॥ নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স॥
খুদ্দকনিকাযে
মহানিদ্দেসপাল়ি
১. অট্ঠকৰগ্গো
১. কামসুত্তনিদ্দেসো
১.
কামং কামযমানস্স, তস্স চে তং সমিজ্ঝতি।
অদ্ধা পীতিমনো হোতি, লদ্ধা মচ্চো যদিচ্ছতি॥
কামং কামযমানস্সাতি কামাতি উদ্দানতো দ্ৰে কামা – ৰত্থুকামা চ কিলেসকামা চ। কতমে ৰত্থুকামা? মনাপিকা রূপা মনাপিকা সদ্দা মনাপিকা গন্ধা মনাপিকা রসা মনাপিকা ফোট্ঠব্বা; অত্থরণা পাৰুরণা পাপুরণা (সী॰ স্যা॰) দাসিদাসা অজেল়কা কুক্কুটসূকরা হত্থিগৰাস্সৰল়ৰা খেত্তং ৰত্থু হিরঞ্ঞং সুৰণ্ণং গামনিগমরাজধানিযো রট্ঠঞ্চ জনপদো চ কোসো চ কোট্ঠাগারঞ্চ, যং কিঞ্চি রজনীযং ৰত্থু – ৰত্থুকামা।
অপি চ অতীতা কামা অনাগতা কামা পচ্চুপ্পন্না কামা; অজ্ঝত্তা কামা বহিদ্ধা কামা অজ্ঝত্তবহিদ্ধা কামা; হীনা কামা মজ্ঝিমা কামা পণীতা কামা; আপাযিকা কামা মানুসিকা কামা দিব্বা কামা পচ্চুপট্ঠিতা কামা; নিম্মিতা কামা অনিম্মিতা কামা পরনিম্মিতা কামা; পরিগ্গহিতা কামা, অপরিগ্গহিতা কামা, মমাযিতা কামা, অমমাযিতা কামা; সব্বেপি কামাৰচরা ধম্মা, সব্বেপি রূপাৰচরা ধম্মা, সব্বেপি অরূপাৰচরা ধম্মা, তণ্হাৰত্থুকা তণ্হারম্মণা কামনীযট্ঠেন রজনীযট্ঠেন মদনীযট্ঠেন কামা – ইমে ৰুচ্চন্তি ৰত্থুকামা।
কতমে কিলেসকামা? ছন্দো কামো রাগো কামো ছন্দরাগো কামো; সঙ্কপ্পো কামো রাগো কামো সঙ্কপ্পরাগো কামো; যো কামেসু কামচ্ছন্দো কামরাগো কামনন্দী কামতণ্হা কামস্নেহো কামপরিল়াহো কামমুচ্ছা কামজ্ঝোসানং কামোঘো কামযোগো কামুপাদানং কামচ্ছন্দনীৰরণং।
‘‘অদ্দসং কাম তে মূলং, সঙ্কপ্পা কাম জাযসি।
ন তং সঙ্কপ্পযিস্সামি, এৰং কাম ন হোহিসী’’তি ন হেহিসীতি (স্যা॰)॥ –
ইমে ৰুচ্চন্তি কিলেসকামা। কামযমানস্সাতি কামযমানস্স ইচ্ছমানস্স সাদিযমানস্স পত্থযমানস্স পিহযমানস্স অভিজপ্পমানস্সাতি – কামং কামযমানস্স।
তস্স চে তং সমিজ্ঝতীতি। তস্স চেতি তস্স খত্তিযস্স ৰা ব্রাহ্মণস্স ৰা ৰেস্সস্স ৰা সুদ্দস্স ৰা গহট্ঠস্স ৰা পব্বজিতস্স ৰা দেৰস্স ৰা মনুস্সস্স ৰা। তন্তি ৰত্থুকামা ৰুচ্চন্তি – মনাপিকা রূপা মনাপিকা সদ্দা মনাপিকা গন্ধা মনাপিকা রসা মনাপিকা ফোট্ঠব্বা। সমিজ্ঝতীতি ইজ্ঝতি সমিজ্ঝতি লভতি পটিলভতি অধিগচ্ছতি ৰিন্দতীতি – তস্স চে তং সমিজ্ঝতি।
অদ্ধা পীতিমনো হোতীতি। অদ্ধাতি একংসৰচনং নিস্সংসযৰচনং নিক্কঙ্খাৰচনং অদ্ৰেজ্ঝৰচনং অদ্ৰেল়্হকৰচনং নিযোগৰচনং অপণ্ণকৰচনং অৰত্থাপনৰচনমেতং – অদ্ধাতি। পীতীতি যা পঞ্চকামগুণপটিসঞ্ঞুত্তা পীতি পামুজ্জং আমোদনা পমোদনা হাসো পহাসো ৰিত্তি তুট্ঠি ওদগ্যং অত্তমনতা অভিফরণতা চিত্তস্স। মনোতি যং চিত্তং মনো মানসং হদযং পণ্ডরং মনো মনাযতনং মনিন্দ্রিযং ৰিঞ্ঞাণং ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো তজ্জা মনোৰিঞ্ঞাণধাতু, অযং ৰুচ্চতি মনো। অযং মনো ইমায পীতিযা সহগতো হোতি সহজাতো সংসট্ঠো সম্পযুত্তো একুপ্পাদো একনিরোধো একৰত্থুকো একারম্মণো। পীতিমনো হোতীতি পীতিমনো হোতি তুট্ঠমনো হট্ঠমনো পহট্ঠমনো অত্তমনো উদগ্গমনো মুদিতমনো পমোদিতমনো হোতীতি – অদ্ধা পীতিমনো হোতি।
লদ্ধা মচ্চো যদিচ্ছতীতি। লদ্ধাতি লভিত্ৰা পটিলভিত্ৰা অধিগন্ত্ৰা ৰিন্দিত্ৰা। মচ্চোতি সত্তো নরো মানৰো পোসো পুগ্গলো জীৰো জাগু জাতু (স্যা॰), জগু (ক॰) জন্তু ইন্দগু হিন্দগূ (সী॰ স্যা॰) মনুজো। যদিচ্ছতীতি যং ইচ্ছতি যং সাদিযতি যং পত্থেতি যং পিহেতি যং অভিজপ্পতি, রূপং ৰা সদ্দং ৰা গন্ধং ৰা রসং ৰা ফোট্ঠব্বং ৰাতি, লদ্ধা মচ্চো যদিচ্ছতি।
তেনাহ ভগৰা –
‘‘কামং কামযমানস্স, তস্স চে তং সমিজ্ঝতি।
অদ্ধা পীতিমনো হোতি, লদ্ধা মচ্চো যদিচ্ছতী’’তি॥
২.
তস্স চে কামযানস্স, ছন্দজাতস্স জন্তুনো।
তে কামা পরিহাযন্তি, সল্লৰিদ্ধোৰ রুপ্পতি॥
তস্স চে কামযানস্সাতি। তস্স চেতি তস্স খত্তিযস্স ৰা ব্রাহ্মণস্স ৰা ৰেস্সস্স ৰা সুদ্দস্স ৰা গহট্ঠস্স ৰা পব্বজিতস্স ৰা দেৰস্স ৰা মনুস্সস্স ৰা। কামযানস্সাতি কামে ইচ্ছমানস্স সাদিযমানস্স পত্থযমানস্স পিহযমানস্স অভিজপ্পমানস্স। অথ ৰা কামতণ্হায যাযতি নিয্যতি ৰুয্হতি সংহরীযতি। যথা হত্থিযানেন ৰা অস্সযানেন ৰা গোযানেন ৰা অজযানেন ৰা মেণ্ডযানেন ৰা ওট্ঠযানেন ৰা খরযানেন ৰা যাযতি নিয্যতি ৰুয্হতি সংহরীযতি; এৰমেৰং কামতণ্হায যাযতি নিয্যতি ৰুয্হতি সংহরীযতীতি – তস্স চে কামযানস্স।
ছন্দজাতস্স জন্তুনোতি। ছন্দোতি যো কামেসু কামচ্ছন্দো কামরাগো কামনন্দী কামতণ্হা কামস্নেহো কামপরিল়াহো কামমুচ্ছা কামজ্ঝোসানং কামোঘো কামযোগো কামুপাদানং কামচ্ছন্দনীৰরণং, তস্স সো কামচ্ছন্দো জাতো হোতি সঞ্জাতো নিব্বত্তো অভিনিব্বত্তো পাতুভূতো। জন্তুনোতি সত্তস্স নরস্স মানৰস্স পোসস্স পুগ্গলস্স জীৰস্স জাগুস্স জন্তুস্স ইন্দগুস্স মনুজস্সাতি – ছন্দজাতস্স জন্তুনো।
তে কামা পরিহাযন্তীতি – তে ৰা কামা পরিহাযন্তি, সো ৰা কামেহি পরিহাযতি। কথং তে কামা পরিহাযন্তি? তস্স তিট্ঠন্তস্সেৰ তে ভোগে রাজানো ৰা হরন্তি, চোরা ৰা হরন্তি, অগ্গি ৰা দহতি, উদকং ৰা ৰহতি, অপ্পিযা ৰা দাযাদা হরন্তি, নিহিতং ৰা নাধিগচ্ছতি, দুপ্পযুত্তা ৰা কম্মন্তা ভিজ্জন্তি, কুলে ৰা কুলঙ্গারো উপ্পজ্জতি, যো তে ভোগে ৰিকিরতি ৰিধমতি ৰিধমেতি (স্যা॰) ৰিদ্ধংসেতি অনিচ্চতাযেৰ অট্ঠমী। এৰং তে কামা হাযন্তি পরিহাযন্তি পরিধংসেন্তি পরিপতন্তি অন্তরধাযন্তি ৰিপ্পলুজ্জন্তি। কথং সো কামেহি পরিহাযতি? তিট্ঠন্তেৰ তে ভোগে সো চৰতি মরতি ৰিপ্পলুজ্জতি। এৰং সো কামেহি হাযতি পরিহাযতি পরিধংসেতি পরিপততি অন্তরধাযতি ৰিপ্পলুজ্জতি।
চোরা হরন্তি রাজানো, অগ্গি দহতি নস্সতি।
অথ অন্তেন জহতি অথো অন্তেন হেতি (স্যা॰), অসহন্তেন দহতি (ক॰), সরীরং সপরিগ্গহং।
এতদঞ্ঞায মেধাৰী, ভুঞ্জেথ চ দদেথ চ॥
দত্ৰা চ ভুত্ৰা চ যথানুভাৰং, অনিন্দিতো সগ্গমুপেতি ঠানন্তি, তে কামা পরিহাযন্তি।
সল্লৰিদ্ধোৰ রুপ্পতীতি। যথা অযোমযেন ৰা সল্লেন ৰিদ্ধো, অট্ঠিমযেন ৰা সল্লেন দন্তমযেন ৰা সল্লেন ৰিসাণমযেন ৰা সল্লেন কট্ঠমযেন ৰা সল্লেন ৰিদ্ধো রুপ্পতি কুপ্পতি ঘট্টীযতি পীল়ীযতি, ব্যাধিতো দোমনস্সিতো হোতি, এৰমেৰ ৰত্থুকামানং ৰিপরিণামঞ্ঞথাভাৰা উপ্পজ্জন্তি সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসা। সো কামসল্লেন চ সোকসল্লেন চ ৰিদ্ধো, রুপ্পতি কুপ্পতি ঘট্টীযতি পীল়ীযতি ব্যাধিতো দোমনস্সিতো হোতীতি – সল্লৰিদ্ধোৰ রুপ্পতি।
তেনাহ ভগৰা –
‘‘তস্স চে কামযানস্স, ছন্দজাতস্স জন্তুনো।
তে কামা পরিহাযন্তি, সল্লৰিদ্ধোৰ রুপ্পতী’’তি॥
৩.
যো কামে পরিৰজ্জেতি, সপ্পস্সেৰ পদা সিরো।
সোমং ৰিসত্তিকং লোকে, সতো সমতিৰত্ততি॥
যো কামে পরিৰজ্জেতীতি। যোতি যো যাদিসো যথাযুত্তো যথাৰিহিতো যথাপকারো যংঠানপ্পত্তো যংধম্মসমন্নাগতো খত্তিযো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা ৰেস্সো ৰা সুদ্দো ৰা গহট্ঠো ৰা পব্বজিতো ৰা দেৰো ৰা মনুস্সো ৰা। কামে পরিৰজ্জেতীতি। কামাতি উদ্দানতো দ্ৰে কামা – ৰত্থুকামা চ কিলেসকামা চ…পে॰… ইমে ৰুচ্চন্তি ৰত্থুকামা…পে॰… ইমে ৰুচ্চন্তি কিলেসকামা। কামে পরিৰজ্জেতীতি দ্ৰীহি কারণেহি কামে পরিৰজ্জেতি – ৰিক্খম্ভনতো ৰা সমুচ্ছেদতো ৰা। কথং ৰিক্খম্ভনতো কামে পরিৰজ্জেতি? ‘‘অট্ঠিকঙ্কলূপমা কামা অপ্পস্সাদট্ঠেনা’’তি পস্সন্তো ৰিক্খম্ভনতো কামে পরিৰজ্জেতি, ‘‘মংসপেসূপমা কামা বহুসাধারণট্ঠেনা’’তি পস্সন্তো ৰিক্খম্ভনতো কামে পরিৰজ্জেতি, ‘‘তিণুক্কূপমা কামা অনুদহনট্ঠেনা’’তি পস্সন্তো ৰিক্খম্ভনতো কামে পরিৰজ্জেতি, ‘‘অঙ্গারকাসূপমা কামা মহাপরিল়াহট্ঠেনা’’তি পস্সন্তো ৰিক্খম্ভনতো কামে পরিৰজ্জেতি, ‘‘সুপিনকূপমা কামা ইত্তরপচ্চুপট্ঠানট্ঠেনা’’তি পস্সন্তো ৰিক্খম্ভনতো কামে পরিৰজ্জেতি, ‘‘যাচিতকূপমা কামা তাৰকালিকট্ঠেনা’’তি পস্সন্তো ৰিক্খম্ভনতো কামে পরিৰজ্জেতি, ‘‘রুক্খফলূপমা কামা সম্ভঞ্জনপরিভঞ্জনট্ঠেনা’’তি পস্সন্তো ৰিক্খম্ভনতো কামে পরিৰজ্জেতি, ‘‘অসিসূনূপমা কামা অধিকুট্টনট্ঠেনা’’তি অধিকন্তনট্ঠেনাতি (স্যা॰) পস্সন্তো ৰিক্খম্ভনতো কামে পরিৰজ্জেতি, ‘‘সত্তিসূলূপমা কামা ৰিনিৰিজ্ঝনট্ঠেনা’’তি পস্সন্তো ৰিক্খম্ভনতো কামে পরিৰজ্জেতি, ‘‘সপ্পসিরূপমা কামা সপ্পটিভযট্ঠেনা’’তি পস্সন্তো ৰিক্খম্ভনতো কামে পরিৰজ্জেতি, ‘‘অগ্গিক্খন্ধূপমা কামা মহাভিতাপনট্ঠেনা’’তি পস্সন্তো ৰিক্খম্ভনতো কামে পরিৰজ্জেতি।
বুদ্ধানুস্সতিং ভাৰেন্তোপি ৰিক্খম্ভনতো কামে পরিৰজ্জেতি, ধম্মানুস্সতিং ভাৰেন্তোপি…পে॰… সঙ্ঘানুস্সতিং ভাৰেন্তোপি… সীলানুস্সতিং ভাৰেন্তোপি… চাগানুস্সতিং ভাৰেন্তোপি… দেৰতানুস্সতিং ভাৰেন্তোপি… আনাপানস্সতিং আনাপানসতিং (সী॰) ভাৰেন্তোপি… মরণস্সতিং ভাৰেন্তোপি… কাযগতাসতিং ভাৰেন্তোপি… উপসমানুস্সতিং ভাৰেন্তোপি ৰিক্খম্ভনতো কামে পরিৰজ্জেতি।
পঠমং ঝানং ভাৰেন্তোপি ৰিক্খম্ভনতো কামে পরিৰজ্জেতি, দুতিযং ঝানং ভাৰেন্তোপি…পে॰… ততিযং ঝানং ভাৰেন্তোপি… চতুত্থং ঝানং ভাৰেন্তোপি… আকাসানঞ্চাযতনসমাপত্তিং ভাৰেন্তোপি… ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসমাপত্তিং ভাৰেন্তোপি… আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তিং ভাৰেন্তোপি … নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসমাপত্তিং ভাৰেন্তোপি ৰিক্খম্ভনতো কামে পরিৰজ্জেতি। এৰং ৰিক্খম্ভনতো কামে পরিৰজ্জেতি।
কথং সমুচ্ছেদতো কামে পরিৰজ্জেতি? সোতাপত্তিমগ্গং ভাৰেন্তোপি অপাযগমনীযে কামে সমুচ্ছেদতো পরিৰজ্জেতি, সকদাগামিমগ্গং ভাৰেন্তোপি ওল়ারিকে কামে সমুচ্ছেদতো পরিৰজ্জেতি, অনাগামিমগ্গং ভাৰেন্তোপি অনুসহগতে কামে সমুচ্ছেদতো পরিৰজ্জেতি, অরহত্তমগ্গং ভাৰেন্তোপি সব্বেন সব্বং সব্বথা সব্বং অসেসং নিস্সেসং সমুচ্ছেদতো কামে পরিৰজ্জেতি। এৰং সমুচ্ছেদতো কামে পরিৰজ্জেতীতি – যো কামে পরিৰজ্জেতি।
সপ্পস্সেৰ পদা সিরোতি। সপ্পো ৰুচ্চতি অহি। কেনট্ঠেন সপ্পো? সংসপ্পন্তো গচ্ছতীতি সপ্পো; ভুজন্তো গচ্ছতীতি ভুজগো; উরেন গচ্ছতীতি উরগো; পন্নসিরো গচ্ছতীতি পন্নগো; সিরেন সুপতীতি সপ্পতীতি (ক॰) সরীসপো সিরিংসপো (সী॰); বিলে সযতীতি বিলাসযো; গুহাযং সযতীতি গুহাসযো; দাঠা তস্স আৰুধোতি দাঠাৰুধো; ৰিসং তস্স ঘোরন্তি ঘোরৰিসো; জিৰ্হা তস্স দুৰিধাতি দ্ৰিজিৰ্হো; দ্ৰীহি জিৰ্হাহি রসং সাযতীতি দ্ৰিরসঞ্ঞূ। যথা পুরিসো জীৰিতুকামো অমরিতুকামো সুখকামো দুক্খপটিক্কূলো পাদেন সপ্পসিরং ৰজ্জেয্য ৰিৰজ্জেয্য পরিৰজ্জেয্য অভিনিৰজ্জেয্য; এৰমেৰ সুখকামো দুক্খপটিক্কূলো কামে ৰজ্জেয্য ৰিৰজ্জেয্য পরিৰজ্জেয্য অভিনিৰজ্জেয্যাতি – সপ্পস্সেৰ পদা সিরো।
সোমং ৰিসত্তিকং লোকে, সতো সমতিৰত্ততীতি। সোতি যো কামে পরিৰজ্জেতি। ৰিসত্তিকা ৰুচ্চতি তণ্হা। যো রাগো সারাগো অনুনযো অনুরোধো নন্দী নন্দিরাগো, চিত্তস্স সারাগো ইচ্ছা মুচ্ছা অজ্ঝোসানং গেধো পলিগেধো পল়িগেধো (সী॰) সঙ্গো পঙ্কো, এজা মাযা জনিকা সঞ্জননী সিব্বিনী জালিনী সরিতা ৰিসত্তিকা, সুত্তং ৰিসতা আযূহিনী আযূহনী (সী॰ স্যা॰) দুতিযা পণিধি ভৰনেত্তি, ৰনং ৰনথো সন্ধৰো স্নেহো অপেক্খা পটিবন্ধু, আসা আসীসনা আসীসিতত্তং, রূপাসা সদ্দাসা গন্ধাসা রসাসা ফোট্ঠব্বাসা, লাভাসা জনাসা পুত্তাসা জীৰিতাসা, জপ্পা পজপ্পা অভিজপ্পা জপ্পনা জপ্পিতত্তং লোলুপ্পং লোলুপ্পাযনা লোলুপ্পাযিতত্তং পুচ্ছঞ্জিকতা সাধুকম্যতা, অধম্মরাগো ৰিসমলোভো নিকন্তি নিকামনা পত্থনা পিহনা সম্পত্থনা, কামতণ্হা ভৰতণ্হা ৰিভৰতণ্হা, রূপতণ্হা অরূপতণ্হা নিরোধতণ্হা, রূপতণ্হা সদ্দতণ্হা গন্ধতণ্হা রসতণ্হা ফোট্ঠব্বতণ্হা ধম্মতণ্হা , ওঘো যোগো গন্থো উপাদানং আৰরণং নীৰরণং ছদনং বন্ধনং, উপক্কিলেসো অনুসযো পরিযুট্ঠানং লতা ৰেৰিচ্ছং, দুক্খমূলং দুক্খনিদানং দুক্খপ্পভৰো মারপাসো মারবল়িসং মারৰিসযো, তণ্হানদী তণ্হাজালং তণ্হাগদ্দুলং তণ্হাসমুদ্দো অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং।
ৰিসত্তিকাতি। কেনট্ঠেন ৰিসত্তিকা? ৰিসতাতি ৰিসত্তিকা; ৰিসালাতি ৰিসত্তিকা; ৰিসটাতি ৰিসত্তিকা; ৰিসক্কতীতি ৰিসত্তিকা; ৰিসংহরতীতি ৰিসত্তিকা; ৰিসংৰাদিকাতি ৰিসত্তিকা; ৰিসমূলাতি ৰিসত্তিকা; ৰিসফলাতি ৰিসত্তিকা; ৰিসপরিভোগোতি ৰিসত্তিকা; ৰিসালা ৰা পন সা তণ্হা রূপে সদ্দে গন্ধে রসে ফোট্ঠব্বে, কুলে গণে আৰাসে লাভে যসে, পসংসায সুখে চীৰরে পিণ্ডপাতে সেনাসনে গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারে, কামধাতুযা রূপধাতুযা অরূপধাতুযা, কামভৰে রূপভৰে অরূপভৰে, সঞ্ঞাভৰে অসঞ্ঞাভৰে নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাভৰে, একৰোকারভৰে চতুৰোকারভৰে পঞ্চৰোকারভৰে, অতীতে অনাগতে পচ্চুপ্পন্নে, দিট্ঠসুতমুতৰিঞ্ঞাতব্বেসু ধম্মেসু ৰিসটা ৰিত্থতাতি ৰিসত্তিকা।
লোকেতি অপাযলোকে মনুস্সলোকে দেৰলোকে, খন্ধলোকে ধাতুলোকে আযতনলোকে। সতোতি চতূহি কারণেহি সতো – কাযে কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানং ভাৰেন্তো সতো, ৰেদনাসু…পে॰… চিত্তে… ধম্মেসু ধম্মানুপস্সনাসতিপট্ঠানং ভাৰেন্তো সতো।
অপরেহিপি চতূহি কারণেহি সতো – অসতিপরিৰজ্জনায সতো, সতিকরণীযানং ধম্মানং কতত্তা সতো, সতিপরিবন্ধানং ধম্মানং হতত্তা সতো, সতিনিমিত্তানং ধম্মানং অসম্মুট্ঠত্তা সতো।
অপরেহিপি চতূহি কারণেহি সতো – সতিযা সমন্নাগতত্তা সতো, সতিযা ৰসিতত্তা সতো, সতিযা পাগুঞ্ঞতায সতো, সতিযা অপচ্চোরোহণতায অপচ্চোরোপনতায (সী॰) সতো।
অপরেহিপি চতূহি কারণেহি সতো – সত্তত্তা সতো, সন্তত্তা সতো, সমিতত্তা সতো, সন্তধম্মসমন্নাগতত্তা সতো। বুদ্ধানুস্সতিযা সতো, ধম্মানুস্সতিযা সতো, সঙ্ঘানুস্সতিযা সতো, সীলানুস্সতিযা সতো, চাগানুস্সতিযা সতো, দেৰতানুস্সতিযা সতো, আনাপানস্সতিযা সতো, মরণস্সতিযা সতো, কাযগতাসতিযা সতো, উপসমানুস্সতিযা সতো। যা সতি অনুস্সতি পটিস্সতি সতি সরণতা ধারণতা অপিলাপনতা অসম্মুস্সনতা সতি সতিন্দ্রিযং সতিবলং সম্মাসতি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো একাযনমগ্গো, অযং ৰুচ্চতি সতি। ইমায সতিযা উপেতো হোতি সমুপেতো উপগতো সমুপগতো উপপন্নো সমুপপন্নো সমন্নাগতো, সো ৰুচ্চতি সতো।
সোমং ৰিসত্তিকং লোকে, সতো সমতিৰত্ততীতি। লোকে ৰা সা ৰিসত্তিকা, লোকে ৰা তং ৰিসত্তিকং সতো তরতি উত্তরতি পতরতি সমতিক্কমতি ৰীতিৰত্ততীতি – সোমং ৰিসত্তিকং লোকে, সতো সমতিৰত্ততি।
তেনাহ ভগৰা –
‘‘যো কামে পরিৰজ্জেতি, সপ্পস্সেৰ পদা সিরো।
সোমং ৰিসত্তিকং লোকে, সতো সমতিৰত্ততী’’তি॥
৪.
খেত্তং ৰত্থুং হিরঞ্ঞং ৰা, গৰাস্সং দাসপোরিসং।
থিযো বন্ধূ পুথু কামে, যো নরো অনুগিজ্ঝতি॥
খেত্তং ৰত্থুং হিরঞ্ঞং ৰাতি। খেত্তন্তি সালিক্খেত্তং ৰীহিক্খেত্তং মুগ্গক্খেত্তং মাসক্খেত্তং যৰক্খেত্তং গোধুমক্খেত্তং তিলক্খেত্তং। ৰত্থুন্তি ঘরৰত্থুং কোট্ঠকৰত্থুং পুরেৰত্থুং পচ্ছাৰত্থুং আরামৰত্থুং ৰিহারৰত্থুং। হিরঞ্ঞন্তি হিরঞ্ঞং ৰুচ্চতি কহাপণোতি – খেত্তং ৰত্থুং হিরঞ্ঞং ৰা।
গৰাস্সং দাসপোরিসন্তি। গৰন্তি গৰা গাৰো (ক॰) ৰুচ্চন্তি। অস্সাতি পসুকাদযো ৰুচ্চন্তি। দাসাতি চত্তারো দাসা – অন্তোজাতকো দাসো, ধনক্কীতকো দাসো, সামং ৰা দাসব্যং উপেতি, অকামকো ৰা দাসৰিসযং উপেতি।
‘‘আমায দাসাপি ভৰন্তি হেকে, ধনেন কীতাপি ভৰন্তি দাসা।
সামঞ্চ একে উপযন্তি দাস্যং, ভযাপনুণ্ণাপি ভৰন্তি দাসা’’তি॥
পুরিসাতি তযো পুরিসা – ভতকা, কম্মকরা, উপজীৰিনোতি – গৰাস্সং দাসপোরিসং।
থিযো বন্ধূ পুথু কামেতি। থিযোতি ইত্থিপরিগ্গহো ৰুচ্চতি। বন্ধূতি চত্তারো বন্ধূ – ঞাতিবন্ধৰাপি বন্ধু, গোত্তবন্ধৰাপি বন্ধু, মন্তবন্ধৰাপি বন্ধু, সিপ্পবন্ধৰাপি বন্ধু। পুথু কামেতি বহূ কামে। এতে পুথু কামা মনাপিকা রূপা…পে॰… মনাপিকা ফোট্ঠব্বাতি – থিযো বন্ধূ পুথু কামে।
যো নরো অনুগিজ্ঝতীতি। যোতি যো যাদিসো যথাযুত্তো যথাৰিহিতো যথাপকারো যংঠানপ্পত্তো যংধম্মসমন্নাগতো খত্তিযো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা ৰেস্সো ৰা সুদ্দো ৰা গহট্ঠো ৰা পব্বজিতো ৰা দেৰো ৰা মনুস্সো ৰা। নরোতি সত্তো নরো মানৰো পোসো পুগ্গলো জীৰো জাগু জন্তু ইন্দগু মনুজো। অনুগিজ্ঝতীতি কিলেসকামেন ৰত্থুকামেসু গিজ্ঝতি অনুগিজ্ঝতি পলিগিজ্ঝতি পলিবজ্ঝতীতি – যো নরো অনুগিজ্ঝতি।
তেনাহ ভগৰা –
‘‘খেত্তং ৰত্থুং হিরঞ্ঞং ৰা, গৰাস্সং দাসপোরিসং।
থিযো বন্ধূ পুথু কামে, যো নরো অনুগিজ্ঝতী’’তি॥
৫.
অবলা নং বলীযন্তি, মদ্দন্তে নং পরিস্সযা।
ততো নং দুক্খমন্ৰেতি, নাৰং ভিন্নমিৰোদকং॥
অবলা নং বলীযন্তীতি। অবলাতি অবলা কিলেসা দুব্বলা অপ্পবলা অপ্পথামকা হীনা নিহীনা ( ) (পরিহীনা) (সী॰ স্যা॰) ওমকা লামকা ছতুক্কা পরিত্তা। তে কিলেসা তং পুগ্গলং সহন্তি পরিসহন্তি অভিভৰন্তি অজ্ঝোত্থরন্তি পরিযাদিযন্তি মদ্দন্তীতি, এৰম্পি অবলা নং বলীযন্তি। অথ ৰা, অবলং পুগ্গলং দুব্বলং অপ্পবলং অপ্পথামকং হীনং নিহীনং ওমকং লামকং ছতুক্কং পরিত্তং, যস্স নত্থি সদ্ধাবলং ৰীরিযবলং সতিবলং সমাধিবলং পঞ্ঞাবলং হিরিবলং ওত্তপ্পবলং । তে কিলেসা তং পুগ্গলং সহন্তি পরিসহন্তি অভিভৰন্তি অজ্ঝোত্থরন্তি পরিযাদিযন্তি মদ্দন্তীতি – এৰম্পি অবলা নং বলীযন্তীতি।
মদ্দন্তে নং পরিস্সযাতি। দ্ৰে পরিস্সযা – পাকটপরিস্সযা চ পটিচ্ছন্নপরিস্সযা চ। কতমে পাকটপরিস্সযা? সীহা ব্যগ্ঘা দীপী অচ্ছা তরচ্ছা কোকা মহিংসা মহিসা (সী॰ স্যা॰) হত্থী অহিৰিচ্ছিকা সতপদী, চোরা ৰা অস্সু মানৰা ৰা কতকম্মা ৰা অকতকম্মা ৰা, চক্খুরোগো সোতরোগো ঘানরোগো জিৰ্হারোগো কাযরোগো সীসরোগো কণ্ণরোগো মুখরোগো দন্তরোগো, কাসো সাসো পিনাসো ডাহো জরো, কুচ্ছিরোগো মুচ্ছা পক্খন্দিকা সূলা ৰিসূচিকা, কুট্ঠং গণ্ডো কিলাসো সোসো অপমারো, দদ্দু কণ্ডু কচ্ছু রখসা রক্খসা (ক॰) ৰিতচ্ছিকা লোহিতপিত্তং, মধুমেহো অংসা পিল়কা ভগন্দলা, পিত্তসমুট্ঠানা আবাধা সেম্হসমুট্ঠানা আবাধা ৰাতসমুট্ঠানা আবাধা সন্নিপাতিকা আবাধা উতুপরিণামজা আবাধা ৰিসমপরিহারজা আবাধা, ওপক্কমিকা আবাধা কম্মৰিপাকজা আবাধা, সীতং উণ্হং জিঘচ্ছা পিপাসা উচ্চারো পস্সাৰো ডংসমকসৰাতাতপসরীসপসম্ফস্সা ইতি ৰা – ইমে ৰুচ্চন্তি পাকটপরিস্সযা।
কতমে পটিচ্ছন্নপরিস্সযা? কাযদুচ্চরিতং ৰচীদুচ্চরিতং মনোদুচ্চরিতং , কামচ্ছন্দনীৰরণং ব্যাপাদনীৰরণং থিনমিদ্ধনীৰরণং উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চনীৰরণং ৰিচিকিচ্ছানীৰরণং, রাগো দোসো মোহো কোধো উপনাহো মক্খো পল়াসো ইস্সা মচ্ছরিযং, মাযা সাঠেয্যং থম্ভো সারম্ভো মানো অতিমানো মদো পমাদো, সব্বে কিলেসা সব্বে দুচ্চরিতা সব্বে দরথা সব্বে পরিল়াহা সব্বে সন্তাপা সব্বাকুসলাভিসঙ্খারা – ইমে ৰুচ্চন্তি পটিচ্ছন্নপরিস্সযা।
পরিস্সযাতি কেনট্ঠেন পরিস্সযা? পরিসহন্তীতি পরিস্সযা, পরিহানায সংৰত্তন্তীতি পরিস্সযা, তত্রাসযাতি পরিস্সযা। কথং পরিসহন্তীতি পরিস্সযা? তে পরিস্সযা তং পুগ্গলং সহন্তি পরিসহন্তি অভিভৰন্তি অজ্ঝোত্থরন্তি পরিযাদিযন্তি মদ্দন্তি। এৰং পরিসহন্তীতি পরিস্সযা। কথং পরিহানায সংৰত্তন্তীতি পরিস্সযা? তে পরিস্সযা কুসলানং ধম্মানং অন্তরাযায পরিহানায সংৰত্তন্তি। কতমেসং কুসলানং ধম্মানং? সম্মাপটিপদায অনুলোমপটিপদায অপচ্চনীকপটিপদায অৰিরুদ্ধপটিপদায অন্ৰত্থপটিপদায ধম্মানুধম্মপটিপদায, সীলেসু পরিপূরিকারিতায ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারতায ভোজনে মত্তঞ্ঞুতায, জাগরিযানুযোগস্স সতিসম্পজঞ্ঞস্স, চতুন্নং সতিপট্ঠানানং ভাৰনানুযোগস্স চতুন্নং সম্মপ্পধানানং ভাৰনানুযোগস্স চতুন্নং ইদ্ধিপাদানং ভাৰনানুযোগস্স, পঞ্চন্নং ইন্দ্রিযানং ভাৰনানুযোগস্স পঞ্চন্নং বলানং ভাৰনানুযোগস্স, সত্তন্নং বোজ্ঝঙ্গানং ভাৰনানুযোগস্স অরিযস্স অট্ঠঙ্গিকস্স মগ্গস্স ভাৰনানুযোগস্স – ইমেসং কুসলানং ধম্মানং অন্তরাযায পরিহানায সংৰত্তন্তি। এৰং পরিহানায সংৰত্তন্তীতি – পরিস্সযা।
কথং তত্রাসযাতি পরিস্সযা? তত্থেতে পাপকা অকুসলা ধম্মা উপ্পজ্জন্তি অত্তভাৰসন্নিস্সযা। যথা বিলে বিলাসযা পাণা সযন্তি, দকে দকাসযা পাণা সযন্তি, ৰনে ৰনাসযা পাণা সযন্তি, রুক্খে রুক্খাসযা পাণা সযন্তি, এৰমেৰ তত্থেতে পাপকা অকুসলা ধম্মা উপ্পজ্জন্তি অত্তভাৰসন্নিস্সযা। এৰম্পি তত্রাসযাতি – পরিস্সযা।
ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা –
‘‘সান্তেৰাসিকো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সাচরিযকো দুক্খং ন ফাসু ৰিহরতি। কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সান্তেৰাসিকো সাচরিযকো দুক্খং ন ফাসু ৰিহরতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো চক্খুনা রূপং দিস্ৰা উপ্পজ্জন্তি যে পাপকা অকুসলা ধম্মা সরসঙ্কপ্পা সঞ্ঞোজনিযা, ত্যস্স অন্তো ৰসন্তি অন্ৰাসৰন্তি পাপকা অকুসলা ধম্মাতি – তস্মা সান্তেৰাসিকোতি ৰুচ্চতি। তে নং সমুদাচরন্তি। সমুদাচরন্তি নং পাপকা অকুসলা ধম্মাতি – তস্মা সাচরিযকোতি ৰুচ্চতি।
‘‘পুন চপরং , ভিক্খৰে, ভিক্খুনো সোতেন সদ্দং সুত্ৰা, ঘানেন গন্ধং ঘাযিত্ৰা, জিৰ্হায রসং সাযিত্ৰা, কাযেন ফোট্ঠব্বং ফুসিত্ৰা, মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞায উপ্পজ্জন্তি যে পাপকা অকুসলা ধম্মা সরসঙ্কপ্পা সঞ্ঞোজনিযা, ত্যস্স অন্তো ৰসন্তি অন্ৰাসৰন্তি পাপকা অকুসলা ধম্মাতি – তস্মা সান্তেৰাসিকোতি ৰুচ্চতি। তে নং সমুদাচরন্তি। সমুদাচরন্তি নং পাপকা অকুসলা ধম্মাতি – তস্মা সাচরিযকোতি ৰুচ্চতি। এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সান্তেৰাসিকো সাচরিযকো দুক্খং ন ফাসু ৰিহরতী’’তি। এৰম্পি তত্রাসযাতি – পরিস্সযা।
ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা –
‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, অন্তরামলা – অন্তরাঅমিত্তা অন্তরাসপত্তা অন্তরাৰধকা অন্তরাপচ্চত্থিকা। কতমে তযো? লোভো, ভিক্খৰে, অন্তরামলং অন্তরামলো (স্যা॰) অন্তরাঅমিত্তো অন্তরাসপত্তো অন্তরাৰধকো অন্তরাপচ্চত্থিকো। দোসো…পে॰… মোহো, ভিক্খৰে, অন্তরামলং অন্তরাঅমিত্তো অন্তরাসপত্তো অন্তরাৰধকো অন্তরাপচ্চত্থিকো। ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো অন্তরামলা – অন্তরাঅমিত্তা অন্তরাসপত্তা অন্তরাৰধকা অন্তরাপচ্চত্থিকা।
‘‘অনত্থজননো লোভো, লোভো চিত্তপ্পকোপনো।
ভযমন্তরতো জাতং, তং জনো নাৰবুজ্ঝতি॥
‘‘লুদ্ধো অত্থং ন জানাতি, লুদ্ধো ধম্মং ন পস্সতি।
অন্ধন্তমং অন্ধতমং (স্যা॰ ক॰) তদা হোতি, যং লোভো সহতে নরং॥
‘‘অনত্থজননো দোসো, দোসো চিত্তপ্পকোপনো।
ভযমন্তরতো জাতং, তং জনো নাৰবুজ্ঝতি॥
‘‘কুদ্ধো অত্থং ন জানাতি, কুদ্ধো ধম্মং ন পস্সতি।
অন্ধন্তমং তদা হোতি, যং দোসো সহতে নরং॥
‘‘অনত্থজননো মোহো, মোহো চিত্তপ্পকোপনো।
ভযমন্তরতো জাতং, তং জনো নাৰবুজ্ঝতি॥
‘‘মূল়্হো অত্থং ন জানাতি, মূল়্হো ধম্মং ন পস্সতি।
অন্ধন্তমং তদা হোতি, যং মোহো সহতে নর’’ন্তি॥
এৰম্পি তত্রাসযাতি – পরিস্সযা।
ৰুত্তম্পি হেতং ভগৰতা – ‘‘তযো খো, মহারাজ, পুরিসস্স ধম্মা অজ্ঝত্তং উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জন্তি, অহিতায দুক্খায অফাসুৰিহারায। কতমে তযো? লোভো খো, মহারাজ, পুরিসস্স ধম্মো অজ্ঝত্তং উপ্পজ্জমানো উপ্পজ্জতি, অহিতায দুক্খায অফাসুৰিহারায। দোসো খো, মহারাজ…পে॰… মোহো খো, মহারাজ, পুরিসস্স ধম্মো অজ্ঝত্তং উপ্পজ্জমানো উপ্পজ্জতি, অহিতায দুক্খায অফাসুৰিহারায। ইমে খো, মহারাজ, তযো পুরিসস্স ধম্মা অজ্ঝত্তং উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জন্তি, অহিতায দুক্খায অফাসুৰিহারায।
‘‘লোভো দোসো চ মোহো চ, পুরিসং পাপচেতসং।
হিংসন্তি অত্তসম্ভূতা, তচসারংৰ সম্ফল’’ন্তি॥
এৰম্পি তত্রাসযাতি – পরিস্সযা।
ৰুত্তম্পি চেতং ভগৰতা –
‘‘রাগো চ দোসো চ ইতোনিদানা, অরতি রতি লোমহংসো ইতোজা।
ইতো সমুট্ঠায মনোৰিতক্কা, কুমারকা ধঙ্কমিৰোস্সজন্তী’’তি ধঙ্কমিৰোস্সজ্জন্তি (স্যা॰)॥
এৰম্পি তত্রাসযাতি – পরিস্সযা। মদ্দন্তে নং পরিস্সযাতি। তে পরিস্সযা তং পুগ্গলং সহন্তি পরিসহন্তি অভিভৰন্তি অজ্ঝোত্থরন্তি পরিযাদিযন্তি মদ্দন্তীতি – মদ্দন্তে নং পরিস্সযা।
ততো নং দুক্খমন্ৰেতীতি। ততোতি ততো ততো পরিস্সযতো তং পুগ্গলং দুক্খং অন্ৰেতি অনুগচ্ছতি অন্ৰাযিকং হোতি, জাতিদুক্খং অন্ৰেতি অনুগচ্ছতি অন্ৰাযিকং হোতি, জরাদুক্খং অন্ৰেতি অনুগচ্ছতি অন্ৰাযিকং হোতি, ব্যাধিদুক্খং অন্ৰেতি অনুগচ্ছতি অন্ৰাযিকং হোতি, মরণদুক্খং অন্ৰেতি অনুগচ্ছতি অন্ৰাযিকং হোতি, সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসদুক্খং অন্ৰেতি অনুগচ্ছতি অন্ৰাযিকং হোতি, নেরযিকং দুক্খং, তিরচ্ছানযোনিকং দুক্খং, পেত্তিৰিসযিকং দুক্খং অন্ৰেতি অনুগচ্ছতি অন্ৰাযিকং হোতি, মানুসিকং দুক্খং… গব্ভোক্কন্তিমূলকং দুক্খং… গব্ভে ঠিতিমূলকং দুক্খং… গব্ভা ৰুট্ঠানমূলকং দুক্খং… জাতস্সূপনিবন্ধকং দুক্খং… জাতস্স পরাধেয্যকং দুক্খং… অত্তূপক্কমং দুক্খং… পরূপক্কমং দুক্খং অন্ৰেতি অনুগচ্ছতি অন্ৰাযিকং হোতি, দুক্খদুক্খং অন্ৰেতি অনুগচ্ছতি অন্ৰাযিকং হোতি, সঙ্খারদুক্খং… ৰিপরিণামদুক্খং … চক্খুরোগো সোতরোগো ঘানরোগো জিৰ্হারোগো কাযরোগো সীসরোগো কণ্ণরোগো মুখরোগো দন্তরোগো, কাসো সাসো পিনাসো ডাহো জরো, কুচ্ছিরোগো মুচ্ছা পক্খন্দিকা সূলা ৰিসূচিকা, কুট্ঠং গণ্ডো কিলাসো সোসো অপমারো, দদ্দু কণ্ডু কচ্ছু রখসা ৰিতচ্ছিকা লোহিতপিত্তং, মধুমেহো অংসা পিল়কা ভগন্দলা পিত্তসমুট্ঠানা আবাধা সেম্হসমুট্ঠানা আবাধা ৰাতসমুট্ঠানা আবাধা সন্নিপাতিকা আবাধা উতুপরিণামজা আবাধা ৰিসমপরিহারজা আবাধা, ওপক্কমিকা আবাধা কম্মৰিপাকজা আবাধা, সীতং উণ্হং জিঘচ্ছা পিপাসা উচ্চারো পস্সাৰো ডংসমকসৰাতাতপসরীসপসম্ফস্সদুক্খং… মাতুমরণং দুক্খং… পিতুমরণং দুক্খং… ভাতুমরণং দুক্খং… ভগিনিমরণং দুক্খং… পুত্তমরণং দুক্খং… ধীতুমরণং দুক্খং … ঞাতিব্যসনং দুক্খং… ভোগব্যসনং দুক্খং… রোগব্যসনং দুক্খং… সীলব্যসনং দুক্খং… দিট্ঠিব্যসনং দুক্খং অন্ৰেতি অনুগচ্ছতি অন্ৰাযিকং হোতীতি – ততো নং দুক্খমন্ৰেতি।
নাৰং ভিন্নমিৰোদকন্তি। যথা ভিন্নং নাৰং দকমেসিং উদকদাযিতো (সী॰), উদকং অন্ৰাযিকং (স্যা॰) ততো ততো উদকং অন্ৰেতি অনুগচ্ছতি অন্ৰাযিকং হোতি, পুরতোপি উদকং অন্ৰেতি অনুগচ্ছতি অন্ৰাযিকং হোতি, পচ্ছতোপি… হেট্ঠতোপি… পস্সতোপি উদকং অন্ৰেতি অনুগচ্ছতি অন্ৰাযিকং হোতি; এৰমেৰ ততো ততো পরিস্সযতো তং পুগ্গলং দুক্খং অন্ৰেতি অনুগচ্ছতি অন্ৰাযিকং হোতি, জাতিদুক্খং অন্ৰেতি অনুগচ্ছতি অন্ৰাযিকং হোতি…পে॰… দিট্ঠিব্যসনং দুক্খং অন্ৰেতি অনুগচ্ছতি অন্ৰাযিকং হোতীতি – নাৰং ভিন্নমিৰোদকং।
তেনাহ ভগৰা –
‘‘অবলা নং বলীযন্তি, মদ্দন্তে নং পরিস্সযা।
ততো নং দুক্খমন্ৰেতি, নাৰং ভিন্নমিৰোদক’’ন্তি॥
৬.
তস্মা জন্তু সদা সতো, কামানি পরিৰজ্জযে।
তে পহায তরে ওঘং, নাৰং সিত্ৰাৰ পারগূ॥
তস্মা জন্তু সদা সতোতি। তস্মাতি তস্মা তংকারণা তংহেতু তপ্পচ্চযা তংনিদানা এতং আদীনৰং সম্পস্সমানো কামেসূতি – তস্মা। জন্তূতি সত্তো নরো মানৰো পোসো পুগ্গলো জীৰো জাগু জন্তু ইন্দগু মনুজো। সদাতি সদা সব্বদা সব্বকালং নিচ্চকালং ধুৰকালং সততং সমিতং অব্বোকিণ্ণং পোঙ্খানুপোঙ্খং উদকূমিকজাতং অৰীচি সন্ততি সহিতং ফস্সিতং ফুসিতং (সী॰ স্যা॰), পুরেভত্তং পচ্ছাভত্তং পুরিমযামং মজ্ঝিমযামং পচ্ছিমযামং, কাল়ে জুণ্হে ৰস্সে হেমন্তে গিম্হে, পুরিমে ৰযোখন্ধে মজ্ঝিমে ৰযোখন্ধে পচ্ছিমে ৰযোখন্ধে। সতোতি চতূহি কারণেহি সতো – কাযে কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানং ভাৰেন্তো সতো, ৰেদনাসু… চিত্তে… ধম্মেসু ধম্মানুপস্সনাসতিপট্ঠানং ভাৰেন্তো সতো। অপরেহি চতূহি কারণেহি সতো…পে॰… সো ৰুচ্চতি সতোতি – তস্মা জন্তু সদা সতো।
কামানি পরিৰজ্জযেতি। কামাতি উদ্দানতো দ্ৰে কামা – ৰত্থুকামা চ কিলেসকামা চ…পে॰… ইমে ৰুচ্চন্তি ৰত্থুকামা…পে॰… ইমে ৰুচ্চন্তি কিলেসকামা। কামানি পরিৰজ্জযেতি দ্ৰীহি কারণেহি কামে পরিৰজ্জেয্য – ৰিক্খম্ভনতো ৰা সমুচ্ছেদতো ৰা। কথং ৰিক্খম্ভনতো কামে পরিৰজ্জেয্য? ‘‘অট্ঠিকঙ্কলূপমা কামা অপ্পস্সাদট্ঠেনা’’তি পস্সন্তো ৰিক্খম্ভনতো কামে পরিৰজ্জেয্য, ‘‘মংসপেসূপমা কামা বহুসাধারণট্ঠেনা’’তি পস্সন্তো ৰিক্খম্ভনতো কামে পরিৰজ্জেয্য, ‘‘তিণুক্কূপমা কামা অনুদহনট্ঠেনা’’তি পস্সন্তো ৰিক্খম্ভনতো কামে পরিৰজ্জেয্য…পে॰… নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসমাপত্তিং ভাৰেন্তো ৰিক্খম্ভনতো কামে পরিৰজ্জেয্য। এৰং ৰিক্খম্ভনতো কামে পরিৰজ্জেয্য…পে॰… এৰং সমুচ্ছেদতো কামে পরিৰজ্জেয্যাতি – কামানি পরিৰজ্জযে।
তে পহায তরে ওঘন্তি। তেতি ৰত্থুকামে পরিজানিত্ৰা কিলেসকামে পহায পজহিত্ৰা ৰিনোদেত্ৰা ব্যন্তিং করিত্ৰা অনভাৰং গমিত্ৰা; কামচ্ছন্দনীৰরণং পহায পজহিত্ৰা ৰিনোদেত্ৰা ব্যন্তিং করিত্ৰা অনভাৰং গমিত্ৰা; ব্যাপাদনীৰরণং…পে॰… থিনমিদ্ধনীৰরণং… উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চনীৰরণং… ৰিচিকিচ্ছানীৰরণং পহায পজহিত্ৰা ৰিনোদেত্ৰা ব্যন্তিং করিত্ৰা অনভাৰং গমিত্ৰা কামোঘং ভৰোঘং দিট্ঠোঘং অৰিজ্জোঘং তরেয্য উত্তরেয্য পতরেয্য সমতিক্কমেয্য ৰীতিৰত্তেয্যাতি – তে পহায তরে ওঘং।
নাৰং সিত্ৰাৰ পারগূতি। যথা গরুকং নাৰং ভারিকং উদকং সিত্ৰা সিঞ্চিত্ৰা (সী॰ স্যা॰) ওসিঞ্চিত্ৰা ছড্ডেত্ৰা লহুকায নাৰায খিপ্পং লহুং অপ্পকসিরেনেৰ পারং গচ্ছেয্য; এৰমেৰ ৰত্থুকামে পরিজানিত্ৰা কিলেসকামে পহায পজহিত্ৰা ৰিনোদেত্ৰা ব্যন্তিং করিত্ৰা অনভাৰং গমিত্ৰা; কামচ্ছন্দনীৰরণং… ব্যাপাদনীৰরণং… থিনমিদ্ধনীৰরণং… উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চনীৰরণং… ৰিচিকিচ্ছানীৰরণং পহায পজহিত্ৰা ৰিনোদেত্ৰা ব্যন্তিং করিত্ৰা অনভাৰং গমিত্ৰা খিপ্পং লহুং অপ্পকসিরেনেৰ পারং গচ্ছেয্য। পারং ৰুচ্চতি অমতং নিব্বানং। যো সো সব্বসঙ্খারসমথো সব্বূপধিপটিনিস্সগ্গো তণ্হক্খযো ৰিরাগো নিরোধো নিব্বানং । পারং গচ্ছেয্যাতি – পারং অধিগচ্ছেয্য, পারং ফুসেয্য, পারং সচ্ছিকরেয্য। পারগূতি যোপি পারং গন্তুকামো সোপি পারগূ; যোপি পারং গচ্ছতি সোপি পারগূ; যোপি পারং গতো, সোপি পারগূ।
ৰুত্তম্পি হেতং ভগৰতা –
তিণ্ণো পারঙ্গতো থলে তিট্ঠতি ব্রাহ্মণোতি। ব্রাহ্মণোতি খো, ভিক্খৰে, অরহতো এতং অধিৰচনং। সো অভিঞ্ঞাপারগূ পরিঞ্ঞাপারগূ পহানপারগূ ভাৰনাপারগূ সচ্ছিকিরিযাপারগূ সমাপত্তিপারগূ। অভিঞ্ঞাপারগূ সব্বধম্মানং, পরিঞ্ঞাপারগূ সব্বদুক্খানং, পহানপারগূ সব্বকিলেসানং, ভাৰনাপারগূ চতুন্নং অরিযমগ্গানং, সচ্ছিকিরিযাপারগূ নিরোধস্স, সমাপত্তিপারগূ সব্বসমাপত্তীনং। সো ৰসিপ্পত্তো পারমিপ্পত্তো অরিযস্মিং সীলস্মিং, ৰসিপ্পত্তো পারমিপ্পত্তো অরিযস্মিং সমাধিস্মিং, ৰসিপ্পত্তো পারমিপ্পত্তো অরিযায পঞ্ঞায, ৰসিপ্পত্তো পারমিপ্পত্তো অরিযায ৰিমুত্তিযা। সো পারং গতো পারপ্পত্তো অন্তগতো অন্তপ্পত্তো কোটিগতো কোটিপ্পত্তো পরিযন্তগতো পরিযন্তপ্পত্তো ৰোসানগতো ৰোসানপ্পত্তো তাণগতো তাণপ্পত্তো লেণগতো লেণপ্পত্তো সরণগতো সরণপ্পত্তো অভযগতো অভযপ্পত্তো অচ্চুতগতো অচ্চুতপ্পত্তো অমতগতো অমতপ্পত্তো নিব্বানগতো নিব্বানপ্পত্তো। সো ৰুট্ঠৰাসো চিণ্ণচরণো গতদ্ধো গতদিসো গতকোটিকো পালিতব্রহ্মচরিযো উত্তমদিট্ঠিপ্পত্তো ভাৰিতমগ্গো পহীনকিলেসো পটিৰিদ্ধাকুপ্পো সচ্ছিকতনিরোধো, দুক্খং তস্স পরিঞ্ঞাতং, সমুদযো পহীনো, মগ্গো ভাৰিতো, নিরোধো সচ্ছিকতো, অভিঞ্ঞেয্যং অভিঞ্ঞাতং, পরিঞ্ঞেয্যং পরিঞ্ঞাতং, পহাতব্বং পহীনং, ভাৰেতব্বং ভাৰিতং, সচ্ছিকাতব্বং সচ্ছিকতং।
সো উক্খিত্তপলিঘো সংকিণ্ণপরিক্খো অব্বুল়্হেসিকো নিরগ্গল়ো অরিযো পন্নদ্ধজো পন্নভারো ৰিসঞ্ঞুত্তো পঞ্চঙ্গৰিপ্পহীনো ছল়ঙ্গসমন্নাগতো একারক্খো চতুরাপস্সেনো পনুণ্ণপচ্চেকসচ্চো সমৰযসট্ঠেসনো অনাৰিলসঙ্কপ্পো পস্সদ্ধকাযসঙ্খারো সুৰিমুত্তচিত্তো সুৰিমুত্তপঞ্ঞো কেৰলী ৰুসিতৰা উত্তমপুরিসো পরমপুরিসো পরমপত্তিপ্পত্তো। সো নেৰাচিনতি নেৰ আচিনাতি (সী॰ স্যা॰) নাপচিনতি , অপচিনিত্ৰা ঠিতো। নেৰ পজহতি ন উপাদিযতি, পজহিত্ৰা ঠিতো। নেৰ সংসিব্বতি নেৰ সিনেতি (সী॰), নেৰ ৰিসীনেতি (স্যা॰) ন উস্সিনেতি, ৰিসিনিত্ৰা ঠিতো। নেৰ ৰিধূপেতি ন সন্ধূপেতি, ৰিধূপেত্ৰা ঠিতো। অসেক্খেন সীলক্খন্ধেন সমন্নাগতত্তা ঠিতো। অসেক্খেন সমাধিক্খন্ধেন… অসেক্খেন পঞ্ঞাক্খন্ধেন… অসেক্খেন ৰিমুত্তিক্খন্ধেন… অসেক্খেন ৰিমুত্তিঞাণদস্সনক্খন্ধেন সমন্নাগতত্তা ঠিতো। সচ্চং সম্পটিপাদিযিত্ৰা ঠিতো। এজং সমতিক্কমিত্ৰা ঠিতো। কিলেসগ্গিং পরিযাদিযিত্ৰা ঠিতো, অপরিগমনতায ঠিতো, কটং সমাদায ঠিতো, মুত্তিপটিসেৰনতায ঠিতো, মেত্তায পারিসুদ্ধিযা ঠিতো, করুণায… মুদিতায… উপেক্খায পারিসুদ্ধিযা ঠিতো, অচ্চন্তপারিসুদ্ধিযা ঠিতো, অকম্মযতায অতম্মযতায (সী॰), অকম্মঞ্ঞতায (স্যা॰) পারিসুদ্ধিযা ঠিতো, ৰিমুত্তত্তা ঠিতো, সন্তুস্সিতত্তা ঠিতো, খন্ধপরিযন্তে ঠিতো, ধাতুপরিযন্তে ঠিতো, আযতনপরিযন্তে ঠিতো, গতিপরিযন্তে ঠিতো, উপপত্তিপরিযন্তে ঠিতো, পটিসন্ধিপরিযন্তে ঠিতো, (ভৰপরিযন্তে ঠিতো, সংসারপরিযন্তে ঠিতো ৰট্টপরিযন্তে ঠিতো, অন্তিমে ভৰে ঠিতো,) ( ) নত্থি সীহল়পোত্থকে অন্তিমে সমুস্সযে ঠিতো, অন্তিমদেহধরো অরহা।
‘‘তস্সাযং পচ্ছিমকো ভৰো, চরিমোযং সমুস্সযো।
জাতিমরণসংসারো, নত্থি তস্স পুনব্ভৰো’’তি॥
নাৰং সিত্ৰাৰ পারগূতি। তেনাহ ভগৰা –
‘‘তস্মা জন্তু সদা সতো, কামানি পরিৰজ্জযে।
তে পহায তরে ওঘং, নাৰং সিত্ৰাৰ পারগূ’’তি॥
কামসুত্তনিদ্দেসো পঠমো।