২. গুহট্ঠকসুত্তনিদ্দেসো
অথ
৭.
সত্তো গুহাযং বহুনাভিছন্নো, তিট্ঠং নরো মোহনস্মিং পগাল়্হো।
দূরে ৰিৰেকা হি তথাৰিধো সো, কামা হি লোকে ন হি সুপ্পহাযা॥
সত্তো গুহাযং বহুনাভিছন্নোতি। সত্তোতি হি খো ৰুত্তং, অপি চ গুহা তাৰ ৰত্তব্বা। গুহা ৰুচ্চতি কাযো। কাযোতি ৰা গুহাতি ৰা দেহোতি সত্তো গুহাযন্তি গুহাযং সত্তো ৰিসত্তো আসত্তো লগ্গো লগ্গিতো পলিবুদ্ধো। যথা ভিত্তিখিলে ৰা নাগদন্তে ৰা গণ্ডং সত্তং ৰিসত্তং আসত্তং লগ্গং লগ্গিতং পলিবুদ্ধং; এৰমেৰ গুহাযং সত্তো ৰিসত্তো আসত্তো লগ্গো লগ্গিতো পলিবুদ্ধো। ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা –
‘‘রূপে খো, রাধ, যো ছন্দো যো রাগো যা নন্দী যা তণ্হা যে উপযূপাদানা চেতসো বহুনাভিছন্নোতি বহুকেহি কিলেসেহি ছন্নো, রাগেন ছন্নো দোসেন ছন্নো মোহেন ছন্নো
তিট্ঠং নরো মোহনস্মিং পগাল়্হোতি তিট্ঠন্তো নরো রত্তো রাগৰসেন তিট্ঠতি, দুট্ঠো দোসৰসেন তিট্ঠতি, মূল়্হো মোহৰসেন তিট্ঠতি, ৰিনিবদ্ধো মানৰসেন তিট্ঠতি, পরামট্ঠো দিট্ঠিৰসেন তিট্ঠতি, ৰিক্খেপগতো উদ্ধচ্চৰসেন তিট্ঠতি, অনিট্ঠঙ্গতো ৰিচিকিচ্ছাৰসেন তিট্ঠতি, থামগতো অনুসযৰসেন তিট্ঠতি। এৰম্পি তিট্ঠং নরো।
ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, চক্খুৰিঞ্ঞেয্যা রূপা ইট্ঠা কন্তা মনাপা পিযরূপা কামূপসংহিতা রজনীযা, তঞ্চে ভিক্খু অভিনন্দতি অভিৰদতি
ৰুত্তঞ্হেতং
ৰুত্তম্পি হেতং ভগৰতা – ‘‘কবল়ীকারে চে, ভিক্খৰে, আহারে অত্থি রাগো অত্থি নন্দী অত্থি তণ্হা, পতিট্ঠিতং তত্থ ৰিঞ্ঞাণং ৰিরূল়্হং। যত্থ পতিট্ঠিতং ৰিঞ্ঞাণং ৰিরূল়্হং, অত্থি তত্থ নামরূপস্সাৰক্কন্তি। যত্থ অত্থি নামরূপস্সাৰক্কন্তি, অত্থি তত্থ সঙ্খারানং ৰুদ্ধি। যত্থ অত্থি সঙ্খারানং ৰুদ্ধি, অত্থি তত্থ আযতিং পুনব্ভৰাভিনিব্বত্তি। যত্থ অত্থি আযতিং পুনব্ভৰাভিনিব্বত্তি, অত্থি তত্থ আযতিং জাতিজরামরণং। যত্থ অত্থি আযতিং জাতিজরামরণং, সসোকং তং, ভিক্খৰে, সরজং সউপাযাসন্তি ৰদামী’’তি। এৰম্পি তিট্ঠং নরো।
‘‘ফস্সে চে, ভিক্খৰে, আহারে…পে॰… মনোসঞ্চেতনায চে, ভিক্খৰে, আহারে… ৰিঞ্ঞাণে চে, ভিক্খৰে, আহারে অত্থি রাগো অত্থি নন্দী অত্থি তণ্হা
মোহনস্মিং পগাল়্হোতি। মোহনা ৰুচ্চন্তি পঞ্চ কামগুণা। চক্খুৰিঞ্ঞেয্যা রূপা ইট্ঠা কন্তা মনাপা পিযরূপা কামূপসংহিতা রজনীযা; সোতৰিঞ্ঞেয্যা সদ্দা… ঘানৰিঞ্ঞেয্যা গন্ধা… জিৰ্হাৰিঞ্ঞেয্যা রসা… কাযৰিঞ্ঞেয্যা ফোট্ঠব্বা ইট্ঠা কন্তা মনাপা পিযরূপা কামূপসংহিতা রজনীযা। কিং কারণা মোহনা ৰুচ্চন্তি পঞ্চ কামগুণা? যেভুয্যেন দেৰমনুস্সা মোহনস্মিং পগাল়্হোতি মোহনস্মিং পগাল়্হো ওগাল়্হো অজ্ঝোগাল়্হো নিমুগ্গোতি – তিট্ঠং নরো মোহনস্মিং পগাল়্হো।
দূরে ৰিৰেকা হি তথাৰিধো সোতি। ৰিৰেকাতি তযো ৰিৰেকা – কাযৰিৰেকো, চিত্তৰিৰেকো, উপধিৰিৰেকো। কতমো কাযৰিৰেকো? ইধ ভিক্খু ৰিৰিত্তং সেনাসনং ভজতি অরঞ্ঞং রুক্খমূলং পব্বতং কন্দরং গিরিগুহং সুসানং ৰনপত্থং অব্ভোকাসং পলালপুঞ্জং। কাযেন ৰিৰিত্তো ৰিহরতি। সো একো গচ্ছতি, একো তিট্ঠতি, একো নিসীদতি, একো সেয্যং কপ্পেতি, একো গামং পিণ্ডায
কতমো
কতমো উপধিৰিৰেকো? উপধি ৰুচ্চন্তি কিলেসা চ খন্ধা চ অভিসঙ্খারা চ। উপধিৰিৰেকো ৰুচ্চতি অমতং নিব্বানং। যো সব্বসঙ্খারসমথো সব্বূপধিপটিনিস্সগ্গো তণ্হক্খযো ৰিরাগো নিরোধো নিব্বানং। অযং উপধিৰিৰেকো। কাযৰিৰেকো চ ৰিৰেকট্ঠকাযানং
দূরে ৰিৰেকা হীতি। যো সো এৰং গুহাযং সত্তো, এৰং বহুকেহি কিলেসেহি ছন্নো, এৰং মোহনস্মিং পগাল়্হো, সো কাযৰিৰেকাপি দূরে, চিত্তৰিৰেকাপি দূরে, উপধিৰিৰেকাপি দূরে ৰিদূরে সুৰিদূরে ন সন্তিকে ন সামন্তা অনাসন্নে ৰিৰেকট্ঠে তথাৰিধোতি তাদিসো তস্সণ্ঠিতো তপ্পকারো তপ্পটিভাগো যো সো মোহনস্মিং পগাল়্হোতি – দূরে ৰিৰেকা হি তথাৰিধো সো।
কামা হি লোকে ন হি সুপ্পহাযাতি। কামাতি উদ্দানতো দ্ৰে কামা – ৰত্থুকামা চ কিলেসকামা চ। কতমে ৰত্থুকামা? মনাপিকা রূপা মনাপিকা সদ্দা মনাপিকা গন্ধা মনাপিকা রসা মনাপিকা ফোট্ঠব্বা, অত্থরণা পাৰুরণা দাসিদাসা অজেল়কা কুক্কুটসূকরা হত্থিগৰাস্সৰল়ৰা, খেত্তং ৰত্থু হিরঞ্ঞং
কতমে
‘‘অদ্দসং কাম তে মূলং, সঙ্কপ্পা কাম জাযসি।
ন তং সঙ্কপ্পযিস্সামি, এৰং কাম ন হোহিসী’’তি॥ –
ইমে ৰুচ্চন্তি কিলেসকামা। লোকেতি কামা হি লোকে ন হি সুপ্পহাযাতি। কামা হি লোকে দুপ্পহাযা দুচ্চজ্জা দুপ্পরিচ্চজ্জা দুন্নিম্মদযা দুন্নিৰেঠযা দুব্বিনিৰেঠযা দুত্তরা দুপ্পতরা দুস্সমতিক্কমা দুব্বিনিৰত্তাতি – কামা হি লোকে ন হি সুপ্পহাযা।
তেনাহ ভগৰা –
‘‘সত্তো গুহাযং বহুনাভিছন্নো, তিট্ঠং নরো মোহনস্মিং পগাল়্হো।
দূরে ৰিৰেকা হি তথাৰিধো সো, কামা হি লোকে ন হি সুপ্পহাযা’’তি॥
৮.
ইচ্ছানিদানা ভৰসাতবদ্ধা, তে দুপ্পমুঞ্চা ন হি অঞ্ঞমোক্খা।
পচ্ছা পুরে ৰাপি অপেক্খমানা, ইমে ৰ কামে পুরিমে ৰ জপ্পং॥
ইচ্ছানিদানা ভৰসাতবদ্ধাতি। ইচ্ছা ৰুচ্চতি তণ্হা। যো রাগো সারাগো অনুনযো অনুরোধো নন্দী নন্দিরাগো, চিত্তস্স সারাগো ইচ্ছা মুচ্ছা অজ্ঝোসানং গেধো পলিগেধো সঙ্গো পঙ্কো, এজা মাযা জনিকা সঞ্জননী সিব্বিনী জালিনী সরিতা ৰিসত্তিকা, সুত্তং ৰিসটা আযূহিনী দুতিযা পণিধি ভৰনেত্তি, ৰনং ৰনথো সন্ধৰো স্নেহো অপেক্খা পটিবন্ধু, আসা আসীসনা আসীসিতত্তং, রূপাসা সদ্দাসা গন্ধাসা রসাসা ফোট্ঠব্বাসা, লাভাসা ধনাসা পুত্তাসা জীৰিতাসা ইচ্ছানিদানাতি ইচ্ছানিদানকা ইচ্ছাহেতুকা ইচ্ছাপচ্চযা ইচ্ছাকারণা ইচ্ছাপভৰাতি – ইচ্ছানিদানা।
ভৰসাতবদ্ধাতি। একং ভৰসাতং – সুখা ৰেদনা। দ্ৰে ভৰসাতানি – সুখা চ ৰেদনা ইট্ঠঞ্চ ৰত্থু। তীণি ভৰসাতানি – যোব্বঞ্ঞং, আরোগ্যং, জীৰিতং। চত্তারি ভৰসাতানি – লাভো, যসো, পসংসা, সুখং। পঞ্চ ভৰসাতানি – মনাপিকা রূপা, মনাপিকা সদ্দা, মনাপিকা গন্ধা, মনাপিকা রসা, মনাপিকা ফোট্ঠব্বা। ছ ভৰসাতানি – চক্খুসম্পদা, সোতসম্পদা, ঘানসম্পদা, জিৰ্হাসম্পদা, কাযসম্পদা, মনোসম্পদা। ভৰসাতবদ্ধা, সুখায ৰেদনায সাতবদ্ধা, ইট্ঠস্মিং ৰত্থুস্মিং বদ্ধা, যোব্বঞ্ঞে বদ্ধা, আরোগ্যে বদ্ধা, জীৰিতে বদ্ধা, লাভে বদ্ধা, যসে বদ্ধা, পসংসাযং বদ্ধা, সুখে বদ্ধা
তে দুপ্পমুঞ্চা ন হি অঞ্ঞমোক্খাতি তে ৰা ভৰসাতৰত্থূ দুপ্পমুঞ্চা, সত্তা ৰা এত্তো দুম্মোচযা। কথং তে ভৰসাতৰত্থূ দুপ্পমুঞ্চা? সুখা ৰেদনা দুপ্পমুঞ্চা, ইট্ঠং ৰত্থু দুপ্পমুঞ্চং, যোব্বঞ্ঞং দুপ্পমুঞ্চং, আরোগ্যং দুপ্পমুঞ্চং, জীৰিতং দুপ্পমুঞ্চং, লাভো দুপ্পমুঞ্চো, যসো দুপ্পমুঞ্চো, পসংসা দুপ্পমুঞ্চা, সুখং দুপ্পমুঞ্চং, মনাপিকা রূপা দুপ্পমুঞ্চা, মনাপিকা সদ্দা… গন্ধা… রসা… ফোট্ঠব্বা দুপ্পমুঞ্চা, চক্খুসম্পদা দুপ্পমুঞ্চা, সোতঘানজিৰ্হাকাযমনোসম্পদা দুপ্পমুঞ্চা দুম্মোচযা দুপ্পমোচযা দুন্নিৰেঠযা দুব্বিনিৰেঠযা
কথং সত্তা এত্তো দুম্মোচযা? সুখায ৰেদনায সত্তা দুম্মোচযা, ইট্ঠস্মা ৰত্থুস্মা দুম্মোচযা, যোব্বঞ্ঞা দুম্মোচযা, আরোগ্যা দুম্মোচযা, জীৰিতা দুম্মোচযা, লাভা দুম্মোচযা, যসা দুম্মোচযা, পসংসায দুম্মোচযা, সুখা দুম্মোচযা
ন হি অঞ্ঞমোক্খাতি তে অত্তনা পলিপপলিপন্না ন সক্কোন্তি পরং পলিপপলিপন্নং উদ্ধরিতুং। ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘সো ৰত, চুন্দ, অত্তনা পলিপপলিপন্নো পরং পলিপপলিপন্নং উদ্ধরিস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। সো ৰত, চুন্দ, অত্তনা অদন্তো অৰিনীতো অপরিনিব্বুতো পরং দমেস্সতি ৰিনেস্সতি পরিনিব্বাপেস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’’তি। এৰম্পি ন হি অঞ্ঞমোক্খা।
অথ ৰা নত্থঞ্ঞো কোচি মোচেতা। তে যদি মুঞ্চেয্যুং, সকেন থামেন সকেন বলেন সকেন ৰীরিযেন সকেন পরক্কমেন সকেন পুরিসথামেন সকেন পুরিসবলেন সকেন পুরিসৰীরিযেন সকেন পুরিসপরক্কমেন অত্তনা সম্মাপটিপদং অনুলোমপটিপদং অপচ্চনীকপটিপদং অন্ৰত্থপটিপদং ধম্মানুধম্মপটিপদং পটিপজ্জমানা মুঞ্চেয্যুন্তি। এৰম্পি ন হি অঞ্ঞমোক্খা।
ৰুত্তম্পি হেতং ভগৰতা –
‘‘নাহং সহিস্সামি পমোচনায, কথংকথিং ধোতক কিঞ্চি লোকে।
ধম্মঞ্চ
এৰম্পি ন হি অঞ্ঞমোক্খা।
ৰুত্তম্পি হেতং ভগৰতা –
‘‘অত্তনাৰ
অত্তনা অকতং পাপং, অত্তনাৰ ৰিসুজ্ঝতি।
সুদ্ধী অসুদ্ধি পচ্চত্তং, নাঞ্ঞো অঞ্ঞং ৰিসোধযে’’তি॥
এৰম্পি ন হি অঞ্ঞমোক্খা।
ৰুত্তম্পি
পচ্ছা পুরে ৰাপি অপেক্খমানাতি। পচ্ছা ৰুচ্চতি অনাগতং, পুরে ৰুচ্চতি অতীতং। অপি চ অতীতং উপাদায অনাগতঞ্চ পচ্চুপ্পন্নঞ্চ পচ্ছা, অনাগতং উপাদায অতীতঞ্চ পচ্চুপ্পন্নঞ্চ পুরে। কথং পুরে অপেক্খং করোতি? ‘‘এৰংরূপো অহোসিং অতীতমদ্ধান’’ন্তি তত্থ নন্দিং সমন্নানেতি। ‘‘এৰংৰেদনো অহোসিং… এৰংসঞ্ঞো অহোসিং… এৰংসঙ্খারো
অথ ৰা ‘‘ইতি মে চক্খু অহোসি অতীতমদ্ধানং, ইতি রূপা’’তি – তত্থ ছন্দরাগপটিবদ্ধং হোতি ৰিঞ্ঞাণং। ছন্দরাগপটিবদ্ধত্তা ৰিঞ্ঞাণস্স তদভিনন্দতি। তদভিনন্দন্তো এৰম্পি পুরে অপেক্খং করোতি। ‘‘ইতি মে সোতং অহোসি অতীতমদ্ধানং, ইতি সদ্দা’’তি…পে॰… ‘‘ইতি মে ঘানং অহোসি অতীতমদ্ধানং, ইতি গন্ধা’’তি… ‘‘ইতি মে জিৰ্হা অহোসি অতীতমদ্ধানং, ইতি রসা’’তি… ‘‘ইতি মে কাযো অহোসি অতীতমদ্ধানং, ইতি ফোট্ঠব্বা’’তি… ‘‘ইতি মে মনো অহোসি অতীতমদ্ধানং, ইতি ধম্মা’’তি – তত্থ ছন্দরাগপটিবদ্ধং হোতি ৰিঞ্ঞাণং। ছন্দরাগপটিবদ্ধত্তা ৰিঞ্ঞাণস্স তদভিনন্দতি। তদভিনন্দন্তো এৰম্পি পুরে অপেক্খং করোতি।
অথ
কথং পচ্ছা অপেক্খং করোতি? ‘‘এৰংরূপো সিযং অনাগতমদ্ধান’’ন্তি তত্থ নন্দিং সমন্নানেতি। ‘‘এৰংৰেদনো সিযং… এৰংসঞ্ঞো সিযং… এৰংসঙ্খারো সিযং… এৰংৰিঞ্ঞাণো সিযং অনাগতমদ্ধান’’ন্তি তত্থ নন্দিং সমন্নানেতি। এৰম্পি পচ্ছা অপেক্খং করোতি।
অথ ৰা ‘‘ইতি মে চক্খু সিযা অনাগতমদ্ধানং, ইতি রূপা’’তি – অপ্পটিলদ্ধস্স পটিলাভায চিত্তং পণিদহতি। চেতসো পণিধানপচ্চযা তদভিনন্দতি। তদভিনন্দন্তো এৰম্পি পচ্ছা অপেক্খং করোতি। ‘‘ইতি
অথ ৰা ‘‘ইমিনাহং সীলেন ৰা ৰতেন ৰা তপেন ৰা ব্রহ্মচরিযেন ৰা দেৰো ৰা ভৰিস্সামি দেৰঞ্ঞতরো ৰা’’তি – অপ্পটিলদ্ধস্স পটিলাভায চিত্তং পণিদহতি। চেতসো পণিধানপচ্চযা তদভিনন্দতি। তদভিনন্দন্তো এৰম্পি পচ্ছা অপেক্খং করোতীতি – পচ্ছা পুরে ৰাপি অপেক্খমানা।
ইমে ৰ কামে পুরিমে ৰ জপ্পন্তি। ইমে ৰ কামেতি পচ্চুপ্পন্নে
তেনাহ ভগৰা –
‘‘ইচ্ছানিদানা ভৰসাতবদ্ধা, তে দুপ্পমুঞ্চা ন হি অঞ্ঞমোক্খা।
পচ্ছা পুরে ৰাপি অপেক্খমানা, ইমে ৰ কামে পুরিমে ৰ জপ্প’’ন্তি॥
৯.
কামেসু গিদ্ধা পসুতা পমূল়্হা, অৰদানিযা তে ৰিসমে নিৰিট্ঠা।
দুক্খূপনীতা পরিদেৰযন্তি, কিংসূ ভৰিস্সাম ইতো চুতাসে॥
কামেসু গিদ্ধা পসুতা পমূল়্হাতি। কামাতি উদ্দানতো দ্ৰে কামা – ৰত্থুকামা চ কিলেসকামা চ…পে॰… ইমে ৰুচ্চন্তি ৰত্থুকামা…পে॰… ইমে ৰুচ্চন্তি কিলেসকামা। গেধো ৰুচ্চতি তণ্হা। যো রাগো সারাগো…পে॰… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং। কিলেসকামেন ৰত্থুকামেসু রত্তা গিদ্ধা গধিতা মুচ্ছিতা অজ্ঝোসন্না
পসুতাতি যেপি কামে এসন্তি গৰেসন্তি পরিযেসন্তি, তচ্চরিতা তব্বহুলা তগ্গরুকা, তন্নিন্না তপ্পোণা তপ্পব্ভারা তদধিমুত্তা তদধিপতেয্যা, তেপি কামপসুতা। যেপি তণ্হাৰসেন রূপে এসন্তি গৰেসন্তি পরিযেসন্তি… সদ্দে… গন্ধে… রসে… ফোট্ঠব্বে…পে॰… পরিযেসন্তি তচ্চরিতা তব্বহুলা তগ্গরুকা, তন্নিন্না তপ্পোণা তপ্পব্ভারা তদধিমুত্তা তদধিপতেয্যা, তেপি কামপসুতা
পমূল়্হাতি যেভুয্যেন দেৰমনুস্সা পঞ্চসু কামগুণেসু মুয্হন্তি সম্মুয্হন্তি সম্পমুয্হন্তি মূল়্হা সম্মূল়্হা সম্পমূল়্হা অৰিজ্জায অন্ধীকতা আৰুতা
অৰদানিযা তে ৰিসমে নিৰিট্ঠাতি। অৰদানিযাতি অৰগচ্ছন্তীতিপি অৰদানিযা, মচ্ছরিনোপি ৰুচ্চন্তি অৰদানিযা, বুদ্ধানং সাৰকানং ৰচনং ব্যপ্পথং
তে ৰিসমে নিৰিট্ঠাতি ৰিসমে কাযকম্মে নিৰিট্ঠা, ৰিসমে ৰচীকম্মে নিৰিট্ঠা, ৰিসমে মনোকম্মে নিৰিট্ঠা, ৰিসমে পাণাতিপাতে নিৰিট্ঠা, ৰিসমে অদিন্নাদানে নিৰিট্ঠা, ৰিসমে কামেসুমিচ্ছাচারে নিৰিট্ঠা, ৰিসমে মুসাৰাদে নিৰিট্ঠা, ৰিসমায পিসুণায ৰাচায নিৰিট্ঠা
দুক্খূপনীতা পরিদেৰযন্তীতি। দুক্খূপনীতাতি দুক্খপ্পত্তা দুক্খসম্পত্তা দুক্খূপগতা, মারপ্পত্তা মারসম্পত্তা মারূপগতা, মরণপ্পত্তা মরণসম্পত্তা মরণূপগতা। পরিদেৰযন্তীতি লপন্তি লালপন্তি
কিংসূ ভৰিস্সাম ইতো চুতাসেতি ইতো চুতা কিং ভৰিস্সাম? নেরযিকা ভৰিস্সাম, তিরচ্ছানযোনিকা ভৰিস্সাম, পেত্তিৰিসযিকা ভৰিস্সাম, মনুস্সা ভৰিস্সাম, দেৰা ভৰিস্সাম, রূপী ভৰিস্সাম, অরূপী ভৰিস্সাম, সঞ্ঞী ভৰিস্সাম, অসঞ্ঞী ভৰিস্সাম, নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী ভৰিস্সাম, ‘‘ভৰিস্সাম নু খো মযং অনাগতমদ্ধানং, ননু খো ভৰিস্সাম অনাগতমদ্ধানং, কিং নু খো ভৰিস্সাম অনাগতমদ্ধানং, কথং নু খো ভৰিস্সাম অনাগতমদ্ধানং, কিং হুত্ৰা কিং ভৰিস্সাম নু খো মযং অনাগতমদ্ধান’’ন্তি সংসযপক্খন্দা ৰিমতিপক্খন্দা দ্ৰেল়্হকজাতা লপন্তি লালপন্তি, সোচন্তি কিলমন্তি পরিদেৰন্তি উরত্তাল়িং কন্দন্তি সম্মোহং আপজ্জন্তীতি – কিংসূ ভৰিস্সাম ইতো চুতাসে।
তেনাহ ভগৰা –
‘‘কামেসু
দুক্খূপনীতা পরিদেৰযন্তি, কিংসূ ভৰিস্সাম ইতো চুতাসে’’তি॥
১০.
তস্মা হি সিক্খেথ ইধেৰ জন্তু, যং কিঞ্চি জঞ্ঞা ৰিসমন্তি লোকে।
ন তস্স হেতূ ৰিসমং চরেয্য, অপ্পঞ্হিদং জীৰিতমাহু ধীরা॥
তস্মা হি সিক্খেথ ইধেৰ জন্তূতি। তস্মাতি তংকারণা সিক্খেথাতি তিস্সো সিক্খা – অধিসীলসিক্খা, অধিচিত্তসিক্খা, অধিপঞ্ঞাসিক্খা।
কতমা অধিসীলসিক্খা? ইধ ভিক্খু সীলৰা হোতি, পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো
কতমা অধিচিত্তসিক্খা? ইধ ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। পীতিযা চ ৰিরাগা উপেক্খকো চ ৰিহরতি সতো চ সম্পজানো সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেতি, যং তং অরিযা আচিক্খন্তি – ‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’তি ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা অদুক্খমসুখং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি – অযং অধিচিত্তসিক্খা।
কতমা
ইমা তিস্সো সিক্খাযো আৰজ্জন্তো সিক্খেয্য, জানন্তো সিক্খেয্য, পস্সন্তো সিক্খেয্য
ইধাতি ইমিস্সা দিট্ঠিযা ইমিস্সা খন্তিযা ইমিস্সা রুচিযা ইমস্মিং আদাযে ইমস্মিং ধম্মে ইমস্মিং ৰিনযে ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ইমস্মিং পাৰচনে ইমস্মিং ব্রহ্মচরিযে ইমস্মিং সত্থুসাসনে ইমস্মিং অত্তভাৰে ইমস্মিং মনুস্সলোকে – তেন ৰুচ্চতি ইধাতি। জন্তূতি সত্তো নরো…পে॰… মনুজোতি – তস্মা হি সিক্খেথ ইধেৰ জন্তু।
যং কিঞ্চি জঞ্ঞা ৰিসমন্তি লোকেতি। যং কিঞ্চীতি সব্বেন সব্বং ৰিসমন্তি জঞ্ঞাতি ৰিসমং কাযকম্মং ৰিসমন্তি জানেয্য, ৰিসমং ৰচীকম্মং ৰিসমন্তি জানেয্য, ৰিসমং মনোকম্মং ৰিসমন্তি জানেয্য, ৰিসমং পাণাতিপাতং ৰিসমোতি জানেয্য, ৰিসমং অদিন্নাদানং ৰিসমন্তি জানেয্য, ৰিসমং কামেসুমিচ্ছাচারং ৰিসমোতি জানেয্য, ৰিসমং মুসাৰাদং ৰিসমোতি জানেয্য, ৰিসমং পিসুণং ৰাচং ৰিসমাতি জানেয্য, ৰিসমং ফরুসং ৰাচং ৰিসমাতি জানেয্য, ৰিসমং সম্ফপ্পলাপং ৰিসমোতি জানেয্য, ৰিসমং অভিজ্ঝং ৰিসমাতি জানেয্য, ৰিসমং ব্যাপাদং ৰিসমোতি জানেয্য, ৰিসমং মিচ্ছাদিট্ঠিং ৰিসমাতি জানেয্য, ৰিসমে সঙ্খারে ৰিসমাতি জানেয্য, ৰিসমে পঞ্চ কামগুণে ৰিসমাতি জানেয্য, ৰিসমে পঞ্চ নীৰরণে ৰিসমাতি জানেয্য আজানেয্য ৰিজানেয্য পটিৰিজানেয্য পটিৰিজ্ঝেয্য। লোকেতি অপাযলোকে…পে॰… আযতনলোকেতি – যং কিঞ্চি জঞ্ঞা ৰিসমন্তি লোকে।
ন তস্স হেতূ ৰিসমং চরেয্যাতি। ৰিসমস্স কাযকম্মস্স হেতু ৰিসমং ন চরেয্য, ৰিসমস্স ৰচীকম্মস্স হেতু ৰিসমং ন চরেয্য, ৰিসমস্স মনোকম্মস্স হেতু ৰিসমং ন চরেয্য, ৰিসমস্স পাণাতিপাতস্স হেতু ৰিসমং ন চরেয্য, ৰিসমস্স অদিন্নাদানস্স হেতু ৰিসমং ন চরেয্য, ৰিসমস্স কামেসুমিচ্ছাচারস্স হেতু ৰিসমং
অপ্পঞ্হিদং জীৰিতমাহু ধীরাতি। জীৰিতন্তি আযু ঠিতি যপনা যাপনা ইরিযনা ৰত্তনা পালনা জীৰিতং জীৰিতিন্দ্রিযং। অপি চ, দ্ৰীহি কারণেহি অপ্পকং জীৰিতং – ঠিতিপরিত্ততায ৰা অপ্পকং জীৰিতং, সরসপরিত্ততায ৰা অপ্পকং জীৰিতং। কথং ঠিতিপরিত্ততায অপ্পকং জীৰিতং? অতীতে চিত্তক্খণে জীৰিত্থ, ন জীৰতি ন জীৰিস্সতি; অনাগতে চিত্তক্খণে জীৰিস্সতি, ন জীৰতি ন জীৰিত্থ; পচ্চুপ্পন্নে চিত্তক্খণে জীৰতি, ন জীৰিত্থ ন জীৰিস্সতি।
‘‘জীৰিতং অত্তভাৰো চ, সুখদুক্খা চ কেৰলা।
একচিত্তসমাযুত্তা, লহুসো ৰত্ততে খণো॥
‘‘চুল্লাসীতিসহস্সানি
নত্ৰেৰ তেপি জীৰন্তি, দ্ৰীহি চিত্তেহি সংযুতা॥
‘‘যে নিরুদ্ধা মরন্তস্স, তিট্ঠমানস্স ৰা ইধ।
সব্বেপি সদিসা খন্ধা, গতা অপ্পটিসন্ধিকা॥
‘‘অনন্তরা চ যে ভগ্গা
তদন্তরে নিরুদ্ধানং, ৰেসমং নত্থি লক্খণে॥
‘‘অনিব্বত্তেন ন জাতো, পচ্চুপ্পন্নেন জীৰতি।
চিত্তভগ্গা মতো লোকো, পঞ্ঞত্তি পরমত্থিযা॥
‘‘যথা নিন্না পৰত্তন্তি, ছন্দেন পরিণামিতা।
অচ্ছিন্নধারা ৰত্তন্তি, সল়াযতনপচ্চযা॥
‘‘অনিধানগতা
নিব্বত্তা যে চ
‘‘নিব্বত্তানঞ্চ
পলোকধম্মা তিট্ঠন্তি, পুরাণেহি অমিস্সিতা॥
‘‘অদস্সনতো আযন্তি, ভঙ্গা গচ্ছন্তি দস্সনং।
ৰিজ্জুপ্পাদোৰ আকাসে, উপ্পজ্জন্তি ৰযন্তি চা’’তি॥
এৰং ঠিতিপরিত্ততায অপ্পকং জীৰিতং।
কথং সরসপরিত্ততায অপ্পকং জীৰিতং? অস্সাসূপনিবন্ধং জীৰিতং, পস্সাসূপনিবন্ধং জীৰিতং, অস্সাসপস্সাসূপনিবন্ধং জীৰিতং, মহাভূতূপনিবন্ধং
‘‘ন চ কেনচি কোচি হাযতি, গন্ধব্বা চ ইমে হি সব্বসো।
পুরিমেহি পভাৰিকা ইমে, যেপি পভাৰিকা তে পুরে মতা।
পুরিমাপি চ পচ্ছিমাপি
এৰং সরসপরিত্ততায অপ্পকং জীৰিতং।
অপি চ চাতুমহারাজিকানং দেৰানং জীৰিতং উপাদায মনুস্সানং অপ্পকং জীৰিতং পরিত্তকং জীৰিতং থোকং
ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা –
‘‘অপ্পমিদং
‘‘অপ্পমাযু মনুস্সানং, হীল়েয্য নং সুপোরিসো।
চরেয্যাদিত্তসীসোৰ নত্থি মচ্চুস্সনাগমো॥
‘‘অচ্চযন্তি অহোরত্তা, জীৰিতং উপরুজ্ঝতি।
আযু খিয্যতি মচ্চানং, কুন্নদীনংৰ ওদক’’ন্তি॥
অপ্পঞ্হিদং জীৰিতমাহু ধীরাতি। ধীরাতি ধীরা, ধিতিমাতি ধীরা, ধিতিসম্পন্নাতি ধীরা, ধীকতপাপাতি ধীরা। ধী ৰুচ্চতি পঞ্ঞা। যা পঞ্ঞা পজাননা ৰিচযো পৰিচযো ধম্মৰিচযো
তেনাহ ভগৰা –
‘‘তস্মা হি সিক্খেথ ইধেৰ জন্তু, যং কিঞ্চি জঞ্ঞা ৰিসমন্তি লোকে।
ন তস্স হেতূ ৰিসমং চরেয্য, অপ্পঞ্হিদং জীৰিতমাহু ধীরা’’তি॥
১১.
পস্সামি লোকে পরিফন্দমানং, পজং ইমং তণ্হগতং ভৰেসু।
হীনা নরা মচ্চুমুখে লপন্তি, অৰীততণ্হাসে ভৰাভৰেসু॥
পস্সামি লোকে পরিফন্দমানন্তি। পস্সামীতি মংসচক্খুনাপি পস্সামি, দিব্বচক্খুনাপি পস্সামি, পঞ্ঞাচক্খুনাপি পস্সামি, বুদ্ধচক্খুনাপি পস্সামি, সমন্তচক্খুনাপি পস্সামি দক্খামি ওলোকেমি নিজ্ঝাযামি উপপরিক্খামি। লোকেতি অপাযলোকে মনুস্সলোকে দেৰলোকে খন্ধলোকে
পরিফন্দমানন্তি তণ্হাফন্দনায ফন্দমানং, দিট্ঠিফন্দনায ফন্দমানং, কিলেসফন্দনায ফন্দমানং, পযোগফন্দনায ফন্দমানং, ৰিপাকফন্দনায ফন্দমানং, দুচ্চরিতফন্দনায ফন্দমানং, রত্তং রাগেন ফন্দমানং, দুট্ঠং
পজং ইমং তণ্হগতং ভৰেসূতি। পজাতি সত্তাধিৰচনং। তণ্হাতি রূপতণ্হা, সদ্দতণ্হা, গন্ধতণ্হা, রসতণ্হা, ফোট্ঠব্বতণ্হা, ধম্মতণ্হা। তণ্হগতন্তি তণ্হাগতং তণ্হানুগতং তণ্হাযানুসটং তণ্হাযাসন্নং তণ্হায পাতিতং অভিভূতং পরিযাদিন্নচিত্তং ভৰেসূতি কামভৰে রূপভৰে অরূপভৰেতি – পজং ইমং তণ্হগতং ভৰেসু।
হীনা নরা মচ্চুমুখে লপন্তীতি। হীনা নরাতি হীনা নরা হীনেন কাযকম্মেন সমন্নাগতাতি হীনা নরা, হীনেন ৰচীকম্মেন সমন্নাগতাতি হীনা নরা, হীনেন মনোকম্মেন সমন্নাগতাতি হীনা নরা, হীনেন পাণাতিপাতেন সমন্নাগতাতি হীনা নরা, হীনেন অদিন্নাদানেন…পে॰… হীনেন কামেসুমিচ্ছাচারেন… হীনেন মুসাৰাদেন… হীনায পিসুণায ৰাচায… হীনায ফরুসায ৰাচায… হীনেন সম্ফপ্পলাপেন… হীনায অভিজ্ঝায… হীনেন ব্যাপাদেন… হীনায মিচ্ছাদিট্ঠিযা… হীনেহি সঙ্খারেহি… হীনেহি পঞ্চহি কামগুণেহি নীৰরণেহি… হীনায চেতনায… হীনায পত্থনায… হীনায পণিধিযা সমন্নাগতাতি হীনা নরা হীনা নিহীনা ওহীনা ওমকা লামকা ছতুক্কা পরিত্তাতি – হীনা নরা। মচ্চুমুখে লপন্তীতি। মচ্চুমুখেতি মারমুখে মরণমুখে, মচ্চুপ্পত্তা মচ্চুসম্পত্তা মচ্চূপাগতা, মারপ্পত্তা মারসম্পত্তা মারূপাগতা, মরণপ্পত্তা মরণসম্পত্তা মরণূপাগতা লপন্তি লালপন্তি সোচন্তি কিলমন্তি পরিদেৰন্তি উরত্তাল়িং কন্দন্তি সম্মোহং আপজ্জন্তীতি – হীনা নরা মচ্চুমুখে লপন্তি।
অৰীততণ্হাসে ভৰাভৰেসূতি। তণ্হাতি রূপতণ্হা…পে॰… ধম্মতণ্হা। ভৰাভৰেসূতি ভৰাভৰে কম্মভৰে পুনব্ভৰে কামভৰে
তেনাহ ভগৰা –
‘‘পস্সামি লোকে পরিফন্দমানং, পজং ইমং তণ্হগতং ভৰেসু।
হীনা নরা মচ্চুমুখে লপন্তি, অৰীততণ্হাসে ভৰাভৰেসূ’’তি॥
১২.
মমাযিতে পস্সথ ফন্দমানে, মচ্ছেৰ অপ্পোদকে খীণসোতে।
এতম্পি দিস্ৰা অমমো চরেয্য, ভৰেসু আসত্তিমকুব্বমানো॥
মমাযিতে পস্সথ ফন্দমানেতি। মমত্তাতি দ্ৰে মমত্তা – তণ্হামমত্তঞ্চ দিট্ঠিমমত্তঞ্চ। কতমং তণ্হামমত্তং? যাৰতা তণ্হাসঙ্খাতেন সীমকতং মরিযাদিকতং ওধিকতং পরিযন্তকতং পরিগ্গহিতং মমাযিতং। ইদং মমং, এতং মমং, এত্তকং মমং, এত্তাৰতা মমং, মম রূপা সদ্দা গন্ধা
কতমং দিট্ঠিমমত্তং? ৰীসতিৰত্থুকা সক্কাযদিট্ঠি, দসৰত্থুকা মিচ্ছাদিট্ঠি, দসৰত্থুকা অন্তগ্গাহিকা দিট্ঠি; যা এৰরূপা দিট্ঠি দিট্ঠিগতং দিট্ঠিগহনং মমাযিতে পস্সথ ফন্দমানেতি মমাযিতং ৰত্থুং অচ্ছেদসংকিনোপি ফন্দন্তি, অচ্ছিন্দন্তেপি ফন্দন্তি, অচ্ছিন্নেপি ফন্দন্তি, মমাযিতং ৰত্থুং ৰিপরিণামসংকিনোপি ফন্দন্তি, ৰিপরিণামন্তেপি ফন্দন্তি, ৰিপরিণতেপি ফন্দন্তি পফন্দন্তি সম্ফন্দন্তি ৰিপ্ফন্দন্তি ৰেধন্তি
মচ্ছেৰ অপ্পোদকে খীণসোতেতি। যথা মচ্ছা অপ্পোদকে পরিত্তোদকে
এতম্পি দিস্ৰা অমমো চরেয্যাতি। এতং আদীনৰং দিস্ৰা পস্সিত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা অমমো চরেয্যাতি মমত্তাতি দ্ৰে মমত্তা – তণ্হামমত্তঞ্চ দিট্ঠিমমত্তঞ্চ…পে॰… ইদং তণ্হামমত্তং…পে॰… ইদং দিট্ঠিমমত্তং। তণ্হামমত্তং পহায দিট্ঠিমমত্তং পটিনিস্সজ্জিত্ৰা চক্খুং অমমাযন্তো সোতং অমমাযন্তো ঘানং অমমাযন্তো জিৰ্হং অমমাযন্তো কাযং অমমাযন্তো মনং অমমাযন্তো রূপে… সদ্দে… গন্ধে… রসে… ফোট্ঠব্বে… ধম্মে… কুলং… গণং… আৰাসং… লাভং… যসং… পসংসং… সুখং… চীৰরং… পিণ্ডপাতং… সেনাসনং… গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং… কামধাতুং… রূপধাতুং… অরূপধাতুং… কামভৰং… রূপভৰং… অরূপভৰং… সঞ্ঞাভৰং… অসঞ্ঞাভৰং… নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাভৰং… একৰোকারভৰং… চতুৰোকারভৰং… পঞ্চৰোকারভৰং… অতীতং… অনাগতং… পচ্চুপ্পন্নং… দিট্ঠসুতমুতৰিঞ্ঞাতব্বে ধম্মে অমমাযন্তো অগণ্হন্তো অপরামসন্তো অনভিনিৰিসন্তো চরেয্য
ভৰেসু আসত্তিমকুব্বমানোতি। ভৰেসূতি কামভৰে রূপভৰে অরূপভৰে। আসত্তি ৰুচ্চতি তণ্হা। যো রাগো সারাগো…পে॰… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং। ভৰেসু আসত্তিমকুব্বমানোতি। ভৰেসু আসত্তিং অকুব্বমানো, ছন্দং পেমং রাগং খন্তিং অকুব্বমানো অজনযমানো অসঞ্জনযমানো অনিব্বত্তযমানো অনভিনিব্বত্তযমানোতি – ভৰেসু আসত্তিমকুব্বমানো।
তেনাহ ভগৰা –
‘‘মমাযিতে
এতম্পি দিস্ৰা অমমো চরেয্য, ভৰেসু আসত্তিমকুব্বমানো’’তি॥
১৩.
উভোসু অন্তেসু ৰিনেয্য ছন্দং, ফস্সং পরিঞ্ঞায অনানুগিদ্ধো।
যদত্তগরহী তদকুব্বমানো, ন লিম্পতী
উভোসু অন্তেসু ৰিনেয্য ছন্দন্তি। অন্তাতি ফস্সো একো অন্তো ফস্সসমুদযো দুতিযো অন্তো, অতীতো একো অন্তো অনাগতো দুতিযো অন্তো, সুখা ৰেদনা একো অন্তো দুক্খা ছন্দোতি যো কামেসু কামচ্ছন্দো কামরাগো কামনন্দী কামতণ্হা কামস্নেহো কামপরিল়াহো কামমুচ্ছা কামজ্ঝোসানং কামোঘো কামযোগো কামুপাদানং কামচ্ছন্দনীৰরণং। উভোসু অন্তেসু ৰিনেয্য ছন্দন্তি উভোসু অন্তেসু ছন্দং ৰিনেয্য পটিৰিনেয্য পজহেয্য ৰিনোদেয্য ব্যন্তিং করেয্য অনভাৰং গমেয্যাতি – উভোসু অন্তেসু ৰিনেয্য ছন্দং।
ফস্সং পরিঞ্ঞায অনানুগিদ্ধোতি। ফস্সোতি চক্খুসম্ফস্সো সোতসম্ফস্সো ঘানসম্ফস্সো জিৰ্হাসম্ফস্সো কাযসম্ফস্সো মনোসম্ফস্সো, অধিৰচনসম্ফস্সো, পটিঘসম্ফস্সো, সুখৰেদনীযো সম্ফস্সো দুক্খৰেদনীযো সম্ফস্সো অদুক্খমসুখৰেদনীযো সম্ফস্সো, কুসলো ফস্সো অকুসলো ফস্সো অব্যাকতো ফস্সো, কামাৰচরো ফস্সো রূপাৰচরো ফস্সো অরূপাৰচরো ফস্সো, সুঞ্ঞতো ফস্সো অনিমিত্তো ফস্সো অপ্পণিহিতো ফস্সো, লোকিযো ফস্সো লোকুত্তরো ফস্সো, অতীতো ফস্সো অনাগতো ফস্সো পচ্চুপ্পন্নো
ফস্সং পরিঞ্ঞাযাতি ফস্সং তীহি পরিঞ্ঞাহি পরিজানিত্ৰা – ঞাতপরিঞ্ঞায, তীরণপরিঞ্ঞায
কতমা তীরণপরিঞ্ঞা? এৰং ঞাতং কত্ৰা ফস্সং তীরেতি। অনিচ্চতো দুক্খতো রোগতো গণ্ডতো সল্লতো অঘতো আবাধতো পরতো পলোকতো ঈতিতো উপদ্দৰতো ভযতো উপসগ্গতো চলতো পভঙ্গুতো অধুৰতো অতাণতো অলেণতো অসরণতো রিত্ততো তুচ্ছতো সুঞ্ঞতো অনত্ততো আদীনৰতো ৰিপরিণামধম্মতো অসারকতো অঘমূলতো ৰধকতো ৰিভৰতো সাসৰতো সঙ্খততো মারামিসতো জাতিজরাব্যাধিমরণধম্মতো সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসধম্মতো সংকিলেসধম্মতো সমুদযতো অত্থঙ্গমতো অস্সাদতো আদীনৰতো নিস্সরণতো তীরেতি – অযং তীরণপরিঞ্ঞা।
কতমা ফস্সং পরিঞ্ঞাযাতি। ফস্সং ইমাহি তীহি পরিঞ্ঞাহি পরিজানিত্ৰা। অনানুগিদ্ধোতি। গেধো ৰুচ্চতি তণ্হা। যো রাগো সারাগো…পে॰… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং। যস্সেসো গেধো পহীনো সমুচ্ছিন্নো ৰূপসন্তো পটিপস্সদ্ধো অভব্বুপ্পত্তিকো ঞাণগ্গিনা দড্ঢো, সো ৰুচ্চতি অগিদ্ধো। সো রূপে অগিদ্ধো সদ্দে অগিদ্ধো গন্ধে অগিদ্ধো রসে অগিদ্ধো ফোট্ঠব্বে অগিদ্ধো কুলে… গণে… আৰাসে… লাভে… যসে… পসংসায… সুখে… চীৰরে… পিণ্ডপাতে… সেনাসনে… গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারে অগিদ্ধো
যদত্তগরহী তদকুব্বমানোতি। যদন্তি যং। অত্তগরহীতি দ্ৰীহি কারণেহি অত্তানং গরহতি – কতত্তা চ অকতত্তা চ। কথং কতত্তা চ অকতত্তা চ অত্তানং গরহতি? কতং মে ন লিম্পতী দিট্ঠসুতেসু ধীরোতি। লেপোতি দ্ৰে লেপা – তণ্হালেপো চ দিট্ঠিলেপো চ…পে॰… অযং তণ্হালেপো…পে॰… অযং দিট্ঠিলেপো। ধীরোতি পণ্ডিতো পঞ্ঞৰা বুদ্ধিমা ঞাণী
তেনাহ
‘‘উভোসু অন্তেসু ৰিনেয্য ছন্দং, ফস্সং পরিঞ্ঞায অনানুগিদ্ধো।
যদত্তগরহী তদকুব্বমানো, ন লিম্পতী দিট্ঠসুতেসু ধীরো’’তি॥
১৪.
সঞ্ঞং পরিঞ্ঞা ৰিতরেয্য ওঘং, পরিগ্গহেসু মুনি নোপলিত্তো।
অব্বূল়্হসল্লো চরমপ্পমত্তো, নাসীসতী লোকমিমং পরঞ্চ॥
সঞ্ঞং পরিঞ্ঞা ৰিতরেয্য ওঘন্তি। সঞ্ঞাতি কামসঞ্ঞা ব্যাপাদসঞ্ঞা ৰিহিংসাসঞ্ঞা নেক্খম্মসঞ্ঞা অব্যাপাদসঞ্ঞা অৰিহিংসাসঞ্ঞা রূপসঞ্ঞা সদ্দসঞ্ঞা গন্ধসঞ্ঞা রসসঞ্ঞা ফোট্ঠব্বসঞ্ঞা ধম্মসঞ্ঞা – যা এৰরূপা সঞ্ঞা সঞ্জাননা সঞ্জানিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি সঞ্ঞা। সঞ্ঞং পরিঞ্ঞাতি সঞ্ঞং তীহি পরিঞ্ঞাহি পরিজানিত্ৰা – ঞাতপরিঞ্ঞায, তীরণপরিঞ্ঞায, পহানপরিঞ্ঞায।
কতমা
কতমা তীরণপরিঞ্ঞা? এৰং ঞাতং কত্ৰা সঞ্ঞং তীরেতি। অনিচ্চতো দুক্খতো রোগতো গণ্ডতো সল্লতো অঘতো আবাধতো পরতো পলোকতো ঈতিতো উপদ্দৰতো ভযতো উপসগ্গতো চলতো পভঙ্গুতো…পে॰… সমুদযতো অত্থঙ্গমতো অস্সাদতো আদীনৰতো নিস্সরণতো তীরেতি – অযং তীরণপরিঞ্ঞা।
কতমা পহানপরিঞ্ঞা? এৰং তীরযিত্ৰা সঞ্ঞায ছন্দরাগং পজহতি ৰিনোদেতি অনভাৰং গমেতি। ৰুত্তম্পি হেতং ভগৰতা – ‘‘যো, ভিক্খৰে, সঞ্ঞায ছন্দরাগো, তং পজহথ। এৰং সা সঞ্ঞা পহীনা ভৰিস্সতি উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰং কতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা’’তি – অযং পহানপরিঞ্ঞা। সঞ্ঞং পরিঞ্ঞাতি সঞ্ঞং ইমাহি তীহি পরিঞ্ঞাহি পরিজানিত্ৰা। ৰিতরেয্য ওঘন্তি কামোঘং ভৰোঘং দিট্ঠোঘং অৰিজ্জোঘং তরেয্য উত্তরেয্য পতরেয্য সমতিক্কমেয্য ৰীতিৰত্তেয্যাতি – সঞ্ঞং পরিঞ্ঞা ৰিতরেয্য ওঘং।
পরিগ্গহেসু মুনি নোপলিত্তোতি। পরিগ্গহাতি দ্ৰে পরিগ্গহা – তণ্হাপরিগ্গহো মুনীতি। মোনং ৰুচ্চতি ঞাণং। যা পঞ্ঞা পজাননা…পে॰… অমোহো
কতমং কাযমোনেয্যং? তিৰিধকাযদুচ্চরিতানং পহানং কাযমোনেয্যং, তিৰিধং কাযসুচরিতং কাযমোনেয্যং, কাযারম্মণে ঞাণং কাযমোনেয্যং, কাযপরিঞ্ঞা কাযমোনেয্যং, পরিঞ্ঞাসহগতো মগ্গো কাযমোনেয্যং, কাযে ছন্দরাগস্স পহানং কাযমোনেয্যং, কাযসঙ্খারনিরোধো চতুত্থজ্ঝানসমাপত্তি কাযমোনেয্যং – ইদং কাযমোনেয্যং।
কতমং ৰচীমোনেয্যং? চতুব্বিধৰচীদুচ্চরিতানং পহানং ৰচীমোনেয্যং, চতুব্বিধং ৰচীসুচরিতং ৰচীমোনেয্যং, ৰাচারম্মণে ঞাণং ৰচীমোনেয্যং, ৰাচাপরিঞ্ঞা ৰচীমোনেয্যং, পরিঞ্ঞাসহগতো মগ্গো ৰচীমোনেয্যং, ৰাচায ছন্দরাগস্স পহানং ৰচীমোনেয্যং, ৰচীসঙ্খারনিরোধো দুতিযজ্ঝানসমাপত্তি ৰচীমোনেয্যং – ইদং ৰচীমোনেয্যং।
কতমং মনোমোনেয্যং? তিৰিধমনোদুচ্চরিতানং পহানং মনোমোনেয্যং, তিৰিধং মনোসুচরিতং মনোমোনেয্যং, চিত্তারম্মণে ঞাণং মনোমোনেয্যং, চিত্তপরিঞ্ঞা মনোমোনেয্যং, পরিঞ্ঞাসহগতো
‘‘কাযমুনিং ৰাচামুনিং, মনোমুনিমনাসৰং।
মুনিং মোনেয্যসম্পন্নং, আহু সব্বপ্পহাযিনং॥
‘‘কাযমুনিং ৰাচামুনিং, মনোমুনিমনাসৰং।
মুনিং মোনেয্যসম্পন্নং, আহু নিন্হাতপাপক’’ন্তি
ইমেহি তীহি মোনেয্যেহি ধম্মেহি সমন্নাগতা ছ মুনিনো
‘‘ন
যো চ তুলংৰ পগ্গয্হ, ৰরমাদায পণ্ডিতো॥
‘‘পাপানি পরিৰজ্জেতি, স মুনি তেন সো মুনি।
যো মুনাতি উভো লোকে, মুনি তেন পৰুচ্চতি॥
‘‘অসতঞ্চ সতঞ্চ ঞত্ৰা ধম্মং, অজ্ঝত্তং বহিদ্ধা চ সব্বলোকে।
দেৰমনুস্সেহি
লেপাতি দ্ৰে লেপা – তণ্হালেপো চ দিট্ঠিলেপো চ…পে॰… অযং তণ্হালেপো…পে॰… অযং দিট্ঠিলেপো। মুনি তণ্হালেপং পহায দিট্ঠিলেপং পটিনিস্সজ্জিত্ৰা পরিগ্গহেসু
অব্বূল়্হসল্লো চরমপ্পমত্তোতি। সল্লন্তি সত্ত সল্লানি – রাগসল্লং, দোসসল্লং, মোহসল্লং, মানসল্লং, দিট্ঠিসল্লং, সোকসল্লং, কথংকথাসল্লং
চরন্তি চরন্তো ৰিহরন্তো ইরিযন্তো ৰত্তন্তো পালেন্তো যপেন্তো যাপেন্তো। অপ্পমত্তোতি সক্কচ্চকারী সাতচ্চকারী অট্ঠিতকারী অনোলীনৰুত্তিকো অনিক্খিত্তচ্ছন্দো অনিক্খিত্তধুরো কুসলেসু ধম্মেসু। ‘‘কথাহং অপরিপূরং ৰা সীলক্খন্ধং পরিপূরেয্যং, পরিপূরং ৰা সীলক্খন্ধং তত্থ
নাসীসতী লোকমিমং পরঞ্চাতি ইমং লোকং নাসীসতি সকত্তভাৰং, পরলোকং নাসীসতি পরত্তভাৰং; ইমং লোকং নাসীসতি সকরূপৰেদনাসঞ্ঞাসঙ্খারৰিঞ্ঞাণং, পরং লোকং নাসীসতি পররূপৰেদনাসঞ্ঞাসঙ্খারৰিঞ্ঞাণং; ইমং লোকং নাসীসতি ছ অজ্ঝত্তিকানি আযতনানি, পরং
তেনাহ ভগৰা –
‘‘সঞ্ঞং
অব্বূল়্হসল্লো চরমপ্পমত্তো, নাসীসতী লোকমিমং পরঞ্চা’’তি॥
গুহট্ঠকসুত্তনিদ্দেসো দুতিযো।