূ দিস্ৰা ‘‘ইমে অয্যা উদকেন অত্থিকা পিপাসিতা’’তি ঞত্ৰা গরুচিত্তীকারং উপট্ঠপেত্ৰা উদকেন নিমন্তেসি। তে পত্তথৰিকতো পরিস্সাৰনং নীহরিত্ৰা পরিস্সাৰেত্ৰা যাৰদত্থং পানীযং পিৰিত্ৰা হত্থপাদে সীতলে কত্ৰা তস্সা ইত্থিযা পানীযদানে অনুমোদনং ৰত্ৰা অগমংসু।
সা
৪৩.
‘‘সুৰণ্ণচ্ছদনং নাৰং, নারি আরুয্হ তিট্ঠসি।
ওগাহসি পোক্খরণিং, পদ্মং ছিন্দসি পাণিনা॥
৪৪.
‘‘কেন
উপ্পজ্জন্তি চ তে ভোগা, যে কেচি মনসো পিযা॥
৪৫.
‘‘পুচ্ছামি তং দেৰি মহানুভাৰে,
মনুস্সভূতা কিমকাসি পুঞ্ঞং।
কেনাসি এৰং জলিতানুভাৰা,
ৰণ্ণো চ তে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥ – আহ।
ততো থেরেন পুট্ঠায দেৰতায ৰিস্সজ্জিতাকারং দস্সেতুং সঙ্গীতিকারেহি –
৪৬.
‘‘সা দেৰতা অত্তমনা, মোগ্গল্লানেন পুচ্ছিতা।
পঞ্হং পুট্ঠা ৰিযাকাসি, যস্স কম্মস্সিদং ফল’’ন্তি॥ –
অযং গাথা ৰুত্তা।
৪৭.
‘‘অহং মনুস্সেসু মনুস্সভূতা, পুরিমায জাতিযা মনুস্সলোকে।
দিস্ৰান ভিক্খূ তসিতে কিলন্তে, উট্ঠায পাতুং উদকং অদাসিং॥
৪৮.
‘‘যো
সীতোদকা তস্স ভৰন্তি নজ্জো, পহূতমল্যা বহুপুণ্ডরীকা॥
৪৯.
‘‘তং আপগা অনুপরিযন্তি সব্বদা, সীতোদকা ৰালুকসন্থতা নদী।
অম্বা
৫০.
‘‘তংভূমিভাগেহি উপেতরূপং, ৰিমানসেট্ঠং ভুস সোভমানং।
তস্সীধ কম্মস্স অযং ৰিপাকো, এতাদিসং পুঞ্ঞকতা লভন্তি॥
৫১.
‘‘তেন মেতাদিসো ৰণ্ণো, তেন মে ইধ মিজ্ঝতি।
উপ্পজ্জন্তি চ মে ভোগা, যে কেচি মনসো পিযা॥
৫২.
‘‘অক্খামি
তেনম্হি এৰং জলিতানুভাৰা, ৰণ্ণো চ মে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥ –
অযং দেৰতায ৰিস্সজ্জিতাকারো।
৪৩. তত্থ সুৰণ্ণচ্ছদনন্তি ৰিচিত্তভিত্তিৰিরচনেহি রত্তসুৰণ্ণমযেহি উভোহি পস্সেহি পটিচ্ছাদিতব্ভন্তরতায চেৰ নানারতনসমুজ্জলিতেন কনকমযালঙ্কারেন উপরি ছাদিততায চ সুৰণ্ণচ্ছদনং। নাৰন্তি পোতং। সো হি ওরতো পারং পৰতি গচ্ছতীতি পোতো, সত্তে নেতীতি নাৰাতি চ ৰুচ্চতি। নারীতি তস্সা দেৰধীতায আলপনং। নরতি নেতীতি নরো, পুরিসো। যথা হি পঠমপকতিভূতো সত্তো ইতরায পকতিযা সেট্ঠত্থেন পুরি সেতীতি ‘‘পুরিসো’’তি ৰুচ্চতি, এৰং নযনট্ঠেন ওগাহসি পোক্খরণিন্তি সতিপি রত্তুপ্পলনীলুপ্পলাদিকে বহুৰিধে রতনমযে জলজকুসুমে পোক্খরসঙ্খাতানং দিব্বপদুমানং তত্থ যেভুয্যেন অত্থিতায ‘‘পোক্খরণী’’তি লদ্ধনামং দিব্বসরং জলৰিহাররতিযা অনুপৰিসসি পদ্মং ছিন্দসি পাণিনাতি রজতমযনাল়ং পদুমরাগরতনমযপত্তসঙ্ঘাতং কনকমযকণ্ণিকাকিঞ্জক্খকেসরং দিব্বকমলং লীলারৰিন্দং কত্তুকামতায তৰ হত্থেন ভঞ্জসি।
৪৭. তসিতেতি পিপাসিতে। কিলন্তেতি তায পিপাসায অদ্ধানপরিস্সমেন চ কিলন্তকাযে। উট্ঠাযাতি উট্ঠানৰীরিযং কত্ৰা, আলসিযং অনাপজ্জিত্ৰাতি অত্থো।
৪৮. যো ৰেতিআদিনা যথা অহং, এৰং অঞ্ঞেপি আযতনগতেন উদকদানপুঞ্ঞেন এতাদিসং ফলং পটিলভন্তীতি দিট্ঠেন অদিট্ঠস্স অনুমানৰিধিং দস্সেন্তী থেরেন পুট্ঠমত্থং সাধারণতো ৰিস্সজ্জেতি। তত্থ তস্সাতি তন্তি চ যথাৰুত্তপুঞ্ঞকারিনং পচ্চামসতি।
৪৯. অনুপরিযন্তীতি অনুরূপৰসেন পরিক্খিপন্তি। তস্স ৰসনট্ঠানপরিক্খিপনেন সোপি পরিক্খিত্তো নাম হোতি। তিলকাতি বন্ধুজীৰকপুপ্ফসদিসপুপ্ফা একা রুক্খজাতি। উদ্দালকাতি ৰাতঘাতকা, যে ‘‘রাজরুক্খা’’তিপি ৰুচ্চন্তি।
৫০. তংভূমিভাগেহীতি তাদিসেহি ভূমিভাগেহি, যথাৰুত্তপোক্খরণীনদীউয্যানৰন্তেহি ভূমিপদেসেহীতি উপেতরূপন্তি পাসংসিযভাৰেন উপেতং, তেসং পোক্খরণীআদীনং ৰসেন রমণীযসন্নিৰেসন্তি ৰুত্তং হোতি। ভুস সোভমানন্তি ভুসং অতিৰিয ৰিরোচমানং ৰিমানসেট্ঠং লভন্তীতি যোজনা। সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি।
পঠমনাৰাৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
৭. দুতিযনাৰাৰিমানৰণ্ণনা
সুৰণ্ণচ্ছদনং নাৰন্তি দুতিযনাৰাৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰতি
৫৩.
‘‘সুৰণ্ণচ্ছদনং নাৰং, নারি আরুয্হ তিট্ঠসি।
ওগাহসি পোক্খরণিং, পদ্মং ছিন্দসি পাণিনা॥
৫৪.
‘‘কেন তেতাদিসো ৰণ্ণো, কেন তে ইধ মিজ্ঝতি।
উপ্পজ্জন্তি চ তে ভোগা, যে কেচি মনসো পিযা॥
৫৫.
‘‘পুচ্ছামি তং দেৰি মহানুভাৰে, মনুস্সভূতা কিমকাসি পুঞ্ঞং।
কেনাসি এৰং জলিতানুভাৰা, ৰণ্ণো চ তে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥
৫৬.
‘‘সা
পঞ্হং পুট্ঠা ৰিযাকাসি, যস্স কম্মস্সিদং ফলং’’॥
৫৭.
‘‘অহং
দিস্ৰান ভিক্খুং তসিতং কিলন্তং, উট্ঠায পাতুং উদকং অদাসিং॥
৫৮.
‘‘যো
সীতোদকা তস্স ভৰন্তি নজ্জো, পহূতমল্যা বহুপুণ্ডরীকা॥
৫৯.
‘‘তং আপগা অনুপরিযন্তি সব্বদা, সীতোদকা ৰালুকসন্থতা নদী।
অম্বা চ সালা তিলকা চ জম্বুযো, উদ্দালকা পাটলিযো চ ফুল্লা॥
৬০.
‘‘তংভূমিভাগেহি উপেতরূপং, ৰিমানসেট্ঠং ভুস সোভমানং।
তস্সীধ কম্মস্স অযং ৰিপাকো, এতাদিসং পুঞ্ঞকতা লভন্তি॥
৬১.
‘‘তেন মেতাদিসো ৰণ্ণো, তেন মে ইধ মিজ্ঝতি।
উপ্পজ্জন্তি চ মে ভোগা, যে কেচি মনসো পিযা॥
৬২.
‘‘অক্খামি তে ভিক্খু মহানুভাৰ, মনুস্সভূতা যমকাসি পুঞ্ঞং।
তেনম্হি এৰং জলিতানুভাৰা, ৰণ্ণো চ মে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥
অত্থৰণ্ণনাসুপি ইধ একোৰ থেরোতি অপুব্বং নত্থি।
দুতিযনাৰাৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
৮. ততিযনাৰাৰিমানৰণ্ণনা
সুৰণ্ণচ্ছদনং নাৰন্তি ততিযনাৰাৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰা জনপদচারিকং চরন্তো মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং কোসলজনপদে যেন থূণং নাম ব্রাহ্মণগামো তদৰসরি। অস্সোসুং খো থূণেয্যকা ব্রাহ্মণগহপতিকা ‘‘সমণো কির গোতমো অম্হাকং গামখেত্তং অনুপ্পত্তো’’তি
ভগৰা তেসং তং ৰিপ্পকারং ঞত্ৰা তে অনুকম্পন্তো সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেন আকাসেন নদিং অতিক্কমিত্ৰা গন্ত্ৰা অনুক্কমেন থূণং ব্রাহ্মণগামং পত্ৰা মগ্গা ওক্কম্ম অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি। তেন চ সমযেন সম্বহুলা উদকহারিনিযো ভগৰতো অৰিদূরেন অতিক্কমন্তি। তস্মিঞ্চ গামে ‘‘সচে সমণো গোতমো ইধাগমিস্সতি, ন তস্স পচ্চুগ্গমনাদিকং কাতব্বং, গেহং আগতস্স চস্স সাৰকানঞ্চ ভিক্খাপি ন দাতব্বা’’তি কতিকা কতা হোতি।
তত্থ অঞ্ঞতরস্স ব্রাহ্মণস্স দাসী ঘটেন পানীযং গহেত্ৰা গচ্ছন্তী ভগৰন্তং ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতং নিসিন্নং দিস্ৰা ভিক্খূ চ মগ্গপরিস্সমেন কিলন্তে তসিতে ঞত্ৰা পসন্নচিত্তা পানীযং দাতুকামা হুত্ৰা ‘‘যদিপি মে গামৰাসিনো ‘সমণস্স গোতমস্স ন কিঞ্চি দাতব্বং, সামীচিকম্মম্পি ন কাতব্ব’ন্তি কতিকং কত্ৰা ঠিতা, এৰং সন্তেপি যদি অহং ঈদিসে পুঞ্ঞক্খেত্তে দক্খিণেয্যে লভিত্ৰা পানীযদানমত্তেনাপি অত্তনো পতিট্ঠং ন করেয্যং, কদাহং ইতো দুক্খজীৰিততো মুচ্চিস্সামি, কামং মে
অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি ‘‘ইঙ্ঘ মে ত্ৰং, আনন্দ, উদপানতো পানীযং আহরা’’তি। থেরো ‘‘ইদানি, ভন্তে, উদপানো থূণেয্যকেহি দূসিতো, ন সক্কা পানীযং আহরিতু’’ন্তি আহ। ভগৰা দুতিযম্পি ততিযম্পি আণাপেসি। ততিযৰারে থেরো ভগৰতো পত্তং আদায উদপানাভিমুখো অগমাসি। গচ্ছন্তে থেরে উদপানে উদকং পরিপুণ্ণং হুত্ৰা উত্তরিত্ৰা সমন্ততো সন্দতি, সব্বং তিণভুসং উপলৰিত্ৰা সযমেৰ অপগচ্ছতি। তেন সন্দমানেন সলিলেন উপরূপরি ৰড্ঢন্তেন অঞ্ঞে জলাসযে পূরেত্ৰা তং গামং পরিক্খিপন্তেন গামপ্পদেসো
তেন
৬৩.
‘‘সুৰণ্ণচ্ছদনং নাৰং, নারি আরুয্হ তিট্ঠসি।
ওগাহসি পোক্খরণিং, পদ্মং ছিন্দসি পাণিনা॥
৬৪.
‘‘কূটাগারা নিৰেসা তে, ৰিভত্তা ভাগসো মিতা।
দদ্দল্লমানা আভন্তি, সমন্তা চতুরো দিসা॥
৬৫.
‘‘কেন
উপ্পজ্জন্তি চ তে ভোগা, যে কেচি মনসো পিযা॥
৬৬.
‘‘পুচ্ছামি তং দেৰি মহানুভাৰে, মনুস্সভূতা কিমকাসি পুঞ্ঞং,
কেনাসি এৰং জলিতানুভাৰা, ৰণ্ণো চ তে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥ –
চতূহি গাথাহি পুচ্ছি।
৬৭.
‘‘সা
পঞ্হং পুট্ঠা ৰিযাকাসি, যস্স কম্মস্সিদং ফল’’ন্তি॥ –
সঙ্গীতিকারা আহংসু।
৬৮.
‘‘অহং মনুস্সেসু মনুস্সভূতা, পুরিমায জাতিযা মনুস্সলোকে।
দিস্ৰান ভিক্খূ তসিতে কিলন্তে, উট্ঠায পাতুং উদকং অদাসিং॥
৬৯.
‘‘যো
সীতোদকা তস্স ভৰন্তি নজ্জো, পহূতমল্যা বহুপুণ্ডরীকা॥
৭০.
‘‘তং আপগা অনুপরিযন্তি সব্বদা, সীতোদকা ৰালুকসন্থতা নদী।
অম্বা চ সালা তিলকা চ জম্বুযো, উদ্দালকা পাটলিযো চ ফুল্লা॥
৭১.
‘‘তংভূমিভাগেহি উপেতরূপং, ৰিমানসেট্ঠং ভুস সোভমানং।
তস্সীধ কম্মস্স অযং ৰিপাকো, এতাদিসং পুঞ্ঞকতা লভন্তি॥
৭২.
‘‘কূটাগারা নিৰেসা মে, ৰিভত্তা ভাগসো মিতা।
দদ্দল্লমানা আভন্তি, সমন্তা চতুরো দিসা॥
৭৩.
‘‘তেন মেতাদিসো ৰণ্ণো, তেন মে ইধ মিজ্ঝতি।
তপ্পজ্জন্তি চ মে ভোগা, যে কেচি মনসো পিযা॥
৭৪.
‘‘অক্খামি
তেনম্হি এৰং জলিতানুভাৰা, ৰণ্ণো চ মে সব্বদিসা পভাসতি।
এতস্স কম্মস্স ফলং মমেদং, অত্থায বুদ্ধো উদকং অপাযী’’তি॥ –
ৰিস্সজ্জনগাথাযো।
৬৩. তত্থ কিঞ্চাপি সা দেৰতা যদা ভগৰা পুচ্ছি, তদা তং নাৰং আরুয্হ ন ঠিতা, ন পোক্খরণিং ওগাহতি, নাপি পদুমং
৭২. কূটাগারাতি নিৰেসাতি নিৰেসনানি, কচ্ছরানীতি অত্থো। তেনাহ ‘‘ৰিভত্তা ভাগসো মিতা’’তি। তানি হি চতুসালভূতানি অঞ্ঞমঞ্ঞস্স পটিবিম্বভূতানি ৰিয পটিৰিভত্তরূপানি সমপ্পমাণতায ভাগসো মিতানি ৰিয হোন্তি। দদ্দল্লমানাতি অতিৰিয ৰিজ্জোতমানা। আভন্তীতি মণিরতনকনকরংসিজালেহি ওভাসেন্তি।
৭৪. মমাতি ইদং পুব্বাপরাপেক্খং, মম কম্মস্স মম অত্থাযাতি অযঞ্হেত্থ যোজনা। উদকং অপাযীতি যদেতং উদকদানং ৰুত্তং, এতস্স পুঞ্ঞকম্মস্স ইদং ফলং যাযং দিব্বসম্পত্তি, যস্মা মমত্থায সদেৰকে লোকে অগ্গদক্খিণেয্যো বুদ্ধো ভগৰা মযা দিন্নং উদকং অপাযীতি। সেসং ৰুত্তনযমেৰ।
এৰং পসন্নমানসায দেৰতায ভগৰা সামুক্কংসিকং ধম্মদেসনং করোন্তো সচ্চানি পকাসেসি। সা দেসনাপরিযোসানে সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, সম্পত্তপরিসাযপি ধম্মদেসনা সাত্থিকা অহোসি।
ততিযনাৰাৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
৯. দীপৰিমানৰণ্ণনা
অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেনাতি দীপৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰতি সাৰত্থিযং ৰিহরন্তে উপোসথদিৰসে সম্বহুলা
৭৫.
‘‘অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেন, যা ত্ৰং তিট্ঠসি দেৰতে।
ওভাসেন্তী দিসা সব্বা, ওসধী ৰিয তারকা॥
৭৬.
‘‘কেন তেতাদিসো ৰণ্ণো, কেন তে ইধ মিজ্ঝতি।
উপ্পজ্জন্তি চ তে ভোগা, যে কেচি মনসো পিযা॥
৭৭.
‘‘কেন ত্ৰং ৰিমলোভাসা, অতিরোচসি দেৰতা।
কেন তে সব্বগত্তেহি, সব্বা ওভাসতে দিসা॥
৭৮.
‘‘পুচ্ছামি তং দেৰি মহানুভাৰে, মনুস্সভূতা কিমকাসি পুঞ্ঞং।
কেনাসি এৰং জলিতানুভাৰা, ৰণ্ণো চ তে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥ –
চতূহি গাথাহি পুচ্ছি।
৭৯.
‘‘সা
পঞ্হং পুট্ঠা ৰিযাকাসি, যস্স কম্মস্সিদং ফলং’’॥
৮০.
‘‘অহং মনুস্সেসু মনুস্সভূতা, পুরিমায জাতিযা মনুস্সলোকে।
তমন্ধকারম্হি তিমীসিকাযং, পদীপকালম্হি অদাসি দীপং॥
৮১.
‘‘যো অন্ধকারম্হি তিমীসিকাযং, পদীপকালম্হি দদাতি দীপং।
উপ্পজ্জতি জোতিরসং ৰিমানং, পহূতমল্যং বহুপুণ্ডরীকং॥
৮২.
‘‘তেন মেতাদিসো ৰণ্ণো, তেন মে ইধ মিজ্ঝতি।
উপ্পজ্জন্তি চ মে ভোগা, যে কেচি মনসো পিযা॥
৮৩.
‘‘তেনাহং
তেন মে সব্বগত্তেহি, সব্বা ওভাসতে দিসা॥
৮৪.
‘‘অক্খামি তে ভিক্খু মহানুভাৰ, মনুস্সভূতা যমকাসি পুঞ্ঞং।
তেনম্হি এৰং জলিতানুভাৰা, ৰণ্ণো চ মে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥ –
ৰিস্সজ্জেসি।
৭৫. তত্থ অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেনাতি এত্থ অভিক্কন্ত-সদ্দো ‘‘অভিক্কন্তা, ভন্তে, রত্তি, নিক্খন্তো পঠমো যামো’’তিআদীসু (অ॰ নি॰ ৮.২০; উদা॰ ৪৫; চূল়ৰ॰ ৩৮৩) খযে আগতো। ‘‘অযং ইমেসং চতুন্নং পুগ্গলানং অভিক্কন্ততরো চ পণীততরো চা’’তিআদীসু (অ॰ নি॰ ৪.১০০) সুন্দরে। ‘‘অভিক্কন্তং, ভন্তে, অভিক্কন্তং, ভন্তে’’তিআদীসু (দী॰ নি॰ ১.২৫০; পারা॰ ১৫) অব্ভনুমোদনে। ‘‘অভিক্কন্তেন অভিক্কন্তেনাতি অতিকন্তেন অতিমনাপেন, অভিরূপেনাতি অত্থো। ৰণ্ণেনাতি ছৰিৰণ্ণেন। ওভাসেন্তী দিসা সব্বাতি সব্বাপি দস দিসা জোতেন্তী একালোকং করোন্তী। কিং ৰিযাতি আহ ‘‘ওসধী ৰিয তারকা’’তি। উস্সন্না পভা এতায ধীযতি, ওসধীনং
৭৭. সব্বগত্তেহীতি সব্বেহি সরীরাৰযৰেহি, সকলেহি অঙ্গপচ্চঙ্গেহি ওভাসতীতি অধিপ্পাযো, হেতুম্হি চেতং করণৰচনং। সব্বা ওভাসতে দিসাতি সব্বাপি দসদিসা ৰিজ্জোততি। ‘‘ওভাসরে’’তিপি পঠন্তি, তেসং সব্বা দিসাতি বহুৰচনমেৰ দট্ঠব্বং।
৮১. পদীপকালম্হীতি পদীপকরণকালে, পদীপুজ্জলনযোগ্গে অন্ধকারেতি অত্থো। তেনাহ ‘‘যো অন্ধকারম্হি তিমীসিকায’’ন্তি, বহলে দদাতি দীপন্তি পদীপং উজ্জালেন্তো ৰা অনুজ্জালেন্তো ৰা পদীপদানং দদাতি, পদীপোপকরণানি দক্খিণেয্যে উদ্দিস্স পরিচ্চজতি। উপপজ্জতি জোতিরসং ৰিমানন্তি পটিসন্ধিগ্গহণৰসেন জোতিরসং ৰিমানং উপগচ্ছতীতি। সেসং ৰুত্তনযমেৰ।
অথ যথাপুচ্ছিতে অত্থে দেৰতায কথিতে থেরো তমেৰ কথং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা দানাদিকথায তস্সা কল্লচিত্তাদিভাৰং ঞত্ৰা সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে সপরিৰারা সা দেৰতা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি। থেরো ততো আগন্ত্ৰা তং পৰত্তিং ভগৰতো আরোচেসি, ভগৰা তস্মিং ৰত্থুস্মিং সম্পত্তপরিসায ৰিত্থারেন ধম্মং দেসেসি
দীপৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
১০. তিলদক্খিণৰিমানৰণ্ণনা
অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেনাতি তিলদক্খিণৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। তেন চ সমযেন রাজগহে অঞ্ঞতরা ইত্থী গব্ভিনী তিলে ধোৰিত্ৰা আতপে সুক্খাপেতি তেলং কাতুকামা। সা চ পরিক্খীণাযুকা তং দিৰসমেৰ চৰনধম্মা, নিরযসংৰত্তনিকং চস্সা কম্মং ওকাসং কত্ৰা ঠিতং। অথ নং ভগৰা পচ্চূসৰেলাযং লোকং ৰোলোকেন্তো দিব্বচক্খুনা দিস্ৰা চিন্তেসি ‘‘অযং ইত্থী অজ্জ কালং কত্ৰা নিরযে নিব্বত্তিস্সতি, যংনূনাহং তিলভিক্খাপটিগ্গহণেন তং সগ্গূপগং করেয্য’’ন্তি। সো সাৰত্থিতো তঙ্খণেনেৰ রাজগহং গন্ত্ৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায রাজগহে পিণ্ডায
অথাযস্মা মহামোগ্গল্লানো দেৰচারিকং চরন্তো তং অচ্ছরাসহস্সপরিৰুতং মহতিযা দেৰিদ্ধিযা ৰিরোচমানমুপগন্ত্ৰা –
৮৫.
‘‘অভিক্কন্তেন
ওভাসেন্তী দিসা সব্বা, ওসধী ৰিয তারকা॥
৮৬.
‘‘কেন তেতাদিসো ৰণ্ণো, কেন তে ইধ মিজ্ঝতি।
উপ্পজ্জন্তি চ তে ভোগা, যে কেচি মনসো পিযা॥
৮৭.
‘‘পুচ্ছামি তং দেৰি মহানুভাৰে,
মনুস্সভূতা কিমকাসি পুঞ্ঞং।
কেনাসি এৰং জলিতানুভাৰা,
ৰণ্ণো চ তে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥ – পুচ্ছি।
৮৮.
‘‘সা দেৰতা অত্তমনা, মোগ্গল্লানেন পুচ্ছিতা।
পঞ্হং পুট্ঠা ৰিযাকাসি, যস্স কম্মস্সিদং ফলং’’॥
৮৯.
‘‘অহং মনুস্সেসু মনুস্সভূতা, পুরিমায জাতিযা মনুস্সলোকে॥
৯০.
‘‘অদ্দসং ৰিরজং বুদ্ধং, ৰিপ্পসন্নমনাৰিলং।
আসজ্জ দানং অদাসিং, অকামা তিলদক্খিণং।
দক্খিণেয্যস্স বুদ্ধস্স, পসন্না সেহি পাণিভি॥
৯১.
‘‘তেন
উপ্পজ্জন্তি চ মে ভোগা, যে কেচি মনসো পিযা॥
৯২.
‘‘অক্খামি তে ভিক্খু মহানুভাৰ, মনুস্সভূতা যমকাসি পুঞ্ঞং।
তেনম্হি এৰং জলিতানুভাৰা, ৰণ্ণো চ মে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥ –
সা ৰিস্সজ্জেসি।
৯০. তত্থ আসজ্জাতি অযং আসজ্জ-সদ্দো ‘‘আসজ্জ নং তথাগত’’ন্তিআদীসু (চূল়ৰ॰ ৩৫০) ঘট্টেন আগতো। ‘‘আসজ্জ দানং দেতী’’তিআদীসু (দী॰ নি॰ ৩.৩৩৬; অ॰ নি॰ ৮.৩১) সমাগমে। ইধাপি সমাগমেযেৰ দট্ঠব্বো। তস্মা আসজ্জাতি সমাগন্ত্ৰা, সমৰাযেন সম্পত্ৰাতি অত্থো। তেনাহ ‘‘অকামা’’তি। সা হি দেয্যধম্মসংৰিধানপুব্বকং পুরিমসিদ্ধং দানসঙ্কপ্পং ৰিনা সহসা সম্পত্তে ভগৰতি পৰত্তিতং
তিলদক্খিণৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
১১. পঠমপতিব্বতাৰিমানৰণ্ণনা
কোঞ্চা মযূরা দিৰিযা চ হংসাতি পতিব্বতাৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। তত্থ অঞ্ঞতরা ইত্থী পতিব্বতা অহোসি ভত্তু অনুকূলৰত্তিনী খমা পদক্খিণগ্গাহিনী, ন কুদ্ধাপি পটিপ্ফরতি, অফরুসৰাচা সচ্চৰাদিনী সদ্ধা পসন্না যথাৰিভৰং দানানি চ অদাসি। সা কেনচিদেৰ রোগেন ফুট্ঠা কালং কত্ৰা তাৰতিংসভৰনে নিব্বত্তি। অথাযস্মা মহামোগ্গল্লানো পুরিমনযেনেৰ দেৰচারিকং চরন্তো তং দেৰধীতরং মহতিং সম্পত্তিং অনুভৰন্তিং দিস্ৰা তস্সা সমীপমুপগতো। সা অচ্ছরাসহস্সপরিৰুতা সট্ঠিসকটভারালঙ্কারপটিমণ্ডিতত্তভাৰা থেরস্স পাদেসু সিরসা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি। থেরোপি তায কতপুঞ্ঞকম্মং পুচ্ছন্তো –
৯৩.
‘‘কোঞ্চা মযূরা দিৰিযা চ হংসা, ৰগ্গুস্সরা কোকিলা সম্পতন্তি।
পুপ্ফাভিকিণ্ণং রম্মমিদং ৰিমানং, অনেকচিত্তং নরনারিসেৰিতং॥
৯৪.
‘‘তত্থচ্ছসি
ইমা
৯৫.
‘‘দেৰিদ্ধিপত্তাসি
মনুস্সভূতা কিমকাসি পুঞ্ঞং।
কেনাসি এৰং জলিতানুভাৰা,
ৰণ্ণো চ তে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥ – আহ।
৯৬.
‘‘সা দেৰতা অত্তমনা, মোগ্গল্লানেন পুচ্ছিতা।
পঞ্হং পুট্ঠা ৰিযাকাসি, যস্স কম্মস্সিদং ফলং’’॥
৯৭.
‘‘অহং মনুস্সেসু মনুস্সভূতা, পতিব্বতানঞ্ঞমনা অহোসিং।
মাতাৰ পুত্তং অনুরক্খমানা, কুদ্ধাপিহং নপ্ফরুসং অৰোচং॥
৯৮.
‘‘সচ্চে ঠিতা মোসৰজ্জং পহায, দানে রতা সঙ্গহিতত্তভাৰা।
অন্নঞ্চ পানঞ্চ পসন্নচিত্তা, সক্কচ্চ দানং ৰিপুলং অদাসিং॥
৯৯.
‘‘তেন মেতাদিসো ৰণ্ণো, তেন মে ইধ মিজ্ঝতি।
উপ্পজ্জন্তি চ মে ভোগা, যে কেচি মনসো পিযা॥
১০০.
‘‘অক্খামি তে ভিক্খু মহানুভাৰ, মনুস্সভূতা যমকাসি পুঞ্ঞং।
তেনম্হি এৰং জলিতানুভাৰা, ৰণ্ণো চ মে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥ –
সা দেৰতা ৰিস্সজ্জেসি।
৯৩. তত্থ কোঞ্চাতি কোঞ্চসকুণা, যে ‘‘সারসা’’তিপি ৰুচ্চন্তি। মযূরাতি মোরা। দিৰিযাতি দিব্বানুভাৰা। ইদঞ্হি পদং ‘‘দিৰিযা কোঞ্চা, দিৰিযা মযূরা’’তিআদিনা চতূহিপি পদেহি যোজেতব্বং। হংসাতি সুৰণ্ণহংসাদিহংসা। ৰগ্গুস্সরাতি মধুরস্সরা। কোকিলাতি কাল়কোকিলা চেৰ সুক্ককোকিলা চ। সম্পতন্তীতি দেৰতায অভিরমণত্থং কীল়ন্তা পুপ্ফাভিকিণ্ণন্তি গন্থিতাগন্থিতেহি নানাৰিধরতনকুসুমেহি ওকিণ্ণং। রম্মন্তি রমণীযং, মনোরমন্তি অত্থো। অনেকচিত্তন্তি অনেকেহি উয্যানকপ্পরুক্খপোক্খরণিআদীহি ৰিমানেসু চ অনেকেহি ভিত্তিৰিসেসাদীহি চিত্তং। নরনারিসেৰিতন্তি পরিৰারভূতেহি দেৰপুত্তেহি দেৰধীতাহি চ উপসেৰিতং।
৯৪. ইদ্ধী ৰিকুব্বন্তি অনেকরূপাতি নানারূপানং ৰিদংসনেন অনেকরূপা কম্মানুভাৰসিদ্ধা ইদ্ধী ৰিকুব্বন্তী ৰিকুব্বনিদ্ধিযো ৰলঞ্জেন্তী অচ্ছসীতি যোজনা।
৯৭. অনঞ্ঞমনাতি পতিব্বতা, পতিতো অঞ্ঞস্মিং মনো এতিস্সাতি অঞ্ঞমনা, ন অঞ্ঞমনাতি অনঞ্ঞমনা, ময্হং সামিকতো অঞ্ঞস্মিং পুরিসে পাপকং চিত্তং ন উপ্পাদেসিন্তি অত্থো। মাতাৰ পুত্তং অনুরক্খমানাতি যথা মাতা পুত্তং, এৰং ময্হং সামিকং, সব্বেপি ৰা সত্তে হিতেসিতায অহিতাপনযনকামতায চ অনুদ্দযমানা। কুদ্ধাপিহং নপ্ফরুসং অৰোচন্তি পরেন কতং অফাসুকং পটিচ্চ কুদ্ধাপি সমানা অহং ফরুসৰচনং ন কথেসিং, অঞ্ঞদত্থু পিযৰচনমেৰ অভাসিন্তি অধিপ্পাযো।
৯৮. সচ্চে ঠিতাতি সচ্চে পতিট্ঠিতা। যস্মা মুসাৰাদা ৰেরমণিযা সচ্চে পতিট্ঠিতা নাম হোতি, ন কদাচি সচ্চৰচনমত্তেনাতি মোসৰজ্জং পহাযাতি মুসাৰাদং পহায। দানে রতাতি দানে অভিরতা, যুত্তপ্পযুত্তাতি অত্থো। সঙ্গহিতত্তভাৰাতি সঙ্গহৰত্থূহি অত্তানং ৰিয সভাৰেনেৰ পরেসং সঙ্গণ্হনসীলা অন্নঞ্চ পানঞ্চ কম্মফলসদ্ধায পসন্নচিত্তা সক্কচ্চং চিত্তীকারেন অদাসিং, অঞ্ঞঞ্চ ৰত্থাদিদানং ৰিপুলং উল়ারং অদাসিন্তি যোজনা। সেসং ৰুত্তনযমেৰ।
পতিব্বতাৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
১২. দুতিযপতিব্বতাৰিমানৰণ্ণনা
ৰেল়ুরিযথম্ভন্তি
১০১.
‘‘ৰেল়ুরিযথম্ভং
তত্থচ্ছসি দেৰি মহানুভাৰে, উচ্চাৰচা ইদ্ধি ৰিকুব্বমানা।
ইমা চ তে অচ্ছরাযো সমন্ততো, নচ্চন্তি গাযন্তি পমোদযন্তি চ॥
১০২.
‘‘দেৰিদ্ধিপত্তাসি মহানুভাৰে,
মনুস্সভূতা কিমকাসি পুঞ্ঞং।
কেনাসি এৰং জলিতানুভাৰা,
ৰণ্ণো চ তে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥ – পুচ্ছি।
১০৩.
‘‘সা
পঞ্হং পুট্ঠা ৰিযাকাসি, যস্স কম্মস্সিদং ফলং’’॥
১০৪.
‘‘অহং মনুস্সেসু মনুস্সভূতা, উপাসিকা চক্খুমতো অহোসিং।
পাণাতিপাতা ৰিরতা অহোসিং, লোকে অদিন্নং পরিৰজ্জযিস্সং॥
১০৫.
‘‘অমজ্জপা নো চ মুসা অভাণিং, সকেন সামিনা অহোসিং তুট্ঠা।
অন্নঞ্চ পানঞ্চ পসন্নচিত্তা, সক্কচ্চ দানং ৰিপুলং অদাসিং॥
১০৬.
‘‘তেন মেতাদিসো ৰণ্ণো, তেন মে ইধ মিজ্ঝতি।
উপ্পজ্জন্তি চ মে ভোগা, যে কেচি মনসো পিযা॥
১০৭.
‘‘অক্খামি
মনুস্সভূতা যমকাসি পুঞ্ঞং।
তেনম্হি এৰং জলিতানুভাৰা,
ৰণ্ণো চ মে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥ – ৰিস্সজ্জেসি।
১০১. তত্থ ৰেল়ুরিযথম্ভন্তি ৰেল়ুরিযমণিমযথম্ভং। রুচিরন্তি রমণীযং। পভস্সরন্তি অতিৰিয ভাসুরং। উচ্চাৰচাতি উচ্চা চ অৰচা চ, ৰিৰিধাতি অত্থো।
১০৪-৫. উপাসিকাতি সরণগমনেন উপাসিকালক্খণে ঠিতা। ৰুত্তঞ্হি –
‘‘যতো
চক্খুমতোতি পঞ্চহি চক্খূহি চক্খুমতো বুদ্ধস্স ভগৰতো। এৰং উপাসিকাভাৰকিত্তনেন আসযসুদ্ধিং দস্সেত্ৰা পযোগসুদ্ধিং দস্সেতুং ‘‘পাণাতিপাতা ৰিরতা’’তিআদি ৰুত্তং। তত্থ সকেন সামিনা অহোসিং তুট্ঠাতি মিচ্ছাচারাৰেরমণিমাহ। সেসং হেট্ঠা ৰুত্তসদিসমেৰ।
দুতিযপতিব্বতাৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
১৩. পঠমসুণিসাৰিমানৰণ্ণনা
অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেনাতি সুণিসাৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? সাৰত্থিযং
১০৮.
‘‘অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেন, যা ত্ৰং তিট্ঠসি দেৰতে।
ওভাসেন্তী দিসা সব্বা, ওসধী ৰিয তারকা॥
১০৯.
‘‘কেন তেতাদিসো ৰণ্ণো, কেন তে ইধ মিজ্ঝতি।
উপ্পজ্জন্তি চ তে ভোগা, যে কেচি মনসো পিযা॥
১১০.
‘‘পুচ্ছামি তং দেৰি মহানুভাৰে, মনুস্সভূতা কিমকাসি পুঞ্ঞং।
কেনাসি এৰং জলিতানুভাৰা, ৰণ্ণো চ তে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥
১১১.
‘‘সা
পঞ্হং পুট্ঠা ৰিযাকাসি, যস্স কম্মস্সিদং ফলং’’॥
১১২.
‘‘অহং মনুস্সেসু মনুস্সভূতা, সুণিসা অহোসিং সসুরস্স গেহে॥
১১৩.
‘‘অদ্দসং ৰিরজং ভিক্খুং, ৰিপ্পসন্নমনাৰিলং।
তস্স অদাসহং পূৰং, পসন্না সেহি পাণিভি।
ভাগড্ঢভাগং দত্ৰান, মোদামি নন্দনে ৰনে॥
১১৪.
‘‘তেন মেতাদিসো ৰণ্ণো, তেন মে ইধ মিজ্ঝতি।
উপ্পজ্জন্তি চ মে ভোগা, যে কেচি মনসো পিযা॥
১১৫.
‘‘অক্খামি তে ভিক্খু মহানুভাৰ, মনুস্সভূতা যমকাসি পুঞ্ঞং।
তেনম্হি এৰং জলিতানুভাৰা, ৰণ্ণো চ মে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥
১১২. তত্থ সুণিসাতি পুত্তস্স ভরিযা। ইত্থিযা হি সামিকস্স পিতা ‘‘সসুরো’’তি ৰুচ্চতি, তস্স চ সা ‘‘সুণিসা’’তি। তং সন্ধায ‘‘সুণিসা অহোসিং সসুরস্স গেহে’’তি।
১১৩. ভাগড্ঢভাগন্তি মোদামি নন্দনে ৰনেতি থেরেন নন্দনৰনে দিট্ঠতায আহ। সেসং ৰুত্তনযমেৰ।
সুণিসাৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
১৪. দুতিযসুণিসাৰিমানৰণ্ণনা
অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেনাতি দুতিযসুণিসাৰিমানং। এত্থ পন অপুব্বং নত্থি, অট্ঠুপ্পত্তিযং কুম্মাসদানমেৰ ৰিসেসো। তেন ৰুত্তং –
১১৬.
‘‘অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেন, যা ত্ৰং তিট্ঠসি দেৰতে।
ওভাসেন্তী দিসা সব্বা, ওসধী ৰিয তারকা॥
১১৭.
‘‘কেন
উপ্পজ্জন্তি চ তে ভোগা, যে কেচি মনসো পিযা॥
১১৮.
‘‘পুচ্ছামি তং দেৰি মহানুভাৰে, মনুস্সভূতা কিমকাসি পুঞ্ঞং।
কেনাসি এৰং জলিতানুভাৰা, ৰণ্ণো চ তে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥
১১৯.
‘‘সা দেৰতা অত্তমনা, মোগ্গল্লানেন পুচ্ছিতা।
পঞ্হং পুট্ঠা ৰিযাকাসি, যস্স কম্মস্সিদং ফলং’’॥
১২০.
‘‘অহং মনুস্সেসু মনুস্সভূতা, সুণিসা অহোসিং সসুরস্স গেহে॥
১২১.
‘‘অদ্দসং ৰিরজং ভিক্খুং, ৰিপ্পসন্নমনাৰিলং।
তস্স অদাসহং ভাগং, পসন্না সেহি পাণিভি।
কুম্মাসপিণ্ডং দত্ৰান, মোদামি নন্দনে ৰনে॥
১২২.
‘‘তেন মেতাদিসো ৰণ্ণো, তেন মে ইধ মিজ্ঝতি।
উপ্পজ্জন্তি চ মে ভোগা, যে কেচি মনসো পিযা॥
১২৩.
‘‘অক্খামি
তেনম্হি এৰং জলিতানুভাৰা, ৰণ্ণো চ মে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥
১২১. তত্থ ভাগন্তি কুম্মাসকোট্ঠাসং। তেনাহ ‘‘কুম্মাসপিণ্ডং দত্ৰানা’’তি। কুম্মাসোতি চ যৰকুম্মাসো ৰুত্তো। সেসং ৰুত্তনযমেৰ।
দুতিযসুণিসাৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
১৫. উত্তরাৰিমানৰণ্ণনা
অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেনাতি উত্তরাৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি ৰেল়ুৰনে কলন্দকনিৰাপে। তেন
সারিপুত্তত্থেরোপি সত্তাহং নিরোধসমাপন্নো ততো ৰুট্ঠায ‘‘কস্স নু খো অজ্জ মযা সঙ্গহং কাতুং ৰট্টতী’’তি ওলোকেন্তো পুণ্ণং অত্তনো ঞাণজালস্স অন্তো পৰিট্ঠং দিস্ৰা ‘‘সদ্ধো নু খো এস, সক্খিস্সতি
থেরো চিন্তেসি ‘‘অযং পরেসং পচ্ছিমগেহে ৰসতি, সচস্স গেহদ্ৰারং গমিস্সামি, ইমস্স ভরিযা মং দট্ঠুং ন সক্খিস্সতি, যাৰস্স ভরিযা ভত্তং আদায মগ্গং পটিপজ্জতি, তাৰ ইধেৰ ভৰিস্সামী’’তি। সো তত্থেৰ থোকং
পুণ্ণোপি অড্ঢকরীসমত্তং ঠানং কসিত্ৰা জিঘচ্ছং সহিতুং অসক্কোন্তো গোণে ৰিস্সজ্জেত্ৰা একং রুক্খছাযং পৰিসিত্ৰা মগ্গং ওলোকেন্তো নিসীদি। অথস্স ভরিযা ভত্তমাদায গচ্ছমানা তং দিস্ৰাৰ ‘‘এস জিঘচ্ছাপীল়িতো
অথস্স পাতোৰ কসিতট্ঠানং পংসুচুণ্ণং উপাদায সব্বং রত্তসুৰণ্ণং হুত্ৰা কণিকারপুপ্ফরাসি ৰিয সোভমানং অট্ঠাসি। সো পবুদ্ধো ওলোকেত্ৰা ভরিযং আহ ‘‘ভদ্দে, এতং মযা কসিতট্ঠানং সব্বং মম সুৰণ্ণং হুত্ৰা পঞ্ঞাযতি, কিং নু খো মে অতিউস্সূরে লদ্ধভত্ততায অক্খীনি ভমন্তী’’তি। ‘‘সামি, ময্হম্পি এৰমেৰ পঞ্ঞাযতী’’তি। সো উট্ঠায তত্থ গন্ত্ৰা একং পিণ্ডং গহেত্ৰা নঙ্গলসীসে পহরিত্ৰা সুৰণ্ণভাৰং ঞত্ৰা ‘‘অহো অয্যস্স ধম্মসেনাপতিস্স দিন্নদানে অজ্জেৰ ৰিপাকো দস্সিতো, ন খো পন সক্কা এত্তকং ধনং পটিচ্ছাদেত্ৰা পরিভুঞ্জিতু’’ন্তি ভরিযায আভতং ভত্তপাতিং সুৰণ্ণস্স পূরেত্ৰা রাজকুলং গন্ত্ৰা রঞ্ঞা কতোকাসো পৰিসিত্ৰা রাজানং অভিৰাদেত্ৰা ‘‘কিং তাতা’’তি ৰুত্তে ‘‘দেৰ, অজ্জ মযা কসিতট্ঠানং সব্বং সুৰণ্ণরাসিমেৰ হুত্ৰা ঠিতং, সুৰণ্ণং আহরাপেতুং ৰট্টতী’’তি আহ। ‘‘কোসি ত্ৰ’’ন্তি? ‘‘পুণ্ণো নামাহ’’ন্তি। ‘‘কিং পন তে অজ্জ কত’’ন্তি? ‘‘ধম্মসেনাপতিস্স মে পাতোৰ দন্তকট্ঠঞ্চ মুখোদকঞ্চ দিন্নং, ভরিযাযপি মে ময্হং আহটভত্তং তস্সেৰ দিন্ন’’ন্তি।
তং সুত্ৰা রাজা ‘‘অজ্জেৰ কির ভো ধম্মসেনাপতিস্স দিন্নদানে ৰিপাকো দস্সিতো’’তি ৰত্ৰা
অথ নং সো আহ ‘‘মযং, দেৰ, এত্তকং কালং পরকুলে ৰসিম্হা, ৰসনট্ঠানং নো দেথা’’তি। তেন হি পস্স, এস গুম্বো পঞ্ঞাযতি, এতং হরাপেত্ৰা গেহং কারেহীতি পুরাণসেট্ঠিস্স গেহট্ঠানং আচিক্খি। সো তস্মিং ঠানে কতিপাহেনেৰ গেহং কারাপেত্ৰা গেহপৰেসনমঙ্গলঞ্চ ছত্তমঙ্গলঞ্চ একতোৰ করোন্তো সত্তাহং বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স দানং অদাসি। অথস্স সত্থা দানানুমোদনং করোন্তো অনুপুব্বিং কথং কথেসি। ধম্মকথাৰসানে পুণ্ণসেট্ঠি চ ভরিযা চস্স ধীতা চ উত্তরাতি তযোপি জনা সোতাপন্না অহেসুং।
অপরভাগে রাজগহসেট্ঠি পুণ্ণসেট্ঠিনো ধীতরং অত্তনো পুত্তস্স ৰারেসি। সো ‘‘নাহং দস্সামী’’তি ৰুত্তো ‘‘মা এৰং করোতু, এত্তকং কালং অম্হে নিস্সায ৰসন্তেনেৰ তে সম্পত্তি লদ্ধা, দেতু মে পুত্তস্স তে ধীতর’’ন্তি আহ। সো ‘‘মিচ্ছাদিট্ঠিকা তুম্হে, মম ধীতা তীহি রতনেহি ৰিনা ৰসিতুং ন সক্কোতি, নেৰস্স ধীতরং দস্সামী’’তি আহ। অথ নং বহূ সেট্ঠিগহপতিকাদযো কুলপুত্তা ‘‘মা তেন সদ্ধিং ৰিস্সাসং ভিন্দি, দেহিস্স ধীতর’’ন্তি যাচিংসু। সো তেসং ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা আসাল়্হিপুণ্ণমায ধীতরং অদাসি। সা পতিকুলং গতকালতো পট্ঠায ভিক্খুং ৰা ভিক্খুনিং ৰা উপসঙ্কমিতুং দানং ৰা দাতুং ধম্মং ৰা সোতুং নালত্থ, এৰং অড্ঢতিযেসু মাসেসু ৰীতিৰত্তেসু অত্তনো সন্তিকে ঠিতে পরিচারিকে পুচ্ছি ‘‘ইদানি কিত্তকং অন্তোৰস্সং অৰসিট্ঠ’’ন্তি? ‘‘অড্ঢমাসো, অয্যে’’তি। সা মাতাপিতূনং সাসনং পহিণি ‘‘কস্মা মং এৰরূপে বন্ধনাগারে পক্খিপিংসু, ৰরং তুম্হেহি মং লক্খণাহতং কত্ৰা পরেসং দাসিং সাৰেতুং, ন এৰরূপস্স মিচ্ছাদিট্ঠিকস্স কুলস্স
উত্তরাপি খো বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নিমন্তেত্ৰা ‘‘ভন্তে, ইমং অড্ঢমাসং অঞ্ঞত্থ অগন্ত্ৰা ইধেৰ ভিক্খা গহেতব্বা’’তি সত্থু পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা ‘‘ইতো দানি পট্ঠায যাৰ মহাপৰারণা, তাৰ সত্থারং উপট্ঠাতুং ধম্মঞ্চ সোতুং লভিস্সামী’’তি তুট্ঠমানসা ‘‘এৰং যাগুং পচথ, এৰং ভত্তং পচথ, এৰং পূৰং পচথা’’তি মহানসে সব্বকিচ্চানি সংৰিদহন্তী ৰিচরতি। অথস্সা সামিকো ‘‘স্ৰে মহাপৰারণা ভৰিস্সতী’’তি মহানসাভিমুখো ৰাতপানে ঠত্ৰা ‘‘কিং নু খো করোন্তী সা অন্ধবালা ৰিচরতী’’তি ওলোকেত্ৰা তং সেদকিলিন্নং ছারিকায ওকিণ্ণং অঙ্গারমসিমক্খিতং তথা সংৰিদহিত্ৰা ৰিচরমানং দিস্ৰা ‘‘অহো অন্ধবালা এৰরূপে ঠানে ইমং সিরিসম্পত্তিং নানুভৰতি, ‘‘মুণ্ডকসমণে উপট্ঠহিস্সামী’তি তুট্ঠচিত্তা ৰিচরতী’’তি হসিত্ৰা অপগঞ্ছি।
তস্মিং অপগতে তস্স সন্তিকে ঠিতা সিরিমা ‘‘কিং নু খো ওলোকেত্ৰা এস হসতী’’তি তেনেৰ ৰাতপানেন ওলোকেন্তী উত্তরং দিস্ৰা ‘‘ইমং ওলোকেত্ৰা ইমিনা হসিতং, অদ্ধা ইমস্স এতায সদ্ধিং সন্থৰো অত্থী’’তি চিন্তেসি। সা কির অড্ঢমাসং তস্মিং গেহে বাহিরকইত্থী হুত্ৰা ৰসমানাপি তং সম্পত্তিং অনুভৰমানা অত্তনো বাহিরকইত্থিভাৰং অজানিত্ৰা ‘‘অহং ঘরসামিনী’’তি সঞ্ঞমকাসি। সা উত্তরায আঘাতং বন্ধিত্ৰা ‘‘দুক্খমস্সা উপ্পাদেস্সামী’’তি পাসাদা ওরুয্হ মহানসং পৰিসিত্ৰা পূৰপচনট্ঠানে পক্কুথিতং
তস্মিং খণে সা অত্তনো বাহিরকিত্থিভাৰং ঞত্ৰা চিন্তেসি ‘‘মযা ভারিযং কম্মং কতং সামিকস্স হসিতমত্তকারণা ইমিস্সা উপরি পক্কসপ্পিং আসিঞ্চন্তিযা, অযং ‘গণ্হথ ন’ন্তি দাসিযো ন আণাপেত্ৰা মং ৰিহেঠনকালেপি সব্বা দাসিযো পটিবাহিত্ৰা ময্হং কত্তব্বমেৰ অকাসি। সচাহং ইমং ন খমাপেস্সামি, মুদ্ধা মে সত্তধা ফলেয্যা’’তি তস্সা পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা ‘‘অয্যে, খমাহি মে দোস’’ন্তি আহ। ‘‘অহং সপ্পিতিকা ধীতা, পিতরি মে খমাপিতে খমিস্সামী’’তি। ‘‘হোতু, অয্যে, পিতরম্পি তে পুণ্ণসেট্ঠিং খমাপেস্সামী’’তি। ‘‘পুণ্ণো মম ৰট্টে জনকপিতা, ৰিৰট্টে জনকপিতরি খমাপিতে পন অহং খমিস্সামী’’তি। ‘‘কো পন তে ৰিৰট্টে জনকপিতা’’তি? ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধো’’তি। ‘‘ময্হং তেন সদ্ধিং ৰিস্সাসো নত্থি, অহং কিং করিস্সামী’’তি? ‘‘সত্থা স্ৰে ভিক্খুসঙ্ঘং আদায ইধাগমিস্সতি, ত্ৰং যথালদ্ধং সক্কারং গহেত্ৰা ইধেৰ আগন্ত্ৰা তং
সিরিমাপি
‘‘অক্কোধেন জিনে কোধং, অসাধুং সাধুনা জিনে।
জিনে কদরিযং দানেন, সচ্চেনালিকৰাদিন’’ন্তি॥ (ধ॰ প॰ ২২৩) –
ইমং গাথং ৰত্ৰা গাথাপরিযোসানে চতুসচ্চকথং অভাসি। সচ্চপরিযোসানে উত্তরা সকদাগামিফলে পতিট্ঠহি, সামিকো চ সসুরো চ সস্সু চ সোতাপত্তিফলং সচ্ছিকরিংসু, সিরিমাপি পঞ্চসতপরিৰারা সোতাপন্না অহোসি। অপরভাগে উত্তরা কালং কত্ৰা তাৰতিংসভৰনে উপ্পজ্জি। অথাযস্মা মহামোগ্গল্লানো হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ দেৰচারিকং
১২৪.
‘‘অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেন, যা ত্ৰং তিট্ঠসি দেৰতে।
ওভাসেন্তী দিসা সব্বা, ওসধী ৰিয তারকা॥
১২৫.
‘‘কেন তেতাদিসো ৰণ্ণো, কেন তে ইধ মিজ্ঝতি।
উপ্পজ্জন্তি চ তে ভোগা, যে কেচি মনসো পিযা॥
১২৬.
‘‘পুচ্ছামি
মনুস্সভূতা কিমকাসি পুঞ্ঞং।
কেনাসি এৰং জলিতানুভাৰা,
ৰণ্ণো চ তে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥ – পটিপুচ্ছি।
১২৭.
‘‘সা দেৰতা অত্তমনা, মোগ্গল্লানেন পুচ্ছিতা।
পঞ্হং পুট্ঠা ৰিযাকাসি, যস্স কম্মস্সিদং ফলং’’॥
১২৮.
‘‘ইস্সা চ মচ্ছেরমথো পল়াসো, নাহোসি ময্হং ঘরমাৰসন্তিযা।
অক্কোধনা ভত্তু ৰসানুৰত্তিনী, উপোসথে নিচ্চহমপ্পমত্তা॥
১২৯.
‘‘চাতুদ্দসিং
পাটিহারিযপক্খঞ্চ, অট্ঠঙ্গসুসমাগতং॥
১৩০.
‘‘উপোসথং উপৰসিস্সং, সদা সীলেসু সংৰুতা।
সঞ্ঞমা সংৰিভাগা চ, ৰিমানং আৰসামহং॥
১৩১.
‘‘পাণাতিপাতা ৰিরতা, মুসাৰাদা চ সঞ্ঞতা।
থেয্যা চ অতিচারা চ, মজ্জপানা চ আরকা॥
১৩২.
‘‘পঞ্চসিক্খাপদে রতা, অরিযসচ্চান কোৰিদা।
উপাসিকা চক্খুমতো, গোতমস্স যসস্সিনো॥
১৩৩.
‘‘সাহং সকেন সীলেন, যসসা চ যসস্সিনী।
অনুভোমি সকং পুঞ্ঞং, সুখিতা চম্হিনামযা॥
১৩৪.
‘‘তেন মেতাদিসো ৰণ্ণো, তেন মে ইধ মিজ্ঝতি।
উপ্পজ্জন্তি চ মে ভোগা, যে কেচি মনসো পিযা॥
১৩৫.
‘‘অক্খামি
তেনম্হি এৰং জলিতানুভাৰা, ৰণ্ণো চ মে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥ –
দেৰতাপিস্স
১২৬. মম চ, ভন্তে, ৰচনেন ভগৰতো পাদে সিরসা ৰন্দেয্যাসি ‘‘উত্তরা নাম ভন্তে, উপাসিকা ভগৰতো পাদে সিরসা ৰন্দতী’’তি। অনচ্ছরিযং খো পনেতং, ভন্তে, যং মং ভগৰা অঞ্ঞতরস্মিং সামঞ্ঞফলে ব্যাকরেয্য, তং ভগৰা সকদাগামিফলে ব্যাকাসীতি।
১২৮. তত্থ ইস্সা চ মচ্ছেরমথো পল়াসো, নাহোসি ময্হং ঘরমাৰসন্তিযাতি যা চ অগারমজ্ঝে ৰসন্তীনং অঞ্ঞাসং ইত্থীনং সম্পত্তিআদিৰিসযা পরসম্পত্তিউসূযনলক্খণা ইস্সা, যঞ্চ তাৰকালিকাদিৰসেনাপি কিঞ্চি যাচন্তানং অদাতুকামতায অত্তসম্পত্তিনিগূহনলক্খণং মচ্ছরিযং অক্কোধনাতি খন্তিমেত্তানুদ্দযসম্পন্নতায অকুজ্ঝনসভাৰা। ভত্তু ৰসানুৰত্তিনীতি পুব্বুট্ঠানপচ্ছানিপাতনাদিনা সামিকস্স অনুকূলভাৰেন ৰসে ৰত্তনসীলা, মনাপচারিনীতি অত্থো। উপোসথে নিচ্চহমপ্পমত্তাতি অহং উপোসথসীলরক্খণে নিচ্চং অপ্পমত্তা অপ্পমাদৰিহারিনী।
১২৯. তমেৰ উপোসথে অপ্পমাদং দস্সেন্তী যেসু দিৰসেসু তং রক্খিতব্বং, যাদিসং যথা চ রক্খিতব্বং, তং দস্সেতুং ‘‘চাতুদ্দসি’’ন্তিআদিমাহ। তত্থ চাতুদ্দসিং পঞ্চদসিন্তি পক্খস্সাতি সম্বন্ধো, অচ্চন্তসংযোগে চেতং উপযোগৰচনং। যা চ পক্খস্স অট্ঠমীতি এত্থ চাতি ৰচনসেসো। পাটিহারিযপক্খঞ্চাতি পটিহরণকপক্খঞ্চ, চাতুদ্দসীপঞ্চদসীঅট্ঠমীনং যথাক্কমং আদিতো অন্ততো চাতি পৰেসননিক্খমনৰসেন উপোসথসীলস্স পটিহরিতব্বং পক্খঞ্চ অট্ঠঙ্গসুসমাগতন্তি পাণাতিপাতাৰেরমণীআদীহি অট্ঠহঙ্গেহি এৰ সুট্ঠু সমাগতং সমন্নাগতং।
১৩০. উপৰসিস্সন্তি উপৰসিং। অতীতত্থে হি ইদং অনাগতৰচনং। কেচি পন ‘‘উপৰসিং’’ইচ্চেৰ পঠন্তি। সদাতি সপ্পটিহারিকেসু সব্বেসু উপোসথদিৰসেসু। সীলেসূতি উপোসথসীলেসু সাধেতব্বেসু। নিপ্ফাদেতব্বে হি ইদং ভুম্মং। সংৰুতাতি কাযৰাচাচিত্তেহি সংৰুতা। সদাতি ৰা সব্বকালং। সীলেসূতি নিচ্চসীলেসু। সংৰুতাতি কাযৰাচাহি সংৰুতা।
১৩১. ইদানি তং নিচ্চসীলং দস্সেতুং ‘‘পাণাতিপাতা ৰিরতা’’তিআদি ৰুত্তং। তত্থ পাণোতি ৰোহারতো সত্তো, পরমত্থতো জীৰিতিন্দ্রিযং। পাণস্স অতিপাতো পাণৰধো পাণঘাতো পাণাতিপাতো, অত্থতো পাণে পাণসঞ্ঞিনো জীৰিতিন্দ্রিযুপচ্ছেদকউপক্কমসমুট্ঠাপিকা কাযৰচীদ্ৰারানং অঞ্ঞতরদ্ৰারপৰত্তা ৰধকচেতনা। ততো পাণাতিপাতা। ৰিরতাতি ওরতা, নিৰত্তাতি অত্থো।
মুসাৰাদাতি মুসা নাম ৰিসংৰাদনপুরেক্খারস্স অত্থভঞ্জনকো ৰচীপযোগো ৰা কাযপযোগো ৰা, ৰিসংৰাদনাধিপ্পাযেন পরস্স ৰিসংৰাদককাযৰচীপযোগসমুট্ঠাপিকা চেতনা মুসাৰাদো। অথ ৰা মুসাতি অভূতং অতচ্ছং ৰত্থু, ৰাদোতি তস্স ভূততো তচ্ছতো ৰিঞ্ঞাপেতুকামস্স মুসাৰাদা সঞ্ঞতা ওরতা, ৰিরতাতি অত্থো। চ-সদ্দো সম্পিণ্ডনত্থো।
থেয্যাতি থেয্যং ৰুচ্চতি থেনভাৰো, চোরিকায পরস্সহরণন্তি অত্থো। অত্থতো পরপরিগ্গহিতে পরপরিগ্গহিতসঞ্ঞিনো তদাদাযকউপক্কমসমুট্ঠাপিকা থেয্যচেতনা থেয্যং। ততো থেয্যা সঞ্ঞতা, আরকাতি ৰা সম্বন্ধো।
অতিচারাতি অতিচ্চ চারো অতিচারো, লোকমরিযাদং অতিক্কমিত্ৰা অগমনীযট্ঠানে কামৰসেন চারো মিচ্ছাচারোতি অত্থো। অগমনীযট্ঠানং নাম – পুরিসানং মাতুরক্খিতা পিতুরক্খিতা মাতাপিতুরক্খিতা ভাতুরক্খিতা ভগিনিরক্খিতা ঞাতিরক্খিতা গোত্তরক্খিতা অতিচারা।
মজ্জপানাতি মজ্জং ৰুচ্চতিমদনীযট্ঠেন সুরা চ মেরযঞ্চ, পিৰন্তি তেনাতি পানং, মজ্জস্স পানং মজ্জপানং। যায দুস্সীল্যচেতনায মজ্জসঙ্খাতং পিট্ঠসুরা, পূৰসুরা, ওদনিযসুরা, কিণ্ণপক্খিত্তা, সম্ভারসংযুত্তাতি পঞ্চভেদং সুরং ৰা, পুপ্ফাসৰো, ফলাসৰো, মধ্ৰাসৰো, গুল়াসৰো, সম্ভারসংযুত্তোতি পঞ্চভেদং মেরযং ৰা বীজতো পট্ঠায কুসগ্গেনাপি পিৰতি, সা চেতনা মজ্জপানং। তস্মা মজ্জপানা আরকা ৰিরতা।
১৩২. এৰং ‘‘পাণাতিপাতা ৰিরতা’’তিআদিনা পহাতব্বধম্মৰসেন ৰিভজিত্ৰা দস্সিতং নিচ্চসীলং পুন সমাদাতব্বতাৰসেন একতো কত্ৰা দস্সেন্তী ‘‘পঞ্চসিক্খাপদে রতা’’তি আহ। তত্থ সিক্খাপদন্তি সিক্খিতব্বপদং, সিক্খাকোট্ঠাসেতি অত্থো। অথ ৰা ঝানাদযো সব্বেপি কুসলা ধম্মা সিক্খিতব্বতো সিক্খা, পঞ্চসু পন সীলঙ্গেসু যংকিঞ্চি অঙ্গং তাসং সিক্খানং পতিট্ঠানট্ঠেন পদন্তি সিক্খানং পদত্তা সিক্খাপদং, পঞ্চ সীলঙ্গানি। তস্মিং পঞ্চৰিধে সিক্খাপদে রতা অভিরতাতি পঞ্চসিক্খাপদে রতা। অরিযসচ্চান কোৰিদাতি পরিঞ্ঞাপহানসচ্ছিকিরিযাভাৰনাভিসমযৰসেন দুক্খসমুদযনিরোধমগ্গসঙ্খাতেসু চতূসু অরিযসচ্চেসু গোতমস্সাতি ভগৰন্তং গোত্তেন কিত্তেতি। যসস্সিনোতি কিত্তিমতো, পরিৰারৰতো ৰা।
১৩৩. সাহন্তি সকেন সীলেনাতি অনুস্সুকিতাদিনা অত্তনো সভাৰসীলেন চ উপোসথসীলাদিসমাদানসীলেন চ কারণভূতেন। তঞ্হি সত্তানং কম্মস্সকতায হিতসুখাৰহতায চ ৰিসেসতো ‘‘সক’’ন্তি ৰুচ্চতি। তেনেৰাহ –
‘‘তঞ্হি
তঞ্চস্স অনুগং হোতি, ছাযাৰ অনপাযিনী’’তি॥ (সং॰ নি॰ ১.১১৫)।
যসসা চ যসস্সিনীতি ‘‘উত্তরা উপাসিকা সীলাচারসম্পন্না অনুস্সুকী অমচ্ছরী অক্কোধনা’’তিআদিনা ‘‘আগতফলা ৰিঞ্ঞাতসাসনা’’তিআদিনা চ যথাভূতগুণাধিগতেন জলতলে তেলেন ৰিয সমন্ততো পত্থটেন কিত্তিসদ্দেন যসস্সিনী কিত্তিমতী, তেন ৰা সীলগুণেন ইধ অধিগতেন যসপরিৰারেন যসস্সিনী সম্পন্নপরিৰারা। অনুভোমি সকং পুঞ্ঞন্তি যথূপচিতং অত্তনো পুঞ্ঞং পচ্চনুভোমি। যস্স হি পুঞ্ঞফলং অনুভূযতি, ফলূপচারেন তং পুঞ্ঞম্পি অনুভূযতীতি ৰুচ্চতি। অথ ৰা পুথুজ্জনভাৰতো সুচরিতফলম্পি ‘‘পুঞ্ঞ’’ন্তি ৰুচ্চতি। যথাহ ‘‘কুসলানং, ভিক্খৰে, ধম্মানং সমাদানহেতু এৰমিদং পুঞ্ঞং পৰড্ঢতী’’তি। সুখিতা চম্হিনামযাতি দিব্বসুখেন চ ফলসুখেন চ সুখিতা চম্হি ভৰামি, কাযিকচেতসিকদুক্খাভাৰতো অনামযা অরোগা।
১৩৬. মম চাতি চ-সদ্দো সমুচ্চযত্থো। তেন ‘‘মম ৰচনেন চ ৰন্দেয্যাসি, ন তৰ সভাৰেনেৰা’’তি ৰন্দনং সমুচ্চিনোতি। অনচ্ছরিযন্তিআদিনা অত্তনো অরিযসাৰিকাভাৰস্স পাকটভাৰং দস্সেতি। তং ভগৰাতিআদি সঙ্গীতিকারৰচনং। সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি।
উত্তরাৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
১৬. সিরিমাৰিমানৰণ্ণনা
যুত্তা চ তে পরমঅলঙ্কতা হযাতি সিরিমাৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰা রাজগহে
অথেকো ভিক্খু তস্সা গুণকথং সুত্ৰা অদিস্ৰাপি সৰনেনেৰ সিনেহং উপ্পাদেত্ৰা ‘‘মযা তত্থ গন্ত্ৰা তং দট্ঠুং ৰট্টতী’’তি অত্তনো ৰস্সগ্গং কথেত্ৰা তং ভিক্খুং ঠিতিকং পুচ্ছিত্ৰা ‘‘স্ৰে, আৰুসো, তস্মিং গেহে ত্ৰং সঙ্ঘত্থেরো হুত্ৰা অট্ঠকভত্তং লভিস্সসী’’তি সুত্ৰা তঙ্খণঞ্ঞেৰ পত্তচীৰরমাদায পক্কন্তো পাতোৰ অরুণে উগ্গচ্ছন্তে সলাকগ্গং পৰিসিত্ৰা ঠিতো সঙ্ঘত্থেরো হুত্ৰা তস্সা গেহে অট্ঠকভত্তং লভি। যো পন সো ভিক্খু হিয্যো ভুঞ্জিত্ৰা পক্কামি, তস্স গতৰেলাযমেৰস্সা সরীরে রোগো উপ্পজ্জি। তস্মা আভরণানি ওমুঞ্চিত্ৰা নিপজ্জি। অথস্সা দাসিযো অট্ঠকভত্তং লভিতুং আগতে ভিক্খূ দিস্ৰা আরোচেসুং। সা গন্ত্ৰা সহত্থা পত্তে গহেতুং ৰা নিসীদাপেতুং ৰা অসক্কোন্তী দাসিযো আণাপেসি ‘‘অম্মা পত্তে গহেত্ৰা অয্যে নিসীদাপেত্ৰা যাগুং পাযেত্ৰা খজ্জকং দত্ৰা ভত্তৰেলায পত্তে পূরেত্ৰা দেথা’’তি। তা ‘‘সাধু, অয্যে’’তি ভিক্খূ পৰেসেত্ৰা যাগুং পাযেত্ৰা খজ্জকং দত্ৰা ভত্তৰেলায ভত্তস্স পত্তে পূরেত্ৰা তস্সা আরোচযিংসু। সা ‘‘মং পরিগ্গহেত্ৰা নেথ
তং
সোপি দহরভিক্খু চত্তারো দিৰসে কস্সচি ৰচনং অগ্গহেত্ৰা ছিন্নভত্তোৰ নিপজ্জি। পত্তে ভত্তং পূতিকং জাতং, পত্তে মলম্পি উট্ঠহি। অথ সো সহাযকভিক্খুনা উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘আৰুসো সত্থা সিরিমায দস্সনত্থং গচ্ছতী’’তি ৰুচ্চমানো তথা ছাতজ্ঝত্তোপি ‘‘সিরিমা’’তি ৰুত্তপদেযেৰ সহসা উট্ঠহিত্ৰা ‘‘সত্থা সিরিমং দট্ঠুং
সত্থা রাজানং পুচ্ছি ‘‘কা এসা, মহারাজা’’তি? ‘‘ভন্তে, জীৰকস্স কনিট্ঠভগিনী সিরিমা নামা’’তি। ‘‘সিরিমা এসা’’তি? ‘‘আম, ভন্তে’’তি। তেন হি নগরে ভেরিং চরাপেহি ‘‘সহস্সং দত্ৰা সিরিমং গণ্হন্তূ’’তি। রাজা তথা কারেসি, একোপি ‘‘হ’’ন্তি ৰা ‘‘হু’’ন্তি ৰা ৰদন্তো নাম নাহোসি। রাজা সত্থু আরোচেসি ‘‘ন গণ্হন্তি ভন্তে’’তি, তেন হি মহারাজ অগ্ঘং ওহাপেহীতি। রাজা ‘‘পঞ্চসতানি দত্ৰা গণ্হন্তূ’’তি ভেরিং চরাপেত্ৰা কঞ্চি গণ্হনকং অদিস্ৰা ‘‘অড্ঢতেয্যসতানি, দ্ৰেসতানি, সতং, পঞ্ঞাসং, পঞ্চৰীসতি, ৰীসতি কহাপণে, দস কহাপণে, পঞ্চ কহাপণে, একং কহাপণং, অড্ঢং, পাদং, মাসকং, কাকণিকং
‘‘পস্স চিত্তকতং বিম্বং, অরুকাযং সমুস্সিতং।
আতুরং বহুসঙ্কপ্পং, যস্স নত্থি ধুৰং ঠিতী’’তি॥ (থেরগা॰ ১১৬০) –
গাথমাহ। দেসনাপরিযোসানে সিরিমায পটিবদ্ধচিত্তো ভিক্খু ৰিগতছন্দরাগো হুত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং
তেন চ সমযেন সিরিমা দেৰকঞ্ঞা অত্তনো ৰিভৰসমিদ্ধিং ওলোকেত্ৰা আগতট্ঠানং ওলোকেন্তী পুরিমত্তভাৰে অত্তনো সরীরসমীপে ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতং ভগৰন্তং ঠিতং মহাজনকাযঞ্চ সন্নিপতিতং দিস্ৰা পঞ্চহি দেৰকঞ্ঞাসতেহি পরিৰুতা পঞ্চহি রথসতেহি দিস্সমানকাযা আগন্ত্ৰা রথতো ওতরিত্ৰা সপরিৰারা ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা কতঞ্জলী অট্ঠাসি। তেন চ সমযেন আযস্মা ৰঙ্গীসো ভগৰতো অৰিদূরে ঠিতো হোতি। সো ভগৰন্তং এতদৰোচ ‘‘পটিভাতি মং ভগৰা একং পঞ্হং পুচ্ছিতু’’ন্তি। ‘‘পটিভাতু তং ৰঙ্গীসা’’তি ভগৰা অৰোচ। আযস্মা ৰঙ্গীসো তং সিরিমং দেৰধীতরং –
১৩৭.
‘‘যুত্তা চ তে পরমঅলঙ্কতা হযা, অধোমুখা অঘসিগমা বলী জৰা।
অভিনিম্মিতা পঞ্চরথাসতা চ তে, অন্ৰেন্তি তং সারথিচোদিতা হযা॥
১৩৮.
‘‘সা
ওভাসযং জলমিৰ জোতি পোৰকো।
পুচ্ছামি তং ৰরতনু অনোমদস্সনে,
কস্মা নু কাযা অনধিৰরং উপাগমী’’তি॥ – পটিপুচ্ছি।
১৩৭. তত্থ যুত্তা চ তে পরমঅলঙ্কতা হযাতি পরমং অতিৰিয ৰিসেসতো অলঙ্কতা, পরমেহি ৰা উত্তমেহি দিব্বেহি অস্সালঙ্কারেহি অলঙ্কতা, পরমা ৰা অগ্গা সেট্ঠা আজানীযা সব্বালঙ্কারেহি অলঙ্কতা হযা অস্সা তে তৰ রথে যোজিতা, যুত্তা ৰা তে রথস্স চ অনুচ্ছৰিকা, অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰা সদিসতায যুত্তা সংসট্ঠাতি অত্থো। এত্থ চ ‘‘পরমঅলঙ্কতা’’তি পুরিমস্মিং পক্খে সন্ধিং অকত্ৰা দুতিযস্মিং পক্খে অৰিভত্তিকনিদ্দেসো দট্ঠব্বো অধোমুখাতি হেট্ঠামুখা। যদিপি তে তদা পকতিযাৰ ঠিতা, দেৰলোকতো ওরোহণৰসেন ‘‘অধোমুখা’’তি ৰুত্তা। অঘসিগমাতি ৰেহাসংগমা। বলীতি বলৰন্তো। জৰাতি জৰনকা অভিনিম্মিতাতি তৰ পুঞ্ঞকম্মেন নিম্মিতা নিব্বত্তা। সযং নিম্মিতমেৰ ৰা সন্ধায ‘‘অভিনিম্মিতা’’তি ৰুত্তং নিম্মানরতিভাৰতো সিরিমায দেৰধীতায। পঞ্চরথাসতাতি গাথাসুখত্থং থকারস্স দীঘং লিঙ্গৰিপল্লাসঞ্চ কত্ৰা ৰুত্তং, ৰিভত্তিঅলোপো ৰা দট্ঠব্বো, পঞ্চ রথসতানীতি অত্থো। অন্ৰেন্তি তং সারথিচোদিতা হযাতি সারথীহি চোদিতা ৰিয রথেসু যুত্তা ইমে হযা ভদ্দে, দেৰতে, তং অনুগচ্ছন্তি। ‘‘সারথিঅচোদিতা’’তি কেচি পঠন্তি, সারথীহি অচোদিতা এৰ অনুগচ্ছন্তীতি অত্থো। ‘‘সারথিচোদিতা হযা’’তি একংযেৰ ৰা পদং গাথাসুখত্থং দীঘং কত্ৰা ৰুত্তং, সারথিচোদিতহযা পঞ্চ রথসতাতি যোজনা।
১৩৮. সা তিট্ঠসীতি সা ত্ৰং তিট্ঠসি। রথৰরেতি রথুত্তমে। অলঙ্কতাতি সট্ঠিসকটভারেহি দিব্বালঙ্কারেহি অলঙ্কতসরীরা। ওভাসযং জলমিৰ জোতি পাৰকোতি ওভাসেন্তী জোতিরিৰ জলন্তী পাৰকো ৰিয চ তিট্ঠসি, সমন্ততো ওভাসেন্তী জলন্তী তিট্ঠসীতি ৰুত্তং হোতি। ‘‘জোতী’’তি চ চন্দিমসূরিযনক্খত্ততারকরূপানং সাধারণনামং। ৰরতনূতি উত্তমরূপধরে সব্বঙ্গসোভনে। ততো এৰ অনোমদস্সনে কস্মা নু কাযা অনধিৰরং উপাগমীতি কুতো নাম দেৰকাযতো অনুত্তরং সম্মাসম্বুদ্ধং পযিরুপাসনায উপগঞ্ছি উপগতাসি।
এৰং থেরেন পুচ্ছিতা সা দেৰতা অত্তানং আৰিকরোন্তী –
১৩৯.
‘‘কামগ্গপত্তানং যমাহুনুত্তরং, নিম্মায নিম্মায রমন্তি দেৰতা।
তস্মা কাযা অচ্ছরা কামৰণ্ণিনী, ইধাগতা অনধিৰরং নমস্সিতু’’ন্তি॥ –
গাথমাহ।
১৩৯. তত্থ কামগ্গপত্তানং যমাহুনুত্তরন্তি কামূপভোগেহি অগ্গভাৰং পত্তানং পরনিম্মিতৰসৰত্তীনং নিম্মায নিম্মায রমন্তি দেৰতাতি নিম্মানরতিদেৰতা অত্তনা যথারুচিতে কামে সযং নিম্মিনিত্ৰা নিম্মিনিত্ৰা রমন্তি কীল়ন্তি লল়ন্তা অভিরমন্তি। তস্মা কাযাতি তস্মা নিম্মানরতিদেৰনিকাযা কামৰণ্ণিনীতি কামরূপধরা যথিচ্ছিতরূপধারিনী। ইধাগতাতি ইধ ইমস্মিং মনুস্সলোকে, ইমং ৰা মনুস্সলোকং আগতা।
এৰং দেৰতায অত্তনো নিম্মানরতিদেৰতাভাৰে কথিতে পুন থেরো তস্সা পুরিমভৰং তত্থ কতপুঞ্ঞকম্মং লদ্ধিঞ্চ কথাপেতুকামো –
১৪০.
‘‘কিং ত্ৰং পুরে সুচরিতমাচরীধ, কেনচ্ছসি ত্ৰং অমিতযসা সুখেধিতা।
ইদ্ধী চ তে অনধিৰরা ৰিহঙ্গমা, ৰণ্ণো চ তে দস দিসা ৰিরোচতি॥
১৪১.
‘‘দেৰেহি ত্ৰং পরিৰুতা সক্কতা চসি,
কুতো চুতা সুগতিগতাসি দেৰতে।
কস্স ৰা ত্ৰং ৰচনকরানুসাসনিং,
আচিক্খ মে ত্ৰং যদি বুদ্ধসাৰিকা’’তি॥ – দ্ৰে গাথা অভাসি।
১৪০. তত্থ আচরীতি দীঘং কত্ৰা ৰুত্তং, উপচিনীতি অত্থো। ইধাতি নিপাতমত্তং, ইধ ৰা ইমস্মিং দেৰত্তভাৰে। কেনচ্ছসীতি কেন পুঞ্ঞকম্মেন অস্সত্থা অচ্ছসি। ‘‘কেনাসি ত্ৰ’’ন্তি কেচি পঠন্তি। অমিতযসাতি ন মিতযসা অনপ্পকপরিৰারা। সুখেধিতাতি সুখেন ৰড্ঢিতা, সুপরিব্রূহিতদিব্বসুখাতি অত্থো। ইদ্ধীতি দিব্বানুভাৰো। অনধিৰরাতি অধিকা ৰিসিট্ঠা অঞ্ঞা এতিস্সা নত্থীতি অনধিৰরা, অতিউত্তমাতি অত্থো। ৰিহঙ্গমাতি ৰেহাসগামিনী। দস দিসাতি দসপি দিসা। ৰিরোচতীতি ওভাসেতি।
১৪১. পরিৰুতা সক্কতা চসীতি সমন্ততো পরিৰারিতা সম্ভাৰিতা চ অসি। কুতো চুতা সুগতিগতাসীতি পঞ্চসু গতীসু কতরগতিতো চুতা হুত্ৰা সুগতিং ইমং দেৰগতিং পটিসন্ধিৰসেন উপগতা অসি। কস্স ৰা ত্ৰং ৰচনকরানুসাসনিন্তি কস্স নু ৰা সত্থু সাসনে পাৰচনে ওৰাদানুসাসনিসম্পটিচ্ছনেন ত্ৰং ৰচনকরা অসীতি যোজনা। কস্স ৰা ত্ৰং সত্থু ৰচনকরা অনুসাসকস্স অনুসিট্ঠিযং পতিট্ঠানেনাতি এৰং ৰা এত্থ অত্থো দট্ঠব্বো। এৰং অনুদ্দেসিকৰসেন তস্সা লদ্ধিং পুচ্ছিত্ৰা পুন উদ্দেসিকৰসেন ‘‘আচিক্খ মে ত্ৰং যদি বুদ্ধসাৰিকা’’তি পুচ্ছতি। তত্থ বুদ্ধসাৰিকাতি সব্বম্পি ঞেয্যধম্মং সযম্ভুঞাণেন হত্থতলে আমলকং ৰিয পচ্চক্খতো বুদ্ধত্তা বুদ্ধস্স ভগৰতো ধম্মস্সৰনন্তে জাতাতি বুদ্ধসাৰিকা।
এৰং
১৪২.
‘‘নগন্তরে নগরৰরে সুমাপিতে, পরিচারিকা রাজৰরস্স সিরিমতো।
নচ্চে গীতে পরমসুসিক্খিতা অহুং, সিরিমাতি মং রাজগহে অৰেদিংসু॥
১৪৩.
‘‘বুদ্ধো চ মে ইসিনিসভো ৰিনাযকো, অদেসযী সমুদযদুক্খনিচ্চতং।
অসঙ্খতং দুক্খনিরোধ সস্সতং, মগ্গঞ্চিমং অকুটিলমঞ্জসং সিৰং॥
১৪৪.
‘‘সুত্ৰানহং
সীলেস্ৰহং পরমসুসংৰুতা অহুং, ধম্মে ঠিতা নরৰরবুদ্ধদেসিতে॥
১৪৫.
‘‘ঞত্ৰানহং
তত্থেৰহং সমথসমাধিমাফুসিং, সাযেৰ মে পরমনিযামতা অহু॥
১৪৬.
‘‘লদ্ধানহং অমতৰরং ৰিসেসনং, একংসিকা অভিসমযে ৰিসেসিয।
অসংসযা বহুজনপূজিতা অহং, খিড্ডারতিং পচ্চনুভোমনপ্পকং॥
১৪৭.
‘‘এৰং অহং অমতদসম্হি দেৰতা, তথাগতস্সনধিৰরস্স সাৰিকা।
ধম্মদ্দসা পঠমফলে পতিট্ঠিতা, সোতাপন্না ন চ পন মত্থি দুগ্গতি॥
১৪৮.
‘‘সা ৰন্দিতুং অনধিৰরং উপাগমিং, পাসাদিকে কুসলরতে চ ভিক্খৰো।
নমস্সিতুং সমণসমাগমং সিৰং, সগারৰা সিরিমতো ধম্মরাজিনো॥
১৪৯.
‘‘দিস্ৰা মুনিং মুদিতমনম্হি পীণিতা, তথাগতং নরৰরদম্মসারথিং।
তণ্হচ্ছিদং কুসলরতং ৰিনাযকং, ৰন্দামহং পরমহিতানুকম্পক’’ন্তি॥
১৪২. তত্থ নগন্তরেতি ইসিগিলিৰেপুল্লৰেভারপণ্ডৰগিজ্ঝকূটসঙ্খাতানং পঞ্চন্নং পব্বতানং অন্তরে ৰেমজ্ঝে, যতো তং নগরং ‘‘গিরিব্বজ’’ন্তি ৰুচ্চতি নগরৰরেতি উত্তমনগরে, রাজগহং সন্ধাযাহ। সুমাপিতেতি মহাগোৰিন্দপণ্ডিতেন ৰত্থুৰিজ্জাৰিধিনা সম্মদেৰ নিৰেসিতে। পরিচারিকাতি সংগীতপরিচরিযায উপট্ঠাযিকা। রাজৰরস্সাতি বিম্বিসারমহারাজস্স। সিরিমতোতি পরমসুসিক্খিতাতি অতিৰিয সম্মদেৰ চ সিক্খিতা। অহুন্তি অহোসিং। অৰেদিংসূতি অঞ্ঞাসুং।
১৪৩. ইসিনিসভোতি গৰসতজেট্ঠকো উসভো, গৰসহস্সজেট্ঠকো ৰসভো, ৰজসতজেট্ঠকো ৰা উসভো, ৰজসহস্সজেট্ঠকো ৰসভো, সব্বগৰসেট্ঠো সব্বপরিস্সযসহো সেতো পাসাদিকো মহাভারৰহো অসনিসতসদ্দেহিপি অসম্পকম্পিযো নিসভো। রথা সো অত্তনো নিসভবলেন সমন্নাগতো চতূহি পাদেহি পথৰিং উপ্পীল়েত্ৰা কেনচি পরিস্সযেন অকম্পিযো অচলট্ঠানেন তিট্ঠতি, এৰং ভগৰা দসহি তথাগতবলেহি সমন্নাগতো চতূহি ৰেসারজ্জপাদেহি অট্ঠপরিসপথৰিং উপ্পীল়েত্ৰা সদেৰকে লোকে কেনচি পচ্চত্থিকেন পচ্চামিত্তেন অকম্পিযো অচলট্ঠানেন তিট্ঠতি, তস্মা নিসভো ৰিযাতি নিসভো। সীলাদীনং ধম্মক্খন্ধানং এসনট্ঠেন ‘‘ইসী’’তি লদ্ধৰোহারেসু সেক্খাসেক্খইসীসু নিসভো, ইসীনং ৰা নিসভো, ইসি চ সো নিসভো চাতি ৰা ইসিনিসভো। ৰেনেয্যসত্তে ৰিনেতীতি ৰিনাযকো, নাযকৰিরহিতোতি ৰা ৰিনাযকো, সযম্ভূতি অত্থো।
অদেসযী সমুদযদুক্খনিচ্চতন্তি সমুদযসচ্চস্স চ দুক্খসচ্চস্স চ অনিচ্চতং ৰযধম্মতং অভাসি। তেন ‘‘যংকিঞ্চি সমুদযধম্মং, সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি অত্তনো অভিসমযঞাণস্স পৰত্তিআকারং দস্সেতি। সমুদযদুক্খনিচ্চতন্তি ৰা সমুদযসচ্চঞ্চ দুক্খসচ্চঞ্চ অনিচ্চতঞ্চ। তত্থ সমুদযসচ্চদুক্খসচ্চগ্গহণেন ৰিপস্সনায ভূমিং দস্সেতি, অনিচ্চতাগহণেন তস্সা পৰত্তিআকারং দস্সেতি। সঙ্খারানঞ্হি অনিচ্চাকারে ৰিভাৰিতে দুক্খাকারো অনত্তাকারোপি ৰিভাৰিতোযেৰ হোতি তংনিবন্ধনত্তা অসঙ্খতং দুক্খনিরোধসস্সতন্তি কেনচি পচ্চযেন ন সঙ্খতন্তি অসঙ্খতং মগ্গঞ্চিমং অকুটিলমঞ্জসং সিৰন্তি অন্তদ্ৰযপরিৰজ্জনেন কুটিলভাৰকরানং মাযাদীনং কাযৰঙ্কাদীনঞ্চ পহানেন অকুটিলং, ততো এৰ অঞ্জসং, অসিৰভাৰকরানং কামরাগাদীনং সমুচ্ছিন্দনেন সিৰং নিব্বানং। মগ্গন্তি নিব্বানত্থিকেহি মগ্গীযতি, কিলেসে ৰা মারেন্তো গচ্ছতীতি ‘‘মগ্গো’’তি লদ্ধনামং ইদং তুম্হাকঞ্চ মমঞ্চ পচ্চক্খভূতং দুক্খনিরোধগামিনিপটিপদাসঙ্খাতং অরিযসচ্চঞ্চ মে অদেসযীতি যোজনা।
১৪৪. সুত্ৰানহং অমতপদং অসঙ্খতং, তথাগতস্সনধিৰরস্স সাসনন্তি এত্থ অযং সঙ্খেপত্থো – তথা আগমনাদিঅত্থেন
১৪৫. ঞত্ৰানাতি সচ্ছিকিরিযাভিসমযৰসেন জানিত্ৰা। তত্থেৰাতি তস্মিংযেৰ খণে, তস্মিংযেৰ ৰা অত্তভাৰে। সমথসমাধিমাফুসিন্তি পচ্চনীকধম্মানং সমুচ্ছেদৰসেন সমনতো ৰূপসমনতো পরমত্থসমথভূতং লোকুত্তরসমাধিং আফুসিং অধিগচ্ছিং। যদিপি যস্মিং খণে নিরোধস্স সচ্ছিকিরিযাভিসমযো, তস্মিংযেৰ খণে মগ্গস্স ভাৰনাভিসমযো, আরম্মণপটিৰেধং পন ভাৰনাপটিৰেধস্সেৰ পুরিমসিদ্ধিকারণং ৰিয কত্ৰা দস্সেতুং –
‘‘ঞত্ৰানহং
তত্থেৰহং ‘সমথসমাধিমাফুসি’ন্তি ৰুত্তং যথা ‘‘চক্খুঞ্চ পটিচ্চ রূপে চ উপ্পজ্জতি চক্খুৰিঞ্ঞাণ’’ন্তি (ম॰ নি॰ ১.৪০০; ৩.৪২১; সং॰ নি॰ ৪.৬০)। ঞত্ৰানাতি ৰা সমানকালৰসেন ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং সাযেৰাতি যা লোকুত্তরসমাধিফুসনা লদ্ধা, সাযেৰ। পরমনিযামতাতি পরমা উত্তমা মগ্গনিযামতা।
১৪৬. ৰিসেসনন্তি পুথুজ্জনেহি ৰিসেসকং ৰিসিট্ঠভাৰসাধকং। একংসিকাতি ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধো ভগৰা, স্ৰাক্খাতো ধম্মো, সুপ্পটিপন্নো সঙ্ঘো’’তি একংসগাহৰতী রতনত্তযে নিব্বিচিকিচ্ছা। অভিসমযে ৰিসেসিযাতি সচ্চপটিৰেধৰসেন ৰিসেসং পত্ৰা। ‘‘ৰিসেসিনী’’তিপি পঠন্তি, অভিসমযহেতু ৰিসেসৰতীতি অত্থো। অসংসযাতি সোল়সৰত্থুকায অট্ঠৰত্থুকায চ ৰিচিকিচ্ছায পহীনত্তা অপগতসংসযা। ‘‘অসংসিযা’’তি কেচি পঠন্তি। বহুজনপূজিতাতি সুগতীহি পরেহি পত্থনীযগুণাতি অত্থো। খিড্ডারতিন্তি খিড্ডাভূতং রতিং, অথ ৰা খিড্ডঞ্চ রতিঞ্চ খিড্ডাৰিহারঞ্চ রতিসুখঞ্চ।
১৪৭. অমতদসম্হীতি অমতদসা নিব্বানদস্সাৰিনী অম্হি। ধম্মদ্দসাতি চতুসচ্চধম্মং সোতাপন্নাতি অরিযমগ্গসোতং আদিতো পত্তা। ন চ পন মত্থি দুগ্গতীতি ন চ পন মে অত্থি দুগ্গতি অৰিনিপাতধম্মত্তা।
১৪৮. পাসাদিকেতি পসাদাৰহে। কুসলরতেতি কুসলে অনৰজ্জধম্মে নিব্বানে রতে। ভিক্খৰোতি ভিক্খূ নমস্সিতুং উপাগমিন্তি যোজনা। সমণসমাগমং সিৰন্তি সমণানং সমিতপাপানং বুদ্ধবুদ্ধসাৰকানং সিৰঞ্চ ধম্মং খেমং সমাগমং সঙ্গমং পযিরুপাসিতুং উপাগমিন্তি সিরিমতো ধম্মরাজিনোতি ভুম্মত্থে সামিৰচনং। সিরিমতি ধম্মরাজিনীতি অত্থো। এৰমেৰ চ কেচি পঠন্তি।
১৪৯. মুদিতমনম্হীতি মোদিতমনা অম্হি। পীণিতাতি তুট্ঠা, পীতিরসৰসেন ৰা তিত্তা। নরৰরদম্মসারথিন্তি নরৰরো চ সো অগ্গপুগ্গলত্তা, দম্মানং দমেতব্বানং ৰেনেয্যানং নিব্বানাভিমুখং সারণতো দম্মসারথি চাতি নরৰরদম্মসারথি, তং। পরমহিতানুকম্পকন্তি পরমেন উত্তমেন হিতেন সব্বসত্তানং অনুকম্পকং।
এৰং
সিরিমাৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
১৭. কেসকারীৰিমানৰণ্ণনা
ইদং ৰিমানং রুচিরং পভস্সরন্তি কেসকারীৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰা বারাণসিযং ৰিহরতি ইসিপতনে মিগদাযে। তেন খো পন সমযেন সম্বহুলা ভিক্খূ পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায বারাণসিং পিণ্ডায পৰিসিংসু। তে অঞ্ঞতরস্স ব্রাহ্মণস্স গেহদ্ৰারসমীপেন গচ্ছন্তি। তস্মিঞ্চ গেহে ব্রাহ্মণস্স ধীতা কেসকারী নাম গেহদ্ৰারসমীপে মাতু সীসতো ঊকা গণ্হন্তী তে ভিক্খূ গচ্ছন্তে দিস্ৰা মাতরং আহ ‘‘অম্ম, ইমে পব্বজিতা পঠমেন যোব্বনেন সমন্নাগতা অভিরূপা দস্সনীযা পাসাদিকা সুখুমালা কেনচি পারিজুঞ্ঞেন অনভিভূতা মঞ্ঞে, কস্মা নু খো ইমে ইমস্মিংযেৰ ৰযে পব্বজন্তী’’তি
তেন চ সমযেন আগতফলো ৰিঞ্ঞাতসাসনো অঞ্ঞতরো উপাসকো তায ৰীথিযা গচ্ছন্তো তং কথং সুত্ৰা তাসং সন্তিকং উপসঙ্কমি। অথ নং ব্রাহ্মণী আহ ‘‘এতরহি খো উপাসক বহূ কুলপুত্তা মহন্তং ভোগক্খন্ধং মহন্তং ঞাতিপরিৰট্টং পহায সক্যসমযে পব্বজন্তি, তে কিং নু খো অত্থৰসং সম্পস্সন্তা পব্বজন্তী’’তি? তং সুত্ৰা উপাসকো ‘‘কামেসু আদীনৰং, নেক্খম্মে চ আনিসংসং সম্পস্সন্তা’’তি ৰত্ৰা অত্তনো ঞাণবলানুরূপং
১৫০.
‘‘ইদং ৰিমানং রুচিরং পভস্সরং, ৰেল়ুরিযথম্ভং সততং সুনিম্মিতং।
সুৰণ্ণরুক্খেহি সমন্তমোত্থতং, ঠানং মমং কম্মৰিপাকসম্ভৰং॥
১৫১.
‘‘তত্রূপপন্না পুরিমচ্ছরা ইমা, সতং সহস্সানি সকেন কম্মুনা।
তুৰংসি অজ্ঝুপগতা যসস্সিনী, ওভাসযং তিট্ঠসি পুব্বদেৰতা॥
১৫২.
‘‘সসী
তথেৰ ত্ৰং অচ্ছরাসঙ্গণং ইমং, দদ্দল্লমানা যসসা ৰিরোচসি॥
১৫৩.
‘‘কুতো
ব্রহ্মংৰ দেৰা তিদসা সহিন্দকা, সব্বে ন তপ্পামসে দস্সনেন ত’’ন্তি॥ –
চতূহি গাথাহি তায কতকম্মং পুচ্ছি।
১৫০. তত্থ ইদং ৰিমানন্তি যস্মিং ৰিমানে সা দেৰতা উপ্পন্না, তং অত্তনো ৰিমানং সন্ধাযাহ। সততন্তি সব্বকালং রুচিরং পভস্সরন্তি যোজনা। সততন্তি ৰা সম্মাততং, অতিৰিয ৰিত্থিণ্ণন্তি অত্থো। সমন্তমোত্থতন্তি ঠানন্তি ৰিমানমেৰ সন্ধায ৰদতি। তঞ্হি তিট্ঠন্তি এত্থ কতপুঞ্ঞাতি ঠানন্তি ৰুচ্চতি। কম্মৰিপাকসম্ভৰন্তি কম্মৰিপাকভাৰেন সম্ভূতং, কম্মৰিপাকেন ৰা সহ সম্ভূতং। মমন্তি ইদং মম ঠানং মম কম্মৰিপাকসম্ভৰন্তি দ্ৰীহিপি পদেহি যোজেতব্বং।
১৫১. তত্রূপপন্নাতি গাথায অযং সঙ্খেপত্থো – তত্র তস্মিং যথাৰুত্তে ৰিমানে উপপন্নাতি নিব্বত্তা পগেৰ উপ্পন্নত্তা পুব্বদেৰতা ইমা পুরিমা অচ্ছরাযো পরিমাণতো সতং সহস্সানি। তুৰংসীতি ত্ৰং অসি সকেন কম্মুনা অজ্ঝুপগতা উপপন্না। যসস্সিনীতি পরিৰারসম্পন্না, তেনেৰ সকেন কম্মুনা কম্মানুভাৰেন ওভাসযন্তী ৰিরোচমানা তিট্ঠসীতি।
১৫২. ইদানি তমেৰ ওভাসনং উপমায ৰিভাৰেন্তো ‘‘সসী’’তি গাথমাহ। তস্সত্থো – যথা সসলঞ্ছনযোগেন ‘‘সসী’’তি, নক্খত্তেহি অধিকগুণতায ‘‘নক্খত্তরাজা’’তি চ লদ্ধনামো চন্দো সব্বং তারকাগণং অধিগ্গয্হ অভিভৰিত্ৰা ৰিরোচতি ৰিরাজতি, তথেৰ ত্ৰং ইমং অচ্ছরানং দেৰকঞ্ঞানং গণং সমূহং অত্তনো যসসা দদ্দল্লমানা অতিৰিয ৰিজ্জোতমানা ৰিরোচসীতি। এত্থ চ ‘‘ইমা’’তি ‘‘ইম’’ন্তি চ নিপাতমত্তং। কেচি পন ‘‘নক্খত্তরাজারিৰ তারাগণং তথেৰ ত্ৰ’’ন্তি পঠন্তি।
১৫৩. ইদানি ‘‘কুতো নু আগম্মা’’তি গাথমাহ। তত্থ কুতো নু আগম্মাতি কুতো অনোমদস্সনে সব্বঙ্গসোভনে ত্ৰং উপপন্না উপ্পত্তিগহণৰসেন ‘‘ব্রহ্মংৰ দেৰা তিদসা সহিন্দকা, সব্বে ন তপ্পামসে দস্সনেন ত’’ন্তি আহ। তত্থ যথা ব্রহ্মানং সহম্পতিং সনঙ্কুমারং ৰা উপগতং সহ ইন্দেনাতি সহিন্দকা তাৰতিংসা দেৰা পস্সন্তা দস্সনেন ন তপ্পন্তি, এৰং তৰ দস্সনেন মযং সব্বে দেৰা ন তপ্পামসেতি অত্থো।
এৰং পন সক্কেন দেৰানমিন্দেন পুচ্ছিতা সা দেৰতা তমত্থং পকাসেন্তী –
১৫৪.
‘‘যমেতং সক্ক অনুপুচ্ছসে মমং, কুতো চুতা ত্ৰং ইধ আগতাতি।
বারাণসী নাম পুরত্থি কাসিনং, তত্থ অহোসিং পুরে কেসকারিকা॥
১৫৫.
‘‘বুদ্ধে চ ধম্মে চ পসন্নমানসা, সঙ্ঘে চ একন্তগতা অসংসযা।
অখণ্ডসিক্খাপদা আগতপ্ফলা, সম্বোধিধম্মে নিযতা অনামযা’’তি॥ –
গাথদ্ৰযমাহ।
১৫৪-৫. তত্থ যমেতন্তি যং এতং পঞ্হন্তি অত্থো। অনুপুচ্ছসেতি অনুকূলভাৰেন পুচ্ছসি। মমন্তি মং। পুরত্থীতি পুরং অত্থি। কাসিনন্তি কাসিরট্ঠস্স। কেসকারিকাতি পুরিমত্তভাৰে অত্তনো নামং ৰদতি। বুদ্ধে চ ধম্মে চাতিআদিনা অত্তনো পুঞ্ঞং ৰিভাৰেতি।
পুন সক্কো তস্সা তং পুঞ্ঞসম্পত্তিঞ্চ দিব্বসম্পত্তিঞ্চ অনুমোদমানো –
১৫৬.
‘‘তন্ত্যাভিনন্দামসে
ধম্মেন চ ত্ৰং যসসা ৰিরোচসি।
বুদ্ধে চ ধম্মে চ পসন্নমানসে,
সঙ্ঘে চ একন্তগতে অসংসযে।
অখণ্ডসিক্খাপদে আগতপ্ফলে,
সম্বোধিধম্মে নিযতে অনামযে’’তি॥ – আহ।
১৫৬. তত্থ তন্ত্যাভিনন্দামসেতি তং তে দুৰিধম্পি সম্পত্তিং অভিনন্দাম অনুমোদাম। স্ৰাগতঞ্চ তেতি তুয্হঞ্চ ইধাগমনং স্ৰাগতং, অম্হাকং পীতিসোমনস্সসংৰদ্ধনমেৰ। সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি।
তং পন পৰত্তিং সক্কো দেৰরাজা আযস্মতো মহামোগ্গল্লানত্থেরস্স কথেসি, থেরো ভগৰতো নিৰেদেসি। ভগৰা তমত্থং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা সম্পত্তপরিসায ধম্মং দেসেসি। সা দেসনা সদেৰকস্স লোকস্স সাত্থিকা জাতাতি।
কেসকারীৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
ইতি পরমত্থদীপনিযা খুদ্দক-অট্ঠকথায ৰিমানৰত্থুস্মিং
সত্তরসৰত্থুপটিমণ্ডিতস্স পঠমস্স পীঠৰগ্গস্স
অত্থৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
২. চিত্তলতাৰগ্গো
১. দাসিৰিমানৰণ্ণনা
দুতিযৰগ্গে অপি সক্কোৰ দেৰিন্দোতি দাসিৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰতি জেতৰনে ৰিহরন্তে সাৰত্থিৰাসী অঞ্ঞতরো উপাসকো সম্বহুলেহি উপাসকেহি সদ্ধিং সাযন্হসমযং ৰিহারং
অথেকদিৰসং ভিক্খূ কতভত্তকিচ্চে উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা এৰমাহ ‘‘কথং নু খো, ভন্তে, ইতো জাতিআদিদুক্খতো পরিমুত্তি হোতী’’তি। ভিক্খূ তস্সা সরণানি চ পঞ্চ সীলানি চ দত্ৰা কাযসভাৰং পকাসেত্ৰা পটিকূলমনসিকারে নিযোজেসুং, অপরে অনিচ্চতাপটিসংযুত্তং ধম্মকথং কথেসুং। সা সোল়স ৰস্সানি সীলং রক্খন্তী অন্তরন্তরা যোনিসো মনসিকরোন্তী একদিৰসং ধম্মস্সৰনসপ্পাযং লভিত্ৰা ঞাণস্স চ পরিপক্কত্তা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা সোতাপত্তিফলং সচ্ছাকাসি। সা অপরেন সমযেন কালং কত্ৰা সক্কস্স দেৰরঞ্ঞো ৰল্লভা পরিচারিকা হুত্ৰা নিব্বত্তি। সা সট্ঠিতূরিযসহস্সেহি পরিচরিযমানা অচ্ছরাসতসহস্সপরিৰুতা মহন্তং দিব্বসম্পত্তিং অনুভৰন্তী পমুদা মোদমানা সপরিৰারা উয্যানাদীসু ৰিচরতি। তং আযস্মা মহামোগ্গল্লানো হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ দিস্ৰা –
১৫৭.
‘‘অপি
সমন্তা অনুপরিযাসি, নারীগণপুরক্খতা।
ওভাসেন্তী দিসা সব্বা, ওসধী ৰিয তারকা॥
১৫৮.
‘‘কেন তেতাদিসো ৰণ্ণো, কেন তে ইধ মিজ্ঝতি।
উপ্পজ্জন্তি চ তে ভোগা, যে কেচি মনসো পিযা॥
১৫৯.
‘‘পুচ্ছামি
মনুস্সভূতা কিমকাসি পুঞ্ঞং।
কেনাসি এৰং জলিতানুভাৰা,
ৰণ্ণো চ তে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥ – পুচ্ছি।
১৬০.
‘‘সা দেৰতা অত্তমনা, মোগ্গল্লানেন পুচ্ছিতা।
পঞ্হং পুট্ঠা ৰিযাকাসি, যস্স কম্মস্সিদং ফলং’’॥
১৬১.
‘‘অহং মনুস্সেসু মনুস্সভূতা, দাসী অহোসিং পরপেস্সিযা কুলে॥
১৬২.
‘‘উপাসিকা চক্খুমতো, গোতমস্স যসস্সিনো।
তস্সা মে নিক্কমো আসি, সাসনে তস্স তাদিনো॥
১৬৩.
‘‘কামং ভিজ্জতুযং কাযো, নেৰ অত্থেত্থ সণ্ঠনং।
সিক্খাপদানং পঞ্চন্নং, মগ্গো সোৰত্থিকো সিৰো॥
১৬৪.
‘‘অকণ্টকো অগহনো, উজু সব্ভি পৰেদিতো।
নিক্কমস্স ফলং পস্স, যথিদং পাপুণিত্থিকা॥
১৬৫.
‘‘আমন্তনিকা রঞ্ঞোম্হি, সক্কস্স ৰসৰত্তিনো।
সট্ঠি তূরিযসহস্সানি, পটিবোধং করোন্তি মে॥
১৬৬.
‘‘আলম্বো
পোক্খরো চ সুফস্সো চ, ৰীণামোক্খা চ নারিযো॥
১৬৭.
‘‘নন্দা চেৰ সুনন্দা চ, সোণদিন্না সুচিম্হিতা।
অলম্বুসা মিস্সকেসী চ, পুণ্ডরীকাতি দারুণী॥
১৬৮.
‘‘এণীফস্সা
এতা চঞ্ঞা চ সেয্যাসে, অচ্ছরানং পবোধিকা॥
১৬৯.
‘‘তা মং কালেনুপাগন্ত্ৰা, অভিভাসন্তি দেৰতা।
হন্দ নচ্চাম গাযাম, হন্দ তং রমযামসে॥
১৭০.
‘‘নযিদং
অসোকং নন্দনং রম্মং, তিদসানং মহাৰনং॥
১৭১.
‘‘সুখং অকতপুঞ্ঞানং, ইধ নত্থি পরত্থ চ।
সুখঞ্চ কতপুঞ্ঞানং, ইধ চেৰ পরত্থ চ॥
১৭২.
‘‘তেসং সহব্যকামানং, কত্তব্বং কুসলং বহুং।
কতপুঞ্ঞা হি মোদন্তি, সগ্গে ভোগসমঙ্গিনো’’তি॥ – দেৰতা ৰিস্সজ্জেসি।
১৫৭. তত্থ অপি সক্কোৰ দেৰিন্দোতি অপিসদ্দো সম্ভাৰনাযং, ইৰসদ্দো ইকারলোপং কত্ৰা ৰুত্তো উপমাযং, তস্মা যথা নাম সক্কো দেৰানমিন্দোতি অত্থো। সক্কসমভাৰো তিস্সা দেৰতায পরিৰারসম্পত্তিদস্সনত্থং ৰুত্তো। কেচি ‘‘অপীতি নিপাতমত্ত’’ন্তি ৰদন্তি। চিত্তলতাৰনেতি চিত্তায নাম দেৰধীতায পুঞ্ঞানুভাৰেন নিব্বত্তে, চিত্তানং ৰা ৰিচিত্তপুপ্ফফলাদিৰিসেসযুত্তানং সন্তানকৰল্লিআদীনং তত্থ যেভুয্যতায চিত্তলতাৰনন্তি লদ্ধনামে দেৰুয্যানে।
১৬১. পরপেস্সিযাতি পরেসং কুলে তস্মিং তস্মিং কিচ্চে পেসনিযা, পরেসং ৰেয্যাৰচ্চকারীতি অত্থো।
১৬২. তস্সা মে নিক্কমো আসি, সাসনে তস্স তাদিনোতি তস্সা দাসিযাপি সমানায পঞ্চহি চক্খূহি চক্খুমতো বুদ্ধস্স ভগৰতো উপাসিকা হুত্ৰা সোল়স ৰস্সানি সীলং রক্খন্তিযা কম্মট্ঠানঞ্চ মনসি করোন্তিযা মনসিকারানুভাৰেন
১৬৩-৪. তস্স পন নিক্কমস্স পুব্বভাগস্স পৰত্তাকারং দস্সেতুং ‘‘কামং ভিজ্জতুযং কাযো, নেৰ অত্থেত্থ সণ্ঠনন্তি ৰুত্তং। তস্সত্থো অযং কাযো ভিজ্জতু ৰিনস্সতু, তত্থ কিঞ্চিমত্তম্পি অপেক্খং অকরোন্তী এত্থ এতস্মিং কম্মট্ঠানানুযোগে নেৰ অত্থি, মে ৰীরিযস্স সণ্ঠনং সিথিলীকরণন্তি ৰীরিযং সমুত্তেজেন্তী ৰিপস্সনং উস্সুক্কাপেসিন্তি।
ইদানি তথা ৰিপস্সনং উস্সুক্কাপেত্ৰা পটিলদ্ধগুণং দস্সেন্তী –
‘‘সিক্খাপদানং পঞ্চন্নং, মগ্গো সোৰত্থিকো সিৰো।
অকণ্টকো অগহনো, উজু সব্ভি পৰেদিতো।
নিক্কমস্স ফলং পস্স, যথিদং পাপুণিত্থিকা’’তি॥ – আহ।
তত্রাযং সঙ্খেপত্থো – যো নিচ্চসীলৰসেন সমাদিন্নানং পঞ্চন্নং সিক্খাপদানং সিক্খাকোট্ঠাসানং উপনিস্সযভাৰেন লদ্ধত্তা তেসং পরিপূরিতত্তা চ সিক্খাপদানং পঞ্চন্নং সম্বন্ধীভূতো, যস্মিং সন্তানে উপ্পন্নো, তস্স সব্বাকারেন সোত্থিভাৰসম্পাদনতো সুন্দরত্থভাৰতো চ সোৰত্থিকো সোত্থিকো, সংকিলেসধম্মেহি অনুপদ্দুতত্তা খেমপ্পত্তিহেতুতায চ সিৰো, রাগকণ্টকাদীনং অকণ্টকো, কিলেসদিট্ঠিদুচ্চরিতগহনসমুচ্ছেদনতো অগহনো, সব্বজিম্হৰঙ্ককুটিলভাৰাপগমহেতুতায উজু, বুদ্ধাদীহি সপ্পুরিসেহি পকাসিতত্তা সব্ভি পৰেদিতো অরিযমগ্গো, তং যথা যেন উপাযভূতেন ইত্থিকা দ্ৰঙ্গুলবহলবুদ্ধিকাপি সমানা পাপুণিং, তস্স নিক্কমস্স যথাৰুত্তৰীরিযস্স ইদং ফলং পস্সাতি সক্কং আলপতি।
১৬৫. আমন্তনিকা রঞ্ঞোম্হি, সক্কস্স ৰসৰত্তিনোতি সযংৰসীভাৰেন ৰত্তনতো, দ্ৰীসু দেৰলোকেসু অত্তনো ৰসং ইস্সরিযং ৰত্তেতীতি ৰা ৰসৰত্তী, তস্স ৰসৰত্তিনো সক্কস্স দেৰরঞ্ঞো আমন্তনিকা আলাপসল্লাপযোগ্গা, কীল়নকালে ৰা তেন আমন্তেতব্বা অম্হি, নিক্কমস্স ৰীরিযস্স ফলং পস্সাতি যোজনা। আততৰিততাদিভেদেন পঞ্চ তূরিযঙ্গানি দ্ৰাদসহি ‘‘সট্ঠি তূরিযসহস্সানি, পটিবোধং করোন্তি মে’’তি। তত্থ পটিবোধন্তি পীতিসোমনস্সানং পবোধনং।
১৬৬-৮. আলম্বোতিআদি ৰীণামোক্খাদিকা দেৰধীতা। সুচিম্হিতাতি সুদ্ধমিহিতা, নামমেৰ ৰা এতং। মুদুৰাদিনীতি মুদুনাৰ ৰদতীতি মুদুৰাদিনী, মুদুকং অতিৰিয ৰাদনসীলা, নামমেৰ ৰা। সেয্যাসেতি সেয্যতরা। অচ্ছরানন্তি অচ্ছরাসু সঙ্গীতে পাসংসতরা। পবোধিকাতি পবোধনকরা।
১৬৯. কালেনাতি যুত্তপ্পত্তকালেন। অভিভাসন্তীতি অভিমুখা, অভিরতা ৰা হুত্ৰা ভাসন্তি। যথা চ ভাসন্তি, তং দস্সেতুং ‘‘হন্দ নচ্চাম গাযাম, হন্দ তং রমযামসে’’তি ৰুত্তং।
১৭০. ইদন্তি অসোকন্তি ইট্ঠকন্তপিযমনাপানংযেৰ রূপাদীনং সম্ভৰতো ৰিসোকং। ততো এৰ সব্বকালং পমোদসংৰদ্ধনতো নন্দনং। তিদসানং মহাৰনন্তি তাৰতিংসদেৰানং মহন্তং মহনীযঞ্চ উয্যানং।
১৭১. এৰরূপা দিব্বসম্পত্তি নাম পুঞ্ঞকম্মৰসেনেৰাতি ওদিস্সকনযেন ৰত্ৰা পনু অনোদিস্সকনযেন দস্সেন্তী ‘‘সুখং অকতপুঞ্ঞান’’ন্তি গাথমাহ।
১৭২. পুন অত্তনা লদ্ধস্স দিব্বট্ঠানস্স পরেহি সাধারণকামতাৰসেন ধম্মং কথেন্তী ‘‘তেসং সহব্যকামান’’ন্তি ওসানগাথমাহ। তেসন্তি তাৰতিংসদেৰানং। সহব্যকামানন্তি সহভাৰং ইচ্ছন্তেহি, কত্তুঅত্থে হি ইদং সামিৰচনং। সহ ৰাতি পৰত্ততীতি সহৰো, তস্স ভাৰো সহব্যং যথা ৰীরস্স ভাৰো ৰীরিযন্তি।
এৰং থেরো দেৰতায অত্তনো পুঞ্ঞকম্মে আৰিকতে তস্সা সপরিৰারায ধম্মং দেসেত্ৰা দেৰলোকতো আগন্ত্ৰা তং পৰত্তিং ভগৰতো আরোচেসি। ভগৰা তমত্থং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা সম্পত্তপরিসায ধম্মং দেসেসি। সা দেসনা সদেৰকস্স লোকস্স সাত্থিকা অহোসীতি।
দাসিৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
২. লখুমাৰিমানৰণ্ণনা
অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেনাতি লখুমাৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰতি বারাণসিযং ৰিহরন্তে কেৰট্টদ্ৰারং নাম বারাণসিনগরস্স একং দ্ৰারং, তস্স অৰিদূরে নিৰিট্ঠগামোপি ‘‘অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেনা’’তিআদিগাথাহি পুচ্ছীতি সব্বং ৰুত্তনযমেৰ। তেন ৰুত্তং –
১৭৩.
‘‘অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেন, যা ত্ৰং তিট্ঠসি দেৰতে।
ওভাসেন্তী দিসা সব্বা, ওসধী ৰিয তারকা॥
১৭৪.
‘‘কেন তেতাদিসো ৰণ্ণো, কেন তে ইধ মিজ্ঝতি।
উপ্পজ্জন্তি চ তে ভোগা, যে কেচি মনসো পিযা॥
১৭৫.
‘‘পুচ্ছামি তং দেৰি মহানুভাৰে, মনুস্সভূতা কিমকাসি পুঞ্ঞং।
কেনাসি এৰং জলিতানুভাৰা, ৰণ্ণো চ তে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥
১৭৬.
‘‘সা দেৰতা অত্তমনা, মোগ্গল্লানেন পুচ্ছিতা।
পঞ্হং পুট্ঠা ৰিযাকাসি, যস্স কম্মস্সিদং ফলং’’॥
১৭৭.
‘‘কেৰট্টদ্ৰারা
তত্থ সঞ্চরমানানং, সাৰকানং মহেসিনং॥
১৭৮.
‘‘ওদনং
অদাসিং উজুভূতেসু, ৰিপ্পসন্নেন চেতসা॥
১৭৯.
‘‘চাতুদ্দসিং
পাটিহারিযপক্খঞ্চ, অট্ঠঙ্গসুসমাগতং॥
১৮০.
‘‘উপোসথং উপৰসিস্সং, সদা সীলেসু সংৰুতা।
সঞ্ঞমা সংৰিভাগা চ, ৰিমানং আৰসামহং॥
১৮১.
‘‘পাণাতিপাতা ৰিরতা, মুসাৰাদা চ সঞ্ঞতা।
থেয্যা চ অতিচারা চ, মজ্জপানা চ আরকা॥
১৮২.
‘‘পঞ্চসিক্খাপদে রতা, অরিযসচ্চান কোৰিদা।
উপাসিকা চক্খুমতো, গোতমস্স যসস্সিনো॥
১৮৩.
‘‘তেন মেতাদিসো ৰণ্ণো…পে॰… ৰণ্ণো চ মে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥
মম চ, ভন্তে, ৰচনেন ভগৰতো পাদে সিরসা ৰন্দেয্যাসি ‘‘লখুমা নাম, ভন্তে, উপাসিকা ভগৰতো পাদে সিরসা ৰন্দতী’’তি। অনচ্ছরিযং খো পনেতং, ভন্তে, যং মং ভগৰা অঞ্ঞতরস্মিং সামঞ্ঞফলে ব্যাকরেয্য। তং ভগৰা সকদাগামিফলে ব্যাকাসীতি।
১৭৭. তত্থ কেৰট্টদ্ৰারা নিক্খম্মাতি কেৰট্টদ্ৰারতো নিক্খমনট্ঠানে।
১৭৮. ডাকন্তি তণ্ডুলেয্যকাদিসাকব্যঞ্জনং। লোণসোৰীরকন্তি ধঞ্ঞরসাদীহি বহূহি সম্ভারেহি সম্পাদেতব্বং একং পানকং। ‘‘আচামকঞ্জিকলোণূদক’’ন্তিপি ৰদন্তি।
পুচ্ছাৰিস্সজ্জনাৰসানে সা থেরস্স ধম্মদেসনায সকদাগামিফলং পাপুণি। সেসং উত্তরাৰিধানে ৰুত্তনযানুসারেন এৰ ৰেদিতব্বং।
লখুমাৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
৩. আচামদাযিকাৰিমানৰণ্ণনা
পিণ্ডায তে চরন্তস্সাতি আচামদাযিকাৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি ৰেল়ুৰনে কলন্দকনিৰাপে। তেন
তেন চ সমযেন আযস্মা মহাকস্সপো সত্তাহং নিরোধসমাপত্তিং সমাপজ্জিত্ৰা ততো ৰুট্ঠিতো ‘‘কং নু খো অহং অজ্জ আহারপটিগ্গহণেন অনুগ্গহেস্সামি, দুগ্গতিতো চ দুক্খতো চ মোচেস্সামী’’তি চিন্তেন্তো তং ইত্থিং আসন্নমরণং নিরযসংৰত্তনিকঞ্চস্সা কম্মং কতোকাসং দিস্ৰা ‘‘অযং মযি গতে অত্তনা লদ্ধং আচামং দস্সতি, তেনেৰ নিম্মানরতিদেৰলোকে উপ্পজ্জিস্সতি, এৰং নিরযূপপত্তিতো মোচেত্ৰা হন্দাহং ইমিস্সা সগ্গসম্পত্তিং নিপ্ফাদেস্সামী’’তি পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরং আদায তস্সা নিৰেসনট্ঠানাভিমুখো গচ্ছতি। অথ সক্কো দেৰানমিন্দো অঞ্ঞাতকৰেসেন অনেকরসং অনেকসূপব্যঞ্জনং দিব্বাহারং উপনেসি। তং ঞত্ৰা থেরো ‘‘কোসিয, ত্ৰং কতকুসলো, কস্মা এৰং করোসি, মা দুগ্গতানং কপণানং সম্পত্তিং ৰিলুম্পী’’তি পটিক্খিপিত্ৰা তস্সা ইত্থিযা পুরতো অট্ঠাসি।
সা থেরং দিস্ৰা ‘‘অযং মহানুভাৰো থেরো, ইমস্স দাতব্বযুত্তকং খাদনীযং ৰা ভোজনীযং ৰা ইধ নত্থি, ইদঞ্চ কিলিট্ঠভাজনগতং তিণচুণ্ণরজানুকিণ্ণং অলোণং সীতলং অপ্পরসং আচামকঞ্জিযমত্তং এদিসস্স দাতুং ন উস্সহামী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘অতিচ্ছথা’’তি
১৮৫.
‘‘পিণ্ডায তে চরন্তস্স, তুণ্হীভূতস্স তিট্ঠতো।
দলিদ্দা কপণা নারী, পরাগারং অপস্সিতা॥
১৮৬.
‘‘যা তে অদাসি আচামং, পসন্না সেহি পাণিভি।
সা হিত্ৰা মানুসং দেহং, কং নু সা দিসতং গতা’’তি॥ –
দ্ৰে গাথা অভাসি।
১৮৫. তত্থ পিণ্ডাযাতি পিণ্ডপাতত্থায। তুণ্হীভূতস্স তিট্ঠতোতি ইদং পিণ্ডায চরণাকারদস্সনং, উদ্দিস্স তিট্ঠতোতি অত্থো। দলিদ্দাতি দুগ্গতা। কপণাতি ৰরাকী। ‘‘দলিদ্দা’’তি ইমিনা তস্সা ভোগপারিজুঞ্ঞং দস্সেতি, ‘‘কপণা’’তি ইমিনা ঞাতিপারিজুঞ্ঞং। পরাগারং অপস্সিতাতি পরগেহং নিস্সিতা, পরেসং ঘরে বহিপিট্ঠিছদনং নিস্সায ৰসন্তী।
১৮৬. কং নু সা দিসতং গতাতি ছসু কামদেৰলোকেসু উপ্পজ্জনৰসেন কং নাম দিসং গতা। ইতি সক্কো ‘‘থেরেন তথা কতানুগ্গহা উল়ারায দিব্বসম্পত্তিযা ভাগিনী, ন চ দিস্সতী’’তি হেট্ঠা দ্ৰীসু দেৰলোকেসু অপস্সন্তো সংসযাপন্নো পুচ্ছতি।
অথস্স থেরো –
১৮৭.
‘‘পিণ্ডায মে চরন্তস্স, তুণ্হীভূতস্স তিট্ঠতো।
দলিদ্দা কপণা নারী, পরাগারং অপস্সিতা॥
১৮৮.
‘‘যা
সা হিত্ৰা মানুসং দেহং, ৰিপ্পমুত্তা ইতো চুতা॥
১৮৯.
‘‘নিম্মানরতিনো
তত্থ সা সুখিতা নারী, মোদতাচামদাযিকা’’তি॥ –
পুচ্ছিতনিযামেনেৰ পটিৰচনং দেন্তো তস্সা নিব্বত্তট্ঠানং কথেসি।
১৮৮. তত্থ ৰিপ্পমুত্তাতি ততো মনুস্সদোভগ্গিযতো পরমকারুঞ্ঞৰুত্তিতো ৰিপ্পমুত্তা অপগতা।
১৮৯. মোদতাচামদাযিকাতি আচামমত্তদাযিকা, সাপি নাম পঞ্চমে কামসগ্গে দিব্বসম্পত্তিযা মোদতি, পস্স তাৰ খেত্তসম্পত্তিফলন্তি দস্সেতি।
পুন সক্কো তস্সা দানস্স মহপ্ফলতং মহানিসংসতঞ্চ সুত্ৰা তং থোমেন্তো –
১৯০.
‘‘অহো দানং ৰরাকিযা, কস্সপে সুপ্পতিট্ঠিতং।
পরাভতেন দানেন, ইজ্ঝিত্থ ৰত দক্খিণা॥
১৯১.
‘‘যা মহেসিত্তং কারেয্য, চক্কৰত্তিস্স রাজিনো।
নারী সব্বঙ্গকল্যাণী, ভত্তু চানোমদস্সিকা।
এতস্সাচামদানস্স, কলং নাগ্ঘতি সোল়সিং॥
১৯২.
‘‘সুতং
সতং কঞ্ঞাসহস্সানি, আমুত্তমণিকুণ্ডলা।
এতস্সাচামদানস্স, কলং নাগ্ঘন্তি সোল়সিং॥
১৯৩.
‘‘সতং হেমৰতা নাগা, ঈসাদন্তা উরূল়্হৰা।
সুৰণ্ণকচ্ছা মিতঙ্গা, হেমকপ্পনৰাসসা।
এতস্সাচামদানস্স, কলং নাগচ্ছন্তি সোল়সিং॥
১৯৪.
‘‘চতুন্নমপি দীপানং, ইস্সরং যোধ কারযে।
এতস্সাচামদানস্স, কলং নাগ্ঘতি সোল়সি’’ন্তি॥ – আহ।
১৯০. তত্থ অহোতি অচ্ছরিযত্থে নিপাতো। ৰরাকিযাতি কপণিযা। পরাভতেনাতি পরতো আনীতেন, পরেসং ঘরতো উচ্ছাচরিযায লদ্ধেনাতি অত্থো। দানেনাতি দাতব্বেন আচামমত্তেন দেয্যধম্মেন। ইজ্ঝিত্থ ৰত দক্খিণাতি দক্খিণা দানং অহো নিপ্ফজ্জিত্থ, অহো মহপ্ফলা মহাজুতিকা মহাৰিপ্ফারা অহুৰত্থাতি অত্থো।
১৯১. ইদানি ‘‘ইত্থিরতনাদীনিপি তস্স দানস্স সতভাগম্পি সহস্সভাগম্পি ন উপেন্তী’’তি দস্সেতুং ‘‘যা মহেসিত্তং কারেয্যা’’তিআদি ৰুত্তং। তত্থ সব্বঙ্গকল্যাণীতি ‘‘নাতিদীঘা নাতিরস্সা নাতিকিসা নাতিথূলা নাতিকাল়ী নাচ্চোদাতা অতিক্কন্তা মানুসৰণ্ণং অপ্পত্তা দিব্বৰণ্ণ’’ন্তি এৰং ৰুত্তেহি সব্বেহি অঙ্গেহি কারণেহি, সব্বেহি ৰা অঙ্গপচ্চঙ্গেহি কল্যাণী সোভনা সুন্দরা। ভত্তু চানোমদস্সিকাতি সামিকস্স অলামকদস্সনা সাতিসযং দস্সনীযা পাসাদিকা। এতস্সাচামদানস্স, কলং নাগ্ঘতি সোল়সিন্তি এতস্স এতায দিন্নস্স আচামদানস্স ফলং সোল়সভাগং কত্ৰা ততো একং ভাগং পুন সোল়সভাগং কত্ৰা গহিতভাগসঙ্খাতং
১৯৩. হেমৰতাতি হিমৰতি জাতা, হেমৰতজাতিকা ৰা। তে হি মহন্তা থামজৰসম্পন্না চ হোন্তি। ঈসাদন্তাতি রথীসাসদিসদন্তা, থোকংযেৰ অৰনতদন্তাতি অত্থো। তেন ৰিসালকদাঠীভাৰং নিৰারেতি। উরূল়্হৰাতি থামজৰপরক্কমেহি ব্রূহন্তো, মহন্তং যুদ্ধকিচ্চং ৰহিতুং সমত্থাতি অত্থো। সুৰণ্ণকচ্ছাতি হেমমযগীৰেয্যকপটিমুক্কা। কচ্ছসীসেন হি সব্বং হত্থিযোগ্গং ৰদতি। হেমকপ্পনৰাসসাতি সুৰণ্ণখচিতগজত্থরণকঙ্কনাদিহত্থালঙ্কারসম্পন্না।
১৯৪. চতুন্নমপি দীপানং ইস্সরন্তি দ্ৰিসহস্সপরিত্তদীপপরিৰারানং জম্বুদীপাদীনং চতুন্নং মহাদীপানং ইস্সরিযং। তেন সত্তরতনসমুজ্জলং সকলং চক্কৰত্তিসিরিং ৰদতি। যং পনেত্থ, তং হেট্ঠা ৰুত্তনযমেৰ।
ইধ
আচামদাযিকাৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
৪. চণ্ডালিৰিমানৰণ্ণনা
চণ্ডালি ৰন্দ পাদানীতি চণ্ডালিৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰা
১৯৫.
‘‘চণ্ডালি ৰন্দ পাদানি, গোতমস্স যসস্সিনো।
তমেৰ অনুকম্পায, অট্ঠাসি ইসিসত্তমো॥
১৯৬.
‘‘অভিপ্পসাদেহি মনং, অরহন্তম্হি তাদিনি।
খিপ্পং পঞ্জলিকা ৰন্দ, পরিত্তং তৰ জীৰিত’’ন্তি॥ – গাথাদ্ৰযমাহ।
১৯৫. তত্থ চণ্ডালীতি জাতিআগতেন নামেন তং আলপতি। ৰন্দাতি অভিৰাদয। পাদানীতি সদেৰকস্স লোকস্স সরণানি চরণানি তমেৰ অনুকম্পাযাতি তমেৰ অনুগ্গণ্হনত্থং, অপাযূপপত্তিতো নিসেধেত্ৰা সগ্গে নিব্বত্তাপনত্থন্তি অধিপ্পাযো। অট্ঠাসীতি নগরম্পি অপৰিসিত্ৰা ঠিতো। ইসিসত্তমোতি লোকিযসেক্খাসেক্খপচ্চেকবুদ্ধইসীহি উত্তমো উক্কট্ঠতমো, অথ ৰা বুদ্ধইসীনং ৰিপস্সিআদীনং সত্তমোতি ইসিসত্তমো।
১৯৬. অভিপ্পসাদেহি মনন্তি ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধো ভগৰা’’তি তৰ চিত্তং পসাদেহি। অরহন্তম্হি তাদিনীতি আরকত্তা খিপ্পং পঞ্জলিকা ৰন্দাতি সীঘংযেৰ পগ্গহিতঅঞ্জলিকা হুত্ৰা ৰন্দস্সু। কস্মাতি চে? পরিত্তং তৰ জীৰিতন্তি, ইদানেৰ ভিজ্জনসভাৰত্তা পরিত্তং অতিইত্তরং।
ইতি
১৯৭.
‘‘চোদিতা ভাৰিতত্তেন, সরীরন্তিমধারিনা।
চণ্ডালী ৰন্দি পাদানি, গোতমস্স যসস্সিনো॥
১৯৮.
‘‘তমেনং অৰধী গাৰী, চণ্ডালিং পঞ্জলিং ঠিতং।
নমস্সমানং সম্বুদ্ধং, অন্ধকারে পভঙ্কর’’ন্তি॥ – গাথাদ্ৰযমাহংসু।
১৯৮. তত্থ পঞ্জলিং ঠিতং নমস্সমানং সম্বুদ্ধন্তি গতেপি ভগৰতি বুদ্ধারম্মণায পীতিযা সমাহিতা হুত্ৰা সম্মুখা ৰিয অঞ্জলিং পগ্গয্হ নমস্সমানং অন্ধকারেতি অৰিজ্জন্ধকারেন সকলেন কিলেসন্ধকারেন চ অন্ধকারে লোকে। পভঙ্করন্তি ঞাণোভাসকরং।
সা
১৯৯.
‘‘খীণাসৰং ৰিগতরজং অনেজং, একং অরঞ্ঞম্হি রহো নিসিন্নং।
দেৰিদ্ধিপত্তা উপসঙ্কমিত্ৰা, ৰন্দামি তং ৰীর মহানুভাৰ’’ন্তি॥ –
দেৰতা আহ। তং থেরো পুচ্ছি –
২০০.
‘‘সুৰণ্ণৰণ্ণা জলিতা মহাযসা, ৰিমানমোরুয্হ অনেকচিত্তা।
পরিৰারিতা অচ্ছরাসঙ্গণেন, কা ত্ৰং সুভে দেৰতে ৰন্দসে মম’’ন্তি॥
২০০. তত্থ জলিতাতি অত্তনো সরীরপ্পভায ৰত্থাভরণাদীনং ওভাসেন চ জলন্তী জোতেন্তী মহাযসাতি মহাপরিৰারা। ৰিমানমোরুয্হাতি ৰিমানতো ওরুয্হ। অনেকচিত্তাতি অনেকৰিধচিত্ততাযুত্তা। সুভেতি সুভগুণে। মমন্তি মং।
এৰং থেরেন পুচ্ছিতা পুন সা –
২০১.
‘‘অহং ভদ্দন্তে চণ্ডালী, তযা ৰীরেন পেসিতা।
ৰন্দিং অরহতো পাদে, গোতমস্স যসস্সিনো॥
২০২.
‘‘সাহং ৰন্দিত্ৰা পাদানি, চুতা চণ্ডালযোনিযা।
ৰিমানং সব্বতো ভদ্দং, উপপন্নম্হি নন্দনে॥
২০৩.
‘‘অচ্ছরানং সতসহস্সং, পুরক্খত্ৰান তিট্ঠতি।
তাসাহং পৰরা সেট্ঠা, ৰণ্ণেন যসসাযুনা॥
২০৪.
‘‘পহূতকতকল্যাণা
মুনিং কারুণিকং লোকে, তং ভন্তে ৰন্দিতুমাগতা’’তি॥ –
চতস্সো গাথাযো আহ।
২০১-৪. তত্থ পেসিতাতি ‘‘চণ্ডালি, ৰন্দ পাদানী’’তিআদিনা ৰন্দনায উয্যোজিতা। যদিপি তং ৰন্দনামযং পুঞ্ঞং পৰত্তিক্খণৰসেন পরিত্তং, খেত্তমহন্ততায পন ফলমহন্ততায চ অতিৰিয মহন্তমেৰাতি আহ ‘‘পহূতকতকল্যাণা’’তি। তথা বুদ্ধারম্মণায পীতিযা পৰত্তিক্খণে পঞ্ঞায সতিযা চ ৰিসদভাৰং সন্ধাযাহ ‘‘সম্পজানা পটিস্সতা’’তি। পুন –
২০৫.
‘‘ইদং ৰত্ৰান চণ্ডালী, কতঞ্ঞূ কতৰেদিনী।
ৰন্দিত্ৰা অরহতো পাদে, তত্থেৰন্তরধাযথা’’তি॥ –
গাথা সঙ্গীতিকারেহি ঠপিতা।
২০৫. তত্থ চণ্ডালীতি চণ্ডালীভূতপুব্বাতি কত্ৰা ৰুত্তং, দেৰলোকে চ ইদমাচিণ্ণং, যং মনুস্সলোকে নিরুল়্হসমঞ্ঞায ৰোহারো। সেসং ৰুত্তনযমেৰ।
আযস্মা পন মহামোগ্গল্লানো ইমং পৰত্তিং ভগৰতো আরোচেসি। ভগৰা তমত্থং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা সম্পত্তপরিসায ধম্মং দেসেসি, সা দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা অহোসীতি।
চণ্ডালিৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
৫. ভদ্দিত্থিৰিমানৰণ্ণনা
নীলা পীতা চ কাল়া চাতি ভদ্দিত্থিৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰা
তেন চ সমযেন দ্ৰে অগ্গসাৰকা পঞ্চসতপঞ্চসতভিক্খুপরিৰারা জনপদচারিকং চরন্তা কিমিলনগরং পাপুণিংসু। রোহকো তেসং তত্থ গতভাৰং ঞত্ৰা সোমনস্সজাতো থেরে উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা স্ৰাতনায নিমন্তেত্ৰা দুতিযদিৰসে পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন সপরিৰারে তে সন্তপ্পেত্ৰা সপুত্তদারো তেহি দেসিতং ধম্মদেসনং সুত্ৰা তেসং ওৰাদে পতিট্ঠহন্তো সরণানি গণ্হি, পঞ্চ সীলানি সমাদিযি। ভরিযা পনস্স অট্ঠমীচাতুদ্দসীপন্নরসীপাটিহারিযপক্খেসু উপোসথং উপৰসি, ৰিসেসতো সীলাচারসম্পন্না অহোসি দেৰতাহি চ অনুকম্পিতা। তায এৰ চ দেৰতানুকম্পায অত্তনো উপরি পতিতং মিচ্ছাপৰাদং নিরংকত্ৰা সুৰিসুদ্ধসীলাচারতায অতিৰিয লোকে পত্থটযসা অহোসি।
সা হি সযং কিমিলনগরে ঠিতা অত্তনো সামিকস্স ৰণিজ্জাৰসেন তক্কসিলাযং ৰসন্তস্স, উস্সৰদিৰসে সহাযেহি উস্সাহিতস্স নক্খত্তকীল়াচিত্তে উপ্পন্নে ঘরদেৰতায অত্তনো দিব্বানুভাৰেন তং তত্থ
সা অপরেন সমযেন কালং কত্ৰা তাৰতিংসভৰনে উপ্পন্না। অথ ভগৰতি সাৰত্থিতো তাৰতিংসভৰনং গন্ত্ৰা পারিচ্ছত্তকমূলে পণ্ডুকম্বলসিলাযং নিসিন্নে, দেৰপরিসায চ ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসিন্নায ভদ্দিত্থীপি উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি। অথ ভগৰা দসসহস্সিলোকধাতূসু সন্নিপতিতায দেৰব্রহ্মপরিসায মজ্ঝে তায দেৰতায কতপুঞ্ঞকম্মং পুচ্ছন্তো –
২০৬.
‘‘নীলা পীতা চ কাল়া চ, মঞ্জিট্ঠা অথ লোহিতা।
উচ্চাৰচানং ৰণ্ণানং, কিঞ্জক্খপরিৰারিতা॥
২০৭.
‘‘মন্দারৰানং পুপ্ফানং, মালং ধারেসি মুদ্ধনি।
নযিমে অঞ্ঞেসু কাযেস, রুক্খা সন্তি সুমেধসে॥
২০৮.
‘‘কেন কাযং উপপন্না, তাৰতিংসং যসস্সিনী।
দেৰতে পুচ্ছিতাচিক্খ, কিস্স কম্মস্সিদং ফল’’ন্তি॥ – আহ।
২০৬-৭. তত্থ নীলা পীতা চ কাল়া চ, মঞ্জিট্ঠা অথ লোহিতাতি এত্থ চ-সদ্দো ৰুত্তত্থসমুচ্চযো, সো নীলা চ পীতা চাতিআদিনা পচ্চেকং যোজেতব্বো। অথাতি অঞ্ঞত্থে নিপাতো। তেন ওদাতাদিকে অৰুত্তৰণ্ণে সঙ্গণ্হাতি। ইতি-সদ্দো লুত্তনিদ্দিট্ঠো ৰেদিতব্বো। চ-সদ্দো ৰা অৰুত্তত্থসমুচ্চযো। অথাতি ইতি-সদ্দত্থে নিপাতো। উচ্চাৰচানং ৰণ্ণানন্তি এত্থ উচ্চাৰচানন্তি ৰিভত্তিযা অলোপো দট্ঠব্বো, উচ্চাৰচৰণ্ণানং নানাৰিধৰণ্ণানন্তি অত্থো। ৰণ্ণানন্তি ৰা ৰণ্ণৰন্তানং। কিঞ্জক্খপরিৰারিতাতি কিঞ্জক্খেহি পরিৰারিতানং। সামিঅত্থে হি
যতো ‘‘নযিমে অঞ্ঞেসু কাযেসু, রুক্খা সন্তি সুমেধসে’’তি ৰুত্তং। তত্থ ইমেতি যথাৰুত্তৰণ্ণসণ্ঠানাদিযুত্তা পুপ্ফৰন্তো রুক্খা ন সন্তীতি যোজনা। কাযেসূতি দেৰনিকাযেসু। সুমেধসেতি সুন্দরপঞ্ঞে।
তত্থ নীলাতি ইন্দনীলমহানীলাদিমণিরতনানং ৰসেন নীলোভাসা। পীতাতি পুপ্ফরাগকক্কেতনপুলকাদিমণিরতনানঞ্চেৰ সিঙ্গীসুৰণ্ণস্স চ ৰসেন পীতোভাসা। কাল়াতি অস্মকউপলকাদিমণিরতনানং ৰসেন কণ্হোভাসা। মঞ্জিট্ঠাতি জোতিরসগোমুত্তকগোমেদকাদিমণিরতনানং ৰসেন মঞ্জিট্ঠোভাসা। লোহিতাতি পদুমরাগলোহিতঙ্কপৰাল়রতনাদীনং
২০৮. কেনাতি কেন পুঞ্ঞকম্মেন, কাযং তাৰতিংসন্তি যোজনা। পুচ্ছিতাচিক্খাতি পুচ্ছিতা ত্ৰং আচিক্খ কথেহি।
এৰং ভগৰতা পুচ্ছিতা সা দেৰতা ইমাহি গাথাহি ব্যাকাসি –
২০৯.
‘‘ভদ্দিত্থিকাতি
সদ্ধা সীলেন সম্পন্না, সংৰিভাগরতা সদা॥
২১০.
‘‘অচ্ছাদনঞ্চ ভত্তঞ্চ, সেনাসনং পদীপিযং।
অদাসিং উজুভূতেসু, ৰিপ্পসন্নেন চেতসা॥
২১১.
‘‘চাতুদ্দসিং
পাটিহারিযপক্খঞ্চ, অট্ঠঙ্গসুসমাগতং॥
২১২.
‘‘উপোসথং উপৰসিস্সং, সদা সীলেসু সংৰুতা।
সঞ্ঞমা সংৰিভাগা চ, ৰিমানং আৰসামহং॥
২১৩.
‘‘পাণাতিপাতা ৰিরতা, মুসাৰাদা চ সঞ্ঞতা।
থেয্যা চ অতিচারা চ, মজ্জপানা চ আরকা॥
২১৪.
‘‘পঞ্চসিক্খাপদে রতা, অরিযসচ্চান কোৰিদা।
উপাসিকা চক্খুমতো, অপ্পমাদৰিহারিনী।
কতাৰাসা
২১৫.
‘‘ভিক্খূ চাহং পরমহিতানুকম্পকে, অভোজযিং তপস্সিযুগং মহামুনিং।
কতাৰাসা কতকুসলা ততো চুতা, সযংপভা অনুৰিচরামি নন্দনং॥
২১৬.
‘‘অট্ঠঙ্গিকং অপরিমিতং সুখাৰহং, উপোসথং সততমুপাৰসিং অহং।
কতাৰাসা কতকুসলা ততো চুতা, সযংপভা অনুৰিচরামি নন্দন’’ন্তি॥
২০৯-২১৪. তত্থ ভদ্দিত্থিকাতি মং অঞ্ঞংসু, কিমিলাযং উপাসিকাতি আচারসম্পত্তিযা সচ্চকিরিযায উব্বত্তমানমহোঘনিৰত্তনেন অখণ্ডসীলাতি সঞ্জাতনিচ্ছযা ভদ্দা সুন্দরা অযং ইত্থী, তস্মা ‘‘ভদ্দিত্থিকা উপাসিকা’’তি চ মং কিমিলনগরৰাসিনো জানিংসু। সদ্ধা সীলেন সম্পন্নাতিআদি হেট্ঠা ৰুত্তনযত্তা উত্তানত্থমেৰ।
অপিচ কতাৰাসাতি নিপ্ফাদিতসুচরিতাৰাসা। সুচরিতকম্মঞ্হি তদত্তে আযতিঞ্চ সুখাৰাসহেতুতায ‘‘সুখৰিহারস্স আৰাসো’’তি ৰুচ্চতি। তেনাহ ‘‘কতকুসলা’’তি।
২১৫. পুব্বে অনামসিতখেত্তৰিসেসং অত্তনো দানমযং পুঞ্ঞং ৰত্ৰা ‘‘ভিক্খূ চা’’তিআদি ৰুত্তং। তত্থ ভিক্খূতি অনৰসেসভিন্নকিলেসতায ভিক্খূ। পরমহিতানুকম্পকেতি পরমং অতিৰিয দিট্ঠধম্মিকাদিনা হিতেন অনুগ্গাহকে। অভোজযিন্তি পণীতেন ভোজনেন ভোজেসিং। তপস্সিযুগন্তি উত্তমেন তপসা সব্বকিলেসমলং তাপেত্ৰা সমুচ্ছিন্দিত্ৰা ঠিতত্তা তপস্সিভূতং যুগং। মহামুনিন্তি ততো এৰ মহাইসিভূতং, মহতো ৰা অত্তনো ৰিসযস্স মহন্তেনেৰ ঞাণেন মুননতো পরিচ্ছিন্দনতো মহামুনিং। সব্বমেতং দ্ৰে অগ্গসাৰকে সন্ধায ৰদতি।
২১৬. অপরিমিতং সুখাৰহন্তি অনুনাসিকলোপং অকত্ৰা ৰুত্তং। ‘‘যাৰঞ্চিদং, ভিক্খৰে, ন সুকরং অক্খানেন পাপুণিতুং যাৰ সুখা সগ্গা’’তি (ম॰ নি॰ ৩.২৫৫) ৰচনতো ভগৰতোপি ৰচনপথাতীতপরিমাণরহিতসুখনিব্বত্তকং অত্তনো ৰা আনুভাৰেন অপরিমিতসুখাৰহং সুখস্স আৰহনকং। সততন্তি সব্বকালং। তং তং উপোসথরক্খণদিৰসং অহাপেত্ৰা, তং তং ৰা উপোসথরক্খণদিৰসং অখণ্ডং কত্ৰা পরিপুণ্ণং কত্ৰা সততং ৰা সব্বকালং সুখাৰহন্তি যোজনা। সেসং হেট্ঠা ৰুত্তনযমেৰ।
অথ ভগৰা মাতুদেৰপুত্তপ্পমুখানং দসসহস্সিলোকধাতুৰাসীনং দেৰব্রহ্মসঙ্ঘানং তযো মাসে অভিধম্মপিটকং দেসেত্ৰা মনুস্সলোকং আগন্ত্ৰা ভদ্দিত্থিৰিমানং ভিক্খূনং দেসেসি। সা দেসনা সম্পত্তপরিসায সাত্থিকা অহোসীতি।
ভদ্দিত্থিৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
৬. সোণদিন্নাৰিমানৰণ্ণনা
অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেনাতি সোণদিন্নাৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে। তেন চ সমযেন নাল়ন্দাযং সোণদিন্না নাম একা উপাসিকা সদ্ধা পসন্না ভিক্খূনং
২১৭.
‘‘অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেন, যা ত্ৰং তিট্ঠসি দেৰতে।
ওভাসেন্তী দিসা সব্বা, ওসধী ৰিয তারকা॥
২১৮.
‘‘কেন তেতাদিসো ৰণ্ণো, কেন তে ইধ মিজ্ঝতি।
উপ্পজ্জন্তি চ তে ভোগা, যে কেচি মনসো পিযা॥
২১৯.
‘‘পুচ্ছামি তং দেৰি মহানুভাৰে, মনুস্সভূতা কিমকাসি পুঞ্ঞং।
কেনাসি এৰং জলিতানুভাৰা, ৰণ্ণো চ তে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥ –
ইমাহি তীহি গাথাহি পটিপুচ্ছি।
২২০.
‘‘সা দেৰতা অত্তমনা, মোগ্গল্লানেন পুচ্ছিতা।
পঞ্হং পুট্ঠা ৰিযাকাসি, যস্স কম্মস্সিদং ফলং’’॥
২২১-২২৬.
‘‘সোণদিন্নাতি মং অঞ্ঞংসু…পে॰… গোতমস্স যসস্সিনো॥
২২৭.
‘‘তেন মেতাদিসো ৰণ্ণো…পে॰… ৰণ্ণো চ মে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥ –
দেৰতা ব্যাকাসি। তং সব্বং হেট্ঠা ৰুত্তনযমেৰ।
সোণদিন্নাৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
৭.উপোসথাৰিমানৰণ্ণনা
অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেনাতি উপোসথাৰিমানং। ইধ অট্ঠুপ্পত্তিযং সাকেতে উপোসথা নাম একা উপাসিকাতি অযমেৰ ৰিসেসো, সেসং অনন্তরৰিমানসদিসং। তেন ৰুত্তং –
২২৯-২৩১.
‘‘অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেন…পে॰…
ৰণ্ণো চ তে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥
২৩২.
‘‘সা দেৰতা অত্তমনা…পে॰… যস্স কম্মস্সিদং ফলং’’॥
২৩৩-২৩৮.
‘‘উপোসথাতি মং অঞ্ঞংসু, সাকেতাযং উপাসিকা…পে॰…
উপাসিকা চক্খুমতো, গোতমস্স যসস্সিনো॥
২৩৯.
‘‘তেন মেতাদিসো ৰণ্ণো…পে॰…
ৰণ্ণো চ মে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥ –
দেৰতা ব্যাকাসি। পুন অত্তনো একং দোসং দস্সেন্তী –
২৪১.
‘‘অভিক্খণং নন্দনং সুত্ৰা, ছন্দো মে উদপজ্জথ।
তত্থ চিত্তং পণিধায, উপপন্নাম্হি নন্দনং॥
২৪২.
‘‘নাকাসিং সত্থু ৰচনং, বুদ্ধস্সাদিচ্চবন্ধুনো।
হীনে চিত্তং পণিধায, সাম্হি পচ্ছানুতাপিনী’’তি॥ – দ্ৰে গাথা অভাসি।
২৩৩. তত্থ উপোসথাতি মং অঞ্ঞংসূতি ‘‘উপোসথা’’তি ইমিনা নামেন মং মনুস্সা জানিংসু। সাকেতাযন্তি সাকেতনগরে।
২৪১. অভিক্খণন্তি নন্দনং সুত্ৰাতি ‘‘তাৰতিংসভৰনে নন্দনৰনং নাম এদিসঞ্চ এদিসঞ্চা’’তি তত্থ নানাৰিধং দিব্বসম্পত্তিং সুত্ৰা। ছন্দোতি তন্নিব্বত্তকপুঞ্ঞকম্মস্স উদপজ্জথাতি উপ্পজ্জিত্থ। তত্থাতি তাৰতিংসভৰনে, নন্দনাপদেসেনপি হি তং দেৰলোকং ৰদতি। উপপন্নাম্হীতি উপ্পন্না নিব্বত্তা অম্হি।
২৪২. নাকাসিং সত্থু ৰচনন্তি ‘‘নাহং, ভিক্খৰে, অপ্পমত্তকম্পি ভৰং ৰণ্ণেমী’’তিআদিনা (অ॰ নি॰ ১.৩২০-৩২১) সত্থারা ৰুত্তৰচনং ন করিং, ভৰেসু ছন্দরাগং ন পজহিন্তি অত্থো। আদিচ্চো গোতমগোত্তো, ভগৰাপি গোতমগোত্তোতি সগোত্ততায ৰুত্তং ‘‘বুদ্ধস্সাদিচ্চবন্ধুনো’’তি। অথ ৰা আদিচ্চস্স বন্ধু আদিচ্চবন্ধু, ভগৰা। তং পটিচ্চ তস্স অরিযায জাতিযা জাতত্তা আদিচ্চো ৰা বন্ধু এতস্স ওরসপুত্তভাৰতোতি আদিচ্চবন্ধু, ভগৰা। তথা হি ৰুত্তং –
‘‘যো অন্ধকারে তমসী পভঙ্করো, ৰেরোচনো মণ্ডলী উগ্গতেজো।
মা রাহু গিলী চরমন্তলিক্খে, পজং মমং রাহু পমুঞ্চ সূরিয’’ন্তি॥ (সং॰ নি॰ ১.৯১)।
হীনেতি লামকে। অত্তনো ভৰাভিরতিং সন্ধায ৰদতি। সাম্হীতি সা অম্হি।
এৰং তায দেৰতায ভৰাভিরতিনিমিত্তে উপ্পন্নৰিপ্পটিসারে পৰেদিতে থেরো ভৰস্স পরিচ্ছিন্নাযুভাৰৰিভাৰনমুখেন আযতিং মনুস্সত্তভাৰে ঠত্ৰা ৰট্টদুক্খস্স সমতিক্কমো কাতুং সুকরো, সব্বসো খীণাসৰভাৰো নাম মহানিসংসোতি চ সমস্সাসেতুং –
২৪৩.
‘‘কীৰ চিরং ৰিমানম্হি, ইধ ৰচ্ছসুপোসথে।
দেৰতে পুচ্ছিতাচিক্খ, যদি জানাসি আযুনো’’তি॥ –
গাথমাহ। পুন সা –
২৪৪.
‘‘সট্ঠি ৰস্সসহস্সানি
ইধ ঠত্ৰা মহামুনি, ইতো চুতা গমিস্সামি।
মনুস্সানং সহব্যত’’ন্তি॥ – আহ।
পুন
২৪৫.
‘‘মা ত্ৰং উপোসথে ভাযি, সম্বুদ্ধেনাসি ব্যাকতা।
সোতাপন্না ৰিসেসযি, পহীনা তৰ দুগ্গতী’’তি॥ –
ইমায গাথায সমুত্তেজেসি।
২৪৩-৪. তত্থ কীৰ চিরন্তি কিত্তকং অদ্ধানং। ইধাতি ইমস্মিং দেৰলোকে, ইধ ৰা ৰিমানস্মিং। আযু নোতি আযু, নোতি নিপাতমত্তং। আযুনো ৰা চিরাচিরভাৰং, অথ ৰা যদি জানাসি আযুনোতি অত্থো। মহামুনীতি থেরং আলপতি।
২৪৫. মা ত্ৰং উপোসথে ভাযীতি ভদ্দে উপোসথে ত্ৰং মা ভাযি। কস্মা? যস্মা সম্বুদ্ধেনাসি ব্যাকতা। কিন্তি? সোতাপন্না ৰিসেসযীতি। মগ্গফলসঞ্ঞিতং ৰিসেসং যাতা অধিগতা, তস্মা পহীনা তৰ সব্বাপি দুগ্গতীতি ইমম্পি ৰিসেসং যাতাতি ৰিসেসযি। সেসং ৰুত্তনযমেৰ।
উপোসথাৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
৮-৯. নিদ্দা-সুনিদ্দাৰিমানৰণ্ণনা
অট্ঠমনৰমৰিমানানি রাজগহনিদানানি। অট্ঠুপ্পত্তিযং যথাক্কমং ‘‘নিদ্দা নাম উপাসিকা…পে॰… গোতমস্স যসস্সিনো। তেন মেতাদিসো ৰণ্ণো…পে॰… সুনিদ্দা নাম উপাসিকা’’তি ৰত্তব্বং। সেসং ৰুত্তনযমেৰ। গাথাসুপি অপুব্বং নত্থি। তথা হি একচ্চেসু পোত্থকেসু পাল়ি পেয্যালৰসেন ঠপিতাতি। তেন ৰুত্তং –
২৪৬.
‘‘অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেন…পে॰…
ৰণ্ণো চ তে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥
২৪৭.
‘‘সা দেৰতা অত্তমনা…পে॰… যস্স কম্মস্সিদং ফলং’’॥
২৪৮.
‘‘নিদ্দাতি মমং অঞ্ঞংসু, রাজগহস্মিং উপাসিকা…পে॰…
গোতমস্স যসস্সিনো॥
২৫৬.
‘‘তেন
২৫৮.
‘‘অভিক্কন্তেন
২৬১.
‘‘সা
২৬২.
‘‘সুনিদ্দাতি মং অঞ্ঞংসু, রাজগহস্মিং উপাসিকা…পে॰…
গোতমস্স যসস্সিনো॥
২৬৮.
‘‘তেন মেতাদিসো ৰণ্ণো…পে॰…
ৰণ্ণো চ মে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥
নিদ্দা-সুনিদ্দাৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
১০. পঠমভিক্খাদাযিকাৰিমানৰণ্ণনা
অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেনাতি ভিক্খাদাযিকাৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে। তেন চ সমযেন উত্তরমধুরাযং অঞ্ঞতরা ইত্থী খীণাযুকা হোতি অপাযে উপ্পজ্জনারহা। ভগৰা পচ্চূসৰেলাযং মহাকরুণাসমাপত্তিতো ৰুট্ঠায লোকং ৰোলোকেন্তো তং ইত্থিং অপাযে উপ্পজ্জনারহং দিস্ৰা মহাকরুণায সঞ্চোদিতমানসো তং সুগতিযং পতিট্ঠাপেতুকামো একো অদুতিযো মধুরং অগমাসি। গন্ত্ৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরং আদায বহিনগরং পিণ্ডায পাৰিসি। তেন সমযেন সা ইত্থী গেহে আহারং সম্পাদেত্ৰা একমন্তে পটিসামেত্ৰা ঘটং গহেত্ৰা উদকতিত্থং গন্ত্ৰা ন্হাযিত্ৰা ঘটেন উদকং গহেত্ৰা অত্তনো গেহং গচ্ছন্তী অন্তরামগ্গে ভগৰন্তং পস্সিত্ৰা ‘‘অপি, ভন্তে, পিণ্ডো লদ্ধো’’তি ৰত্ৰা ‘‘লভিস্সামী’’তি চ ভগৰতা ৰুত্তে অলদ্ধভাৰং ঞত্ৰা ঘটং ঠপেত্ৰা ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘অহং, ভন্তে, পিণ্ডপাতং দস্সামি, অধিৰাসেথা’’তি আহ। অধিৰাসেসি ভগৰা তুণ্হীভাৰেন। সা ভগৰতো অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা পঠমতরং গন্ত্ৰা সিত্তসম্মট্ঠে পদেসে আসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা ভগৰতো পৰেসনং উদিক্খমানা অট্ঠাসি। ভগৰা গেহং পৰিসিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি। অথ সা ভগৰন্তং ভোজেসি। ভগৰা কতভত্তকিচ্চো ওনীতপত্তপাণী তস্সা অনুমোদনং কত্ৰা পক্কামি। সা অনুমোদনং সুত্ৰা অনপ্পকং পীতিসোমনস্সং
২৭০.
‘‘অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেন…পে॰… ওসধী ৰিয তারকা॥
২৭১.
‘‘কেন তেতাদিসো ৰণ্ণো…পে॰…
ৰণ্ণো চ তে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥ – গাথাহি পুচ্ছি।
২৭৩.
‘‘সা দেৰতা অত্তমনা…পে॰… যস্স কম্মস্সিদং ফলং’’॥
২৭৪.
‘‘অহং মনুস্সেসু মনুস্সভূতা,
পুরিমায জাতিযা মনুস্সলোকে॥
২৭৫.
‘‘অদ্দসং ৰিরজং বুদ্ধং, ৰিপ্পসন্নমনাৰিলং।
তস্স অদাসহং ভিক্খং, পসন্না সেহি পাণিভি॥
২৭৬.
‘‘তেন মেতাদিসো ৰণ্ণো…পে॰…
ৰণ্ণো চ মে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥ –
দেৰতা ব্যাকাসি। সেসং সব্বং হেট্ঠা ৰুত্তনযত্তা উত্তানত্থমেৰ।
পঠমভিক্খাদাযিকাৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
১১. দুতিযভিক্খাদাযিকাৰিমানৰণ্ণনা
অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেনাতি দুতিযভিক্খাদাযিকাৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি
২৭৮.
‘‘অভিক্কন্তেন
২৮১.
‘‘সা দেৰতা অত্তমনা…পে॰… যস্স কম্মস্সিদং ফলং’’॥
২৮২.
‘‘অহং মনুস্সেসু মনুস্সভূতা…পে॰…
ৰণ্ণো চ মে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥
দুতিযভিক্খাদাযিকাৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
ইতি পরমত্থদীপনিযা খুদ্দক-অট্ঠকথায ৰিমানৰত্থুস্মিং
একাদসৰত্থুপটিমণ্ডিতস্স দুতিযস্স চিত্তলতাৰগ্গস্স
অত্থৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
৩. পারিচ্ছত্তকৰগ্গো
১. উল়ারৰিমানৰণ্ণনা
পারিচ্ছত্তকৰগ্গে উল়ারো তে যসো ৰণ্ণোতি উল়ারৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি ৰেল়ুৰনে কলন্দকনিৰাপে। তেন সমযেন রাজগহে আযস্মতো মহামোগ্গল্লানস্স উপট্ঠাককুলে একা দারিকা দানজ্ঝাসযা দানসংৰিভাগরতা অহোসি। সা যং তস্মিং গেহে পুরেভত্তং খাদনীযভোজনীযং উপ্পজ্জতি, তত্থ অত্তনা লদ্ধপটিৰীসতো উপড্ঢং দেতি, উপড্ঢং অত্তনা পরিভুঞ্জতি, অদত্ৰা পন ন ভুঞ্জতি, দক্খিণেয্যে অপস্সন্তীপি ঠপেত্ৰা দিট্ঠকালে দেতি, যাচকানম্পি দেতিযেৰ। অথস্সা মাতা ‘‘মম ধীতা দানজ্ঝাসযা দানসংৰিভাগরতা’’তি হট্ঠতুট্ঠা তস্সা দিগুণং ভাগং দেতি। দেন্তী চ একস্মিং ভাগে তায সংৰিভাগে কতে পুন অপরং দেতি, সা ততোপি সংৰিভাগং করোতিযেৰ।
এৰং গচ্ছন্তে কালে তং ৰযপ্পত্তং মাতাপিতরো তস্মিংযেৰ নগরে অঞ্ঞতরস্মিং কুলে কুমারস্স অদংসু। তং পন কুলং মিচ্ছাদিট্ঠিকং হোতি অস্সদ্ধং অপ্পসন্নং
২৮৬.
‘‘উল়ারো
নারিযো নচ্চন্তি গাযন্তি, দেৰপুত্তা অলঙ্কতা॥
২৮৭.
‘‘মোদেন্তি পরিৰারেন্তি, তৰ পূজায দেৰতে।
সোৰণ্ণানি ৰিমানানি, তৰিমানি সুদস্সনে॥
২৮৮.
‘‘তুৰংসি ইস্সরা তেসং, সব্বকামসমিদ্ধিনী।
অভিজাতা মহন্তাসি, দেৰকাযে পমোদসি।
দেৰতে পুচ্ছিতাচিক্খ, কিস্স কম্মস্সিদং ফল’’ন্তি॥ –
তীহি গাথাহি পুচ্ছি।
২৮৬. তত্থ যসোতি পরিৰারো। ৰণ্ণোতি ৰণ্ণনিভা সরীরোভাসো। ‘‘উল়ারো’’তি পন ৰিসেসেত্ৰা ৰুত্তত্তা তস্সা দেৰতায পরিৰারসম্পত্তি চ ৰণ্ণসম্পত্তি চ ৰুত্তা হোতি। তাসু ‘‘উল়ারো তে ৰণ্ণো’’তি সঙ্খেপতো ৰুত্তং ৰণ্ণসম্পত্তিং ৰিসযৰসেন ৰিত্থারতো দস্সেতুং ‘‘সব্বা ওভাসতে দিসা’’তি ৰত্ৰা ‘‘উল়ারো তে যসো’’তি ৰুত্তং পরিৰারসম্পত্তিং ৰত্থুৰসেন ৰিত্থারতো দস্সেতুং ‘‘নারিযো নচ্চন্তী’’তিআদি সব্বা ওভাসতে দিসাতি সব্বাসু দিসাসু ৰিজ্জোততে, সব্বা ৰা দিসা ওভাসযতে, ৰিজ্জোতযতীতি অত্থো। ‘‘ওভাসতে’’তি পদস্স ‘‘ওভাসন্তে’’তি কেচি ৰচনৰিপল্লাসেন অত্থং ৰদন্তি, তেহি ‘‘ৰণ্ণেনা’’তি ৰিভত্তি ৰিপরিণামেতব্বা। ৰণ্ণেনাতি চ হেতুম্হি করণৰচনং, ৰণ্ণেন হেতুভূতেনাতি অত্থো। ‘‘সব্বা দিসা’’তি চ জাতিৰসেন দিসাসামঞ্ঞে অপেক্খিতে ৰচনৰিপল্লাসেনপি পযোজনং নত্থি। নারিযোতি এত্থাপি ‘‘অলঙ্কতা’’তি পদং আনেত্ৰা সম্বন্ধিতব্বং। দেৰপুত্তাতি এত্থ চ-সদ্দো লুত্তনিদ্দিট্ঠো। তেন নারিযো দেৰপুত্তা চাতি সমুচ্চযো ৰেদিতব্বো।
২৮৭. মোদেন্তীতি পমোদযন্তি। পূজাযাতি পূজনত্থং পূজানিমিত্তং ৰা, নচ্চন্তি গাযন্তীতি যোজনা। তৰিমানীতি তৰ ইমানি।
২৮৮. সব্বকামসমিদ্ধিনীতি সব্বেহি পঞ্চহি কামগুণেহি, সব্বেহি ৰা তযা কামিতেহি ইচ্ছিতেহি ৰত্থূহি সমিদ্ধা। অভিজাতাতি সুজাতা। মহন্তাসীতি মহতী মহানুভাৰা দেৰকাযে পমোদসীতি ইমস্মিং দেৰনিকাযে দিব্বসম্পত্তিহেতুকেন পরমেন পমোদনেন পমোদসি।
এৰং থেরেন পুচ্ছিতা সা দেৰতা তমত্থং ৰিস্সজ্জেসি –
২৮৯.
‘‘অহং মনুস্সেসু মনুস্সভূতা, পুরিমায জাতিযা মনুস্সলোকে।
দুস্সীলকুলে সুণিসা অহোসিং, অস্সদ্ধেসু কদরিযেসু অহং॥
২৯০.
‘‘সদ্ধা সীলেন সম্পন্না, সংৰিভাগরতা সদা।
পিণ্ডায চরমানস্স, অপূৰং তে অদাসহং॥
২৯১.
‘‘তদাহং
তস্স অদাসহং পূৰং, পসন্না সেহি পাণিভি’॥
২৯২.
‘‘ইতিস্সা সস্সু পরিভাসি, অৰিনীতাসি ত্ৰং ৰধু।
ন মং সম্পুচ্ছিতুং ইচ্ছি, ‘সমণস্স দদামহং’॥
২৯৩.
‘‘ততো
কূটঙ্গচ্ছি অৰধি মং, নাসক্খিং জীৰিতুং চিরং॥
২৯৪.
‘‘অহং কাযস্স ভেদা, ৰিপ্পমুত্তা ততো চুতা।
দেৰানং তাৰতিংসানং, উপপন্না সহব্যতং॥
২৯৫.
‘‘তেন মেতাদিসো ৰণ্ণো…পে॰…
ৰণ্ণো চ মে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥
২৮৯. তত্থ অস্সদ্ধেসূতি রতনত্তযসদ্ধায কম্মফলসদ্ধায চ অভাৰেন অস্সদ্ধেসু, থদ্ধমচ্ছরিযতায কদরিযেসু সস্সুআদীসু অহং সদ্ধা সীলেন সম্পন্না অহোসিন্তি যোজনা।
২৯০-১. অপূৰন্তি তেতি নিপাতমত্তং। সস্সুযা আচিক্খিং গহিতভাৰঞাপনত্থঞ্চ অনুমোদনত্থঞ্চাতি অধিপ্পাযো।
২৯২. ইতিস্সাতি এত্থ অস্সাতি নিপাতমত্তং। সমণস্স দদামহন্তি অহং সমণস্স অপূৰং দদামীতি। যস্মা ন মং সম্পুচ্ছিতুং ইচ্ছি, তস্মা ত্ৰং ৰধু অৰিনীতাসীতি সস্সু পরিভাসীতি যোজনা।
২৯৩. পহাসীতি পহরি। কূটঙ্গচ্ছি অৰধি মন্তি এত্থ কূটন্তি অংসকূটং ৰুত্তং পুরিমপদলোপেন, কূটমেৰ অঙ্গন্তি কূটঙ্গং, তং ছিন্দতীতি কূটঙ্গচ্ছি। এৰং কোধাভিভূতা হুত্ৰা মং অৰধি, মম অংসকূটং ছিন্দি, তেনেৰ উপক্কমেন মতত্তা মং মারেসীতি অত্থো। তেনাহ ‘‘নাসক্খিং জীৰিতুং চির’’ন্তি।
২৯৪. ৰিপ্পমুত্তাতি
উল়ারৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
২. উচ্ছুদাযিকাৰিমানৰণ্ণনা
ওভাসযিত্ৰা পথৰিং সদেৰকন্তি উচ্ছুদাযিকাৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰা রাজগহে ৰিহরতীতিআদি সব্বং অনন্তরৰিমানে ৰুত্তসদিসং। অযং পন ৰিসেসো – ইধ উচ্ছু দিন্না, সস্সুযা চ পীঠকেন পহটা, তঙ্খণঞ্ঞেৰ মতা তাৰতিংসেসু উপ্পন্না, তস্সংযেৰ রত্তিযং থেরস্স উপট্ঠানং আগতা, কেৰলকপ্পং গিজ্ঝকূটং চন্দো ৰিয সূরিযো ৰিয চ ওভাসেন্তী থেরং ৰন্দিত্ৰা পঞ্জলিকা নমস্সমানা একমন্তং অট্ঠাসি। অথ নং থেরো –
২৯৬.
‘‘ওভাসযিত্ৰা পথৰিং সদেৰকং, অতিরোচসি চন্দিমসূরিযা ৰিয।
সিরিযা চ ৰণ্ণেন যসেন তেজসা, ব্রহ্মাৰ দেৰে তিদসে সহিন্দকে॥
২৯৭.
‘‘পুচ্ছামি তং উপ্পলমালধারিনী, আৰেল়িনী কঞ্চনসন্নিভত্তচে।
অলঙ্কতে উত্তমৰত্থধারিনী, কা ত্ৰং সুভে দেৰতে ৰন্দসে মমং॥
২৯৮.
‘‘কিং
দানং সুচিণ্ণং অথ সীলসংযমং, কেনূপপন্না সুগতিং যসস্সিনী।
দেৰতে পুচ্ছিতাচিক্খ, কিস্স কম্মস্সিদং ফল’’ন্তি॥ –
ইমাহি গাথাহি পুচ্ছি।
২৯৬-৭. তত্থ ওভাসযিত্ৰা পথৰিং সদেৰকন্তি চন্দিমসূরিযরস্মিসম্মিস্সেহি সিনেরুপস্সৰিনিগ্গতেহি পভাৰিসরেহি ৰিজ্জোতযমানতায দেৰেন আকাসেন সহাতি সদেৰকং উপগতভূমিভাগভূতং ইমং পথৰিং ৰিজ্জোতেত্ৰা, একোভাসং একপজ্জোতং কত্ৰাতি অত্থো। ওভাসযিত্ৰা পথৰিং চন্দিমসূরিযা ৰিযাতি যোজনা। অতিরোচসীতি অতিক্কমিত্ৰা রোচসি। তং পন অতিরোচনং কেন কিং ৰিয কেন ৰাতি আহ ‘‘সিরিযা’’তিআদি। তত্থ সিরিযাতি সোভগ্গাদিসোভাৰিসেসেন। তেজসাতি অত্তনো আনুভাৰেন। আৰেল়িনীতি রতনমযপুপ্ফাৰেল়ৰতী।
এৰং থেরেন পুচ্ছিতা দেৰতা ইমাহি গাথাহি ৰিস্সজ্জেসি –
২৯৯.
‘‘ইদানি ভন্তে ইমমেৰ গামং, পিণ্ডায অম্হাকং ঘরং উপাগমি।
ততো তে উচ্ছুস্স অদাসি খণ্ডিকং, পসন্নচিত্তা অতুলায পীতিযা॥
৩০০.
‘‘সস্সু চ পচ্ছা অনুযুঞ্জতে মমং, কহং নু উচ্ছুং ৰধুকে অৰাকিরি।
ন ছড্ডিতং নো পন খাদিতং মযা, সন্তস্স ভিক্খুস্স সযং অদাসহং॥
৩০১.
‘‘তুয্হং ন্ৰিদং ইস্সরিযং অথো মম, ইতিস্সা সস্সু পরিভাসতে মমং।
পীঠং গহেত্ৰা পহারং অদাসি মে, ততো চুতা কালকতাম্হি দেৰতা॥
৩০২.
‘‘তদেৰ কম্মং কুসলং কতং মযা, সুখঞ্চ কম্মং অনুভোমি অত্তনা।
দেৰেহি সদ্ধিং পরিচারযামহং, মোদামহং কামগুণেহি পঞ্চহি॥
৩০৩.
‘‘তদেৰ
দেৰিন্দগুত্তা তিদসেহি রক্খিতা, সমপ্পিতা কামগুণেহি পঞ্চহি॥
৩০৪.
‘‘এতাদিসং
দেৰেহি সদ্ধিং পরিচারযামহং, মোদামহং কামগুণেহি পঞ্চহি॥
৩০৫.
‘‘এতাদিসং
দেৰিন্দগুত্তা তিদসেহি রক্খিতা, সহস্সনেত্তোরিৰ নন্দনে ৰনে॥
৩০৬.
‘‘তুৰঞ্চ ভন্তে অনুকম্পকং ৰিদুং, উপেচ্চ ৰন্দিং কুসলঞ্চ পুচ্ছিসং।
ততো তে উচ্ছুস্স অদাসি খণ্ডিকং, পসন্নচিত্তা অতুলায পীতিযা’’তি॥
২৯৯. তত্থ ইদানীতি অনন্তরাতীতদিৰসত্তা আহ, অধুনাতি অত্থো। ইমমেৰ গামন্তি ইমস্মিংযেৰ গামে, রাজগহং সন্ধায ৰদতি। ৰুত্তঞ্হি ‘‘গামোপি নিগমোপি নগরম্পি ‘গামো’ ইচ্চেৰ ৰুচ্চতী’’তি। ভুম্মত্থে চেতং উপযোগৰচনং। উপাগমীতি উপগতো অহোসি। অতুলাযাতি অনুপমায, অপ্পমাণায ৰা।
৩০০. অৰাকিরীতি অপনেসি ছড্ডেসি, ৰিনাসেসি ৰা। সন্তস্সাতি সাধুরূপস্স সন্তকিলেসস্স পরিস্সমমপ্পত্তস্স ৰা।
৩০১. তুয্হং নূতি নু-সদ্দো অনত্তমনতাসূচনে নিপাতো, সো ‘‘মমা’’তি এত্থাপি আনেত্ৰা যোজেতব্বো ‘‘মম নূ’’তি। ইদং ইস্সরিযন্তি গেহে আধিপচ্চং সন্ধাযাহ। ততো চুতাতি ততো মনুস্সলোকতো চুতা। যস্মা ঠিতট্ঠানতো অপগতাপি ‘‘চুতা’’তি ৰুচ্চতি, তস্মা চুতিং ৰিসেসেতুং ‘‘কালকতা’’তি ৰুত্তং। কালকতাপি চ ন যত্থ কত্থচি নিব্বত্তা, অপিচ খো দেৰত্তং উপগতাতি দস্সেন্তী আহ ‘‘অম্হি দেৰতা’’তি।
৩০২. তদেৰ কম্মং কুসলং কতং মযাতি তদেৰ উচ্ছুখণ্ডদানমত্তং কুসলং কম্মং কতং মযা, অঞ্ঞং ন জানামীতি অত্থো। সুখঞ্চ কম্মন্তি সুখঞ্চ কম্মফলং। কম্মফলঞ্হি ইধ ‘‘কম্ম’’ন্তি ৰুত্তং উত্তরপদলোপেন, কারণোপচারেন ৰা ‘‘কুসলানং, ভিক্খৰে, ধম্মানং সমাদানহেতু অত্তনাতি অত্তনা এৰ, সযংৰসিতায পরিচারযামহং অত্তানন্তি পুরিমগাথায ‘‘অত্তনা’’তি ৰুত্তং পদং ৰিভত্তিৰিপরিণামেন ‘‘অত্তান’’ন্তি যোজেতব্বং।
৩০৩-৫. দেৰিন্দগুত্তাতি দেৰিন্দেন সক্কেন গুত্তা, দেৰিন্দো ৰিয ৰা গুত্তা মহাপরিৰারতায। সমপ্পিতাতি সুট্ঠু অপ্পিতা সমন্নাগতা। মহাৰিপাকাতি ৰিপুলফলা। মহাজুতিকাতি মহাতেজা, মহানুভাৰাতি অত্থো।
৩০৬. তুৰন্তি তং। অনুকম্পকন্তি কারুণিকং। ৰিদুন্তি সপ্পঞ্ঞং, সাৰকপারমিযা মত্থকং পত্তন্তি অত্থো। উপেচ্চাতি উপগন্ত্ৰা। ৰন্দিন্তি পঞ্চপতিট্ঠিতেন অভিৰাদযিং। কুসলঞ্চ আরোগ্য পুচ্ছিসং অপুচ্ছিং, অতুলায পীতিযা ইদঞ্চ কুসলং অনুস্সরামীতি অধিপ্পাযো। সেসং হেট্ঠা ৰুত্তনযমেৰ।
উচ্ছুদাযিকাৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
৩. পল্লঙ্কৰিমানৰণ্ণনা
পল্লঙ্কসেট্ঠে মণিসোণ্ণচিত্তেতি পল্লঙ্কৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে। তেন চ সমযেন সাৰত্থিযং অঞ্ঞতরস্স উপাসকস্স ধীতা কুলপদেসাদিনা সদিসস্স তত্থেৰ অঞ্ঞতরস্স কুলপুত্তস্স দিন্না, সা চ হোতি অক্কোধনা সীলাচারসম্পন্না পতিদেৰতা সমাদিন্নপঞ্চসীলা, উপোসথে সক্কচ্চং উপোসথসীলানি চ রক্খতি। সা অপরভাগে কালং কত্ৰা তাৰতিংসেসু উপ্পজ্জি। তং আযস্মা মহামোগ্গল্লানত্থেরো হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ গন্ত্ৰা –
৩০৭.
‘‘পল্লঙ্কসেট্ঠে
তত্থচ্ছসি দেৰি মহানুভাৰে, উচ্চাৰচা ইদ্ধি ৰিকুব্বমানা॥
৩০৮.
‘‘ইমা চ তে অচ্ছরাযো সমন্ততো, নচ্চন্তি গাযন্তি পমোদযন্তি।
দেৰিদ্ধিপত্তাসি মহানুভাৰে, মনুস্সভূতা কিমকাসি পুঞ্ঞং।
কেনাসি এৰং জলিতানুভাৰা, ৰণ্ণো চ তে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥ –
গাথাহি
সাপিস্স ইমাহি গাথাহি ব্যাকাসি –
৩০৯.
‘‘অহং মনুস্সেসু মনুস্সভূতা, অড্ঢে কুলে সুণিসা অহোসিং।
অক্কোধনা ভত্তু ৰসানুৰত্তিনী, উপোসথে অপ্পমত্তা অহোসিং॥
৩১০.
‘‘মনুস্সভূতা দহরা অপাপিকা, পসন্নচিত্তা পতিমাভিরাধযিং।
দিৰা চ রত্তো চ মনাপচারিনী, অহং পুরে সীলৰতী অহোসিং॥
৩১১.
‘‘পাণাতিপাতা
অমজ্জপা নো চ মুসা অভাণিং, সিক্খাপদেসু পরিপূরকারিনী॥
৩১২.
‘‘চাতুদ্দসিং পঞ্চদসিং, যা চ পক্খস্স অট্ঠমী।
পাটিহারিযপক্খঞ্চ, পসন্নমানসা অহং॥
৩১৩.
‘‘অট্ঠঙ্গুপেতং
ইমঞ্চ অরিযং অট্ঠঙ্গৰরেহুপেতং, সমাদিযিত্ৰা কুসলং সুখুদ্রযং।
পতিম্হি কল্যাণী ৰসানুৰত্তিনী, অহোসিং পুব্বে সুগতস্স সাৰিকা॥
৩১৪.
‘‘এতাদিসং কুসলং জীৰলোকে, কম্মং করিত্ৰান ৰিসেসভাগিনী।
কাযস্স ভেদা অভিসম্পরাযং, দেৰিদ্ধিপত্তা সুগতিম্হি আগতা॥
৩১৫.
‘‘ৰিমানপাসাদৰরে মনোরমে, পরিৰারিতা অচ্ছরাসঙ্গণেন।
সযংপভা দেৰগণা রমেন্তি মং, দীঘাযুকিং দেৰৰিমানমাগত’’ন্তি॥
৩০৭. তত্থ পল্লঙ্কসেট্ঠেতি পল্লঙ্কৰরে উত্তমপল্লঙ্কে। তংযেৰস্স সেট্ঠতং দস্সেতুং ‘‘মণিসোণ্ণচিত্তে’’তি ৰুত্তং, ৰিৰিধরতনরংসিজালসমুজ্জলেহি মণীহি চেৰ সুৰণ্ণেন চ ৰিচিত্তে ‘‘তত্থা’’তি ‘‘সযনে’’তি চ ৰুত্তে সযিতব্বট্ঠানভূতে পল্লঙ্কসেট্ঠে।
৩০৮. তেতি পমোদযন্তীতি ৰা পমোদনং করোন্তি, পমোদনং তুয্হং উপ্পাদেন্তীতি অত্থো।
৩১০. দহরা অপাপিকাতি দহরাপি অপাপিকা। ‘‘দহরাসু পাপিকা’’তি ৰা পাঠো, সোযেৰত্থো। ‘‘দহরস্সাপাপিকা’’তিপি ‘‘পসন্নচিত্তা’’তিআদি। অভিরাধযিন্তি আরাধেসিং। রত্তোতি রত্তিযং।
৩১১. অচোরিকাতি চোরিযরহিতা, অদিন্নাদানা পটিৰিরতাতি অত্থো। ‘‘ৰিরতা চ চোরিযা’’তিপি পাঠো, থেয্যতো চ ৰিরতাতি অত্থো সংসুদ্ধকাযাতি পরিসুদ্ধকাযকম্মন্ততায সম্মদেৰ সুদ্ধকাযা, ততো এৰ সুচিব্রহ্মচারিনী সামিকতো অঞ্ঞত্থ অব্রহ্মচরিযাসম্ভৰতো। তথা হি ৰুত্তং –
‘‘মযঞ্চ ভরিযা নাতিক্কমাম,
অম্হেপি ভরিযা নাতিক্কমন্তি।
অঞ্ঞত্র তাহি ব্রহ্মচরিযং চরাম,
তস্মা হি অম্হং দহরা নি মিয্যরে’’তি॥ (জা॰ ১.১০.৯৭)।
অথ ৰা সুচিব্রহ্মচারিনীতি সুচিনো সুদ্ধস্স ব্রহ্মস্স সেট্ঠস্স উপোসথসীলস্স, মগ্গব্রহ্মচরিযস্স ৰা অনুরূপস্স পুব্বভাগব্রহ্মচরিযস্স ৰসেন সুচিব্রহ্মচারিনী।
৩১৩. অনুধম্মচারিনীতি অরিযানং ধম্মস্স অনুধম্মং চরণসীলা। ইমঞ্চ অনন্তরং ৰুত্তং নিদ্দোসতায অরিযং, অট্ঠঙ্গৰরেহি অট্ঠহি উত্তমঙ্গেহি অরিযত্তা এৰ ৰা অরিযট্ঠঙ্গৰরেহি উপেতং আরোগ্যট্ঠেন অনৰজ্জট্ঠেন চ কুসলং সুখৰিপাকতায সুখানিসংসতায চ সুখুদ্রযং উপাৰসিন্তি যোজনা।
৩১৪. ৰিসেসভাগিনীতি ৰিসেসস্স দিব্বস্স সম্পত্তিভৰস্স ভাগিনী। সুগতিম্হি আগতাতি সুগতিং আগতা উপগতা, সুগতিম্হি ৰা সুগতিযং দিব্বসম্পত্তিযং আগতা। ‘‘সুগতিঞ্হি হীতি নিপাতমত্তং, হেতুঅত্থো ৰা, যস্মা সুগতিং আগতা, তস্মা ৰিসেসভাগিনীতি যোজনা।
৩১৫. ৰিমানপাসাদৰরেতি ৰিমানেসু উত্তমপাসাদে, ৰিমানসঙ্খাতে পরিৰারিতা অচ্ছরাসঙ্গণেন সযংপভা পমোদামি, ‘‘অম্হী’’তি ৰা পদং আনেত্ৰা যোজেতব্বং। দীঘাযুকিন্তি হেট্ঠিমেহি দেৰেহি দীঘতরাযুকতায তত্রূপপন্নেহি অনপ্পাযুকতায চ দীঘাযুকিং মং যথাৰুত্তং দেৰৰিমানমাগতং উপগতং দেৰগণা রমেন্তীতি যোজনা। সেসং ৰুত্তনযমেৰ।
পল্লঙ্কৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
৪. লতাৰিমানৰণ্ণনা
লতা চ সজ্জা পৰরা চ দেৰতাতি লতাৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে। তেন চ সমযেন সাৰত্থিৰাসিনো অঞ্ঞতরস্স উপাসকস্স ধীতা লতা নাম পণ্ডিতা ব্যত্তা মেধাৰিনী পতিকুলং গতা ভত্তু সস্সুসসুরানঞ্চ মনাপচারিনী পিযৰাদিনী পরিজনস্স সঙ্গহকুসলা গেহে কুটুম্বভারস্স নিত্থরণসমত্থা অক্কোধনা সীলাচারসম্পন্না দানসংৰিভাগরতা অখণ্ডপঞ্চসীলা উপোসথরক্খণে চ অপ্পমত্তা অহোসি। সা অপরভাগে কালং কত্ৰা ৰেস্সৰণস্স মহারাজস্স ধীতা হুত্ৰা নিব্বত্তি লতাত্ৰেৰ নামেন। অঞ্ঞাপি তস্সা সজ্জা, পৰরা, অচ্চিমতী, সুতাতি চতস্সো ভগিনিযো অহেসুং। তা পঞ্চপি সক্কেন দেৰরাজেন আনেত্ৰা নাটকিত্থিভাৰেন পরিচারিকট্ঠানে ঠপিতা। লতা পনস্স নচ্চগীতাদীসু ছেকতায ইট্ঠতরা অহোসি।
তাসং একতো সমাগন্ত্ৰা সুখনিসজ্জায নিসিন্নানং সঙ্গীতনেপুঞ্ঞং পটিচ্চ ৰিৰাদো উপ্পন্নো। তা সব্বাপি ৰেস্সৰণস্স মহারাজস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা পুচ্ছিংসু ‘‘তাত, কতমা অম্হাকং নচ্চাদীসু কুসলা’’তি? সো এৰমাহ ‘‘গচ্ছথ ধীতরো অনোতত্তদহতীরে দেৰসমাগমে সঙ্গীতং পৰত্তেথ, তত্থ ৰো ৰিসেসো পাকটো ভৰিস্সতী’’তি। তা তথা অকংসু। তত্থ দেৰপুত্তা
অথ তাসং দেৰধীতানং সুতায দেৰধীতায এতদহোসি ‘‘কিং নু খো কম্মং কত্ৰা অযং লতা অম্হে অভিভুয্য তিট্ঠতি ৰণ্ণেন চেৰ যসসা চ, যংনূনাহং লতায কতকম্মং পুচ্ছেয্য’’ন্তি। সা তং পুচ্ছি। ইতরাপি তস্সা এতমত্থং ৰিস্সজ্জেসি। তযিদং সব্বং ৰেস্সৰণমহারাজা দেৰচারিকৰসেন উপগতস্স আযস্মতো মহামোগ্গল্লানস্স আচিক্খি। থেরো তমত্থং পুচ্ছায মূলকারণতো পট্ঠায ভগৰতো আরোচেন্তো –
৩১৬.
‘‘লতা
সুতা চ রঞ্ঞো ৰেস্সৰণস্স ধীতা, রাজীমতী ধম্মগুণেহি সোভথ॥
৩১৭.
‘‘পঞ্চেত্থ নারিযো আগমংসু ন্হাযিতুং, সীতোদকং উপ্পলিনিং সিৰং নদিং।
তা তত্থ ন্হাযিত্ৰা রমেত্ৰা দেৰতা, নচ্চিত্ৰা গাযিত্ৰা সুতা লতং ব্রৰি॥
৩১৮.
‘‘পুচ্ছামি তং উপ্পলমালধারিনি, আৰেল়িনি কঞ্চনসন্নিভত্তচে।
তিমিরতম্বক্খি নভেৰ সোভনে, দীঘাযুকী কেন কতো যসো তৰ॥
৩১৯.
‘‘কেনাসি ভদ্দে পতিনো পিযতরা, ৰিসিট্ঠকল্যাণিতরস্সু রূপতো।
পদক্খিণা নচ্চনগীতৰাদিতে, আচিক্খ নো ত্ৰং নরনারিপুচ্ছিতা’’তি॥ –
সুতায
৩২০.
‘‘অহং মনুস্সেসু মনুস্সভূতা, উল়ারভোগে কুলে সুণিসা অহোসিং।
অক্কোধনা ভত্তু ৰসানুৰত্তিনী, উপোসথে অপ্পমত্তা অহোসিং॥
৩২১.
‘‘মনুস্সভূতা দহরা অপাপিকা, পসন্নচিত্তা পতিমাভিরাধযিং।
সদেৰরং সস্সসুরং সদাসকং, অভিরাধযিং তম্হি কতো যসো মম॥
৩২২.
‘‘সাহং
আযুঞ্চ ৰণ্ণঞ্চ সুখং বলঞ্চ, খিড্ডারতিং পচ্চনুভোমনপ্পকং॥
৩২৩.
‘‘সুতং
পতিনো কিরম্হাকং ৰিসিট্ঠ নারীনং, গতী চ তাসং পৰরা চ দেৰতা॥
৩২৪.
‘‘পতীসু ধম্মং পচরাম সব্বা, পতিব্বতা যত্থ ভৰন্তি ইত্থিযো।
পতীসু ধম্মং পচরিত্ৰা সব্বা, লচ্ছামসে ভাসতি যং অযং লতা॥
৩২৫.
‘‘সীহো যথা পব্বতসানুগোচরো, মহিন্ধরং পব্বতমাৰসিত্ৰা।
পসয্হ হন্ত্ৰা ইতরে চতুপ্পদে, খুদ্দে মিগে খাদতি মংসভোজনো॥
৩২৬.
‘‘তথেৰ সদ্ধা ইধ অরিযসাৰিকা, ভত্তারং নিস্সায পতিং অনুব্বতা।
কোধং ৰধিত্ৰা অভিভুয্য মচ্ছরং, সগ্গম্হি সা মোদতি ধম্মচারিনী’’তি॥ –
লতায ৰিস্সজ্জনন্তি আহ।
৩১৬. তত্থ লতা চ সজ্জা পৰরা অচ্চিমতী সুতাতি তাসং নামং। চ-সদ্দো সমুচ্চযত্থো। রাজৰরস্সাতি চতুন্নং মহারাজানং ৰরস্স সেট্ঠস্স দেৰরাজস্স। সক্কস্স পরিচারিকাতি অধিপ্পাযো। রঞ্ঞোতি মহারাজস্স। তেনাহ ‘‘ৰেস্সৰণস্স ধীতা’’তি, ইদং পচ্চেকং যোজেতব্বং, ৰচনৰিপল্লাসো ৰা, ধীতরোতি অত্থো। রাজতি ৰিজ্জোততীতি রাজী, রাজীতি মতা পঞ্ঞাতা রাজীমতী, ইদং তাসং সব্বাসং ৰিসেসনং। নামমেৰ এতং একিস্সা দেৰতাযাতি কেচি, তেসং মতেন ‘‘পৰরা’’তি সব্বাসং ৰিসেসনমেৰ। ধম্মগুণেহীতি ধম্মিযেহি ধম্মতো অনপেতেহি গুণেহি, যথাভুচ্চগুণেহীতি অত্থো। সোভথাতি ৰিরোচথ।
৩১৭. পঞ্চেত্থ নারিযোতি পঞ্চ যথাৰুত্তনামা দেৰধীতরো এত্থ ইমস্মিং হিমৰন্তপদেসে। সীতোদকং উপ্পলিনিং সিৰং নদিন্তি অনোতত্তদহতো নিক্খন্তনদিমুখং সন্ধায ৰদতি। নচ্চিত্ৰা গাযিত্ৰাতি পিতু ৰেস্সৰণস্স সুতা লতং ব্রৰীতি সুতা দেৰধীতা লতং অত্তনো ভগিনিং কথেসি। ‘‘সুতা লতং ব্রৰু’’ন্তিপি পঠন্তি, সুতা ধীতরো ৰেস্সৰণস্স মহারাজস্স লতং কথেসুন্তি অত্থো।
৩১৮. তিমিরতম্বক্খীতি নভেৰ সোভনেতি নভং ৰিয সোভমানে, সরদসমযে অব্ভমহিকাদিউপক্কিলেসৰিমুত্তং নভং ৰিয সুৰিসুদ্ধঙ্গপচ্চঙ্গতায ৰিরাজমানেতি অত্থো। অথ ৰা নভেৰাতি নভে এৰ, সমুচ্চযত্থো এৰ-সদ্দো, আকাসট্ঠৰিমানেসু হিমৰন্তযুগন্ধরাদিভূমিপটিবদ্ধট্ঠানেসু কেন কতোতি কেন কীদিসেন পুঞ্ঞেন নিব্বত্তিতো। যসোতি পরিৰারসম্পত্তি কিত্তিসদ্দো চ। কিত্তিসদ্দগ্গহণেন চ কিত্তিসদ্দহেতুভূতা গুণা গয্হন্তি।
৩১৯. পতিনো পিযতরাতি সামিনো পিযতরা সামিৰল্লভা। তেনস্সা সুভগতং দস্সেতি। ৰিসিট্ঠকল্যাণিতরস্সূ রূপতোতি রূপসম্পত্তিযা ৰিসিট্ঠা উত্তমা কল্যাণিতরা সুন্দরতরা, অস্সূতি নিপাতমত্তং। ‘‘ৰিসিট্ঠকল্যাণিতরাসি রূপতো’’তি চ পঠন্তি। পদক্খিণাতি পকারেহি, ৰিসেসেন ৰা দক্খিণা কুসলা। নচ্চনগীতৰাদিতেতি এত্থ নচ্চনাতি ৰিভত্তিলোপো কতো, নচ্চে চ গীতে চ ৰাদিতে চাতি অত্থো। নরনারিপুচ্ছিতাতি দেৰপুত্তেহি দেৰধীতাহি চ ‘‘কহং লতা, কিং করোতি লতা’’তি রূপদস্সনত্থঞ্চেৰ সিপ্পদস্সনত্থঞ্চ পুচ্ছিতা।
৩২১. নিচ্চং কাযেন অসংসট্ঠতায দেৰো ৰিয রমেতি, দুতিযো ৰরোতি ৰা দেৰরো, ভত্তু কনিট্ঠভাতা, সহ দেৰরেনাতি সদেৰরং। সস্সু চ সসুরো চ সসুরা, সহ সসুরেহীতি সস্সসুরং। সহ দাসেহি দাসীহি চাতি সদাসকং পতিমাভিরাধযিন্তি সম্বন্ধো। তম্হি কতোতি তম্হি কুলে, কালে ৰা সুণিসাকালে কতো যসো তন্নিব্বত্তকপুঞ্ঞস্স নিব্বত্তনেনাতি অধিপ্পাযো। মমাতি ইদং ‘‘কতো’’তি পদং অপেক্খিত্ৰা ‘‘মযা’’তি পরিণামেতব্বং।
৩২২. চতুব্ভি ঠানেহীতি চতূহি কারণেহি, চতূসু ৰা ঠানেসু নিমিত্তভূতেসু। ৰিসেসমজ্ঝগাতি অঞ্ঞাহি অতিসযং অধিগতা। আযুঞ্চ ৰণ্ণঞ্চ সুখং বলঞ্চাতি ‘‘চতূহি ঠানেহী’’তি ৰুত্তানং সরূপতো দস্সনং। আযুআদযো এৰ হিস্সা অঞ্ঞাহি ৰিসিট্ঠসভাৰতায ৰিসেসা তস্সা তথা সম্ভাৰনাৰসেন গহেতব্বতায হেতুভাৰতো ‘‘ঠান’’ন্তি চ ৰুত্তং। ৰিসেসমজ্ঝগা। কীদিসং? আযুঞ্চ ৰণ্ণঞ্চ সুখঞ্চ বলঞ্চাতি যোজনা।
৩২৩. সুতং নু তং ভাসতি যং অযং লতাতি অযং লতা অম্হাকং জেট্ঠভগিনী যং ভাসতি, তং তুম্হেহি সুতং নু কিং অসুত’’ন্তি ইতরা তিস্সো ভগিনিযো পুচ্ছতি। যং নোতি যং অম্হাকং সংসযিতং। নোতি নিপাতমত্তং, পুন নোতি অম্হাকং, অৰধারণে ৰা ‘‘ন নো সমং অত্থী’’তিআদীসু পতিনো কিরম্হাকং ৰিসিট্ঠ নারীনং, গতী চ তাসং পৰরা চ দেৰতাতি অনত্থতো পালনতো পতিনো সামিকা না অম্হাকং নারীনং ইত্থীনং ৰিসিট্ঠা গতি চ তাসং পটিসরণঞ্চ, তাসং মাতুগামানং সরণতো পৰরা উত্তমা দেৰতা চ সম্মদেৰ আরাধিতা সম্পতি আযতিঞ্চ হিতসুখাৰহাতি অত্থো।
৩২৪. পতীসু ধম্মং পচরাম সব্বাতি সব্বাৰ মযং পতীসু অত্তনো সামিকেসু পুব্বুট্ঠানাদিকং চরিতব্বধম্মং পচরাম। যত্থাতি যং নিমিত্তং, যস্মিং ৰা পতীসু চরিতব্বধম্মে চরিযমানে ইত্থিযো পতিব্বতা নাম ভৰন্তি। লচ্ছামসে ভাসতি যং অযং লতাতি অযং লতা যং সম্পত্তিং এতরহি লভতীতি ভাসতি, তং সম্পত্তিং পতীসু ধম্মং পচরিত্ৰাতি লভিস্সাম।
৩২৫. পব্বতসানুগোচরোতি পব্বতৰনসণ্ডচারী। মহিন্ধরং পব্বতমাৰসিত্ৰাতি মহিং ধারেতীতি মহিন্ধরনামকং পব্বতং অচলং আৰসিত্ৰা অধিৰসিত্ৰা, তত্থ ৰসন্তোতি অত্থো। ‘‘আৰসিত্ৰা’’তি হি পদং অপেক্খিত্ৰা ভুম্মত্থে চেতং উপযোগৰচনং। পসয্হাতি অভিভৰিত্ৰা। খুদ্দেতি বলৰসেননিহীনে পমাণতো পন মহন্তে হত্থিআদিকেপি মিগে সো হন্তিযেৰ।
৩২৬. তথেৰাতি সদ্ধা পসন্না অরিযসাৰিকা ঘাসচ্ছাদনাদীহি ভরণতো পোসনতো ভত্তারং পতিং সামিকং নিস্সায ৰসন্তী সব্বত্থাপি পতিঅনুকূলতাসঙ্খাতেন ৰতেন তং অনুব্বতা পরিজনাদীসু উপ্পজ্জনকং কোধং ৰধিত্ৰা পজহিত্ৰা পরিগ্গহৰত্থূসু উপ্পজ্জনকং মচ্ছেরং অভিভুয্য অভিভৰিত্ৰা অনুপ্পাদেত্ৰা পতিব্বতাধম্মস্স চ উপাসিকাধম্মস্স চ সম্মদেৰ চরণতো ধম্মচারিনী সা সগ্গম্হি দেৰলোকে মোদতি, পমোদং আপজ্জতীতি। সেসং ৰুত্তনযমেৰ।
লতাৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
৫. গুত্তিলৰিমানৰণ্ণনা
সত্ততন্তিং সুমধুরন্তি গুত্তিলৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰতি রাজগহে ৰিহরন্তে আযস্মা মহামোগ্গল্লানো হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ দেৰচারিকং চরন্তো তাৰতিংসভৰনং গন্ত্ৰা তত্থ পটিপাটিযা
অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো গন্ধব্বকুলে নিব্বত্তিত্ৰা গন্ধব্বসিপ্পে পরিযোদাতসিপ্পতায তিম্বরুনারদসদিসো সব্বদিসাসু পাকটো পঞ্ঞাতা
সোপি মেধাৰিতায পুব্বেকতপরিচযতায অকুসীততায চ ন চিরস্সেৰ পরিযোদাতসিপ্পো হুত্ৰা চিন্তেসি ‘‘অযং বারাণসী জম্বুদীপে অগ্গনগরং, যংনূনাহং ইধ সরাজিকায পরিসায সিপ্পং দস্সেয্যং, এৰাহং আচরিযতোপি জম্বুদীপে পাকটো পঞ্ঞাতো ভৰিস্সামী’’তি। সো আচরিযস্স আরোচেসি ‘‘অহং রঞ্ঞো পুরতো সিপ্পং দস্সেতুকামো, রাজানং মং দস্সেথা’’তি। মহাসত্তো ‘‘অযং মম সন্তিকে উগ্গহিতসিপ্পো পতিট্ঠং লভতূ’’তি করুণাযমানো তং রঞ্ঞো সন্তিকং নেত্ৰা ‘‘মহারাজ ইমস্স মে অন্তেৰাসিকস্স ৰীণায পগুণতং পস্সথা’’তি আহ। রাজা ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিত্ৰা তস্স ৰীণাৰাদনং সুত্ৰা পরিতুট্ঠো তং গন্তুকামং নিৰারেত্ৰা ‘‘মমেৰ সন্তিকে ৰস, আচরিযস্স দিন্নকোট্ঠাসতো উপড্ঢং দস্সামী’’তি আহ। মুসিলো ‘‘নাহং আচরিযতো হাযামি, সমমেৰ দেথা’’তি ৰত্ৰা রঞ্ঞা ‘‘মা এৰং ভণি, আচরিযো নাম মহন্তো, উপড্ঢমেৰ তুয্হং দস্সামী’’তি ৰুত্তে ‘‘মম চ আচরিযস্স চ সিপ্পং পস্সথা’’তি ৰত্ৰা রাজগেহতো নিক্খমিত্ৰা ‘‘ইতো সত্তমে দিৰসে মম চ গুত্তিলাচরিযস্স চ
মহাসত্তো
৩২৭.
‘‘সত্ততন্তিং সুমধুরং, রামণেয্যং অৰাচযিং।
সো মং রঙ্গম্হি অৰ্হেতি, সরণং মে হোহি কোসিযা’’তি॥ –
অত্তনো চিত্তদুক্খং পৰেদেসি।
তস্সত্থো – অহং দেৰরাজ মুসিলং নাম অন্তেৰাসিকং সত্তন্নং তন্তীনং অত্থিতায ছজ্জাদিসত্তৰিধসরদীপনতো চ সত্ততন্তিং, তং ৰিসযং কত্ৰা যথারহং দ্ৰাৰীসতিযা সুতিভেদানং অহাপনতো সুট্ঠু মধুরন্তি সুমধুরং, যথাধিগতানং সমপঞ্ঞাসায মুচ্ছনানং পরিব্যত্ততায সরস্স চ ৰীণায চ অঞ্ঞমঞ্ঞসংসন্দনেন সুণন্তানং অতিৰিয মনোরমভাৰতো রামণেয্যং, সরগতাদিৰিভাগতো ছজ্জাদিচতুব্বিধং গন্ধব্বং অহাপেত্ৰা গন্ধব্বসিপ্পং অৰাচযিন্তি ৰাচেসিং উগ্গণ্হাপেসিং সিক্খাপেসিং। সো মুসিলো অন্তেৰাসী সমানো মং অত্তনো আচরিযং রঙ্গম্হি রঙ্গমণ্ডলে অৰ্হেতি সারম্ভৰসেন অত্তনো ৰিসেসং দস্সেতুং সঙ্ঘট্টিযতি, ‘‘এহি সিপ্পং দস্সেহী’’তি মং মে ত্ৰং কোসিয দেৰরাজ সরণং অৰস্সযো হোহীতি।
তং সুত্ৰা সক্কো দেৰরাজা ‘‘মা ভাযি আচরিয, অহং তে সরণং পরাযণ’’ন্তি দস্সেন্তো –
৩২৮.
‘‘অহং তে সরণং হোমি, অহমাচরিযপূজকো।
ন তং জযিস্সতি সিস্সো, সিস্সমাচরিয জেস্সসী’’তি॥ –
আহ ‘‘অহমাচরিযপূজকো’’তি। অহং আচরিযানং পূজকো, ন মুসিলো ৰিয যুগগ্গাহী, মাদিসেসু অন্তেৰাসিকেসু ঠিতেসু তাদিসস্স আচরিযস্স কথং পরাজযো, তস্মা ন তং জযিস্সতি
সত্তমে পন দিৰসে রাজা সপরিৰারো রাজসভাযং নিসীদি। গুত্তিলাচরিযো চ মুসিলো চ সিপ্পদস্সনত্থং সজ্জা হুত্ৰা উপসঙ্কমিত্ৰা রাজানং ৰন্দিত্ৰা অত্তনো অত্তনো লদ্ধাসনে নিসীদিত্ৰা ৰীণা ৰাদযিংসু। সক্কো আগন্ত্ৰা অন্তলিক্খে অট্ঠাসি। তং মহাসত্তোৰ পস্সতি, ইতরে পন ন পস্সন্তি। পরিসা দ্ৰিন্নম্পি ৰাদনে সমচিত্তা অহোসি। সক্কো গুত্তিলং ‘‘একং তন্তিং ছিন্দা’’তি আহ। ছিন্নাযপি তন্তিযা ৰীণা তথেৰ মধুরনিগ্ঘোসা অহোসি। এৰং ‘‘দুতিযং, ততিযং, চতুত্থং, পঞ্চমং, ছট্ঠং, সত্তমং ছিন্দা’’তি আহ, তাসু ছিন্নাসুপি ৰীণা মধুরনিগ্ঘোসাৰ অহোসি। তং দিস্ৰা মুসিলো পরাজিতভূতরূপো পত্তক্খন্ধো অহোসি, পরিসা হট্ঠতুট্ঠা চেলুক্খেপে করোন্তী
সক্কো দেৰানমিন্দো মহাপুরিসেন সদ্ধিং সম্মোদনীযং কত্ৰা দেৰলোকমেৰ গতো। তং দেৰতা ‘‘মহারাজ, কুহিং গতত্থা’’তি পুচ্ছিত্ৰা তং পৰত্তিং সুত্ৰা ‘‘মহারাজ, মযং গুত্তিলাচরিযং পস্সিস্সাম, সাধু নো তং ইধানেত্ৰা দস্সেহী’’তি আহংসু। সক্কো দেৰানং ৰচনং সুত্ৰা মাতলিং আণাপেসি ‘‘গচ্ছ ৰেজযন্তরথেন অম্হাকং গুত্তিলাচরিযং আনেহি, দেৰতা তং দস্সনকামা’’তি, সো তথা অকাসি। সক্কো মহাসত্তেন সদ্ধিং সম্মোদনীযং কত্ৰা এৰমাহ ‘‘আচরিয, ৰীণং ৰাদয, দেৰতা সোতুকামা’’তি। ‘‘মযং সিপ্পূপজীৰিনো, ৰেতনেন ৰিনা সিপ্পং ন দস্সেমা’’তি। ‘‘কীদিসং পন ৰেতনং ইচ্ছসী’’তি। ‘‘নাঞ্ঞেন মে ৰেতনেন কিচ্চং অত্থি, ইমাসং পন দেৰতানং অত্তনা অত্তনা পুব্বেকতকুসলকথনমেৰ মে ৰেতনং হোতূ’’তি আহ। তা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিংসু। অথ মহাসত্তো পাটেক্কং তাহি তদা পটিলদ্ধসম্পত্তিকিত্তনমুখেন তস্সা হেতুভূতং পুরিমত্তভাৰে কতং সুচরিতং আযস্মা মহামোগ্গল্লানো ৰিয পুচ্ছন্তো ‘‘অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেনা’’তিআদিগাথাহি পুচ্ছি। তাপি ‘‘ৰত্থুত্তমদাযিকা
তা কির ইত্থিযো কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে মনুস্সত্তভাৰে ঠিতা তং তং পুঞ্ঞং অকংসু। তত্থ একা
৩২৯.
‘‘অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেন, যা ত্ৰং তিট্ঠসি দেৰতে।
ওভাসেন্তী দিসা সব্বা, ওসধী ৰিয তারকা॥
৩৩০.
‘‘কেন
উপ্পজ্জন্তি চ তে ভোগা, যে কেচি মনসো পিযা॥
৩৩১.
‘‘পুচ্ছামি তং দেৰি মহানুভাৰে, মনুস্সভূতা কিমকাসি পুঞ্ঞং।
কেনাসি
৩৩২.
‘‘সা দেৰতা অত্তমনা, মোগ্গল্লানেন পুচ্ছিতা।
পঞ্হং পুট্ঠা ৰিযাকাসি, যস্স কম্মস্সিদং ফলং’’॥
৩৩৩.
‘‘ৰত্থুত্তমদাযিকা
এৰং পিযরূপদাযিকা মনাপং, দিব্বং সা লভতে উপেচ্চ ঠানং॥
৩৩৪.
‘‘তস্সা মে পস্স ৰিমানং, অচ্ছরা কামৰণ্ণিনীহমস্মি।
অচ্ছরাসহস্সস্সাহং, পৰরা পস্স পুঞ্ঞানং ৰিপাকং॥
৩৩৫.
‘‘তেন মেতাদিসো ৰণ্ণো, তেন মে ইধ মিজ্ঝতি।
উপ্পজ্জন্তি চ মে ভোগা, যে কেচি মনসো পিযা॥
৩৩৬.
‘‘অক্খামি তে ভিক্খু মহানুভাৰ, মনুস্সভূতা যমকাসি পুঞ্ঞং।
তেনম্হি এৰং জলিতানুভাৰা, ৰণ্ণো চ মে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥
(যথা চ এত্থ, এৰং উপরি সব্বৰিমানেসু ৰিত্থারেতব্বং।)
৩৪১.
‘‘পুপ্ফুত্তমদাযিকা নারী, পৰরা হোতি নরেসু নারীসু…পে॰…॥
৩৪৯.
‘‘গন্ধুত্তমদাযিকা নারী, পৰরা হোতি নরেসু নারীসু…পে॰…॥
৩৫৭.
‘‘ফলুত্তমদাযিকা
৩৬৫.
‘‘রসুত্তমদাযিকা নারী…পে॰…॥
৩৭৩.
‘‘গন্ধপঞ্চঙ্গুলিকং
৩৮১.
‘‘ভিক্খূ চ অহং ভিক্খুনিযো চ, অদ্দসাসিং পন্থপটিপন্নে।
তেসাহং ধম্মং সুত্ৰান, একূপোসথং উপৰসিস্সং॥
৩৮২.
‘‘তস্সা মে পস্স ৰিমানং…পে॰…॥
৩৮৯.
‘‘উদকে ঠিতা উদকমদাসিং, ভিক্খুনো চিত্তেন ৰিপ্পসন্নেন…পে॰…॥
৩৯৭.
‘‘সস্সুঞ্চাহং
অনুসূযিকা উপট্ঠাসিং, অপ্পমত্তা সকেন সীলেন…পে॰…॥
৪০৫.
‘‘পরকম্মকরী আসিং, অত্থেনাতন্দিতা দাসী।
অক্কোধনানতিমানিনী, সংৰিভাগিনী ককস্স ভাগস্স…পে॰…॥
৪১৩.
‘‘খীরোদনং অহমদাসিং, ভিক্খুনো পিণ্ডায চরন্তস্স।
এৰং করিত্ৰা কম্মং, সুগতিং উপপজ্জ মোদামি…পে॰…॥
৪২১.
‘‘ফাণিতং
৪২৯.
‘‘উচ্ছুখণ্ডিকং অহমদাসিং…পে॰…॥
৪৩৭.
‘‘তিম্বরুসকং অহমদাসিং…পে॰…॥
৪৪৫.
‘‘কক্কারিকং অহমদাসিং…পে॰…॥
৪৫৩.
‘‘এল়ালুকং অহমদাসিং…পে॰…॥
৪৬১.
‘‘ৰল্লিফলং অহমদাসিং…পে॰…॥
৪৬৯.
‘‘ফারুসকং অহমদাসিং…পে॰…॥
৪৭৭.
‘‘হত্থপ্পতাপকং অহমদাসিং…পে॰…॥
৪৮৫.
‘‘সাকমুট্ঠিং অহমদাসিং…পে॰…॥
৪৯৩.
‘‘পুপ্ফকমুট্ঠিং অহমদাসিং…পে॰…॥
৫০১.
‘‘মূলকং
৫০৯. ‘‘নিম্বমুট্ঠিং
৫১৭. ‘‘অম্বকঞ্জিকং অহমদাসিং…পে॰…॥
৫২৫. ‘‘দোণিনিম্মজ্জনিং অহমদাসিং…পে॰…॥
৫৩৩. ‘‘কাযবন্ধনং অহমদাসিং…পে॰…॥
৫৪১. ‘‘অংসবদ্ধকং অহমদাসিং…পে॰…॥
৫৪৯. ‘‘আযোগপট্টং অহমদাসিং…পে॰…॥
৫৫৭. ‘‘ৰিধূপনং অহমদাসিং…পে॰…॥
৫৬৫. ‘‘তালৰণ্টং অহমদাসিং…পে॰…॥
৫৭৩. ‘‘মোরহত্থং অহমদাসিং…পে॰…॥
৫৮১. ‘‘ছত্তং অহমদাসিং…পে॰…॥
৫৮৯. ‘‘উপাহনং অহমদাসিং…পে॰…॥
৫৯৭. ‘‘পূৰং অহমদাসিং…পে॰…॥
৬০৫. ‘‘মোদকং
৬১৩. ‘‘সক্খলিকং অহমদাসিং, ভিক্খুনো পিণ্ডায চরন্তস্স…পে॰…॥
৬১৪.
‘‘তস্সা মে পস্স ৰিমানং, অচ্ছরা কামৰণ্ণিনীহমস্মিং।
অচ্ছরাসহস্সস্সাহং, পৰরা পস্স পুঞ্ঞানং ৰিপাকং॥
৬১৫. ‘‘তেন
এৰং মহাসত্তো তাহি দেৰতাহি কতসুচরিতে ব্যাকতে তুট্ঠমানসো সম্মোদনং করোন্তো অত্তনো চ সুচরিতচরণে যুত্তপযুত্ততং ৰিৰট্টজ্ঝাসযতঞ্চ পৰেদেন্তো আহ –
৬১৭.
‘‘স্ৰাগতং
যং অদ্দসামি দেৰতাযো, অচ্ছরা কামৰণ্ণিনিযো॥
৬১৮.
‘‘ইমাসাহং ধম্মং সুত্ৰা, কাহামি কুসলং বহুং।
দানেন সমচরিযায, সঞ্ঞমেন দমেন চ।
স্ৰাহং তত্থ গমিস্সামি, যত্থ গন্ত্ৰা ন সোচরে’’তি॥
৩৩৩. তত্থ ৰত্থুত্তমদাযিকাতি ৰত্থানং উত্তমং সেট্ঠং, ৰত্থেসু ৰা বহূসু উচ্চিনিত্ৰা গহিতং উক্কংসগতং পৰরং কোটিভূতং ৰত্থং ৰত্থুত্তমং, তস্স দাযিকা। ‘‘পুপ্ফুত্তমদাযিকা’’তিআদীসুপি এসেৰ নযো। পিযরূপদাযিকাতি পিযসভাৰস্স পিযজাতিকস্স চ ৰত্থুনো দাযিকা। মনাপন্তি মনৰড্ঢনকং। দিব্বন্তি দিৰি ভৰত্তা দিব্বং। উপেচ্চাতি উপগন্ত্ৰা চেতেত্ৰা, ‘‘এদিসং লভেয্য’’ন্তি পকপ্পেত্ৰাতি অত্থো। ঠানন্তি ৰিমানাদিকং ঠানং, ইস্সরিযং ৰা। ‘‘মনাপা’’তিপি পাঠো, অঞ্ঞেসং মনৰড্ঢনকা হুত্ৰাতি অত্থো।
৩৩৪. পস্স পুঞ্ঞানং ৰিপাকন্তি ৰত্থুত্তমদানস্স নাম ইদমীদিসং ফলং পস্সাতি অত্তনা লদ্ধসম্পত্তিং সম্ভাৰেন্তী ৰদতি।
৩৪১. পুপ্ফুত্তমদাযিকাতি রতনত্তযপূজাৰসেন পুপ্ফুত্তমদাযিকা, তথা গন্ধুত্তমদাযিকাতি দট্ঠব্বা। তত্থ
৩৭৩. গন্ধপঞ্চঙ্গুলিকন্তি গন্ধেন পঞ্চঙ্গুলিকদানং। কস্সপস্স ভগৰতো থূপম্হীতি কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধস্স যোজনিকে কনকথূপে।
৩৮১. পন্থপটিপন্নেতি একূপোসথন্তি একদিৰসং উপোসথৰাসং।
৩৮৯. উদকমদাসিন্তি মুখৰিক্খালনত্থং পিৰনত্থঞ্চ উদকং পানীযং অদাসিং।
৩৯৭. চণ্ডিকেতি চণ্ডে। অনুসূযিকাতি উসূযা রহিতা।
৪০৫. পরকম্মকরীতি পরেসং ৰেয্যাৰচ্চকারিনী। অত্থেনাতি অত্থকিচ্চেন। সংৰিভাগিনী সকস্স ভাগস্সাতি অত্থিকানং অত্তনা পটিলদ্ধভাগস্স সংৰিভজনসীলা।
৪১৩. খীরোদনন্তি
৪৩৭. তিম্বরুসকন্তি তিণ্ডুকফলং। তিপুসসদিসা একা ৰল্লিজাতি তিম্বরুসং, তস্স ফলং তিম্বরুসকন্তি ৰদন্তি।
৪৪৫. কক্কারিকন্তি খুদ্দকেল়ালুকং, তিপুসন্তি চ ৰদন্তি।
৪৭৭. হত্থপ্পতাপকন্তি মন্দামুখিং।
৫১৭. অম্বকঞ্জিকন্তি অম্বিলকঞ্জিকং।
৫২৫. দোণিনিম্মজ্জনিন্তি সতেলং তিলপিঞ্ঞাকং।
৫৫৭. ৰিধূপনন্তি চতুরস্সবীজনিং।
৫৬৫. তালৰণ্টন্তি তালপত্তেহি কতমণ্ডলবীজনিং।
৫৭৩. মোরহত্থন্তি মযূরপিঞ্ছে হি কতং মকসবীজনিং।
৬১৭. স্ৰাগতং ৰত মেতি ময্হং ইধাগমনং সোভনং ৰত অহো সুন্দরং। অজ্জ সুপ্পভাতং সুহুট্ঠিতন্তি অজ্জ ময্হং রত্তিযা সুট্ঠু পভাতং সম্মদেৰ ৰিভাযনং জাতং, সযনতো উট্ঠানম্পি সুহুট্ঠিতং সুট্ঠু উট্ঠিতং। কিং কারণাতি আহ ‘‘যং অদ্দসামি দেৰতাযো’’তিআদি।
৬১৮. ধম্মং সুত্ৰাতি কম্মফলস্স পচ্চক্খকরণৰসেন তুম্হেহি কতং কুসলং ধম্মং সুত্ৰা। কাহামীতি করিস্সামি। সমচরিযাযাতি কাযসমাচারিকস্স সুচরিতস্স চরণেন। সঞ্ঞমেনাতি সীলসংৰরেন। দমেনাতি মনচ্ছট্ঠানং ইন্দ্রিযানং দমেন। ইদানি তস্স কুসলস্স অত্তনো লোকস্স চ ৰিৰট্টূপনিস্সযতং দস্সেতুং ‘‘স্ৰাহং তত্থ গমিস্সামি, যত্থ গন্ত্ৰা ন সোচরে’’তি ৰুত্তং।
এৰমযং যদিপি ৰত্থুত্তমদাযিকাৰিমানাদিৰসেন ছত্তিংসৰিমানসঙ্গহা দেসনা আযস্মতো মহামোগ্গল্লানস্স ৰিয গুত্তিলাচরিযস্সাপি ৰিভাৰনৰসেন পৰত্তাতি ‘‘গুত্তিলৰিমান’’ন্ত্ৰেৰ সঙ্গহং আরুল়্হা, ৰিমানানি পন ইত্থিপটিবদ্ধানীতি ইত্থিৰিমানেযেৰ সঙ্গহিতানি। তা পন ইত্থিযো
গুত্তিলৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
৬. দদ্দল্লৰিমানৰণ্ণনা
দদ্দল্লমানা ৰণ্ণেনাতি দদ্দল্লৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে। তেন চ সমযেন নালকগামকে আযস্মতো রেৰতত্থেরস্স উপট্ঠাকস্স অঞ্ঞতরস্স কুটুম্বিকস্স দ্ৰে ধীতরো অহেসুং, একা ভদ্দা নাম, ইতরা সুভদ্দা নাম। তাসু ভদ্দা পতিকুলং গতা সদ্ধা পসন্না বুদ্ধিসম্পন্না ৰঞ্ঝা চ অহোসি। সা সামিকং আহ ‘‘মম কনিট্ঠা সুভদ্দা নাম অত্থি, তং আনেহি, সচস্সা পুত্তো ভৰেয্য, সো মমপি পুত্তো সিযা, অযঞ্চ কুলৰংসো ন নস্সেয্যা’’তি। সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা তথা অকাসি।
অথ ভদ্দা সুভদ্দং ওৰদি ‘‘সুভদ্দে, দানসংৰিভাগরতা ধম্মচরিযায অপ্পমত্তা হোহি, এৰং তে দিট্ঠধম্মিকো সম্পরাযিকো চ অত্থো হত্থগতো এৰ হোতী’’তি। সা তস্সা ওৰাদে ঠত্ৰা
অথ সুভদ্দা অত্তনো সম্পত্তিং পচ্চৰেক্খিত্ৰা ‘‘কেন নু খো অহং পুঞ্ঞেন ইধূপপন্না’’তি আৰজ্জেন্তী ‘‘ভদ্দায ওৰাদে ঠত্ৰা সঙ্ঘগতায দক্খিণায
৬১৯.
‘‘দদ্দল্লমানা
সব্বে দেৰে তাৰতিংসে, ৰণ্ণেন অতিরোচসি॥
৬২০.
‘‘দস্সনং নাভিজানামি, ইদং পঠমদস্সনং।
কস্মা কাযা নু আগম্ম, নামেন ভাসসে মম’’ন্তি॥ –
দ্ৰীহি গাথাহি পুচ্ছি। সাপি তস্সা –
৬২১.
‘‘অহং ভদ্দে সুভদ্দাসিং, পুব্বে মানুসকে ভৰে।
সহভরিযা চ তে আসিং, ভগিনী চ কনিট্ঠিকা॥
৬২২.
‘‘সা অহং কাযস্স ভেদা, ৰিপ্পমুত্তা ততো চুতা।
নিম্মানরতীনং দেৰানং, উপপন্না সহব্যত’’ন্তি॥ – দ্ৰীহি গাথাহি ব্যাকাসি।
৬১৯-২০. তত্থ ৰণ্ণেনাতি ৰণ্ণাদিসম্পত্তিযা। দস্সনং নাভিজানামীতি ইতো পুব্বে তৰ দস্সনং নাভিজানামি, ত্ৰং মযা ন দিট্ঠপুব্বাতি অত্থো। তেনাহ ‘‘ইদং পঠমদস্সন’’ন্তি। কস্মা কাযা নু আগম্ম, নামেন ভাসসে মমন্তি কতরদেৰনিকাযতো আগন্ত্ৰা ‘‘ভদ্দে’’তি নামেন মং আলপসি।
৬২১. অহং ভদ্দেতি এত্থ ভদ্দেতি আলপনং। সুভদ্দাসিন্তি অহং সুভদ্দা নাম তৰ ভগিনী কনিট্ঠিকা আসিং অহোসিং, তত্থ পুব্বে মানুসকে ভৰে সহভরিযা সমানভরিযা তে তযা একস্সেৰ ভরিযা, তৰ পতিনো এৰ ভরিযা, আসিন্তি অত্থো। পুন ভদ্দা –
৬২৩.
‘‘পহূতকতকল্যাণা, তে দেৰে যন্তি পাণিনো।
যেসং ত্ৰং কিত্তযিস্সসি, সুভদ্দে জাতিমত্তনো॥
৬২৪.
‘‘অথ ত্ৰং কেন ৰণ্ণেন, কেন ৰা অনুসাসিতা।
কীদিসেনেৰ দানেন, সুব্বতেন যসস্সিনী॥
৬২৫.
‘‘যসং
দেৰতে পুচ্ছিতাচিক্খ, কিস্স কম্মস্সিদং ফল’’ন্তি॥ –
তীহি গাথাহি পুচ্ছি। পুন সুভদ্দা –
৬২৬.
‘‘অট্ঠেৰ পিণ্ডপাতানি, যং দানং অদদং পুরে।
দক্খিণেয্যস্স সঙ্ঘস্স, পসন্না সেহি পাণিভি॥
৬২৭.
‘‘তেন মেতাদিসো ৰণ্ণো…পে॰…
ৰণ্ণো চ মে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥ –
ব্যাকাসি।
৬২৩. তত্থ পহূতকতকল্যাণা তে দেৰে যন্তীতি পহূতকতকল্যাণা মহাপুঞ্ঞা তে নিম্মানরতিনো দেৰে যন্তি উপ্পজ্জনৰসেন গচ্ছন্তি পাণিনো সত্তা, যেসং নিম্মানরতীনং দেৰানং অন্তরে ত্ৰং অত্তনো জাতিং কিত্তযিস্সসি কথেসীতি যোজনা।
৬২৪. কেন ৰণ্ণেনাতি কেন কারণেন। কীদিসেনেৰাতি এৰসদ্দো সমুচ্চযত্থো, কীদিসেন চাতি অত্থো, অযমেৰ ৰা পাঠো। সুব্বতেনাতি সুন্দরেন ৰতেন, সুৰিসুদ্ধেন সীলেনাতি অত্থো।
৬২৬. অট্ঠেৰ পিণ্ডপাতানীতি অট্ঠন্নং ভিক্খূনং দিন্নপিণ্ডপাতে সন্ধায ৰদতি। অদদন্তি অদাসিং।
এৰং সুভদ্দায কথিতে পুন ভদ্দা –
৬২৯.
‘‘অহং তযা বহুতরে ভিক্খূ, সঞ্ঞতে ব্রহ্মচারযো।
তপ্পেসিং অন্নপানেন, পসন্না সেহি পাণিভি॥
৬৩০.
‘‘তযা বহুতরং দত্ৰা, হীনকাযূপগা অহং।
কথং ত্ৰং অপ্পতরং দত্ৰা, ৰিসেসং ৰিপুলমজ্ঝগা।
দেৰতে পুচ্ছিতাচিক্খ, কিস্স কম্মস্সিদং ফল’’ন্তি॥ –
পুচ্ছি। তত্থ তযাতি নিস্সক্কে করণৰচনং। পুন সুভদ্দা –
৬৩১.
‘‘মনোভাৰনীযো
তাহং ভত্তেন নিমন্তেসিং, রেৰতং অত্তনট্ঠমং॥
৬৩২.
‘‘সো মে অত্থপুরেক্খারো, অনুকম্পায রেৰতো।
সঙ্ঘে দেহীতি মংৰোচ, তস্সাহং ৰচনং করিং॥
৬৩৩.
‘‘সা দক্খিণা সঙ্ঘগতা, অপ্পমেয্যে পতিট্ঠিতা।
পুগ্গলেসু তযা দিন্নং, ন তং তৰ মহপ্ফল’’ন্তি॥ –
অত্তনা কতকম্মং কথেসি।
৬৩১. তত্থ মনোভাৰনীযোতি মনৰড্ঢনকো উল়ারগুণতায সম্ভাৰনীযো। সন্দিট্ঠোতি নিমন্তনৰসেন বোধিতো কথিতো। তেনাহ ‘‘তাহং ভত্তেন নিমন্তেসিং, রেৰতং অত্তনট্ঠম’’ন্তি, তং মনোভাৰনীযং অয্যং রেৰতং অত্তনট্ঠমং ভত্তেন অহং নিমন্তেসিং।
৬৩২-৩. সো মে অত্থপুরেক্খারোতি সো অয্যো রেৰতো দানস্স মহপ্ফলভাৰকরণেন মম সঙ্ঘে দেহীতি মংৰোচাতি ‘‘যদি ত্ৰং সুভদ্দে অট্ঠন্নং ভিক্খূনং দাতুকামা, যস্মা পুগ্গলগতায দক্খিণায সঙ্ঘগতা এৰ দক্খিণা মহপ্ফলতরা, তস্মা সঙ্ঘে দেহি, সঙ্ঘং উদ্দিস্স দানং দেহী’’তি মং অভাসি। তন্তি তং দানং।
এৰং সুভদ্দায ৰুত্তে ভদ্দা তমত্থং সম্পটিচ্ছন্তী উত্তরি চ তথা পটিপজ্জিতুকামা –
৬৩৪.
‘‘ইদানেৰাহং জানামি, সঙ্ঘে দিন্নং মহপ্ফলং।
সাহং গন্ত্ৰা মনুস্সত্তং, ৰদঞ্ঞূ ৰীতমচ্ছরা।
সঙ্ঘে দানানি দস্সামি, অপ্পমত্তা পুনপ্পুন’’ন্তি॥ –
গাথমাহ। সুভদ্দা পন অত্তনো দেৰলোকমেৰ গতা। অথ
৬৩৫.
‘‘কা
সব্বে দেৰে তাৰতিংসে, ৰণ্ণেন অতিরোচতী’’তি॥ –
ভদ্দং পুচ্ছি। সাপিস্স –
৬৩৬.
‘‘মনুস্সভূতা দেৰিন্দ, পুব্বে মানুসকে ভৰে।
সহভরিযা চ মে আসি, ভগিনী চ কনিট্ঠিকা,
সঙ্ঘে দানানি দত্ৰান, কতপুঞ্ঞা ৰিরোচতী’’তি॥ –
কথেসি। অথ সক্কো তস্সা সঙ্ঘগতায দক্খিণায মহপ্ফলভাৰং দস্সেন্তো ধম্মং কথেসি। তেন ৰুত্তং –
৬৩৭.
‘‘ধম্মেন পুব্বে ভগিনী, তযা ভদ্দে ৰিরোচতি।
যং সঙ্ঘম্হি অপ্পমেয্যে, পতিট্ঠাপেসি দক্খিণং॥
৬৩৮.
‘‘পুচ্ছিতো
ৰিপাকং সংৰিভাগস্স, যত্থ দিন্নং মহপ্ফলং॥
৬৩৯.
‘‘যজমানানং মনুস্সানং, পুঞ্ঞপেক্খান পাণিনং।
করোতং ওপধিকং পুঞ্ঞং, যত্থ দিন্নং মহপ্ফলং॥
৬৪০.
‘‘তং মে বুদ্ধো ৰিযাকাসি, জানং কম্মফলং সকং।
ৰিপাকং সংৰিভাগস্স, যত্থ দিন্নং মহপ্ফলং॥
৬৪১.
‘‘চত্তারো চ পটিপন্না, চত্তারো চ ফলে ঠিতা।
এস সঙ্ঘো উজুভূতো, পঞ্ঞাসীলসমাহিতো॥
৬৪২.
‘‘যজমানানং মনুস্সানং, পুঞ্ঞপেক্খান পাণিনং।
করোতং ওপধিকং পুঞ্ঞং, সঙ্ঘে দিন্নং মহপ্ফলং॥
৬৪৩.
‘‘এসো
এতে হি সেট্ঠা নরৰীরসাৰকা, পভঙ্করা ধম্মমুদীরযন্তি॥
৬৪৪.
‘‘তেসং
সা দক্খিণা সঙ্ঘগতা পতিট্ঠিতা, মহপ্ফলা লোকৰিদূন ৰণ্ণিতা॥
৬৪৫.
‘‘এতাদিসং যঞ্ঞমনুস্সরন্তা, যে ৰেদজাতা ৰিচরন্তি লোকে।
ৰিনেয্য মচ্ছেরমলং সমূলং, অনিন্দিতা সগ্গমুপেন্তি ঠান’’ন্তি॥
৬৩৭. তত্থ ধম্মেনাতি কারণেন ঞাযেন ৰা। তযাতি নিস্সক্কে করণৰচনং। ইদানি তং ‘‘ধম্মেনা’’তি ৰুত্তকারণং দস্সেতুং যং সঙ্ঘম্হি অপ্পমেয্যে, পতিট্ঠাপেসি দক্খিণ’’ন্তি ৰুত্তং। অপ্পমেয্যেতি গুণানুভাৰস্স অত্তনি কতানং কারানং ফলৰিসেসস্স চ ৰসেন পমিনিতুং অসক্কুণেয্যে।
৬৩৮-৯. অযঞ্চ অত্থো ভগৰতো সম্মুখা চ সুতো, সম্মুখা চ পটিগ্গহিতোতি দস্সেন্তো ‘‘পুচ্ছিতো’’তিআদিমাহ। তত্থ যজমানানন্তি দদন্তানং। পুঞ্ঞপেক্খান পাণিনন্তি অনুনাসিকলোপং কত্ৰা নিদ্দেসো, পুঞ্ঞফলং আকঙ্খন্তানং সত্তানং। ওপধিকন্তি উপধি নাম খন্ধা, উপধিস্স করণসীলং, উপধিপযোজনন্তি ৰা ওপধিকং, অত্তভাৰজনকং পটিসন্ধিপৰত্তিৰিপাকদাযকং।
৬৪০. জানং কম্মফলং সকন্তি সত্তানং সকং সকং যথাসকং পুঞ্ঞং পুঞ্ঞফলঞ্চ হত্থতলে আমলকং ৰিয জানন্তো। সকন্তি ৰা যকারস্স ককারং কত্ৰা ৰুত্তং, সযং অত্তনাতি অত্থো।
৬৪১. পটিপন্নাতি পটিপজ্জমানা, মগ্গট্ঠাতি অত্থো। উজুভূতোতি পঞ্ঞাসীলসমাহিতোতি পঞ্ঞায সীলেন চ সমাহিতো, দিট্ঠিসীলসম্পন্নো অরিযায দিট্ঠিযা অরিযেন সীলেন চ সমন্নাগতো। তেনাপিস্স পরমত্থসঙ্ঘভাৰমেৰ ৰিভাৰেতি। দিট্ঠিসীলসামঞ্ঞেন সঙ্ঘটিতত্তা হি সঙ্ঘো পঞ্ঞাসীলসমাহিতো। তেনস্স সীলাদিধম্মক্খন্ধত্তযসম্পন্নতায অগ্গদক্খিণেয্যভাৰং ৰিভাৰেতি।
৬৪৩. ৰিপুলো মহগ্গতোতি গুণেহি মহত্তং গতোতি মহগ্গতো, ততো এৰ অত্তনি কতানং কারানং ফলৰেপুল্লহেতুতায ৰিপুলো। উদধীৰ সাগরোতি যথা উদকং এত্থ ধীযতীতি ‘‘উদধী’’তি লদ্ধনামো সাগরো, ‘‘এত্তকানি উদকাল়্হকানী’’তিআদিনা উদকতো অপ্পমেয্যো, এৰমেস গুণতোতি অত্থো। এতে হীতি হি-সদ্দো অৰধারণে নিপাতো, এতে এৰ সেট্ঠাতি অত্থো। ৰুত্তঞ্হেতং –
‘‘যাৰতা, ভিক্খৰে, সঙ্ঘা ৰা গণা ৰা, তথাগতসাৰকসঙ্ঘো তেসং অগ্গমক্খাযতী’’তি (ইতিৰু॰ ৯০; অ॰ নি॰ ৪.৩৪; ৫.৩২)।
নরৰীরসাৰকাতি নরেসু ৰীরিযসম্পন্নস্স নরস্স সাৰকা। পভঙ্করাতি লোকস্স ঞাণালোককরা। ধম্মমুদীরযন্তীতি ধম্মং উদ্দিসন্তি। কথং? ধম্মসামিনা হি ধম্মপজ্জোতো অরিযসঙ্ঘে ঠপিতো।
৬৪৪. যে সঙ্ঘমুদ্দিস্স দদন্তি দানন্তি যে সত্তা অরিযসঙ্ঘং উদ্দিস্স সম্মুতিসঙ্ঘে অন্তমসো সুদিন্নং, আহুনপাহুনৰসেন হুতম্পি সুহুতং, মহাযাগৰসেন যিট্ঠম্পি সুযিট্ঠমেৰ হোতি। কস্মা? যস্মা সা দক্খিণা সঙ্ঘগতা পতিট্ঠিতা মহপ্ফলা লোকৰিদূন ৰণ্ণিতাতি, লোকৰিদূহি সম্মাসম্বুদ্ধেহি ‘‘ন ত্ৰেৰাহং, আনন্দ, কেনচি পরিযাযেন সঙ্ঘগতায দক্খিণায
৬৪৫. ঈদিসং যঞ্ঞমনুস্সরন্তাতি এতাদিসং সঙ্ঘং উদ্দিস্স অত্তনা কতং দানং অনুস্সরন্তা। ৰেদজাতাতি জাতসোমনস্সা। ৰিনেয্য মচ্ছেরমলং সমূলন্তি মচ্ছেরমেৰ চিত্তস্স মলিনভাৰকরণতো মচ্ছেরমলং, অথ ৰা মচ্ছেরঞ্চ অঞ্ঞং ইস্সালোভদোসাদিমলঞ্চাতি মচ্ছেরমলং। তঞ্চ অৰিজ্জাৰিচিকিচ্ছাৰিপল্লাসাদীহি সহ মূলেহীতি সমূলং ৰিনেয্য ৰিনযিত্ৰা ৰিক্খম্ভেত্ৰা অনিন্দিত্ৰা সগ্গমুপেন্তি ঠানন্তি যোজনা। সেসং ৰুত্তনযমেৰ।
ইমং পন সব্বং পৰত্তিং সক্কো দেৰানমিন্দো ‘‘দদ্দল্লমানা ৰণ্ণেনা’’তিআদিনা আযস্মতো মহামোগ্গল্লানস্স আচিক্খি, আযস্মা মহামোগ্গল্লানো ভগৰতো আরোচেসি, ভগৰা তমত্থং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা সম্পত্তপরিসায ধম্মং দেসেসি। সা দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা অহোসি।
দদ্দল্লৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
৭. পেসৰতীৰিমানৰণ্ণনা
ফলিকরজতহেমজালছন্নন্তি পেসৰতীৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে। তেন সমযেন মগধেসু নালকগামে একস্মিং গহপতিমহাসারকুলে পেসৰতী নাম কুলসুণ্হা অহোসি। সা কির কস্সপস্স ভগৰতো যোজনিকে কনকথূপে কযিরমানে দারিকা হুত্ৰা মাতরা সদ্ধিং চেতিযট্ঠানং গন্ত্ৰা মাতরং পুচ্ছি ‘‘কিং ইমে, অম্ম, করোন্তী’’তি? ‘‘চেতিযং কাতুং সুৰণ্ণিট্ঠকা
সা একদিৰসং মাতরা পেসিতং মূলং গহেত্ৰা তেলত্থায অঞ্ঞতরং আপণং অগমাসি। তস্মিঞ্চ আপণে অঞ্ঞতরো কুটুম্বিযপুত্তো পিতরা
তেন চ সমযেন আযস্মা ধম্মসেনাপতি অত্তনো আযুসঙ্খারানং পরিক্খীণভাৰং ঞত্ৰা ‘‘ময্হং মাতুযা রূপসারিব্রাহ্মণিযা পোসাৰনিকমূলং দত্ৰা পরিনিব্বাযিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা পরিনিব্বানং অনুজানাপেত্ৰা সত্থু আণায মহন্তং পাটিহারিযং দস্সেত্ৰা অনেকেহি থুতিসহস্সেহি ভগৰন্তং থোমেত্ৰা যাৰ দস্সনৰিসযাতিক্কমা অভিমুখোৰ অপক্কমিত্ৰা পুন ৰন্দিত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো ৰিহারা নিক্খম্ম ভিক্খুসঙ্ঘস্স ওৰাদং দত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং সমস্সাসেত্ৰা চতস্সোপি পরিসা নিৰত্তেত্ৰা অনুক্কমেন নালকগামং পত্ৰা মাতরং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাপেত্ৰা পচ্চূসসমযে জাতোৰরকে পরিনিব্বাযি। পরিনিব্বুতস্স চস্স সরীরসক্কারকরণৰসেন দেৰা চেৰ মনুস্সা চ সত্তাহং ৰীতিনামেসুং, অগরুচন্দনাদীহি হত্থসতুব্বেধং চিতকমকংসু।
পেসৰতীপি
সা তাৰদেৰ অত্তনো দিব্বসম্পত্তিং ওলোকেত্ৰা ‘‘কীদিসেন নু খো পুঞ্ঞেন মযা এসা লদ্ধা’’তি, তস্সা হেতুং উপধারেন্তী থেরং উদ্দিস্স কতং পূজাসক্কারং দিস্ৰা, রতনত্তযে অভিপ্পসন্নমানসা সত্থারং ৰন্দিতুং অচ্ছরাসহস্সপরিৰুতা সট্ঠিসকটভারালঙ্কারপটিমণ্ডিতত্তভাৰা সুমহতিযা দেৰিদ্ধিযা চন্দো ৰিয চ সূরিযো ৰিয চ দস দিসা ওভাসযমানা সহ ৰিমানেন আগন্ত্ৰা ৰিমানতো ওরুয্হ ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গয্হ অট্ঠাসি। তেন চ সমযেন আযস্মা ৰঙ্গীসো ভগৰতো সমীপে নিসিন্নো ভগৰন্তং এৰমাহ ‘‘পটিভাতি মং ভগৰা ইমিস্সা দেৰতায কতকম্মং পুচ্ছিতু’’ন্তি। ‘‘পটিভাতু তং, ৰঙ্গীসা’’তি ভগৰা অৰোচ। অথ আযস্মা ৰঙ্গীসো তায দেৰতায কতকম্মং পুচ্ছিতুকামো পঠমং তাৰস্সা ৰিমানং সংৰণ্ণেন্তো আহ –
৬৪৬.
‘‘ফলিকরজতহেমজালছন্নং, ৰিৰিধচিত্রতলমদ্দসং সুরম্মং।
ব্যম্হং সুনিম্মিতং তোরণূপপন্নং, রুচকুপকিণ্ণমিদং সুভং ৰিমানং॥
৬৪৭.
‘‘ভাতি চ দস দিসা নভেৰ সুরিযো, সরদে তমোনুদো সহস্সরংসী।
তথা তপতি মিদং তৰ ৰিমানং, জলমিৰ ধূমসিখো নিসে নভগ্গে॥
৬৪৮.
‘‘মুসতীৰ
ৰীণামুরজসম্মতাল়ঘুট্ঠং, ইদ্ধং ইন্দপুরং যথা তৰেদং॥
৬৪৯.
‘‘পদুমকুমুদুপ্পলকুৰলযং
সালকুসুমিতপুপ্ফিতা
৬৫০.
‘‘সল়ললবুজভুজকসংযুত্তা, কুসকসুফুল্লিতলতাৰলম্বিনীহি।
মণিজালসদিসা যসস্সিনী, রম্মা পোক্খরণী উপট্ঠিতা তে॥
৬৫১.
‘‘উদকরুহা চ যেত্থি পুপ্ফজাতা, থলজা যে চ সন্তি রুক্খজাতা।
মানুসকামানুস্সকা চ দিব্বা, সব্বে তুয্হং নিৰেসনম্হি জাতা॥
৬৫২.
‘‘কিস্স সংযমদমস্সযং ৰিপাকো, কেনাসি কম্মফলেনিধূপপন্না।
যথা চ তে অধিগতমিদং ৰিমানং, তদনুপদং অৰচাসিল়ারপম্হে’’তি॥
৬৪৬. তত্থ ফলিকরজতহেমজালছন্নন্তি ফলিকমণীহি রজতহেমজালেহি চ ছাদিতং, ফলিকমণিমযাহি ভিত্তীহি রজতহেমমযেহি জালেহি চ সমন্ততো হেট্ঠা চ উপরি চ ছাদিতং, ৰিৰিধৰণ্ণানং ৰিচিত্তসন্নিৰেসানঞ্চ তলানং ভূমীনং ৰসেন ৰিৰিধচিত্রতলং অদ্দসং পস্সিং। সুরম্মন্তি সুট্ঠু রমণীযং। ৰিহরিতুকামা ৰসন্তি এত্থাতি ব্যম্হং, ভৰনং। তোরণূপপন্নন্তি ৰিৰিধমালাকম্মাদিৰিচিত্তেন সত্তরতনমযেন তোরণেন উপেতং। তোরণন্তি ৰা দ্ৰারকোট্ঠকপাসাদস্স নামং, তেন চ অনেকভূমকেন রুচকুপতিণ্ণন্তি সুৰণ্ণৰালিকাহি ওকিণ্ণঙ্গণং। ৰালিকসদিসা হি সুৰণ্ণখণ্ডা রুচা নাম, রুচমেৰ রুচকন্তি ৰুত্তং। সুভন্তি সোভতি, সুট্ঠু ভাতীতি ৰা সুভং। ৰিমানন্তি ৰিসিট্ঠমানং, পমাণতো মহন্তন্তি অত্থো।
৬৪৭. ভাতীতি নভেৰ সুরিযোতি আকাসে আদিচ্চো ৰিয। সরদেতি সরদসমযে। তমোনুদোতি অন্ধকারৰিদ্ধংসনো। তথা তপতি মিদন্তি যথা সরদকালে সহস্সরংসী সূরিযো, তথা তপতি দিব্বতি ইদং তৰ ৰিমানং, ম-কারো পদসন্ধিকরো। জলমিৰ ধূমসিখোতি জলন্তো অগ্গি ৰিয। অগ্গি হি তস্স অগ্গতো ধূমো পঞ্ঞাযতীতি ‘‘ধূমসিখো ধূমকেতূ’’তি চ ৰুচ্চতি। নিসেতি নিসতি, রত্তিযন্তি অত্থো। নভগ্গেতি নভকোট্ঠাসে, আকাসপদেসেতি ৰুত্তং হোতি। ‘‘নগগ্গে’’তি ৰা পাঠো, পব্বতসিখরেতি অত্থো। ইদং তৰ ৰিমানন্তি যোজনা।
৬৪৮. মুসতীৰ নযনন্তি অতিৰিয অত্তনো পভস্সরতায পটিহনন্তং দস্সনকিচ্চং কাতুং অদেন্তং ওলোকেন্তানং চক্খুং মুসতি ৰিয। তেনাহ ‘‘সতেরতাৰা’’তি, ৰিজ্জুলতা ৰিযাতি অত্থো। ৰীণামুরজসম্মতাল়ঘুট্ঠন্তি মহতীআদিৰীণানং ভেরিআদিপটহানং হত্থতাল়কংসতাল়ানঞ্চ সদ্দেহি ঘোসিতং একনিন্নাদং। ইদ্ধন্তি দেৰপুত্তেহি দেৰধীতাহি দিব্বসম্পত্তিযা চ সমিদ্ধং। ইন্দপুরং যথাতি সুদস্সননগরং ৰিয।
৬৪৯. পদুমানি চ কুমুদানি চ উপ্পলানি চ কুৰলযানি চ পদুমকুমুদুপ্পলকুৰলযন্তি একত্তৰসেন ৰুত্তং। অত্থীতি ৰচনং পরিণামেত্ৰা যোজেতব্বং। তত্থ পদুমগ্গহণেন পুণ্ডরীকম্পি গহিতং, কুমুদগ্গহণেন সেতরত্তভেদানি সব্বানি কুমুদানি, উপ্পলগ্গহণেন রত্তউপ্পলং সব্বা ৰা উপ্পলজাতি, কুৰলযগ্গহণেন নীলুপ্পলমেৰ গহিতন্তি ৰেদিতব্বং। যোধিকবন্ধুকনোজকা চ সন্তীতি চ-কারো নিপাতমত্তং, যোধিকবন্ধুজীৰকঅনোজকরুক্খা চ সন্তীতি অত্থো। কেচি ‘‘অনোজকাপি সন্তী’’তি পাঠং ৰত্ৰা ‘‘অনোজকাপীতি ৰুত্তং হোতী’’তি অত্থং ৰদন্তি। সালকুসুমিতপুপ্ফিতা অসোকাতি সালা কুসুমিতা পুপ্ফিতা অসোকাতি যোজেতব্বং ৰিৰিধদুমগ্গসুগন্ধসেৰিতমিদন্তি নানাৰিধানং উত্তমরুক্খানং
৬৫০. সল়ললবুজভুজকসংযুত্তাতি তীরে ঠিতেহি সল়লেহি লবুজেহি ভুজকরুক্খেহি চ সহিতা। ভুজকো নাম একো সুগন্ধরুক্খো দেৰলোকে চ গন্ধমাদনে চ অত্থি, অঞ্ঞত্থ নত্থীতি ৰদন্তি। কুসকসুফুল্লিতলতাৰলম্বিনীহীতি কুসকেহি তালনাল়িকেরাদীহি তিণজাতীহি ওলম্বমানাহি সন্তানকৰল্লিআদীহি সুট্ঠু কুসুমিতলতাহি চ সংযুত্তাতি যোজনা। মণিজালসদিসাতি মণিজালসদিসজলা। ‘‘মণিজলসদিসা’’তিপি পাল়ি, মণিসদিসজলাতি অত্থো। যসস্সিনীতি দেৰতায আলপনং। উপট্ঠিতা তেতি যথাৰুত্তগুণা রমণীযা পোক্খরণী তৰ ৰিমানসমীপে ঠিতা।
৬৫১. উদকরুহাতি যথাৰুত্তে পদুমাদিকে সন্ধায ৰদতি। যেত্থীতি যে অত্থি। থলজাতি যোধিকাদিকা। যে চ সন্তীতি যে অঞ্ঞেপি রুক্খজাতা পুপ্ফূপগা চ ফলূপগা চ, তেপি তৰ ৰিমানসমীপে সন্তিযেৰ।
৬৫২. কিস্স সংযমদমস্সযং ৰিপাকোতি কাযসংযমাদীসু কীদিসস্স সংযমস্স, ইন্দ্রিযদমনাদীসু কীদিসস্স দমস্স অযং ৰিপাকো। কেনাসীতি অঞ্ঞমেৰ উপপত্তিনিব্বত্তকং, অঞ্ঞং ‘‘যথা চ তে অধিগতমিদং ৰিমান’’ন্তি আহ। তত্থ কম্মফলেনাতি কম্মফলেন ৰিপচ্চিতুং আরদ্ধেনাতি ৰচনসেসো, ইত্থম্ভূতলক্খণে চেতং করণৰচনং। তদনুপদং অৰচাসীতি তং কম্মং মযা ৰুত্তপদস্স অনুপদং অনুরূপপদং কত্ৰা কথেয্যাসি। অল়ারপম্হেতি বহলসংহতপখুমে, গোপখুমেতি অধিপ্পাযো।
অথ
৬৫৩.
‘‘যথা চ মে অধিগতমিদং ৰিমানং, কোঞ্চমযূরচকোর সঙ্ঘচরিতং।
দিব্যপিলৰহংসরাজচিণ্ণং, দিজকারণ্ডৰকোকিলাভিনদিতং॥
৬৫৪.
‘‘নানাসন্তানকপুপ্ফরুক্খৰিৰিধা
যথা চ মে অধিগতমিদং ৰিমানং, তং তে পৰেদযামি সুণোহি ভন্তে॥
৬৫৫.
‘‘মগধৰরপুরত্থিমেন, নালকগামো নাম অত্থি ভন্তে।
তত্থ অহোসিং পুরে সুণিসা, পেসৰতীতি তত্থ জানিংসু মমং॥
৬৫৬.
‘‘সাহমপচিতত্থধম্মকুসলং, দেৰমনুস্সপূজিতং মহন্তং।
উপতিস্সং নিব্বুতমপ্পমেয্যং, মুদিতমনা কুসুমেহি অব্ভুকিরিং॥
৬৫৭.
‘‘পরমগতিগতঞ্চ পূজযিত্ৰা, অন্তিমদেহধরং ইসিং উল়ারং।
পহায মানুসকং সমুস্সযং, তিদসগতা ইধ মাৰসামি ঠান’’ন্তি॥
৬৫৩. তত্থ কোঞ্চমযূরচকোরসঙ্ঘচরিতন্তি সারসসিখণ্ডিকুম্ভকারকুক্কুটগণেহি তত্থ তত্থ ৰিচরিতং। দিব্যপিলৰহংসরাজচিণ্ণন্তি উদকে পিলৰিত্ৰা ৰিচরণতো ‘‘পিলৰা’’তি লদ্ধনামেহি উদকসকুণেহি হংসরাজেহি চ তহিং তহিং ৰিচরিতং। দিজকারণ্ডৰকোকিলাভিনদিতন্তি কারণ্ডৰেহি কাদম্বেহি কোকিলেহি অঞ্ঞেহি চ দিজেহি অভিনাদিতং।
৬৫৪. নানাসন্তানকপুপ্ফরুক্খৰিৰিধাতি নানাৰিধসাখাপসাখৰন্তা নানাপুপ্ফরুক্খা নানাসন্তানকপুপ্ফরুক্খা
৬৫৫. মগধৰরপুরত্থিমেনাতি মগধৰরে পুরত্থিমেন, অভিসম্বোধিট্ঠানতায উত্তমে মগধরট্ঠে পুরত্থিমদিসায। তত্থ অহোসিং পুরে সুণিসাতি পুব্বে অহং তস্মিং নালকগামে একস্মিং গহপতিকুলে সুণিসা সুণ্হা অহোসিং।
৬৫৬. সাতি সযং। অত্থে চ ধম্মে চ কুসলোতি অত্থধম্মকুসলো, ভগৰা। অপচিতো অত্থধম্মকুসলো এতেনাতি অপচিতত্থধম্মকুসলো, ধম্মসেনাপতি, তং। অপচিতং ৰা অপচযো, নিব্বানং, তস্মিং অৰসিট্ঠঅত্থধম্মে চ কুসলং, অপচিতে ৰা পূজনীযে অত্থে ধম্মে নিরোধে মগ্গে চ কুসলং। মহন্তেহি উল়ারেহি সীলক্খন্ধাদীহি সমন্নাগতত্তা মহন্তং। কুসুমেহীতি রতনমযেহি ইতরেহি চ কুসুমেহি।
৬৫৭. পরমগতিগতন্তি অনুপাদিসেসনিব্বানং পত্তং। সমুস্সযন্তি সরীরং। তিদসগতাতি তিদসভৰনং গতা, তাৰতিংসং দেৰনিকাযং উপপন্না। ইধাতি ইমস্মিং দেৰলোকে। আৰসামি ঠানন্তি ইমং ৰিমানং অধিৰসামি। সেসং ৰুত্তনযমেৰ।
এৰং আযস্মতা ৰঙ্গীসেন দেৰতায চ কথিতকথামগ্গং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা ভগৰা সম্পত্তপরিসায ৰিত্থারেন
পেসৰতীৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
৮. মল্লিকাৰিমানৰণ্ণনা
পীতৰত্থে পীতধজেতি মল্লিকাৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ধম্মচক্কপ্পৰত্তনমাদিং কত্ৰা যাৰ সুভদ্দপরিব্বাজকৰিনযনা কতবুদ্ধকিচ্চে কুসিনারাযং উপৰত্তনে মল্লরাজূনং সালৰনে যমকসালানমন্তরে ৰিসাখপুণ্ণমাযং পচ্চূসৰেলাযং অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বুতে
সা অপরভাগে কালং কত্ৰা তাৰতিংসেসু নিব্বত্তি, তেন পূজানুভাৰেন অস্সা অঞ্ঞেহি অসাধারণা উল়ারা দিব্বসম্পত্তি অহোসি। ৰত্থালঙ্কারৰিমানানি সত্তরতনসমুজ্জলানি ৰিসেসতো সিঙ্গীসুৰণ্ণোভাসানি অতিৰিয পভস্সরানি সব্বা দিসা আসিঞ্চমানাৰ সুৰণ্ণরসধারাপিঞ্জরা করোন্তি। অথাযস্মা নারদো দেৰচারিকং চরন্তো তং দিস্ৰা উপগঞ্ছি। সা তং দিস্ৰা ৰন্দিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গয্হ অট্ঠাসি। সো তং –
৬৫৮.
‘‘পীতৰত্থে পীতধজে, পীতালঙ্কারভূসিতে।
পীতন্তরাহি ৰগ্গূহি, অপিল়ন্ধাৰ সোভসি॥
৬৫৯.
‘‘কা কম্বুকাযূরধরে, কঞ্চনাৰেল়ভূসিতে।
হেমজালকসঞ্ছন্নে, নানারতনমালিনী॥
৬৬০.
‘‘সোৰণ্ণমযা
মসারগল্লা সহলোহিতঙ্গা, পারেৰতক্খীহি মণীহি চিত্ততা॥
৬৬১.
‘‘কোচি
তেসং সরো সুয্যতি ৰগ্গুরূপো, পঞ্চঙ্গিকং তূরিযমিৰপ্পৰাদিতং॥
৬৬২.
‘‘রথো চ তে সুভো ৰগ্গু, নানারতনচিত্তিতো।
নানাৰণ্ণাহি ধাতূহি, সুৰিভত্তোৰ সোভতি॥
৬৬৩.
‘‘তস্মিং রথে কঞ্চনবিম্বৰণ্ণে, যা ত্ৰং ঠিতা ভাসসিমং পদেসং।
দেৰতে পুচ্ছিতাচিক্খ, কিস্স কম্মস্সিদং ফল’’ন্তি॥ – পুচ্ছি।
৬৫৮. তত্থ পীতৰত্থেতি পরিসুদ্ধচামীকরপভস্সরতায পীতোভাসনিৰাসনে। পীতধজেতি ৰিমানদ্ৰারে রথে চ সমুস্সিতহেমমযৰিপুলকেতুভাৰতো পীতোভাসধজে। পীতালঙ্কারভূসিতেতি পীতোভাসেহি আভরণেহি অলঙ্কতে। সতিপি অলঙ্কারানং নানাৰিধরংসিজালসমুজ্জলৰিৰিধরতনৰিচিত্তভাৰে তাদিসসুচরিতৰিসেসনিব্বত্ততায পন সুপরিসুদ্ধচামীকরমরীচিজালৰিজ্জোতিতত্তা ৰিসেসতো পীতনিভাসানি তস্সা আভরণানি অহেসুং। পীতন্তরাহীতি পীতৰণ্ণেহি উত্তরিযেহি। ‘‘সন্তরুত্তরপরমং তেন ভিক্খুনা ততো চীৰরং সাদিতব্ব’’ন্তিআদীসু (পারা॰ ৫২৩-৫২৪) নিৰাসনে অন্তরসদ্দো আগতো, ইধ পন ‘‘অন্তরসাটকা’’তিআদীসু ৰিয উত্তরিযে দট্ঠব্বো। অন্তরা উত্তরিযং উত্তরাসঙ্গো উপসংব্যানন্তি পরিযাযসদ্দা এতে। ৰগ্গূহীতি সোভনেহি সণ্হমট্ঠেহি। অপিল়ন্ধাৰ সোভসীতি ত্ৰং ইমেহি অলঙ্কারেহি
৬৫৯. কা কম্বুকাযূরধরেতি কা ত্ৰং কতরদেৰনিকাযপরিযাপন্না সুৰণ্ণমযপরিহারকধরে, সুৰণ্ণমযকেযূরধরে ৰা। কম্বুপরিহারকন্তি চ হত্থালঙ্কারৰিসেসো ৰুচ্চতি, কাযূরন্তি ভুজালঙ্কারৰিসেসো। অথ ৰা কম্বূতি সুৰণ্ণং, তস্মা কম্বুকাযূরধরে সুৰণ্ণমযবাহাভরণধরেতি কঞ্চনাৰেল়ভূসিতেতি কঞ্চনমযাৰেল়পিল়ন্ধনভূসিতে। হেমজালকসঞ্ছন্নেতি রতনপরিসিব্বিতেন হেমমযেন জালকেন ছাদিতসরীরে। নানারতনমালিনীতি নক্খত্তমালায ৰিয কাল়পক্খরত্তিযং সীসে পটিমুক্কাহি ৰিৰিধাহি রতনাৰলীহি নানারতনমালিনী কা ত্ৰন্তি পুচ্ছতি।
৬৬০. সোৰণ্ণমযাতিআদি যাহি রতনমালাহি সা দেৰতা নানারতনমালিনীতি ৰুত্তা, তাসং দস্সনং। তত্থ সোৰণ্ণমযাতি সিঙ্গীসুৰণ্ণমযা মালা। লোহিতঙ্গমযাতি পদুমরাগাদিরত্তমণিমযা। মসারগল্লাতি মসারগল্লমণিমযা। সহলোহিতঙ্গাতি লোহিতঙ্গমণিমযাহি সদ্ধিং কবরমণিমযা চেৰ লোহিতঙ্গসঙ্খাতরত্তমণিমযা চাতি অত্থো। পারেৰতক্খীহি মণীহি চিত্ততাতি পারেৰতক্খিসদিসেহি মণীহি যথাৰুত্তমণীহি চ সঙ্খতচিত্তভাৰা ইমা তৰ কেসহত্থে রতনমালাতি অধিপ্পাযো।
৬৬১. কোচি কোচীতি একচ্চো একচ্চো। এত্থাতি এতেসু মালাদামেসু। মযূরসুস্সরোতি মযূরো ৰিয সুন্দরনাদো। হংসস্সরঞ্ঞোতি হংসস্সরো অঞ্ঞো, হংসসদিসস্সরো অপরো। করৰীকসুস্সরোতি করৰীকো ৰিয সোভনস্সরো। তেসং মালাদামানং যথা মযূরস্সরো, হংসস্সরো পঞ্চঙ্গিকং তূরিযমিৰপ্পৰাদিতং। যথা কুসলেন ৰাদিতে পঞ্চঙ্গিকে তূরিযে, এৰং তেসং সরো সুয্যতি, ৰগ্গুরূপোতি অত্থো। ভুম্মত্থে হি ইদং উপযোগৰচনং।
৬৬২. নানাৰণ্ণাহি ধাতূহীতি অনেকরূপাহি অক্খচক্কঈসাদিঅৰযৰধাতূহি। সুৰিভত্তোৰ সোভতীতি অৰযৰানং অঞ্ঞমঞ্ঞং যুত্তপ্পমাণতায ৰিভত্তিৰিভাগসম্পত্তিযা চ সুৰিভত্তোৰ হুত্ৰা ৰিরাজতি। অথ ৰা সুৰিভত্তোৰাতি কেৰলং কম্মনিব্বত্তোপি সুসিক্খিতেন সিপ্পাচরিযেন ৰিভত্তোৰ ৰিরচিতো ৰিয সোভতীতি অত্থো।
৬৬৩. কঞ্চনবিম্বৰণ্ণেতি সাতিসযং পীতোভাসতায কঞ্চনবিম্বকসদিসে তস্মিং রথে। কঞ্চনবিম্বৰণ্ণেতি ৰা তস্সা দেৰতায আলপনং ভাসসিমং পদেসন্তি ইমং সকলম্পি ভূমিপদেসং ভাসযসি ৰিজ্জোতযসি।
এৰং থেরেন পুচ্ছিতা সাপি দেৰতা ইমাহি গাথাহি ব্যাকাসি –
৬৬৪.
‘‘সোৰণ্ণজালং মণিসোণ্ণচিত্তিতং, মুত্তাচিতং হেমজালেন ছন্নং।
পরিনিব্বুতে গোতমে অপ্পমেয্যে, পসন্নচিত্তা অহমাভিরোপযিং॥
৬৬৫.
‘‘তাহং কম্মং করিত্ৰান, কুসলং বুদ্ধৰণ্ণিতং।
অপেতসোকা সুখিতা, সম্পমোদামনামযা’’তি॥
৬৬৪. তত্থ সোৰণ্ণজালন্তি সরীরপ্পমাণেন কতং সুৰণ্ণমযং জালং। মণিসোণ্ণচিত্তিতন্তি সীসাদিট্ঠানেসু সীসূপগগীৰূপগাদিআভরণৰসেন নানাৰিধেহি মুত্তাচিতন্তি অন্তরন্তরা আবদ্ধাহি মুত্তাৰলীহি আচিতং। হেমজালেন ছন্নন্তি হেমমযেন পভাজালেন ছন্নং। তঞ্হি নানাৰিধেহি মণীহি চেৰ সুৰণ্ণেন চ চিত্তিতং মুত্তাৰলীহি আচিতম্পি সুপরিসুদ্ধস্স রত্তসুৰণ্ণস্সেৰ যেভুয্যতায দিৰাকরকিরণসম্ফস্সতো অতিৰিয পভস্সরেন হেমমযেন পভাজালেন সঞ্ছাদিতং একোভাসং হুত্ৰা কঞ্চনাদাসং ৰিয তিট্ঠতি। পরিনিব্বুতেতি অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বুতে। গোতমেতি ভগৰন্তং গোত্তেন নিদ্দিসতি। অপ্পমেয্যেতি গুণানুভাৰতো পমিনিতুং অসক্কুণেয্যে। পসন্নচিত্তাতি কম্মফলৰিসযায অভিরোপযিন্তি পূজাৰসেন সরীরে রোপেসিং পটিমুঞ্চিং।
৬৬৫. তাহন্তি তং অহং। কুসলন্তি কুচ্ছিতসলনাদিঅত্থেন কুসলং। বুদ্ধৰণ্ণিতন্তি ‘‘যাৰতা, ভিক্খৰে, সত্তা অপদা ৰা দ্ৰিপদা ৰা’’তিআদিনা (সং॰ নি॰ ৫.১৩৯; অ॰ নি॰ ৪.৩৪) সম্মাসম্বুদ্ধেন পসত্থং। অপেতসোকাতি সোকহেতূনং ভোগব্যসনাদীনং অভাৰেন অপগতসোকা। তেন চিত্তদুক্খাভাৰমাহ। সুখিতাতি ‘‘সম্পমোদামনামযা’’তি। সেসং ৰুত্তনযমেৰ। অযঞ্চ অত্থো তদা অত্তনা দেৰতায চ কথিতনিযামেনেৰ সঙ্গীতিকালে আযস্মতা নারদেন ধম্মসঙ্গাহকানং আরোচিতো, তে চ তং তথেৰ সঙ্গহং আরোপযিংসূতি।
মল্লিকাৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
৯. ৰিসালক্খিৰিমানৰণ্ণনা
কা নাম ত্ৰং ৰিসালক্খীতি ৰিসালক্খিৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰতি
৬৬৬.
‘‘কা নাম ত্ৰং ৰিসালক্খি, রম্মে চিত্তলতাৰনে।
সমন্তা অনুপরিযাসি, নারীগণপুরক্খতা॥
৬৬৭.
‘‘যদা
সযোগ্গা সরথা সব্বে, চিত্রা হোন্তি ইধাগতা॥
৬৬৮.
‘‘তুয্হঞ্চ
কাযে ন দিস্সতী চিত্তং, কেন রূপং তৰেদিসং।
দেৰতে পুচ্ছিতাচিক্খ, কিস্স কম্মস্সিদং ফল’’ন্তি॥
৬৬৬. তত্থ কা নাম ত্ৰন্তি পুরিমত্তভাৰে কা নাম কীদিসী নাম ত্ৰং, যত্থ কতেন সুচরিতেন অযং তে ঈদিসী আনুভাৰসম্পত্তি অহোসীতি অধিপ্পাযো। ৰিসালক্খীতি ৰিপুললোচনে।
৬৬৭. যদাতি যস্মিং কালে। ইমং ৰনন্তি ইমং চিত্তলতানামকং উপৰনং। চিত্রা হোন্তীতি ইমস্মিং চিত্তলতাৰনে ৰিচিত্তপভাসংসগ্গেন অত্তনো সরীরৰত্থালঙ্কারাদীনং পকতিওভাসতোপি ৰিসিট্ঠভাৰপ্পত্তিযা ৰিচিত্রাকারা হোন্তি। ইধাগতাতি ইধ আগতা সম্পত্তা, ইধ ৰা আগমনহেতু।
৬৬৮. ইধ পত্তাযাতি ইমং ঠানং সম্পত্তায উপগতায। কেন রূপং তৰেদিসন্তি কেন কারণেন তৰ রূপং সরীরং এদিসং এৰরূপং, চিত্তলতাৰনস্স পভং অভিভৰন্তং তিট্ঠতীতি অধিপ্পাযো।
এৰং সক্কেন পুট্ঠা সা দেৰতা ইমাহি গাথাহি ব্যাকাসি –
৬৬৯.
‘‘যেন কম্মেন দেৰিন্দ, রূপং ময্হং গতী চ মে।
ইদ্ধি চ আনুভাৰো চ, তং সুণোহি পুরিন্দদ॥
৬৭০.
‘‘অহং রাজগহে রম্মে, সুনন্দা নামুপাসিকা।
সদ্ধা সীলেন সম্পন্না, সংৰিভাগরতা সদা॥
৬৭১.
‘‘অচ্ছাদনঞ্চ ভত্তঞ্চ, সেনাসনং পদীপিযং।
অদাসিং উজুভূতেসু, ৰিপ্পসন্নেন চেতসা॥
৬৭২.
‘‘চাতুদ্দসিং
পাটিহারিযপক্খঞ্চ, অট্ঠঙ্গসুসমাগতং॥
৬৭৩.
‘‘উপোসথং উপৰসিস্সং, সদা সীলেসু সংৰুতা।
সঞ্ঞমা সংৰিভাগা চ, ৰিমানং আৰসামহং॥
৬৭৪.
‘‘পাণাতিপাতা
থেয্যা চ অতিচারা চ, মজ্জপানা চ আরকা॥
৬৭৫.
‘‘পঞ্চসিক্খাপদে রতা, অরিযসচ্চান কোৰিদা।
উপাসিকা চক্খুমতো, গোতমস্স যসস্সিনো॥
৬৭৬.
‘‘তস্সা মে ঞাতিকুলা দাসী, সদা মালাভিহারতি।
তাহং ভগৰতো থূপে, সব্বমেৰাভিরোপযিং॥
৬৭৭.
‘‘উপোসথে চহং গন্ত্ৰা, মালাগন্ধৰিলেপনং।
থূপস্মিং অভিরোপেসিং, পসন্না সেহি পাণিভি॥
৬৭৮.
‘‘তেন কম্মেন দেৰিন্দ, রূপং ময্হং গতী চ মে।
ইদ্ধি চ আনুভাৰো চ, যং মালং অভিরোপযিং॥
৬৭৯.
‘‘যঞ্চ সীলৰতী আসিং, ন তং তাৰ ৰিপচ্চতি।
আসা চ পন মে দেৰিন্দ, সকদাগামিনী সিয’’ন্তি॥
৬৬৯. তত্থ গতীতি অযং দেৰগতি, নিব্বত্তি ৰা। ইদ্ধীতি অযং দেৰিদ্ধি, অধিপ্পাযসমিজ্ঝনং ৰা। আনুভাৰোতি পভাৰো। পুরিন্দদাতি সক্কং আলপতি। সো হি পুরে দানং অদাসীতি ‘‘পুরিন্দদো’’তি ৰুচ্চতি।
৬৭৬. ঞাতিকুলাতি পিতু গেহং সন্ধায ৰদতি। সদা মালাভিহারতীতি সব্বমেৰাভিরোপযিন্তি
৬৭৭-৮. উপোসথে চহং গন্ত্ৰাতি উপোসথদিৰসে অহমেৰ থূপট্ঠানং গন্ত্ৰা। যং মালং অভিরোপযিন্তি যং তদা ভগৰতো থূপে মালাগন্ধাভিরোপনং কতং, তেন কম্মেনাতি যোজনা।
৬৭৯. ন তং তাৰ ৰিপচ্চতীতি যং সীলৰতী আসিং, তং সীলরক্খণং তং রক্খিতং সীলং পূজামযপুঞ্ঞস্স বলৰভাৰেন অলদ্ধোকাসং ন তাৰ ৰিপচ্চতি আসা চ পন মে দেৰিন্দ, সকদাগামিনী সিযন্তি ‘‘কথং নু খো অহং সকদাগামিনী ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনা চ মে দেৰিন্দ, অরিযধম্মৰিসযাৰ, ন ভৰৰিসেসৰিসযা। সা পন সপ্পিমণ্ডং ইচ্ছতো দধিতো পচিতং ৰিয অনিপ্ফাদিনীতি দস্সেতি। সেসং ৰুত্তনযমেৰ।
ইমং পন অত্থং সক্কো দেৰানমিন্দো অত্তনা চ তায দেৰধীতায চ ৰুত্তনিযামেনেৰ আযস্মতো ৰঙ্গীসত্থেরস্স আরোচেসি। আযস্মা ৰঙ্গীসো সঙ্গীতিকালে ধম্মসঙ্গাহকানং মহাথেরানং আরোচেসি, তে চ তং তথেৰ সঙ্গীতিং আরোপযিংসূতি।
ৰিসালক্খিৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
১০. পারিচ্ছত্তকৰিমানৰণ্ণনা
পারিচ্ছত্তকে কোৰিল়ারেতি পারিচ্ছত্তকৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰা
তেন
৬৮০.
‘‘পারিচ্ছত্তকে কোৰিল়ারে, রমণীযে মনোরমে।
দিব্বমালং গন্থমানা, গাযন্তী সম্পমোদসি॥
৬৮১.
‘‘তস্সা
দিব্বা সদ্দা নিচ্ছরন্তি, সৰনীযা মনোরমা॥
৬৮২.
‘‘তস্সা তে নচ্চমানায, অঙ্গমঙ্গেহি সব্বসো।
দিব্বা গন্ধা পৰাযন্তি, সুচিগন্ধা মনোরমা॥
৬৮৩.
‘‘ৰিৰত্তমানা কাযেন, যা ৰেণীসু পিল়ন্ধনা।
তেসং সুয্যতি নিগ্ঘোসো, তূরিযে পঞ্চঙ্গিকে যথা॥
৬৮৪.
‘‘ৰটংসকা ৰাতধুতা, ৰাতেন সম্পকম্পিতা।
তেসং সুয্যতি নিগ্ঘোসো, তূরিযে পঞ্চঙ্গিকে যথা॥
৬৮৫.
‘‘যাপি তে সিরস্মিং মালা, সুচিগন্ধা মনোরমা।
ৰাতি গন্ধো দিসা সব্বা, রুক্খো মঞ্জূসকো যথা॥
৬৮৬.
‘‘ঘাযসে তং সুচিগন্ধং, রূপং পস্সসি অমানুসং।
দেৰতে পুচ্ছিতাচিক্খ, কিস্স কম্মস্সিদং ফল’’ন্তি॥
৬৮০. তত্থ পারিচ্ছত্তকে কোৰিল়ারেতি পারিচ্ছত্তকনামকে কোৰিল়ারপুপ্ফে আদায দিব্বমালং গন্থমানাতি যোজনা। যঞ্হি লোকিযা ‘‘পারিজাত’’ন্তি ৰদন্তি, তং মাগধভাসায ‘‘পারিচ্ছত্তক’’ন্তি ৰুচ্চতি। কোৰিল়ারোতি চ কোৰিল়ারজাতিকো, সো চ মনুস্সলোকেপি দেৰলোকেপি কোৰিল়ারো, তস্সাপি জাতীতি ৰদন্তি।
৬৮১. তস্সা ‘‘তস্সা তে নচ্চমানাযা’’তিআদি। তত্থ সৰনীযাতি সোতুং যুত্তা, সৰনস্স ৰা হিতা, কণ্ণসুখাতি অত্থো।
৬৮৩. ৰিৰত্তমানা কাযেনাতি তৰ কাযেন সরীরেন পরিৰত্তমানেন, ইত্থম্ভূতলক্খণে চেতং করণৰচনং। যা ৰেণীসু পিল়ন্ধনাতি যানি তে কেসৰেণীসু পিল়ন্ধনানি, ৰিভত্তিলোপো চেত্থ দট্ঠব্বো, লিঙ্গৰিপল্লাসো ৰা।
৬৮৪. ৰটংসকাতি রতনমযা কণ্ণিকা ৰটংসকাতি অত্থো। ৰাতধুতাতি মন্দেন মালুতেন ধূপযমানা। ৰাতেন সম্পকম্পিতাতি ৰাতেন সমন্ততো ৰিসেসতো কম্পিতা চলিতা। অথ ৰা ৰটংসকা ৰাতধুতা, ৰাতেন সম্পকম্পিতাতি অৰাতেরিতাপি ৰাতেরিতাপি যে তে ৰটংসকা কম্পিতা, তেসং সুয্যতি নিগ্ঘোসোতি অত্থযোজনা।
৬৮৫. ৰাতি গন্ধো দিসা সব্বাতি তস্সা তে সিরস্মিং দিব্বমালায গন্ধো ৰাযতি সব্বা দিসা। যথা কিং? রুক্খো মঞ্জূসকো যথাতি, যথা নাম মঞ্জূসকো রুক্খো সুপুপ্ফিতো অত্তনো গন্ধেন বহূনি যোজনানি ফরমানো সব্বা দিসা ৰাযতি, এৰং তৰ সিরস্মিং পিল়ন্ধনমালায গন্ধোতি অত্থো। সো কির রুক্খো গন্ধমাদনে পচ্চেকবুদ্ধানং উপোসথকরণমণ্ডলমাল়কমজ্ঝে তিট্ঠতি। যত্তকানি দেৰলোকে চ মনুস্সলোকে চ সুরভিকুসুমানি, তানি তস্স সাখগ্গেসু নিব্বত্তন্তি। তেন সো অতিৰিয সুগন্ধো হোতি। এৰং তায দেৰতায পিল়ন্ধনমালায গন্ধোতি। তেন ৰুত্তং ‘‘রুক্খো মঞ্জূসকো যথা’’তি।
৬৮৬. যদিপি তস্স সগ্গস্স ছফস্সাযতনিকভাৰতো সব্বানিপি তত্থ আরম্মণানি পিযরূপানিযেৰ, গন্ধরূপানং পন সৰিসেসানং তস্সা দেৰতায লাভিভাৰতো ‘‘ঘাযসে তং সুচিগন্ধং, রূপং পস্সসি অমানুস’’ন্তি ৰুত্তং।
অথ
৬৮৭.
‘‘পভস্সরং অচ্চিমন্তং, ৰণ্ণগন্ধেন সংযুতং।
অসোকপুপ্ফমালাহং, বুদ্ধস্স উপনামযিং॥
৬৮৮.
‘‘তাহং কম্মং করিত্ৰান, কুসলং বুদ্ধৰণ্ণিতং।
অপেতসোকা সুখিতা, সম্পমোদামনামযা’’তি॥
৬৮৭. তত্থ সুধোতপৰাল়সঙ্ঘাতসন্নিভস্স কিঞ্জক্খকেসরসমুদাযেন ভাণুরংসিজালস্স ৰিয অসোকপুপ্ফুত্তমস্স ‘‘পভস্সরং অচ্চিমন্ত’’ন্তি। সেসং ৰুত্তনযমেৰ।
অথাযস্মা মহামোগ্গল্লানো তায দেৰতায অত্তনো সুচরিতকম্মে কথিতে সপরিৰারায তস্সা ধম্মং দেসেত্ৰা ততো মনুস্সলোকং আগন্ত্ৰা ভগৰতো তং পৰত্তিং কথেসি। ভগৰা তং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা সম্পত্তমহাজনস্স ধম্মং দেসেসি, সা দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা অহোসীতি।
পারিচ্ছত্তকৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
ইতি পরমত্থদীপনিযা খুদ্দক-অট্ঠকথায ৰিমানৰত্থুস্মিং
দসৰত্থুপটিমণ্ডিতস্স ততিযস্স পারিচ্ছত্তকৰগ্গস্স
অত্থৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
৪. মঞ্জিট্ঠকৰগ্গো
১. মঞ্জিট্ঠকৰিমানৰণ্ণনা
মঞ্জিট্ঠকৰগ্গে মঞ্জিট্ঠকে ৰিমানস্মিন্তি মঞ্জিট্ঠকৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে। তত্থ অঞ্ঞতরো উপাসকো ভগৰন্তং নিমন্তেত্ৰা অনন্তরৰিমানে ৰুত্তনযেনেৰ মণ্ডপং সজ্জেত্ৰা তত্থ নিসিন্নং সত্থারং পূজেত্ৰা দানং দেতি। তেন চ সমযেন অঞ্ঞতরা কুলদাসী অন্ধৰনে সুপুপ্ফিতং সালরুক্খং দিস্ৰা তত্থ পুপ্ফানি গহেত্ৰা হীরেহি
৬৮৯.
‘‘মঞ্জিট্ঠকে ৰিমানস্মিং, সোণ্ণৰালুকসন্থতে।
পঞ্চঙ্গিকেন তূরিযেন, রমসি সুপ্পৰাদিতে॥
৬৯০.
‘‘তম্হা ৰিমানা ওরুয্হ, নিম্মিতা রতনামযা।
ওগাহসি সালৰনং, পুপ্ফিতং সব্বকালিকং॥
৬৯১.
‘‘যস্স যস্সেৰ সালস্স, মূলে তিট্ঠসি দেৰতে।
সো সো মুঞ্চতি পুপ্ফানি, ওনমিত্ৰা দুমুত্তমো॥
৬৯২.
‘‘ৰাতেরিতং
ৰাতি গন্ধো দিসা সব্বা, রুক্খো মঞ্জূসকো যথা॥
৬৯৩.
‘‘ঘাযসে তং সুচিগন্ধং, রূপং পস্সসি অমানুসং।
দেৰতে পুচ্ছিতাচিক্খ, কিস্স কম্মস্সিদং ফল’’ন্তি॥
৬৮৯. তত্থ মঞ্জিট্ঠকে ৰিমানস্মিন্তি রত্তফলিকমযে ৰিমানে। সিন্দুৰারকণৰীরমকুলসদিসৰণ্ণঞ্হি ‘‘মঞ্জিট্ঠক’’ন্তি ৰুচ্চতি। সোণ্ণৰালুকসন্থতেতি সমন্ততো ৰিপ্পকিণ্ণাহি সুৰণ্ণৰালুকাহি সন্থতভূমিভাগে। রমসি সুপ্পৰাদিতেতি সুট্ঠু পৰাদিতেন পঞ্চঙ্গিকেন তূরিযেন অভিরমসি।
৬৯০. নিমিত্তা রতনামযাতি তৰ সুচরিতসিপ্পিনা অভিনিম্মিতা রতনমযা ৰিমানা। ওগাহসীতি পৰিসসি। সব্বকালিকন্তি সব্বকালে সুখং সব্বউতুসপ্পাযং, সব্বকালে পুপ্ফনকং ৰা।
৬৯২. ৰাতেরিতন্তি যথা পুপ্ফানি ওকিরন্তি, এৰং ৰাতেন ঈরিতং আধুতন্তি মন্দেন মালুতেন সণিকসণিকং ৰিধূপযমানং। দিজসেৰিতন্তি মযূরকোকিলাদিসকুণসঙ্ঘেহি উপসেৰিতং।
এৰং থেরেন পুট্ঠা সা দেৰতা ইমাহি গাথাহি ব্যাকাসি –
৬৯৪.
‘‘অহং মনুস্সেসু মনুস্সভূতা, দাসী অযিরকুলে অহুং।
বুদ্ধং নিসিন্নং দিস্ৰান, সালপুপ্ফেহি ওকিরিং॥
৬৯৫.
‘‘ৰটংসকঞ্চ সুকতং, সালপুপ্ফমযং অহং।
বুদ্ধস্স উপনামেসিং, পসন্না সেহি পাণিভি॥
৬৯৬.
‘‘তাহং কম্মং করিত্ৰান, কুসলং বুদ্ধৰণ্ণিতং।
অপেতসোকা সুখিতা, সম্পমোদামনামযা’’তি॥
৬৯৪-৫. তত্থ অযিরকুলেতি অয্যকুলে, সামিকগেহেতি অত্থো। অহুন্তি অহোসিং। ওকিরিন্তি পুপ্ফেহি ৰিপ্পকিরিং। উপনামেসিন্তি পূজাৰসেন উপনামেসিং। সেসং ৰুত্তনযমেৰ।
অথাযস্মা মহামোগ্গল্লানো সপরিৰারায তস্সা দেৰতায ধম্মং দেসেত্ৰা মনুস্সলোকং আগন্ত্ৰা ভগৰতো তমত্থং নিৰেদেসি। ভগৰা তং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা সম্পত্তমহাজনস্স ধম্মং দেসেসি। দেসনা সদেৰকস্স লোকস্স সাত্থিকা অহোসীতি।
মঞ্জিট্ঠকৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
২. পভস্সরৰিমানৰণ্ণনা
পভস্সরৰরৰণ্ণনিভেতি
৬৯৭.
‘‘পভস্সরৰরৰণ্ণনিভে, সুরত্তৰত্থৰসনে।
মহিদ্ধিকে চন্দনরুচিরগত্তে,
কা ত্ৰং সুভে দেৰতে ৰন্দসে মমং॥
৬৯৮.
‘‘পল্লঙ্কো চ তে মহগ্ঘো, নানারতনচিত্তিতো রুচিরো।
যত্থ ত্ৰং নিসিন্না ৰিরোচসি, দেৰরাজারিৰ নন্দনে ৰনে॥
৬৯৯.
‘‘কিং
অনুভোসি দেৰলোকস্মিং, দেৰতে পুচ্ছিতাচিক্খ।
কিস্স কম্মস্সিদং ফল’’ন্তি॥
৬৯৭. তত্থ পভস্সরৰরৰণ্ণনিভেতি নিভাতি দিব্বতীতি নিভা, ৰণ্ণোৰ নিভা ৰণ্ণনিভা, অতিৰিয ওভাসনতো পভস্সরা ছৰিদোসাভাৰেন ৰরা উত্তমা ৰণ্ণনিভা এতিস্সাতি পভস্সরৰরৰণ্ণনিভা। আমন্তনৰসেন ‘‘পভস্সরৰরৰণ্ণনিভে’’তি ৰুত্তং। সুরত্তৰত্থৰসনেতি সুট্ঠু রত্তৰত্থনিৰত্থে। চন্দনরুচিরগত্তেতি চন্দনানুলিত্তং ৰিয রুচিরগত্তে, গোসীতচন্দনেন বহলতরানুলিত্তং ৰিয সুরত্তমনুঞ্ঞসরীরাৰযৰেতি অত্থো, চন্দনানুলেপেন ৰা রুচিরগত্তে।
এৰং
৭০০.
‘‘পিণ্ডায তে চরন্তস্স, মালং ফাণিতঞ্চ অদদং ভন্তে।
তস্স কম্মস্সিদং ৰিপাকং, অনুভোমি দেৰলোকস্মিং॥
৭০১.
‘‘হোতি চ মে অনুতাপো, অপরদ্ধং দুক্খিতঞ্চ মে ভন্তে।
সাহং
৭০২.
‘‘তং তং ৰদামি ভদ্দন্তে, যস্স মে অনুকম্পিযো কোচি।
ধম্মেসু তং সমাদপেথ, সুদেসিতং ধম্মরাজেন॥
৭০৩.
‘‘যেসং অত্থি সদ্ধা বুদ্ধে, ধম্মে চ সঙ্ঘরতনে।
তে মং অতিৰিরোচন্তি, আযুনা যসসা সিরিযা॥
৭০৪.
‘‘পতাপেন ৰণ্ণেন উত্তরিতরা, অঞ্ঞে মহিদ্ধিকতরা মযা দেৰা’’তি॥
৭০০. তত্থ মালন্তি সুমনপুপ্ফং। ফাণিতন্তি উচ্ছুরসং গহেত্ৰা কতফাণিতং।
৭০১. অনুতাপোতি ৰিপ্পটিসারো। তস্স কারণমাহ ‘‘অপরদ্ধং দুক্খতঞ্চ মে ভন্তে’’তি ‘‘সাহং ধম্মং নাস্সোসি’’ন্তি, সা অহং তদা তৰ দেসেতুকামস্স ধম্মং ন সুণিং। কীদিসং? সুদেসিতং ধম্মরাজেনাতি, সম্মাসম্বুদ্ধেন আদিকল্যাণাদিতায একন্তনিয্যানিকতায চ স্ৰাখাতন্তি অত্থো।
৭০২. তন্তি তস্মা ধম্মরাজেন সুদেসিতত্তা অসৰনস্স চ মাদিসানং অনুতাপহেতুভাৰতো। তন্তি তুৰং, তুয্হন্তি অত্থো। যস্সাতি যো অস্স। অনুকম্পিযোতি অনুকম্পিতব্বো। কোচীতি যো কোচি। ধম্মেসূতি সীলাদিধম্মেসু। ‘‘ধম্মে হী’’তি ৰা পাঠো, সাসনধম্মেতি অত্থো। হীতি নিপাতমত্তং, ৰচনৰিপল্লাসো ৰা। তন্তি অনুকম্পিতব্বপুগ্গলং। সুদেসিতন্তি সুট্ঠু দেসিতং।
৭০৩-৪. তে মং অতিৰিরোচন্তীতি তে রতনত্তযে পসন্না দেৰপুত্তা মং অতিক্কমিত্ৰা ৰিরোচন্তি। পতাপেনাতি তেজসা আনুভাৰেন। অঞ্ঞেতি মযাতি নিস্সক্কে করণৰচনং। ৰণ্ণেন উত্তরিতরা মহিদ্ধিকতরা
পভস্সরৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
৩. নাগৰিমানৰণ্ণনা
অলঙ্কতা মণিকঞ্চনাচিতন্তি নাগৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰা বারাণসিযং ৰিহরতি ইসিপতনে মিগদাযে। তেন সমযেন বারাণসিৰাসিনী একা উপাসিকা সদ্ধা পসন্না সীলাচারসম্পন্না ভগৰন্তং উদ্দিস্স ৰত্থযুগং ৰাযাপেত্ৰা সুপরিধোতং কারাপেত্ৰা উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতো পাদমূলে ঠপেত্ৰা এৰমাহ ‘‘পটিগ্গণ্হাতু, ভন্তে ভগৰা, ইমং ৰত্থযুগং অনুকম্পং উপাদায যং মম অস্স দীঘরত্তং হিতায সুখাযা’’তি। ভগৰা তং পটিগ্গহেত্ৰা তস্সা উপনিস্সযসম্পত্তিং দিস্ৰা ধম্মং দেসেসি, সা দেসনাৰসানে সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিত্ৰা ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা গেহং অগমাসি। সা ন চিরস্সেৰ কালং কত্ৰা তাৰতিংসেসু উপ্পন্না সক্কস্স দেৰরাজস্স পিযা অহোসি ৰল্লভা যসুত্তরা নাম নামেন। তস্সা পুঞ্ঞানুভাৰেন হেমজালসঞ্ছন্নো কুঞ্জরৰরো নিব্বত্তি, তস্স চ খন্ধে মণিমযো মণ্ডপো, মজ্ঝে সুপঞ্ঞত্তরতনপল্লঙ্কো নিব্বত্তি, দ্ৰীসু দন্তেসু চস্স কমলকুৰলযুজ্জলা রমণীযা দ্ৰে পোক্খরণিযো
সত্থা বারাণসিযং যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা যেন সাৰত্থি তেন চারিকং পক্কামি। অনুপুব্বেন সাৰত্থিং পত্ৰা তত্র সুদং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। অথ সা দেৰতা অত্তনা অনুভুয্যমানং দিব্বসম্পত্তিং ওলোকেত্ৰা তস্সা কারণং উপধারেন্তী ‘‘সত্থু ৰত্থযুগদানকারণ’’ন্তি ঞত্ৰা সঞ্জাতসোমনস্সা ভগৰতি পসাদবহুমানা
৭০৫.
‘‘অলঙ্কতা
অভিরুয্হ গজৰরং সুকপ্পিতং, ইধাগমা ৰেহাযসং অন্তলিক্খে॥
৭০৬.
‘‘নাগস্স দন্তেসু দুৰেসু নিম্মিতা, অচ্ছোদকা পদুমিনিযো সুফুল্লা।
পদুমেসু চ তূরিযগণা পভিজ্জরে, ইমা চ নচ্চন্তি মনোহরাযো॥
৭০৭.
‘‘দেৰিদ্ধিপত্তাসি মহানুভাৰে, মনুস্সভূতা কিমকাসি পুঞ্ঞং।
কেনাসি এৰং জলিতানুভাৰা, ৰণ্ণো চ তে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥
৭০৫. তত্থ অলঙ্কতাতি সব্বাভরণৰিভূসিতা। মণিকঞ্চনাচিতন্তি তেহি দিব্বমানেহি মণিসুৰণ্ণেহি আচিতং। সোৰণ্ণজালচিতন্তি হেমজালসঞ্ছন্নং। মহন্তন্তি ৰিপুলং। সুকপ্পিতন্তি গমনসন্নাহৰসেন সুট্ঠু সন্নদ্ধং। ৰেহাযসন্তি ৰেহাযসভূতে হত্থিপিট্ঠে। অন্তলিক্খেতি আকাসে, ‘‘অলঙ্কতমণিকঞ্চনাচিত’’ন্তিপি পাঠো। অযঞ্হেত্থ সঙ্খেপত্থো – দেৰতে, ত্ৰং সব্বালঙ্কারেহি অলঙ্কতা অলঙ্কতমণিকঞ্চনাচিতং, অতিৰিয দিব্বমানেহি মণীহি কঞ্চনেহি চ অলঙ্করণৰসেন খচিতং, হেমজালেহি কুম্ভালঙ্কারাদিভেদেহি হত্থালঙ্কারেহি চিতং আমুত্তং মহন্তং অতিৰিয ব্রহন্তং উত্তমং গজং আরুয্হ হত্থিপিট্ঠিযা
৭০৬. নাগস্স দন্তেসু দুৰেসু নিম্মিতাতি এরাৰণস্স ৰিয নাগরাজস্স ইমস্স দ্ৰীসু দন্তেসু তূরিযগণাতি পঞ্চঙ্গিকতূরিযসমূহা। পভিজ্জরেতি দ্ৰাদসন্নং লযভেদানং ৰসেন পভেদং গচ্ছন্তি। ‘‘পৰজ্জরে’’তি চ পঠন্তি, পকারেহি ৰাদীযন্তীতি অত্থো।
এৰং
৭০৮.
‘‘বারাণসিযং উপসঙ্কমিত্ৰা, বুদ্ধস্সহং ৰত্থযুগং অদাসিং।
পাদানি ৰন্দিত্ৰা ছমা নিসীদিং, ৰিত্তা চহং অঞ্জলিকং অকাসিং॥
৭০৯.
‘‘বুদ্ধো চ মে কঞ্চনসন্নিভত্তচো, অদেসযি সমুদযদুক্খনিচ্চতং।
অসঙ্খতং দুক্খনিরোধসস্সতং, মগ্গং অদেসযি যতো ৰিজানিসং॥
৭১০.
‘‘অপ্পাযুকী কালকতা ততো চুতা, উপপন্না তিদসগণং যসস্সিনী।
সক্কস্সহং অঞ্ঞতরা পজাপতি, যসুত্তরা নাম দিসাসু ৰিস্সুতা’’তি॥
৭০৮-৯. তত্থ ছমাতি ভূমিযং। ভুম্মত্থে হি ইদং পচ্চত্তৰচনং। ৰিত্তাতি তুট্ঠা। যতোতি যতো সত্থু সামুক্কংসিকধম্মদেসনতো। ৰিজানিসন্তি চত্তারি অরিযসচ্চানি পটিৰিজ্ঝিং।
৭১০. অপ্পাযুকীতি ‘‘ঈদিসং নাম উল়ারং পুঞ্ঞং কত্ৰা ন তযা এতস্মিং দুক্খবহুলে মনুস্সত্তভাৰে এৰং ঠাতব্ব’’ন্তি সঞ্জাতাভিসন্ধিনা ৰিয পরিক্খযং গতেন কম্মুনা অপ্পাযুকা সমানা। অঞ্ঞতরা পজাপতীতি দিসাসু ৰিস্সুতাতি দ্ৰীসু দেৰলোকেসু সব্বদিসাসু পাকটা পঞ্ঞাতা। সেসং ৰুত্তনযমেৰ।
নাগৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
৪. অলোমৰিমানৰণ্ণনা
অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেনাতি অলোমৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰা বারাণসিযং ইসিপতনে মিগদাযে ৰিহরন্তো পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায বারাণসিং পিণ্ডায পাৰিসি
৭১১.
‘‘অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেন…পে॰… ৰণ্ণো চ তে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥ –
পুচ্ছি। সাপি তস্স ব্যাকাসি, তং দস্সেতুং –
৭১৪.
‘‘সা দেৰতা অত্তমনা…পে॰… যস্স কম্মস্সিদং ফল’’ন্তি॥ – ৰুত্তং।
৭১৫.
‘‘অহঞ্চ বারাণসিযং, বুদ্ধস্সাদিচ্চবন্ধুনো।
অদাসিং সুক্খকুম্মাসং, পসন্না সেহি পাণিভি॥
৭১৬.
‘‘সুক্খায অলোণিকায চ, পস্স ফলং কুম্মাসপিণ্ডিযা।
অলোমং সুখিতং দিস্ৰা, কো পুঞ্ঞং ন করিস্সতি॥
৭১৭.
‘‘তেন মেতাদিসো ৰণ্ণো…পে॰… ৰণ্ণো চ মে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥
৭১৬. তত্থ অলোমং সুখিতং দিস্ৰাতি অলোমম্পি নাম কো পুঞ্ঞং ন করিস্সতীতি কো নাম অত্তনো হিতসুখং ইচ্ছন্তো পুঞ্ঞং ন করিস্সতীতি। সেসং ৰুত্তনযমেৰ।
অলোমৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
৫. কঞ্জিকদাযিকাৰিমানৰণ্ণনা
অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেনাতি কঞ্জিকদাযিকাৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰা অন্ধকৰিন্দে ৰিহরতি। তেন চ সমযেন ভগৰতো কুচ্ছিযং ৰাতরোগো উপ্পজ্জি। ভগৰা আযস্মন্তং
৭১৯.
‘‘অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেন
সাপি ব্যাকাসি।
৭২১.
‘‘সা দেৰতা অত্তমনা…পে॰… যস্স কম্মস্সিদং ফলং’’॥
৭২৩.
‘‘অহং অন্ধকৰিন্দম্হি, বুদ্ধস্সাদিচ্চবন্ধুনো।
অদাসিং কোলসম্পাকং, কঞ্জিকং তেলধূপিতং॥
৭২৪.
‘‘পিপ্ফল্যা লসুণেন চ, মিস্সং লামঞ্জকেন চ।
অদাসিং উজুভূতস্মিং, ৰিপ্পসন্নেন চেতসা॥
৭২৫.
‘‘যা মহেসিত্তং কারেয্য, চক্কৰত্তিস্স রাজিনো।
নারী সব্বঙ্গকল্যাণী, ভত্তু চানোমদস্সিকা।
একস্স কঞ্জিকদানস্স, কলং নাগ্ঘতি সোল়সিং॥
৭২৬.
‘‘সতং
সতং কঞ্ঞাসহস্সানি, আমুত্তমণিকুণ্ডলা।
একস্স কঞ্জিকদানস্স, কলং নাগ্ঘন্তি সোল়সিং॥
৭২৭.
‘‘সতং হেমৰতা নাগা, ঈসাদন্তা উরূল়্হৰা।
সুৰণ্ণকচ্ছা মাতঙ্গা, হেমকপ্পনৰাসসা,
একস্স কঞ্জিকদানস্স, কলং নাগ্ঘন্তি সোল়সিং॥
৭২৮.
‘‘চতুন্নমপি দীপানং, ইস্সরং যোধ কারযে।
একস্স কঞ্জিকদানস্স, কলং নাগ্ঘতি সোল়সি’’ন্তি॥
৭২৩-৪. তত্থ অদাসিং কোলসম্পাপকং, কঞ্জিকং তেলধূপিতন্তি বদরমোদককসাৰে চতুগুণোদকসমোদিতে পাকেন চতুত্থভাগাৰসিট্ঠং যাগুং পচিত্ৰা তং তিকটুকঅজমোদহিঙ্গুজীরকলসুণাদীহি কটুকভণ্ডেহি অভিসঙ্খরিত্ৰা সুধূপিতং কত্ৰা লামঞ্জগন্ধং গাহাপেত্ৰা পসন্নচিত্তেন ভগৰতো পত্তে আকিরিত্ৰা সত্থারং উদ্দিসিত্ৰা অদাসিং, থেরস্স হত্থে পতিট্ঠপেসিন্তি দস্সেতি। তেনাহ –
‘‘পিপ্ফল্যা লসুণেন চ, মিস্সং লামঞ্জকেন চ।
অদাসিং উজুভূতস্মিং, ৰিপ্পসন্নেন চেতসা’’তি॥
সেসং ৰুত্তনযমেৰ।
এৰং আযস্মা মহামোগ্গল্লানো তায দেৰতায অত্তনা সমুপচিতসুচরিতকম্মে আৰিকতে সপরিৰারায তস্সা ধম্মং দেসেত্ৰা মনুস্সলোকং আগন্ত্ৰা তং পৰত্তিং ভগৰতো আরোচেসি। ভগৰা তমত্থং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা চতুপরিসমজ্ঝে ধম্মং দেসেসি। সা দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা অহোসীতি।
কঞ্জিকদাযিকাৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
৬. ৰিহারৰিমানৰণ্ণনা
অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেনাতি ৰিহারৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে। তেন সমযেন ৰিসাখা মহাউপাসিকা অঞ্ঞতরস্মিং উস্সৰদিৰসে উয্যানে ৰিচরণত্থং সহাযিকাহি পরিজনেন চ উস্সাহিতা সুন্হাতানুলিত্তা সুভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা মহালতাপসাধনং পিল়ন্ধিত্ৰা পঞ্চমত্তেহি সহাযিকাসতেহি পরিৰারিতা মহন্তেন ইস্সরিযেন মহতা পরিচ্ছেদেন গেহতো নিক্খম্ম উয্যানং উদ্দিস্স গচ্ছন্তী চিন্তেসি ‘‘বালদারিকায ৰিয কিং মে মোঘকীল়িতেন, হন্দাহং ৰিহারং গন্ত্ৰা ভগৰন্তং মনোভাৰনীযে চ অয্যে ৰন্দিস্সামি, ধম্মঞ্চ সোস্সামী’’তি ৰিহারং গন্ত্ৰা একমন্তে ঠত্ৰা মহালতাপিল়ন্ধনং ওমুঞ্চিত্ৰা তং দাসিযা হত্থে দত্ৰা ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি। তস্সা ভগৰা ধম্মং দেসেসি।
সা ধম্মং সুত্ৰা ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা মনোভাৰনীযে চ ভিক্খূ ৰন্দিত্ৰা ৰিহারতো নিক্খমিত্ৰা থোকং গন্ত্ৰা দাসিং আহ ‘‘হন্দ জে আভরণং পিল়ন্ধিস্সামী’’তি। সা তং ভণ্ডিকং কত্ৰা বন্ধিত্ৰা ৰিহারে ঠপেত্ৰা তহং তহং ৰিচরিত্ৰা গমনকালে ৰিস্সরিত্ৰা গতত্তা ‘‘ৰিস্সরিতং মযা, তিট্ঠ অয্যে আহরিস্সামী’’তি নিৰত্তিতুকামা অহোসি। ৰিসাখা ‘‘সচে জে ৰিহারে ঠপেত্ৰা ৰিস্সরিতং, তস্স ৰিহারস্সেৰ অত্থায তং পরিচ্চজিস্সামী’’তি ৰিহারং
সা তং পিল়ন্ধনং সতসহস্সাধিকনৰকোটিঅগ্ঘনকং ৰিস্সজ্জেত্ৰা আযস্মতা মহামোগ্গল্লানেন নৰকম্মাধিট্ঠাযকেন সুৰিভত্তভিত্তিথম্ভতুলাগোপানসিকণ্ণিকদ্ৰারবাহৰাতপান সোপানাদিগেহাৰযৰং মনোহরং সুৰিকপ্পিতকট্ঠকম্মরমণীযং সুপরিকম্মকতসুধাকম্মং মনুঞ্ঞং সুৰিরচিতমালাকম্মলতাকম্মাদিচিত্তকম্মৰিচিত্তং সুপরিনিট্ঠিতমণিকুট্টিম সদিসভূমিতলং দেৰৰিমানসদিসং হেট্ঠাভূমিযং পঞ্চ গব্ভসতানি, উপরিভূমিযং পঞ্চ গব্ভসতানীতি গব্ভসহস্সপটিমণ্ডিতং বুদ্ধস্স ভগৰতো ভিক্খুসঙ্ঘস্স
তত্থ অঞ্ঞতরা উপাসিকা ৰিসেসতো তং পত্তিদানং মনসাকাসি। সা ন চিরস্সেৰ কালং কত্ৰা তাৰতিংসেসু নিব্বত্তি। তস্সা পুঞ্ঞানুভাৰেন অনেককূটাগারপাকারউয্যানপোক্খরণিআদিপটিমণ্ডিতং সোল়সযোজনাযামৰিত্থারব্বেধং অত্তনো পভায যোজনসতং ফরন্তং আকাসচারিং মহন্তং ৰিমানং পাতুরহোসি। সা গচ্ছন্তীপি
৭২৯.
‘‘অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেন, যা ত্ৰং তিট্ঠসি দেৰতে।
ওভাসেন্তী দিসা সব্বা, ওসধী ৰিয তারকা॥
৭৩০.
‘‘তস্সা তে নচ্চমানায, অঙ্গমঙ্গেহি সব্বসো।
দিব্বা সদ্দা নিচ্ছরন্তি, সৰনীযা মনোরমা॥
৭৩১.
‘‘তস্সা তে নচ্চমানায, অঙ্গমঙ্গেহি সব্বসো।
দিব্বা গন্ধা পৰাযন্তি, সুচিগন্ধা মনোরমা॥
৭৩২.
‘‘ৰিৰত্তমানা কাযেন, যা ৰেণীসু পিল়ন্ধনা।
তেসং সুয্যতি নিগ্ঘোসো, তূরিযে পঞ্চঙ্গিকে যথা॥
৭৩৩.
‘‘ৰটংসকা ৰাতধুতা, ৰাতেন সম্পকম্পিতা।
তেসং সুয্যতি নিগ্ঘোসো, তূরিযে পঞ্চঙ্গিকে যথা॥
৭৩৪.
‘‘যাপি
ৰাতি গন্ধো দিসা সব্বা, রুক্খো মঞ্জূসকো যথা॥
৭৩৫.
‘‘ঘাযসে
দেৰতে পুচ্ছিতাচিক্খ, কিস্স কম্মস্সিদং ফল’’ন্তি॥ –
ইমাহি গাথাহি পুচ্ছি। সাপি তস্স এৰং ব্যাকাসি –
৭৩৬.
‘‘সাৰত্থিযং ময্হং সখী ভদন্তে, সঙ্ঘস্স কারেসি মহাৰিহারং।
তত্থপ্পসন্না অহমানুমোদিং, দিস্ৰা অগারঞ্চ পিযঞ্চ মেতং॥
৭৩৭.
‘‘তাযেৰ মে সুদ্ধনুমোদনায, লদ্ধং ৰিমানব্ভুতদস্সনেয্যং।
সমন্ততো সোল়সযোজনানি, ৰেহাযসং গচ্ছতি ইদ্ধিযা মম॥
৭৩৮.
‘‘কূটাগারা নিৰেসা মে, ৰিভত্তা ভাগসো মিতা।
দদ্দল্লমানা আভন্তি, সমন্তা সতযোজনং॥
৭৩৯.
‘‘পোক্খরঞ্ঞো
অচ্ছোদকা ৰিপ্পসন্না, সোণ্ণৰালুকসন্থতা॥
৭৪০.
‘‘নানাপদুমসঞ্ছন্না, পুণ্ডরীকসমোততা।
সুরভী সম্পৰাযন্তি, মনুঞ্ঞা মালুতেরিতা॥
৭৪১.
‘‘জম্বুযো পনসা তালা, নাল়িকেরৰনানি চ।
অন্তোনিৰেসনে জাতা, নানারুক্খা অরোপিমা॥
৭৪২.
‘‘নানাতূরিযসঙ্ঘুট্ঠং, অচ্ছরাগণঘোসিতং।
যোপি মং সুপিনে পস্সে, সোপি ৰিত্তো সিযা নরো॥
৭৪৩.
‘‘এতাদিসং অব্ভুতদস্সনেয্যং, ৰিমানং সব্বসো পভং।
মম কম্মে হি নিব্বত্তং, অলং পুঞ্ঞানি কাতৰে’’তি॥
৭৩৬. তত্থ সাৰত্থিযং ময্হং সখী ভদন্তে, সঙ্ঘস্স কারেসি মহাৰিহারন্তি ভন্তে অনুরুদ্ধ তত্থপ্পসন্না অহমানুমোদিন্তি তস্মিং ৰিহারে কতপরিযোসিতে সঙ্ঘস্স নিয্যাদিযমানে তায কতে পত্তিদানে ‘‘অহো ঠানে ৰত পরিচ্চাগো কতো’’তি পসন্না রতনত্তযে কম্মফলে চ সঞ্জাতপসাদা অহং অনুমোদিং। ৰত্থুৰসেন তস্সা অনুমোদনায উল়ারভাৰং দস্সেতুং ‘‘দিস্ৰা অগারঞ্চ পিযঞ্চ মেত’’ন্তি আহ। সহস্সগব্ভং অতিৰিয রমণীযং দেৰৰিমানসদিসং তঞ্চ অগারং মহন্তং পাসাদং পিযঞ্চ মে বুদ্ধপ্পমুখং সঙ্ঘং উদ্দিস্স তাদিসং মহন্তং ধনপরিচ্চাগং দিস্ৰা অনুমোদিন্তি যোজনা।
৭৩৭. তাযেৰ মে সুদ্ধনুমোদনাযাতি যথাৰুত্তায দেয্যধম্মপরিচ্চাগাভাৰেন সুদ্ধায কেৰলায অনুমোদনাযেৰ। লদ্ধং ৰিমানব্ভুতদস্সনেয্যন্তি ‘‘সমন্ততো সোল়সযোজনানী’’তিআদি ৰুত্তং। তত্থ ইদ্ধিযা মমাতি মম পুঞ্ঞিদ্ধিযা।
৭৩৯. পোক্খরঞ্ঞোতি পোক্খরণিযো। পুথুলোমনিসেৰিতাতি দিব্বমচ্ছেহি উপসেৰিতা।
৭৪০. নানাপদুমসঞ্ছন্নাতি সতপত্তসহস্সপত্তাদিভেদেহি নানাৰিধেহি রত্তপদুমেহি রত্তকমলেহি চ সঞ্ছাদিতা। পুণ্ডরীকসমোততাতি নানাৰিধেহি সেতকমলেহি সমন্ততো অৰততা, নানারুক্খা অরোপিমা সুরভী সম্পৰাযন্তীতি যোজনা।
৭৪২. সোপীতি সো সুপিনদস্সাৰীপি। ৰিত্তোতি তুট্ঠো।
৭৪৩. সব্বসো পভন্তি সমন্ততো ওভাসমানং। কম্মে হীতি কম্মনিমিত্তং। হীতি নিপাতমত্তং। চেতনানং ৰা অপরাপরুপ্পত্তিযা বহুভাৰতো ‘‘কম্মেহী’’তি ৰুত্তং। অলন্তি যুত্তং। কাতৰেতি কাতুং।
ইদানি থেরো ৰিসাখায নিব্বত্তট্ঠানং কথাপেতুকামো ইমং গাথমাহ –
৭৪৪.
‘‘তাযেৰ
লদ্ধং ৰিমানব্ভুতদস্সনেয্যং।
যা চেৰ সা দানমদাসি নারী,
তস্সা গতিং ব্রূহি কুহিং উপ্পন্না সা’’তি॥
৭৪৪. তত্থ যা চেৰ সা দানমদাসি নারীতি যস্স দানস্স অনুমোদনায ত্ৰং ঈদিসং সম্পত্তিং পটিলভি, তং দানং যা চেৰ সা নারী অদাসীতি ৰিসাখং মহাউপাসিকং সন্ধায ৰদতি। তায এৰ দেৰতায তস্সা সম্পত্তিং কথাপেতুকামো আহ ‘‘তস্সা গতিং ব্রূহি কুহিং তস্সা গতিন্তি তায নিব্বত্তদেৰগতিং।
ইদানি থেরেন পুচ্ছিতমত্থং দস্সেন্তী আহ –
৭৪৫.
‘‘যা সা অহু ময্হং সখী ভদন্তে, সঙ্ঘস্স কারেসি মহাৰিহারং।
ৰিঞ্ঞাতধম্মা সা অদাসি দানং, উপ্পন্না নিম্মানরতীসু দেৰেসু॥
৭৪৬.
‘‘পজাপতী তস্স সুনিম্মিতস্স,
অচিন্তিযো কম্মৰিপাক তস্সা।
যমেতং পুচ্ছসি ‘কুহিং উপ্পন্না সা’তি,
তং তে ৰিযাকাসিং অনঞ্ঞথা অহ’’ন্তি॥
৭৪৫. তত্থ ৰিঞ্ঞাতধম্মাতি ৰিঞ্ঞাতসাসনধম্মা, পটিৰিদ্ধচতুসচ্চধম্মাতি অত্থো।
৭৪৬. সুনিম্মিতস্সাতি সুনিম্মিতস্স দেৰরাজস্স। অচিন্তিযো কম্মৰিপাক তস্সাতি ৰিভত্তিলোপং কত্ৰা নিদ্দেসো, তস্সা মম সখিযা নিব্বানরতীসু অনঞ্ঞথাতি অৰিপরীতং যথাসভাৰতো। কথং পনাযং তস্সা সম্পত্তিং অঞ্ঞাসীতি? সুভদ্দা ৰিয ভদ্দায, ৰিসাখাপি দেৰধীতা ইমিস্সা সন্তিকং অগমাসি।
ইদানি দেৰধীতা থেরং অঞ্ঞেসম্পি দানসমাদপনে নিযোজেন্তী ইমাহি গাথাহি ধম্মং দেসেসি –
৭৪৭.
‘‘তেনহঞ্ঞেপি
ধম্মঞ্চ সুণাথ পসন্নমানসা, সুদুল্লভো লদ্ধো মনুস্সলাভো॥
৭৪৮.
‘‘যং মগ্গং মগ্গাধিপতী অদেসযি, ব্রহ্মস্সরো কঞ্চনসন্নিভত্তচো।
সঙ্ঘস্স
৭৪৯.
‘‘যে পুগ্গলা অট্ঠ সতং পসত্থা, চত্তারি এতানি যুগানি হোন্তি।
তে দক্খিণেয্যা সুগতস্স সাৰকা, এতেসু দিন্নানি মহপ্ফলানি॥
৭৫০.
‘‘চত্তারো চ পটিপন্না, চত্তারো চ ফলে ঠিতা।
এস সঙ্ঘো উজুভূতো, পঞ্ঞাসীলসমাহিতো॥
৭৫১.
‘‘যজমানানং মনুস্সানং, পুঞ্ঞপেক্খান পাণিনং।
করোতং ওপধিকং পুঞ্ঞং, সঙ্ঘে দিন্নং মহপ্ফলং॥
৭৫২.
‘‘এসো হি সঙ্ঘো ৰিপুলো মহগ্গতো, এসপ্পমেয্যো উদধীৰ সাগরো।
এতে হি সেট্ঠা নরৰীরসাৰকা, পভঙ্করা ধম্মমুদীরযন্তি॥
৭৫৩.
‘‘তেসং
সা দক্খিণা সঙ্ঘগতা পতিট্ঠিতা, মহপ্ফলা লোকৰিদূন ৰণ্ণিতা॥
৭৫৪.
‘‘এতাদিসং যঞ্ঞমনুস্সরন্তা, যে ৰেদজাতা ৰিচরন্তি লোকে।
ৰিনেয্য মচ্ছেরমলং সমূলং, অনিন্দিতা সগ্গমুপেন্তি ঠান’’ন্তি॥
৭৪৭. তত্থ তেনহঞ্ঞেপীতি তেনহি অঞ্ঞেপি। তেনাতি চ তেন কারণেন, হীতি নিপাতমত্তং। ‘‘সমাদপেথা’’তি ৰত্ৰা সমাদপনাকারং দস্সেতুং ‘‘সঙ্ঘস্স দানানি দদাথা’’তিআদি ৰুত্তং। অট্ঠহি অক্খণেহি ৰজ্জিতং মনুস্সভাৰং সন্ধাযাহ ‘‘সুদুল্লভো লদ্ধো মনুস্সলাভো’’তি। তত্থ অট্ঠ অক্খণা নাম তযো অপাযা অরূপা অসঞ্ঞসত্তা পচ্চন্তদেসো ইন্দ্রিযানং ৰেকল্লং নিযতমিচ্ছাদিট্ঠিকতা অপাতুভাৰো বুদ্ধস্সাতি।
৭৪৮. যং মগ্গন্তি যং খেত্তৰিসেসে কতং দানং, তং একন্তেন
‘‘সদ্ধা হিরিযং কুসলঞ্চ দানং, ধম্মা এতে সপ্পুরিসানুযাতা।
এতঞ্হি মগ্গং দিৰিযং ৰদন্তি, এতেন হি গচ্ছতি দেৰলোক’’ন্তি॥(অ॰ নি॰ ৮.৩২; কথা॰ ৪৮০)।
‘‘মগ্গাধিপতী’’তি ৰা পাঠো, তস্স অরিযমগ্গেন সদেৰকস্স লোকস্স অধিপতিভূতো সত্থাতি অত্থো দট্ঠব্বো। সঙ্ঘস্স দানানি দদাথাতিআদিনা পুনপি দক্খিণেয্যেসু দানসংৰিভাগে নিযোজেন্তী আহ।
৭৪৯. ইদানি ‘‘যে পুগ্গলা অট্ঠ সতং পসত্থা’’তি গাথমাহ। তত্থ যেতি অনিযমিতনিদ্দেসো। পুগ্গলাতি সত্তা। অট্ঠাতি তেসং গণনপরিচ্ছেদো। তে হি চত্তারো চ পটিপন্না চত্তারো চ ফলে ঠিতাতি অট্ঠ হোন্তি। সতং পসত্থাতি সপ্পুরিসেহি বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধসাৰকেহি অঞ্ঞেহি চ দেৰমনুস্সেহি পস্সত্থা। কস্মা? সহজাতসীলাদিগুণযোগতো। তেসঞ্হি চম্পকবকুলকুসুমাদীনং ৰিয সহজাতৰণ্ণগন্ধাদযো সহজাতসীলসমাধিআদযো গুণা, তেন তে ৰণ্ণগন্ধাদিসম্পন্নানি ৰিয পুপ্ফানি দেৰমনুস্সানং সতং পিযা মনাপা পাসংসিযা চ হোন্তি। তেন ৰুত্তং ‘‘যে পুগ্গলা অট্ঠ সতং পসত্থা’’তি। তে পন সঙ্খেপতো সোতাপত্তিমগ্গট্ঠো ফলট্ঠোতি একং যুগং, এৰং যাৰ অরহত্তমগ্গট্ঠো ফলট্ঠোতি একং যুগন্তি চত্তারি যুগানি হোন্তি। তেনাহ ‘‘চত্তারি এতানি যুগানি হোন্তি তে দক্খিণেয্যা’’তি। তেতি পুব্বে অনিযমতো উদ্দিট্ঠানং নিযমেত্ৰা দস্সনং। তে হি সব্বেপি কম্মং কম্মফলঞ্চ সদ্দহিত্ৰা দাতব্বদেয্যধম্মসঙ্খাতং দক্খিণং অরহন্তীতি দক্খিণেয্যা গুণৰিসেসযোগেন দানস্স মহপ্ফলভাৰসাধনতো। সুগতস্স সাৰকাতি সম্মাসম্বুদ্ধস্স এতেসু দিন্নানি মহপ্ফলানীতি এতেসু সুগতস্স সাৰকেসু অপ্পকানিপি দানানি দিন্নানি পটিগ্গাহকতো দক্খিণাৰিসুদ্ধিযা মহপ্ফলানি হোন্তি। তেনাহ ভগৰা ‘‘যাৰতা, ভিক্খৰে, সঙ্ঘা ৰা গণা ৰা, তথাগতসাৰকসঙ্ঘো তেসং অগ্গমক্খাযতী’’তিআদি (অ॰ নি॰ ৪.৩৪; ৫.৩২; ইতিৰু॰ ৯০)।
৭৫০. চত্তারো চ পটিপন্নাতিআদি হেট্ঠা ৰুত্তত্থমেৰ।
ইধ পন আযস্মা অনুরুদ্ধো অত্তনা দেৰতায চ ৰুত্তমত্থং মনুস্সলোকং আগন্ত্ৰা ভগৰতো আরোচেসি। ভগৰা তমত্থং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা সম্পত্তপরিসায ধম্মং দেসেসি। সা দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা অহোসীতি।
ৰিহারৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
৭. চতুরিত্থিৰিমানৰণ্ণনা
অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেনাতি চতুরিত্থিৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰতি সাৰত্থিযং ৰিহরন্তে আযস্মা মহামোগ্গল্লানো হেট্ঠা ৰুত্তনযেন দেৰচারিকং চরন্তো তাৰতিংসভৰনং গতো। সো তত্থ পটিপাটিযা ঠিতেসু চতূসু ৰিমানেসু চতস্সো দেৰধীতরো পচ্চেকং অচ্ছরাসহস্সপরিৰারা দিব্বসম্পত্তিং অনুভৰন্তিযো দিস্ৰা তাহি পুব্বে কতকম্মং পুচ্ছন্তো –
৭৫৫. ‘‘অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেন…পে॰…ৰণ্ণো চ তে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥ –
ইমাহি গাথাহি পটিপাটিযা পুচ্ছি। তাপি তস্স পুচ্ছানন্তরং পটিপাটিযা ব্যাকরিংসু। তং দস্সেতুং –
৭৫৮. ‘‘সা দেৰতা অত্তমনা…পে॰…যস্স কম্মস্সিদং ফল’’ন্তি॥ –
অযং গাথা ৰুত্তা।
তা কির কস্সপস্স ভগৰতো কালে এসিকানামকে রট্ঠে পণ্ণকতে নাম নগরে কুলগেহে নিব্বত্তা ৰযপ্পত্তা তস্মিংযেৰ নগরে পতিকুলং গতা সমগ্গৰাসং ৰসন্তি। তাসু একা অঞ্ঞতরং পিণ্ডচারিকং ভিক্খুং দিস্ৰা পসন্নচিত্তা
৭৫৯.
‘‘ইন্দীৰরানং
এসিকানং উণ্ণতস্মিং, নগরৰরে পণ্ণকতে রম্মে॥
৭৬০.
‘‘তেন মেতাদিসো ৰণ্ণো…পে॰…ৰণ্ণো চ মে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥ –
আহ। অপরা –
৭৬৬.
‘‘নীলুপ্পলহত্থকং অহমদাসিং, ভিক্খুনো পিণ্ডায চরন্তস্স।
এসিকানং উণ্ণতস্মিং, নগরৰরে পণ্ণকতে রম্মে॥
৭৬৭. ‘‘তেন মেতাদিসো ৰণ্ণো…পে॰…ৰণ্ণো চ মে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥ –
আহ। অপরা –
৭৭৩.
‘‘ওদাতমূলকং হরিতপত্তং, উদকস্মিং সরে জাতং অহমদাসিং।
ভিক্খুনো পিণ্ডায চরন্তস্স, এসিকানং উণ্ণতস্মিং।
নগরৰরে পণ্ণকতে রম্মে॥
৭৭৪. ‘‘তেন মেতাদিসো ৰণ্ণো…পে॰…ৰণ্ণো চ মে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥ –
আহ। অপরা
৭৮০.
‘‘অহং সুমনা সুমনস্স সুমনমকুল়ানি, দন্তৰণ্ণানি অহমদাসিং।
ভিক্খুনো পিণ্ডায চরন্তস্স, এসিকানং উণ্ণতস্মিং।
নগরৰরে পণ্ণকতে রম্মে॥
৭৮১. ‘‘তেন
আহ।
৭৫৯. তত্থ ইন্দীৰরানং হত্থকন্তি উদ্দালকপুপ্ফহত্থং ৰাতঘাতকপুপ্ফকলাপং। এসিকানন্তি এসিকারট্ঠস্স। উণ্ণতস্মিং নগরৰরেতি উণ্ণতে ভূমিপদেসে নিৰিট্ঠে মেঘোদরং লিহন্তেহি ৰিয অচ্চুগ্গতেহি পাসাদকূটাগারাদীহি উণ্ণতে উত্তমনগরে। পণ্ণকতেতি এৰংনামকে নগরে।
৭৬৬. নীলুপ্পলহত্থকন্তি কুৰলযকলাপং।
৭৭৩. ওদাতমূলকন্তি সেতমূলং, ভিসমূলানং ধৰলতায ৰুত্তং, পদুমকলাপং সন্ধায ৰদতি। তেনাহ ‘‘হরিতপত্ত’’ন্তিআদি। তত্থ হরিতপত্তন্তি নীলপত্তং। অৰিজহিতমকুল়পত্তস্স হি পদুমস্স বাহিরপত্তানি হরিতৰণ্ণানি এৰ হোন্তি। উদকস্মিং সরে জাতন্তি সরে উদকম্হি জাতং, সরোরুহন্তি অত্থো।
৭৮০. সুমনাতি এৰংনামা। সুমনস্সাতি সুন্দরচিত্তস্স। সুমনমকুল়ানীতি জাতিসুমনপুপ্ফমকুল়ানি। দন্তৰণ্ণানীতি সজ্জুকং উল্লিখিতহত্থিদন্তসদিসৰণ্ণানি।
এৰং তাহি অত্তনা কতকম্মে কথিতে থেরো তাসং অনুপুব্বিং কথং কথেত্ৰা সচ্চানি পকাসেসি। সচ্চপরিযোসানে সা সব্বাপি সহপরিৰারা সোতাপন্না অহেসুং। থেরো তং পৰত্তিং মনুস্সলোকং আগন্ত্ৰা ভগৰতো আরোচেসি। ভগৰা তমত্থং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা সম্পত্তপরিসায ধম্মং দেসেসি। সা ধম্মদেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা জাতাতি।
চতুরিত্থিৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
৮. অম্বৰিমানৰণ্ণনা
দিব্বং তে অম্বৰনং রম্মন্তি অম্বৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে। তেন সমযেন সাৰত্থিযং অঞ্ঞতরা উপাসিকা আৰাসদানস্স মহপ্ফলতং মহানিসংসতঞ্চ
সা অপরভাগে কালং কত্ৰা তাৰতিংসভৰনে নিব্বত্তি, তস্সা মহন্তং ৰিমানং পাতুরহোসি অম্বৰনপরিক্খিত্তং। সা তত্থ অচ্ছরাগণপরিৰারিতা দিব্বসম্পত্তিং অনুভৰতি। তং আযস্মা মহামোগ্গল্লানো উপগন্ত্ৰা ইমাহি গাথাহি পুচ্ছি –
৭৮৩.
‘‘দিব্বং তে অম্বৰনং রম্মং, পাসাদেত্থ মহল্লকো।
নানাতূরিযসঙ্ঘুট্ঠো, অচ্ছরাগণঘোসিতো॥
৭৮৪.
‘‘পদীপো চেত্থ জলতি, নিচ্চং সোৰণ্ণযো মহা।
দুস্সফলেহি রুক্খেহি, সমন্তা পরিৰারিতো॥
৭৮৫. ‘‘কেন তেতাদিসো ৰণ্ণো…পে॰…ৰণ্ণো চ তে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥
৭৮৭. ‘‘সা দেৰতা অত্তমনা…পে॰… যস্স কম্মস্সিদং ফলং’’॥
৭৮৮.
‘‘অহং
ৰিহারং সঙ্ঘস্স কারেসিং, অম্বেহি পরিৰারিতং॥
৭৮৯.
‘‘পরিযোসিতে
অম্বেহি ছাদযিত্ৰান, কত্ৰা দুস্সমযে ফলে॥
৭৯০.
‘‘পদীপং তত্থ জালেত্ৰা, ভোজযিত্ৰা গণুত্তমং।
নিয্যাদেসিং তং সঙ্ঘস্স, পসন্না সেহি পাণিভি॥
৭৯১.
‘‘তেন
নানাতূরিযসঙ্ঘুট্ঠো, অচ্ছরাগণঘোসিতো॥
৭৯২.
‘‘পদীপো চেত্থ জলতি, নিচ্চং সোৰণ্ণযো মহা।
দুস্সফলেহি রুক্খেহি, সমন্তা পরিৰারিতো॥
৭৯৩.
‘‘তেন মেতাদিসো ৰণ্ণো…পে॰…ৰণ্ণো চ মে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥ –
সা দেৰতা ব্যাকাসি।
৭৮৩. তত্থ মহল্লকোতি মহন্তো আযামৰিত্থারেহি উব্বেধেন চ ৰিপুলো, উল়ারতমোতি অত্থো। অচ্ছরাগণঘোসিতোতি তং পমোদিতুং সঙ্গীতিৰসেন চেৰ পিযসল্লাপৰসেন চ অচ্ছরাসঙ্ঘেন সমুগ্ঘোসিতো।
৭৮৪. পদীপো চেত্থ জলতীতি সূরিযরস্মিসমুজ্জলকিরণৰিতানো রতনপ্পদীপো চ এত্থ এতস্মিং পাসাদে অভিজলতি। দুস্সফলেহীতি দুস্সানি ফলানি এতেসন্তি দুস্সফলা। তেহি সমুগ্গিরিযমানদিব্বৰত্থেহীতি অত্থো।
৭৮৯. কারেন্তে নিট্ঠিতে মহেতি কতপরিযোসিতস্স ৰিহারস্স মহে পূজায করীযমানায চ। কত্ৰা দুস্সমযে ফলেতি দুস্সেযেৰ তেসং অম্বানং ফলং কত্ৰা।
৭৯০. গণুত্তমন্তি গণানং উত্তমং ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘং। নিয্যাদেসিন্তি সম্পটিচ্ছাপেসিং, অদাসিন্তি অত্থো। সেসং ৰুত্তনযমেৰ।
অম্বৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
৯. পীতৰিমানৰণ্ণনা
পীতৰত্থে পীতধজেতি পীতৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰতি পরিনিব্বুতে রঞ্ঞা অজাতসত্তুনা অত্তনা পটিলদ্ধা ভগৰতো সরীরধাতুযো গহেত্ৰা থূপে চ মহে চ কতে রাজগহৰাসিনী
৭৯৫.
‘‘পীতৰত্থে পীতধজে, পীতালঙ্কারভূসিতে।
পীতচন্দনলিত্তঙ্গে, পীতউপ্পলমালিনী॥
৭৯৬.
‘‘পীতপাসাদসযনে, পীতাসনে পীতভাজনে।
পীতছত্তে পীতরথে, পীতস্সে পীতবীজনে॥
৭৯৭.
‘‘কিং কম্মমকরী ভদ্দে, পুব্বে মানুসকে ভৰে।
দেৰতে পুচ্ছিতাচিক্খ, কিস্স কম্মস্সিদং ফল’’ন্তি॥
সাপিস্স ইমাহি গাথাহি ব্যাকাসি –
৭৯৮.
‘‘কোসাতকী নাম লতত্থি ভন্তে, তিত্তিকা অনভিচ্ছিতা।
তস্সা চত্তারি পুপ্ফানি, থূপং অভিহরিং অহং॥
৭৯৯.
‘‘সত্থু সরীরমুদ্দিস্স, ৰিপ্পসন্নেন চেতসা।
নাস্স মগ্গং অৰেক্খিস্সং, ন তগ্গমনসা সতী॥
৮০০.
‘‘ততো
তঞ্চাহং অভিসঞ্চেয্যং, ভিয্যো নূন ইতো সিযা॥
৮০১.
‘‘তেন
পহায মানুসং দেহং, তৰ সহব্যমাগতা’’তি॥
৭৯৫-৬. তত্থ পীতচন্দনলিত্তঙ্গেতি সুৰণ্ণৰণ্ণেন চন্দনেন অনুলিত্তসরীরে। পীতপাসাদসযনেতি সব্বসোৰণ্ণমযেন পাসাদেন সুৰণ্ণপরিক্খিত্তেহি সযনেহি চ সমন্নাগতে। এৰং সব্বত্থ হেট্ঠা উপরি চ পীতসদ্দেন সুৰণ্ণমেৰ গহিতন্তি দট্ঠব্বং।
৭৯৮. লতত্থীতি লতা অত্থি। ভন্তেতি সক্কং দেৰরাজানং গারৰেন আলপতি। অনভিচ্ছিতাতি ন অভিকঙ্খিতা।
৭৯৯. সরীরন্তি সরীরভূতং ধাতুং। অৰযৰে চাযং সমুদাযৰোহারো যথা ‘‘পটো ডড্ঢো, সমুদ্দো দিট্ঠো’’তি চ। অস্সাতি গোরূপস্স। মগ্গন্তি আগমনমগ্গং। ন অৰেক্খিস্সন্তি ন ওলোকযিং। কস্মা? ন তগ্গমনসা সতীতি, তস্সং গাৰিযং গতমনা ঠপিতমনা ন হোন্তী, অঞ্ঞদত্থু ভগৰতো থূপগতমনা এৰ সমানাতি অত্থো। ‘‘তদঙ্গমনসা সতী’’তি চ পাঠো, তদঙ্গে তস্স ভগৰতো ধাতুযা অঙ্গে মনো এতিস্সাতি তদঙ্গমনসা। এৰংভূতা অহং তদা তস্সা মগ্গং নাৰেক্খিস্সন্তি দস্সেতি।
৮০০. থূপং অপত্তমানসন্তি থূপং চেতিযং অসম্পত্তঅজ্ঝাসযং, মনসি ভৰোতি হি মানসো, অজ্ঝাসযো মনোরথো। ‘‘থূপং উপগন্ত্ৰা পুপ্ফেহি পূজেস্সামী’’তি উপ্পন্নমনোরথস্স অসম্পুণ্ণতায এৰং ৰুত্তং। থূপং চেতিযং পন পুপ্ফেহি পূজনচিত্তং সিদ্ধমেৰ, যেন সা দেৰলোকে উপ্পন্ন। তঞ্চাহং অভিসঞ্চেয্যন্তি ভিয্যো নূন ইতো সিযাতি ইতো যথালদ্ধসম্পত্তিতোপি ভিয্যো উপরি উত্তরিতরা সম্পত্তি সিযাতি মঞ্ঞেতি অত্থো।
৮০১. মঘৰা দেৰকুঞ্জরাতি আলপনং। তত্থ দেৰকুঞ্জরাতি সব্ববলপরক্কমাদিৰিসেসেহি দেৰেসু কুঞ্জরসদিসো। সহব্যন্তি সহভাৰং।
৮০২.
‘‘ইদং সুত্ৰা তিদসাধিপতি, মঘৰা দেৰকুঞ্জরো।
তাৰতিংসে পসাদেন্তো, মাতলিং এতদব্রৰী’’তি॥ –
ইদং
৮০৩.
‘‘পস্স মাতলি অচ্ছেরং, চিত্তং কম্মফলং ইদং।
অপ্পকম্পি কতং দেয্যং, পুঞ্ঞং হোতি মহপ্ফলং॥
৮০৪.
‘‘নত্থি চিত্তে পসন্নম্হি, অপ্পকা নাম দক্খিণা।
তথাগতে ৰা সম্বুদ্ধে, অথ ৰা তস্স সাৰকে॥
৮০৫.
‘‘এহি মাতলি অম্হেপি, ভিয্যো ভিয্যো মহেমসে।
তথাগতস্স ধাতুযো, সুখো পুঞ্ঞানমুচ্চযো॥
৮০৬.
‘‘তিট্ঠন্তে নিব্বুতে চাপি, সমে চিত্তে সমং ফলং।
চেতোপণিধিহেতুহি, সত্তা গচ্ছন্তি সুগ্গতিং॥
৮০৭.
‘‘বহূনং ৰত অত্থায, উপ্পজ্জন্তি তথাগতা।
যত্থ কারং করিত্ৰান, সগ্গং গচ্ছন্তি দাযকা’’তি॥
৮০২. তত্থ পসাদেন্তোতি পসন্নে করোন্তো, রতনত্তযে সদ্ধং উপ্পাদেন্তোতি অত্থো।
৮০৩. চিত্তন্তি ৰিচিত্তং অচিন্তেয্যং। কম্মফলন্তি দেয্যধম্মস্স অনুল়ারত্তেপি খেত্তসম্পত্তিযা চ চিত্তসম্পত্তিযা চ উল়ারস্স পুঞ্ঞকম্মস্স ফলং পস্সাতি যোজনা। অপ্পকম্পি কতং দেয্যং, পুঞ্ঞং হোতি মহপ্ফলন্তি এত্থ কতন্তি কারৰসেন সক্কারৰসেন দেয্যন্তি দাতব্বৰত্থুং। পুঞ্ঞন্তি তথাপৰত্তং পুঞ্ঞকম্মং।
৮০৪. ইদানি ‘‘নত্থি চিত্তে পসন্নম্হী’’তি গাথমাহ। তং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ।
৮০৫-৬. অম্হেপীতি মযম্পি। মহেমসেতি মহামসে পূজামসে। চেতোপণিধিহেতু হীতি অত্তনো চিত্তস্স সম্মদেৰ ঠপননিমিত্তং, অত্তসম্মাপণিধানেনাতি অত্থো। তেনাহ ভগৰা –
‘‘ন
সম্মা পণিহিতং চিত্তং, সেয্যসো নং ততো করে’’তি॥ (ধ॰ প॰ ৪৩)।
এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা সক্কো দেৰানমিন্দো উয্যানকীল়ায উস্সাহং পটিপ্পস্সম্ভেত্ৰা ততোৰ পটিনিৰত্তিত্ৰা অত্তনা অভিণ্হং পূজনেয্যট্ঠানভূতে চূল়ামণিচেতিযে সত্তাহং পূজং অকাসি। অথ অপরেন সমযেন দেৰচারিকং গতস্স আযস্মতো নারদত্থেরস্স তং পৰত্তিং গাথাহেৰ কথেসি, থেরো ধম্মসঙ্গাহকানং আরোচেসি, তে তথা নং সঙ্গহং আরোপেসুন্তি।
পীতৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
১০. উচ্ছুৰিমানৰণ্ণনা
ওভাসযিত্ৰা পথৰিং সদেৰকন্তি উচ্ছুৰিমানং। তং হেট্ঠা উচ্ছুৰিমানেন পাল়িতো চ অট্ঠুপ্পত্তিতো চ সদিসমেৰ। কেৰলং তত্থ সস্সু সুণিসং পীঠকেন পহরিত্ৰা মারেসি, ইধ পন লেড্ডুনাতি অযমেৰ ৰিসেসো। ৰত্থুনো পন ভিন্নত্তা উভযম্পি ৰিসুংযেৰ সঙ্গহং আরুল়্হন্তি ৰেদিতব্বং।
৮০৮.
‘‘ওভাসযিত্ৰা পথৰিং সদেৰকং, অতিরোচসি চন্দিমসূরিযা ৰিয।
সিরিযা চ ৰণ্ণেন যসেন তেজসা, ব্রহ্মাৰ দেৰে তিদসে সহিন্দকে॥
৮০৯.
‘‘পুচ্ছামি
অলঙ্কতে উত্তমৰত্থধারিনী, কা ত্ৰং সুভে দেৰতে ৰন্দসে মমং॥
৮১০.
‘‘কিং ত্ৰং পুরে কম্মমকাসি অত্তনা, মনুস্সভূতা পুরিমায জাতিযা।
দানং সুচিণ্ণং অথ সীলসঞ্ঞমং, কেনুপপন্না সুগতিং যসস্সিনী।
দেৰতে পুচ্ছিতাচিক্খ, কিস্স কম্মস্সিদং ফল’’ন্তি॥ –
আযস্মা মহামোগ্গল্লানত্থেরো পুচ্ছি। ততো দেৰতা ইমাহি গাথাহি ব্যাকাসি –
৮১১.
‘‘ইদানি
ততো তে উচ্ছুস্স অদাসিং খণ্ডিকং, পসন্নচিত্তা অতুলায পীতিযা॥
৮১২.
‘‘সস্সু চ পচ্ছা অনুযুঞ্জতে মমং, কহং নু উচ্ছুং ৰধুকে অৰাকিরি।
ন ছড্ডিতং নো পন খাদিতং মযা, সন্তস্স ভিক্খুস্স সযং অদাসহং॥
৮১৩.
‘‘‘তুয্হং ন্ৰিদং ইস্সরিযং অথো মম’, ইতিস্সা সস্সু পরিভাসতে মমং।
লেড্ডুং গহেত্ৰা পহারং অদাসি মে, ততো চুতা কালকতাম্হি দেৰতা॥
৮১৪.
‘‘তদেৰ কম্মং কুসলং কতং মযা, সুখঞ্চ কম্মং অনুভোমি অত্তনা।
দেৰেহি সদ্ধিং পরিচারযামহং, মোদামহং কামগুণেহি পঞ্চহি॥
৮১৫.
‘‘তদেৰ
দেৰিন্দগুত্তা তিদসেহি রক্খিতা, সমপ্পিতা কামগুণেহি পঞ্চহি॥
৮১৬.
‘‘এতাদিসং পুঞ্ঞফলং অনপ্পকং, মহাৰিপাকা মম উচ্ছুদক্খিণা।
দেৰেহি সদ্ধিং পরিচারযামহং, মোদামহং কামগুণেহি পঞ্চহি॥
৮১৭.
‘‘এতাদিসং
দেৰিন্দগুত্তা তিদসেহি রক্খিতা, সহস্সনেত্তোরিৰ নন্দনে ৰনে॥
৮১৮.
‘‘তুৰঞ্চ ভন্তে অনুকম্পকং ৰিদুং, উপেচ্চ ৰন্দিং কুসলঞ্চ পুচ্ছিসং।
ততো তে উচ্ছুস্স অদাসিং খণ্ডিকং, পসন্নচিত্তা অতুলায পীতিযা’’তি॥
সেসং ৰুত্তসদিসমেৰাতি।
উচ্ছুৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
১১. ৰন্দনৰিমানৰণ্ণনা
অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেনাতি ৰন্দনৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। তেন সমযেন সম্বহুলা ভিক্খূ অঞ্ঞতরস্মিং গামকাৰাসে ৰস্সং ৰসিত্ৰা ৰুত্থৰস্সা পৰারেত্ৰা সেনাসনং পটিসামেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায সাৰত্থিং উদ্দিস্স ভগৰন্তং দস্সনত্থায গচ্ছন্তা অঞ্ঞতরস্স গামস্স মজ্ঝেন অতিক্কমন্তি। তত্থ অঞ্ঞতরা ইত্থী তে ভিক্খূ দিস্ৰা পসন্নচিত্তা সঞ্জাতগারৰবহুমানা পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা সিরস্মিং অঞ্জলিং পগ্গয্হ যাৰ দস্সনূপচারা পসাদসোম্মানি অক্খীনি উম্মীলেত্ৰা ওলোকেন্তী অট্ঠাসি
৮১৯. ‘‘অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেন…পে॰…ৰণ্ণো চ তে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥
৮২২. ‘‘সা দেৰতা অত্তমনা…পে॰… যস্স কম্মস্সিদং ফলং’’॥
৮২৩.
‘‘অহং মনুস্সেসু মনুস্সভূতা, দিস্ৰান সমণে সীলৰন্তে।
পাদানি
৮২৪.
‘‘তেন মেতাদিসো ৰণ্ণো…পে॰…ৰণ্ণো চ মে সব্বদিসা পভাসতী’’তি॥ –
ইমাহি গাথাহি ব্যাকাসি।
৮২৩. তত্থ সমণেতি সমিতপাপে। সীলৰন্তেতি সীলগুণযুত্তে। মনং পসাদযিন্তি ‘‘সাধুরূপা ৰতিমে অয্যা ধম্মচারিনো সমচারিনো ব্রহ্মচারিনো’’তি তেসং গুণে আরব্ভ চিত্তং পসাদেসিং। ৰিত্তা চহং অঞ্জলিকং অকাসিন্তি তুট্ঠা সোমনস্সজাতা অহং ৰন্দিং। পেসলানং ভিক্খূনং পসাদৰিকসিতানি অক্খীনি উম্মীলেত্ৰা দস্সনমত্তম্পি ইমেসং সত্তানং বহূপকারং, পগেৰ ৰন্দনাতি। তেনাহ ‘‘তেন মেতাদিসো ৰণ্ণো’’তিআদি। সেসং ৰুত্তনযমেৰ।
ৰন্দনৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
১২. রজ্জুমালাৰিমানৰণ্ণনা
অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেনাতি রজ্জুমালাৰিমানং। তস্স কা উপ্পত্তি? ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে। তেন সমযেন গযাগামকে অঞ্ঞতরস্স ব্রাহ্মণস্স ধীতা তস্মিংযেৰ গামে একস্স ব্রাহ্মণকুমারস্স দিন্না পতিকুলং গতা, তস্মিং গেহে ইস্সরিযং ৰত্তেন্তী তিট্ঠতি। সা
সা কির দাসী কস্সপদসবলস্স কালে তস্সা সামিনী অহোসি, ইতরা দাসী। সা তং লেড্ডুদণ্ডাদীহি মুট্ঠিআদীহি
এৰং ৰিহেঠেন্তী অকারণেনেৰ কেসেসু গহেত্ৰা হত্থেহি চ পাদেহি চ সুহতং হনি। সা ন্হাপিতসালং গন্ত্ৰা খুরমুণ্ডং কারেত্ৰা অগমাসি। সামিনী ‘‘কিং জে দুট্ঠদাসি মুণ্ডনমত্তেন তৰ ৰিপ্পমোক্খো’’তি রজ্জুং সীসে বন্ধিত্ৰা তত্থ নং গহেত্ৰা ওণমেত্ৰা ঘাতেতি, তস্সা তঞ্চ রজ্জুং অপনেতুং ন দেতি। ততো পট্ঠায দাসিযা ‘‘রজ্জুমালা’’তি নামং অহোসি।
অথেকদিৰসং সত্থা পচ্চূসসমযে মহাকরুণাসমাপত্তিতো ৰুট্ঠায লোকং ৰোলোকেন্তো রজ্জুমালায সোতাপত্তিফলূপনিস্সযং, তস্সা চ ব্রাহ্মণিযা সরণেসু সীলেসু চ পতিট্ঠানং দিস্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে নিসীদি ছব্বণ্ণা বুদ্ধরস্মিযো ৰিস্সজ্জেন্তো। রজ্জুমালাপি খো দিৰসে দিৰসে তায তথা ৰিহেঠিযমানা ‘‘কিং মে ইমিনা দুজ্জীৰিতেনা’’তি নিব্বিন্নরূপা জীৰিতে মরিতুকামা ঘটং গহেত্ৰা উদকতিত্থং গচ্ছন্তী ৰিয গেহতো নিক্খন্তা অনুক্কমেন ৰনং পৰিসিত্ৰা ভগৰতো নিসিন্নরুক্খস্স অৰিদূরে অঞ্ঞতরস্স রুক্খস্স সাখায রজ্জুং বন্ধিত্ৰা পাসং কত্ৰা উব্বন্ধিতুকামা ইতো চিতো চ ওলোকেন্তী অদ্দস ভগৰন্তং তত্থ নিসিন্নং পাসাদিকং পসাদনীযং উত্তমদমথসমথমনুপ্পত্তং ছব্বণ্ণবুদ্ধরস্মিযো
অথ ভগৰা তস্সা চিত্তাচারং ওলোকেত্ৰা ‘‘রজ্জুমালে’’তি আহ। সা তং সুত্ৰা অমতেন ৰিয অভিসিত্তা পীতিযা নিরন্তরং ফুট্ঠা ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি। তস্সা ভগৰা অনুপুব্বিকথানুপুব্বকং চতুসচ্চকথং কথেসি, সা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি। সত্থা ‘‘ৰট্টতি এত্তকো রজ্জুমালায অনুগ্গহো, ইদানেসা কেনচি অপ্পধংসিযা জাতা’’তি অরঞ্ঞতো নিক্খমিত্ৰা গামস্স অৰিদূরে অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে নিসীদি। রজ্জুমালাপি অত্তানং ৰিনিপাতেতুং অভব্বতায খন্তিমেত্তানুদ্দযসম্পন্নতায চ ‘‘ব্রাহ্মণী মং হনতু ৰা ৰিহেঠেতু ৰা যং ৰা তং ৰা করোতূ’’তি ঘটেন উদকং গহেত্ৰা গেহং অগমাসি। সামিকো গেহদ্ৰারে ঠিতো তং দিস্ৰা ‘‘ত্ৰং অজ্জ উদকতিত্থং গতা চিরাযিত্ৰা আগতা, মুখৰণ্ণো চ তে অতিৰিয ৰিপ্পসন্নো, ত্ৰঞ্চ অঞ্ঞেন আকারেন উপট্ঠাসি, কিং এত’’ন্তি পুচ্ছি। সা তস্স তং পৰত্তিং আচিক্খি।
ব্রাহ্মণো তস্সা ৰচনং সুত্ৰা তুস্সিত্ৰা গেহং গন্ত্ৰা রজ্জুমালায উপরি ‘‘তযা ন কিঞ্চি কাতব্ব’’ন্তি সুণিসায ৰত্ৰা তুট্ঠমানসো সীঘতরং সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা সাদরেন কতপটিসন্থারো সত্থারং নিমন্তেত্ৰা অত্তনো গেহং আনেত্ৰা পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন পরিৰিসিত্ৰা ভগৰন্তং ভুত্তাৰিং ওনীতপত্তপাণিং উপসঙ্কমিত্ৰা একমন্তং নিসীদি, সুণিসাপিস্স উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি। গযাগামৰাসিনোপি ব্রাহ্মণগহপতিকা তং পৰত্তিং সুত্ৰা ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা অপ্পেকচ্চে অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু, অপ্পেকচ্চে সম্মোদনীযং কত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু।
সত্থা রজ্জুমালায তস্সা চ ব্রাহ্মণিযা পুরিমজাতীসু কতকম্মং ৰিত্থারতো কথেত্ৰা সম্পত্তপরিসায অনুরূপং ধম্মং দেসেসি
৮২৬.
‘‘অভিক্কন্তেন
হত্থে পাদে চ ৰিগ্গয্হ, নচ্চসি সুপ্পৰাদিতে॥
৮২৭.
‘‘তস্সা তে নচ্চমানায, অঙ্গমঙ্গেহি সব্বসো।
দিব্বা সদ্দা নিচ্ছরন্তি, সৰনীযা মনোরমা॥
৮২৮.
‘‘তস্সা তে নচ্চমানায, অঙ্গমঙ্গেহি সব্বসো।
দিব্বা গন্ধা পৰাযন্তি, সুচিগন্ধা মনোরমা॥
৮২৯.
‘‘ৰিৰত্তমানা কাযেন, যা ৰেণীসু পিল়ন্ধনা।
তেসং সুয্যতি নিগ্ঘোসো, তূরিযে পঞ্চঙ্গিকে যথা॥
৮৩০.
‘‘ৰটংসকা ৰাতধুতা, ৰাতেন সম্পকম্পিতা।
তেসং সুয্যতি নিগ্ঘোসো, তূরিযে পঞ্চঙ্গিকে যথা॥
৮৩১.
‘‘যাপি তে সিরস্মিং মালা, সুচিগন্ধা মনোরমা।
ৰাতি গন্ধো দিসা সব্বা, রুক্খো মঞ্জূসকো যথা॥
৮৩২.
‘‘ঘাযসে তং সুচিগন্ধং, রূপং পস্সসি অমানুসং।
দেৰতে পুচ্ছিতাচিক্খ, কিস্স কম্মস্সিদং ফল’’ন্তি॥
৮২৬. তত্থ হত্থে পাদে চ ৰিগ্গয্হাতি হত্থে চ পাদে চ ৰিৰিধেহি আকারেহি গহেত্ৰা, পুপ্ফমুট্ঠিপুপ্ফঞ্জলিআদিভেদস্স সাখাভিনযস্স দস্সনৰসেন ৰিৰিধেহি আকারেহি হত্থে, চ, সমপাদাদীনম্পি ঠানৰিসেসানং দস্সনৰসেন ৰিৰিধেহি আকারেহি পাদে চ উপাদিযিত্ৰাতি অত্থো। চ-সদ্দেন নচ্চসীতি নটসি। যা ত্ৰন্তি যা ৰুত্তনযৰসেন নচ্চং করোসীতি অত্থো। সুপ্পৰাদিতেতি সুন্দরে পৰজ্জনে সতি তৰ নচ্চস্স অনুরূপৰসেন ৰীণাৰংসমুদিঙ্গতাল়াদিকে ৰাদিযমানে, পঞ্চঙ্গিকে তূরিযে পগ্গয্হমানেতি অত্থো। সেসং হেট্ঠাৰিমানে ৰুত্তনযমেৰ।
এৰং
৮৩৩.
‘‘দাসী
অপ্পপুঞ্ঞা অলক্খিকা, রজ্জুমালাতি মং ৰিদুং॥
৮৩৪.
‘‘অক্কোসানং ৰধানঞ্চ, তজ্জনায চ উগ্গতা।
কুটং গহেত্ৰা নিক্খম্ম, অগঞ্ছিং উদহারিযা॥
৮৩৫.
‘‘ৰিপথে কুটং নিক্খিপিত্ৰা, ৰনসণ্ডং উপাগমিং।
‘ইধেৰাহং মরিস্সামি, কো অত্থো জীৰিতেন মে’॥
৮৩৬.
‘‘দল়্হং পাসং করিত্ৰান, আসুম্ভিত্ৰান পাদপে।
ততো দিসা ৰিলোকেসিং, ‘কো নু খো ৰনমস্সিতো’॥
৮৩৭.
‘‘তত্থদ্দসাসিং সম্বুদ্ধং, সব্বলোকহিতং মুনিং।
নিসিন্নং রুক্খমূলস্মিং, ঝাযন্তং অকুতোভযং॥
৮৩৮.
‘‘তস্সা মে অহু সংৰেগো, অব্ভুতো লোমহংসনো।
‘কো নু খো ৰনমস্সিতো, মনুস্সো উদাহু দেৰতা’॥
৮৩৯.
‘‘পাসাদিকং পসাদনীযং, ৰনা নিব্বনমাগতং।
দিস্ৰা মনো মে পসীদি, নাযং যাদিসকীদিসো॥
৮৪০.
‘‘গুত্তিন্দ্রিযো ঝানরতো, অবহিগ্গতমানসো।
হিতো সব্বস্স লোকস্স, বুদ্ধো অযং ভৰিস্সতি॥
৮৪১.
‘‘ভযভেরৰো দুরাসদো, সীহোৰ গুহমস্সিতো।
দুল্লভাযং দস্সনায, পুপ্ফং ওদুম্বরং যথা॥
৮৪২.
‘‘সো
রজ্জুমালেতি মংৰোচ, সরণং গচ্ছ তথাগতং॥
৮৪৩.
‘‘তাহং
সণ্হং মুদুঞ্চ ৰগ্গুঞ্চ, সব্বসোকাপনূদনং॥
৮৪৪.
‘‘কল্লচিত্তঞ্চ মং ঞত্ৰা, পসন্নং সুদ্ধমানসং।
হিতো সব্বস্স লোকস্স, অনুসাসি তথাগতো॥
৮৪৫.
‘‘ইদং দুক্খন্তি মংৰোচ, অযং দুক্খস্স সম্ভৰো।
দুক্খনিরোধো মগ্গো চ, অঞ্জসো অমতোগধো॥
৮৪৬.
‘‘অনুকম্পকস্স কুসলস্স, ওৰাদম্হি অহং ঠিতা।
অজ্ঝগা অমতং সন্তিং, নিব্বানং পদমচ্চুতং॥
৮৪৭.
‘‘সাহং অৰট্ঠিতাপেমা, দস্সনে অৰিকম্পিনী।
মূলজাতায সদ্ধায, ধীতা বুদ্ধস্স ওরসা॥
৮৪৮.
‘‘সাহং রমামি কীল়ামি, মোদামি অকুতোভযা।
দিব্বমালং ধারযামি, পিৰামি মধুমদ্দৰং॥
৮৪৯.
‘‘সট্ঠিতূরিযসহস্সানি, পটিবোধং করোন্তি মে।
আল়ম্বো গগ্গরো ভীমো, সাধুৰাদী চ সংসযো॥
৮৫০.
‘‘পোক্খরো চ সুফস্সো চ, ৰিণামোক্খা চ নারিযো।
নন্দা চেৰ সুনন্দা চ, সোণদিন্না সুচিম্হিতা॥
৮৫১.
‘‘অলম্বুসা মিস্সকেসী চ, পুণ্ডরীকাতিদারুণী।
এণীফস্সা সুফস্সা চ, সুভদ্দা মুদুৰাদিনী॥
৮৫২.
‘‘এতা চঞ্ঞা চ সেয্যাসে, অচ্ছরানং পবোধিকা।
তা মং কালেনুপাগন্ত্ৰা, অভিভাসন্তি দেৰতা॥
৮৫৩.
‘‘হন্দ নচ্চাম গাযাম, হন্দ তং রমযামসে।
নযিদং অকতপুঞ্ঞানং, কতপুঞ্ঞানমেৰিদং॥
৮৫৪.
‘‘অসোকং
সুখং অকতপুঞ্ঞানং, ইধ নত্থি পরত্থ চ॥
৮৫৫.
‘‘সুখঞ্চ কতপুঞ্ঞানং, ইধ চেৰ পরত্থ চ।
তেসং
কতপুঞ্ঞা হি মোদন্তি, সগ্গে ভোগসমঙ্গিনো॥
৮৫৬.
‘‘বহূনং ৰত অত্থায, উপ্পজ্জন্তি তথাগতা।
দক্খিণেয্যা মনুস্সানং, পুঞ্ঞক্খেত্তানমাকরা।
যত্থ কারং করিত্ৰান, সগ্গে মোদন্তি দাযকা’’তি॥
৮৩৩. তত্থ দাসী অহং পুরে আসিন্তি পুরে পুরিমজাতিযং অহং অন্তোজাতা দাসী অহোসিং। তত্থ কস্সাতি আহ ‘‘গযাযং ব্রাহ্মণস্সহ’’ন্তি, গযানামকে গামে অঞ্ঞতরস্স ব্রাহ্মণস্স। হন্তি নিপাতমত্তং। অপ্পপুঞ্ঞাতি মন্দভাগ্যা অপুঞ্ঞা। অলক্খিকাতি নিস্সিরিকা কালকণ্ণী। রজ্জুমালাতি মং ৰিদুন্তি, কেসে গহেত্ৰা আকড্ঢনপরিকড্ঢনদুক্খেন মুণ্ডকে কতে পুনপি তদত্থমেৰ সীসে দল়্হং বন্ধিত্ৰা ঠপিতরজ্জুকুণ্ডলকৰসেন ‘‘রজ্জুমালা’’তি মং মনুস্সা জানিংসু।
৮৩৪. ৰধানন্তি তাল়নানং। তজ্জনাযাতি ভযসংতজ্জনেন। উগ্গতাতি উগ্গতায দোমনস্সুপ্পত্তিযা। উদহারিযাতি উদকহারিকা, উদকং আহরন্তী ৰিয হুত্ৰাতি অধিপ্পাযো।
৮৩৫. ৰিপথেতি অপথে, মগ্গতো অপক্কমিত্ৰাতি অত্থো। ক্ৰত্থোতি কো অত্থো। সোযেৰ ৰা পাঠো।
৮৩৬. দল়্হং পাসং করিত্ৰানাতি বন্ধনপাসং থিরং অচ্ছিজ্জনকং কত্ৰা। আসুম্ভিত্ৰান পাদপেতি ৰিটপে লগ্গনৰসেন পাদপে রুক্খে খিপিত্ৰা। ততো দিসা ৰিলোকেসিং, কো নু খো ৰনমস্সিতোতি ইমং ৰনং পৰিসনৰসেন অস্সিতো নু খো কোচি অত্থি, যতো মে মরণন্তরাযো সিযাতি অধিপ্পাযো।
৮৩৭. সম্বুদ্ধন্তিআদি সম্বুদ্ধং, মহাকরুণাযোগেন হীনাদিভেদভিন্নস্স সব্বস্সাপি লোকস্স একন্তহিতত্তা সব্বলোকহিতং, উভযলোকং মুনিং, নিসজ্জাৰসেন কিলেসাভিসঙ্খারেহি ঠানা চাৰনাভাৰেন চ নিসিন্নং, আরম্মণূপনিজ্ঝানেন লক্খণূপনিজ্ঝানেন চ ঝাযন্তং, বোধিমূলেযেৰ ভযহেতূনং সমুচ্ছিন্নত্তা কুতোচিপি ভযাভাৰতো অকুতোভযন্তি ৰেদিতব্বং।
৮৩৮. সংৰেগো নাম সহোত্তপ্পং ঞাণং, সো তস্সা ভগৰতো দস্সনেন উপ্পজ্জি। তেনাহ ‘‘তস্সা মে অহু সংৰেগো’’তি।
৮৩৯. পাসাদিকন্তি পসাদাৰহং, দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণঅসীতিঅনুব্যঞ্জনব্যামপ্পভাকেতুমালালঙ্কতায সমন্তপাসাদিকায অত্তনো সরীরসোভাসম্পত্তিযা রূপকাযদস্সনব্যাৰটস্স জনস্স সাধুভাৰতো পসাদসংৰড্ঢনন্তি অত্থো। পসাদনীযন্তি দসবল-চতুৰেসারজ্জছঅসাধারণঞাণ-অট্ঠারসাৰেণিক-বুদ্ধধম্মপভুতিঅপরিমাণগুণসমন্নাগতায ধম্মকাযসম্পত্তিযা সরিক্খকজনস্স পসীদিতব্বযুত্তং, পাসাদিকন্তি অত্থো। ৰনাতি কিলেসৰনতো অপক্কমিত্ৰা। নিব্বনমাগতন্তি নিত্তণ্হভাৰং নিব্বানমেৰ উপগতং অধিগতং। যাদিসকীদিসোতি যো ৰা সো ৰা, পচুরজনোতি অত্থো।
৮৪০-৪১. মনচ্ছট্ঠানং ইন্দ্রিযানং অগ্গমগ্গগোপনায গোপিতত্তা গুত্তিন্দ্রিযো। অগ্গফলজ্ঝানাভিরতিযা ঝানরতো। ততো এৰ বহিভূতেহি রূপাদিআরম্মণেহি অপক্কমিত্ৰা ৰিসযজ্ঝত্তে নিব্বানে চ ওগাল়্হচিত্ততায অবহিগ্গতমানসো। মিচ্ছাগাহমোচনভযেন ৰিপল্লাসৰন্তেহি মিচ্ছাদিট্ঠিকেহি ভাযিতব্বতো তেসঞ্চ ভযজননতো ভযভেরৰো। পযোগাসযৰিপন্নেহি অনুপগমনীযতো চ কেনচিপি অনাসাদনীযতো চ দুরাসদো। দুল্লভাযন্তি দুল্লভো অযং। দস্সনাযাতি দট্ঠুম্পি। পুপ্ফং ওদুম্বরং যথাতি যথা নাম উদুম্বরে ভৰং পুপ্ফং দুল্লভদস্সনং, কদাচিদেৰ ভৰেয্য, ন ৰা ভৰেয্য, এৰং ঈদিসস্স উত্তমপুগ্গলস্সাতি অত্থো।
৮৪২. সো তথাগতো মুদূহি ৰাচাহি সণ্হায ৰাচায ‘‘রজ্জুমালে’’তি মং আলপিত্ৰা আমন্তেত্ৰা সরণং গচ্ছ তথাগতন্তি ‘‘তথা আগতো’’তিআদিনা তথাগতং সম্মাসম্বুদ্ধং সরণং গচ্ছাতি মং অৰোচ অভাসীতি যোজনা।
৮৪৩-৪. তাহন্তি তং অহং। গিরন্তি ৰাচং। নেলন্তি নিদ্দোসং। অত্থৰতিন্তি অত্থযুত্তং সাত্থং সুচিং। অকক্খল়তায সণ্হং। ৰেনেয্যানং মুদুভাৰকরত্তা মুদু। সৰনীযভাৰেন ৰগ্গুং। সব্বসোকাপনূদনন্তি ঞাতিব্যসনাদিৰসেন উপ্পজ্জনকস্স সব্বস্সাপি সোকস্স ৰিনোদনং গিরং সুত্ৰান পসন্নচিত্তা অহোসিন্তি সম্বন্ধো। সব্বমেতং দানকথং আদিং কত্ৰা উস্সক্কিত্ৰা নেক্খম্মে আনিসংসং ৰিভাৰনৰসেন পৰত্তিতং ভগৰতো অনুপুব্বিকথং সন্ধায ৰদতি। তেনেৰাহ ‘‘কল্লচিত্তঞ্চ মং ঞত্ৰা’’তিআদি।
তত্থ কল্লচিত্তন্তি কম্মনিযচিত্তং, হেট্ঠা পৰত্তিতদেসনায অস্সদ্ধিযাদীনং চিত্তদোসানং ৰিগতত্তা উপরিদেসনায ভাজনভাৰূপগমনেন কম্মক্খমচিত্তং, ভাৰনাকম্মস্স যোগ্গচিত্তন্তি অত্থো। তেনেৰাহ ‘‘পসন্নং সুদ্ধমানস’’ন্তি। তত্থ ‘‘পসন্ন’’ন্তি ইমিনা অস্সদ্ধিযাপগমমাহ, ‘‘সুদ্ধমানস’’ন্তি ইমিনা কামচ্ছন্দাদিঅপগমনেন মুদুচিত্ততং উদগ্গচিত্ততঞ্চ দস্সেতি। অনুসাসীতি ওৰদি, সামুক্কংসিকায ধম্মদেসনায সহ উপাযেন পৰত্তিনিৰত্তিযো উপদিসীতি অত্থো। তেনেৰাহ ‘‘ইদং দুক্খ’’ন্তিআদি। অনুসাসিতাকারদস্সনঞ্হেতং।
৮৪৫. তত্থ ইদং দুক্খন্তি মংৰোচাতি ইদং তণ্হাৰজ্জং তেভূমকং ধম্মজাতং বাধকসভাৰত্তা কুচ্ছিকং অযং দুক্খস্স সম্ভৰোতি অযং আমতণ্হাদিভেদা তণ্হা যথাৰুত্তস্স দুক্খস্স সম্ভৰো পভৰো উপ্পত্তি হেতু সমুদযো অরিযসচ্চন্তি। দুক্খনিরোধোতি দুক্খস্স সন্তিভাৰো অসঙ্খতধাতু নিরোধো অরিযসচ্চন্তি। অন্তদ্ৰযস্স পরিৰজ্জনতো অঞ্জসো নিব্বানগামিনিপটিপদাভাৰতো অমতোগধো মগ্গো অরিযসচ্চন্তি মং অৰোচাতি সম্বন্ধো।
৮৪৬. কুসলস্সাতি ওৰাদম্হি অহং ঠিতাতি যথাৰুত্তে ওৰাদে অনুসিট্ঠিযং সিক্খাত্তযপারিপূরিযা সচ্চপটিৰেধেন অহং পতিট্ঠিতা। তেনাহ ‘‘অজ্ঝগা অমতং সন্তিং, নিব্বানং পদমচ্চুত’’ন্তি, ইদং ওৰাদে পতিট্ঠানস্স কারণৰচনং। যা নিচ্চতায মরণাভাৰতো অমতং, সব্বদুক্খৰূপসমতায সন্তিং, অধিগতানং অচৰনহেতুতায অচ্চুতং নিব্বানং পদং অজ্ঝগা অধিগঞ্ছি, সা একংসেন সত্থু ওৰাদে পতিট্ঠিতা নামাতি।
৮৪৭. অৰট্ঠিতাপেমাতি দল়্হভত্তী রতনত্তযে নিচ্চলপসাদসিনেহা। কস্মা? যস্মা দস্সনে অৰিকম্পিনী, ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধো ভগৰা, স্ৰাক্খাতো ধম্মো, সুপ্পটিপন্নো সঙ্ঘো’’তি এতস্মিং সম্মাদস্সনে অচলা কেনচি অচালনীযা। কেন পনেতং অৰিকম্পনন্তি আহ ‘‘মূলজাতায সদ্ধাযা’’তি। অযং ‘‘ইতিপি সো ভগৰা অরহ’’ন্তিআদিনা (ম॰ নি॰ ১.৭৪; সং॰ নি॰ ৫.৯৯৭; অ॰ নি॰ ৯.২৭) সম্মাসম্বুদ্ধে, ‘‘স্ৰাক্খাতো ভগৰতা ধম্মা’তিআদিনা তস্স ধম্মে, ‘‘সুপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো’’তিআদিনা তস্স সঙ্ঘে চ সচ্চাভিসমযসঙ্খাতেন ধীতা বুদ্ধস্স ওরসাতি সম্মাসম্বুদ্ধস্স উরে ৰাযামজনিতাভিজাতিতায ওরসপুত্তী।
৮৪৮. সাহং রমামীতি সা অহং তদা অরিযায জাতিযা ইদানি দেৰূপপত্তিযা আগতা মগ্গরতিযা ফলরতিযা চ রমামি, কামগুণরতিযা কীল়ামি, উভযেনাপি মোদামি। অত্তানুৰাদভযাদীনং অপগতত্তা অকুতোভযা। মধুমদ্দৰন্তি মধুসঙ্খাতং মদ্দৰকরং, নচ্চনগাযনকালেসু সরীরস্স সরস্স চ মুদুভাৰাৰহং গন্ধপানং সন্ধায ৰদতি।‘‘মধুমাদৰ’’ন্তিপি পঠন্তি, আদৰং যাৰদৰং যাৰদেৰ দৰত্থং মধুরং পিৰামীতি অত্থো।
৮৪৯. পুঞ্ঞক্খেত্তানমাকরাতি সদেৰকস্স লোকস্স পুঞ্ঞক্খেত্তভূতানং অরিযানং মগ্গফলট্ঠানং অরিযসঙ্ঘস্স আকরা উপ্পত্তিট্ঠানং তথাগতা। যথাতি যস্মিং পুঞ্ঞক্খেত্তে। সেসং ৰুত্তনযমেৰ।
অথাযস্মা
রজ্জুমালাৰিমানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
ইতি পরমত্থদীপনিযা খুদ্দক-অট্ঠকথায ৰিমানৰত্থুস্মিং
দ্ৰাদসৰত্থুপটিমণ্ডিতস্স চতুত্থস্স মঞ্জিট্ঠকৰগ্গস্স
অত্থৰণ্ণনা নিট্ঠিতা।
নিট্ঠিতা চ ইত্থিৰিমানৰণ্ণনা।