১৫. অত্তদণ্ডসুত্তনিদ্দেসো
অথ
১৭০.
অত্তদণ্ডা ভযং জাতং, জনং পস্সথ মেধগং।
সংৰেগং কিত্তযিস্সামি, যথা সংৰিজিতং মযা॥
অত্তদণ্ডা ভযং জাতন্তি। দণ্ডাতি তযো দণ্ডা – কাযদণ্ডো, ৰচীদণ্ডো, মনোদণ্ডো। তিৰিধং কাযদুচ্চরিতং কাযদণ্ডো, চতুব্বিধং ৰচীদুচ্চরিতং ৰচীদণ্ডো, তিৰিধং মনোদুচ্চরিতং মনোদণ্ডো। ভযন্তি দ্ৰে ভযানি – দিট্ঠধম্মিকঞ্চ ভযং সম্পরাযিকঞ্চ ভযং। কতমং দিট্ঠধম্মিকং ভযং? ইধেকচ্চো কাযেন দুচ্চরিতং চরতি, ৰাচায দুচ্চরিতং চরতি, মনসা দুচ্চরিতং চরতি, পাণম্পি হনতি, অদিন্নম্পি আদিযতি, সন্ধিম্পি ছিন্দতি, নিল্লোপম্পি হরতি, একাগারিকম্পি করোতি, পরিপন্থেপি তিট্ঠতি, পরদারম্পি গচ্ছতি, মুসাপি ভণতি। তমেনং গহেত্ৰা রঞ্ঞো দস্সেন্তি – ‘‘অযং, দেৰ, চোরো আগুচারী। ইমস্স যং ইচ্ছসি তং দণ্ডং পণেহী’’তি। তমেনং রাজা পরিভাসতি। সো পরিভাসপচ্চযা ভযম্পি উপ্পাদেতি, দুক্খং দোমনস্সং
এত্তকেনপি রাজা ন তুস্সতি। তমেনং রাজা বন্ধাপেতি অন্দুবন্ধনেন
এত্তকেনপি রাজা ন তুস্সতি। রাজা তস্স ধনং আহরাপেতি – সতং ৰা সহস্সং ৰা সতসহস্সং
এত্তকেনপি রাজা ন তুস্সতি। তমেনং রাজা ৰিৰিধা কম্মকারণা কারাপেতি – কসাহিপি তাল়েতি, ৰেত্তেহিপি তাল়েতি, অড্ঢদণ্ডকেহিপি তাল়েতি, হত্থম্পি ছিন্দতি, পাদম্পি ছিন্দতি, হত্থপাদম্পি ছিন্দতি, কণ্ণম্পি ছিন্দতি, নাসম্পি ছিন্দতি, কণ্ণনাসম্পি ছিন্দতি, বিলঙ্গথালিকম্পি করোতি, সঙ্খমুণ্ডিকম্পি করোতি, রাহুমুখম্পি করোতি, জোতিমালিকম্পি করোতি, হত্থপজ্জোতিকম্পি করোতি, এরকপত্তিকম্পি করোতি, চীরকৰাসিকম্পি করোতি, এণেয্যকম্পি করোতি, বল়িসমংসিকম্পি করোতি, কহাপণিকম্পি করোতি, খারাপতচ্ছিকম্পি করোতি, পলিঘপরিৰত্তকম্পি করোতি, পলালপীঠকম্পি করোতি, তত্তেনপি তেলেন ওসিঞ্চতি, সুনখেহিপি খাদাপেতি, জীৰন্তম্পি সূলে উত্তাসেতি, অসিনাপি সীসং ছিন্দতি। সো কম্মকারণপচ্চযাপি দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি। এতং ভযং দুক্খং
সো সকেন কম্মেন কাযস্স ভেদা পরং
তমেনং
‘‘চতুক্কণ্ণো
অযোপাকারপরিযন্তো
‘‘তস্স অযোমযা ভূমি, জলিতা তেজসা যুতা।
সমন্তা যোজনসতং, ফরিত্ৰা তিট্ঠতি সব্বদা॥
‘‘কদরিযাতপনা ঘোরা, অচ্চিমন্তো দুরাসদা।
লোমহংসনরূপা চ, ভিস্মা পটিভযা দুখা॥
‘‘পুরত্থিমায ভিত্তিযা, অচ্চিক্খন্ধো সমুট্ঠিতো।
দহন্তো পাপকম্মন্তে, পচ্ছিমায পটিহঞ্ঞতি॥
‘‘পচ্ছিমায চ ভিত্তিযা, অচ্চিক্খন্ধো সমুট্ঠিতো।
দহন্তো পাপকম্মন্তে, পুরত্থিমায পটিহঞ্ঞতি॥
‘‘উত্তরায
দহন্তো পাপকম্মন্তে, দক্খিণায পটিহঞ্ঞতি॥
‘‘দক্খিণায
দহন্তো পাপকম্মন্তে, উত্তরায পটিহঞ্ঞতি॥
‘‘হেট্ঠতো চ সমুট্ঠায, অচ্চিক্খন্ধো ভযানকো।
দহন্তো পাপকম্মন্তে, ছদনস্মিং পটিহঞ্ঞতি॥
‘‘ছদনম্হা
দহন্তো পাপকম্মন্তে, ভূমিযং পটিহঞ্ঞতি॥
‘‘অযোকপালমাদিত্তং, সন্তত্তং জলিতং যথা।
এৰং অৰীচিনিরযো, হেট্ঠা উপরি পস্সতো॥
‘‘তত্থ সত্তা মহালুদ্দা, মহাকিব্বিসকারিনো।
অচ্চন্তপাপকম্মন্তা, পচ্চন্তি ন চ মিয্যরে
‘‘জাতৰেদসমো কাযো, তেসং নিরযৰাসিনং।
পস্স কম্মানং দল়্হত্তং, ন ভস্মা হোতি নপী মসি॥
‘‘পুরত্থিমেনপি ধাৰন্তি, ততো ধাৰন্তি পচ্ছিমং।
উত্তরেনপি ধাৰন্তি, ততো ধাৰন্তি দক্খিণং॥
‘‘যং যং দিসং পধাৰন্তি
অভিনিক্খমিতাসা তে, সত্তা মোক্খগৰেসিনো॥
‘‘ন তে ততো নিক্খমিতুং, লভন্তি কম্মপচ্চযা।
তেসঞ্চ পাপকম্মন্তং, অৰিপক্কং কতং বহু’’ন্তি॥
এতং
জনং পস্সথ মেধগন্তি। জনন্তি খত্তিযা চ ব্রাহ্মণা চ ৰেস্সা চ সুদ্দা চ গহট্ঠা চ পব্বজিতা চ দেৰা চ মনুস্সা চ মেধগং জনং কলহং জনং ৰিরুদ্ধং জনং পটিৰিরুদ্ধং জনং
সংৰেগং কিত্তযিস্সামীতি। সংৰেগং উব্বেগং উত্রাসং ভযং পীল়নং ঘট্টনং উপদ্দৰং উপসগ্গং। কিত্তযিস্সামীতি পকিত্তযিস্সামি আচিক্খিস্সামি দেসেস্সামি পঞ্ঞপেস্সামি পট্ঠপেস্সামি ৰিৰরিস্সামি ৰিভজিস্সামি উত্তানীকরিস্সামি পকাসিস্সামীতি – সংৰেগং কিত্তযিস্সামি।
যথা সংৰিজিতং মযাতি। যথা মযা অত্তনাযেৰ অত্তানং সংৰেজিতো উব্বেজিতো সংৰেগমাপাদিতোতি – যথা সংৰিজিতং মযা।
তেনাহ ভগৰা –
‘‘অত্তদণ্ডা ভযং জাতং, জনং পস্সথ মেধগং।
সংৰেগং কিত্তযিস্সামি, যথা সংৰিজিতং মযা’’তি॥
১৭১.
ফন্দমানং পজং দিস্ৰা, মচ্ছে অপ্পোদকে যথা।
অঞ্ঞমঞ্ঞেহি ব্যারুদ্ধে, দিস্ৰা মং ভযমাৰিসি॥
ফন্দমানং পজং দিস্ৰাতি। পজাতি সত্তাধিৰচনং। পজং তণ্হাফন্দনায ফন্দমানং দিট্ঠিফন্দনায ফন্দমানং দিস্ৰাতি দিস্ৰা পস্সিত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰাতি – ফন্দমানং পজং দিস্ৰা।
মচ্ছে অপ্পোদকে যথাতি যথা মচ্ছা অপ্পোদকে উদকপরিযাদানে কাকেহি ৰা কুললেহি ৰা বলাকাহি ৰা
অঞ্ঞমঞ্ঞেহি ব্যারুদ্ধেতি অঞ্ঞমঞ্ঞং সত্তা ৰিরুদ্ধা পটিৰিরুদ্ধা আহতা পচ্চাহতা আঘাতিতা পচ্চাঘাতিতা। রাজানোপি রাজূহি ৰিৰদন্তি, খত্তিযাপি খত্তিযেহি ৰিৰদন্তি, ব্রাহ্মণাপি ব্রাহ্মণেহি ৰিৰদন্তি, গহপতীপি গহপতীহি ৰিৰদন্তি, মাতাপি পুত্তেন ৰিৰদতি, পুত্তোপি মাতরা ৰিৰদতি, পিতাপি পুত্তেন ৰিৰদতি, পুত্তোপি পিতরা ৰিৰদতি, ভাতাপি ভাতরা ৰিৰদতি, ভগিনীপি ভগিনিযা ৰিৰদতি, ভাতাপি ভগিনিযা ৰিৰদতি, ভগিনিপি ভাতরা ৰিৰদতি, সহাযোপি সহাযেন ৰিৰদতি; তে তত্থ কলহৰিগ্গহৰিৰাদাপন্না অঞ্ঞমঞ্ঞং পাণীহিপি উপক্কমন্তি, লেড্ডূহিপি উপক্কমন্তি, দণ্ডেহিপি উপক্কমন্তি, সত্থেহিপি উপক্কমন্তি, তে তত্থ মরণম্পি নিগচ্ছন্তি মরণমত্তম্পি দুক্খন্তি – অঞ্ঞমঞ্ঞেহি ব্যারুদ্ধে।
দিস্ৰা মং ভযমাৰিসীতি। দিস্ৰাতি দিস্ৰা পস্সিত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰা ভযং পীল়নং ঘট্টনং উপদ্দৰো উপসগ্গো আৰিসীতি
তেনাহ ভগৰা –
‘‘ফন্দমানং
অঞ্ঞমঞ্ঞেহি ব্যারুদ্ধে, দিস্ৰা মং ভযমাৰিসী’’তি॥
১৭২.
সমন্তমসারো লোকো, দিসা সব্বা সমেরিতা।
ইচ্ছং ভৰনমত্তনো, নাদ্দসাসিং অনোসিতং॥
সমন্তমসারো লোকোতি। লোকোতি নিরযলোকো তিরচ্ছানযোনিলোকো পেত্তিৰিসযলোকো মনুস্সলোকো দেৰলোকো, খন্ধলোকো ধাতুলোকো আযতনলোকো, অযং লোকো পরো লোকো, ব্রহ্মলোকো দেৰলোকো – অযং ৰুচ্চতি লোকো। নিরযলোকো অসারো নিস্সারো সারাপগতো নিচ্চসারসারেন ৰা সুখসারসারেন ৰা অত্তসারসারেন ৰা নিচ্চেন ৰা ধুৰেন ৰা সস্সতেন ৰা অৰিপরিণামধম্মেন ৰা। তিরচ্ছানযোনিলোকো…পে॰… পেত্তিৰিসযলোকো… মনুস্সলোকো… দেৰলোকো… খন্ধলোকো… ধাতুলোকো… আযতনলোকো… অযং লোকো… পরো লোকো… ব্রহ্মলোকো… দেৰলোকো অসারো নিস্সারো সারাপগতো নিচ্চসারসারেন ৰা সুখসারসারেন ৰা অত্তসারসারেন ৰা নিচ্চেন ৰা ধুৰেন ৰা সস্সতেন ৰা অৰিপরিণামধম্মেন ৰা।
যথা পন নল়ো অসারো নিস্সারো সারাপগতো, যথা এরণ্ডো অসারো নিস্সারো সারাপগতো, যথা উদুম্বরো অসারো নিস্সারো সারাপগতো, যথা সেতকচ্ছো
তিরচ্ছানযোনিলোকো… পেত্তিৰিসযলোকো… মনুস্সলোকো… দেৰলোকো অসারো নিস্সারো সারাপগতো
দিসা সব্বা সমেরিতাতি। যে পুরত্থিমায দিসায সঙ্খারা, তেপি এরিতা সমেরিতা চলিতা ঘট্টিতা অনিচ্চতায জাতিযা অনুগতা জরায অনুসটা ব্যাধিনা অভিভূতা মরণেন অব্ভাহতা দুক্খে পতিট্ঠিতা অতাণা অলেণা অসরণা অসরণীভূতা। যে পচ্ছিমায দিসায সঙ্খারা…পে॰… যে উত্তরায দিসায সঙ্খারা… যে দক্খিণায দিসায সঙ্খারা… যে পুরত্থিমায অনুদিসায সঙ্খারা… যে পচ্ছিমায অনুদিসায সঙ্খারা… যে উত্তরায অনুদিসায সঙ্খারা… যে দক্খিণায অনুদিসায সঙ্খারা… যে হেট্ঠিমায দিসায সঙ্খারা… যে উপরিমায দিসায সঙ্খারা… যে দসসু দিসাসু সঙ্খারা, তেপি এরিতা সমেরিতা চলিতা ঘট্টিতা অনিচ্চতায জাতিযা অনুগতা জরায অনুসটা ব্যাধিনা অভিভূতা মরণেন
‘‘কিঞ্চাপি
রূপে রণং দিস্ৰা সদা পৰেধিতং, তস্মা ন রূপে রমতী সুমেধো॥
‘‘মচ্চুনাব্ভাহতো লোকো, জরায পরিৰারিতো।
তণ্হাসল্লেন ওতিণ্ণো, ইচ্ছাধূমাযিতো
‘‘সব্বো আদীপিতো
সব্বো পজ্জলিতো লোকো, সব্বো লোকো পকম্পিতো’’তি॥
দিসা সব্বা সমেরিতা।
ইচ্ছং ভৰনমত্তনোতি। অত্তনো ভৰনং তাণং লেণং সরণং গতিং পরাযনং ইচ্ছন্তো সাদিযন্তো পত্থযন্তো পিহযন্তো অভিজপ্পন্তোতি – ইচ্ছং ভৰনমত্তনো। নাদ্দসাসিং অনোসিতন্তি। অজ্ঝোসিতংযেৰ অদ্দসং, অনজ্ঝোসিতং নাদ্দসং, সব্বং যোব্বঞ্ঞং জরায ওসিতং, সব্বং
‘‘লাভো
এতে অনিচ্চা মনুজেসু ধম্মা, অসস্সতা ৰিপরিণামধম্মা’’তি॥
নাদ্দসাসিং অনোসিতং।
তেনাহ ভগৰা –
‘‘সমন্তমসারো লোকো, দিসা সব্বা সমেরিতা।
ইচ্ছং ভৰনমত্তনো, নাদ্দসাসিং অনোসিত’’ন্তি॥
১৭৩.
ওসানে ত্ৰেৰ ব্যারুদ্ধে, দিস্ৰা মে অরতী অহু।
অথেত্থ সল্লমদ্দক্খিং, দুদ্দসং হদযস্সিতং॥
ওসানে ত্ৰেৰ ব্যারুদ্ধেতি। ওসানে ত্ৰেৰাতি সব্বং যোব্বঞ্ঞং জরা ওসাপেতি, সব্বং আরোগ্যং ব্যাধি ওসাপেতি, সব্বং জীৰিতং মরণং ওসাপেতি, সব্বং লাভং অলাভো ওসাপেতি, সব্বং যসং অযসো ওসাপেতি, সব্বং পসংসং নিন্দা ওসাপেতি, সব্বং সুখং দুক্খং ওসাপেতীতি – ওসানে ত্ৰেৰ। ব্যারুদ্ধেতি যোব্বঞ্ঞকামা সত্তা জরায পটিৰিরুদ্ধা, আরোগ্যকামা সত্তা ব্যাধিনা পটিৰিরুদ্ধা, জীৰিতুকামা সত্তা মরণেন পটিৰিরুদ্ধা, লাভকামা সত্তা অলাভেন পটিৰিরুদ্ধা, যসকামা সত্তা অযসেন পটিৰিরুদ্ধা, পসংসকামা সত্তা নিন্দায পটিৰিরুদ্ধা, সুখকামা সত্তা দুক্খেন পটিৰিরুদ্ধা আহতা পচ্চাহতা আঘাতিতা পচ্চাঘাতিতাতি – ওসানে ত্ৰেৰ ব্যারুদ্ধে।
দিস্ৰা মে অরতী অহূতি। দিস্ৰাতি দিস্ৰা পস্সিত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰাতি – দিস্ৰা। মে অরতীতি যা অরতি যা অনভিরতি যা অনভিরমনা যা উক্কণ্ঠিতা যা পরিতসিতা অহূতি – দিস্ৰা মে অরতী অহু।
অথেত্থ সল্লমদ্দক্খিন্তি। অথাতি পদসন্ধি…পে॰… পদানুপুব্বতাপেতং – অথাতি। এত্থাতি সল্লন্তি সত্ত সল্লানি – রাগসল্লং, দোসসল্লং, মোহসল্লং, মানসল্লং, দিট্ঠিসল্লং, সোকসল্লং, কথংকথাসল্লং। অদ্দক্খিন্তি অদ্দসং অদক্খিং অপস্সিং পটিৰিজ্ঝিন্তি – অথেত্থ সল্লমদ্দক্খিং।
দুদ্দসং হদযস্সিতন্তি। দুদ্দসন্তি দুদ্দসং দুদ্দক্খং দুপ্পস্সং দুব্বুজ্ঝং দুরনুবুজ্ঝং দুপ্পটিৰিজ্ঝন্তি – দুদ্দসং। হদযস্সিতন্তি হদযং ৰুচ্চতি চিত্তং। যং চিত্তং মনো মানসং হদযং পণ্ডরং মনো মনাযতনং মনিন্দ্রিযং ৰিঞ্ঞাণং ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো তজ্জা মনোৰিঞ্ঞাণধাতু। হদযস্সিতন্তি হদযনিস্সিতং চিত্তসিতং চিত্তনিস্সিতং চিত্তেন সহগতং সহজাতং সংসট্ঠং সম্পযুত্তং একুপ্পাদং একনিরোধং একৰত্থুকং
তেনাহ ভগৰা –
‘‘ওসানে ত্ৰেৰ ব্যারুদ্ধে, দিস্ৰা মে অরতী অহু।
অথেত্থ সল্লমদ্দক্খিং, দুদ্দসং হদযস্সিত’’ন্তি॥
১৭৪.
যেন সল্লেন ওতিণ্ণো, দিসা সব্বা ৰিধাৰতি।
তমেৰ সল্লমব্বুয্হ, ন ধাৰতি ন সীদতি॥
যেন সল্লেন ওতিণ্ণো, দিসা সব্বা ৰিধাৰতীতি। সল্লন্তি। সত্ত সল্লানি – রাগসল্লং, দোসসল্লং, মোহসল্লং, মানসল্লং, দিট্ঠিসল্লং, সোকসল্লং, কথংকথাসল্লং। কতমং রাগসল্লং? যো রাগো সারাগো অনুনযো অনুরোধো নন্দিরাগো চিত্তস্স সারাগো…পে॰… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং – ইদং রাগসল্লং।
কতমং দোসসল্লং? ‘‘অনত্থং মে অচরী’’তি আঘাতো জাযতি ‘‘অনত্থং মে চরতী’’তি আঘাতো জাযতি, ‘‘অনত্থং মে চরিস্সতী’’তি আঘাতো জাযতি…পে॰… চণ্ডিক্কং অসুরোপো অনত্তমনতা চিত্তস্স – ইদং দোসসল্লং।
কতমং মোহসল্লং? দুক্খে অঞ্ঞাণং…পে॰… দুক্খনিরোধগামিনিযা পটিপদায অঞ্ঞাণং, পুব্বন্তে অঞ্ঞাণং, অপরন্তে অঞ্ঞাণং, পুব্বন্তাপরন্তে অঞ্ঞাণং
কতমং মানসল্লং? ‘‘সেয্যোহমস্মী’’তি মানো, ‘‘সদিসোহমস্মী’’তি মানো, ‘‘হীনোহমস্মী’’তি মানো। যো এৰরূপো মানো মঞ্ঞনা মঞ্ঞিতত্তং
কতমং দিট্ঠিসল্লং? ৰীসতিৰত্থুকা সক্কাযদিট্ঠি, দসৰত্থুকা
কতমং সোকসল্লং? ঞাতিব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স রোগব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স ভোগব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স সীলব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স দিট্ঠিব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ব্যসনেন সমন্নাগতস্স অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন দুক্খধম্মেন ফুট্ঠস্স সোকো সোচনা সোচিতত্তং অন্তোসোকো অন্তোপরিসোকো অন্তোডাহো অন্তোপরিডাহো চেতসো পরিজ্ঝাযনা দোমনস্সং – ইদং সোকসল্লং।
কতমং কথংকথাসল্লং? দুক্খে কঙ্খা, দুক্খসমুদযে কঙ্খা, দুক্খনিরোধে কঙ্খা, দুক্খনিরোধগামিনিযা পটিপদায কঙ্খা, পুব্বন্তে কঙ্খা, অপরন্তে কঙ্খা, পুব্বন্তাপরন্তে কঙ্খা, ইদপ্পচ্চযতাপটিচ্চসমুপ্পন্নেসু ধম্মেসু কঙ্খা। যা এৰরূপা কঙ্খা কঙ্খাযনা কঙ্খাযিতত্তং ৰিমতি ৰিচিকিচ্ছা দ্ৰেল়্হকং দ্ৰেধাপথো সংসযো অনেকংসগ্গাহো
যেন সল্লেন ওতিণ্ণো, দিসা সব্বা ৰিধাৰতীতি। রাগসল্লেন ওতিণ্ণো ৰিদ্ধো ফুট্ঠো পরেতো সমোহিতো সমন্নাগতো কাযেন দুচ্চরিতং চরতি, ৰাচায দুচ্চরিতং চরতি, মনসা দুচ্চরিতং চরতি, পাণম্পি হনতি, অদিন্নম্পি আদিযতি, সন্ধিম্পি ছিন্দতি, নিল্লোপম্পি হরতি, একাগারিকম্পি করোতি, পরিপন্থেপি তিট্ঠতি, পরদারম্পি গচ্ছতি, মুসাপি ভণতি; এৰম্পি রাগসল্লেন ওতিণ্ণো ৰিদ্ধো ফুট্ঠো পরেতো সমোহিতো সমন্নাগতো ধাৰতি ৰিধাৰতি
দোসসল্লেন…পে॰… মোহসল্লেন… মানসল্লেন ওতিণ্ণো ৰিদ্ধো ফুট্ঠো পরেতো সমোহিতো সমন্নাগতো কাযেন দুচ্চরিতং চরতি, ৰাচায
দিট্ঠিসল্লেন ওতিণ্ণো ৰিদ্ধো ফুট্ঠো পরেতো সমোহিতো সমন্নাগতো অচেলকো হোতি মুত্তাচারো হত্থাপলেখনো
অথ ৰা দিট্ঠিসল্লেন ওতিণ্ণো ৰিদ্ধো ফুট্ঠো পরেতো সমোহিতো সমন্নাগতো সো সাকভক্খো ৰা হোতি, সামাকভক্খো ৰা হোতি, নীৰারভক্খো ৰা হোতি, দদ্দুলভক্খো ৰা হোতি, হটভক্খো ৰা হোতি, কণভক্খো ৰা হোতি, আচামভক্খো ৰা
সোকসল্লেন ওতিণ্ণো ৰিদ্ধো ফুট্ঠো পরেতো সমোহিতো সমন্নাগতো সোচতি কিলমতি পরিদেৰতি উরত্তাল়িং কন্দতি সম্মোহং আপজ্জতি। ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা –
‘‘ভূতপুব্বং, ব্রাহ্মণ, ইমিস্সাযেৰ সাৰত্থিযা অঞ্ঞতরিস্সা ইত্থিযা মাতা কালমকাসি। সা তস্সা কালং কিরিযায উম্মত্তিকা খিত্তচিত্তা রথিযায রথিযং, সিঙ্ঘাটকেন
‘‘ভূতপুব্বং, ব্রাহ্মণ, ইমিস্সাযেৰ সাৰত্থিযা অঞ্ঞতরিস্সা
‘‘ভূতপুব্বং, ব্রাহ্মণ, ইমিস্সাযেৰ সাৰত্থিযা অঞ্ঞতরস্স পুরিসস্স মাতা কালমকাসি। সো তস্সা কালং কিরিযায উম্মত্তকো খিত্তচিত্তো রথিযায রথিযং, সিঙ্ঘাটকেন সিঙ্ঘাটকং উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমাহ – ‘অপি মে মাতরং অদ্দস্সথ, অপি মে মাতরং অদ্দস্সথা’তি।
‘‘ভূতপুব্বং
‘‘ভূতপুব্বং, ব্রাহ্মণ, ইমিস্সাযেৰ সাৰত্থিযা অঞ্ঞতরা ইত্থী ঞাতিকুলং অগমাসি। তস্সা তে ঞাতকা সামিকং অচ্ছিন্দিত্ৰা অঞ্ঞস্স দাতুকামা, সা চ নং ন ইচ্ছতি। অথ খো সা ইত্থী সামিকং এতদৰোচ – ‘ইমে, অয্যপুত্ত, ঞাতকা তৰ অচ্ছিন্দিত্ৰা অঞ্ঞস্স দাতুকামা, উভো মযং
কথংকথাসল্লেন ওতিণ্ণো ৰিদ্ধো ফুট্ঠো পরেতো সমোহিতো সমন্নাগতো সংসযপক্খন্দো হোতি ৰিমতিপক্খন্দো দ্ৰেল়্হকজাতো – ‘‘অহোসিং নু খো অহং অতীতমদ্ধানং, ননু খো অহোসিং অতীতমদ্ধানং, কিং নু খো অহোসিং অতীতমদ্ধানং, কথং নু খো অহোসিং অতীতমদ্ধানং
তে সল্লে অভিসঙ্খরোতি; তে সল্লে অভিসঙ্খরোন্তো সল্লাভিসঙ্খারৰসেন পুরত্থিমং দিসং ধাৰতি, পচ্ছিমং দিসং ধাৰতি, উত্তরং দিসং ধাৰতি, দক্খিণং দিসং ধাৰতি। তে সল্লাভিসঙ্খারা অপ্পহীনা; সল্লাভিসঙ্খারানং অপ্পহীনত্তা গতিযা ধাৰতি, নিরযে ধাৰতি
তমেৰ সল্লমব্বুয্হ, ন ধাৰতি ন সীদতীতি। তমেৰ রাগসল্লং দোসসল্লং মোহসল্লং মানসল্লং দিট্ঠিসল্লং সোকসল্লং কথংকথাসল্লং অব্বুয্হ অব্বুহিত্ৰা উদ্ধরিত্ৰা সমুদ্ধরিত্ৰা উপ্পাটযিত্ৰা সমুপ্পাটযিত্ৰা ন সীদতীতি
তেনাহ
‘‘যেন সল্লেন ওতিণ্ণো, দিসা সব্বা ৰিধাৰতি।
তমেৰ সল্লমব্বুয্হ, ন ধাৰতি ন সীদতী’’তি॥
১৭৫.
তত্থ সিক্খানুগীযন্তি, যানি লোকে গধিতানি।
ন তেসু পসুতো সিযা, নিব্বিজ্ঝ সব্বসো কামে।
সিক্খে নিব্বানমত্তনো॥
তত্থ সিক্খানুগীযন্তি, যানি লোকে গধিতানীতি। সিক্খাতি হত্থিসিক্খা অস্সসিক্খা রথসিক্খা ধনুসিক্খা সালাকিযং সল্লকত্তিযং কাযতিকিচ্ছং ভূতিযং কোমারভচ্চং অনুগীযন্তীতি গীযন্তি নিগ্গীযন্তি কথীযন্তি ভণীযন্তি দীপীযন্তি ৰোহরীযন্তি। অথ ৰা গীযন্তি গণ্হীযন্তি উগ্গণ্হীযন্তি লোকেতি মনুস্সলোকেতি – তত্থ সিক্খানুগীযন্তি, যানি লোকে গধিতানি।
ন তেসু পসুতো সিযাতি। তাসু ৰা সিক্খাসু তেসু ৰা পঞ্চসু কামগুণেসু ন পসুতো সিযা, ন তন্নিন্নো অস্স, ন তপ্পোণো, ন তপ্পব্ভারো, ন তদধিমুত্তো, ন তদধিপতেয্যোতি – ন তেসু পসুতো সিযা।
নিব্বিজ্ঝ সব্বসো কামেতি। নিব্বিজ্ঝাতি পটিৰিজ্ঝিত্ৰা। ‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা’’তি পটিৰিজ্ঝিত্ৰা, ‘‘সব্বে সঙ্খারা দুক্খা’’তি পটিৰিজ্ঝিত্ৰা…পে॰… ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং সব্বং সব্বসোতি সব্বেন সব্বং সব্বথা সব্বং অসেসং নিস্সেসং পরিযাদিযনৰচনমেতং – সব্বসোতি। কামাতি উদ্দানতো দ্ৰে কামা – ৰত্থুকামা চ কিলেসকামা চ…পে॰… ইমে ৰুচ্চন্তি ৰত্থুকামা…পে॰… ইমে ৰুচ্চন্তি কিলেসকামাতি – নিব্বিজ্ঝ সব্বসো কামে।
সিক্খে নিব্বানমত্তনোতি। সিক্খাতি তিস্সো সিক্খা – অধিসীলসিক্খা, অধিচিত্তসিক্খা, অধিপঞ্ঞাসিক্খা…পে॰… অযং অধিপঞ্ঞাসিক্খা। নিব্বানমত্তনোতি অত্তনো রাগস্স নিব্বাপনায দোসস্স নিব্বাপনায মোহস্স নিব্বাপনায…পে॰… সব্বাকুসলাভিসঙ্খারানং
তেনাহ ভগৰা –
‘‘তত্থ
ন তেসু পসুতো সিযা, নিব্বিজ্ঝ সব্বসো কামে।
সিক্খে নিব্বানমত্তনো’’তি॥
১৭৬.
সচ্চো সিযা অপ্পগব্ভো, অমাযো রিত্তপেসুণো।
অক্কোধনো লোভপাপং, ৰেৰিচ্ছং ৰিতরে মুনি॥
সচ্চো সিযা অপ্পগব্ভোতি। সচ্চো সিযাতি সচ্চৰাচায সমন্নাগতো সিযা, সম্মাদিট্ঠিযা সমন্নাগতো সিযা, অরিযেন অট্ঠঙ্গিকেন মগ্গেন সমন্নাগতো সিযাতি – সচ্চো সিযা। অপ্পগব্ভোতি তীণি পাগব্ভিযানি – কাযিকং পাগব্ভিযং, ৰাচসিকং পাগব্ভিযং, চেতসিকং পাগব্ভিযং…পে॰… ইদং চেতসিকং পাগব্ভিযং। যস্সিমানি তীণি পাগব্ভিযানি পহীনানি সমুচ্ছিন্নানি ৰূপসন্তানি পটিপস্সদ্ধানি
অমাযো রিত্তপেসুণোতি। মাযা ৰুচ্চতি ৰঞ্চনিকা চরিযা। ইধেকচ্চো কাযেন দুচ্চরিতং চরিত্ৰা ৰাচায দুচ্চরিতং চরিত্ৰা মনসা দুচ্চরিতং চরিত্ৰা তস্স পটিচ্ছাদনহেতু পাপিকং ইচ্ছং পণিদহতি, মা মং জঞ্ঞাতি ইচ্ছতি, মা মং জঞ্ঞাতি সঙ্কপ্পেতি, মা মং জঞ্ঞাতি ৰাচং ভাসতি, মা মং জঞ্ঞাতি কাযেন পরক্কমতি। যা এৰরূপা মাযা মাযাৰিতা অচ্চসরা ৰঞ্চনা নিকতি নিকিরণা পরিহরণা গূহনা পরিগূহনা ছাদনা পরিচ্ছাদনা অনুত্তানীকম্মং অনাৰিকম্মং ৰোচ্ছাদনা পাপকিরিযা – অযং ৰুচ্চতি মাযা। যস্সেসা মাযা পহীনা সমুচ্ছিন্না ৰূপসন্তা পটিপস্সদ্ধা অভব্বুপ্পত্তিকা ঞাণগ্গিনা দড্ঢা, সো ৰুচ্চতি রিত্তপেসুণোতি পেসুঞ্ঞন্তি ইধেকচ্চো পিসুণৰাচো হোতি…পে॰… এৰং ভেদাধিপ্পাযেন পেসুঞ্ঞং উপসংহরতি। যস্সেতং পেসুঞ্ঞং পহীনং সমুচ্ছিন্নং ৰূপসন্তং পটিপস্সদ্ধং অভব্বুপ্পত্তিকং ঞাণগ্গিনা
অক্কোধনো লোভপাপং, ৰেৰিচ্ছং ৰিতরে মুনীতি। অক্কোধনোতি হি খো ৰুত্তং, অপি চ কোধো তাৰ ৰত্তব্বো। দসহাকারেহি কোধো লোভোতি যো লোভো লুব্ভনা লুব্ভিতত্তং…পে॰… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং। ৰেৰিচ্ছং ৰুচ্চতি পঞ্চ মচ্ছরিযানি – আৰাসমচ্ছরিযং…পে॰… গাহো ৰুচ্চতি মচ্ছরিযং। মুনীতি। মোনং ৰুচ্চতি ঞাণং…পে॰… সঙ্গজালমতিচ্চ সো মুনি। অক্কোধনো লোভপাপং, ৰেৰিচ্ছং ৰিতরে মুনীতি। মুনি লোভপাপঞ্চ ৰেৰিচ্ছঞ্চ অতরি উত্তরি পতরি সমতিক্কমি ৰীতিৰত্তযীতি
তেনাহ ভগৰা –
‘‘সচ্চো সিযা অপ্পগব্ভো, অমাযো রিত্তপেসুণো।
অক্কোধনো লোভপাপং, ৰেৰিচ্ছং ৰিতরে মুনী’’তি॥
১৭৭.
নিদ্দং তন্দিং সহে থীনং, পমাদেন ন সংৰসে।
অতিমানে ন তিট্ঠেয্য, নিব্বানমনসো নরো॥
নিদ্দং তন্দিং সহে থীনন্তি। নিদ্দাতি যা কাযস্স অকল্যতা অকম্মঞ্ঞতা ওনাহো পরিযোনাহো অন্তোসমোরোধো মিদ্ধং সুপ্পং পচলাযিকা সুপ্পং সুপ্পনা সুপ্পিতত্তং। তন্দিন্তি যা তন্দী থীনন্তি যা চিত্তস্স অকল্যতা অকম্মঞ্ঞতা ওলীযনা সল্লীযনা লীনং লীযনা লীযিতত্তং, থিনং থিযনা থিযিতত্তং চিত্তস্স। নিদ্দং তন্দিং সহে থীনন্তি। নিদ্দঞ্চ তন্দিঞ্চ থিনঞ্চ সহে সহেয্য পরিসহেয্য অভিভৰেয্য অজ্ঝোত্থরেয্য পরিযাদিযেয্য মদ্দেয্যাতি – নিদ্দং তন্দিং সহে থীনং।
পমাদেন ন সংৰসেতি। পমাদো ৰত্তব্বো কাযদুচ্চরিতে ৰা ৰচীদুচ্চরিতে ৰা মনোদুচ্চরিতে ৰা পঞ্চসু ৰা কামগুণেসু। চিত্তস্স ৰোসগ্গো ৰোসগ্গানুপ্পাদনং পমাদেন ন সংৰসেতি পমাদেন ন ৰসেয্য ন সংৰসেয্য ন আৰসেয্য ন পরিৰসেয্য, পমাদং পজহেয্য ৰিনোদেয্য ব্যন্তিং করেয্য অনভাৰং গমেয্য, পমাদা আরতো অস্স
অতিমানে ন তিট্ঠেয্যাতি। অতিমানোতি ইধেকচ্চো পরং অতিমঞ্ঞতি জাতিযা ৰা গোত্তেন ৰা…পে॰… অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ৰা ৰত্থুনা। যো এৰরূপো মানো মঞ্ঞনা মঞ্ঞিতত্তং উন্নতি উন্নমো ধজো সম্পগ্গাহো কেতুকম্যতা চিত্তস্স – অযং ৰুচ্চতি অতিমানো। অতিমানে ন তিট্ঠেয্যাতি। অতিমানে ন তিট্ঠেয্য ন সংতিট্ঠেয্য, অতিমানং পজহেয্য ৰিনোদেয্য ব্যন্তিং করেয্য অনভাৰং গমেয্য, অতিমানা আরতো অস্স ৰিরতো পটিৰিরতো নিক্খন্তো নিস্সটো ৰিপ্পমুত্তো ৰিসঞ্ঞুত্তো ৰিমরিযাদিকতেন চেতসা ৰিহরেয্যাতি – অতিমানে ন তিট্ঠেয্য।
নিব্বানমনসো নরোতি। ইধেকচ্চো দানং দেন্তো সীলং সমাদিযন্তো উপোসথকম্মং করোন্তো পানীযং পরিভোজনীযং উপট্ঠপেন্তো পরিৰেণং সম্মজ্জন্তো চেতিযং ৰন্দন্তো চেতিযে গন্ধমালং আরোপেন্তো চেতিযং পদক্খিণং করোন্তো যং কিঞ্চি তেধাতুকং কুসলাভিসঙ্খারং অভিসঙ্খরোন্তো ন গতিহেতু ন উপপত্তিহেতু ন পটিসন্ধিহেতু ন ভৰহেতু ন সংসারহেতু ন ৰট্টহেতু, সব্বং তং ৰিসংযোগাধিপ্পাযো নিব্বাননিন্নো নিব্বানপোণো নিব্বানপব্ভারো অভিসঙ্খরোতীতি। এৰম্পি নিব্বানমনসো নরো। অথ ৰা সব্বসঙ্খারধাতুযা চিত্তং পটিৰাপেত্ৰা
‘‘ন পণ্ডিতা উপধিসুখস্স হেতু, দদন্তি দানানি পুনব্ভৰায।
কামঞ্চ তে উপধিপরিক্খযায, দদন্তি দানং অপুনব্ভৰায॥
‘‘ন
কামঞ্চ তে উপধিপরিক্খযায, ভাৰেন্তি ঝানং অপুনব্ভৰায॥
‘‘তে
নজ্জো যথা সাগরমজ্ঝুপেতা
নিব্বানমনসো নরো। তেনাহ ভগৰা –
‘‘নিদ্দং তন্দি সহে থীনং, পমাদেন ন সংৰসে।
অতিমানে ন তিট্ঠেয্য, নিব্বানমনসো নরো’’তি॥
১৭৮.
মোসৰজ্জে ন নিয্যেথ, রূপে স্নেহং ন কুব্বযে।
মানঞ্চ পরিজানেয্য, সাহসা ৰিরতো চরে॥
মোসৰজ্জে ন নিয্যেথাতি। মোসৰজ্জং ৰুচ্চতি মুসাৰাদো। ইধেকচ্চো সভগ্গতো ৰা পরিসগ্গতো ৰা ঞাতিমজ্ঝগতো ৰা পূগমজ্ঝগতো ৰা রাজকুলমজ্ঝগতো ৰা অভিনীতো সক্খিপুট্ঠো – ‘‘এহম্ভো পুরিস, যং জানাসি তং ৰদেহী’’তি, সো অজানং ৰা আহ – ‘‘জানামী’’তি, জানং ৰা আহ – ‘‘ন জানামী’’তি, অপস্সং ৰা আহ – ‘‘পস্সামী’’তি, পস্সং ৰা আহ – ‘‘ন পস্সামী’’তি। ইতি অত্তহেতু ৰা পরহেতু ৰা আমিসকিঞ্চিক্খহেতু ৰা সম্পজানমুসা ভাসিতা হোতি – ইদং ৰুচ্চতি মোসৰজ্জং। অপি চ তীহাকারেহি…পে॰… চতূহাকারেহি… পঞ্চহাকারেহি… ছহাকারেহি… সত্তহাকারেহি… অট্ঠহাকারেহি…পে॰… ইমেহি অট্ঠহাকারেহি মুসাৰাদো হোতি। মোসৰজ্জে ন নিয্যেথাতি। মোসৰজ্জে ন যাযেয্য ন নিয্যাযেয্য ন ৰহেয্য ন সংহরেয্য, মোসৰজ্জং পজহেয্য ৰিনোদেয্য ব্যন্তিং করেয্য অনভাৰং গমেয্য, মোসৰজ্জা আরতো অস্স ৰিরতো পটিৰিরতো নিক্খন্তো নিস্সটো ৰিপ্পমুত্তো ৰিসঞ্ঞুত্তো ৰিমরিযাদিকতেন চেতসা ৰিহরেয্যাতি – মোসৰজ্জে ন নিয্যেথ।
রূপে স্নেহং ন কুব্বযেতি। রূপন্তি চত্তারো চ মহাভূতা রূপে স্নেহং ন কুব্বযেতি। রূপে স্নেহং ন করেয্য ছন্দং ন করেয্য পেমং ন করেয্য রাগং ন করেয্য ন জনেয্য ন সঞ্জনেয্য ন নিব্বত্তেয্য নাভিনিব্বত্তেয্যাতি – রূপে স্নেহং ন কুব্বযে।
মানঞ্চ পরিজানেয্যাতি। মানোতি একৰিধেন মানো – যা চিত্তস্স
মানঞ্চ পরিজানেয্যাতি। মানং তীহি পরিঞ্ঞাহি পরিজানেয্য – ঞাতপরিঞ্ঞায, তীরণপরিঞ্ঞায, পহানপরিঞ্ঞায। কতমা
কতমা তীরণপরিঞ্ঞা? এতং ঞাতং কত্ৰা মানং তীরেতি অনিচ্চতো দুক্খতো…পে॰… নিস্সরণতো তীরেতি – অযং তীরণপরিঞ্ঞা।
কতমা পহানপরিঞ্ঞা? এৰং তীরযিত্ৰা মানং পজহতি ৰিনোদেতি ব্যন্তিং করোতি অনভাৰং মানঞ্চ পরিজানেয্যাতি মানং ইমাহি তীহি পরিঞ্ঞাহি পরিজানেয্যাতি – মানঞ্চ পরিজানেয্য।
সাহসা ৰিরতো চরেতি। কতমা সাহসা চরিযা? রত্তস্স রাগচরিযা সাহসা চরিযা, দুট্ঠস্স দোসচরিযা সাহসা চরিযা, মূল়্হস্স মোহচরিযা সাহসা চরিযা, ৰিনিবদ্ধস্স মানচরিযা সাহসা চরিযা, পরামট্ঠস্স দিট্ঠিচরিযা সাহসা চরিযা, ৰিক্খেপগতস্স উদ্ধচ্চচরিযা সাহসা চরিযা, অনিট্ঠঙ্গতস্স ৰিচিকিচ্ছাচরিযা সাহসা চরিযা, থামগতস্স অনুসযচরিযা সাহসা চরিযা – অযং সাহসা চরিযা। সাহসা ৰিরতো চরেতি সাহসা চরিযায আরতো অস্স ৰিরতো পটিৰিরতো নিক্খন্তো নিস্সটো ৰিপ্পমুত্তো ৰিসঞ্ঞুত্তো ৰিমরিযাদিকতেন চেতসা ৰিহরেয্য চরেয্য ৰিচরেয্য ইরিযেয্য ৰত্তেয্য পালেয্য যপেয্য যাপেয্যাতি – সাহসা ৰিরতো চরে।
তেনাহ ভগৰা –
‘‘মোসৰজ্জে ন নিয্যেথ, রূপে স্নেহং ন কুব্বযে।
মানঞ্চ পরিজানেয্য, সাহসা ৰিরতো চরে’’তি॥
১৭৯.
পুরাণং নাভিনন্দেয্য, নৰে খন্তিং ন কুব্বযে ।
হীযমানে ন সোচেয্য, আকাসং ন সিতো সিযা॥
পুরাণং নাভিনন্দেয্যাতি। পুরাণং ৰুচ্চতি অতীতা রূপৰেদনাসঞ্ঞাসঙ্খারৰিঞ্ঞাণা। অতীতে সঙ্খারে তণ্হাৰসেন দিট্ঠিৰসেন নাভিনন্দেয্য নাভিৰদেয্য ন অজ্ঝোসেয্য, অভিনন্দনং অভিৰদনং অজ্ঝোসানং গাহং পরামাসং
নৰে খন্তিং ন কুব্বযেতি। নৰা ৰুচ্চতি পচ্চুপ্পন্না রূপৰেদনাসঞ্ঞাসঙ্খারৰিঞ্ঞাণা। পচ্চুপ্পন্নে সঙ্খারে তণ্হাৰসেন দিট্ঠিৰসেন খন্তিং ন করেয্য ছন্দং ন করেয্য পেমং ন করেয্য রাগং ন করেয্য ন জনেয্য ন সঞ্জনেয্য ন নিব্বত্তেয্য নাভিনিব্বত্তেয্যাতি – নৰে খন্তিং ন কুব্বযে।
হীযমানে ন সোচেয্যাতি। হীযমানে হাযমানে পরিহাযমানে
আকাসং ন সিতো সিযাতি। আকাসং ৰুচ্চতি তণ্হা। যো রাগো সারাগো…পে॰… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং। কিংকারণা আকাসং ৰুচ্চতি তণ্হা? যায তণ্হায রূপং আকস্সতি সমাকস্সতি গণ্হাতি পরামসতি অভিনিৰিসতি, ৰেদনং…পে॰… সঞ্ঞং… সঙ্খারে… ৰিঞ্ঞাণং… গতিং… উপপত্তিং… পটিসন্ধিং… ভৰং… সংসারং… ৰট্টং আকস্সতি সমাকস্সতি গণ্হাতি পরামসতি অভিনিৰিসতি; তংকারণা আকাসং ৰুচ্চতি তণ্হা। আকাসং ন সিতো সিযাতি। তণ্হানিস্সিতো ন সিযা। তণ্হং
তেনাহ ভগৰা –
‘‘পুরাণং নাভিনন্দেয্য, নৰে খন্তিং ন কুব্বযে।
হীযমানে ন সোচেয্য, আকাসং ন সিতো সিযা’’তি॥
১৮০.
গেধং ব্রূমি মহোঘোতি, আজৰং ব্রূমি জপ্পনং।
আরম্মণং পকম্পনং, কামপঙ্কো দুরচ্চযো॥
গেধং ব্রূমি মহোঘোতীতি। গেধো ৰুচ্চতি তণ্হা। যো রাগো সারাগো…পে॰… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং। মহোঘো ৰুচ্চতি তণ্হা। যো রাগো সারাগো…পে॰… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং। গেধং ব্রূমি মহোঘোতীতি। গেধং ‘‘মহোঘো’’তি ব্রূমি আচিক্খামি দেসেমি পঞ্ঞপেমি পট্ঠপেমি ৰিৰরামি ৰিভজামি উত্তানীকরোমি পকাসেমীতি – গেধং ব্রূমি মহোঘোতি।
আজৰং ব্রূমি জপ্পনন্তি। আজৰা ৰুচ্চতি তণ্হা। যো রাগো সারাগো…পে॰… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং। জপ্পনাপি ৰুচ্চতি তণ্হা। যো রাগো সারাগো…পে॰… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং। আজৰং ব্রূমি জপ্পনন্তি আজৰং ‘‘জপ্পনা’’তি ব্রূমি আচিক্খামি…পে॰… উত্তানীকরোমি পকাসেমীতি – আজৰং ব্রূমি জপ্পনং।
আরম্মণং পকম্পনন্তি। আরম্মণম্পি ৰুচ্চতি তণ্হা। যো
কামপঙ্কো দুরচ্চযোতি। কামপঙ্কো কামকদ্দমো কামকিলেসো কামপলিপো কামপলিবোধো
তেনাহ ভগৰা –
‘‘গেধং
আরম্মণং পকম্পনং, কামপঙ্কো দুরচ্চযো’’তি॥
১৮১.
সচ্চা অৰোক্কমং মুনি, থলে তিট্ঠতি ব্রাহ্মণো।
সব্বং সো পটিনিস্সজ্জ, স ৰে সন্তোতি ৰুচ্চতি॥
সচ্চা অৰোক্কমং মুনীতি। সচ্চৰাচায অৰোক্কমন্তো, সম্মাদিট্ঠিযা অৰোক্কমন্তো, অরিযা অট্ঠঙ্গিকা মগ্গা অৰোক্কমন্তো। মুনীতি। মোনং ৰুচ্চতি ঞাণং…পে॰… সঙ্গজালমতিচ্চ সো মুনীতি – সচ্চা অৰোক্কমং মুনি।
থলে তিট্ঠতি ব্রাহ্মণোতি। থলং ৰুচ্চতি অমতং নিব্বানং। যো সো সব্বসঙ্খারসমথো সব্বূপধিপটিনিস্সগ্গো তণ্হক্খযো ৰিরাগো নিরোধো নিব্বানং। ব্রাহ্মণোতি সত্তন্নং ধম্মানং বাহিতত্তা ব্রাহ্মণো…পে॰… অসিতো তাদি পৰুচ্চতে স ব্রহ্মা। থলে তিট্ঠতি ব্রাহ্মণোতি। থলে তিট্ঠতি দীপে তিট্ঠতি তাণে
সব্বং সো পটিনিস্সজ্জাতি। সব্বং ৰুচ্চতি দ্ৰাদসাযতনানি – চক্খু চেৰ রূপা চ
স ৰে সন্তোতি ৰুচ্চতীতি। সো সন্তো উপসন্তো ৰূপসন্তো নিব্বুতো পটিপস্সদ্ধোতি ৰুচ্চতি কথীযতি ভণীযতি দীপীযতি ৰোহরীযতীতি – স ৰে সন্তোতি ৰুচ্চতি।
তেনাহ ভগৰা –
‘‘সচ্চা অৰোক্কমং মুনি, থলে তিট্ঠতি ব্রাহ্মণো।
সব্বং সো পটিনিস্সজ্জ, স ৰে সন্তোতি ৰুচ্চতী’’তি॥
১৮২.
স ৰে ৰিদ্ৰা স ৰেদগূ, ঞত্ৰা ধম্মং অনিস্সিতো।
সম্মা সো লোকে ইরিযানো, ন পিহেতীধ কস্সচি॥
স ৰে ৰিদ্ৰা স ৰেদগূতি। ৰিদ্ৰাতি ৰিদ্ৰা ৰিজ্জাগতো ঞাণী ৰিভাৰী মেধাৰী। ৰেদগূতি। ৰেদা ৰুচ্চন্তি চতূসু মগ্গেসু ঞাণং…পে॰… সব্বৰেদনাসু ৰীতরাগো সব্বৰেদমতিচ্চ ৰেদগূ সোতি – স ৰে ৰিদ্ৰা স ৰেদগূ।
ঞত্ৰা ধম্মং অনিস্সিতোতি। ঞত্ৰাতি ঞত্ৰা জানিত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰা। ‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা’’তি ঞত্ৰা জানিত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰা, ‘‘সব্বে সঙ্খারা দুক্খা’’তি…পে॰… ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি ঞত্ৰা জানিত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰা। অনিস্সিতোতি দ্ৰে নিস্সযা – তণ্হানিস্সযো চ দিট্ঠিনিস্সযো চ…পে॰… অযং তণ্হানিস্সযো…পে॰… অযং দিট্ঠিনিস্সযো। তণ্হানিস্সযং পহায দিট্ঠিনিস্সযং পটিনিস্সজ্জিত্ৰা চক্খুং অনিস্সিতো… সোতং অনিস্সিতো… ঘানং অনিস্সিতো…পে॰… দিট্ঠসুতমুতৰিঞ্ঞাতব্বে
সম্মা সো লোকে ইরিযানোতি। যতো অজ্ঝত্তিকবাহিরেসু আযতনেসু ছন্দরাগো পহীনো হোতি উচ্ছিন্নমূলো তালাৰত্থুকতো অনভাৰংকতো
ন পিহেতীধ কস্সচীতি। পিহা ৰুচ্চতি তণ্হা। যো রাগো সারাগো…পে॰… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং। যস্সেসা পিহা তণ্হা পহীনা সমুচ্ছিন্না ৰূপসন্তা পটিপস্সদ্ধা অভব্বুপ্পত্তিকা ঞাণগ্গিনা দড্ঢা, সো কস্সচি ন পিহেতি খত্তিযস্স ৰা ব্রাহ্মণস্স ৰা ৰেস্সস্স ৰা সুদ্দস্স ৰা গহট্ঠস্স ৰা পব্বজিতস্স ৰা দেৰস্স ৰা মনুস্সস্স ৰাতি – ন পিহেতীধ কস্সচি।
তেনাহ ভগৰা –
‘‘স ৰে ৰিদ্ৰা স ৰেদগূ, ঞত্ৰা ধম্মং অনিস্সিতো।
সম্মা সো লোকে ইরিযানো, ন পিহেতীধ কস্সচী’’তি॥
১৮৩.
যোধ কামে অচ্চতরি, সঙ্গং লোকে দুরচ্চযং।
ন সো সোচতি নাজ্ঝেতি, ছিন্নসোতো অবন্ধনো॥
যোধ কামে অচ্চতরি, সঙ্গং লোকে দুরচ্চযন্তি। যোতি যো যাদিসো যথাযুত্তো যথাৰিহিতো যথাপকারো যং ঠানপ্পত্তো যং কামাতি উদ্দানতো দ্ৰে কামা – ৰত্থুকামা চ কিলেসকামা চ…পে॰… ইমে ৰুচ্চন্তি ৰত্থুকামা…পে॰… ইমে ৰুচ্চন্তি কিলেসকামা। সঙ্গাতি সত্ত সঙ্গা – রাগসঙ্গো, দোসসঙ্গো, মোহসঙ্গো, মানসঙ্গো, দিট্ঠিসঙ্গো, কিলেসসঙ্গো, দুচ্চরিতসঙ্গো। লোকেতি অপাযলোকে মনুস্সলোকে দেৰলোকে খন্ধলোকে ধাতুলোকে সঙ্গং লোকে দুরচ্চযন্তি। যো কামে চ সঙ্গে চ লোকে দুরচ্চযে দুরতিৰত্তে দুত্তরে দুপ্পতরে দুস্সমতিক্কমে দুব্বীতিৰত্তে অতরি উত্তরি পতরি সমতিক্কমি ৰীতিৰত্তযীতি – যোধ কামে অচ্চতরি, সঙ্গং লোকে দুরচ্চযং।
ন সো সোচতি নাজ্ঝেতীতি। ৰিপরিণতং ৰা ৰত্থুং ন সোচতি, ৰিপরিণতস্মিং ৰা ৰত্থুস্মিং ন সোচতি। ‘‘চক্খু মে ৰিপরিণত’’ন্তি ন সোচতি…পে॰… সোতং মে… ঘানং মে… জিৰ্হা মে… কাযো মে… রূপা মে… সদ্দা মে… গন্ধা মে… রসা মে… ফোট্ঠব্বা মে… কুলং মে… গণো মে… আৰাসো মে… লাভো মে… যসো মে… পসংসা মে… সুখং মে… চীৰরং মে… পিণ্ডপাতো মে… সেনাসনং মে… গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা মে… মাতা মে… পিতা মে… ভাতা মে… ভগিনী মে… পুত্তো মে… ধীতা মে… মিত্তা মে… অমচ্চা মে… ঞাতী মে… ‘‘সালোহিতা মে ৰিপরিণতা’’তি ন সোচতি ন কিলমতি ন পরিদেৰতি ন উরত্তাল়িং কন্দতি ন নাজ্ঝেতীতি নজ্ঝেতি ন অজ্ঝেতি ন উপনিজ্ঝাযতি ন নিজ্ঝাযতি ন পজ্ঝাযতি। অথ ৰা ন জাযতি ন জিয্যতি ন মিয্যতি ন চৰতি ন উপপজ্জতীতি – নাজ্ঝেতীতি – ন সো সোচতি নাজ্ঝেতি।
ছিন্নসোতো অবন্ধনোতি। সোতং ৰুচ্চতি তণ্হা। যো রাগো সারাগো…পে॰… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং। যস্সেসা সোতা তণ্হা পহীনা সমুচ্ছিন্না…পে॰… ঞাণগ্গিনা দড্ঢা, সো ৰুচ্চতি ছিন্নসোতো। অবন্ধনোতি রাগবন্ধনং দোসবন্ধনং মোহবন্ধনং মানবন্ধনং দিট্ঠিবন্ধনং কিলেসবন্ধনং দুচ্চরিতবন্ধনং, যস্সেতে বন্ধনা পহীনা সমুচ্ছিন্না…পে॰… ঞাণগ্গিনা
তেনাহ ভগৰা –
‘‘যোধ কামে অচ্চতরি, সঙ্গং লোকে দুরচ্চযং।
ন সো সোচতি নাজ্ঝেতি, ছিন্নসোতো অবন্ধনো’’তি॥
১৮৪.
যং পুব্বে তং ৰিসোসেহি, পচ্ছা তে মাহু কিঞ্চনং।
মজ্ঝে চে নো গহেস্সসি, উপসন্তো চরিস্সসি॥
যং পুব্বে তং ৰিসোসেহীতি। অতীতে সঙ্খারে আরব্ভ যে কিলেসা উপ্পজ্জেয্যুং তে কিলেসে সোসেহি ৰিসোসেহি সুক্খাপেহি ৰিসুক্খাপেহি অবীজং করোহি পজহ ৰিনোদেহি ব্যন্তিং করোহি অনভাৰং গমেহীতি। এৰম্পি যং পুব্বে তং
পচ্ছা তে মাহু কিঞ্চনন্তি। পচ্ছা ৰুচ্চতি অনাগতং। অনাগতে সঙ্খারে আরব্ভ যানি উপ্পজ্জেয্যুং রাগকিঞ্চনং দোসকিঞ্চনং মোহকিঞ্চনং মানকিঞ্চনং দিট্ঠিকিঞ্চনং কিলেসকিঞ্চনং দুচ্চরিতকিঞ্চনং, ইমানি কিঞ্চনানি
মজ্ঝে চে নো গহেস্সসীতি। মজ্ঝং ৰুচ্চতি পচ্চুপ্পন্না রূপৰেদনাসঞ্ঞাসঙ্খারৰিঞ্ঞাণা। পচ্চুপ্পন্নে সঙ্খারে তণ্হাৰসেন দিট্ঠিৰসেন ন গহেস্সসি ন উগ্গহেস্সসি ন গণ্হিস্সসি ন পরামসিস্সসি নাভিনন্দিস্সসি নাভিচরিস্সসি ন অজ্ঝোসিস্সসি, অভিনন্দনং অভিৰদনং অজ্ঝোসানং গাহং পরামাসং অভিনিৰেসং পজহিস্সসি ৰিনোদেস্সসি ব্যন্তিং করিস্সসি অনভাৰং গমেস্সসীতি – মজ্ঝে চে নো গহেস্সসি।
উপসন্তো চরিস্সসীতি। রাগস্স সন্তত্তা সমিতত্তা উপসমিতত্তা, দোসস্স সন্তত্তা সমিতত্তা উপসমিতত্তা…পে॰… সব্বাকুসলাভিসঙ্খারানং সন্তত্তা সমিতত্তা উপসমিতত্তা ৰূপসমিতত্তা ৰিজ্ঝাতত্তা নিব্বুতত্তা ৰিগতত্তা পটিপস্সদ্ধত্তা
তেনাহ ভগৰা –
‘‘যং পুব্বে তং ৰিসোসেহি, পচ্ছা তে মাহু কিঞ্চনং।
মজ্ঝে চে নো গহেস্সসি, উপসন্তো চরিস্সসী’’তি॥
১৮৫.
সব্বসো নামরূপস্মিং, যস্স নত্থি মমাযিতং।
অসতা চ ন সোচতি, স ৰে লোকে ন জীযতি॥
সব্বসো নামরূপস্মিং, যস্স নত্থি মমাযিতন্তি। সব্বসোতি সব্বেন সব্বং সব্বথা সব্বং অসেসং নিস্সেসং পরিযাদিযনৰচনমেতং – সব্বসোতি। নামন্তি চত্তারো অরূপিনো খন্ধা। রূপন্তি চত্তারো চ মহাভূতা, চতুন্নঞ্চ মহাভূতানং উপাদায রূপং। যস্সাতি অরহতো খীণাসৰস্স। মমাযিতন্তি দ্ৰে মমত্তা – তণ্হামমত্তঞ্চ দিট্ঠিমমত্তঞ্চ…পে॰… ইদং তণ্হামমত্তং…পে॰… ইদং দিট্ঠিমমত্তং। সব্বসো নামরূপস্মিং, যস্স নত্থি মমাযিতন্তি সব্বসো নামরূপস্মিং মমত্তা যস্স নত্থি ন সন্তি ন সংৰিজ্জন্তি নুপলব্ভন্তি, পহীনা সমুচ্ছিন্না ৰূপসন্তা পটিপস্সদ্ধা অভব্বুপ্পত্তিকা ঞাণগ্গিনা দড্ঢাতি – সব্বসো নামরূপস্মিং, যস্স নত্থি মমাযিতং।
অসতা চ ন সোচতীতি। ৰিপরিণতং ৰা ৰত্থুং ন সোচতি, ৰিপরিণতস্মিং ৰা ৰত্থুস্মিং ন সোচতি। ‘‘চক্খু মে ৰিপরিণত’’ন্তি ন সোচতি, সোতং মে… ঘানং মে… জিৰ্হা মে… কাযো মে… রূপা মে… সদ্দা
অথ ৰা অসতায দুক্খায ৰেদনায ফুট্ঠো পরেতো সমোহিতো সমন্নাগতো ন সোচতি ন কিলমতি ন পরিদেৰতি ন উরত্তাল়িং কন্দতি ন সম্মোহং আপজ্জতীতি। এৰম্পি অসতা চ ন সোচতি। অথ ৰা চক্খুরোগেন ফুট্ঠো পরেতো…পে॰… ডংসমকসৰাতাতপসরীসপসম্ফস্সেন ফুট্ঠো পরেতো সমোহিতো সমন্নাগতো ন সোচতি ন
স ৰে লোকে ন জীযতীতি। যস্স ‘‘ময্হং ৰা ইদং পরেসং ৰা ইদ’’ন্তি কিঞ্চি রূপগতং
ভাসিতম্পি হেতং –
‘‘জীনো
সব্বেসু
‘‘পুব্বেৰ মচ্চং ৰিজহন্তি ভোগা, মচ্চো ধনে পুব্বতরং জহাসি।
অসস্সতা
‘‘উদেতি আপূরতি ৰেতি চন্দো, অন্ধং তপেত্ৰান
ৰিদিতা মযা সত্তুক লোকধম্মা, তস্মা ন সোচামহং সোককালে’’তি॥
যস্স ‘‘ময্হং ৰা ইদং পরেসং ৰা ইদ’’ন্তি কিঞ্চি রূপগতং ৰেদনাগতং সঞ্ঞাগতং সঙ্খারগতং ৰিঞ্ঞাণগতং গহিতং পরামট্ঠং অভিনিৰিট্ঠং অজ্ঝোসিতং অধিমুত্তং নত্থি, তস্স জানি নত্থি। ভাসিতম্পি হেতং – ‘‘‘নন্দসি, সমণা’তি। ‘কিং লদ্ধা, আৰুসো’তি? ‘তেন হি, সমণ, সোচসী’তি। ‘কিং জীযিত্থ, আৰুসো’তি? ‘তেন হি, সমণ, নেৰ নন্দসি ন সোচসী’তি। ‘এৰমাৰুসো’’’তি।
‘‘চিরস্সং
অনন্দিং অনীঘং ভিক্খুং, তিণ্ণং লোকে ৰিসত্তিক’’ন্তি॥
স ৰে লোকে ন জীযতি। তেনাহ ভগৰা –
‘‘সব্বসো
অসতা চ ন সোচতি, স ৰে লোকে ন জীযতী’’তি॥
১৮৬.
যস্স নত্থি ইদং মেতি, পরেসং ৰাপি কিঞ্চনং।
মমত্তং সো অসংৰিন্দং, নত্থি মেতি ন সোচতি॥
যস্স নত্থি ইদং মেতি, পরেসং ৰাপি কিঞ্চনন্তি। যস্সাতি অরহতো খীণাসৰস্স। যস্স ‘‘ময্হং ৰা ইদং পরেসং ৰা ইদ’’ন্তি কিঞ্চি রূপগতং ৰেদনাগতং সঞ্ঞাগতং সঙ্খারগতং ৰিঞ্ঞাণগতং গহিতং পরামট্ঠং অভিনিৰিট্ঠং অজ্ঝোসিতং অধিমুত্তং নত্থি ন সন্তি ন সংৰিজ্জতি নুপলব্ভতি, পহীনং সমুচ্ছিন্নং ৰূপসন্তং পটিপস্সদ্ধং অভব্বুপ্পত্তিকং ঞাণগ্গিনা দড্ঢন্তি। এৰম্পি যস্স নত্থি ইদং মেতি, পরেসং ৰাপি কিঞ্চনং।
ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘নাযং, ভিক্খৰে, কাযো তুম্হাকং, নপি অঞ্ঞেসং। পুরাণমিদং, ভিক্খৰে, কম্মং অভিসঙ্খতং অভিসঞ্চেতযিতং ৰেদনীযং দট্ঠব্বং। তত্র, ভিক্খৰে, সুতৰা অরিযসাৰকো পটিচ্চসমুপ্পাদংযেৰ সাধুকং যোনিসো মনসিকরোতি – ‘ইতি ইমস্মিং সতি ইদং হোতি ইমস্সুপ্পাদা ইদং উপ্পজ্জতি, ইমস্মিং অসতি ইদং ন হোতি ইমস্স নিরোধা ইদং নিরুজ্ঝতি, যদিদং অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারা, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং…পে॰… এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি। অৰিজ্জাযত্ৰেৰ অসেসৰিরাগনিরোধা সঙ্খারনিরোধো…পে॰… এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স নিরোধো হোতী’’’তি। এৰম্পি যস্স নত্থি ইদং মেতি, পরেসং ৰাপি কিঞ্চনং।
ৰুত্তম্পি
‘‘সুঞ্ঞতো
অত্তানুদিট্ঠিং ঊহচ্চ
এৰং লোকং অৰেক্খন্তং, মচ্চুরাজা ন পস্সতী’’তি॥
এৰম্পি যস্স নত্থি ইদং মেতি, পরেসং ৰাপি কিঞ্চনং।
ৰুত্তম্পি
‘‘সুদ্ধধম্মসমুপ্পাদং, সুদ্ধসঙ্খারসন্ততিং।
পস্সন্তস্স যথাভূতং, ন ভযং হোতি গামণি॥
‘‘তিণকট্ঠসমং লোকং, যদা পঞ্ঞায পস্সতি।
নাঞ্ঞং পত্থযতে কিঞ্চি, অঞ্ঞত্র অপ্পটিসন্ধিযা’’তি
এৰম্পি যস্স নত্থি ইদং মেতি, পরেসং ৰাপি কিঞ্চনং। ৰজিরা
‘‘কং নু সত্তোতি পচ্চেসি, মার দিট্ঠিগতং নু তে।
সুদ্ধসঙ্খারপুঞ্জোযং, নযিধ সত্তুপলব্ভতি॥
‘‘যথা হি
এৰং খন্ধেসু সন্তেসু, হোতি সত্তোতি সম্মুতি
‘‘দুক্খমেৰ হি সম্ভোতি, দুক্খং তিট্ঠতি ৰেতি চ।
নাঞ্ঞত্র দুক্খা সম্ভোতি, নাঞ্ঞং দুক্খা নিরুজ্ঝতী’’তি॥
এৰম্পি
‘‘এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু রূপং সমন্নেসতি যাৰতা রূপস্স গতি, ৰেদনং… সঞ্ঞং… সঙ্খারে… ৰিঞ্ঞাণং সমন্নেসতি যাৰতা ৰিঞ্ঞাণস্স গতি। তস্স রূপং সমন্নেসতো যাৰতা রূপস্স গতি, ৰেদনং… সঞ্ঞং… সঙ্খারে… ৰিঞ্ঞাণং সমন্নেসতো যাৰতা ৰিঞ্ঞাণস্স গতি
আযস্মা, আনন্দো, ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘‘সুঞ্ঞো লোকো, সুঞ্ঞো লোকো’তি, ভন্তে, ৰুচ্চতি। কিত্তাৰতা নু খো, ভন্তে, সুঞ্ঞো লোকোতি ৰুচ্চতী’’তি? ‘‘যস্মা খো, আনন্দ, সুঞ্ঞং অত্তেন ৰা অত্তনিযেন ৰা, তস্মা সুঞ্ঞো লোকোতি ৰুচ্চতি। কিঞ্চানন্দ, সুঞ্ঞং অত্তেন ৰা অত্তনিযেন ৰা? চক্খু খো, আনন্দ, সুঞ্ঞং অত্তেন ৰা অত্তনিযেন ৰা। রূপা সুঞ্ঞা, চক্খুৰিঞ্ঞাণং সুঞ্ঞং, চক্খুসম্ফস্সো সুঞ্ঞো, যদিদং চক্খুসম্ফস্সপচ্চযা উপ্পজ্জতি ৰেদযিতং সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা তম্পি সুঞ্ঞং… সোতং সুঞ্ঞং… সদ্দা সুঞ্ঞা… ঘানং সুঞ্ঞং… গন্ধা সুঞ্ঞা… জিৰ্হা সুঞ্ঞা… রসা সুঞ্ঞা… কাযো সুঞ্ঞো… ফোট্ঠব্বা সুঞ্ঞা… মনো সুঞ্ঞো… ধম্মা সুঞ্ঞা… মনোৰিঞ্ঞাণং সুঞ্ঞং… মনোসম্ফস্সো সুঞ্ঞো, যদিদং মনোসম্ফস্সপচ্চযা উপ্পজ্জতি ৰেদযিতং সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং
মমত্তং সো অসংৰিন্দন্তি। মমত্তাতি দ্ৰে মমত্তা – তণ্হামমত্তঞ্চ দিট্ঠিমমত্তঞ্চ…পে॰… ইদং তণ্হামমত্তং…পে॰… ইদং
নত্থি মেতি ন সোচতীতি। ৰিপরিণতং ৰা ৰত্থুং ন সোচতি, ৰিপরিণতস্মিং ৰা ৰত্থুস্মিং ন সোচতি। ‘‘চক্খু মে ৰিপরিণত’’ন্তি ন সোচতি, ‘‘সোতং মে…পে॰… সালোহিতা মে ৰিপরিণতা’’তি ন সোচতি ন কিলমতি ন পরিদেৰতি ন উরত্তাল়িং কন্দতি ন সম্মোহং আপজ্জতীতি – নত্থি মেতি ন সোচতি।
তেনাহ ভগৰা –
‘‘যস্স
মমত্তং সো অসংৰিন্দং, নত্থি মেতি ন সোচতী’’তি॥
১৮৭.
অনিট্ঠুরী অননুগিদ্ধো, অনেজো সব্বধী সমো।
তমানিসংসং পব্রূমি, পুচ্ছিতো অৰিকম্পিনং॥
অনিট্ঠুরী অননুগিদ্ধো অনেজো সব্বধী সমোতি। কতমং নিট্ঠুরিযং? ইধেকচ্চো নিট্ঠুরিযো হোতি, পরলাভসক্কারগরুকারমাননৰন্দনপূজনাসু ইস্সতি উসূযতি অননুগিদ্ধোতি। গেধো ৰুচ্চতি তণ্হা। যো রাগো সারাগো…পে॰… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং। যস্সেসো
অনেজো সব্বধী সমোতি। এজা ৰুচ্চতি তণ্হা। যো রাগো সারাগো…পে॰… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং। যস্সেসা এজা তণ্হা পহীনা সমুচ্ছিন্না…পে॰… ঞাণগ্গিনা দড্ঢা, সো ৰুচ্চতি অনেজো। এজায পহীনত্তা অনেজো। সো লাভেপি ন ইঞ্জতি, অলাভেপি ন ইঞ্জতি, যসেপি ন ইঞ্জতি, অযসেপি ন ইঞ্জতি, পসংসাযপি ন ইঞ্জতি, নিন্দাযপি ন ইঞ্জতি, সুখেপি ন ইঞ্জতি, দুক্খেপি ন ইঞ্জতি, ন চলতি ন ৰেধতি নপ্পৰেধতি ন সম্পৰেধতীতি – অনেজো। সব্বধী সমোতি সব্বং ৰুচ্চতি দ্ৰাদসাযতনানি। চক্খু চেৰ রূপা চ…পে॰… মনো চেৰ ধম্মা চ। যতো অজ্ঝত্তিকবাহিরেসু আযতনেসু ছন্দরাগো পহীনো হোতি উচ্ছিন্নমূলো তালাৰত্থুকতো অনভাৰংকতো আযতিং অনুপ্পাদধম্মো, সো ৰুচ্চতি সব্বধি সমো। সো সব্বত্থ তাদি সব্বত্থ মজ্ঝত্তো সব্বত্থ উপেক্খকোতি – অনেজো সব্বধী সমো।
তমানিসংসং পব্রূমি, পুচ্ছিতো অৰিকম্পিনন্তি। অৰিকম্পিনং পুগ্গলং পুট্ঠো পুচ্ছিতো যাচিতো অজ্ঝেসিতো পসাদিতো ইমে চত্তারো আনিসংসে পব্রূমি। যো সো অনিট্ঠুরী অননুগিদ্ধো অনেজো সব্বধি সমোতি ব্রূমি আচিক্খামি…পে॰… পকাসেমীতি – তমানিসংসং পব্রূমি পুচ্ছিতো অৰিকম্পিনং।
তেনাহ
‘‘অনিট্ঠুরী অননুগিদ্ধো, অনেজো সব্বধী সমো।
তমানিসংসং পব্রূমি, পুচ্ছিতো অৰিকম্পিন’’ন্তি॥
১৮৮.
অনেজস্স ৰিজানতো, নত্থি কাচি নিসঙ্খতি ।
ৰিরতো সো ৰিযারব্ভা, খেমং পস্সতি সব্বধি॥
অনেজস্স ৰিজানতোতি। এজা ৰুচ্চতি তণ্হা। যো রাগো সারাগো…পে॰… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং। যস্সেসা এজা তণ্হা পহীনা সমুচ্ছিন্না…পে॰… ঞাণগ্গিনা দড্ঢা, সো ৰুচ্চতি অনেজো। এজায পহীনত্তা অনেজো। সো লাভেপি ন ইঞ্জতি, অলাভেপি ন ইঞ্জতি, যসেপি ন ইঞ্জতি, অযসেপি ন ইঞ্জতি, পসংসাযপি ন ইঞ্জতি, নিন্দাযপি ন ইঞ্জতি, সুখেপি ন ইঞ্জতি, দুক্খেপি ন ইঞ্জতি ন চলতি ন ৰেধতি নপ্পৰেধতি ন সম্পৰেধতীতি – অনেজস্স। ৰিজানতোতি জানতো আজানতো ৰিজানতো পটিৰিজানতো পটিৰিজ্ঝতো। ‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা’’তি জানতো আজানতো ৰিজানতো পটিৰিজানতো পটিৰিজ্ঝতো, ‘‘সব্বে সঙ্খারা দুক্খা’’তি…পে॰… ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং সব্বং
নত্থি কাচি নিসঙ্খতীতি। নিসঙ্খতিযো ৰুচ্চন্তি পুঞ্ঞাভিসঙ্খারো অপুঞ্ঞাভিসঙ্খারো আনেঞ্জাভিসঙ্খারো। যতো পুঞ্ঞাভিসঙ্খারো চ অপুঞ্ঞাভিসঙ্খারো চ আনেঞ্জাভিসঙ্খারো চ পহীনা হোন্তি উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা, এত্তাৰতা নিসঙ্খতিযো নত্থি ন সন্তি ন সংৰিজ্জন্তি নুপলব্ভন্তি, পহীনা সমুচ্ছিন্না ৰূপসন্তা পটিপস্সদ্ধা অভব্বুপ্পত্তিকা ঞাণগ্গিনা দড্ঢাতি – নত্থি কাচি নিসঙ্খতি।
ৰিরতো সো ৰিযারব্ভাতি। ৰিযারব্ভো ৰুচ্চতি পুঞ্ঞাভিসঙ্খারো অপুঞ্ঞাভিসঙ্খারো আনেঞ্জাভিসঙ্খারো। যতো পুঞ্ঞাভিসঙ্খারো চ অপুঞ্ঞাভিসঙ্খারো
খেমং পস্সতি সব্বধীতি। ভযকরো রাগো ভযকরো দোসো ভযকরো মোহো…পে॰… ভযকরা কিলেসা। ভযকরস্স রাগস্স পহীনত্তা…পে॰… ভযকরানং কিলেসানং পহীনত্তা সব্বত্থ খেমং পস্সতি সব্বত্থ অভযং পস্সতি সব্বত্থ অনীতিকং পস্সতি সব্বত্থ
তেনাহ ভগৰা –
‘‘অনেজস্স ৰিজানতো, নত্থি কাচি নিসঙ্খতি।
ৰিরতো সো ৰিযারব্ভা, খেমং পস্সতি সব্বধী’’তি॥
১৮৯.
ন সমেসু ন ওমেসু, ন উস্সেসু ৰদতে মুনি।
সন্তো সো ৰীতমচ্ছরো, নাদেতি ন নিরস্সতি॥ [ইতি ভগৰা]
ন সমেসু ন ওমেসু, ন উস্সেসু ৰদতে মুনীতি। মুনীতি। মোনং ৰুচ্চতি ঞাণং…পে॰… সঙ্গজালমতিচ্চ সো মুনি। ‘‘সেয্যোহমস্মী’’তি ৰা ‘‘সদিসোহমস্মী’’তি ৰা ‘‘হীনোহমস্মী’’তি ৰা ন ৰদতি ন কথেতি ন ভণতি ন দীপযতি ন ৰোহরতীতি – ন সমেসু ন ওমেসু, ন উস্সেসু ৰদতে মুনি।
সন্তো সো ৰীতমচ্ছরোতি। সন্তোতি রাগস্স সন্তত্তা সমিতত্তা সন্তো, দোসস্স…পে॰… মোহস্স… সব্বাকুসলাভিসঙ্খারানং সন্তত্তা সমিতত্তা ৰূপসমিতত্তা ৰিজ্ঝাতত্তা নিব্বুতত্তা ৰিগতত্তা ৰীতমচ্ছরোতি। পঞ্চ মচ্ছরিযানি আৰাসমচ্ছরিযং…পে॰… গাহো ৰুচ্চতি মচ্ছরিযং। যস্সেতং মচ্ছরিযং পহীনং সমুচ্ছিন্নং…পে॰… ঞাণগ্গিনা দড্ঢং, সো ৰুচ্চতি ৰীতমচ্ছরো ৰিগতমচ্ছরো চত্তমচ্ছরো ৰন্তমচ্ছরো মুত্তমচ্ছরো পহীনমচ্ছরো পটিনিস্সট্ঠমচ্ছরোতি – সন্তো সো ৰীতমচ্ছরো।
নাদেতি ন নিরস্সতি, ইতি ভগৰাতি। নাদেতীতি রূপং নাদিযতি ন উপাদিযতি ন গণ্হাতি ন পরামসতি নাভিনিৰিসতি, ৰেদনং… সঞ্ঞং… সঙ্খারে… ৰিঞ্ঞাণং… গতিং… উপপত্তিং… পটিসন্ধিং… ভৰং… সংসারং… ৰট্টং নাদিযতি ন উপাদিযতি ন গণ্হাতি ন পরামসতি নাভিনিৰিসতীতি – নাদেতি। ন নিরস্সতীতি রূপং ন পজহতি ন ৰিনোদেতি ন ব্যন্তিং করোতি ন অনভাৰং গমেতি, ৰেদনং… সঞ্ঞং… সঙ্খারে… ৰিঞ্ঞাণং… গতিং… উপপত্তিং ভগৰাতি গারৰাধিৰচনং…পে॰… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি যদিদং ভগৰাতি।
তেনাহ ভগৰা –
‘‘ন সমেসু ন ওমেসু, ন উস্সেসু ৰদতে মুনি।
সন্তো সো ৰীতমচ্ছরো, নাদেতি ন নিরস্সতি’’॥ [ইতি ভগৰা]
অত্তদণ্ডসুত্তনিদ্দেসো পন্নরসমো।