१६. ञाणविभङ्गो
१. एककमातिका
७५१. एकविधेन
उप्पन्नवत्थुका उप्पन्नारम्मणा,
(३) पुरेजातवत्थुका पुरेजातारम्मणा
(४) अज्झत्तिकवत्थुका बाहिरारम्मणा
(५) असम्भिन्नवत्थुका असम्भिन्नारम्मणा
(६) नानावत्थुका नानारम्मणा
(७) न अञ्ञमञ्ञस्स
(८) न असमन्नाहारा उप्पज्जन्ति
(९) न
(१०) न अब्बोकिण्णा उप्पज्जन्ति
(११) न अपुब्बं अचरिमं उप्पज्जन्ति
(१२) न अञ्ञमञ्ञस्स समनन्तरा उप्पज्जन्ति
(१३) पञ्च विञ्ञाणा अनाभोगा
(१४) पञ्चहि विञ्ञाणेहि न कञ्चि
(१५) पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरापि न कञ्चि धम्मं पटिविजानाति
(१६) पञ्चहि विञ्ञाणेहि न कञ्चि इरियापथं कप्पेति
(१७) पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरापि न कञ्चि इरियापथं कप्पेति
(१८) पञ्चहि विञ्ञाणेहि न कायकम्मं न वचीकम्मं पट्ठपेति
(१९) पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरापि न कायकम्मं न वचीकम्मं पट्ठपेति
(२०) पञ्चहि विञ्ञाणेहि न कुसलाकुसलं धम्मं समादियति
(२१) पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरापि न कुसलाकुसलं धम्मं समादियति
(२२) पञ्चहि
(२३) पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरापि न समापज्जति न वुट्ठाति
(२४) पञ्चहि विञ्ञाणेहि न चवति न उप्पज्जति
(२५) पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरापि न चवति न उप्पज्जति
(२६) पञ्चहि विञ्ञाणेहि न सुपति न
(२७) पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरापि न सुपति न पटिबुज्झति न सुपिनं पस्सति, याथावकवत्थुविभावना पञ्ञा
एवं एकविधेन ञाणवत्थु।
२. दुकमातिका
७५२. दुविधेन ञाणवत्थु –
(१) लोकिया पञ्ञा, लोकुत्तरा पञ्ञा
(२) केनचि विञ्ञेय्या पञ्ञा, केनचि न विञ्ञेय्या पञ्ञा
(३) सासवा पञ्ञा
(४) आसवविप्पयुत्ता सासवा पञ्ञा, आसवविप्पयुत्ता अनासवा पञ्ञा
(५) संयोजनिया पञ्ञा, असंयोजनिया पञ्ञा
(६) संयोजनविप्पयुत्ता संयोजनिया पञ्ञा, संयोजनविप्पयुत्ता असंयोजनिया पञ्ञा
(७) गन्थनिया पञ्ञा, अगन्थनिया पञ्ञा
(८) गन्थविप्पयुत्ता गन्थनिया पञ्ञा, गन्थविप्पयुत्ता अगन्थनिया पञ्ञा
(९) ओघनिया पञ्ञा, अनोघनिया पञ्ञा
(१०) ओघविप्पयुत्ता ओघनिया पञ्ञा, ओघविप्पयुत्ता अनोघनिया पञ्ञा
(११) योगनिया पञ्ञा, अयोगनिया पञ्ञा
(१२) योगविप्पयुत्ता योगनिया पञ्ञा, योगविप्पयुत्ता अयोगनिया पञ्ञा
(१३) नीवरणिया पञ्ञा, अनीवरणिया पञ्ञा
(१४) नीवरणविप्पयुत्ता नीवरणिया पञ्ञा, नीवरणविप्पयुत्ता अनीवरणिया पञ्ञा
(१५) परामट्ठा
(१६) परामासविप्पयुत्ता परामट्ठा पञ्ञा, परामासविप्पयुत्ता अपरामट्ठा पञ्ञा
(१७) उपादिन्ना पञ्ञा, अनुपादिन्ना पञ्ञा
(१८) उपादानिया पञ्ञा, अनुपादानिया पञ्ञा
(१९) उपादानविप्पयुत्ता
(२०) संकिलेसिका पञ्ञा, असंकिलेसिका पञ्ञा
(२१) किलेसविप्पयुत्ता संकिलेसिका पञ्ञा, किलेसविप्पयुत्ता असंकिलेसिका पञ्ञा
(२२) सवितक्का पञ्ञा, अवितक्का पञ्ञा
(२३) सविचारा पञ्ञा, अविचारा पञ्ञा
(२४) सप्पीतिका पञ्ञा, अप्पीतिका पञ्ञा
(२५) पीतिसहगता पञ्ञा, न पीतिसहगता पञ्ञा
(२६) सुखसहगता पञ्ञा, न सुखसहगता पञ्ञा
(२७) उपेक्खासहगता पञ्ञा, न उपेक्खासहगता पञ्ञा
(२८) कामावचरा पञ्ञा
(२९) रूपावचरा पञ्ञा, न रूपावचरा पञ्ञा
(३०) अरूपावचरा पञ्ञा, न अरूपावचरा पञ्ञा
(३१) परियापन्ना पञ्ञा, अपरियापन्ना पञ्ञा
(३२) निय्यानिका पञ्ञा, अनिय्यानिका पञ्ञा
(३३) नियता पञ्ञा, अनियता पञ्ञा
(३४) सउत्तरा पञ्ञा
(३५) अत्थजापिका पञ्ञा, जापितत्था पञ्ञा
एवं दुविधेन ञाणवत्थु।
३. तिकमातिका
७५३. तिविधेन
(१) चिन्तामया पञ्ञा, सुतमया पञ्ञा, भावनामया पञ्ञा
(२) दानमया पञ्ञा, सीलमया पञ्ञा, भावनामया पञ्ञा
(३) अधिसीले पञ्ञा, अधिचित्ते पञ्ञा, अधिपञ्ञाय पञ्ञा
(४) आयकोसल्लं, अपायकोसल्लं, उपायकोसल्लं
(५) विपाका पञ्ञा, विपाकधम्मधम्मा पञ्ञा, नेवविपाकनविपाकधम्मधम्मा पञ्ञा
(६) उपादिन्नुपादानिया पञ्ञा, अनुपादिन्नुपादानिया पञ्ञा, अनुपादिन्नअनुपादानिया पञ्ञा
(७) सवितक्कसविचारा पञ्ञा, अवितक्कविचारमत्ता पञ्ञा, अवितक्कअविचारा पञ्ञा
(८) पीतिसहगता पञ्ञा, सुखसहगता पञ्ञा, उपेक्खासहगता पञ्ञा
(९) आचयगामिनी पञ्ञा, अपचयगामिनी पञ्ञा, नेवाचयगामिनापचयगामिनी पञ्ञा
(१०) सेक्खा पञ्ञा, असेक्खा पञ्ञा, नेवसेक्खनासेक्खा पञ्ञा
(११) परित्ता पञ्ञा, महग्गता पञ्ञा, अप्पमाणा पञ्ञा
(१२) परित्तारम्मणा पञ्ञा, महग्गतारम्मणा पञ्ञा, अप्पमाणारम्मणा पञ्ञा
(१३) मग्गारम्मणा पञ्ञा, मग्गहेतुका पञ्ञा, मग्गाधिपतिनी पञ्ञा
(१४) उप्पन्ना पञ्ञा
(१५) अतीता
(१६) अतीतारम्मणा पञ्ञा, अनागतारम्मणा पञ्ञा, पच्चुप्पन्नारम्मणा पञ्ञा
(१७) अज्झत्ता
(१८) अज्झत्तारम्मणा पञ्ञा, बहिद्धारम्मणा पञ्ञा, अज्झत्तबहिद्धारम्मणा पञ्ञा
(१९) सवितक्कसविचारा पञ्ञा अत्थि विपाका, अत्थि विपाकधम्मधम्मा, अत्थि नेवविपाकनविपाकधम्मधम्मा
(२०) अत्थि उपादिन्नुपादानिया, अत्थि अनुपादिन्नुपादानिया, अत्थि अनुपादिन्नअनुपादानिया
(२१) अत्थि पीतिसहगता, अत्थि सुखसहगता, अत्थि उपेक्खासहगता
(२२) अत्थि आचयगामिनी, अत्थि अपचयगामिनी, अत्थि नेवाचयगामिनापचयगामिनी
(२३) अत्थि सेक्खा, अत्थि असेक्खा, अत्थि नेवसेक्खनासेक्खा
(२४) अत्थि परित्ता, अत्थि महग्गता, अत्थि अप्पमाणा
(२५) अत्थि परित्तारम्मणा, अत्थि महग्गतारम्मणा, अत्थि अप्पमाणारम्मणा
(२६) अत्थि मग्गारम्मणा, अत्थि मग्गहेतुका, अत्थि मग्गाधिपतिनी
(२७) अत्थि उप्पन्ना, अत्थि अनुप्पन्ना, अत्थि उप्पादिनी
(२८) अत्थि अतीता, अत्थि अनागता
(२९) अत्थि
(३०) अत्थि अज्झत्ता, अत्थि बहिद्धा, अत्थि अज्झत्तबहिद्धा
(३१) अत्थि अज्झत्तारम्मणा, अत्थि बहिद्धारम्मणा, अत्थि अज्झत्तबहिद्धारम्मणा
(३२) अवितक्कविचारमत्ता पञ्ञा अत्थि विपाका, अत्थि विपाकधम्मधम्मा, अत्थि नेवविपाकनविपाकधम्मधम्मा
(३३) अत्थि उपादिन्नुपादानिया, अत्थि अनुपादिन्नुपादानिया, अत्थि अनुपादिन्नअनुपादानिया
(३४) अत्थि
(३५) अत्थि सेक्खा, अत्थि असेक्खा, अत्थि नेवसेक्खनासेक्खा
(३६) अत्थि उप्पन्ना, अत्थि अनुप्पन्ना, अत्थि उप्पादिनी
(३७) अत्थि अतीता, अत्थि अनागता, अत्थि पच्चुप्पन्ना
(३८) अत्थि अज्झत्ता, अत्थि बहिद्धा, अत्थि अज्झत्तबहिद्धा
(३९) अवितक्कअविचारा पञ्ञा अत्थि विपाका, अत्थि विपाकधम्मधम्मा, अत्थि नेवविपाकनविपाकधम्मधम्मा
(४०) अत्थि उपादिन्नुपादानिया, अत्थि अनुप्पादिन्नुपादानिया, अत्थि अनुप्पादिन्नअनुपादानिया
(४१) अत्थि पीतिसहगता, अत्थि सुखसहगता, अत्थि उपेक्खासहगता
(४२) अत्थि आचयगामिनी, अत्थि अपचयगामिनी, अत्थि नेवाचयगामिनापचयगामिनी
(४३) अत्थि
(४४) अत्थि परित्तारम्मणा, अत्थि महग्गतारम्मणा, अत्थि अप्पमाणारम्मणा
(४५) अत्थि मग्गारम्मणा, अत्थि मग्गहेतुका, अत्थि मग्गाधिपतिनी
(४६) अत्थि उप्पन्ना, अत्थि अनुप्पन्ना, अत्थि उप्पादिनी
(४७) अत्थि अतीता, अत्थि अनागता, अत्थि पच्चुप्पन्ना
(४८) अत्थि अतीतारम्मणा, अत्थि अनागतारम्मणा, अत्थि पच्चुप्पन्नारम्मणा
(४९) अत्थि अज्झत्ता, अत्थि बहिद्धा, अत्थि अज्झत्तबहिद्धा
(५०) अत्थि अज्झत्तारम्मणा, अत्थि बहिद्धारम्मणा, अत्थि अज्झत्तबहिद्धारम्मणा
(५१) पीतिसहगता
(५२) अत्थि
(५३) अत्थि सवितक्कसविचारा, अत्थि अवितक्कविचारमत्ता, अत्थि अवितक्कअविचारा
(५४) अत्थि आचयगामिनी, अत्थि अपचयगामिनी, अत्थि नेवाचयगामिनापचयगामिनी
(५५) अत्थि सेक्खा, अत्थि असेक्खा, अत्थि नेवसेक्खनासेक्खा
(५६) अत्थि परित्ता, अत्थि महग्गता, अत्थि अप्पमाणा
(५७) अत्थि
(५८) अत्थि मग्गारम्मणा
(५९) अत्थि उप्पन्ना, अत्थि अनुप्पन्ना, अत्थि उप्पादिनी
(६०) अत्थि अतीता, अत्थि अनागता, अत्थि पच्चुप्पन्ना
(६१) अत्थि अतीतारम्मणा, अत्थि अनागतारम्मणा, अत्थि पच्चुप्पन्नारम्मणा
(६२) अत्थि अज्झता, अत्थि बहिद्धा, अत्थि अज्झत्तबहिद्धा
(६३) अत्थि अज्झत्तारम्मणा, अत्थि बहिद्धारम्मणा, अत्थि अज्झत्तबहिद्धारम्मणा
(६४) उपेक्खासहगता पञ्ञा अत्थि विपाका, अत्थि विपाकधम्मधम्मा, अत्थि नेवविपाकनविपाकधम्मधम्मा
(६५) अत्थि उपादिन्नुपादानिया, अत्थि अनुपादिन्नुपादानिया, अत्थि अनुपादिन्नअनुपादानिया
(६६) अत्थि आचयगामिनी, अत्थि अपचयगामिनी, अत्थि नेवाचयगामिनापचयगामिनी
(६७) अत्थि
(६८) अत्थि परित्ता, अत्थि महग्गता, अत्थि अप्पमाणा
(६९) अत्थि परित्तारम्मणा, अत्थि महग्गतारम्मणा, अत्थि अप्पमाणारम्मणा
(७०) अत्थि मग्गारम्मणा, अत्थि मग्गहेतुका, अत्थि मग्गाधिपतिनी
(७१) अत्थि
(७२) अत्थि अतीता, अत्थि अनागता, अत्थि पच्चुप्पन्ना
(७३) अत्थि अतीतारम्मणा, अत्थि अनागतारम्मणा, अत्थि पच्चुप्पन्नारम्मणा
(७४) अत्थि अज्झत्ता, अत्थि बहिद्धा, अत्थि अज्झत्तबहिद्धा
(७५) अत्थि अज्झत्तारम्मणा, अत्थि बहिद्धारम्मणा, अत्थि अज्झत्तबहिद्धारम्मणा
एवं तिविधेन ञाणवत्थु।
४. चतुक्कमातिका
७५४. चतुब्बिधेन ञाणवत्थु –
(१) कम्मस्सकतञाणं, सच्चानुलोमिकं ञाणं, मग्गसमङ्गिस्स ञाणं, फलसमङ्गिस्स ञाणं
(२) दुक्खे ञाणं, दुक्खसमुदये ञाणं, दुक्खनिरोधे ञाणं, दुक्खनिरोधगामिनिया पटिपदाय ञाणं
(३) कामावचरा पञ्ञा, रूपावचरा पञ्ञा, अरूपावचरा पञ्ञा, अपरियापन्ना पञ्ञा
(४) धम्मे ञाणं, अन्वये ञाणं, परिये
(५) अत्थि
(६) अत्थि पञ्ञा निब्बिदाय नो पटिवेधाय, अत्थि पञ्ञा पटिवेधाय नो निब्बिदाय, अत्थि पञ्ञा निब्बिदाय चेव पटिवेधाय च, अत्थि पञ्ञा नेव निब्बिदाय नो पटिवेधाय
(७) हानभागिनी
(८) चतस्सो
(९) चतस्सो पटिपदा
(१०) चत्तारि आरम्मणानि
(११) जरामरणे ञाणं, जरामरणसमुदये ञाणं, जरामरणनिरोधे ञाणं, जरामरणनिरोधगामिनिया पटिपदाय
(१२-२१) जातिया ञाणं…पे॰… भवे ञाणं…पे॰… उपादाने ञाणं…पे॰… तण्हाय ञाणं…पे॰… वेदनाय ञाणं…पे॰… फस्से ञाणं…पे॰… सळायतने ञाणं…पे॰… नामरूपे ञाणं…पे॰… विञ्ञाणे ञाणं…पे॰… सङ्खारेसु ञाणं, सङ्खारसमुदये ञाणं, सङ्खारनिरोधे ञाणं, सङ्खारनिरोधगामिनिया पटिपदाय ञाणं। एवं चतुब्बिधेन ञाणवत्थु।
५. पञ्चकमातिका
७५५. पञ्चविधेन ञाणवत्थु –
(१) पञ्चङ्गिको सम्मासमाधि (२) पञ्चञाणिको सम्मासमाधि
एवं पञ्चविधेन ञाणवत्थु।
६. छक्कमातिका
७५६. छब्बिधेन
(१) छसु अभिञ्ञासु पञ्ञा
एवं छब्बिधेन ञाणवत्थु।
७. सत्तकमातिका
७५७. सत्तविधेन ञाणवत्थु –
(१) सत्तसत्तति ञाणवत्थूनि
एवं सत्तविधेन ञाणवत्थु।
८. अट्ठकमातिका
७५८. अट्ठविधेन
(१) चतूसु मग्गेसु, चतूसु फलेसु पञ्ञा
एवं अट्ठविधेन ञाणवत्थु।
९. नवकमातिका
७५९. नवविधेन ञाणवत्थु –
(१) नवसु अनुपुब्बविहारसमापत्तीसु पञ्ञा
एवं नवविधेन ञाणवत्थु।
१०. दसकमातिका
७६०.दसविधेन
(१) इध तथागतो ठानञ्च ठानतो अट्ठानञ्च अट्ठानतो यथाभूतं पजानाति। यम्पि तथागतो ठानञ्च ठानतो अट्ठानञ्च अट्ठानतो यथाभूतं पजानाति, इदम्पि तथागतस्स तथागतबलं होति, यं बलं आगम्म तथागतो आसभं ठानं पटिजानाति, परिसासु सीहनादं नदति, ब्रह्मचक्कं पवत्तेति
(२) पुन चपरं तथागतो अतीतानागतपच्चुप्पन्नानं कम्मसमादानानं ठानसो हेतुसो विपाकं यथाभूतं पजानाति। यम्पि तथागतो अतीतानागतपच्चुप्पन्नानं कम्मसमादानानं ठानसो हेतुसो विपाकं यथाभूतं पजानाति, इदम्पि तथागतस्स तथागतबलं होति, यं बलं आगम्म तथागतो आसभं ठानं पटिजानाति, परिसासु सीहनादं नदति, ब्रह्मचक्कं पवत्तेति।
(३) पुन चपरं तथागतो सब्बत्थगामिनिं पटिपदं यथाभूतं पजानाति। यम्पि तथागतो सब्बत्थगामिनिं पटिपदं यथाभूतं पजानाति, इदम्पि तथागतस्स तथागतबलं होति, यं बलं आगम्म तथागतो आसभं ठानं पटिजानाति, परिसासु सीहनादं नदति, ब्रह्मचक्कं पवत्तेति।
(४) पुन चपरं तथागतो अनेकधातु नानाधातुलोकं
(५) पुन चपरं तथागतो सत्तानं नानाधिमुत्तिकतं यथाभूतं पजानाति। यम्पि तथागतो सत्तानं
(६) पुन चपरं तथागतो परसत्तानं परपुग्गलानं इन्द्रियपरोपरियत्तं यथाभूतं पजानाति। यम्पि तथागतो परसत्तानं परपुग्गलानं इन्द्रियपरोपरियत्तं यथाभूतं पजानाति
(७) पुन चपरं तथागतो झानविमोक्खसमाधिसमापत्तीनं संकिलेसं वोदानं वुट्ठानं यथाभूतं पजानाति। यम्पि तथागतो झानविमोक्खसमाधिसमापत्तीनं संकिलेसं वोदानं वुट्ठानं यथाभूतं पजानाति, इदम्पि तथागतस्स तथागतबलं होति, यं बलं आगम्म तथागतो आसभं ठानं पटिजानाति, परिसासु सीहनादं नदति, ब्रह्मचक्कं पवत्तेति।
(८) पुन चपरं तथागतो पुब्बेनिवासानुस्सतिं यथाभूतं पजानाति। यम्पि तथागतो पुब्बेनिवासानुस्सतिं यथाभूतं पजानाति, इदम्पि तथागतस्स तथागतबलं होति, यं बलं आगम्म तथागतो आसभं ठानं पटिजानाति, परिसासु सीहनादं नदति, ब्रह्मचक्कं पवत्तेति।
(९) पुन चपरं तथागतो सत्तानं चुतूपपातं यथाभूतं पजानाति। यम्पि तथागतो सत्तानं चुतूपपातं यथाभूतं पजानाति, इदम्पि तथागतस्स तथागतबलं होति, यं बलं आगम्म तथागतो आसभं ठानं पटिजानाति, परिसासु सीहनादं नदति, ब्रह्मचक्कं पवत्तेति।
(१०) पुन चपरं तथागतो आसवानं खयं यथाभूतं पजानाति। यम्पि तथागतो आसवानं खयं यथाभूतं पजानाति, इदम्पि तथागतस्स तथागतबलं होति, यं बलं आगम्म तथागतो आसभं ठानं पटिजानाति, परिसासु सीहनादं नदति, ब्रह्मचक्कं पवत्तेति। इमानि
एवं दसविधेन ञाणवत्थु।
मातिका
१. एककनिद्देसो
७६१. पञ्च
७६२. पञ्च विञ्ञाणा उप्पन्नवत्थुका, उप्पन्नारम्मणाति उप्पन्नस्मिं वत्थुस्मिं उप्पन्ने आरम्मणे उप्पज्जन्ति।
पुरेजातवत्थुका, पुरेजातारम्मणाति पुरेजातस्मिं वत्थुस्मिं पुरेजाते आरम्मणे उप्पज्जन्ति।
अज्झत्तिकवत्थुका
असम्भिन्नवत्थुका, असम्भिन्नारम्मणाति असम्भिन्नस्मिं वत्थुस्मिं असम्भिन्ने
नानावत्थुका, नानारम्मणाति अञ्ञं चक्खुविञ्ञाणस्स वत्थु च आरम्मणञ्च, अञ्ञं सोतविञ्ञाणस्स वत्थु च आरम्मणञ्च, अञ्ञं घानविञ्ञाणस्स वत्थु च आरम्मणञ्च, अञ्ञं जिव्हाविञ्ञाणस्स वत्थु च आरम्मणञ्च, अञ्ञं कायविञ्ञाणस्स वत्थु च आरम्मणञ्च।
७६३. न अञ्ञमञ्ञस्स गोचरविसयं पच्चनुभोन्तीति चक्खुविञ्ञाणस्स गोचरविसयं सोतविञ्ञाणं न पच्चनुभोति, सोतविञ्ञाणस्स गोचरविसयम्पि चक्खुविञ्ञाणं न पच्चनुभोति। चक्खुविञ्ञाणस्स गोचरविसयं घानविञ्ञाणं न पच्चनुभोति, घानविञ्ञाणस्स गोचरविसयम्पि चक्खुविञ्ञाणं
७६४. न असमन्नाहारा उप्पज्जन्तीति समन्नाहरन्तस्स उप्पज्जन्ति।
न
न अब्बोकिण्णा उप्पज्जन्तीति न पटिपाटिया उप्पज्जन्ति।
न अपुब्बं अचरिमं उप्पज्जन्तीति न एकक्खणे उप्पज्जन्ति।
७६५. न अञ्ञमञ्ञस्स समनन्तरा उप्पज्जन्तीति चक्खुविञ्ञाणस्स उप्पन्नसमनन्तरा सोतविञ्ञाणं न उप्पज्जति, सोतविञ्ञाणस्स उप्पन्नसमनन्तरापि चक्खुविञ्ञाणं न उप्पज्जति। चक्खुविञ्ञाणस्स उप्पन्नसमनन्तरा घानविञ्ञाणं न उप्पज्जति, घानविञ्ञाणस्स उप्पन्नसमनन्तरापि चक्खुविञ्ञाणं न उप्पज्जति। चक्खुविञ्ञाणस्स उप्पन्नसमनन्तरा जिव्हाविञ्ञाणं न उप्पज्जति, जिव्हाविञ्ञाणस्स उप्पन्नसमनन्तरापि चक्खुविञ्ञाणं न उप्पज्जति। चक्खुविञ्ञाणस्स उप्पन्नसमनन्तरा कायविञ्ञाणं न उप्पज्जति, कायविञ्ञाणस्स उप्पन्नसमनन्तरापि चक्खुविञ्ञाणं न उप्पज्जति। सोतविञ्ञाणस्स…पे॰… घानविञ्ञाणस्स…पे॰… जिव्हाविञ्ञाणस्स…पे॰… कायविञ्ञाणस्स उप्पन्नसमनन्तरा चक्खुविञ्ञाणं न उप्पज्जति, चक्खुविञ्ञाणस्स उप्पन्नसमनन्तरापि कायविञ्ञाणं न उप्पज्जति। कायविञ्ञाणस्स उप्पन्नसमनन्तरा सोतविञ्ञाणं न उप्पज्जति, सोतविञ्ञाणस्स उप्पन्नसमनन्तरापि
७६६. पञ्च विञ्ञाणा अनाभोगाति पञ्चन्नं विञ्ञाणानं नत्थि आवट्टना वा आभोगो वा समन्नाहारो वा मनसिकारो वा।
पञ्चहि विञ्ञाणेहि न कञ्चि धम्मं पटिविजानातीति पञ्चहि विञ्ञाणेहि न कञ्चि धम्मं पटिविजानाति।
अञ्ञत्र अभिनिपातमत्ताति अञ्ञत्र आपातमत्ता।
पञ्चन्नं
पञ्चहि विञ्ञाणेहि न कञ्चि इरियापथं कप्पेतीति पञ्चहि विञ्ञाणेहि न कञ्चि इरियापथं कप्पेति – गमनं वा ठानं वा निसज्जं वा सेय्यं वा।
पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरापि न कञ्चि इरियापथं कप्पेतीति पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरा मनोधातुयापि न कञ्चि इरियापथं कप्पेति – गमनं वा ठानं वा निसज्जं वा सेय्यं वा।
पञ्चहि विञ्ञाणेहि न कायकम्मं न वचीकम्मं पट्ठपेतीति पञ्चहि विञ्ञाणेहि न कायकम्मं न वचीकम्मं पट्ठपेति।
पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरापि न कायकम्मं न वचीकम्मं पट्ठपेतीति पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरा मनोधातुयापि न कायकम्मं न वचीकम्मं पट्ठपेति।
पञ्चहि विञ्ञाणेहि न कुसलाकुसलं धम्मं समादियतीति
पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरापि न कुसलाकुसलं धम्मं समादियतीति पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरा मनोधातुयापि न कुसलाकुसलं धम्मं समादियति।
पञ्चहि विञ्ञाणेहि न समापज्जति न वुट्ठातीति पञ्चहि विञ्ञाणेहि न समापज्जति न वुट्ठाति।
पञ्चन्नं
पञ्चहि
पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरापि न चवति न उप्पज्जतीति पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरा मनोधातुयापि न चवति न उप्पज्जति।
पञ्चहि विञ्ञाणेहि न सुपति न पटिबुज्झति न सुपिनं पस्सतीति पञ्चहि विञ्ञाणेहि न सुपति न पटिबुज्झति न सुपिनं पस्सति।
पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरापि न सुपति न पटिबुज्झति न सुपिनं पस्सतीति पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरा मनोधातुयापि न सुपति न पटिबुज्झति न सुपिनं पस्सति। एवं याथावकवत्थुविभावना पञ्ञा।
एवं एकविधेन ञाणवत्थु।
एककं।
२. दुकनिद्देसो
७६७. (१) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा लोकिया पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा लोकुत्तरा पञ्ञा।
(२) सब्बाव पञ्ञा
(३) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा सासवा पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा अनासवा पञ्ञा।
(४) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा आसवविप्पयुत्ता सासवा पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा आसवविप्पयुत्ता अनासवा पञ्ञा।
(५) तीसु
(६) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा संयोजनविप्पयुत्ता संयोजनिया पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा संयोजनविप्पयुत्ता असंयोजनिया पञ्ञा।
(७) तीसु
(८) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा गन्थविप्पयुत्ता गन्थनिया पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा गन्थविप्पयुत्ता अगन्थनिया पञ्ञा।
(९) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा ओघनिया पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा अनोघनिया पञ्ञा।
(१०) तीसु
(११) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा योगनिया पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा अयोगनिया पञ्ञा।
(१२) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा योगविप्पयुत्ता योगनिया पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु
(१३) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा नीवरणिया पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा अनीवरणिया पञ्ञा।
(१४) तीसु
(१५) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा परामट्ठा पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा अपरामट्ठा पञ्ञा।
(१६) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा परामासविप्पयुत्ता परामट्ठा पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा परामासविप्पयुत्ता अपरामट्ठा पञ्ञा।
(१७) तीसु भूमीसु विपाके पञ्ञा उपादिन्ना पञ्ञा, तीसु भूमीसु कुसले तीसु भूमीसु किरियाब्याकते चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा अनुपादिन्ना पञ्ञा।
(१८) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा उपादानिया पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा अनुपादानिया पञ्ञा।
(१९) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा उपादानविप्पयुत्ता उपादानिया पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा उपादानविप्पयुत्ता अनुपादानिया पञ्ञा।
(२०) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा संकिलेसिका पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा असंकिलेसिका पञ्ञा।
(२१) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते
(२२) वितक्कसम्पयुत्ता पञ्ञा सवितक्का पञ्ञा, वितक्कविप्पयुत्ता
(२३) विचारसम्पयुत्ता
(२४) पीतिसम्पयुत्ता पञ्ञा सप्पीतिका पञ्ञा, पीतिविप्पयुत्ता पञ्ञा अप्पीतिका पञ्ञा।
(२५) पीतिसम्पयुत्ता पञ्ञा पीतिसहगता पञ्ञा, पीतिविप्पयुत्ता पञ्ञा न पीतिसहगता पञ्ञा।
(२६) सुखसम्पयुत्ता
(२७) उपेक्खासम्पयुत्ता पञ्ञा उपेक्खासहगता पञ्ञा, उपेक्खाविप्पयुत्ता पञ्ञा न उपेक्खासहगता पञ्ञा।
(२८) कामावचरकुसलाब्याकते पञ्ञा कामावचरा पञ्ञा, रूपावचरा पञ्ञा अरूपावचरा पञ्ञा, अपरियापन्ना पञ्ञा न कामावचरा पञ्ञा।
(२९) रूपावचरकुसलाब्याकते पञ्ञा रूपावचरा पञ्ञा, कामावचरा पञ्ञा अरूपावचरा पञ्ञा अपरियापन्ना पञ्ञा न रूपावचरा पञ्ञा।
(३०) अरूपावचरकुसलाब्याकते पञ्ञा अरूपावचरा पञ्ञा, कामावचरा पञ्ञा रूपावचरा पञ्ञा अपरियापन्ना पञ्ञा न अरूपावचरा पञ्ञा।
(३१) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा परियापन्ना पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा अपरियापन्ना पञ्ञा।
(३२) चतूसु
(३३) चतूसु मग्गेसु पञ्ञा नियता पञ्ञा, तीसु भूमीसु कुसले चतूसु भूमीसु विपाके तीसु भूमीसु किरियाब्याकते पञ्ञा अनियता
(३४) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा सउत्तरा पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा अनुत्तरा पञ्ञा।
(३५) तत्थ कतमा अत्थजापिका पञ्ञा?
चतूसु भूमीसु कुसले अरहतो अभिञ्ञं उप्पादेन्तस्स समापत्तिं उप्पादेन्तस्स किरियाब्याकते पञ्ञा अत्थजापिका पञ्ञा, चतूसु भूमीसु विपाके अरहतो उप्पन्नाय अभिञ्ञाय उप्पन्नाय समापत्तिया किरियाब्याकते पञ्ञा जापितत्था पञ्ञा।
एवं दुविधेन ञाणवत्थु।
दुकं।
३. तिकनिद्देसो
७६८. (१. क) तत्थ
योगविहितेसु वा कम्मायतनेसु योगविहितेसु वा सिप्पायतनेसु योगविहितेसु वा विज्जाट्ठानेसु कम्मस्सकतं वा सच्चानुलोमिकं वा रूपं अनिच्चन्ति वा वेदना…पे॰… सञ्ञा… सङ्खारा… विञ्ञाणं
(ख) तत्थ कतमा सुतमया पञ्ञा? योगविहितेसु वा कम्मायतनेसु योगविहितेसु वा सिप्पायतनेसु योगविहितेसु वा विज्जाट्ठानेसु कम्मस्सकतं वा सच्चानुलोमिकं वा रूपं अनिच्चन्ति वा वेदना…पे॰… सञ्ञा… सङ्खारा… विञ्ञाणं अनिच्चन्ति वा, यं एवरूपिं अनुलोमिकं खन्तिं दिट्ठिं रुचिं मुदिं पेक्खं धम्मनिज्झानक्खन्तिं परतो सुत्वा पटिलभति – अयं वुच्चति ‘‘सुतमया पञ्ञा’’।
(ग) सब्बापि समापन्नस्स पञ्ञा भावनामया
७६९. (२. क) तत्थ कतमा दानमया पञ्ञा? दानं आरब्भ दानाधिगच्छ या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘दानमया पञ्ञा’’।
(ख) तत्थ कतमा सीलमया पञ्ञा? सीलं आरब्भ सीलाधिगच्छ या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘सीलमया पञ्ञा’’।
(ग) सब्बापि समापन्नस्स पञ्ञा भावनामया पञ्ञा।
७७०. (३. क) तत्थ कतमा अधिसीले पञ्ञा? पातिमोक्खसंवरं संवरन्तस्स या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘अधिसीले पञ्ञा’’।
(ख) तत्थ कतमा अधिचित्ते पञ्ञा? रूपावचरारूपावचरसमापत्तिं समापज्जन्तस्स या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘अधिचित्ते पञ्ञा’’।
(ग) तत्थ
७७१. (४. क) तत्थ कतमं आयकोसल्लं? ‘‘इमे धम्मे मनसिकरोतो अनुप्पन्ना चेव अकुसला धम्मा न उप्पज्जन्ति, उप्पन्ना च अकुसला धम्मा पहीयन्ति। इमे वा पनिमे धम्मे मनसिकरोतो अनुप्पन्ना चेव कुसला धम्मा उप्पज्जन्ति, उप्पन्ना च कुसला धम्मा
(ख) तत्थ कतमं अपायकोसल्लं? ‘‘इमे धम्मे मनसिकरोतो अनुप्पन्ना चेव कुसला धम्मा न उप्पज्जन्ति, उप्पन्ना च कुसला धम्मा निरुज्झन्ति। इमे वा पनिमे धम्मे मनसिकरोतो अनुप्पन्ना चेव अकुसला धम्मा उप्पज्जन्ति, उप्पन्ना च अकुसला धम्मा भिय्योभावाय वेपुल्लाय संवत्तन्ती’’ति – या तत्थ पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – इदं वुच्चति ‘‘अपायकोसल्लं’’।
(ग) सब्बापि तत्रुपाया पञ्ञा उपायकोसल्लं।
७७२. (५. क) चतूसु भूमीसु विपाके पञ्ञा विपाका पञ्ञा।
(ख) चतूसु भूमीसु कुसले पञ्ञा विपाकधम्मधम्मा पञ्ञा।
(ग) तीसु भूमीसु किरियाब्याकते पञ्ञा नेवविपाकनविपाकधम्मधम्मा पञ्ञा।
७७३. (६. क) तीसु भूमीसु विपाके पञ्ञा उपादिन्नुपादानिया पञ्ञा।
(ख) तीसु भूमीसु कुसले तीसु भूमीसु किरियाब्याकते पञ्ञा अनुपादिन्नुपादानिया पञ्ञा।
(ग) चतूसु
७७४. (७. क) वितक्कविचारसम्पयुत्ता पञ्ञा सवितक्कसविचारा पञ्ञा।
(ख) वितक्कविप्पयुत्ता विचारसम्पयुत्ता पञ्ञा अवितक्कविचारमत्ता पञ्ञा।
(ग) वितक्कविचारविप्पयुत्ता पञ्ञा अवितक्कअविचारा पञ्ञा।
७७५. (८. क) पीतिसम्पयुत्ता पञ्ञा पीतिसहगता पञ्ञा।
(ख) सुखसम्पयुत्ता
(ग) उपेक्खासम्पयुत्ता पञ्ञा उपेक्खासहगता पञ्ञा।
७७६. (९. क) तीसु
(ख) चतूसु मग्गेसु पञ्ञा अपचयगामिनी पञ्ञा।
(ग) चतूसु भूमीसु विपाके तीसु भूमीसु किरियाब्याकते पञ्ञा नेवाचयगामिनापचयगामिनी पञ्ञा।
७७७. (१०. क) चतूसु मग्गेसु तीसु फलेसु पञ्ञा सेक्खा पञ्ञा।
(ख) उपरिट्ठिमा
(ग) तीसु भूमीसु कुसले तीसु भूमीसु विपाके तीसु भूमीसु किरियाब्याकते पञ्ञा नेवसेक्खनासेक्खा पञ्ञा।
७७८. (११. क) कामावचरकुसलाब्याकते
(ख) रूपावचरारूपावचरकुसलाब्याकते पञ्ञा महग्गता पञ्ञा।
(ग) चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा अप्पमाणा पञ्ञा।
७७९. (१२. क) तत्थ कतमा परित्तारम्मणा पञ्ञा? परित्ते
७८०. (ख) तत्थ कतमा महग्गतारम्मणा पञ्ञा? महग्गते धम्मे आरब्भ या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘महग्गतारम्मणा पञ्ञा’’।
७८१. (ग) तत्थ कतमा अप्पमाणारम्मणा पञ्ञा? अप्पमाणे धम्मे आरब्भ या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘अप्पमाणारम्मणा
७८२. (१३. क) तत्थ कतमा मग्गारम्मणा पञ्ञा? अरियमग्गं आरब्भ या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘मग्गारम्मणा पञ्ञा’’।
(ख) चतूसु मग्गेसु पञ्ञा मग्गहेतुका पञ्ञा।
७८३. (ग) तत्थ कतमा मग्गाधिपतिनी पञ्ञा? अरियमग्गं अधिपतिं करित्वा या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘मग्गाधिपतिनी पञ्ञा’’।
७८४. (१४) चतूसु
७८५. (१५) सब्बाव पञ्ञा सिया अतीता, सिया अनागता, सिया पच्चुप्पन्ना।
७८६. (१६. क) तत्थ कतमा अतीतारम्मणा पञ्ञा? अतीते धम्मे आरब्भ या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘अतीतारम्मणा पञ्ञा’’।
७८७. (ख) तत्थ कतमा अनागतारम्मणा पञ्ञा? अनागते धम्मे आरब्भ या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘अनागतारम्मणा पञ्ञा’’।
७८८. (ग) तत्थ कतमा पच्चुप्पन्नारम्मणा पञ्ञा? पच्चुप्पन्ने धम्मे आरब्भ या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना
७८९. (१७) सब्बाव पञ्ञा सिया अज्झत्ता, सिया बहिद्धा, सिया अज्झत्तबहिद्धा।
७९०. (१८. क) तत्थ कतमा अज्झत्तारम्मणा पञ्ञा? अज्झत्ते धम्मे आरब्भ या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰…
७९१. (ख) तत्थ कतमा बहिद्धारम्मणा पञ्ञा? बहिद्धाधम्मे आरब्भ या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘बहिद्धारम्मणा पञ्ञा’’।
७९२. (ग) तत्थ
एवं तिविधेन ञाणवत्थु।
तिकं।
४. चतुक्कनिद्देसो
७९३. (१. क) तत्थ
(ख) तत्थ कतमं सच्चानुलोमिकं ञाणं? ‘‘रूपं अनिच्च’’न्ति वा वेदना…पे॰… सञ्ञा… सङ्खारा… ‘‘विञ्ञाणं अनिच्च’’न्ति वा या एवरूपी अनुलोमिका खन्ति दिट्ठि रुचि मुदि पेक्खा धम्मनिज्झानक्खन्ति – इदं वुच्चति ‘‘सच्चानुलोमिकं ञाणं’’।
(ग) चतूसु मग्गेसु पञ्ञा मग्गसमङ्गिस्स ञाणं।
(घ) चतूसु फलेसु पञ्ञा फलसमङ्गिस्स ञाणं।
७९४. (२) मग्गसमङ्गिस्स
(क) तत्थ कतमं दुक्खे ञाणं? दुक्खं आरब्भ या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – इदं वुच्चति ‘‘दुक्खे ञाणं’’।
(ख-घ) दुक्खसमुदयं आरब्भ…पे॰… दुक्खनिरोधं आरब्भ…पे॰… दुक्खनिरोधगामिनिं
७९५. (३) कामावचरकुसलाब्याकते पञ्ञा कामावचरा पञ्ञा, रूपावचरकुसलाब्याकते पञ्ञा रूपावचरा पञ्ञा, अरूपावचरकुसलाब्याकते पञ्ञा अरूपावचरा पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा अपरियापन्ना पञ्ञा।
७९६. (४. क) तत्थ
(ख) सो इमिना धम्मेन ञातेन दिट्ठेन पत्तेन विदितेन परियोगाळ्हेन अतीतानागतेन नयं नेति। ‘‘ये हि केचि अतीतमद्धानं समणा वा
(ग) तत्थ
(घ) ठपेत्वा धम्मे ञाणं अन्वये ञाणं परिये ञाणं, अवसेसा पञ्ञा सम्मुतिञाणं।
७९७. (५. क) तत्थ कतमा पञ्ञा आचयाय नो अपचयाय? कामावचरकुसले पञ्ञा आचयाय नो अपचयाय।
(ख) चतूसु मग्गेसु पञ्ञा अपचयाय
(ग) रूपावचरारूपावचरकुसले पञ्ञा आचयाय चेव अपचयाय च।
(घ) अवसेसा पञ्ञा नेव आचयाय नो अपचयाय।
७९८. (६. क) तत्थ कतमा पञ्ञा निब्बिदाय नो पटिवेधाय? याय पञ्ञाय कामेसु वीतरागो होति, न च अभिञ्ञायो पटिविज्झति न च सच्चानि – अयं वुच्चति ‘‘पञ्ञा निब्बिदाय नो पटिवेधाय’’।
(ख) स्वेव
(ग) चतूसु
(घ) अवसेसा पञ्ञा नेव निब्बिदाय नो पटिवेधाय।
७९९. (७. क) तत्थ कतमा हानभागिनी पञ्ञा? पठमस्स झानस्स लाभिं कामसहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति हानभागिनी पञ्ञा।
(ख) तदनुधम्मता सति सन्तिट्ठति ठितिभागिनी पञ्ञा।
(ग) अवितक्कसहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति विसेसभागिनी पञ्ञा।
(घ) निब्बिदासहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति विरागूपसञ्हिता निब्बेधभागिनी पञ्ञा। दुतियस्स झानस्स लाभिं वितक्कसहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति हानभागिनी पञ्ञा। तदनुधम्मता सति सन्तिट्ठति ठितिभागिनी पञ्ञा। उपेक्खासहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति विसेसभागिनी पञ्ञा। निब्बिदासहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति विरागूपसञ्हिता निब्बेधभागिनी पञ्ञा। ततियस्स झानस्स लाभिं पीतिसुखसहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति हानभागिनी पञ्ञा। तदनुधम्मता सति सन्तिट्ठति ठितिभागिनी पञ्ञा। अदुक्खमसुखसहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति विसेसभागिनी
८००. (८) तत्थ कतमा चतस्सो पटिसम्भिदा? अत्थपटिसम्भिदा, धम्मपटिसम्भिदा, निरुत्तिपटिसम्भिदा, पटिभानपटिसम्भिदा। अत्थे ञाणं अत्थपटिसम्भिदा, धम्मे ञाणं धम्मपटिसम्भिदा, तत्र धम्मनिरुत्ताभिलापे ञाणं निरुत्तिपटिसम्भिदा, ञाणेसु ञाणं पटिभानपटिसम्भिदा
८०१. (९) तत्थ कतमा चतस्सो पटिपदा? दुक्खपटिपदा दन्धाभिञ्ञा पञ्ञा, दुक्खपटिपदा खिप्पाभिञ्ञा पञ्ञा, सुखपटिपदा दन्धाभिञ्ञा पञ्ञा, सुखपटिपदा खिप्पाभिञ्ञा पञ्ञा।
(क) तत्थ कतमा दुक्खपटिपदा दन्धाभिञ्ञा पञ्ञा? किच्छेन
(ख) तत्थ कतमा दुक्खपटिपदा खिप्पाभिञ्ञा पञ्ञा? किच्छेन कसिरेन समाधिं उप्पादेन्तस्स खिप्पं तण्ठानं अभिजानन्तस्स या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘दुक्खपटिपदा खिप्पाभिञ्ञा पञ्ञा’’।
(ग) तत्थ
(घ) तत्थ कतमा सुखपटिपदा खिप्पाभिञ्ञा पञ्ञा? अकिच्छेन अकसिरेन समाधिं उप्पादेन्तस्स खिप्पं तण्ठानं अभिजानन्तस्स या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘सुखपटिपदा खिप्पाभिञ्ञा पञ्ञा’’। इमा चतस्सो पटिपदा।
८०२. (१०) तत्थ
(क) तत्थ कतमा परित्ता परित्तारम्मणा पञ्ञा? समाधिस्स न निकामलाभिस्स आरम्मणं थोकं फरन्तस्स या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘परित्ता परित्तारम्मणा पञ्ञा’’।
(ख) तत्थ कतमा परित्ता अप्पमाणारम्मणा पञ्ञा? समाधिस्स न निकामलाभिस्स आरम्मणं विपुलं फरन्तस्स या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘परित्ता अप्पमाणारम्मणा पञ्ञा’’।
(ग) तत्थ कतमा अप्पमाणा परित्तारम्मणा पञ्ञा? समाधिस्स निकामलाभिस्स आरम्मणं थोकं फरन्तस्स या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘अप्पमाणा परित्तारम्मणा पञ्ञा’’।
(घ) तत्थ कतमा अप्पमाणा अप्पमाणारम्मणा पञ्ञा? समाधिस्स निकामलाभिस्स आरम्मणं विपुलं फरन्तस्स या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो
(११) मग्गसमङ्गिस्स ञाणं जरामरणेपेतं ञाणं, जरामरणसमुदयेपेतं ञाणं, जरामरणनिरोधेपेतं ञाणं, जरामरणनिरोधगामिनिया
(क) तत्थ
(ख-घ) जरामरणसमुदयं आरब्भ…पे॰… जरामरणनिरोधं आरब्भ…पे॰… जरामरणनिरोधगामिनिं पटिपदं आरब्भ या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – इदं वुच्चति ‘‘जरामरणनिरोधगामिनिया पटिपदाय ञाणं’’।
८०३. (१२-२१) धम्मसमङ्गिस्स ञाणं जातियापेतं ञाणं…पे॰… भवेपेतं ञाणं…पे॰… उपादानेपेतं ञाणं…पे॰… तण्हायपेतं ञाणं…पे॰… वेदनायपेतं ञाणं…पे॰… फस्सेपेतं ञाणं…पे॰… सळायतनेपेतं ञाणं…पे॰… नामरूपेपेतं ञाणं…पे॰… विञ्ञाणेपेतं ञाणं…पे॰… सङ्खारेसुपेतं ञाणं, सङ्खारसमुदयेपेतं ञाणं, सङ्खारनिरोधेपेतं ञाणं, सङ्खारनिरोधगामिनिया पटिपदायपेतं ञाणं।
तत्थ कतमं सङ्खारेसु ञाणं? सङ्खारे आरब्भ या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – इदं वुच्चति ‘‘सङ्खारेसु ञाणं’’।
सङ्खारसमुदयं आरब्भ…पे॰… सङ्खारनिरोधं आरब्भ…पे॰… सङ्खारनिरोधगामिनिं पटिपदं आरब्भ या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – इदं वुच्चति ‘‘सङ्खारनिरोधगामिनिया पटिपदाय ञाणं। एवं चतुब्बिधेन ञाणवत्थु।
चतुक्कं।
५. पञ्चकनिद्देसो
८०४. (१) तत्थ
(२) तत्थ
पञ्चकं।
६. छक्कनिद्देसो
८०५. तत्थ कतमा छसु अभिञ्ञासु पञ्ञा? इद्धिविधे ञाणं, सोतधातुविसुद्धिया ञाणं, परचित्ते ञाणं, पुब्बेनिवासानुस्सतिया ञाणं, सत्तानं चुतूपपाते ञाणं, आसवानं खये ञाणं – इमा छसु अभिञ्ञासु पञ्ञा। एवं छब्बिधेन ञाणवत्थु।
छक्कं।
७. सत्तकनिद्देसो
८०६. तत्थ
सत्तकं।
८. अट्ठकनिद्देसो
८०७. तत्थ कतमा चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा? सोतापत्तिमग्गे पञ्ञा, सोतापत्तिफले पञ्ञा
अट्ठकं।
९. नवकनिद्देसो
८०८. तत्थ
नवकं।
१०. दसकनिद्देसो
८०९. (१) तत्थ कतमं तथागतस्स ठानञ्च ठानतो अट्ठानञ्च अट्ठानतो यथाभूतं ञाणं? इध तथागतो ‘‘अट्ठानमेतं अनवकासो यं दिट्ठिसम्पन्नो पुग्गलो कञ्चि सङ्खारं निच्चतो उपगच्छेय्य, नेतं
अट्ठानमेतं अनवकासो यं दिट्ठिसम्पन्नो पुग्गलो पितरं जीविता वोरोपेय्य…पे॰… अरहन्तं
‘‘अट्ठानमेतं अनवकासो यं एकिस्सा लोकधातुया द्वे अरहन्तो सम्मासम्बुद्धा अपुब्बं अचरिमं उप्पज्जेय्युं, नेतं ठानं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘ठानञ्च खो एतं विज्जति यं एकिस्सा लोकधातुया एको अरहं सम्मासम्बुद्धो उप्पज्जेय्य, ठानमेतं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘अट्ठानमेतं अनवकासो यं एकिस्सा लोकधातुया द्वे राजानो चक्कवत्ती
‘‘अट्ठानमेतं अनवकासो
‘‘अट्ठानमेतं
‘‘अट्ठानमेतं अनवकासो यं कायसुचरितस्स अनिट्ठो अकन्तो अमनापो विपाको निब्बत्तेय्य, नेतं ठानं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘ठानञ्च खो एतं विज्जति यं कायसुचरितस्स इट्ठो कन्तो मनापो विपाको
‘‘अट्ठानमेतं अनवकासो यं कायदुच्चरितसमङ्गी तन्निदानं तप्पच्चया कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्जेय्य, नेतं ठानं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘ठानञ्च खो एतं विज्जति यं कायदुच्चरितसमङ्गी तन्निदानं तप्पच्चया कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जेय्य, ठानमेतं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘अट्ठानमेतं अनवकासो यं वचीदुच्चरितसमङ्गी…पे॰… यं मनोदुच्चरितसमङ्गी तन्निदानं तप्पच्चया कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्जेय्य, नेतं ठानं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘ठानञ्च खो एतं विज्जति यं वचीदुच्चरितसमङ्गी…पे॰… यं मनोदुच्चरितसमङ्गी तन्निदानं तप्पच्चया कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जेय्य, ठानमेतं विज्जती’’ति पजानाति।
‘‘अट्ठानमेतं अनवकासो यं कायसुचरितसमङ्गी तन्निदानं तप्पच्चया कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जेय्य, नेतं ठानं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘ठानञ्च खो एतं विज्जति यं कायसुचरितसमङ्गी तन्निदानं तप्पच्चया कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं
८१०. (२) तत्थ कतमं तथागतस्स अतीतानागतपच्चुप्पन्नानं कम्मसमादानानं ठानसो हेतुसो विपाकं यथाभूतं ञाणं? इध तथागतो पजानाति – ‘‘अत्थेकच्चानि पापकानि कम्मसमादानानि गतिसम्पत्तिपटिबाळ्हानि न विपच्चन्ति। अत्थेकच्चानि पापकानि कम्मसमादानानि उपधिसम्पत्तिपटिबाळ्हानि न विपच्चन्ति। अत्थेकच्चानि पापकानि कम्मसमादानानि कालसम्पत्तिपटिबाळ्हानि न विपच्चन्ति। अत्थेकच्चानि पापकानि कम्मसमादानानि पयोगसम्पत्तिपटिबाळ्हानि न विपच्चन्ति।
‘‘अत्थेकच्चानि
‘‘अत्थेकच्चानि कल्याणानि कम्मसमादानानि गतिविपत्तिपटिबाळ्हानि न विपच्चन्ति। अत्थेकच्चानि कल्याणानि कम्मसमादानानि उपधिविपत्तिपटिबाळ्हानि न विपच्चन्ति। अत्थेकच्चानि कल्याणानि कम्मसमादानानि कालविपत्तिपटिबाळ्हानि न विपच्चन्ति। अत्थेकच्चानि कल्याणानि कम्मसमादानानि पयोगविपत्तिपटिबाळ्हानि न विपच्चन्ति।
‘‘अत्थेकच्चानि कल्याणानि कम्मसमादानानि गतिसम्पत्तिं आगम्म विपच्चन्ति। अत्थेकच्चानि कल्याणानि कम्मसमादानानि उपधिसम्पत्तिं आगम्म विपच्चन्ति। अत्थेकच्चानि
८११. (३) तत्थ कतमं तथागतस्स सब्बत्थगामिनिं पटिपदं यथाभूतं ञाणं? इध तथागतो ‘‘अयं मग्गो अयं पटिपदा निरयगामी’’ति
८१२. (४) तत्थ कतमं तथागतस्स अनेकधातुनानाधातुलोकं यथाभूतं ञाणं? इध तथागतो खन्धनानत्तं पजानाति, आयतननानत्तं पजानाति, धातुनानत्तं पजानाति, अनेकधातुनानाधातुलोकनानत्तं पजानातीति। या तत्थ पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – इदं तथागतस्स अनेकधातुनानाधातुलोकं यथाभूतं ञाणं।
८१३. (५) तत्थ कतमं तथागतस्स सत्तानं नानाधिमुत्तिकतं यथाभूतं ञाणं? इध तथागतो पजानाति – ‘‘सन्ति सत्ता हीनाधिमुत्तिका, सन्ति सत्ता पणीताधिमुत्तिका। हीनाधिमुत्तिका सत्ता हीनाधिमुत्तिके सत्ते सेवन्ति भजन्ति पयिरुपासन्ति। पणीताधिमुत्तिका सत्ता पणीताधिमुत्तिके सत्ते सेवन्ति भजन्ति पयिरुपासन्ति।
‘‘अतीतम्पि अद्धानं हीनाधिमुत्तिका सत्ता हीनाधिमुत्तिके सत्ते सेविंसु भजिंसु पयिरुपासिंसु, पणीताधिमुत्तिका सत्ता पणीताधिमुत्तिके सत्ते सेविंसु भजिंसु पयिरुपासिंसु।
‘‘अनागतम्पि अद्धानं हीनाधिमुत्तिका सत्ता हीनाधिमुत्तिके सत्ते सेविस्सन्ति भजिस्सन्ति पयिरुपासिस्सन्ति, पणीताधिमुत्तिका सत्ता पणीताधिमुत्तिके
८१४. (६) तत्थ
८१५. कतमो च सत्तानं आसयो? ‘‘सस्सतो लोको’’ति वा, ‘‘असस्सतो लोको’’ति वा, ‘‘अन्तवा लोको’’ति वा, ‘‘अनन्तवा लोको’’ति वा, ‘‘तं जीवं तं सरीर’’न्ति वा, ‘‘अञ्ञं जीवं अञ्ञं सरीर’’न्ति वा, ‘‘होति तथागतो परं मरणाति वा, ‘‘न होति तथागतो परं मरणा’’ति वा, ‘‘होति च न च होति तथागतो परं मरणा’’ति वा, ‘‘नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा’’ति वा, इति भवदिट्ठिसन्निस्सिता वा सत्ता होन्ति विभवदिट्ठिसन्निस्सिता वा। एते वा पन उभो अन्ते अनुपगम्म इदप्पच्चयता पटिच्चसमुप्पन्नेसु धम्मेसु अनुलोमिका खन्ति पटिलद्धा होति यथाभूतं ञाणं। अयं सत्तानं आसयो।
८१६. कतमो च सत्तानं अनुसयो? सत्तानुसया – कामरागानुसयो, पटिघानुसयो, मानानुसयो, दिट्ठानुसयो, विचिकिच्छानुसयो, भवरागानुसयो, अविज्जानुसयो। यं लोके पियरूपं सातरूपं एत्थ सत्तानं रागानुसयो अनुसेति। यं लोके अप्पियरूपं असातरूपं एत्थ सत्तानं पटिघानुसयो अनुसेति। इति इमेसु द्वीसु धम्मेसु अविज्जानुपतिता। तदेकट्ठो मानो च दिट्ठि च विचिकिच्छा च दट्ठब्बा। अयं सत्तानं अनुसयो।
८१७. कतमञ्च सत्तानं चरितं? पुञ्ञाभिसङ्खारो, अपुञ्ञाभिसङ्खारो
८१८. कतमा
अतीतम्पि
अनागतम्पि अद्धानं हीनाधिमुत्तिका सत्ता हीनाधिमुत्तिके सत्ते सेविस्सन्ति भजिस्सन्ति पयिरुपासिस्सन्ति। पणीताधिमुत्तिका सत्ता पणीताधिमुत्तिके सत्ते सेविस्सन्ति भजिस्सन्ति पयिरुपासिस्सन्ति। अयं सत्तानं अधिमुत्ति।
८१९. कतमे ते सत्ता महारजक्खा? दस किलेसवत्थूनि – लोभो, दोसो, मोहो, मानो, दिट्ठि, विचिकिच्छा, थिनं, उद्धच्चं, अहिरिकं, अनोत्तप्पं। येसं सत्तानं इमानि दस किलेसवत्थूनि आसेवितानि भावितानि बहुलीकतानि उस्सदगतानि, इमे ते सत्ता महारजक्खा।
८२०. कतमे ते सत्ता अप्परजक्खा? येसं सत्तानं इमानि दस किलेसवत्थूनि अनासेवितानि अभावितानि अबहुलीकतानि अनुस्सदगतानि, इमे ते सत्ता अप्परजक्खा।
८२१. कतमे ते सत्ता मुदिन्द्रिया? पञ्चिन्द्रियानि – सद्धिन्द्रियं, वीरियिन्द्रियं, सतिन्द्रियं, समाधिन्द्रियं, पञ्ञिन्द्रियं। येसं सत्तानं इमानि पञ्चिन्द्रियानि अनासेवितानि अभावितानि अबहुलीकतानि अनुस्सदगतानि, इमे
८२२. कतमे ते सत्ता तिक्खिन्द्रिया? येसं सत्तानं इमानि पञ्चिन्द्रियानि आसेवितानि भावितानि बहुलीकतानि उस्सदगतानि, इमे ते सत्ता तिक्खिन्द्रिया।
८२३. कतमे
८२४. कतमे ते सत्ता स्वाकारा? ये ते सत्ता कल्याणासया कल्याणचरिता कल्याणाधिमुत्तिका अप्परजक्खा तिक्खिन्द्रिया, इमे ते सत्ता स्वाकारा।
८२५. कतमे
८२६. कतमे ते सत्ता अभब्बा? ये ते सत्ता कम्मावरणेन समन्नागता किलेसावरणेन समन्नागता विपाकावरणेन समन्नागता अस्सद्धा अच्छन्दिका दुप्पञ्ञा अभब्बा नियामं ओक्कमितुं कुसलेसु धम्मेसु सम्मत्तं, इमे ते सत्ता अभब्बा।
८२७. कतमे
८२८. (७) तत्थ कतमं तथागतस्स झानविमोक्खसमाधिसमापत्तीनं संकिलेसं
अपरेपि चत्तारो झायी। अत्थेकच्चो झायी दन्धं समापज्जति खिप्पं वुट्ठाति, अत्थेकच्चो झायी खिप्पं समापज्जति दन्धं वुट्ठाति, अत्थेकच्चो झायी
अपरेपि चत्तारो झायी। अत्थेकच्चो झायी समाधिस्मिं समाधिकुसलो होति, न समाधिस्मिं समापत्तिकुसलो; अत्थेकच्चो झायी समाधिस्मिं समापत्तिकुसलो होति, न समाधिस्मिं समाधिकुसलो; अत्थेकच्चो झायी समाधिस्मिं समाधिकुसलो च होति, समाधिस्मिं समापत्तिकुसलो च; अत्थेकच्चो झायी नेव समाधिस्मिं समाधिकुसलो होति, न समाधिस्मिं समापत्तिकुसलो – इमे चत्तारो झायी।
‘‘झान’’न्ति
‘‘विमोक्खो’’ति। अट्ठ विमोक्खा। रूपी रूपानि पस्सति – अयं पठमो विमोक्खो।
अज्झत्तं अरूपसञ्ञी बहिद्धा रूपानि पस्सति – अयं दुतियो विमोक्खो।
सुभन्तेव अधिमुत्तो होति – अयं ततियो विमोक्खो।
सब्बसो रूपसञ्ञानं समतिक्कमा पटिघसञ्ञानं अत्थङ्गमा नानत्तसञ्ञानं अमनसिकारा ‘‘अनन्तो
सब्बसो आकासानञ्चायतनं समतिक्कम्म ‘‘अनन्तं विञ्ञाण’’न्ति विञ्ञाणञ्चायतनं उपसम्पज्ज विहरति – अयं पञ्चमो विमोक्खो।
सब्बसो विञ्ञाणञ्चायतनं समतिक्कम्म
सब्बसो आकिञ्चञ्ञायतनं समतिक्कम्म नेवसञ्ञानासञ्ञायतनं उपसम्पज्ज विहरति – अयं सत्तमो विमोक्खो।
सब्बसो नेवसञ्ञानासञ्ञायतनं समतिक्कम्म सञ्ञावेदयितनिरोधं उपसम्पज्ज विहरति – अयं अट्ठमो विमोक्खो।
‘‘समाधी’’ति। तयो समाधी – सवितक्कसविचारो समाधि, अवितक्कविचारमत्तो समाधि, अवितक्कअविचारो समाधि।
‘‘समापत्ती’’ति
‘‘संकिलेस’’न्ति हानभागियो धम्मो। ‘‘वोदान’’न्ति विसेसभागियो धम्मो। ‘‘वुट्ठान’’न्ति। वोदानम्पि वुट्ठानं, तम्हा तम्हा समाधिम्हा वुट्ठानम्पि वुट्ठानन्ति। या तत्थ पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – इदं तथागतस्स झानविमोक्खसमाधिसमापत्तीनं संकिलेसं वोदानं वुट्ठानं यथाभूतं ञाणं।
८२९. (८) तत्थ कतमं तथागतस्स पुब्बेनिवासानुस्सति यथाभूतं ञाणं
८३०. (९) तत्थ
८३१. (१०) तत्थ कतमं तथागतस्स आसवानं खयं यथाभूतं ञाणं? इध तथागतो आसवानं खया अनासवं चेतोविमुत्तिं पञ्ञाविमुत्तिं दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरतीति। या तत्थ पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – इदं तथागतस्स आसवानं खयं यथाभूतं ञाणन्ति।
दसकं।
ञाणविभङ्गो निट्ठितो।