১৬. সারিপুত্তসুত্তনিদ্দেসো
অথ
১৯০.
ন মে দিট্ঠো ইতো পুব্বে, [ইচ্চাযস্মা সারিপুত্তো]
ন সুতো উদ কস্সচি।
এৰং ৰগ্গুৰদো সত্থা, তুসিতা গণিমাগতো॥
ন মে দিট্ঠো ইতো পুব্বেতি। ইতো পুব্বে মে মযা ন দিট্ঠপুব্বো সো ভগৰা ইমিনা চক্খুনা ইমিনা অত্তভাৰেন। যদা ভগৰা তাৰতিংসভৰনে পারিচ্ছত্তকমূলে পণ্ডুকম্বলসিলাযং ৰস্সংৰুত্থো
ইচ্চাযস্মা সারিপুত্তোতি। ইচ্চাতি পদসন্ধি পদসংসগ্গো পদপারিপূরী অক্খরসমৰাযো ব্যঞ্জনসিলিট্ঠতা পদানুপুব্বতাপেতং – ইচ্চাতি। আযস্মাতি পিযৰচনং গরুৰচনং সগারৰসপ্পতিস্সৰচনমেতং – আযস্মাতি। সারিপুত্তোতি
ন সুতো উদ কস্সচীতি। নাতি পটিক্খেপো। উদাতি পদসন্ধি কস্সচীতি খত্তিযস্স ৰা ব্রাহ্মণস্স ৰা ৰেস্সস্স ৰা সুদ্দস্স ৰা গহট্ঠস্স ৰা পব্বজিতস্স ৰা দেৰস্স ৰা মনুস্সস্স ৰাতি – ন সুতো উদ কস্সচি।
এৰং ৰগ্গুৰদো সত্থাতি। এৰং ৰগ্গুৰদো মধুরৰদো পেমনীযৰদো হদযঙ্গমৰদো করৰীকরুতমঞ্জুঘোসো
সত্থাতি সত্থা ভগৰা সত্থৰাহো। যথা সত্থৰাহো সত্তে কন্তারং তারেতি, চোরকন্তারং তারেতি, ৰাল়কন্তারং তারেতি, দুব্ভিক্খকন্তারং তারেতি, নিরুদককন্তারং তারেতি উত্তারেতি নিত্তারেতি পতারেতি খেমন্তভূমিং সম্পাপেতি; এৰমেৰ ভগৰা সত্থৰাহো সত্তে কন্তারং তারেতি, জাতিকন্তারং তারেতি, জরাকন্তারং তারেতি, ব্যাধিকন্তারং…পে॰… মরণকন্তারং… সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসকন্তারং তারেতি রাগকন্তারং তারেতি দোসকন্তারং… মোহকন্তারং… মানকন্তারং… দিট্ঠিকন্তারং… কিলেসকন্তারং… দুচ্চরিতকন্তারং তারেতি, রাগগহনং তারেতি, দোসগহনং… মোহগহনং… মানগহনং… দিট্ঠিগহনং… কিলেসগহনং… দুচ্চরিতগহনং তারেতি উত্তারেতি নিত্তারেতি পতারেতি খেমন্তং অমতং নিব্বানং সম্পাপেতীতি
অথ ৰা ভগৰা নেতা ৰিনেতা অনুনেতা পঞ্ঞপেতা নিজ্ঝাপেতা পেক্খেতা পসাদেতাতি। এৰম্পি ভগৰা সত্থৰাহো।
অথ
তুসিতা গণিমাগতোতি। ভগৰা তুসিতকাযা চৰিত্ৰা সতো সম্পজানো মাতুকুচ্ছিং ওক্কন্তোতি। এৰম্পি তুসিতা গণিমাগতো।
অথ ৰা গণীতি গণী ভগৰা। গণাচরিযোতি গণী, গণস্স আগতোতি উপগতো সমুপগতো সমুপপন্নো
তেনাহ থেরো সারিপুত্তো –
‘‘ন মে দিট্ঠো ইতো পুব্বে, [ইচ্চাযস্মা সারিপুত্তো]
ন সুতো উদ কস্সচি।
এৰং ৰগ্গুৰদো সত্থা, তুসিতা গণিমাগতো’’তি॥
১৯১.
সদেৰকস্স লোকস্স, যথা দিস্সতি চক্খুমা।
সব্বং তমং ৰিনোদেত্ৰা, একোৰ রতিমজ্ঝগা॥
সদেৰকস্স লোকস্সাতি সদেৰকস্স লোকস্স সমারকস্স সব্রহ্মকস্স সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সাযাতি – সদেৰকস্স লোকস্স।
যথা দিস্সতি চক্খুমাতি যথা ভগৰন্তং তাৰতিংসভৰনে পারিচ্ছত্তকমূলে পণ্ডুকম্বলসিলাযং নিসিন্নং ধম্মং দেসেন্তং দেৰতা পস্সন্তি তথা মনুস্সা পস্সন্তি
‘‘পতিরূপকো মত্তিকাকুণ্ডলোৰ, লোহড্ঢমাসোৰ
চরন্তি লোকে পরিৰারছন্না, অন্তো অসুদ্ধা বহি সোভমানা’’তি
ন ভগৰা এৰং দিস্সতি। ভগৰা ভূতেন তচ্ছেন তথেন যাথাৰেন অৰিপরীতেন সভাৰেন দন্তো
অথ ৰা ভগৰা ৰিসুদ্ধসদ্দো গতকিত্তিসদ্দসিলোকো
অথ ৰা ভগৰা দসহি বলেহি সমন্নাগতো, চতূহি ৰেসারজ্জেহি, চতূহি পটিসম্ভিদাহি, ছহি অভিঞ্ঞাহি, ছহি বুদ্ধধম্মেহি, তেজেন চ বলেন চ গুণেন চ ৰীরিযেন চ পঞ্ঞায চ দিস্সতি ঞাযতি পঞ্ঞাযতি।
‘‘দূরে
অসন্তেত্থ ন দিস্সন্তি, রত্তিং খিত্তা
এৰম্পি যথা দিস্সতি চক্খুমা।
চক্খুমাতি ভগৰা পঞ্চহি চক্খূহি চক্খুমা – মংসচক্খুনাপি চক্খুমা, দিব্বচক্খুনাপি চক্খুমা, পঞ্ঞাচক্খুনাপি চক্খুমা, বুদ্ধচক্খুনাপি চক্খুমা, সমন্তচক্খুনাপি চক্খুমা।
কথং
কথং ভগৰা দিব্বেন চক্খুনাপি চক্খুমা? ভগৰা দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সতি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে
কথং ভগৰা পঞ্ঞাচক্খুনাপি চক্খুমা? ভগৰা মহাপঞ্ঞো পুথুপঞ্ঞো হাসপঞ্ঞো জৰনপঞ্ঞো তিক্খপঞ্ঞো নিব্বেধিকপঞ্ঞো পঞ্ঞাপভেদকুসলো পভিন্নঞাণো অধিগতপটিসম্ভিদো চতুৰেসারজ্জপ্পত্তো
সো হি ভগৰা জানং জানাতি, পস্সং পস্সতি, চক্খুভূতো ঞাণভূতো ধম্মভূতো ব্রহ্মভূতো ৰত্তা পৰত্তা অত্থস্স নিন্নেতা অমতস্স দাতা ধম্মস্সামী তথাগতো। নত্থি তস্স ভগৰতো অঞ্ঞাতং অদিট্ঠং অৰিদিতং অসচ্ছিকতং অফস্সিতং পঞ্ঞায। অতীতং অনাগতং পচ্চুপ্পন্নং উপাদায সব্বে ধম্মা সব্বাকারেন বুদ্ধস্স ভগৰতো ঞাণমুখে আপাথং আগচ্ছন্তি। যং কিঞ্চি নেয্যং নাম অত্থি জানিতব্বং
অতীতে বুদ্ধস্স ভগৰতো অপ্পটিহতং ঞাণং, অনাগতে অপ্পটিহতং ঞাণং, পচ্চুপ্পন্নে অপ্পটিহতং ঞাণং। সব্বং কাযকম্মং বুদ্ধস্স ভগৰতো ঞাণানুপরিৰত্তি। সব্বং ৰচীকম্মং… সব্বং মনোকম্মং বুদ্ধস্স ভগৰতো ঞাণানুপরিৰত্তি। যাৰতকং নেয্যং তাৰতকং ঞাণং, যাৰতকং ঞাণং তাৰতকং নেয্যং; নেয্যপরিযন্তিকং ঞাণং, ঞাণপরিযন্তিকং নেয্যং; নেয্যং অতিক্কমিত্ৰা ঞাণং নপ্পৰত্ততি, ঞাণং অতিক্কমিত্ৰা নেয্যপথো নত্থি; অঞ্ঞমঞ্ঞপরিযন্তট্ঠাযিনো তে ধম্মা। যথা দ্ৰিন্নং সমুগ্গপটলানং সম্মাফুসিতানং
সব্বধম্মেসু বুদ্ধস্স ভগৰতো ঞাণং পৰত্ততি। সব্বে ধম্মা বুদ্ধস্স ভগৰতো আৰজ্জনপটিবদ্ধা আকঙ্খপটিবদ্ধা মনসিকারপটিবদ্ধা চিত্তুপ্পাদপটিবদ্ধা। সব্বসত্তেসু বুদ্ধস্স
যথা যে কেচি মচ্ছকচ্ছপা অন্তমসো তিমিতিমিঙ্গলং উপাদায অন্তোমহাসমুদ্দে পরিৰত্তন্তি; এৰমেৰ সদেৰকো লোকো সমারকো সব্রহ্মকো সস্সমণব্রাহ্মণী পজা সদেৰমনুস্সা অন্তোবুদ্ধঞাণে পরিৰত্ততি। যথা যে কেচি পক্খী অন্তমসো গরুল়ং ৰেনতেয্যং উপাদায আকাসস্স পদেসে পরিৰত্তন্তি; এৰমেৰ যেপি তে সারিপুত্তসমা
কথং ভগৰা বুদ্ধচক্খুনাপি চক্খুমা? ভগৰা বুদ্ধচক্খুনা লোকং ৰোলোকেন্তো
‘‘সেলে যথা পব্বতমুদ্ধনিট্ঠিতো, যথাপি পস্সে জনতং সমন্ততো।
তথূপমং ধম্মমযং সুমেধ, পাসাদমারুয্হ
সোকাৰতিণ্ণং জনতমপেতসোকো, অৰেক্খস্সু জাতিজরাভিভূত’’ন্তি॥
এৰং ভগৰা বুদ্ধচক্খুনাপি চক্খুমা।
কথং
‘‘ন তস্স অদিট্ঠমিধত্থি কিঞ্চি, অথো অৰিঞ্ঞাতমজানিতব্বং।
সব্বং অভিঞ্ঞাসি যদত্থি নেয্যং, তথাগতো তেন সমন্তচক্খূ’’তি॥
এৰং ভগৰা সমন্তচক্খুনাপি চক্খুমাতি – যথা দিস্সতি চক্খুমা।
সব্বং তমং ৰিনোদেত্ৰাতি সব্বং রাগতমং দোসতমং মোহতমং মানতমং দিট্ঠিতমং কিলেসতমং দুচ্চরিততমং অন্ধকরণং অচক্খুকরণং অঞ্ঞাণকরণং পঞ্ঞানিরোধিকং ৰিঘাতপক্খিকং অনিব্বানসংৰত্তনিকং নুদিত্ৰা পনুদিত্ৰা জহিত্ৰা পজহিত্ৰা ৰিনোদেত্ৰা ব্যন্তিং করিত্ৰা অনভাৰং গমেত্ৰাতি – সব্বং তমং ৰিনোদেত্ৰা।
একোৰ রতিমজ্ঝগাতি। একোতি ভগৰা পব্বজ্জাসঙ্খাতেন একো, অদুতিযট্ঠেন একো, তণ্হায পহানট্ঠেন একো, একন্তৰীতরাগোতি একো, একন্তৰীতদোসোতি একো, একন্তৰীতমোহোতি
কথং ভগৰা পব্বজ্জাসঙ্খাতেন একো? ভগৰা দহরোৰ সমানো সুসু কাল়কেসো ভদ্রেন
কথং ভগৰা অদুতিযট্ঠেন একো? সো এৰং পব্বজিতো সমানো একো অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰতি অপ্পসদ্দানি অপ্পনিগ্ঘোসানি ৰিজনৰাতানি মনুস্সরাহস্সেয্যকানি পটিসল্লানসারুপ্পানি। সো একো চরতি, একো গচ্ছতি, একো তিট্ঠতি, একো নিসীদতি, একো সেয্যং কপ্পেতি, একো গামং পিণ্ডায পৰিসতি, একো পটিক্কমতি, একো রহো নিসীদতি, একো চঙ্কমং অধিট্ঠাতি, একো চরতি ৰিহরতি ইরিযতি ৰত্ততি পালেতি যপেতি যাপেতি – এৰং ভগৰা অদুতিযট্ঠেন একো।
কথং ভগৰা তণ্হায পহানট্ঠেন একো? সো এৰং একো অদুতিযো অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো নজ্জা নেরঞ্জরায
‘‘তণ্হাদুতিযো
ইত্থভাৰঞ্ঞথাভাৰং
‘‘এতমাদীনৰং ঞত্ৰা, তণ্হং দুক্খস্স সম্ভৰং।
ৰীততণ্হো অনাদানো, সতো ভিক্খু পরিব্বজে’’তি॥
এৰং ভগৰা তণ্হায পহানট্ঠেন একো।
কথং
কথং ভগৰা একাযনমগ্গং গতোতি একো? একাযনমগ্গো ৰুচ্চতি চত্তারো সতিপট্ঠানা চত্তারো সম্মপ্পধানা
‘‘একাযনং জাতিখযন্তদস্সী, মগ্গং পজানাতি হিতানুকম্পী।
এতেন মগ্গেন তরিংসু
এৰং ভগৰা একাযনমগ্গং গতোতি একো।
কথং ভগৰা একো অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধোতি একো? বোধি ৰুচ্চতি চতূসু মগ্গেসু ঞাণং পঞ্ঞিন্দ্রিযং
অথ ৰা যং
রতিমজ্ঝগাতি। রতিন্তি নেক্খম্মরতিং ৰিৰেকরতিং উপসমরতিং সম্বোধিরতিং অজ্ঝগা সমজ্ঝগা অধিগচ্ছি ফস্সেসি সচ্ছাকাসীতি – একোৰ রতিমজ্ঝগা।
তেনাহ থেরো সারিপুত্তো –
‘‘সদেৰকস্স লোকস্স, যথা দিস্সতি চক্খুমা।
সব্বং তমং ৰিনোদেত্ৰা, একোৰ রতিমজ্ঝগা’’তি॥
১৯২.
তং বুদ্ধং অসিতং তাদিং, অকুহং গণিমাগতং।
বহূনমিধ বদ্ধানং, অত্থি পঞ্হেন আগমং॥
তং বুদ্ধং অসিতং তাদিন্তি। বুদ্ধোতি যো সো ভগৰা সযম্ভূ অনাচরিযকো পুব্বে অননুস্সুতেসু ধম্মেসু সামং সচ্চানি অভিসম্বুজ্ঝি, তত্থ চ সব্বঞ্ঞুতং পাপুণি বুদ্ধোতি কেনট্ঠেন বুদ্ধো? বুজ্ঝিতা সচ্চানীতি বুদ্ধো, বোধেতা পজাযাতি বুদ্ধো, সব্বঞ্ঞুতায বুদ্ধো, সব্বদস্সাৰিতায বুদ্ধো, অনঞ্ঞনেয্যতায বুদ্ধো, ৰিসৰিতায বুদ্ধো, খীণাসৰসঙ্খাতেন বুদ্ধো, নিরুপক্কিলেসসঙ্খাতেন বুদ্ধো, একন্তৰীতরাগোতি বুদ্ধো, একন্তৰীতদোসোতি বুদ্ধো, একন্তৰীতমোহোতি বুদ্ধো, একন্তনিক্কিলেসোতি বুদ্ধো, একাযনমগ্গং গতোতি বুদ্ধো, একো অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধোতি বুদ্ধো, অবুদ্ধিৰিহতত্তা অসিতন্তি দ্ৰে নিস্সযা – তণ্হানিস্সযো চ দিট্ঠিনিস্সযো চ। কতমো তণ্হানিস্সযো? যাৰ তণ্হাসঙ্খাতেন সীমকতং ওধিকতং
কতমো
বুদ্ধস্স ভগৰতো তণ্হানিস্সযো পহীনো, দিট্ঠিনিস্সযো পটিনিস্সট্ঠো; তণ্হানিস্সযস্স পহীনত্তা দিট্ঠিনিস্সযস্স পটিনিস্সট্ঠত্তা ভগৰা চক্খুং অসিতো, সোতং… ঘানং… জিৰ্হং… কাযং… মনং অসিতো, রূপে… সদ্দে… গন্ধে… রসে… ফোট্ঠব্বে… কুলং… গণং… আৰাসং… লাভং… যসং… পসংসং… সুখং… চীৰরং… পিণ্ডপাতং… সেনাসনং… গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং… কামধাতুং… রূপধাতুং… অরূপধাতুং
তাদিন্তি
কথং ভগৰা ইট্ঠানিট্ঠে তাদী? ভগৰা লাভেপি তাদী, অলাভেপি তাদী, যসেপি তাদী, অযসেপি তাদী, পসংসাযপি তাদী নিন্দাযপি তাদী, সুখেপি তাদী, দুক্খেপি তাদী; একচ্চে বাহং গন্ধেন লিম্পেয্যুং, একচ্চে বাহং ৰাসিযা তচ্ছেয্যুং, অমুকস্মিং নত্থি রাগো
কথং ভগৰা চত্তাৰীতি তাদী? ভগৰতা
কথং ভগৰা তিণ্ণাৰীতি তাদী? ভগৰা কামোঘং তিণ্ণো, ভৰোঘং তিণ্ণো, দিট্ঠোঘং তিণ্ণো, অৰিজ্জোঘং তিণ্ণো, সব্বং সংসারপথং তিণ্ণো উত্তিণ্ণো নিত্তিণ্ণো অতিক্কন্তো সমতিক্কন্তো ৰীতিৰত্তো। সো ৰুট্ঠৰাসো চিণ্ণচরণো গতদ্ধো গতদিসো গতকোটিযো পালিতব্রহ্মচরিযো উত্তমদিট্ঠিপ্পত্তো ভাৰিতমগ্গো পহীনকিলেসো পটিৰিদ্ধাকুপ্পো সচ্ছিকতনিরোধো। দুক্খং তস্স পরিঞ্ঞাতং, সমুদযো পহীনো, মগ্গো ভাৰিতো, নিরোধো সচ্ছিকতো, অভিঞ্ঞেয্যং অভিঞ্ঞাতং
‘‘তস্সাযং
জাতিমরণসংসারো, নত্থি তস্স পুনব্ভৰো’’তি॥
এৰং
কথং
কথং ভগৰা তংনিদ্দেসা তাদী? ভগৰা সীলে সতি সীলৰাতি তংনিদ্দেসা তাদী, সদ্ধায সতি সদ্ধোতি তংনিদ্দেসা তাদী, ৰীরিযে সতি ৰীরিযৰাতি তংনিদ্দেসা তাদী, সতিযা সতি সতিমাতি তংনিদ্দেসা তাদী, সমাধিস্মিং সতি সমাহিতোতি তংনিদ্দেসা তাদী, পঞ্ঞায সতি পঞ্ঞৰাতি তংনিদ্দেসা তাদী, ৰিজ্জায সতি তেৰিজ্জোতি তংনিদ্দেসা তাদী, অভিঞ্ঞায
অকুহং গণিমাগতন্তি। অকুহোতি তীণি কুহনৰত্থূনি – পচ্চযপটিসেৰনসঙ্খাতং
কতমং পচ্চযপটিসেৰনসঙ্খাতং কুহনৰত্থু? ইধ গহপতিকা ভিক্খুং নিমন্তেন্তি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেহি। সো পাপিচ্ছো ইচ্ছাপকতো অত্থিকো
কতমং ইরিযাপথসঙ্খাতং কুহনৰত্থু? ইধেকচ্চো পাপিচ্ছো ইচ্ছাপকতো সম্ভাৰনাধিপ্পাযো, ‘‘এৰং মং জনো সম্ভাৰেস্সতী’’তি গমনং সণ্ঠপেতি, ঠানং সণ্ঠপেতি, নিসজ্জং সণ্ঠপেতি, সযনং সণ্ঠপেতি, পণিধায গচ্ছতি, পণিধায তিট্ঠতি, পণিধায নিসীদতি, পণিধায সেয্যং কপ্পেতি, সমাহিতো ৰিয গচ্ছতি, সমাহিতো
কতমং সামন্তজপ্পনসঙ্খাতং কুহনৰত্থু? ইধেকচ্চো পাপিচ্ছো ইচ্ছাপকতো সম্ভাৰনাধিপ্পাযো ‘‘এৰং মং জনো সম্ভাৰেস্সতী’’তি, অরিযধম্মসন্নিস্সিতং ৰাচং ভাসতি। ‘‘যো এৰরূপং চীৰরং ধারেতি সো সমণো মহেসক্খো’’তি ভণতি; ‘‘যো এৰরূপং পত্তং ধারেতি… লোহথালকং ধারেতি… ধম্মকরণং
অথ ৰা কোরজিককোরজিকো, ভাকুটিকভাকুটিকো, কুহককুহকো, লপকলপকো, মুখসম্ভাৰিতো ‘‘অযং সমণো ইমাসং এৰরূপানং ৰিহারসমাপত্তীনং লাভী’’তি। তাদিসং গম্ভীরং গূল়্হং নিপুণং পটিচ্ছন্নং লোকুত্তরং সুঞ্ঞতাপটিসঞ্ঞুত্তং কথং
গণিমাগতন্তি। গণীতি গণী ভগৰা। গণাচরিযোতি গণী, গণস্স সত্থাতি গণী, গণং পরিহরতীতি গণী, গণং ওৰদতীতি গণী, গণং অনুসাসতীতি গণী, ৰিসারদো গণং উপসঙ্কমতীতি গণী, গণস্স সুস্সূসতি সোতং ওদহতি অঞ্ঞা চিত্তং উপট্ঠপেতীতি গণী, গণং অকুসলা ৰুট্ঠাপেত্ৰা কুসলে পতিট্ঠাপেতীতি গণী, ভিক্খুগণস্স গণী, ভিক্খুনীগণস্স গণী, উপাসকগণস্স গণী, উপাসিকাগণস্স গণী, রাজগণস্স গণী, খত্তিযগণস্স গণী, ব্রাহ্মণগণস্স গণী, ৰেস্সগণস্স গণী, সুদ্দগণস্স গণী, ব্রহ্মগণস্স গণী, দেৰগণস্স গণী, সঙ্ঘিং আগতন্তি উপগতং সমুপগতং সমুপপন্নং
বহূনমিধ বদ্ধানন্তি। বহূনং খত্তিযানং ব্রাহ্মণানং ৰেস্সানং সুদ্দানং গহট্ঠানং পব্বজিতানং দেৰানং মনুস্সানং। বদ্ধানন্তি বদ্ধানং বদ্ধচরানং পরিচারকানং সিস্সানন্তি – বহূনমিধ বদ্ধানং।
অত্থি পঞ্হেন আগমন্তি। পঞ্হেন অত্থিকো আগতোম্হি
তেনাহ
‘‘তং
বহূনমিধ বদ্ধানং, অত্থি পঞ্হেন আগম’’ন্তি॥
১৯৩.
ভিক্খুনো ৰিজিগুচ্ছতো, ভজতো রিত্তমাসনং।
রুক্খমূলং সুসানং ৰা, পব্বতানং গুহাসু ৰা॥
ভিক্খুনো ৰিজিগুচ্ছতোতি। ভিক্খুনোতি পুথুজ্জনকল্যাণস্স ৰা ভিক্খুনো সেক্খস্স ৰা ভিক্খুনো। ৰিজিগুচ্ছতোতি জাতিযা ৰিজিগুচ্ছতো, জরায… ব্যাধিনা… মরণেন… সোকেহি… পরিদেৰেহি… দুক্খেহি… দোমনস্সেহি… উপাযাসেহি ৰিজিগুচ্ছতো, নেরযিকেন দুক্খেন… তিরচ্ছানযোনিকেন দুক্খেন… পেত্তিৰিসযিকেন দুক্খেন… মানুসিকেন
ভজতো রিত্তমাসনন্তি। আসনং ৰুচ্চতি যত্থ নিসীদতি – মঞ্চো পীঠং ভিসি তট্টিকা চম্মখণ্ডো তিণসন্থারো পণ্ণসন্থারো পলালসন্থারো
রুক্খমূলং সুসানং ৰাতি। রুক্খমূলংযেৰ রুক্খমূলং, সুসানংযেৰ সুসানন্তি – রুক্খমূলং সুসানং ৰা। পব্বতানং গুহাসু ৰাতি। পব্বতাযেৰ পব্বতা, কন্দরাযেৰ কন্দরা, গিরিগুহাযেৰ গিরিগুহা। পব্বতন্তরিকাযো ৰুচ্চন্তি পব্বতপব্ভারাতি – পব্বতানং গুহাসু ৰা।
তেনাহ থেরো সারিপুত্তো –
‘‘ভিক্খুনো ৰিজিগুচ্ছতো, ভজতো রিত্তমাসনং।
রুক্খমূলং সুসানং ৰা, পব্বতানং গুহাসু ৰা’’তি॥
১৯৪.
উচ্চাৰচেসু সযনেসু, কিৰন্তো তত্থ ভেরৰা।
যে হি ভিক্খু ন ৰেধেয্য, নিগ্ঘোসে সযনাসনে॥
উচ্চাৰচেসু সযনেসূতি। উচ্চাৰচেসূতি উচ্চাৰচেসু হীনপ্পণীতেসু ছেকপাপকেসু। সযনং ৰুচ্চতি সেনাসনং ৰিহারো অড্ঢযোগো পাসাদো হম্মিযং গুহাতি – উচ্চাৰচেসু সযনেসু। কিৰন্তো তত্থ ভেরৰাতি। কিৰন্তোতি কিৰন্তো কিৰন্তোতি কতি কিত্তকা কীৰতকা কীৰবহুকা তে। ভেরৰাতি সীহা ব্যগ্ঘা দীপী অচ্ছা তরচ্ছা কোকা মহিংসা
যে হি ভিক্খু ন ৰেধেয্যাতি। যে হীতি যে হি ভেরৰে পস্সিত্ৰা ৰা সুণিত্ৰা ৰা ন ৰেধেয্য নপ্পৰেধেয্য ন সম্পৰেধেয্য ন তসেয্য ন উত্তসেয্য
নিগ্ঘোসে সযনাসনেতি। অপ্পসদ্দে অপ্পনিগ্ঘোসে ৰিজনৰাতে মনুস্সরাহস্সেয্যকে পটিসল্লানসারুপ্পে সেনাসনেতি – নিগ্ঘোসে সযনাসনে।
তেনাহ
‘‘উচ্চাৰচেসু সযনেসু, কিৰন্তো তত্থ ভেরৰা।
যে হি ভিক্খু ন ৰেধেয্য, নিগ্ঘোসে সযনাসনে’’তি॥
১৯৫.
কতি পরিস্সযা লোকে, গচ্ছতো অগতং দিসং।
যে ভিক্খু অভিসম্ভৰে, পন্তম্হি সযনাসনে॥
কতি পরিস্সযা লোকেতি। কতীতি কতি কিত্তকা কীৰতকা কীৰবহুকা। পরিস্সযাতি দ্ৰে পরিস্সযা – পাকটপরিস্সযা চ পটিচ্ছন্নপরিস্সযা চ। কতমে পাকটপরিস্সযা? সীহা ব্যগ্ঘা দীপী অচ্ছা তরচ্ছা কোকা মহিংসা হত্থী অহি ৰিচ্ছিকা সতপদী, চোরা ৰা অস্সু মানৰা
কতমে পটিচ্ছন্নপরিস্সযা? কাযদুচ্চরিতং ৰচীদুচ্চরিতং মনোদুচ্চরিতং কামচ্ছন্দনীৰরণং ব্যাপাদনীৰরণং থিনমিদ্ধনীৰরণং উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চনীৰরণং ৰিচিকিচ্ছানীৰরণং রাগো দোসো মোহো কোধো উপনাহো মক্খো পল়াসো ইস্সা মচ্ছরিযং মাযা সাঠেয্যং থম্ভো সারম্ভো মানো অতিমানো মদো পমাদো, সব্বে কিলেসা সব্বে দুচ্চরিতা সব্বে দরথা সব্বে পরিল়াহা সব্বে সন্তাপা সব্বাকুসলাভিসঙ্খারা – ইমে ৰুচ্চন্তি পটিচ্ছন্নপরিস্সযা।
পরিস্সযাতি
কথং
কথং
কথং তত্রাসযাতি পরিস্সযা? তত্থেতে পাপকা অকুসলা ধম্মা উপ্পজ্জন্তি অত্তভাৰসন্নিস্সযা। যথা বিলে বিলাসযা পাণা সযন্তি, দকে দকাসযা পাণা সযন্তি, ৰনে ৰনাসযা পাণা সযন্তি, রুক্খে রুক্খাসযা পাণা সযন্তি; এৰমেৰ তত্থেতে পাপকা অকুসলা ধম্মা উপ্পজ্জন্তি অত্তভাৰসন্নিস্সযাতি। এৰম্পি তত্রাসযাতি – পরিস্সযা।
ৰুত্তঞ্হেতং
‘‘সান্তেৰাসিকো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সাচরিযকো দুক্খং ন ফাসু ৰিহরতি। কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সান্তেৰাসিকো সাচরিযকো দুক্খং ন ফাসু ৰিহরতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো চক্খুনা রূপং দিস্ৰা উপ্পজ্জন্তি পাপকা অকুসলা ধম্মা সরসঙ্কপ্পা সঞ্ঞোজনিযা, ত্যস্স অন্তো ৰসন্তি অন্ৰাস্সৰন্তি পাপকা অকুসলা ধম্মাতি। তস্মা সান্তেৰাসিকোতি ৰুচ্চতি। তে নং সমুদাচরন্তি, সমুদাচরন্তি নং পাপকা অকুসলা ধম্মাতি। তস্মা সাচরিযকোতি ৰুচ্চতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো সোতেন সদ্দং সুত্ৰা…পে॰… ঘানেন গন্ধং ঘাযিত্ৰা… জিৰ্হায রসং সাযিত্ৰা… কাযেন ফোট্ঠব্বং ফুসিত্ৰা… মনসা ধম্মং
ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা –
‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, অন্তরামলা
‘‘অনত্থজননো লোভো, লোভো চিত্তপ্পকোপনো।
ভযমন্তরতো জাতং, তং জনো নাৰবুজ্ঝতি॥
‘‘লুদ্ধো অত্থং ন জানাতি, লুদ্ধো ধম্মং ন পস্সতি।
অন্ধন্তমং
‘‘অনত্থজননো দোসো, দোসো চিত্তপ্পকোপনো।
ভযমন্তরতো জাতং, তং জনো নাৰবুজ্ঝতি॥
‘‘কুদ্ধো অত্থং ন জানাতি, কুদ্ধো ধম্মং ন পস্সতি।
অন্ধন্তমং তদা হোতি, যং দোসো সহতে নরং॥
‘‘অনত্থজননো মোহো, মোহো চিত্তপ্পকোপনো।
ভযমন্তরতো জাতং, তং জনো নাৰবুজ্ঝতি॥
‘‘মূল়্হো অত্থং ন জানাতি, মূল়্হো ধম্মং ন পস্সতি।
অন্ধন্তমং তদা হোতি, যং মোহো সহতে নর’’ন্তি॥
এৰম্পি তত্রাসযাতি – পরিস্সযা। ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা –
‘‘তযো খো, মহারাজ, পুরিসস্স ধম্মা অজ্ঝত্তং উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জন্তি অহিতায দুক্খায অফাসুৰিহারায। কতমে তযো
‘‘লোভো দোসো চ মোহো চ, পুরিসং পাপচেতসং।
হিংসন্তি অত্তসম্ভূতা, তচসারংৰ সম্ফল’’ন্তি॥
এৰম্পি তত্রাসযাতি – পরিস্সযা।
ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা –
‘‘রাগো চ দোসো চ ইতোনিদানা, অরতী রতী লোমহংসো ইতোজা।
ইতো সমুট্ঠায মনোৰিতক্কা, কুমারকা ধঙ্কমিৰোস্সজন্তী’’তি॥
এৰম্পি তত্রাসযাতি – পরিস্সযা। লোকেতি মনুস্সলোকেতি – কতি পরিস্সযা লোকে।
গচ্ছতো অগতং দিসন্তি। অগতা দিসা ৰুচ্চতি অমতং নিব্বানং। যো সো সব্বসঙ্খারসমথো সব্বূপধিপটিনিস্সগ্গো তণ্হক্খযো ৰিরাগো নিরোধো নিব্বানং। অগতপুব্বা সা দিসা ন সা দিসা গতপুব্বা ইমিনা দীঘেন অদ্ধুনা।
‘‘সমতিত্তিকং অনৰসেসং, তেলপত্তং যথা পরিহরেয্য।
এৰং সচিত্তমনুরক্খে, পত্থযানো
অগতপুব্বং দিসং ৰজতো
যে ভিক্খু অভিসম্ভৰেতি। যেতি যে পরিস্সযে অভিসম্ভৰেয্য অভিভৰেয্য অজ্ঝোত্থরেয্য পরিযাদিযেয্য মদ্দেয্যাতি – যে ভিক্খু অভিসম্ভৰে।
পন্তম্হি সযনাসনেতি। অন্তে পন্তে পরিযন্তে সেলন্তে ৰা ৰনন্তে ৰা নদন্তে ৰা উদকন্তে ৰা যত্থ ন কসীযতি ন ৰপীযতি, জনন্তং অতিক্কমিত্ৰা মনুস্সানং অনুপচারে সেনাসনেতি – পন্তম্হি সযনাসনে।
তেনাহ
‘‘কতি
যে ভিক্খু অভিসম্ভৰে, পন্তম্হি সযনাসনে’’তি॥
১৯৬.
ক্যাস্স ব্যপ্পথযো অস্সু, ক্যাস্সস্সু ইধ গোচরা।
কানি সীলব্বতানাস্সু, পহিতত্তস্স ভিক্খুনো॥
ক্যাস্স ব্যপ্পথযো অস্সূতি। কীদিসেন ব্যপ্পথেন সমন্নাগতো অস্স কিংসণ্ঠিতেন কিংপকারেন কিংপটিভাগেনাতি ৰচীপারিসুদ্ধিং পুচ্ছতি। কতমা ৰচীপারিসুদ্ধি? ইধ ভিক্খু মুসাৰাদং পহায মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি সচ্চৰাদী সচ্চসন্ধো থেতো পচ্চযিকো অৰিসংৰাদকো লোকস্স। পিসুণং ৰাচং পহায পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি, ইতো সুত্ৰা ন অমুত্র অক্খাতা ইমেসং ভেদায, অমুত্র ৰা সুত্ৰা ন ইমেসং অক্খাতা অমূসং ভেদায, ইতি ভিন্নানং ৰা সন্ধাতা, সহিতানং
ক্যাস্সস্সু ইধ গোচরাতি। কীদিসেন গোচরেন সমন্নাগতো অস্স কিংসণ্ঠিতেন কিংপকারেন কিংপটিভাগেনাতি গোচরং পুচ্ছতি। অত্থি গোচরো, অত্থি অগোচরো।
কতমো
অথ ৰা অন্তরঘরং পৰিট্ঠো ৰীথিং পটিপন্নো অসংৰুতো গচ্ছতি, হত্থিং ওলোকেন্তো, অস্সং ওলোকেন্তো, রথং ওলোকেন্তো, পত্তিং ওলোকেন্তো, ইত্থিযো ওলোকেন্তো, পুরিসে ওলোকেন্তো, কুমারিকাযো ওলোকেন্তো, কুমারকে ওলোকেন্তো, অন্তরাপণং ওলোকেন্তো, ঘরমুখানি ওলোকেন্তো, উদ্ধং ওলোকেন্তো
অথ ৰা চক্খুনা রূপং দিস্ৰা নিমিত্তগ্গাহী হোতি অনুব্যঞ্জনগ্গাহী। যত্ৰাধিকরণমেনং…পে॰… মনিন্দ্রিযং অসংৰুতং ৰিহরন্তং অভিজ্ঝা দোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰেয্যুং, তস্স ন সংৰরায পটিপজ্জতি, ন রক্খতি মনিন্দ্রিযং মনিন্দ্রিযে ন সংৰরং আপজ্জতি – অযম্পি ৰুচ্চতি অগোচরো।
যথা
পঞ্চপি কামগুণা অগোচরা। ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘মা, ভিক্খৰে, অগোচরে চরথ পরৰিসযে। অগোচরে, ভিক্খৰে, চরতং পরৰিসযে লচ্ছতি মারো ওতারং, লচ্ছতি মারো আরম্মণং। কো চ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো অগোচরো পরৰিসযো? যদিদং পঞ্চ কামগুণা। কতমে পঞ্চ? চক্খুৰিঞ্ঞেয্যা রূপা ইট্ঠা কন্তা মনাপা পিযরূপা কামূপসংহিতা রজনীযা, সোতৰিঞ্ঞেয্যা সদ্দা… ঘানৰিঞ্ঞেয্যা গন্ধা… জিৰ্হাৰিঞ্ঞেয্যা রসা… কাযৰিঞ্ঞেয্যা ফোট্ঠব্বা
কতমো গোচরো? ইধ ভিক্খু ন ৰেসিযাগোচরো হোতি, ন ৰিধৰাগোচরো হোতি, ন থুল্লকুমারীগোচরো হোতি, ন পণ্ডকগোচরো হোতি, ন ভিক্খুনীগোচরো হোতি, ন পানাগারগোচরো হোতি, অসংসট্ঠো ৰিহরতি রাজূহি রাজমহামত্তেহি তিত্থিযেহি তিত্থিযসাৰকেহি অননুলোমিকেন
অথ ৰা ভিক্খু অন্তরঘরং পৰিট্ঠো ৰীথিং পটিপন্নো সংৰুতো গচ্ছতি, ন হত্থিং ওলোকেন্তো, ন অস্সং ওলোকেন্তো, ন রথং ওলোকেন্তো, ন পত্তিং ওলোকেন্তো…পে॰… ন দিসাৰিদিসং ৰিপেক্খমানো গচ্ছতি – অযম্পি ৰুচ্চতি গোচরো।
অথ
যথা ৰা পনেকে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা সদ্ধাদেয্যানি ভোজনানি ভুঞ্জিত্ৰা তে এৰরূপং ৰিসূকদস্সনং অননুযুত্তা ৰিহরন্তি, সেয্যথিদং – নচ্চং গীতং ৰাদিতং…পে॰… অনীকদস্সনং ইতি ৰা ইতি, এৰরূপা ৰিসূকদস্সনা পটিৰিরতো হোতি – অযম্পি ৰুচ্চতি গোচরো।
চত্তারোপি সতিপট্ঠানা গোচরো। ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘গোচরে, ভিক্খৰে, চরথ সকে পেত্তিকে ৰিসযে। গোচরে, ভিক্খৰে, চরতং সকে পেত্তিকে ৰিসযে ন লচ্ছতি মারো ওতারং, ন লচ্ছতি মারো আরম্মণং। কো চ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো গোচরো সকো পেত্তিকো ৰিসযো? যদিদং চত্তারো সতিপট্ঠানা। কতমে চত্তারো? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি, ৰেদনাসু…পে॰
কানি সীলব্বতানাস্সূতি। কীদিসেন সীলব্বতেন সমন্নাগতো অস্স কিংসণ্ঠিতেন কিংপকারেন কিংপটিভাগেনাতি সীলব্বতপারিসুদ্ধিং পুচ্ছতি। কতমা সীলব্বতপারিসুদ্ধি? অত্থি সীলঞ্চেৰ ৰতঞ্চ, অত্থি ৰতং ন সীলং। কতমং সীলঞ্চেৰ ৰতঞ্চ? ইধ ভিক্খু সীলৰা হোতি, পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি আচারগোচরসম্পন্নো, অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰী, সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু। যো তত্থ সঞ্ঞমো সংৰরো অৰীতিক্কমো – ইদং সীলং। যং সমাদানং – তং ৰতং
কতমং ৰতং ন সীলং? অট্ঠ ধুতঙ্গানি – আরঞ্ঞিকঙ্গং, পিণ্ডপাতিকঙ্গং, পংসুকূলিকঙ্গং, তেচীৰরিকঙ্গং, সপদানচারিকঙ্গং, খলুপচ্ছাভত্তিকঙ্গং, নেসজ্জিকঙ্গং, যথাসন্থতিকঙ্গং – ইদং ৰুচ্চতি ৰতং ন সীলং। ৰীরিযসমাদানম্পি ৰুচ্চতি ৰতং ন সীলং। কামং তচো চ ন্হারু চ
‘‘নাসিস্সং ন পিৰিস্সামি, ৰিহারতো ন নিক্খমে
নপি পস্সং নিপাতেস্সং, তণ্হাসল্লে অনূহতে’’তি॥
চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি। এৰরূপম্পি ৰীরিযসমাদানং ৰুচ্চতি ৰতং ন সীলং। ন তাৰাহং ইমং পল্লঙ্কং ভিন্দিস্সামি যাৰ মে ন অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুচ্চিস্সতীতি – চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি। এৰরূপম্পি ৰীরিযসমাদানং ৰুচ্চতি ৰতং, ন সীলং। ন তাৰাহং ইমম্হা আসনা ৰুট্ঠহিস্সামি… ন তাৰাহং ইমম্হা চঙ্কমা ওরোহিস্সামি… ৰিহারা নিক্খমিস্সামি… অড্ঢযোগা নিক্খমিস্সামি… পাসাদা নিক্খমিস্সামি… হম্মিযা… গুহায… লেণা… কুটিযা… কূটাগারা… অট্টা… মাল়া… উদ্দণ্ডা… উপট্ঠানসালায… মণ্ডপা… রুক্খমূলা নিক্খমিস্সামি যাৰ মে ন অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুচ্চিস্সতীতি – চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি। এৰরূপম্পি ৰীরিযসমাদানং ৰুচ্চতি ৰতং, ন সীলং। ইমস্মিঞ্ঞেৰ পুব্বণ্হসমযং অরিযধম্মং আহরিস্সামি সমাহরিস্সামি অধিগচ্ছিস্সামি
পহিতত্তস্স ভিক্খুনোতি। পহিতত্তস্সাতি আরদ্ধৰীরিযস্স থামগতস্স দল়্হপরক্কমস্স অনিক্খিত্তচ্ছন্দস্স অনিক্খিত্তধুরস্স কুসলেসু ধম্মেসু। অথ ৰা পেসিতত্তস্স যস্সত্থায পেসিতো অত্তত্থে চ ঞাযে চ লক্খণে চ কারণে চ ঠানাঠানে চ। ‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা’’তি পেসিতত্তস্স, ‘‘সব্বে সঙ্খারা দুক্খা’’তি পেসিতত্তস্স, ‘‘সব্বে ধম্মা অনত্তা’’তি পেসিতত্তস্স, ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারা’’তি পেসিতত্তস্স ভিক্খুনোতি পুথুজ্জনকল্যাণকস্স ৰা ভিক্খুনো সেক্খস্স ৰা ভিক্খুনোতি – পহিতত্তস্স ভিক্খুনো।
তেনাহ থেরো সারিপুত্তো –
‘‘ক্যাস্স ব্যপ্পথযো অস্সু, ক্যাস্সস্সু ইধ গোচরা।
কানি সীলব্বতানাস্সু, পহিতত্তস্স ভিক্খুনো’’তি॥
১৯৭.
কং সো সিক্খং সমাদায, একোদি নিপকো সতো।
কম্মারো রজতস্সেৰ, নিদ্ধমে মলমত্তনো॥
কং সো সিক্খং সমাদাযাতি কং সো সিক্খং আদায সমাদায আদিযিত্ৰা সমাদিযিত্ৰা গণ্হিত্ৰা পরামসিত্ৰা অভিনিৰিসিত্ৰাতি – কং সো সিক্খং সমাদায।
একোদি নিপকো সতোতি। একোদীতি একগ্গচিত্তো অৰিক্খিত্তচিত্তো অৰিসাহটমানসো সমথো সমাধিন্দ্রিযং সমাধিবলং…পে॰… সম্মাসমাধি। নিপকোতি নিপকো পণ্ডিতো পঞ্ঞৰা বুদ্ধিমা ঞাণী ৰিভাৰী মেধাৰী। সতোতি চতূহি কারণেহি সতো – কাযে কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানং ভাৰেন্তো সতো, ৰেদনাসু…পে॰… চিত্তে…পে॰… ধম্মেসু ধম্মানুপস্সনাসতিপট্ঠানং ভাৰেন্তো সতো। সো ৰুচ্চতি সতোতি – সতো। কং সো একোদীতি অধিচিত্তসিক্খং পুচ্ছতি। নিপকোতি অধিপঞ্ঞাসিক্খং পুচ্ছতি। সতোতি পারিসুদ্ধিং পুচ্ছতীতি – কং সো সিক্খং সমাদায, একোদি নিপকো সতো।
কম্মারো রজতস্সেৰ, নিদ্ধমে মলমত্তনোতি। কম্মারো ৰুচ্চতি সুৰণ্ণকারো, রজতং ৰুচ্চতি জাতরূপং। যথা সুৰণ্ণকারো জাতরূপস্স ওল়ারিকম্পি মলং ধমতি সন্ধমতি নিদ্ধমতি, মজ্ঝিমকম্পি মলং ধমতি সন্ধমতি নিদ্ধমতি, সুখুমকম্পি মলং ধমতি সন্ধমতি নিদ্ধমতি; এৰমেৰ ভিক্খু অত্তনো ওল়ারিকেপি কিলেসে ধমতি সন্ধমতি নিদ্ধমতি পজহতি ৰিনোদেতি ব্যন্তিং করোতি অনভাৰং গমেতি, মজ্ঝিমকেপি কিলেসে… সুখুমকেপি কিলেসে ধমতি
অথ ৰা ভিক্খু অত্তনো রাগমলং দোসমলং মোহমলং মানমলং দিট্ঠিমলং কিলেসমলং দুচ্চরিতমলং অন্ধকরণং অচক্খুকরণং অঞ্ঞাণকরণং পঞ্ঞানিরোধিকং ৰিঘাতপক্খিকং অনিব্বানসংৰত্তনিকং ধমতি সন্ধমতি নিদ্ধমতি পজহতি ৰিনোদেতি ব্যন্তিং করোতি অনভাৰং গমেতি।
অথ ৰা সম্মাদিট্ঠিযা মিচ্ছাদিট্ঠিং ধমতি সন্ধমতি নিদ্ধমতি পজহতি ৰিনোদেতি ব্যন্তিং করোতি অনভাৰং গমেতি। সম্মাসঙ্কপ্পেন মিচ্ছাসঙ্কপ্পং…পে॰… সম্মাৰাচায মিচ্ছাৰাচং… সম্মাকম্মন্তেন মিচ্ছাকম্মন্তং… সম্মাআজীৰেন
অথ
তেনাহ থেরো সারিপুত্তো –
‘‘কং সো সিক্খং সমাদায, একোদি নিপকো সতো।
কম্মারো রজতস্সেৰ, নিদ্ধমে মলমত্তনো’’তি॥
১৯৮.
ৰিজিগুচ্ছমানস্স যদিদং ফাসু, [সারিপুত্তাতি ভগৰা]
রিত্তাসনং সযনং সেৰতো ৰে।
সম্বোধিকামস্স যথানুধম্মং, তং তে পৰক্খামি যথা পজানং॥
ৰিজিগুচ্ছমানস্স যদিদং ফাসূতি। ৰিজিগুচ্ছমানস্সাতি জাতিযা ৰিজিগুচ্ছমানস্স, জরায… ব্যাধিনা… মরণেন… সোকেহি যদিদং ফাসূতি যং ফাসুৰিহারং তং কথযিস্সামি। কতমো ফাসুৰিহারো? সম্মাপটিপদা অনুলোমপটিপদা অপচ্চনীকপটিপদা
সারিপুত্তাতি ভগৰাতি। তং থেরং নামেনালপতি। ভগৰাতি গারৰাধিৰচনং। অপি চ ভগ্গরাগোতি ভগৰা, ভগ্গদোসোতি ভগৰা, ভগ্গমোহোতি ভগৰা, ভগ্গমানোতি ভগৰা, ভগ্গদিট্ঠীতি ভগৰা, ভগ্গকণ্ডকোতি ভগৰা, ভগ্গকিলেসোতি ভগৰা, ভজি ৰিভজি পৰিভজি
রিত্তাসনং সযনং সেৰতো ৰেতি। আসনং ৰুচ্চতি যত্থ নিসীদতি – মঞ্চো পীঠং ভিসি তট্টিকা চম্মখণ্ডো তিণসন্থারো পণ্ণসন্থারো পলালসন্থারো। সযনং ৰুচ্চতি সেনাসনং ৰিহারো অড্ঢযোগো পাসাদো হম্মিযং গুহা। তং সযনাসনং অসপ্পাযরূপদস্সনেন রিত্তং ৰিৰিত্তং পৰিৰিত্তং, অসপ্পাযসদ্দস্সৰনেন…পে॰… অসপ্পাযেহি পঞ্চহি কামগুণেহি রিত্তং ৰিৰিত্তং পৰিৰিত্তং। তং সযনাসনং সেৰতো নিসেৰতো সংসেৰতো পটিসেৰতোতি – রিত্তাসনং সযনং সেৰতো ৰে।
সম্বোধিকামস্স যথানুধম্মন্তি। সম্বোধি ৰুচ্চতি চতূসু মগ্গেসু ঞাণং পঞ্ঞা পঞ্ঞিন্দ্রিযং পঞ্ঞাবলং…পে॰… ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো ৰীমংসা ৰিপস্সনা সম্মাদিট্ঠি। তং সম্বোধিং বুজ্ঝিতুকামস্স অনুবুজ্ঝিতুকামস্স পটিবুজ্ঝিতুকামস্স সম্বুজ্ঝিতুকামস্স অধিগন্তুকামস্স ফস্সিতুকামস্স সচ্ছিকাতুকামস্সাতি – সম্বোধিকামস্স।
যথানুধম্মন্তি কতমে বোধিযা অনুধম্মা? সম্মাপটিপদা অনুলোমপটিপদা অপচ্চনীকপটিপদা অৰিরুদ্ধপটিপদা অন্ৰত্থপটিপদা ধম্মানুধম্মপটিপদা সীলেসু পরিপূরকারিতা
তং তে পৰক্খামি যথা পজানন্তি। তন্তি বোধিযা অনুধম্মং। পৰক্খামীতি পৰক্খামি আচিক্খিস্সামি দেসেস্সামি পঞ্ঞপেস্সামি পঠপেস্সামি ৰিৰরিস্সামি ৰিভজিস্সামি উত্তানীকরিস্সামি পকাসিস্সামি। যথা পজানন্তি যথা পজানং যথা পজানন্তো আজানন্তো ৰিজানন্তো পটিৰিজানন্তো পটিৰিজ্ঝন্তো ন ইতিহিতিহং ন ইতিকিরায ন পরম্পরায ন পিটকসম্পদায ন তক্কহেতু ন নযহেতু ন আকারপরিৰিতক্কেন ন দিট্ঠিনিজ্ঝানক্খন্তিযা সামং সযমভিঞ্ঞাতং অত্তপচ্চক্খং ধম্মং, তং কথযিস্সামীতি – তং তে পৰক্খামি যথা পজানং।
তেনাহ ভগৰা –
‘‘ৰিজিগুচ্ছমানস্স
রিত্তাসনং সযনং সেৰতো ৰে।
সম্বোধিকামস্স যথানুধম্মং, তং তে পৰক্খামি যথা পজান’’ন্তি॥
১৯৯.
পঞ্চন্নং ধীরো ভযানং ন ভাযে, ভিক্খু সতো সপরিযন্তচারী।
ডংসাধিপাতানং সরীসপানং মনুস্সফস্সানং চতুপ্পদানং॥
পঞ্চন্নং ধীরো ভযানং ন ভাযেতি। ধীরোতি ধীরো পণ্ডিতো পঞ্ঞৰা বুদ্ধিমা ঞাণী ৰিভাৰী মেধাৰী। ধীরো পঞ্চন্নং ভযানং ন ভাযেয্য ন তসেয্য ন সন্তসেয্য ন উত্তসেয্য ন পরিত্তসেয্য ন সন্তাসং আপজ্জেয্য
ভিক্খু সতো সপরিযন্তচারীতি। ভিক্খূতি পুথুজ্জনকল্যাণকো ৰা ভিক্খু সেক্খো ৰা ভিক্খু। সতোতি চতূহি কারণেহি সতো – কাযে কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানং ভাৰেন্তো সতো, ৰেদনাসু…পে॰… চিত্তে… ধম্মেসু ধম্মানুপস্সনাসতিপট্ঠানং ভাৰেন্তো সতো – সো ৰুচ্চতি সতো। সপরিযন্তচারীতি চত্তারো পরিযন্তা – সীলসংৰরপরিযন্তো, ইন্দ্রিযসংৰরপরিযন্তো, ভোজনে মত্তঞ্ঞুতাপরিযন্তো, জাগরিযানুযোগপরিযন্তো।
কতমো
কতমো ইন্দ্রিযসংৰরপরিযন্তো? ইধ ভিক্খু চক্খুনা রূপং দিস্ৰা ন নিমিত্তগ্গাহী হোতি নানুব্যঞ্জনগ্গাহী। যত্ৰাধিকরণমেনং…পে॰… চক্খুন্দ্রিযে সংৰরং
কতমো ভোজনে মত্তঞ্ঞুতাপরিযন্তো? ইধ ভিক্খু পটিসঙ্খা
কতমো জাগরিযানুযোগপরিযন্তো? ইধ ভিক্খু দিৰসং চঙ্কমেন নিসজ্জায আৰরণীযেহি ধম্মেহি চিত্তং পরিসোধেতি, রত্তিযা পঠমং যামং চঙ্কমেন নিসজ্জায আৰরণীযেহি ধম্মেহি চিত্তং পরিসোধেতি, রত্তিযা মজ্ঝিমং যামং দক্খিণেন পস্সেন সীহসেয্যং কপ্পেতি পাদে পাদং অচ্চাধায সতো সম্পজানো উট্ঠানসঞ্ঞং মনসি করিত্ৰা, রত্তিযা পচ্ছিমং যামং পচ্চুট্ঠায চঙ্কমেন নিসজ্জায আৰরণীযেহি ধম্মেহি চিত্তং পরিসোধেতি। ভদ্দেকরত্তৰিহারং
ডংসাধিপাতানং সরীসপানন্তি। ডংসা ৰুচ্চন্তি পিঙ্গলমক্খিকাযো। অধিপাতকা ৰুচ্চন্তি সব্বাপি মক্খিকাযো। কিংকারণা অধিপাতকা ৰুচ্চন্তি সব্বাপি মক্খিকাযো? তা উপ্পতিত্ৰা
মনুস্সফস্সানং চতুপ্পদানন্তি। মনুস্সফস্সা ৰুচ্চন্তি চোরা ৰা অস্সু মানৰা ৰা কতকম্মা ৰা অকতকম্মা ৰা। তে ভিক্খুং পঞ্হং ৰা পুচ্ছেয্যুং ৰাদং ৰা আরোপেয্যুং অক্কোসেয্যুং পরিভাসেয্যুং রোসেয্যুং ৰিরোসেয্যুং হিংসেয্যুং ৰিহিংসেয্যুং হেঠেয্যুং ৰিহেঠেয্যুং ঘাতেয্যুং উপঘাতেয্যুং উপঘাতং ৰা করেয্যুং। যো কোচি মনুস্সতো উপঘাতো – মনুস্সফস্সো। চতুপ্পদানন্তি সীহা ব্যগ্ঘা
তেনাহ ভগৰা –
‘‘পঞ্চন্নং ধীরো ভযানং ন ভাযে, ভিক্খু সতো সপরিযন্তচারী।
ডংসাধিপাতানং সরীসপানং, মনুস্সফস্সানং চতুপ্পদান’’ন্তি॥
২০০.
পরধম্মিকানম্পি ন সন্তসেয্য, দিস্ৰাপি তেসং বহুভেরৰানি।
অথাপরানি অভিসম্ভৰেয্য, পরিস্সযানি কুসলানুএসী॥
পরধম্মিকানম্পি ন সন্তসেয্য, দিস্ৰাপি তেসং বহুভেরৰানীতি। পরধম্মিকা ৰুচ্চন্তি সত্ত সহধম্মিকে ঠপেত্ৰা যে কেচি বুদ্ধে ধম্মে সঙ্ঘে অপ্পসন্না
অথাপরানি অভিসম্ভৰেয্য, পরিস্সযানি কুসলানুএসীতি। অথাপরানিপি অত্থি অভিসম্ভোতব্বানি অভিভৰিতব্বানি অজ্ঝোত্থরিতব্বানি পরিযাদিযিতব্বানি পরিস্সযাতি কুসলানুএসীতি সম্মাপটিপদং অনুলোমপটিপদং অপচ্চনীকপটিপদং অৰিরুদ্ধপটিপদং অন্ৰত্থপটিপদং…পে॰… অরিযং অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং নিব্বানঞ্চ নিব্বানগামিনিঞ্চ পটিপদং এসন্তেন গৰেসন্তেন পরিযেসন্তেন পরিস্সযা অভিসম্ভোতব্বা অভিভৰিতব্বা অজ্ঝোত্থরিতব্বা পরিযাদিযিতব্বা মদ্দিতব্বাতি – অথাপরানি অভিসম্ভৰেয্য পরিস্সযানি কুসলানুএসী।
তেনাহ ভগৰা –
‘‘পরধম্মিকানম্পি
অথাপরানি অভিসম্ভৰেয্য, পরিস্সযানি কুসলানুএসী’’তি॥
২০১.
আতঙ্কফস্সেন খুদায ফুট্ঠো, সীতং অথুণ্হং অধিৰাসযেয্য।
সো তেহি ফুট্ঠো বহুধা অনোকো, ৰীরিযপরক্কমং দল়্হং করেয্য॥
আতঙ্কফস্সেন খুদায ফুট্ঠোতি। আতঙ্কফস্সো ৰুচ্চতি রোগফস্সো। রোগফস্সেন ফুট্ঠো পরেতো সমোহিতো সমন্নাগতো অস্স; চক্খুরোগেন ফুট্ঠো পরেতো সমোহিতো সমন্নাগতো অস্স, সোতরোগেন… ঘানরোগেন… জিৰ্হারোগেন… কাযরোগেন…পে॰… ডংসমকসৰাতাতপসরীসপসম্ফস্সেন ফুট্ঠো পরেতো সমোহিতো সমন্নাগতো অস্স। খুদা ৰুচ্চতি ছাতকো। ছাতকেন ফুট্ঠো পরেতো সমোহিতো সমন্নাগতো অস্সাতি – আতঙ্কফস্সেন খুদায ফুট্ঠো।
সীতং অথুণ্হং অধিৰাসযেয্যাতি। সীতন্তি দ্ৰীহি কারণেহি সীতং হোতি – অব্ভন্তরধাতুপ্পকোপৰসেন উণ্হন্তি দ্ৰীহি কারণেহি উণ্হং হোতি – অব্ভন্তরধাতুপ্পকোপৰসেন ৰা উণ্হং হোতি, বহিদ্ধা উতুৰসেন ৰা উণ্হং হোতীতি – সীতং অথুণ্হং অধিৰাসযেয্যাতি খমো অস্স
সো তেহি ফুট্ঠো বহুধা অনোকোতি। সো তেহীতি আতঙ্কফস্সেন চ খুদায চ সীতেন চ উণ্হেন চ ফুট্ঠো পরেতো সমোহিতো সমন্নাগতো অস্সাতি – সো তেহি ফুট্ঠো। বহুধাতি অনেকৰিধেহি আকারেহি ফুট্ঠো পরেতো সমোহিতো সমন্নাগতো অস্সাতি – সো তেহি ফুট্ঠো বহুধা অনোকোতি অভিসঙ্খারসহগতৰিঞ্ঞাণস্স ওকাসং ন করোতীতিপি – অনোকো। অথ ৰা কাযদুচ্চরিতস্স ৰচীদুচ্চরিতস্স মনোদুচ্চরিতস্স ওকাসং ন করোতীতিপি – অনোকোতি – সো তেহি ফুট্ঠো বহুধা অনোকো।
ৰীরিযপরক্কমং দল়্হং করেয্যাতি। ৰীরিযপরক্কমো ৰুচ্চতি যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো নিক্কমো পরক্কমো উয্যামো ৰাযামো উস্সাহো উস্সোল়্হী অপ্পটিৰানী থামো ধিতি অসিথিলপরক্কমতা অনিক্খিত্তচ্ছন্দতা অনিক্খিত্তধুরতা ধুরসম্পগ্গাহো ৰীরিযং ৰীরিযিন্দ্রিযং ৰীরিযবলং সম্মাৰাযামো। ৰীরিযপরক্কমং দল়্হং করেয্যাতি। ৰীরিযং পরক্কমং দল়্হং করেয্য থিরং করেয্য, দল়্হসমাদানো অস্স অৰত্থিতসমাদানোতি – ৰীরিযপরক্কমং দল়্হং করেয্য।
তেনাহ ভগৰা –
‘‘আতঙ্কফস্সেন
সো তেহি ফুট্ঠো বহুধা অনোকো, ৰীরিযপরক্কমং দল়্হং করেয্যা’’তি॥
২০২.
থেয্যং ন কারে ন মুসা ভণেয্য, মেত্তায ফস্সে তসথাৰরানি।
যদাৰিলত্তং মনসো ৰিজঞ্ঞা, কণ্হস্স পক্খোতি ৰিনোদযেয্য॥
থেয্যং ন কারে ন মুসা ভণেয্যাতি। থেয্যং ন কারেতি ইধ ভিক্খু অদিন্নাদানং পহায অদিন্নাদানা পটিৰিরতো অস্স দিন্নাদাযী দিন্নপাটিকঙ্খী, অথেনেন ন মুসা ভণেয্যাতি ইধ ভিক্খু মুসাৰাদং পহায মুসাৰাদা পটিৰিরতো অস্স সচ্চৰাদী সচ্চসন্ধো থেতো পচ্চযিকো অৰিসংৰাদকো লোকস্সাতি – থেয্যং ন কারে ন মুসা ভণেয্য।
মেত্তায ফস্সে তসথাৰরানীতি। মেত্তাতি যা সত্তেসু মেত্তি মেত্তাযনা মেত্তাযিতত্তং অনুদযা অনুদযনা অনুদযিতত্তং তসাতি যেসং তসিতা তণ্হা অপ্পহীনা, যেসঞ্চ ভযভেরৰা অপ্পহীনা। কিংকারণা ৰুচ্চন্তি তসা? তে তসন্তি উত্তসন্তি পরিতসন্তি থাৰরাতি যেসং তসিতা তণ্হা পহীনা, যেসঞ্চ ভযভেরৰা পহীনা। কিংকারণা ৰুচ্চন্তি থাৰরা? তে ন তসন্তি ন উত্তসন্তি ন পরিতসন্তি ন ভাযন্তি সন্তাসং ন আপজ্জন্তি; তংকারণা ৰুচ্চন্তি থাৰরা। মেত্তায ফস্সে তসথাৰরানীতি। তসে
যদাৰিলত্তং মনসো ৰিজঞ্ঞাতি। যদাতি যদা। মনসোতি যং চিত্তং মনো মানসং হদযং পণ্ডরং মনো মনাযতনং মনিন্দ্রিযং ৰিঞ্ঞাণং ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো তজ্জা মনোৰিঞ্ঞাণধাতু। কাযদুচ্চরিতেন চিত্তং আৰিলং হোতি লুল়িতং এরিতং ঘট্টিতং চলিতং ভন্তং অৰূপসন্তং। ৰচীদুচ্চরিতেন…পে॰… মনোদুচ্চরিতেন… রাগেন… দোসেন… মোহেন… কোধেন… উপনাহেন… মক্খেন… পল়াসেন… ইস্সায… মচ্ছরিযেন… মাযায… সাঠেয্যেন… থম্ভেন… সারম্ভেন… মানেন… অতিমানেন… মদেন… পমাদেন… সব্বকিলেসেহি… সব্বদুচ্চরিতেহি… সব্বদরথেহি… সব্বপরিল়াহেহি… সব্বসন্তাপেহি… সব্বাকুসলাভিসঙ্খারেহি চিত্তং আৰিলং হোতি লুল়িতং এরিতং ঘট্টিতং যদাৰিলত্তং মনসো ৰিজঞ্ঞাতি। চিত্তস্স
কণ্হস্স পক্খোতি ৰিনোদযেয্যাতি।
তেনাহ ভগৰা –
‘‘থেয্যং ন কারে ন মুসা ভণেয্য, মেত্তায ফস্সে তসথাৰরানি।
যদাৰিলত্তং মনসো ৰিজঞ্ঞা, কণ্হস্স পক্খোতি ৰিনোদযেয্যা’’তি॥
২০৩.
কোধাতিমানস্স ৰসং ন গচ্ছে, মূলম্পি তেসং পলিখঞ্ঞ তিট্ঠে।
অথপ্পিযং ৰা পন অপ্পিযং ৰা, অদ্ধা ভৰন্তো অভিসম্ভৰেয্য॥
কোধাতিমানস্স ৰসং ন গচ্ছেতি। কোধোতি যো চিত্তস্স আঘাতো অতিমানোতি ইধেকচ্চো পরং অতিমঞ্ঞতি জাতিযা ৰা গোত্তেন ৰা…পে॰… অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ৰা ৰত্থুনা। কোধাতিমানস্স ৰসং ন গচ্ছেতি। কোধস্স চ অতিমানস্স চ ৰসং ন গচ্ছেয্য, কোধঞ্চ অতিমানঞ্চ পজহেয্য ৰিনোদেয্য ব্যন্তিং করেয্য অনভাৰং গমেয্যাতি – কোধাতিমানস্স ৰসং ন গচ্ছে।
মূলম্পি তেসং পলিখঞ্ঞ তিট্ঠেতি। কতমং কোধস্স মূলং? অৰিজ্জা মূলং, অযোনিসো মনসিকারো মূলং, অস্মিমানো মূলং, অহিরিকং মূলং, অনোত্তপ্পং মূলং, উদ্ধচ্চং মূলং – ইদং কোধস্স মূলং। কতমং অতিমানস্স মূলং? অৰিজ্জা মূলং, অযোনিসো মনসিকারো মূলং, অস্মিমানো মূলং, অহিরিকং মূলং মূলম্পি তেসং পলিখঞ্ঞ তিট্ঠেতি। কোধস্স চ অতিমানস্স চ মূলং পলিখণিত্ৰা উদ্ধরিত্ৰা সমুদ্ধরিত্ৰা উপ্পাটযিত্ৰা সমুপ্পাটযিত্ৰা পজহিত্ৰা ৰিনোদেত্ৰা ব্যন্তিং করিত্ৰা অনভাৰং গমেত্ৰা তিট্ঠেয্য সন্তিট্ঠেয্যাতি – মূলম্পি তেসং পলিখঞ্ঞ তিট্ঠে।
অথপ্পিযং ৰা পন অপ্পিযং ৰা, অদ্ধা ভৰন্তো অভিসম্ভৰৈয্যাতি। অথাতি পদসন্ধি পদসংসগ্গো পদপারিপূরী অক্খরসমৰাযো ব্যঞ্জনসিলিট্ঠতা পদানুপুব্বতাপেতং – অথাতি। পিযাতি দ্ৰে পিযা – সত্তা ৰা সঙ্খারা ৰা। কতমে সত্তা পিযা? ইধ যাস্স অপ্পিযাতি দ্ৰে অপ্পিযা – সত্তা ৰা সঙ্খারা ৰা। কতমে সত্তা অপ্পিযা? ইধ যাস্স তে হোন্তি অনত্থকামা অহিতকামা অফাসুকামা অযোগক্খেমকামা জীৰিতা ৰোরোপেতুকামা – ইমে সত্তা অপ্পিযা। কতমে সঙ্খারা অপ্পিযা? অমনাপিকা রূপা অমনাপিকা সদ্দা, গন্ধা… রসা… ফোট্ঠব্বা – ইমে সঙ্খারা অপ্পিযা। অদ্ধাতি একংসৰচনং নিস্সংসযৰচনং নিক্কঙ্খৰচনং অদ্ৰেজ্ঝৰচনং অদ্ৰেল়্হকৰচনং নিয্যানিকৰচনং অপণ্ণকৰচনং অৰত্থাপনৰচনমেতং – অদ্ধাতি। অথপ্পিযং ৰা পন অপ্পিযং ৰা, অদ্ধা ভৰন্তো অভিসম্ভৰেয্যাতি। পিযাপ্পিযং সাতাসাতং সুখদুক্খং
তেনাহ
‘‘কোধাতিমানস্স ৰসং ন গচ্ছে, মূলম্পি তেসং পলিখঞ্ঞ তিট্ঠে।
অথপ্পিযং ৰা পন অপ্পিযং ৰা, অদ্ধা ভৰন্তো অভিসম্ভৰেয্যা’’তি॥
২০৪.
পঞ্ঞং পুরক্খত্ৰা কল্যাণপীতি, ৰিক্খম্ভযে তানি পরিস্সযানি।
অরতিং সহেথ সযনম্হি পন্তে, চতুরো সহেথ পরিদেৰধম্মে॥
পঞ্ঞং পুরক্খত্ৰা কল্যাণপীতীতি। পঞ্ঞাতি যা পঞ্ঞা পজাননা ৰিচযো পৰিচযো ধম্মৰিচযো…পে॰… অমোহো সম্মাদিট্ঠি। পঞ্ঞং পুরক্খত্ৰাতি ইধেকচ্চো পঞ্ঞং পুরতো কত্ৰা চরতি পঞ্ঞাধজো পঞ্ঞাকেতু পঞ্ঞাধিপতেয্যো ৰিচযবহুলো পৰিচযবহুলো পেক্খাযনবহুলো
অথ ৰা গচ্ছন্তো ৰা ‘‘গচ্ছামী’’তি পজানাতি, ঠিতো ৰা ‘‘ঠিতোম্হী’’তি পজানাতি, নিসিন্নো ৰা ‘‘নিসিন্নোম্হী’’তি পজানাতি, সযানো ৰা ‘‘সযানোম্হী’’তি পজানাতি, যথা যথা ৰা পনস্স কাযো পণিহিতো হোতি তথা তথা নং পজানাতীতি। এৰম্পি পঞ্ঞং পুরক্খত্ৰা।
অথ ৰা অভিক্কন্তে পটিক্কন্তে সম্পজানকারী হোতি, আলোকিতে ৰিলোকিতে সম্পজানকারী হোতি, সমিঞ্জিতে পসারিতে সম্পজানকারী হোতি, সঙ্ঘাটিপত্তচীৰরধারণে সম্পজানকারী হোতি, অসিতে পীতে খাযিতে সাযিতে সম্পজানকারী হোতি, উচ্চারপস্সাৰকম্মে সম্পজানকারী হোতি, গতে ঠিতে নিসিন্নে সুত্তে জাগরিতে ভাসিতে তুণ্হিভাৰে সম্পজানকারী
কল্যাণপীতীতি বুদ্ধানুস্সতিৰসেন উপ্পজ্জতি পীতি পামোজ্জং
ৰিক্খম্ভযে তানি পরিস্সযানীতি। পরিস্সযাতি দ্ৰে পরিস্সযা – পাকটপরিস্সযা চ পটিচ্ছন্নপরিস্সযা ৰিক্খম্ভযে তানি পরিস্সযানীতি। তানি পরিস্সযানি ৰিক্খম্ভেয্য অভিভৰেয্য অজ্ঝোত্থরেয্য পরিযাদিযেয্য মদ্দেয্যাতি – ৰিক্খম্ভযে তানি পরিস্সযানি।
অরতিং সহেথ সযনম্হি পন্তেতি। অরতীতি যা অরতি অরতিতা অনভিরতি অনভিরমণা সযনম্হি পন্তেতি পন্তেসু ৰা সেনাসনেসু অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেসু ৰা অধিকুসলেসু ধম্মেসু অরতিং সহেয্য অভিভৰেয্য অজ্ঝোত্থরেয্য পরিযাদিযেয্য মদ্দেয্যাতি – অরতিং সহেথ সযনম্হি পন্তে।
চতুরো সহেথ পরিদেৰধম্মেতি। চত্তারো পরিদেৰনীযে ধম্মে সহেয্য পরিসহেয্য অভিভৰেয্য অজ্ঝোত্থরেয্য পরিযাদিযেয্য মদ্দেয্যাতি – চতুরো সহেথ পরিদেৰধম্মে।
তেনাহ ভগৰা –
‘‘পঞ্ঞং
অরতিং সহেথ সযনম্হি পন্তে, চতুরো সহেথ পরিদেৰধম্মে’’তি॥
২০৫.
কিংসূ অসিস্সং কুৰ ৰা অসিস্সং, দুক্খং ৰত সেত্থ কুৰজ্জ সেস্সং।
এতে ৰিতক্কে পরিদেৰনেয্যে, ৰিনযেথ সেখো অনিকেতচারী ॥
কিংসূ অসিস্সং কুৰ ৰা অসিস্সন্তি। কিংসূ অসিস্সামীতি কিং ভুঞ্জিস্সামি ওদনং ৰা কুম্মাসং ৰা সত্তুং ৰা মচ্ছং ৰা মংসং ৰাতি – কিংসূ অসিস্সং। কুৰ ৰা অসিস্সন্তি কত্থ ভুঞ্জিস্সামি খত্তিযকুলে ৰা ব্রাহ্মণকুলে ৰা ৰেস্সকুলে ৰা সুদ্দকুলে ৰাতি – কিংসূ অসিস্সং কুৰ ৰা অসিস্সং।
দুক্খং ৰত সেত্থ কুৰজ্জ সেস্সন্তি ইমং রত্তিং দুক্খং সযিত্থ ফলকে ৰা তট্টিকায ৰা চম্মখণ্ডে ৰা তিণসন্থারে ৰা পণ্ণসন্থারে ৰা পলালসন্থারে ৰা। আগামিরত্তিং
এতে ৰিতক্কে পরিদেৰনেয্যেতি। এতে ৰিতক্কেতি দ্ৰে পিণ্ডপাতপটিসঞ্ঞুত্তে পরিদেৰনেয্যেতি আদেৰনেয্যে পরিদেৰনেয্যেতি – এতে ৰিতক্কে পরিদেৰনেয্যে।
ৰিনযেথ সেখো অনিকেতচারীতি। সেখোতি কিংকারণা ৰুচ্চতি সেখো? সিক্খতীতি – সেখো। কিঞ্চ সিক্খতি? অধিসীলম্পি সিক্খতি, অধিচিত্তম্পি সিক্খতি, অধিপঞ্ঞম্পি সিক্খতি। কতমা অধিসীলসিক্খা…পে॰… অযং অধিপঞ্ঞাসিক্খা। ইমা তিস্সো সিক্খাযো আৰজ্জন্তো সিক্খতি, জানন্তো পস্সন্তো পচ্চৰেক্খন্তো চিত্তং অধিট্ঠহন্তো সিক্খতি, সদ্ধায অধিমুচ্চন্তো সিক্খতি, ৰীরিযং পগ্গণ্হন্তো, সতিং উপট্ঠপেন্তো, চিত্তং সমাদহন্তো, পঞ্ঞায পজানন্তো
অনিকেতচারীতি
‘‘মগধং
মিগা ৰিয অসঙ্ঘচারিনো
‘‘সাধু
অত্থপুচ্ছনং পদক্খিণং কম্মং, এতং সামঞ্ঞং অকিঞ্চনস্সা’’তি॥
ৰিনযেথ
‘‘কিংসূ অসিস্সং কুৰ ৰা অসিস্সং, দুক্খং ৰত সেত্থ কুৰজ্জ সেস্সং।
এতে
২০৬.
অন্নঞ্চ লদ্ধা ৰসনঞ্চ কালে, মত্তং স জঞ্ঞা ইধ তোসনত্থং।
সো তেসু গুত্তো যতচারি গামে, রুসিতোপি ৰাচং ফরুসং ন ৰজ্জা॥
অন্নঞ্চ লদ্ধা ৰসনঞ্চ কালেতি। অন্নন্তি ওদনো কুম্মাসো সত্তু মচ্ছো মংসং। ৰসনন্তি ছ চীৰরানি – খোমং, কপ্পাসিকং, কোসেয্যং, কম্বলং, সাণং, ভঙ্গং। অন্নঞ্চ লদ্ধা ৰসনঞ্চ কালেতি। চীৰরং লভিত্ৰা পিণ্ডপাতং লভিত্ৰা ন কুহনায, ন লপনায, ন নেমিত্তিকতায, ন নিপ্পেসিকতায, ন লাভেন লাভং নিজিগীসনতায, ন দারুদানেন, ন ৰেল়ুদানেন, ন পত্তদানেন, ন পুপ্ফদানেন, ন ফলদানেন, ন সিনানদানেন, ন চুণ্ণদানেন, ন মত্তিকাদানেন, ন দন্তকট্ঠদানেন, ন মুখোদকদানেন, ন চাতুকম্যতায, ন মুগ্গসূপ্যতায, ন পারিভট্যতায, ন পীঠমদ্দিকতায, ন ৰত্থুৰিজ্জায, ন তিরচ্ছানৰিজ্জায, ন অঙ্গৰিজ্জায, ন নক্খত্তৰিজ্জায, ন দূতগমনেন, ন পহিণগমনেন, ন জঙ্ঘপেসনিকেন, ন ৰেজ্জকম্মেন, ন পিণ্ডপটিপিণ্ডকেন, ন দানানুপ্পদানেন ধম্মেন সমেন লদ্ধা
মত্তং স জঞ্ঞা ইধ তোসনত্থন্তি। মত্তং স জঞ্ঞাতি
পটিসঙ্খা
পটিসঙ্খা যোনিসো পিণ্ডপাতং পটিসেৰতি নেৰ দৰায ন মদায ন মণ্ডনায ন ৰিভূসনায, যাৰদেৰ ইমস্স কাযস্স ঠিতিযা যাপনায ৰিহিংসূপরতিযা ব্রহ্মচরিযানুগ্গহায। ইতি পুরাণঞ্চ ৰেদনং পটিহঙ্খামি নৰঞ্চ ৰেদনং ন উপ্পাদেস্সামি, যাত্রা চ মে ভৰিস্সতি অনৰজ্জতা চ ফাসুৰিহারো চ।
পটিসঙ্খা যোনিসো সেনাসনং পটিসেৰতি যাৰদেৰ সীতস্স পটিঘাতায উণ্হস্স পটিঘাতায ডংসমকসৰাতাতপসরীসপসম্ফস্সানং পটিঘাতায, যাৰদেৰ উতুপরিস্সযৰিনোদনপটিসল্লানারামত্থং।
পটিসঙ্খা যোনিসো গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং পটিসেৰতি যাৰদেৰ উপ্পন্নানং ৰেয্যাব্যাধিকানং
এৰং পরিভোগতো মত্তং জানাতি। মত্তং স জঞ্ঞাতি। ইমেহি দ্ৰীহি কারণেহি মত্তং জানেয্য আজানেয্য পটিৰিজানেয্য পটিৰিজ্ঝেয্যাতি – মত্তং স জঞ্ঞা।
ইধ তোসনত্থন্তি। ইধ ভিক্খু সন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরেন চীৰরেন ইতরীতরচীৰরসন্তুট্ঠিযা চ ৰণ্ণৰাদী, ন চ চীৰরহেতু অনেসনং অপ্পতিরূপং আপজ্জতি; অলদ্ধা চ চীৰরং ন পরিতস্সতি, লদ্ধা
পুন চপরং ভিক্খু সন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরেন পিণ্ডপাতেন ইতরীতরপিণ্ডপাতসন্তুট্ঠিযা চ ৰণ্ণৰাদী, ন চ পিণ্ডপাতহেতু অনেসনং অপ্পতিরূপং আপজ্জতি, অলদ্ধা চ পিণ্ডপাতং ন পরিতস্সতি, লদ্ধা চ পিণ্ডপাতং অগধিতো অমুচ্ছিতো অনজ্ঝাপন্নো, আদীনৰদস্সাৰী নিস্সরণপঞ্ঞো পরিভুঞ্জতি; তায চ পন ইতরীতরপিণ্ডপাতসন্তুট্ঠিযা নেৰত্তানুক্কংসেতি, ন পরং
পুন চপরং ভিক্খু সন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরেন সেনাসনেন ইতরীতরসেনাসনসন্তুট্ঠিযা চ ৰণ্ণৰাদী, ন চ সেনাসনহেতু অনেসনং অপ্পতিরূপং আপজ্জতি
পুন চপরং ভিক্খু সন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরেন গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন, ইতরীতরগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারসন্তুট্ঠিযা চ ৰণ্ণৰাদী, ন চ গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারহেতু অনেসনং অপ্পতিরূপং আপজ্জতি, অলদ্ধা চ গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং ন পরিতস্সতি, লদ্ধা চ গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং অগধিতো অমুচ্ছিতো অনজ্ঝাপন্নো, আদীনৰদস্সাৰী নিস্সরণপঞ্ঞো পরিভুঞ্জতি; তায চ পন ইতরীতরগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারসন্তুট্ঠিযা নেৰত্তানুক্কংসেতি, ন পরং ৰম্ভেতি। যো হি তত্থ দক্খো অনলসো সম্পজানো পটিস্সতো – অযং ৰুচ্চতি ভিক্খু পোরাণে অগ্গঞ্ঞে অরিযৰংসে ঠিতোতি – মত্তং স জঞ্ঞা ইধ তোসনত্থং।
সো তেসু গুত্তো যতচারি গামেতি। সো তেসু গুত্তোতি চীৰরে পিণ্ডপাতে সেনাসনে গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারে গুত্তো গোপিতো রক্খিতো সংৰুতোতি। এৰম্পি সো তেসু গুত্তো। অথ ৰা আযতনেসু গুত্তো গোপিতো রক্খিতো সংৰুতোতি। এৰম্পি সো তেসু গুত্তো।
যতচারি গামেতি গামে যতো যত্তো পটিযত্তো গুত্তো গোপিতো
রুসিতোপি ৰাচং ফরুসং ন ৰজ্জাতি। দূসিতো খুংসিতো ৰম্ভিতো ঘট্টিতো গরহিতো উপৰদিতো ফরুসেন কক্খল়েন নপ্পটিৰজ্জা নপ্পটিভণেয্য, অক্কোসন্তং ন পচ্চক্কোসেয্য, রোসন্তং নপ্পটিরোসেয্য, ভণ্ডন্তং ন পটিভণ্ডেয্য, ন কলহং করেয্য, ন ভণ্ডনং করেয্য, ন ৰিগ্গহং করেয্য, ন ৰিৰাদং করেয্য, ন মেধগং করেয্য, কলহং ভণ্ডনং ৰিগ্গহং ৰিৰাদং মেধগং পজহেয্য
তেনাহ ভগৰা –
‘‘অন্নঞ্চ লদ্ধা ৰসনঞ্চ কালে, মত্তং স জঞ্ঞা ইধ তোসনত্থং।
সো তেসু গুত্তো যতচারি গামে, রুসিতোপি ৰাচং ফরুসং ন ৰজ্জা’’তি॥
২০৭.
ওক্খিত্তচক্খু ন চ পাদলোলো, ঝানানুযুত্তো বহুজাগরস্স।
উপেক্খমারব্ভ সমাহিতত্তো, তক্কাসযং কুক্কুচ্চঞ্চুপচ্ছিন্দে ॥
ওক্খিত্তচক্খু ন চ পাদলোলোতি। কথং খিত্তচক্খু হোতি
অথ ৰা ভিক্খু অন্তরঘরং পৰিট্ঠো ৰীথিং পটিপন্নো অসংৰুতো গচ্ছতি হত্থিং ওলোকেন্তো, অস্সং ওলোকেন্তো, রথং ওলোকেন্তো, পত্তিং ওলোকেন্তো, ইত্থিযো ওলোকেন্তো, পুরিসে ওলোকেন্তো, কুমারকে ওলোকেন্তো, কুমারিকাযো ওলোকেন্তো, অন্তরাপণং ওলোকেন্তো, ঘরমুখানি ওলোকেন্তো, উদ্ধং ওলোকেন্তো, অধো ওলোকেন্তো, দিসাৰিদিসং ৰিপেক্খমানো
অথ ৰা ভিক্খু চক্খুনা রূপং দিস্ৰা নিমিত্তগ্গাহী হোতি অনুব্যঞ্জনগ্গাহী। যত্ৰাধিকরণমেনং চক্খুন্দ্রিযং অসংৰুতং ৰিহরন্তং অভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰেয্যুং, তস্স সংৰরায নপ্পটিপজ্জতি, ন রক্খতি চক্খুন্দ্রিযং, চক্খুন্দ্রিযে ন সংৰরং আপজ্জতি। এৰম্পি খিত্তচক্খু হোতি।
যথা ৰা পনেকে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা সদ্ধাদেয্যানি ভোজনানি ভুঞ্জিত্ৰা তে এৰরূপং ৰিসূকদস্সনং অনুযুত্তা ৰিহরন্তি, সেয্যথিদং – নচ্চং গীতং ৰাদিতং পেক্খং অক্খানং পাণিস্সরং
কথং ন খিত্তচক্খু হোতি? ইধেকচ্চো ভিক্খু ন চক্খুলোলো ন চক্খুলোলিযেন সমন্নাগতো হোতি ‘‘অদিট্ঠং দক্খিতব্বং দিট্ঠং সমতিক্কমিতব্ব’’ন্তি ন আরামেন আরামং ন উয্যানেন উয্যানং ন গামেন গামং ন নিগমেন নিগমং ন নগরেন নগরং ন রট্ঠেন রট্ঠং ন জনপদেন জনপদং দীঘচারিকং অনৰট্ঠিতচারিকং অননুযুত্তো চ হোতি রূপদস্সনায
অথ ৰা ভিক্খু অন্তরঘরং পৰিট্ঠো ৰীথিং পটিপন্নো সংৰুতো গচ্ছতি ন হত্থিং ওলোকেন্তো…পে॰… ন দিসাৰিদিসং ৰিপেক্খমানো গচ্ছতি। এৰম্পি ন খিত্তচক্খু হোতি।
অথ
যথা ৰা পনেকে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা সদ্ধাদেয্যানি ভোজনানি ভুঞ্জিত্ৰা…পে॰… অনীকদস্সনং ইতি ৰা। এৰরূপা ৰিসূকদস্সনানুযোগা পটিৰিরতো হোতি। এৰম্পি ন খিত্তচক্খু হোতীতি – ওক্খিত্তচক্খু।
ন চ পাদলোলোতি। কথং পাদলোলো হোতি? ইধেকচ্চো ভিক্খু পাদলোলো পাদলোলিযেন সমন্নাগতো হোতি, আরামেন আরামং…পে॰… দীঘচারিকং অনৰট্ঠিতচারিকং অনুযুত্তো হোতি রূপদস্সনায। এৰম্পি পাদলোলো হোতি।
অথ ৰা ভিক্খু অন্তোপি সঙ্ঘারামে পাদলোলো পাদলোলিযেন সমন্নাগতো হোতি, ন অত্থহেতু ন কারণহেতু উদ্ধতো
ন চ পাদলোলোতি। পাদলোলিযং পজহেয্য ৰিনোদেয্য ব্যন্তিং করেয্য অনভাৰং গমেয্য, পাদলোলিযা আরতো অস্স ৰিরতো পটিৰিরতো নিক্খন্তো নিস্সটো ৰিপ্পমুত্তো ৰিসঞ্ঞুত্তো ৰিমরিযাদিকতেন
ঝানানুযুত্তো বহুজাগরস্সাতি। ঝানানুযুত্তোতি দ্ৰীহি কারণেহি ঝানানুযুত্তো – অনুপ্পন্নস্স ৰা পঠমস্স ঝানস্স উপ্পাদায যুত্তো পযুত্তো আযুত্তো সমাযুত্তো, অনুপ্পন্নস্স ৰা দুতিযস্স ঝানস্স… ততিযস্স ঝানস্স… চতুত্থস্স ঝানস্স উপ্পাদায যুত্তো পযুত্তো আযুত্তো সমাযুত্তোতি। এৰম্পি ঝানানুযুত্তো। অথ ৰা উপ্পন্নং ৰা পঠমং ঝানং আসেৰতি ভাৰেতি বহুলীকরোতি
বহুজাগরস্সাতি ইধ ভিক্খু দিৰসং চঙ্কমেন নিসজ্জায আৰরণীযেহি ধম্মেহি চিত্তং পরিসোধেতি, রত্তিযা পঠমং যামং চঙ্কমেন নিসজ্জায আৰরণীযেহি ধম্মেহি চিত্তং পরিসোধেতি, রত্তিযা মজ্ঝিমং
উপেক্খমারব্ভ সমাহিতত্তোতি। উপেক্খাতি যা চতুত্থে ঝানে উপেক্খা উপেক্খনা অজ্ঝুপেক্খনা চিত্তসমতা চিত্তপ্পস্সদ্ধতা মজ্ঝত্ততা চিত্তস্স। সমাহিতত্তোতি যা চিত্তস্স ঠিতি সণ্ঠিতি অৰট্ঠিতি অৰিসাহারো অৰিক্খেপো অৰিসাহটমানসতা সমথো সমাধিন্দ্রিযং সমাধিবলং সম্মাসমাধি। উপেক্খমারব্ভ সমাহিতত্তোতি। চতুত্থে ঝানে উপেক্খং আরব্ভ একগ্গচিত্তো অৰিক্খিত্তচিত্তো অৰিসাহটমানসোতি – উপেক্খমারব্ভ সমাহিতত্তো।
তক্কাসযং কুক্কুচ্চঞ্চুপচ্ছিন্দেতি। তক্কাতি নৰ ৰিতক্কা – কামৰিতক্কো, ব্যাপাদৰিতক্কো, ৰিহিংসাৰিতক্কো, ঞাতিৰিতক্কো, জনপদৰিতক্কো, অমরৰিতক্কো, পরানুদযতাপটিসঞ্ঞুত্তো ৰিতক্কো, লাভসক্কারসিলোকপটিসঞ্ঞুত্তো ৰিতক্কো, অনৰঞ্ঞত্তিপটিসঞ্ঞুত্তো ৰিতক্কো – ইমে ৰুচ্চন্তি নৰ ৰিতক্কা। কামৰিতক্কানং কামসঞ্ঞাসযো, ব্যাপাদৰিতক্কানং ব্যাপাদসঞ্ঞাসযো, ৰিহিংসাৰিতক্কানং ৰিহিংসাসঞ্ঞাসযো। অথ ৰা তক্কানং ৰিতক্কানং সঙ্কপ্পানং অৰিজ্জাসযো, অযোনিসো মনসিকারো আসযো, অস্মিমানো আসযো, অনোত্তপ্পং আসযো, উদ্ধচ্চং আসযো।
কুক্কুচ্চন্তি
অপি
অথ ৰা ‘‘সীলেসুম্হি ন পরিপূরকারী’’তি উপ্পজ্জতি কুক্কুচ্চং চেতসো ৰিপ্পটিসারো মনোৰিলেখো; ‘‘ইন্দ্রিযেসুম্হি অগুত্তদ্ৰারো’’তি… ‘‘ভোজনে অমত্তঞ্ঞূম্হী’’তি… ‘‘জাগরিযং তক্কাসযং কুক্কুচ্চঞ্চুপচ্ছিন্দেতি। তক্কঞ্চ তক্কাসযঞ্চ কুক্কুচ্চঞ্চ উপচ্ছিন্দেয্য ছিন্দেয্য উচ্ছিন্দেয্য সমুচ্ছিন্দেয্য পজহেয্য ৰিনোদেয্য ব্যন্তিং করেয্য অনভাৰং গমেয্যাতি – তক্কাসযং কুক্কুচ্চঞ্চুপচ্ছিন্দে।
তেনাহ
‘‘ওক্খিত্তচক্খু ন চ পাদলোলো, ঝানানুযুত্তো বহুজাগরস্স।
উপেক্খমারব্ভ সমাহিতত্তো, তক্কাসযং কুক্কুচ্চঞ্চুপচ্ছিন্দে’’তি॥
২০৮.
চুদিতো ৰচীভি সতিমাভিনন্দে, সব্রহ্মচারীসু খিলং পভিন্দে।
ৰাচং পমুঞ্চে কুসলং নাতিৰেলং, জনৰাদধম্মায ন চেতযেয্য॥
চুদিতো ৰচীভি সতিমাভিনন্দেতি। চুদিতোতি উপজ্ঝাযা ৰা
‘‘নিধীনংৰ
নিগ্গয্হৰাদিং মেধাৰিং, তাদিসং পণ্ডিতং ভজে॥
‘‘তাদিসং ভজমানস্স, সেয্যো হোতি ন পাপিযো।
ওৰদেয্যানুসাসেয্য, অসব্ভা চ নিৰারযে।
সতঞ্হি সো পিযো হোতি, অসতং হোতি অপ্পিযো’’তি॥
চুদিতো ৰচীভি সতিমাভিনন্দে, সব্রহ্মচারীসু খিলং পভিন্দেতি। সব্রহ্মচারীতি এককম্মং একুদ্দেসো সব্রহ্মচারীসু খিলং পভিন্দেতি। সব্রহ্মচারীসু আহতচিত্ততং খিলজাততং পভিন্দেয্য
ৰাচং পমুঞ্চে কুসলং নাতিৰেলন্তি। ঞাণসমুট্ঠিতং ৰাচং মুঞ্চেয্য, অত্থূপসংহিতং ধম্মূপসংহিতং কালেন সাপদেসং পরিযন্তৰতিং ৰাচং মুঞ্চেয্য পমুঞ্চেয্যাতি – ৰাচং পমুঞ্চে কুসলং। নাতিৰেলন্তি। ৰেলাতি দ্ৰে ৰেলা – কালৰেলা চ সীলৰেলা চ। কতমা কালৰেলা? কালাতিক্কন্তং ৰাচং ন ভাসেয্য, ৰেলাতিক্কন্তং ৰাচং ন ভাসেয্য, কালৰেলাতিক্কন্তং ৰাচং ন ভাসেয্য, কালং অসম্পত্তং ৰাচং ন ভাসেয্য, ৰেলং অসম্পত্তং ৰাচং ন ভাসেয্য, কালৰেলং অসম্পত্তং ৰাচং ন ভাসেয্য।
‘‘যো ৰে
এৰং সো নিহতো সেতি, কোকিলাযেৰ
অযং কালৰেলা। কতমা সীলৰেলা? রত্তো ৰাচং ন ভাসেয্য, দুট্ঠো ৰাচং ন ভাসেয্য, মূল়্হো ৰাচং ন ভাসেয্য, মুসাৰাদং ন ভাসেয্য, পিসুণৰাচং ন ভাসেয্য, ফরুসৰাচং ন ভাসেয্য, সম্ফপ্পলাপং ন ভাসেয্য ন কথেয্য ন ভণেয্য ন দীপযেয্য ন ৰোহরেয্য। অযং সীলৰেলাতি
জনৰাদধম্মায ন চেতযেয্যাতি। জনাতি খত্তিযা চ ব্রাহ্মণা চ ৰেস্সা চ সুদ্দা চ গহট্ঠা চ পব্বজিতা চ দেৰা
তেনাহ ভগৰা –
‘‘চুদিতো ৰচীভি সতিমাভিনন্দে, সব্রহ্মচারীসু খিলং পভিন্দে।
ৰাচং পমুঞ্চে কুসলং নাতিৰেলং, জনৰাদধম্মায ন চেতযেয্যা’’তি॥
২০৯.
অথাপরং পঞ্চ রজানি লোকে, যেসং সতীমা ৰিনযায সিক্খে।
রূপেসু সদ্দেসু অথো রসেসু, গন্ধেসু ফস্সেসু সহেথ রাগং॥
অথাপরং পঞ্চ রজানি লোকেতি। অথাতি পদসন্ধি পদসংসগ্গো পদপারিপূরী অক্খরসমৰাযো ব্যঞ্জনসিলিট্ঠতা পদানুপুব্বতাপেতং – অথাতি। পঞ্চ রজানীতি রূপরজো, সদ্দরজো, গন্ধরজো, রসরজো, ফোট্ঠব্বরজো।
‘‘রাগো
এতং রজং ৰিপ্পজহিত্ৰা
‘‘দোসো রজো ন চ পন রেণু ৰুচ্চতি…পে॰…।
ৰিহরন্তি তে ৰিগতরজস্স সাসনে॥
‘‘মোহো রজো ন চ পন রেণু ৰুচ্চতি…পে॰…।
ৰিহরন্তি তে ৰিগতরজস্স সাসনে’’॥
লোকেতি
যেসং সতীমা ৰিনযায সিক্খেতি। যেসন্তি রূপরাগস্স সদ্দরাগস্স গন্ধরাগস্স রসরাগস্স ফোট্ঠব্বরাগস্স। সতীমাতি যা সতি অনুস্সতি পটিস্সতি সতি সরণতা ধারণতা অপিলাপনতা অসম্মুস্সনতা সতিন্দ্রিযং সতিবলং সম্মাসতি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো একাযনমগ্গো – অযং ৰুচ্চতি সতি। ইমায সতিযা উপেতো সমুপেতো উপগতো সমুপগতো উপপন্নো সমুপপন্নো সমন্নাগতো। সো ৰুচ্চতি সতিমা সিক্খেতি তিস্সো সিক্খা – অধিসীলসিক্খা, অধিচিত্তসিক্খা, অধিপঞ্ঞাসিক্খা। কতমা অধিসীলসিক্খা…পে॰… অযং অধিপঞ্ঞাসিক্খা। যেসং সতীমা ৰিনযায সিক্খেতি। সতিমা পুগ্গলো যেসং রূপরাগস্স সদ্দরাগস্স গন্ধরাগস্স রসরাগস্স ফোট্ঠব্বরাগস্স ৰিনযায পটিৰিনযায পহানায ৰূপসমায পটিনিস্সগ্গায পটিপস্সদ্ধিযা অধিসীলম্পি সিক্খেয্য অধিচিত্তম্পি সিক্খেয্য অধিপঞ্ঞম্পি সিক্খেয্য, ইমা তিস্সো সিক্খাযো আৰজ্জন্তো সিক্খেয্য, জানন্তো সিক্খেয্য…পে॰… সচ্ছিকাতব্বং সচ্ছিকরোন্তো সিক্খেয্য আচরেয্য সমাচরেয্য সমাদায ৰত্তেয্যাতি – যেসং সতীমা ৰিনযায সিক্খে।
রূপেসু সদ্দেসু অথো রসেসু, গন্ধেসু ফস্সেসু সহেথ রাগন্তি। রূপেসু সদ্দেসু গন্ধেসু রসেসু ফোট্ঠব্বেসু রাগং সহেয্য পরিসহেয্য অভিভৰেয্য অজ্ঝোত্থরেয্য পরিযাদিযেয্য মদ্দেয্যাতি – রূপেসু সদ্দেসু অথো রসেসু গন্ধেসু ফস্সেসু সহেথ রাগং।
তেনাহ ভগৰা –
‘‘অথাপরং পঞ্চ রজানি লোকে, যেসং সতীমা ৰিনযায সিক্খে।
রূপেসু সদ্দেসু অথো রসেসু, গন্ধেসু ফস্সেসু সহেথ রাগ’’ন্তি॥
২১০.
এতেসু ধম্মেসু ৰিনেয্য ছন্দং, ভিক্খু সতিমা সুৰিমুত্তচিত্তো।
কালে সো সম্মা ধম্মং পরিৰীমংসমানো, একোদিভূতো ৰিহনে তমং সো॥ [ইতি ভগৰা]
এতেসু ধম্মেসু ৰিনেয্য ছন্দন্তি। এতেসূতি রূপেসু সদ্দেসু গন্ধেসু রসেসু ফোট্ঠব্বেসু। ছন্দোতি যো কামেসু কামচ্ছন্দো কামরাগো কামনন্দী কামতণ্হা কামস্নেহো কামপরিল়াহো কামমুচ্ছা কামজ্ঝোসানং কামোঘো কামযোগো কামুপাদানং…পে॰… কামচ্ছন্দনীৰরণং। এতেসু ধম্মেসু ৰিনেয্য ছন্দন্তি। এতেসু ধম্মেসু ছন্দং ৰিনেয্য পটিৰিনেয্য পজহেয্য ৰিনোদেয্য ব্যন্তিং করেয্য অনভাৰং গমেয্যাতি – এতেসু ধম্মেসু ৰিনেয্য ছন্দং।
ভিক্খু সতিমা সুৰিমুত্তচিত্তোতি। ভিক্খূতি পুথুজ্জনকল্যাণকো ৰা ভিক্খু, সেখো ৰা ভিক্খু। সতিমাতি যা সতি অনুস্সতি…পে॰… সম্মাসতি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো একাযনমগ্গো – অযং ৰুচ্চতি সতি। ইমায সতিযা উপেতো সমুপেতো…পে॰… সো ৰুচ্চতি সতিমা।
ভিক্খু সতিমা সুৰিমুত্তচিত্তোতি। পঠমং ঝানং সমাপন্নস্স নীৰরণেহি চিত্তং মুত্তং ৰিমুত্তং সুৰিমুত্তং, দুতিযং ঝানং সমাপন্নস্স ৰিতক্কৰিচারেহি চিত্তং মুত্তং ৰিমুত্তং সুৰিমুত্তং, ততিযং ঝানং সমাপন্নস্স পীতিযা চ চিত্তং মুত্তং ৰিমুত্তং সুৰিমুত্তং, চতুত্থং ঝানং সমাপন্নস্স সুখদুক্খেহি চিত্তং মুত্তং ৰিমুত্তং সুৰিমুত্তং; আকাসানঞ্চাযতনং সমাপন্নস্স রূপসঞ্ঞায পটিঘসঞ্ঞায নানত্তসঞ্ঞায চিত্তং মুত্তং ৰিমুত্তং সুৰিমুত্তং, ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমাপন্নস্স
কালেন সো সম্মা ধম্মং পরিৰীমংসমানোতি। কালেনাতি উদ্ধতে চিত্তে সমথস্স
‘‘কালে পগ্গণ্হতি চিত্তং, নিগ্গণ্হতি পুনাপরে
সম্পহংসতি কালেন, কালে চিত্তং সমাদহে॥
‘‘অজ্ঝুপেক্খতি কালেন, সো যোগী কালকোৰিদো।
কিম্হি কালম্হি পগ্গাহো, কিম্হি কালে ৰিনিগ্গহো॥
‘‘কিম্হি
উপেক্খাকালং চিত্তস্স, কথং দস্সেতি যোগিনো॥
‘‘লীনে চিত্তম্হি পগ্গাহো, উদ্ধতস্মিং ৰিনিগ্গহো।
নিরস্সাদগতং চিত্তং, সম্পহংসেয্য তাৰদে॥
‘‘সম্পহট্ঠং যদা চিত্তং, অলীনং ভৰতিনুদ্ধতং।
সমথস্স চ সো
‘‘এতেন মেৰুপাযেন, যদা হোতি সমাহিতং।
সমাহিতচিত্তমঞ্ঞায, অজ্ঝুপেক্খেয্য তাৰদে॥
‘‘এৰং
কালেন কালং চিত্তস্স, নিমিত্তমুপলক্খযে’’তি॥
কালেন সো সম্মা ধম্মং পরিৰীমংসমানোতি। ‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা’’তি সম্মা ধম্মং পরিৰীমংসমানো, ‘‘সব্বে সঙ্খারা
একোদিভূতো ৰিহনে তমং সো, ইতি ভগৰাতি। একোদীতি একগ্গচিত্তো অৰিক্খিত্তচিত্তো অৰিসাহটমানসো সমথো সমাধিন্দ্রিযং সমাধিবলং সম্মাসমাধীতি – একোদিভূতো। ৰিহনে তমং সোতি রাগতমং দোসতমং মোহতমং দিট্ঠিতমং মানতমং কিলেসতমং দুচ্চরিততমং অন্ধকরণং অচক্খুকরণং অঞ্ঞাণকরণং পঞ্ঞানিরোধিকং ৰিঘাতপক্খিকং অনিব্বানসংৰত্তনিকং হনেয্য ৰিহনেয্য পজহেয্য ৰিনোদেয্য
ভগৰাতি গারৰাধিৰচনং। অপি চ ভগ্গরাগোতি ভগৰা, ভগ্গদোসোতি ভগৰা, ভগ্গমোহোতি ভগৰা, ভগ্গমানোতি ভগৰা, ভগ্গদিট্ঠীতি ভগৰা, ভগ্গকণ্ডকোতি ভগৰা, ভগ্গকিলেসোতি ভগৰা, ভজি ৰিভজি পৰিভজি ধম্মরতনন্তি ভগৰা, ভৰানং অন্তকরোতি ভগৰা, ভাৰিতকাযো ভাৰিতসীলো ভাৰিতচিত্তো ভাৰিতপঞ্ঞোতি ভগৰা, ভজি ৰা ভগৰা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি অপ্পসদ্দানি অপ্পনিগ্ঘোসানি ৰিজনৰাতানি মনুস্সরাহস্সেয্যকানি পটিসল্লানসারুপ্পানীতি ভগৰা, ভাগী ৰা ভগৰা চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানন্তি ভগৰা, ভাগী ৰা ভগৰা অত্থরসস্স ধম্মরসস্স ৰিমুত্তিরসস্স অধিসীলস্স অধিচিত্তস্স অধিপঞ্ঞাযাতি ভগৰা, ভাগী ৰা ভগৰা চতুন্নং ঝানানং চতুন্নং অপ্পমঞ্ঞানং চতুন্নং অরূপসমাপত্তীনন্তি ভগৰা, ভাগী ৰা ভগৰা অট্ঠন্নং ৰিমোক্খানং অট্ঠন্নং অভিভাযতনানং নৰন্নং অনুপুব্বৰিহারসমাপত্তীনন্তি ভগৰা, ভাগী ৰা ভগৰা দসন্নং সঞ্ঞাভাৰনানং দসন্নং কসিণসমাপত্তীনং আনাপানস্সতিসমাধিস্স অসুভসমাপত্তিযাতি ভগৰা, ভাগী ৰা ভগৰা চতুন্নং সতিপট্ঠানানং চতুন্নং সম্মপ্পধানানং
তেনাহ ভগৰা –
‘‘এতেসু ধম্মেসু ৰিনেয্য ছন্দং, ভিক্খু সতিমা সুৰিমুত্তচিত্তো।
কালেন সো সম্মা ধম্মং পরিৰীমংসমানো, একোদিভূতো ৰিহনে তমং সো’’॥ [ইতি ভগৰাতি]
সারিপুত্তসুত্তনিদ্দেসো সোল়সমো।
অট্ঠকৰগ্গম্হি সোল়স সুত্তনিদ্দেসা সমত্তা।
মহানিদ্দেসপাল়ি নিট্ঠিতা।