॥ নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স॥
ৰিনযপিটকে
পারাজিকপাল়ি
ৰেরঞ্জকণ্ডং
১. তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰা ৰেরঞ্জাযং ৰিহরতি নল়েরুপুচিমন্দমূলে মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং পঞ্চমত্তেহি ভিক্খুসতেহি। অস্সোসি খো ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো – ‘‘সমণো খলু, ভো, গোতমো সক্যপুত্তো সক্যকুলা পব্বজিতো ৰেরঞ্জাযং ৰিহরতি নল়েরুপুচিমন্দমূলে মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং পঞ্চমত্তেহি ভিক্খুসতেহি। তং খো পন ভৰন্তং গোতমং এৰং কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গতো – ‘ইতিপি সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো লোকৰিদূ অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথি সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা ভগৰাতি (স্যা॰), দী॰ নি॰ ১.১৫৭, অব্ভুগ্গতাকারেন পন সমেতি। সো ইমং লোকং সদেৰকং সমারকং সব্রহ্মকং সস্সমণব্রাহ্মণিং পজং সদেৰমনুস্সং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেতি। সো ধম্মং দেসেতি আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণং সাত্থং সব্যঞ্জনং; কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং পকাসেতি; সাধু খো পন তথারূপানং অরহতং দস্সনং হোতী’’’তি।
২. ইতো পরং যাৰ পারা॰ ১৫-১৬ পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামীতি পাঠো অ॰ নি॰ ৮.১১ অথ খো ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদি। সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি । একমন্তং নিসিন্নো খো ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সুতং মেতং, ভো গোতম – ‘ন সমণো গোতমো ব্রাহ্মণে জিণ্ণে ৰুড্ঢে মহল্লকে অদ্ধগতে ৰযোঅনুপ্পত্তে অভিৰাদেতি ৰা পচ্চুট্ঠেতি ৰা আসনেন ৰা নিমন্তেতী’তি। তযিদং, ভো গোতম, তথেৰ? ন হি ভৰং গোতমো ব্রাহ্মণে জিণ্ণে ৰুড্ঢে মহল্লকে অদ্ধগতে ৰযোঅনুপ্পত্তে অভিৰাদেতি ৰা পচ্চুট্ঠেতি ৰা আসনেন ৰা নিমন্তেতি? তযিদং, ভো গোতম, ন সম্পন্নমেৰা’’তি।
‘‘নাহং তং, ব্রাহ্মণ, পস্সামি সদেৰকে লোকে সমারকে সব্রহ্মকে সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায যমহং অভিৰাদেয্যং ৰা পচ্চুট্ঠেয্যং ৰা আসনেন ৰা নিমন্তেয্যং। যঞ্হি, ব্রাহ্মণ, তথাগতো অভিৰাদেয্য ৰা পচ্চুট্ঠেয্য ৰা আসনেন ৰা নিমন্তেয্য, মুদ্ধাপি তস্স ৰিপতেয্যা’’তি।
৩. ‘‘অরসরূপো ভৰং গোতমো’’তি? ‘‘অত্থি খ্ৰেস, ব্রাহ্মণ, পরিযাযো যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘অরসরূপো সমণো গোতমো’তি। যে তে, ব্রাহ্মণ, রূপরসা সদ্দরসা গন্ধরসা রসরসা ফোট্ঠব্বরসা তে তথাগতস্স পহীনা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা অনভাৰকতা (সী॰) অনভাৰংগতা (স্যা॰) আযতিং অনুপ্পাদধম্মা। অযং খো, ব্রাহ্মণ, পরিযাযো যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘অরসরূপো সমণো গোতমো’তি, নো চ খো যং ত্ৰং সন্ধায ৰদেসী’’তি।
৪. ‘‘নিব্ভোগো ভৰং গোতমো’’তি? ‘‘অত্থি খ্ৰেস, ব্রাহ্মণ, পরিযাযো যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘নিব্ভোগো সমণো গোতমো’তি। যে তে, ব্রাহ্মণ, রূপভোগা সদ্দভোগা গন্ধভোগা রসভোগা ফোট্ঠব্বভোগা তে তথাগতস্স পহীনা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা। অযং খো, ব্রাহ্মণ, পরিযাযো যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘নিব্ভোগো সমণো গোতমো’তি, নো চ খো যং ত্ৰং সন্ধায ৰদেসী’’তি।
৫. ‘‘অকিরিযৰাদো ভৰং গোতমো’’তি? ‘‘অত্থি খ্ৰেস, ব্রাহ্মণ, পরিযাযো যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘অকিরিযৰাদো সমণো গোতমো’তি। অহঞ্হি, ব্রাহ্মণ, অকিরিযং ৰদামি কাযদুচ্চরিতস্স ৰচীদুচ্চরিতস্স মনোদুচ্চরিতস্স। অনেকৰিহিতানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং অকিরিযং ৰদামি। অযং খো, ব্রাহ্মণ, পরিযাযো যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘অকিরিযৰাদো সমণো গোতমো’তি, নো চ খো যং ত্ৰং সন্ধায ৰদেসী’’তি।
৬. ‘‘উচ্ছেদৰাদো ভৰং গোতমো’’তি? ‘‘অত্থি খ্ৰেস, ব্রাহ্মণ, পরিযাযো যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘উচ্ছেদৰাদো সমণো গোতমো’তি। অহঞ্হি, ব্রাহ্মণ, উচ্ছেদং ৰদামি রাগস্স দোসস্স মোহস্স। অনেকৰিহিতানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং উচ্ছেদং ৰদামি। অযং খো, ব্রাহ্মণ, পরিযাযো যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘উচ্ছেদৰাদো সমণো গোতমো’তি, নো চ খো যং ত্ৰং সন্ধায ৰদেসী’’তি।
৭. ‘‘জেগুচ্ছী ভৰং গোতমো’’তি? ‘‘অত্থি খ্ৰেস, ব্রাহ্মণ, পরিযাযো যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘জেগুচ্ছী সমণো গোতমো’তি। অহঞ্হি, ব্রাহ্মণ, জিগুচ্ছামি কাযদুচ্চরিতেন ৰচীদুচ্চরিতেন মনোদুচ্চরিতেন। অনেকৰিহিতানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং সমাপত্তিযা জিগুচ্ছামি। অযং খো, ব্রাহ্মণ, পরিযাযো যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘জেগুচ্ছী সমণো গোতমো’তি, নো চ খো যং ত্ৰং সন্ধায ৰদেসী’’তি।
৮. ‘‘ৰেনযিকো ভৰং গোতমো’’তি? ‘‘অত্থি খ্ৰেস, ব্রাহ্মণ, পরিযাযো যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘ৰেনযিকো সমণো গোতমো’তি। অহঞ্হি, ব্রাহ্মণ, ৰিনযায ধম্মং দেসেমি রাগস্স দোসস্স মোহস্স। অনেকৰিহিতানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং ৰিনযায ধম্মং দেসেমি। অযং খো, ব্রাহ্মণ, পরিযাযো যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘ৰেনযিকো সমণো গোতমো’তি, নো চ খো যং ত্ৰং সন্ধায ৰদেসী’’তি।
৯. ‘‘তপস্সী ভৰং গোতমো’’তি? ‘‘অত্থি খ্ৰেস, ব্রাহ্মণ, পরিযাযো যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘তপস্সী সমণো গোতমো’তি । তপনীযাহং, ব্রাহ্মণ, পাপকে অকুসলে ধম্মে ৰদামি, কাযদুচ্চরিতং ৰচীদুচ্চরিতং মনোদুচ্চরিতং। যস্স খো, ব্রাহ্মণ , তপনীযা পাপকা অকুসলা ধম্মা পহীনা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা তমহং তপস্সীতি ৰদামি। তথাগতস্স খো, ব্রাহ্মণ, তপনীযা পাপকা অকুসলা ধম্মা পহীনা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা। অযং খো, ব্রাহ্মণ, পরিযাযো যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘তপস্সী সমণো গোতমো’তি, নো চ খো যং ত্ৰং সন্ধায ৰদেসী’’তি।
১০. ‘‘অপগব্ভো ভৰং গোতমো’’তি? ‘‘অত্থি খ্ৰেস, ব্রাহ্মণ, পরিযাযো যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘অপগব্ভো সমণো গোতমো’তি। যস্স খো, ব্রাহ্মণ, আযতিং গব্ভসেয্যা পুনব্ভৰাভিনিব্বত্তি পহীনা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা তমহং অপগব্ভোতি ৰদামি। তথাগতস্স খো, ব্রাহ্মণ, আযতিং গব্ভসেয্যা পুনব্ভৰাভিনিব্বত্তি পহীনা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা। অযং খো, ব্রাহ্মণ, পরিযাযো যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘অপগব্ভো সমণো গোতমো’তি, নো চ খো যং ত্ৰং সন্ধায ৰদেসি’’।
১১. ‘‘সেয্যথাপি, ব্রাহ্মণ, কুক্কুটিযা অণ্ডানি অট্ঠ ৰা দস ৰা দ্ৰাদস ৰা। তানস্সু কুক্কুটিযা সম্মা অধিসযিতানি সম্মা পরিসেদিতানি সম্মা পরিভাৰিতানি। যো নু খো তেসং কুক্কুটচ্ছাপকানং পঠমতরং পাদনখসিখায ৰা মুখতুণ্ডকেন ৰা অণ্ডকোসং পদালেত্ৰা সোত্থিনা অভিনিব্ভিজ্জেয্য, কিন্তি স্ৰাস্স ৰচনীযো – ‘‘জেট্ঠো ৰা কনিট্ঠো ৰা’’তি? ‘‘জেট্ঠোতিস্স, ভো গোতম, ৰচনীযো। সো হি নেসং জেট্ঠো হোতী’’তি। ‘‘এৰমেৰ খো অহং, ব্রাহ্মণ, অৰিজ্জাগতায পজায অণ্ডভূতায পরিযোনদ্ধায অৰিজ্জণ্ডকোসং পদালেত্ৰা একোৰ লোকে অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধো। স্ৰাহং, ব্রাহ্মণ, জেট্ঠো সেট্ঠো লোকস্স’’।
‘‘আরদ্ধং খো পন মে, ব্রাহ্মণ, ৰীরিযং ৰিরিযং (সী॰ স্যা॰) অহোসি অসল্লীনং, উপট্ঠিতা সতি অসম্মুট্ঠা অপ্পমুট্ঠা (সী॰ স্যা॰), পস্সদ্ধো কাযো অসারদ্ধো, সমাহিতং চিত্তং একগ্গং। সো খো অহং, ব্রাহ্মণ, ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহাসিং। ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহাসিং। পীতিযা চ ৰিরাগা উপেক্খকো চ ৰিহাসিং সতো চ সম্পজানো, সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেসিং , যং তং অরিযা আচিক্খন্তি – ‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’তি ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহাসিং। সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা অদুক্খমসুখং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহাসিং।
১২. ‘‘সো এৰং সমাহিতে চিত্তে পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অনঙ্গণে ৰিগতূপক্কিলেসে মুদুভূতে কম্মনিযে ঠিতে আনেঞ্জপ্পত্তে পুব্বেনিৰাসানুস্সতিঞাণায চিত্তং অভিনিন্নামেসিং। সো অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরামি , সেয্যথিদং – একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো তিস্সোপি জাতিযো চতস্সোপি জাতিযো পঞ্চপি জাতিযো দসপি জাতিযো ৰীসম্পি জাতিযো তিংসম্পি জাতিযো চত্তালীসম্পি জাতিযো পঞ্ঞাসম্পি জাতিযো জাতিসতম্পি, জাতিসহস্সম্পি জাতিসতসহস্সম্পি, অনেকেপি সংৰট্টকপ্পে অনেকেপি ৰিৰট্টকপ্পে অনেকেপি সংৰট্টৰিৰট্টকপ্পে – ‘অমুত্রাসিং এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো; সো ততো চুতো অমুত্র উদপাদিং; তত্রাপাসিং এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো; সো ততো চুতো ইধূপপন্নোতি। ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরামি। অযং খো মে, ব্রাহ্মণ, রত্তিযা পঠমে যামে পঠমা ৰিজ্জা অধিগতা, অৰিজ্জা ৰিহতা, ৰিজ্জা উপ্পন্না, তমো ৰিহতো, আলোকো উপ্পন্নো – যথা তং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো। অযং খো মে, ব্রাহ্মণ, পঠমাভিনিব্ভিদা অহোসি কুক্কুটচ্ছাপকস্সেৰ অণ্ডকোসম্হা।
১৩. ‘‘সো এৰং সমাহিতে চিত্তে পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অনঙ্গণে ৰিগতূপক্কিলেসে মুদুভূতে কম্মনিযে ঠিতে আনেঞ্জপ্পত্তে সত্তানং চুতূপপাতঞাণায চিত্তং অভিনিন্নামেসিং । সো দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন অতিক্কন্তমানুস্সকেন (ক॰) সত্তে পস্সামি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে। সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানামি – ‘ইমে ৰত ভোন্তো সত্তা কাযদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা ৰচীদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা মনোদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং উপৰাদকা মিচ্ছাদিট্ঠিকা মিচ্ছাদিট্ঠিকম্মসমাদানা; তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপন্না। ইমে ৰা পন ভোন্তো সত্তা কাযসুচরিতেন সমন্নাগতা ৰচীসুচরিতেন সমন্নাগতা মনোসুচরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং অনুপৰাদকা সম্মাদিট্ঠিকা সম্মাদিট্ঠিকম্মসমাদানা; তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপন্না’তি। ইতি দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সামি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে। সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানামি। অযং খো মে, ব্রাহ্মণ, রত্তিযা মজ্ঝিমে যামে দুতিযা ৰিজ্জা অধিগতা, অৰিজ্জা ৰিহতা, ৰিজ্জা উপ্পন্না, তমো ৰিহতো, আলোকো উপ্পন্নো – যথা তং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো। অযং খো মে, ব্রাহ্মণ, দুতিযাভিনিব্ভিদা অহোসি কুক্কুটচ্ছাপকস্সেৰ অণ্ডকোসম্হা।
১৪. ‘‘সো এৰং সমাহিতে চিত্তে পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অনঙ্গণে ৰিগতূপক্কিলেসে মুদুভূতে কম্মনিযে ঠিতে আনেঞ্জপ্পত্তে আসৰানং খযঞাণায চিত্তং অভিনিন্নামেসিং। সো ‘ইদং দুক্খ’ন্তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, ‘অযং দুক্খসমুদযো’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, ‘অযং দুক্খনিরোধো’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, ‘অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং; ‘ইমে আসৰা’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, ‘অযং আসৰসমুদযো’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, ‘অযং আসৰনিরোধো’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, ‘অযং আসৰনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং। তস্স মে এৰং জানতো এৰং পস্সতো কামাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চিত্থ ভৰাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চিত্থ অৰিজ্জাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চিত্থ। ৰিমুত্তস্মিং ৰিমুত্তমিতি ঞাণং অহোসি। ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’তি অব্ভঞ্ঞাসিং। অযং খো মে, ব্রাহ্মণ, রত্তিযা পচ্ছিমে যামে ততিযা ৰিজ্জা অধিগতা, অৰিজ্জা ৰিহতা, ৰিজ্জা উপ্পন্না, তমো ৰিহতো, আলোকো উপ্পন্নো – যথা তং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো। অযং খো মে, ব্রাহ্মণ, ততিযাভিনিব্ভিদা অহোসি – কুক্কুটচ্ছাপকস্সেৰ অণ্ডকোসম্হা’’তি।
১৫. এৰং ৰুত্তে, ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘জেট্ঠো ভৰং গোতমো, সেট্ঠো ভৰং গোতমো! অভিক্কন্তং, ভো গোতম, অভিক্কন্তং, ভো গোতম!! সেয্যথাপি, ভো গোতম, নিক্কুজ্জিতং ৰা উক্কুজ্জেয্য, পটিচ্ছন্নং ৰা ৰিৰরেয্য, মূল়্হস্স ৰা মগ্গং আচিক্খেয্য, অন্ধকারে ৰা তেলপজ্জোতং ধারেয্য – চক্খুমন্তো রূপানি দক্খন্তীতি, এৰমেৰং ভোতা গোতমেন অনেকপরিযাযেন ধম্মো পকাসিতো । এসাহং ভৰন্তং গোতমং সরণং গচ্ছামি ধম্মঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ। উপাসকং মং ভৰং গোতমো ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গতং। অধিৰাসেতু চ মে ভৰং গোতমো ৰেরঞ্জাযং ৰস্সাৰাসং সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেনা’’তি। অধিৰাসেসি ভগৰা তুণ্হীভাৰেন। অথ খো ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো ভগৰতো অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি।
১৬. তেন খো পন সমযেন ৰেরঞ্জা দুব্ভিক্খা হোতি দ্ৰীহিতিকা সেতট্ঠিকা সলাকাৰুত্তা ন সুকরা উঞ্ছেন পগ্গহেন যাপেতুং। তেন খো পন সমযেন উত্তরাপথকা উত্তরাহকা (সী॰) অস্সৰাণিজা অস্সৰণিজা (ক॰) পঞ্চমত্তেহি অস্সসতেহি ৰেরঞ্জং ৰস্সাৰাসং উপগতা হোন্তি। তেহি অস্সমণ্ডলিকাসু ভিক্খূনং পত্থপত্থপুলকং পত্থপত্থমূলকং (ক॰) পঞ্ঞত্তং হোতি। ভিক্খূ পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায ৰেরঞ্জং পিণ্ডায পৰিসিত্ৰা পিণ্ডং অলভমানা অস্সমণ্ডলিকাসু পিণ্ডায চরিত্ৰা পত্থপত্থপুলকং আরামং আহরিত্ৰা উদুক্খলে কোট্টেত্ৰা কোট্টেত্ৰা পরিভুঞ্জন্তি। আযস্মা পনানন্দো পত্থপুলকং সিলাযং পিসিত্ৰা ভগৰতো উপনামেতি। তং ভগৰা পরিভুঞ্জতি।
অস্সোসি খো ভগৰা উদুক্খলসদ্দং। জানন্তাপি তথাগতা পুচ্ছন্তি, জানন্তাপি ন পুচ্ছন্তি; কালং ৰিদিত্ৰা পুচ্ছন্তি, কালং ৰিদিত্ৰা ন পুচ্ছন্তি; অত্থসংহিতং তথাগতা পুচ্ছন্তি, নো অনত্থসংহিতং। অনত্থসংহিতে সেতুঘাতো তথাগতানং। দ্ৰীহি আকারেহি বুদ্ধা ভগৰন্তো ভিক্খূ পটিপুচ্ছন্তি – ধম্মং ৰা দেসেস্সাম, সাৰকানং ৰা সিক্খাপদং পঞ্ঞপেস্সামাতি পঞ্ঞাপেস্সামাতি (সী॰ স্যা॰)। অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘কিং নু খো সো, আনন্দ, উদুক্খলসদ্দো’’তি? অথ খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসি । ‘‘সাধু সাধু, আনন্দ! তুম্হেহি, আনন্দ সপ্পুরিসেহি ৰিজিতং। পচ্ছিমা জনতা সালিমংসোদনং অতিমঞ্ঞিস্সতী’’তি।
১৭. অথ খো আযস্মা মহামোগ্গল্লানো মহামোগ্গলানো (ক॰) যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা মহামোগ্গল্লানো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘এতরহি, ভন্তে, ৰেরঞ্জা দুব্ভিক্খা দ্ৰীহিতিকা সেতট্ঠিকা সলাকাৰুত্তা। ন সুকরা উঞ্ছেন পগ্গহেন যাপেতুং। ইমিস্সা, ভন্তে, মহাপথৰিযা হেট্ঠিমতলং সম্পন্নং – সেয্যথাপি খুদ্দমধুং অনীলকং এৰমস্সাদং। সাধাহং, ভন্তে, পথৰিং পরিৰত্তেয্যং। ভিক্খূ পপ্পটকোজং পরিভুঞ্জিস্সন্তী’’তি। ‘‘যে পন তে, মোগ্গল্লান, পথৰিনিস্সিতা পাণা তে কথং করিস্সসী’’তি? ‘‘একাহং, ভন্তে, পাণিং অভিনিম্মিনিস্সামি – সেয্যথাপি মহাপথৰী। যে পথৰিনিস্সিতা পাণা তে তত্থ সঙ্কামেস্সামি। একেন হত্থেন পথৰিং পরিৰত্তেস্সামী’’তি। ‘‘অলং, মোগ্গল্লান, মা তে রুচ্চি পথৰিং পরিৰত্তেতুং। ৰিপল্লাসম্পি সত্তা পটিলভেয্যু’’ন্তি। ‘‘সাধু, ভন্তে, সব্বো ভিক্খুসঙ্ঘো উত্তরকুরুং পিণ্ডায গচ্ছেয্যা’’তি। ‘‘অলং, মোগ্গল্লান, মা তে রুচ্চি সব্বস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স উত্তরকুরুং পিণ্ডায গমন’’ন্তি।
১৮. অথ খো আযস্মতো সারিপুত্তস্স রহোগতস্স পটিসল্লীনস্স এৰং চেতসো পরিৰিতক্কো উদপাদি – ‘‘কতমেসানং খো বুদ্ধানং ভগৰন্তানং ব্রহ্মচরিযং ন চিরট্ঠিতিকং অহোসি; কতমেসানং বুদ্ধানং ভগৰন্তানং ব্রহ্মচরিযং চিরট্ঠিতিকং অহোসী’’তি? অথ খো আযস্মা সারিপুত্তো সাযন্হসমযং সাযণ্হসমযং (সী॰) পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা সারিপুত্তো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ইধ ময্হং, ভন্তে, রহোগতস্স পটিসল্লীনস্স এৰং চেতসো পরিৰিতক্কো উদপাদি – ‘কতমেসানং খো বুদ্ধানং ভগৰন্তানং ব্রহ্মচরিযং ন চিরট্ঠিতিকং অহোসি, কতমেসানং বুদ্ধানং ভগৰন্তানং ব্রহ্মচরিযং চিরট্ঠিতিকং অহোসী’তি। ‘কতমেসানং নু খো, ভন্তে, বুদ্ধানং ভগৰন্তানং ব্রহ্মচরিযং ন চিরট্ঠিতিকং অহোসি, কতমেসানং বুদ্ধানং ভগৰন্তানং ব্রহ্মচরিযং চিরট্ঠিতিকং অহোসী’’’তি?
‘‘ভগৰতো চ, সারিপুত্ত, ৰিপস্সিস্স ভগৰতো চ সিখিস্স ভগৰতো চ ৰেস্সভুস্স ব্রহ্মচরিযং ন চিরট্ঠিতিকং অহোসি। ভগৰতো চ, সারিপুত্ত, ককুসন্ধস্স ভগৰতো চ কোণাগমনস্স ভগৰতো চ কস্সপস্স ব্রহ্মচরিযং চিরট্ঠিতিকং অহোসী’’তি।
১৯. ‘‘কো নু খো , ভন্তে, হেতু কো পচ্চযো, যেন ভগৰতো চ ৰিপস্সিস্স ভগৰতো চ সিখিস্স ভগৰতো চ ৰেস্সভুস্স ব্রহ্মচরিযং ন চিরট্ঠিতিকং অহোসী’’তি? ‘‘ভগৰা চ, সারিপুত্ত, ৰিপস্সী ভগৰা চ সিখী ভগৰা চ ৰেস্সভূ কিলাসুনো অহেসুং সাৰকানং ৰিত্থারেন ধম্মং দেসেতুং। অপ্পকঞ্চ নেসং অহোসি সুত্তং গেয্যং ৰেয্যাকরণং গাথা উদানং ইতিৰুত্তকং জাতকং অব্ভুতধম্মং ৰেদল্লং। অপঞ্ঞত্তং সাৰকানং সিক্খাপদং। অনুদ্দিট্ঠং পাতিমোক্খং। তেসং বুদ্ধানং ভগৰন্তানং অন্তরধানেন বুদ্ধানুবুদ্ধানং সাৰকানং অন্তরধানেন যে তে পচ্ছিমা সাৰকা নানানামা নানাগোত্তা নানাজচ্চা নানাকুলা পব্বজিতা তে তং ব্রহ্মচরিযং খিপ্পঞ্ঞেৰ অন্তরধাপেসুং। সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, নানাপুপ্ফানি ফলকে নিক্খিত্তানি সুত্তেন অসঙ্গহিতানি তানি ৰাতো ৰিকিরতি ৰিধমতি ৰিদ্ধংসেতি। তং কিস্স হেতু? যথা তং সুত্তেন অসঙ্গহিতত্তা। এৰমেৰ খো, সারিপুত্ত, তেসং বুদ্ধানং ভগৰন্তানং অন্তরধানেন বুদ্ধানুবুদ্ধানং সাৰকানং অন্তরধানেন যে তে পচ্ছিমা সাৰকা নানানামা নানাগোত্তা নানাজচ্চা নানাকুলা পব্বজিতা তে তং ব্রহ্মচরিযং খিপ্পঞ্ঞেৰ অন্তরধাপেসুং।
‘‘অকিলাসুনো চ তে ভগৰন্তো অহেসুং সাৰকে চেতসা চেতো পরিচ্চ ওৰদিতুং। ভূতপুব্বং, সারিপুত্ত, ৰেস্সভূ ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো অঞ্ঞতরস্মিং ভিংসনকে ভীসনকে (ক॰) ৰনসণ্ডে সহস্সং ভিক্খুসঙ্ঘং চেতসা চেতো পরিচ্চ ওৰদতি অনুসাসতি – ‘এৰং ৰিতক্কেথ, মা এৰং ৰিতক্কযিত্থ; এৰং মনসিকরোথ, মা এৰং মনসাকত্থ মনসাকরিত্থ (ক॰); ইদং পজহথ, ইদং উপসম্পজ্জ ৰিহরথা’তি। অথ খো, সারিপুত্ত, তস্স ভিক্খুসহস্সস্স ৰেস্সভুনা ভগৰতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন এৰং ওৰদিযমানানং এৰং অনুসাসিযমানানং অনুপাদায আসৰেহি চিত্তানি ৰিমুচ্চিংসু। তত্র সুদং, সারিপুত্ত, ভিংসনকস্স ৰনসণ্ডস্স ভিংসনকতস্মিং হোতি – যো কোচি অৰীতরাগো তং ৰনসণ্ডং পৰিসতি, যেভুয্যেন লোমানি হংসন্তি। অযং খো, সারিপুত্ত, হেতু অযং পচ্চযো যেন ভগৰতো চ ৰিপস্সিস্স ভগৰতো চ সিখিস্স ভগৰতো চ ৰেস্সভুস্স ব্রহ্মচরিযং ন চিরট্ঠিতিকং অহোসী’’তি।
২০. ‘‘কো পন, ভন্তে, হেতু কো পচ্চযো যেন ভগৰতো চ ককুসন্ধস্স ভগৰতো চ কোণাগমনস্স ভগৰতো চ কস্সপস্স ব্রহ্মচরিযং চিরট্ঠিতিকং অহোসী’’তি? ‘‘ভগৰা চ, সারিপুত্ত, ককুসন্ধো ভগৰা চ কোণাগমনো ভগৰা চ কস্সপো অকিলাসুনো অহেসুং সাৰকানং ৰিত্থারেন ধম্মং দেসেতুং। বহুঞ্চ নেসং অহোসি সুত্তং গেয্যং ৰেয্যাকরণং গাথা উদানং ইতিৰুত্তকং জাতকং অব্ভুতধম্মং ৰেদল্লং, পঞ্ঞত্তং সাৰকানং সিক্খাপদং, উদ্দিট্ঠং পাতিমোক্খং। তেসং বুদ্ধানং ভগৰন্তানং অন্তরধানেন বুদ্ধানুবুদ্ধানং সাৰকানং অন্তরধানেন যে তে পচ্ছিমা সাৰকা নানানামা নানাগোত্তা নানাজচ্চা নানাকুলা পব্বজিতা তে তং ব্রহ্মচরিযং চিরং দীঘমদ্ধানং ঠপেসুং। সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, নানাপুপ্ফানি ফলকে নিক্খিত্তানি সুত্তেন সুসঙ্গহিতানি তানি ৰাতো ন ৰিকিরতি ন ৰিধমতি ন ৰিদ্ধংসেতি। তং কিস্স হেতু? যথা তং সুত্তেন সুসঙ্গহিতত্তা। এৰমেৰ খো, সারিপুত্ত, তেসং বুদ্ধানং ভগৰন্তানং অন্তরধানেন বুদ্ধানুবুদ্ধানং সাৰকানং অন্তরধানেন যে তে পচ্ছিমা সাৰকা নানানামা নানাগোত্তা নানাজচ্চা নানাকুলা পব্বজিতা তে তং ব্রহ্মচরিযং চিরং দীঘমদ্ধানং ঠপেসুং। অযং খো, সারিপুত্ত, হেতু অযং পচ্চযো যেন ভগৰতো চ ককুসন্ধস্স ভগৰতো চ কোণাগমনস্স ভগৰতো চ কস্সপস্স ব্রহ্মচরিযং চিরট্ঠিতিকং অহোসী’’তি।
২১. অথ খো আযস্মা সারিপুত্তো উট্ঠাযাসনা একংসং উত্তরাসঙ্গং করিত্ৰা যেন ভগৰা তেনঞ্জলিং পণামেত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘এতস্স, ভগৰা, কালো! এতস্স, সুগত, কালো! যং ভগৰা সাৰকানং সিক্খাপদং পঞ্ঞপেয্য পঞ্ঞাপেয্য (সী॰ স্যা॰), উদ্দিসেয্য পাতিমোক্খং, যথযিদং ব্রহ্মচরিযং অদ্ধনিযং অস্স চিরট্ঠিতিক’’ন্তি। ‘‘আগমেহি ত্ৰং, সারিপুত্ত ! আগমেহি ত্ৰং, সারিপুত্ত! তথাগতোৰ তত্থ কালং জানিস্সতি। ন তাৰ, সারিপুত্ত, সত্থা সাৰকানং সিক্খাপদং পঞ্ঞপেতি উদ্দিসতি ন উদ্দিসতি (সী॰) পাতিমোক্খং যাৰ ন ইধেকচ্চে আসৰট্ঠানীযা ধম্মা সঙ্ঘে পাতুভৰন্তি। যতো চ খো, সারিপুত্ত, ইধেকচ্চে আসৰট্ঠানীযা ধম্মা সঙ্ঘে পাতুভৰন্তি, অথ সত্থা সাৰকানং সিক্খাপদং পঞ্ঞপেতি উদ্দিস্সতি পাতিমোক্খং তেসংযেৰ আসৰট্ঠানীযানং ধম্মানং পটিঘাতায। ন তাৰ, সারিপুত্ত, ইধেকচ্চে আসৰট্ঠানীযা ধম্মা সঙ্ঘে পাতুভৰন্তি যাৰ ন সঙ্ঘো রত্তঞ্ঞুমহত্তং পত্তো হোতি। যতো চ খো, সারিপুত্ত, সঙ্ঘো রত্তঞ্ঞুমহত্তং পত্তো হোতি অথ ইধেকচ্চে আসৰট্ঠানীযা ধম্মা সঙ্ঘে পাতুভৰন্তি, অথ, সত্থা সাৰকানং সিক্খাপদং পঞ্ঞপেতি উদ্দিসতি পাতিমোক্খং তেসংযেৰ আসৰট্ঠানীযানং ধম্মানং পটিঘাতায। ন তাৰ, সারিপুত্ত, ইধেকচ্চে আসৰট্ঠানীযা ধম্মা সঙ্ঘে পাতুভৰন্তি, যাৰ ন সঙ্ঘো ৰেপুল্লমহত্তং পত্তো হোতি। যতো চ খো, সারিপুত্ত, সঙ্ঘো ৰেপুল্লমহত্তং পত্তো হোতি, অথ ইধেকচ্চে আসৰট্ঠানীযা ধম্মা সঙ্ঘে পাতুভৰন্তি, অথ সত্থা সাৰকানং সিক্খাপদং পঞ্ঞপেতি উদ্দিসতি পাতিমোক্খং তেসংযেৰ আসৰট্ঠানীযানং ধম্মানং পটিঘাতায। ন তাৰ, সারিপুত্ত, ইধেকচ্চে আসৰট্ঠানীযা ধম্মা সঙ্ঘে পাতুভৰন্তি, যাৰ ন সঙ্ঘো লাভগ্গমহত্তং পত্তো হোতি। যতো চ খো, সারিপুত্ত, সঙ্ঘো লাভগ্গমহত্তং পত্তো হোতি, অথ ইধেকচ্চে আসৰট্ঠানীযা ধম্মা সঙ্ঘে পাতুভৰন্তি, অথ সত্থা সাৰকানং সিক্খাপদং পঞ্ঞপেতি উদ্দিসতি পাতিমোক্খং তেসংযেৰ আসৰট্ঠানীযানং ধম্মানং পটিঘাতায। ন তাৰ, সারিপুত্ত, ইধেকচ্চে আসৰট্ঠানীযা ধম্মা সঙ্ঘে পাতুভৰন্তি, যাৰ ন সঙ্ঘো বাহুসচ্চমহত্তং পত্তো হোতি। যতো চ খো, সারিপুত্ত, সঙ্ঘো বাহুসচ্চমহত্তং পত্তো হোতি, অথ ইধেকচ্চে আসৰট্ঠানীযা ধম্মা সঙ্ঘে পাতুভৰন্তি, অথ সত্থা সাৰকানং সিক্খাপদং পঞ্ঞপেতি উদ্দিসতি পাতিমোক্খং তেসংযেৰ আসৰট্ঠানীযানং ধম্মানং পটিঘাতায। নিরব্বুদো হি, সারিপুত্ত, ভিক্খুসঙ্ঘো নিরাদীনৰো অপগতকাল়কো সুদ্ধো সারে পতিট্ঠিতো। ইমেসঞ্হি, সারিপুত্ত, পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং যো পচ্ছিমকো ভিক্খু সো সোতাপন্নো অৰিনিপাতধম্মো নিযতো সম্বোধিপরাযণো’’তি।
২২. অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘আচিণ্ণং খো পনেতং, আনন্দ, তথাগতানং যেহি নিমন্তিতা ৰস্সং ৰসন্তি, ন তে অনপলোকেত্ৰা জনপদচারিকং পক্কমন্তি। আযামানন্দ, ৰেরঞ্জং ব্রাহ্মণং অপলোকেস্সামা’’তি। ‘‘এৰং ভন্তে’’তি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পচ্চস্সোসি। অথ খো ভগৰা নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায আযস্মতা আনন্দেন পচ্ছাসমণেন যেন ৰেরঞ্জস্স ব্রাহ্মণস্স নিৰেসনং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি। অথ খো ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি ; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নং খো ৰেরঞ্জং ব্রাহ্মণং ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘নিমন্তিতম্হ তযা, ব্রাহ্মণ , ৰস্সংৰুট্ঠা ৰস্সংৰুত্থা (সী॰ স্যা॰ ক॰), অপলোকেম তং, ইচ্ছাম মযং জনপদচারিকং পক্কমিতু’’ন্তি। ‘‘সচ্চং, ভো গোতম, নিমন্তিতত্থ মযা ৰস্সংৰুট্ঠা; অপি চ, যো দেয্যধম্মো সো ন দিন্নো। তঞ্চ খো নো অসন্তং, নোপি অদাতুকম্যতা, তং কুতেত্থ লব্ভা বহুকিচ্চা ঘরাৰাসা বহুকরণীযা। অধিৰাসেতু মে ভৰং গোতমো স্ৰাতনায ভত্তং সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেনা’’তি। অধিৰাসেসি ভগৰা তুণ্হীভাৰেন। অথ খো ভগৰা ৰেরঞ্জং ব্রাহ্মণং ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা সমাদপেত্ৰা সমুত্তেজেত্ৰা সম্পহংসেত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি। অথ খো ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন সকে নিৰেসনে পণীতং খাদনীযং ভোজনীযং পটিযাদাপেত্ৰা ভগৰতো কালং আরোচাপেসি – ‘‘কালো, ভো গোতম, নিট্ঠিতং ভত্ত’’ন্তি।
২৩. অথ খো ভগৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায যেন ৰেরঞ্জস্স ব্রাহ্মণস্স নিৰেসনং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেন। অথ খো ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন সহত্থা সন্তপ্পেত্ৰা সম্পৰারেত্ৰা ভগৰন্তং ভুত্তাৰিং ওনীতপত্তপাণিং ওণীতপত্তপাণিং (ক॰) তিচীৰরেন অচ্ছাদেসি, একমেকঞ্চ ভিক্খুং একমেকেন দুস্সযুগেন অচ্ছাদেসি। অথ খো ভগৰা ৰেরঞ্জং ব্রাহ্মণং ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা সমাদপেত্ৰা সমুত্তেজেত্ৰা সম্পহংসেত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি। অথ খো ভগৰা ৰেরঞ্জাযং যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা অনুপগম্ম সোরেয্যং সঙ্কস্সং কণ্ণকুজ্জং যেন পযাগপতিট্ঠানং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পযাগপতিট্ঠানে গঙ্গং নদিং উত্তরিত্ৰা যেন বারাণসী তদৰসরি। অথ খো ভগৰা বারাণসিযং যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা যেন ৰেসালী তেন চারিকং পক্কামি। অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো যেন ৰেসালী তদৰসরি। তত্র সুদং ভগৰা ৰেসালিযং ৰিহরতি মহাৰনে কূটাগারসালাযন্তি।
ৰেরঞ্জভাণৰারো নিট্ঠিতো।