७. सत्तमवग्गो
(६३) १. सङ्गहितकथा
४७१. नत्थि केचि धम्मा केहिचि धम्मेहि सङ्गहिताति सङ्गहीताति (पी॰)? आमन्ता। ननु अत्थि केचि धम्मा केहिचि धम्मेहि गणनं गच्छन्ति उद्देसं गच्छन्ति परियापन्नाति? आमन्ता। हञ्चि अत्थि केचि धम्मा केहिचि धम्मेहि गणनं गच्छन्ति उद्देसं गच्छन्ति परियापन्ना, नो च वत रे वत्तब्बे – ‘‘नत्थि केचि धम्मा केहिचि धम्मेहि सङ्गहिता’’ति।
चक्खायतनं कतमक्खन्धगणनं कतमं खन्धगणनं (सी॰ पी॰ क॰) गच्छतीति? रूपक्खन्धगणनं गच्छतीति। हञ्चि चक्खायतनं रूपक्खन्धगणनं गच्छति, तेन वत रे वत्तब्बे – ‘‘चक्खायतनं रूपक्खन्धेन सङ्गहित’’न्ति। सोतायतनं…पे॰… घानायतनं…पे॰… जिव्हायतनं…पे॰… कायायतनं कतमक्खन्धगणनं गच्छतीति? रूपक्खन्धगणनं गच्छतीति। हञ्चि कायायतनं रूपक्खन्धगणनं गच्छति, तेन वत रे वत्तब्बे – ‘‘कायायतनं रूपक्खन्धेन सङ्गहित’’न्ति।
रूपायतनं…पे॰… सद्दायतनं…पे॰… गन्धायतनं…पे॰… रसायतनं…पे॰… फोट्ठब्बायतनं कतमक्खन्धगणनं गच्छतीति? रूपक्खन्धगणनं गच्छतीति। हञ्चि फोट्ठब्बायतनं रूपक्खन्धगणनं गच्छति, तेन वत रे वत्तब्बे – ‘‘फोट्ठब्बायतनं रूपक्खन्धेन सङ्गहित’’न्ति।
सुखा वेदना कतमक्खन्धगणनं गच्छतीति? वेदनाक्खन्धगणनं गच्छतीति। हञ्चि सुखा वेदना वेदनाक्खन्धगणनं गच्छति, तेन वत रे वत्तब्बे – ‘‘सुखा वेदना वेदनाक्खन्धेन सङ्गहिता’’ति। दुक्खा वेदना…पे॰… अदुक्खमसुखा वेदना कतमक्खन्धगणनं गच्छतीति? वेदनाक्खन्धगणनं गच्छतीति। हञ्चि अदुक्खमसुखा वेदना वेदनाक्खन्धगणनं गच्छति, तेन वत रे वत्तब्बे – ‘‘अदुक्खमसुखा वेदना वेदनाक्खन्धेन सङ्गहिता’’ति।
चक्खुसम्फस्सजा सञ्ञा कतमक्खन्धगणनं गच्छतीति? सञ्ञाक्खन्धगणनं गच्छतीति। हञ्चि चक्खुसम्फस्सजा सञ्ञा सञ्ञाक्खन्धगणनं गच्छति, तेन वत रे वत्तब्बे – ‘‘चक्खुसम्फस्सजा सञ्ञा सञ्ञाक्खन्धेन सङ्गहिता’’ति। सोतसम्फस्सजा सञ्ञा…पे॰… मनोसम्फस्सजा सञ्ञा कतमक्खन्धगणनं गच्छतीति? सञ्ञाक्खन्धगणनं गच्छतीति। हञ्चि मनोसम्फस्सजा सञ्ञा सञ्ञाक्खन्धगणनं गच्छति, तेन वत रे वत्तब्बे – ‘‘मनोसम्फस्सजा सञ्ञा सञ्ञाक्खन्धेन सङ्गहिता’’ति।
चक्खुसम्फस्सजा चेतना…पे॰… मनोसम्फस्सजा चेतना कतमक्खन्धगणनं गच्छतीति? सङ्खारक्खन्धगणनं गच्छतीति। हञ्चि मनोसम्फस्सजा चेतना सङ्खारक्खन्धगणनं गच्छति, तेन वत रे वत्तब्बे – ‘‘मनोसम्फस्सजा चेतना सङ्खारक्खन्धेन सङ्गहिता’’ति।
चक्खुविञ्ञाणं …पे॰… मनोविञ्ञाणं कतमक्खन्धगणनं गच्छतीति ? विञ्ञाणक्खन्धगणनं गच्छतीति। हञ्चि मनोविञ्ञाणं विञ्ञाणक्खन्धगणनं गच्छति, तेन वत रे वत्तब्बे – ‘‘मनोविञ्ञाणं विञ्ञाणक्खन्धेन सङ्गहित’’न्ति।
४७२. यथा दामेन वा योत्तेन वा द्वे बलिबद्दा सङ्गहिता, सिक्काय पिण्डपातो सङ्गहितो, सा गद्दुलेन सङ्गहितो; एवमेव ते धम्मा तेहि धम्मेहि सङ्गहिताति सकवादिवचनं (अट्ठकथा पस्सितब्बा)? हञ्चि दामेन वा योत्तेन वा द्वे बलीबद्दा सङ्गहिता, सिक्काय पिण्डपातो सङ्गहितो, सा गद्दुलेन सङ्गहितो, तेन वत रे वत्तब्बे – ‘‘अत्थि केचि धम्मा केहिचि धम्मेहि सङ्गहिता’’ति सकवादिवचनं (अट्ठकथा पस्सितब्बा)।
सङ्गहितकथा निट्ठिता।
७. सत्तमवग्गो
(६४) २. सम्पयुत्तकथा
४७३. नत्थि केचि धम्मा केहिचि धम्मेहि सम्पयुत्ताति? आमन्ता। ननु अत्थि केचि धम्मा केहिचि धम्मेहि सहगता सहजाता संसट्ठा एकुप्पादा एकनिरोधा एकवत्थुका एकारम्मणाति? आमन्ता। हञ्चि अत्थि केचि धम्मा केहिचि धम्मेहि सहगता सहजाता संसट्ठा एकुप्पादा एकनिरोधा एकवत्थुका एकारम्मणा, नो च वत रे वत्तब्बे – ‘‘नत्थि केचि धम्मा केहिचि धम्मेहि सम्पयुत्ता’’ति।
वेदनाक्खन्धो सञ्ञाक्खन्धेन सहजातोति? आमन्ता। हञ्चि वेदनाक्खन्धो सञ्ञाक्खन्धेन सहजातो, तेन वत रे वत्तब्बे – ‘‘वेदनाक्खन्धो सञ्ञाक्खन्धेन सम्पयुत्तो’’ति।
वेदनाक्खन्धो सङ्खारक्खन्धेन… विञ्ञाणक्खन्धेन सहजातोति? आमन्ता। हञ्चि वेदनाक्खन्धो विञ्ञाणक्खन्धेन सहजातो, तेन वत रे वत्तब्बे – ‘‘वेदनाक्खन्धो विञ्ञाणक्खन्धेन सम्पयुत्तो’’ति।
सञ्ञाक्खन्धो … सङ्खारक्खन्धो… विञ्ञाणक्खन्धो वेदनाखन्धेन… सञ्ञाक्खन्धेन… सङ्खारक्खन्धेन सहजातोति? आमन्ता। हञ्चि विञ्ञाणक्खन्धो सङ्खारक्खन्धेन सहजातो , तेन वत रे वत्तब्बे – ‘‘विञ्ञाणक्खन्धो सङ्खारक्खन्धेन सम्पयुत्तो’’ति।
४७४. यथा तिलम्हि तेलं अनुगतं अनुपविट्ठं, उच्छुम्हि रसो अनुगतो अनुपविट्ठो; एवमेव ते धम्मा तेहि धम्मेहि अनुगता अनुपविट्ठाति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
सम्पयुत्तकथा निट्ठिता।
७. सत्तमवग्गो
(६५) ३. चेतसिककथा
४७५. नत्थि चेतसिको धम्मोति? आमन्ता। ननु अत्थि केचि धम्मा चित्तेन सहगता सहजाता संसट्ठा सम्पयुत्ता एकुप्पादा एकनिरोधा एकवत्थुका एकारम्मणाति? आमन्ता। हञ्चि अत्थि केचि धम्मा चित्तेन सहगता सहजाता संसट्ठा सम्पयुत्ता एकुप्पादा एकनिरोधा एकवत्थुका एकारम्मणा, नो च वत रे वत्तब्बे – ‘‘नत्थि चेतसिको धम्मो’’ति।
फस्सो चित्तेन सहजातोति? आमन्ता। हञ्चि फस्सो चित्तेन सहजातो, तेन वत रे वत्तब्बे – ‘‘फस्सो चेतसिको’’ति। वेदना…पे॰… सञ्ञा… चेतना… सद्धा… वीरियं… सति… समाधि… पञ्ञा… रागो… दोसो… मोहो…पे॰… अनोत्तप्पं चित्तेन सहजातन्ति? आमन्ता। हञ्चि अनोत्तप्पं चित्तेन सहजातं, तेन वत रे वत्तब्बे – ‘‘अनोत्तप्पं चेतसिक’’न्ति।
४७६. चित्तेन सहजाताति कत्वा चेतसिकाति? आमन्ता। फस्सेन सहजाताति कत्वा फस्ससिकाति फस्सिकाति (पी॰ अट्ठ॰)? आमन्ता। चित्तेन सहजाताति कत्वा चेतसिकाति? आमन्ता । वेदनाय… सञ्ञाय… चेतनाय… सद्धाय… वीरियेन… सतिया… समाधिना… पञ्ञाय… रागेन… दोसेन… मोहेन…पे॰… अनोत्तप्पेन सहजाताति कत्वा अनोत्तप्पासिकाति अनोत्तप्पिकाति (?)? आमन्ता।
४७७. नत्थि चेतसिको धम्मोति? आमन्ता। ननु वुत्तं भगवता –
‘‘चित्तञ्हिदं चेतसिका च धम्मा,
अनत्ततो संविदितस्स होन्ति।
हीनप्पणीतं तदुभये विदित्वा,
सम्मद्दसो वेदि पलोकधम्म’’न्ति॥
अत्थेव सुत्तन्तोति? आमन्ता। तेन हि अत्थि चेतसिको धम्मोति।
नत्थि चेतसिको धम्मोति? आमन्ता। ननु वुत्तं भगवता – ‘‘इध, केवट्ट, भिक्खु परसत्तानं परपुग्गलानं चित्तम्पि आदिसति चेतसिकम्पि आदिसति वितक्कितम्पि आदिसति विचारितम्पि आदिसति – ‘एवम्पि ते मनो, इत्थम्पि ते मनो, इतिपि ते चित्त’’’न्ति दी॰ नि॰ १.४८५। अत्थेव सुत्तन्तोति? आमन्ता। तेन हि अत्थि चेतसिको धम्मोति।
चेतसिककथा निट्ठिता।
७. सत्तमवग्गो
(६६) ४. दानकथा
४७८. चेतसिको धम्मो दानन्ति? आमन्ता। लब्भा चेतसिको धम्मो परेसं दातुन्ति? न हेवं वत्तब्बे …पे॰… लब्भा चेतसिको धम्मो परेसं दातुन्ति? आमन्ता। लब्भा फस्सो परेसं दातुन्ति? न हेवं वत्तब्बे …पे॰… लब्भा वेदना…पे॰… सञ्ञा… चेतना… सद्धा… वीरियं… सति… समाधि… पञ्ञा परेसं दातुन्ति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
४७९. न वत्तब्बं – चेतसिको धम्मो दानन्ति? आमन्ता। दानं अनिट्ठफलं अकन्तफलं अमनुञ्ञफलं सेचनकफलं दुक्खुद्रयं दुक्खविपाकन्ति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… ननु दानं इट्ठफलं कन्तफलं मनुञ्ञफलं असेचनकफलं सुखुद्रयं सुखविपाकन्ति? आमन्ता। हञ्चि दानं इट्ठफलं कन्तफलं मनुञ्ञफलं असेचनकफलं सुखुद्रयं सुखविपाकं , तेन वत रे वत्तब्बे – ‘‘चेतसिको धम्मो दान’’न्ति।
दानं इट्ठफलं वुत्तं भगवता, चीवरं दानन्ति उपरि वुच्चमानाय परवादीपुच्छाय सदिसा, अट्ठकथा ओलोकेतब्बा? आमन्ता। चीवरं इट्ठफलं कन्तफलं मनुञ्ञफलं असेचनकफलं सुखुद्रयं सुखविपाकन्ति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… दानं इट्ठफलं वुत्तं भगवता, पिण्डपातो सेनासनं गिलानपच्चयभेसज्जपरिक्खारो दानन्ति? आमन्ता। गिलानपच्चयभेसज्जपरिक्खारो इट्ठफलो कन्तफलो मनुञ्ञफलो असेचनकफलो सुखुद्रयो सुखविपाकोति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
४८०. न वत्तब्बं – ‘‘चेतसिको धम्मो दान’’न्ति? आमन्ता। ननु वुत्तं भगवता –
‘‘सद्धा हिरियं कुसलञ्च दानं,
धम्मा एते सप्पुरिसानुयाता।
एतञ्हि मग्गं दिवियं वदन्ति,
एतेन हि गच्छति देवलोक’’न्ति अ॰ नि॰ ८.३२॥
अत्थेव सुत्तन्तोति? आमन्ता। तेन हि चेतसिको धम्मो दानन्ति।
न वत्तब्बं – ‘‘चेतसिको धम्मो दान’’न्ति? आमन्ता। ननु वुत्तं भगवता – ‘‘पञ्चिमानि, भिक्खवे, दानानि महादानानि अग्गञ्ञानि रत्तञ्ञानि वंसञ्ञानि पोराणानि असङ्किण्णानि असङ्किण्णपुब्बानि, न सङ्कियन्ति न सङ्कियिस्सन्ति, अप्पटिकुट्ठानि समणेहि ब्राह्मणेहि विञ्ञूहि! कतमानि पञ्च? इध, भिक्खवे, अरियसावको पाणातिपातं पहाय पाणातिपाता पटिविरतो होति। पाणातिपाता पटिविरतो, भिक्खवे, अरियसावको अपरिमाणानं सत्तानं अभयं देति अवेरं देति अब्याबज्झं अब्यापज्झं (स्या॰ क॰) देति। अपरिमाणानं सत्तानं अभयं दत्वा अवेरं दत्वा अब्याबज्झं दत्वा अपरिमाणस्स अभयस्स अवेरस्स अब्याबज्झस्स भागी होति। इदं, भिक्खवे , पठमं दानं महादानं अग्गञ्ञं रत्तञ्ञं वंसञ्ञं पोराणं असङ्किण्णं असङ्किण्णपुब्बं, न सङ्कियति न सङ्कियिस्सति, अप्पटिकुट्ठं समणेहि ब्राह्मणेहि विञ्ञूहि। पुन चपरं, भिक्खवे, अरियसावको अदिन्नादानं पहाय…पे॰… कामेसुमिच्छाचारं पहाय…पे॰… मुसावादं पहाय…पे॰… सुरामेरयमज्जपमादट्ठानं पहाय सुरामेरयमज्जपमादट्ठाना पटिविरतो होति। सुरामेरयमज्जपमादट्ठाना पटिविरतो, भिक्खवे, अरियसावको अपरिमाणानं सत्तानं अभयं देति अवेरं देति अब्याबज्झं देति। अपरिमाणानं सत्तानं अभयं दत्वा अवेरं दत्वा अब्याबज्झं दत्वा अपरिमाणस्स अभयस्स अवेरस्स अब्याबज्झस्स भागी होति। इदं, भिक्खवे , पञ्चमं दानं महादानं अग्गञ्ञं रत्तञ्ञं वंसञ्ञं पोराणं असङ्किण्णं असङ्किण्णपुब्बं, न सङ्कियति न सङ्कियिस्सति, अप्पटिकुट्ठं समणेहि ब्राह्मणेहि विञ्ञूहि। इमानि खो, भिक्खवे, पञ्च दानानि महादानानि अग्गञ्ञानि रत्तञ्ञानि वंसञ्ञानि पोराणानि असङ्किण्णानि असङ्किण्णपुब्बानि, न सङ्कियन्ति न सङ्कियिस्सन्ति, अप्पटिकुट्ठानि समणेहि ब्राह्मणेहि विञ्ञूही’’ति अ॰ नि॰ ८.३९। अत्थेव सुत्तन्तोति? आमन्ता। तेन हि चेतसिको धम्मो दानन्ति।
४८१. न वत्तब्बं – ‘‘देय्यधम्मो दान’’न्ति? आमन्ता। ननु वुत्तं भगवता – ‘‘इधेकच्चो अन्नं देति, पानं देति, वत्थं देति, यानं देति, मालं देति, गन्धं देति, विलेपनं देति, सेय्यं देति, आवसथं देति, पदीपेय्यं देती’’ति सं॰ नि॰ ३.३६२-३९१ थोकं विसदिसं! अत्थेव सुत्तन्तोति? आमन्ता। तेन हि देय्यधम्मो दानन्ति।
४८२. देय्यधम्मो दानन्ति? आमन्ता। देय्यधम्मो इट्ठफलो कन्तफलो मनुञ्ञफलो असेचनकफलो सुखुद्रयो सुखविपाकोति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… दानं इट्ठफलं वुत्तं भगवता, चीवरं दानन्ति? आमन्ता। चीवरं इट्ठफलं कन्तफलं मनुञ्ञफलं असेचनकफलं सुखुद्रयं सुखविपाकन्ति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… दानं इट्ठफलं वुत्तं भगवता, पिण्डपातो दानं… सेनासनं दानं… गिलानपच्चयभेसज्जपरिक्खारो दानन्ति? आमन्ता। गिलानपच्चयभेसज्जपरिक्खारो इट्ठफलो कन्तफलो मनुञ्ञफलो असेचनकफलो सुखुद्रयो सुखविपाकोति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… तेन हि न वत्तब्बं – ‘‘देय्यधम्मो दान’’न्ति।
दानकथा निट्ठिता।
७. सत्तमवग्गो
(६७) ५. परिभोगमयपुञ्ञकथा
४८३. परिभोगमयं पुञ्ञं वड्ढतीति? आमन्ता। परिभोगमयो फस्सो वड्ढति, वेदना वड्ढति, सञ्ञा वड्ढति, चेतना वड्ढति, चित्तं वड्ढति, सद्धा वड्ढति, वीरियं वड्ढति, सति वड्ढति, समाधि वड्ढति, पञ्ञा वड्ढतीति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
परिभोगमयं पुञ्ञं वड्ढतीति? आमन्ता। लता विय वड्ढति, मालुवा विय वड्ढति, रुक्खो विय वड्ढति, तिणं विय वड्ढति, मुञ्जपुञ्जो विय वड्ढतीति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
४८४. परिभोगमयं पुञ्ञं वड्ढतीति? आमन्ता। दायको दानं दत्वा न समन्नाहरति, होति पुञ्ञन्ति? आमन्ता। अनावट्टेन्तस्स अनावट्टन्तस्स (सी॰ पी॰ क॰), अनावज्झन्तस्स (स्या॰) होति… अनाभोगस्स होति… असमन्नाहरन्तस्स होति… अमनसिकरोन्तस्स होति… अचेतयन्तस्स होति… अपत्थयन्तस्स होति… अप्पणिदहन्तस्स होतीति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… ननु आवट्टेन्तस्स होति… आभोगस्स होति… समन्नाहरन्तस्स होति… मनसिकरोन्तस्स होति… चेतयन्तस्स होति… पत्थयन्तस्स होति… पणिदहन्तस्स होतीति? आमन्ता। हञ्चि आवट्टेन्तस्स होति… आभोगस्स होति… समन्नाहरन्तस्स होति… मनसिकरोन्तस्स होति… चेतयन्तस्स होति… पत्थयन्तस्स होति… पणिदहन्तस्स होति, नो च वत रे वत्तब्बे – ‘‘परिभोगमयं पुञ्ञं वड्ढती’’ति।
४८५. परिभोगमयं पुञ्ञं वड्ढतीति? आमन्ता। दायको दानं दत्वा कामवितक्कं वितक्केति, ब्यापादवितक्कं वितक्केति, विहिंसावितक्कं वितक्केति , होति पुञ्ञन्ति? आमन्ता। द्विन्नं फस्सानं…पे॰… द्विन्नं चित्तानं समोधानं होतीति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… द्विन्नं फस्सानं…पे॰… द्विन्नं चित्तानं समोधानं होतीति? आमन्ता। कुसलाकुसला सावज्जानवज्जा हीनपणीता कण्हसुक्कसप्पटिभागा धम्मा सम्मुखीभावं आगच्छन्तीति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… कुसलाकुसला सावज्जानवज्जा हीनपणीता कण्हसुक्कसप्पटिभागा धम्मा सम्मुखीभावं आगच्छन्तीति? आमन्ता। ननु वुत्तं भगवता – ‘‘चत्तारिमानि, भिक्खवे, सुविदूरविदूरानि! कतमानि चत्तारि? नभञ्च, भिक्खवे, पथवी च – इदं पठमं सुविदूरविदूरं। ओरिमञ्च, भिक्खवे, तीरं समुद्दस्स पारिमञ्च तीरं – इदं दुतियं सुविदूरविदूरं। यतो च, भिक्खवे, वेरोचनो अब्भुदेति यत्थ च अत्थमेति – इदं ततियं सुविदूरविदूरं। सतञ्च, भिक्खवे, धम्मो असतञ्च धम्मो – इदं चतुत्थं सुविदूरविदूरं। इमानि खो, भिक्खवे, चत्तारि सुविदूरविदूरानीति।
‘‘नभञ्च दूरे पथवी च दूरे,
पारं समुद्दस्स तदाहु दूरे।
यतो च वेरोचनो अब्भुदेति,
पभङ्करो यत्थ च अत्थमेति॥
‘‘ततो हवे दूरतरं वदन्ति,
सतञ्च धम्मं असतञ्च धम्मं।
अब्यायिको होति सतं समागमो,
यावम्पि तिट्ठेय्य तथेव होति॥
‘‘खिप्पञ्हि वेति खिप्पंहवेति (बहूसु) असतं समागमो।
तस्मा सतं धम्मो असब्भि आरका’’ति अ॰ नि॰ ४.४७॥
अत्थेव सुत्तन्तोति? आमन्ता। तेन हि न वत्तब्बं – ‘‘कुसलाकुसला सावज्जानवज्जा हीनपणीता कण्हसुक्कसप्पटिभागा धम्मा सम्मुखीभावं आगच्छन्ती’’ति।
४८६. न वत्तब्बं – ‘‘परिभोगमयं पुञ्ञं वड्ढती’’ति? आमन्ता। ननु वुत्तं भगवता –
‘‘आरामरोपा वनरोपा, ये जना सेतुकारका।
पपञ्च उदपानञ्च, ये ददन्ति उपस्सयं॥
‘‘तेसं दिवा च रत्तो च, सदा पुञ्ञं पवड्ढति।
धम्मट्ठा सीलसम्पन्ना, ते जना सग्गगामिनो’’ति सं॰ नि॰ १.४७॥
अत्थेव सुत्तन्तोति? आमन्ता। तेन हि परिभोगमयं पुञ्ञं वड्ढतीति।
न वत्तब्बं – ‘‘परिभोगमयं पुञ्ञं वड्ढती’’ति? आमन्ता। ननु वुत्तं भगवता – ‘‘चत्तारोमे, भिक्खवे, पुञ्ञाभिसन्दा कुसलाभिसन्दा सुखस्साहारा सोवग्गिका सुखविपाका सग्गसंवत्तनिका इट्ठाय कन्ताय मनापाय हिताय सुखाय संवत्तन्ति! कतमे चत्तारो? यस्स, भिक्खवे, भिक्खु चीवरं परिभुञ्जमानो अप्पमाणं चेतोसमाधिं उपसम्पज्ज विहरति, अप्पमाणो तस्स पुञ्ञाभिसन्दो कुसलाभिसन्दो सुखस्साहारो सोवग्गिको सुखविपाको सग्गसंवत्तनिको इट्ठाय कन्ताय मनापाय हिताय सुखाय संवत्तति। यस्स, भिक्खवे, भिक्खु पिण्डपातं परिभुञ्जमानो…पे॰… सेनासनं परिभुञ्जमानो…पे॰… गिलानपच्चयभेसज्जपरिक्खारं परिभुञ्जमानो अप्पमाणं चेतोसमाधिं उपसम्पज्ज विहरति, अप्पमाणो तस्स पुञ्ञाभिसन्दो कुसलाभिसन्दो सुखस्साहारो सोवग्गिको सुखविपाको सग्गसंवत्तनिको इट्ठाय कन्ताय मनापाय हिताय सुखाय संवत्तति। इमे खो, भिक्खवे, चत्तारो पुञ्ञाभिसन्दा कुसलाभिसन्दा सुखस्साहारा सोवग्गिका सुखविपाका सग्गसंवत्तनिका इट्ठाय कन्ताय मनापाय हिताय सुखाय संवत्तन्ती’’ति अ॰ नि॰ ४.५१। अत्थेव सुत्तन्तोति? आमन्ता। तेन हि परिभोगमयं पुञ्ञं वड्ढतीति।
४८७. परिभोगमयं पुञ्ञं वड्ढतीति? आमन्ता। दायको दानं देति, पटिग्गाहको पटिग्गहेत्वा न परिभुञ्जति छड्डेति विस्सज्जेति, होति पुञ्ञन्ति? आमन्ता। हञ्चि दायको दानं देति, पटिग्गाहको पटिग्गहेत्वा न परिभुञ्जति छड्डेति विस्सज्जेति, होति पुञ्ञं; नो च वत रे वत्तब्बे – ‘‘परिभोगमयं पुञ्ञं वड्ढती’’ति।
परिभोगमयं पुञ्ञं वड्ढतीति? आमन्ता। दायको दानं देति, पटिग्गाहके पटिग्गहिते राजानो वा हरन्ति, चोरा वा हरन्ति, अग्गि वा दहति, उदकं वा वहति, अप्पिया वा दायादा हरन्ति, होति पुञ्ञन्ति? आमन्ता । हञ्चि दायको दानं देति, पटिग्गाहके पटिग्गहिते राजानो वा हरन्ति, चोरा वा हरन्ति, अग्गि वा दहति, उदकं वा वहति, अप्पिया वा दायादा हरन्ति, होति पुञ्ञं; नो च वत रे वत्तब्बे – ‘‘परिभोगमयं पुञ्ञं वड्ढती’’ति।
परिभोगमयपुञ्ञकथा निट्ठिता।
७. सत्तमवग्गो
(६८) ६. इतोदिन्नकथा
४८८. इतो दिन्नेन तत्थ यापेन्तीति? आमन्ता। इतो चीवरं देन्ति तं चीवरं तत्थ परिभुञ्जन्तीति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… इतो पिण्डपातं देन्ति, इतो सेनासनं देन्ति, इतो गिलानपच्चयभेसज्जपरिक्खारं देन्ति, इतो खादनीयं देन्ति, इतो भोजनीयं देन्ति, इतो पानीयं देन्ति; तं पानीयं तत्थ परिभुञ्जन्तीति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
इतो दिन्नेन तत्थ यापेन्तीति? आमन्ता। अञ्ञो अञ्ञस्स कारको परकतं सुखदुक्खं अञ्ञो करोति, अञ्ञो पटिसंवेदेतीति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
४८९. न वत्तब्बं – ‘‘इतो दिन्नेन तत्थ यापेन्ती’’ति? आमन्ता। ननु पेता अत्तनो अत्थाय दानं देन्तं अनुमोदेन्ति, चित्तं पसादेन्ति, पीतिं उप्पादेन्ति, सोमनस्सं पटिलभन्तीति? आमन्ता। हञ्चि पेता अत्तनो अत्थाय दानं देन्तं अनुमोदेन्ति, चित्तं पसादेन्ति, पीतिं उप्पादेन्ति, सोमनस्सं पटिलभन्ति; तेन वत रे वत्तब्बे – ‘‘इतो दिन्नेन तत्थ यापेन्ती’’ति।
४९०. न वत्तब्बं – ‘‘इतो दिन्नेन तत्थ यापेन्ती’’ति? आमन्ता। ननु वुत्तं भगवता –
‘‘उन्नमे उदकं वुट्ठं, यथानिन्नं पवत्तति।
एवमेव इतो दिन्नं, पेतानं उपकप्पति॥
‘‘यथा वारिवहा पूरा, परिपूरेन्ति सागरं।
एवमेव इतो दिन्नं, पेतानं उपकप्पति॥
‘‘न हि तत्थ कसी अत्थि, गोरक्खेत्थ न विज्जति।
वणिज्जा तादिसी नत्थि, हिरञ्ञेन कयाकयं कयक्कयं (सी॰ पी॰)।
इतो दिन्नेन यापेन्ति, पेता कालङ्कता तहि’’न्ति खु॰ पा॰ ७.६; पे॰ व॰ १९॥
अत्थेव सुत्तन्तोति? आमन्ता। तेन हि इतो दिन्नेन तत्थ यापेन्तीति।
४९१. न वत्तब्बं – ‘‘इतो दिन्नेन तत्थ यापेन्ती’’ति? आमन्ता। ननु वुत्तं भगवता – ‘‘पञ्चिमानि, भिक्खवे, ठानानि सम्पस्सन्ता मातापितरो पुत्तं इच्छन्ति कुले जायमानं! कतमानि पञ्च? भटो वा नो भरिस्सति, किच्चं वा नो करिस्सति, कुलवंसो चिरं ठस्सति, दायज्जं पटिपज्जिस्सति, अथ वा पन पेतानं कालङ्कतानं दक्खिणं अनुप्पदस्सति – इमानि खो, भिक्खवे, पञ्च ठानानि सम्पस्सन्ता मातापितरो पुत्तं इच्छन्ति कुले जायमान’’न्ति।
‘‘पञ्च ठानानि सम्पस्सं, पुत्तं इच्छन्ति पण्डिता।
भटो वा नो भरिस्सति, किच्चं वा नो करिस्सति॥
‘‘कुलवंसो चिरं तिट्ठे, दायज्जं पटिपज्जति।
अथ वा पन पेतानं, दक्खिणं अनुप्पदस्सति॥
‘‘ठानानेतानि सम्पस्सं, पुत्तं इच्छन्ति पण्डिता।
तस्मा सन्तो सप्पुरिसा, कतञ्ञू कतवेदिनो॥
‘‘भरन्ति मातापितरो, पुब्बे कतमनुस्सरं।
करोन्ति तेसं किच्चानि, यथा तं पुब्बकारिनं॥
‘‘ओवादकारी भटपोसी, कुलवंसं अहापयं।
सद्धो सीलेन सम्पन्नो, पुत्तो होति पसंसियो’’ति अ॰ नि॰ ५.३१॥
अत्थेव सुत्तन्तोति? आमन्ता। तेन हि इतो दिन्नेन तत्थ यापेन्तीति।
इतो दिन्नकथा निट्ठिता।
७. सत्तमवग्गो
(६९) ७. पथवी कम्मविपाकोतिकथा
४९२. पथवी कम्मविपाकोति? आमन्ता। सुखवेदनिया दुक्खवेदनिया अदुक्खमसुखवेदनिया, सुखाय वेदनाय सम्पयुत्ता, दुक्खाय वेदनाय सम्पयुत्ता, अदुक्खमसुखाय वेदनाय सम्पयुत्ता, फस्सेन सम्पयुत्ता, वेदनाय सम्पयुत्ता, सञ्ञाय सम्पयुत्ता, चेतनाय सम्पयुत्ता, चित्तेन सम्पयुत्ता, सारम्मणा; अत्थि ताय आवट्टना आवज्जना (स्या॰ कं॰) आभोगो समन्नाहारो मनसिकारो चेतना पत्थना पणिधीति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… ननु न सुखवेदनिया न दुक्खवेदनिया न अदुक्खमसुखवेदनिया, न सुखाय वेदनाय सम्पयुत्ता, न दुक्खाय वेदनाय सम्पयुत्ता, न अदुक्खमसुखाय वेदनाय सम्पयुत्ता, न फस्सेन सम्पयुत्ता, न वेदनाय सम्पयुत्ता, न सञ्ञाय सम्पयुत्ता, न चेतनाय सम्पयुत्ता, न चित्तेन सम्पयुत्ता, अनारम्मणा; नत्थि ताय आवट्टना आभोगो समन्नाहारो मनसिकारो चेतना पत्थना पणिधीति? आमन्ता। हञ्चि न सुखवेदनिया न दुक्खवेदनिया…पे॰… अनारम्मणा; नत्थि ताय आवट्टना…पे॰… पणिधि, नो च वत रे वत्तब्बे – ‘‘पथवी कम्मविपाको’’ति।
फस्सो कम्मविपाको, फस्सो सुखवेदनियो दुक्खवेदनियो अदुक्खमसुखवेदनियो सुखाय वेदनाय सम्पयुत्तो दुक्खाय…पे॰… अदुक्खमसुखाय वेदनाय सम्पयुत्तो फस्सेन सम्पयुत्तो वेदनाय सम्पयुत्तो सञ्ञाय सम्पयुत्तो चेतनाय सम्पयुत्तो चित्तेन सम्पयुत्तो सारम्मणो; अत्थि तस्स आवट्टना…पे॰… पणिधीति? आमन्ता। पथवी कम्मविपाको, पथवी सुखवेदनिया दुक्खवेदनिया अदुक्खमसुखवेदनिया सुखाय वेदनाय सम्पयुत्ता दुक्खाय…पे॰… अदुक्खमसुखाय वेदनाय सम्पयुत्ता फस्सेन सम्पयुत्ता वेदनाय सम्पयुत्ता सञ्ञाय सम्पयुत्ता चेतनाय सम्पयुत्ता चित्तेन सम्पयुत्ता सारम्मणा; अत्थि ताय आवट्टना आभोगो समन्नाहारो मनसिकारो चेतना पत्थना पणिधीति? न हेवं वत्तब्बे …पे॰… पथवी कम्मविपाको, पथवी न सुखवेदनिया न दुक्खवेदनिया…पे॰… अनारम्मणा; नत्थि ताय आवट्टना…पे॰… पणिधीति? आमन्ता। फस्सो कम्मविपाको, फस्सो न सुखवेदनियो न दुक्खवेदनियो …पे॰… अनारम्मणो; नत्थि तस्स आवट्टना…पे॰… पणिधीति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
पथवी कम्मविपाकोति? आमन्ता। पथवी पग्गहनिग्गहुपगा छेदनभेदनुपगाति? आमन्ता । कम्मविपाको पग्गहनिग्गहुपगो छेदनभेदनुपगोति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
लब्भा पथवी केतुं विक्केतुं आठपेतुं ओचिनितुं विचिनितुन्ति? आमन्ता। लब्भा कम्मविपाको केतुं विक्केतुं आठपेतुं ओचिनितुं विचिनितुन्ति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
४९३. पथवी परेसं साधारणाति? आमन्ता। कम्मविपाको परेसं साधारणोति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
कम्मविपाको परेसं साधारणोति? आमन्ता। ननु वुत्तं भगवता –
‘‘असाधारणमञ्ञेसं, अचोरहरणो निधि।
कयिराथ मच्चो पुञ्ञानि, सचे सुचरितं चरे’’ति खु॰ पा॰ ८.९ खुद्दकपाठे, थोकं विसदिसं॥
अत्थेव सुत्तन्तोति? आमन्ता। तेन हि न वत्तब्बं – ‘‘कम्मविपाको परेसं साधारणो’’ति।
पथवी कम्मविपाकोति? आमन्ता। पठमं पथवी सण्ठाति, पच्छा सत्ता उप्पज्जन्तीति? आमन्ता। पठमं विपाको उप्पज्जति, पच्छा विपाकपटिलाभाय कम्मं करोन्तीति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
पथवी सब्बसत्तानं कम्मविपाकोति? आमन्ता । सब्बे सत्ता पथविं परिभुञ्जन्तीति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… सब्बे सत्ता पथविं परिभुञ्जन्तीति? आमन्ता। अत्थि केचि पथविं अपरिभुञ्जित्वा परिनिब्बायन्तीति? आमन्ता। अत्थि केचि कम्मविपाकं अखेपेत्वा परिनिब्बायन्तीति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
पथवी चक्कवत्तिसत्तस्स कम्मविपाकोति? आमन्ता। अञ्ञे सत्ता पथविं परिभुञ्जन्तीति? आमन्ता। चक्कवत्तिसत्तस्स कम्मविपाकं अञ्ञे सत्ता परिभुञ्जन्तीति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… चक्कवत्तिसत्तस्स कम्मविपाकं अञ्ञे सत्ता परिभुञ्जन्तीति? आमन्ता । चक्कवत्तिसत्तस्स फस्सं वेदनं सञ्ञं चेतनं चित्तं सद्धं वीरियं सतिं समाधिं पञ्ञं अञ्ञे सत्ता परिभुञ्जन्तीति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
४९४. न वत्तब्बं – ‘‘पथवी कम्मविपाको’’ति? आमन्ता। ननु अत्थि इस्सरियसंवत्तनियं कम्मं अधिपच्चसंवत्तनियं कम्मन्ति? आमन्ता। हञ्चि अत्थि इस्सरियसंवत्तनियं कम्मं अधिपच्चसंवत्तनियं कम्मं, तेन वत रे वत्तब्बे – ‘‘पथवी कम्मविपाको’’ति।
पथवी कम्मविपाकोतिकथा निट्ठिता।
७. सत्तमवग्गो
(७०) ८. जरामरणं विपाकोतिकथा
४९५. जरामरणं विपाकोति? आमन्ता। सुखवेदनियं दुक्खवेदनियं अदुक्खमसुखवेदनियं, सुखाय वेदनाय सम्पयुत्तं, दुक्खाय वेदनाय सम्पयुत्तं, अदुक्खमसुखाय वेदनाय सम्पयुत्तं, फस्सेन सम्पयुत्तं, वेदनाय सम्पयुत्तं, सञ्ञाय सम्पयुत्तं, चेतनाय सम्पयुत्तं, चित्तेन सम्पयुत्तं, सारम्मणं; अत्थि तस्स आवट्टना आभोगो समन्नाहारो मनसिकारो चेतना पत्थना पणिधीति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… ननु न सुखवेदनियं न दुक्खवेदनियं…पे॰… अनारम्मणं; नत्थि तस्स आवट्टना…पे॰… पणिधीति? आमन्ता। हञ्चि न सुखवेदनियं न दुक्खवेदनियं…पे॰… अनारम्मणं; नत्थि तस्स आवट्टना …पे॰… पणिधि, नो च वत रे वत्तब्बे – ‘‘जरामरणं विपाको’’ति।
फस्सो विपाको, फस्सो सुखवेदनियो दुक्खवेदनियो…पे॰… सारम्मणो; अत्थि तस्स आवट्टना…पे॰… पणिधीति? आमन्ता। जरामरणं विपाको, जरामरणं सुखवेदनियं दुक्खवेदनियं…पे॰… सारम्मणं; अत्थि तस्स आवट्टना…पे॰… पणिधीति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
जरामरणं विपाको, जरामरणं न सुखवेदनियं न दुक्खवेदनियं…पे॰… अनारम्मणं; नत्थि तस्स आवट्टना…पे॰… पणिधीति? आमन्ता। फस्सो विपाको, फस्सो न सुखवेदनियो न दुक्खवेदनियो…पे॰… अनारम्मणो; नत्थि तस्स आवट्टना…पे॰… पणिधीति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
४९६. अकुसलानं धम्मानं जरामरणं, अकुसलानं धम्मानं विपाकोति? आमन्ता। कुसलानं धम्मानं जरामरणं, कुसलानं धम्मानं विपाकोति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
कुसलानं धम्मानं जरामरणं, न वत्तब्बं – ‘‘कुसलानं धम्मानं विपाको’’ति? आमन्ता। अकुसलानं धम्मानं जरामरणं, न वत्तब्बं – ‘‘अकुसलानं धम्मानं विपाको’’ति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
कुसलानं धम्मानं जरामरणं, अकुसलानं धम्मानं विपाकोति? आमन्ता। अकुसलानं धम्मानं जरामरणं, कुसलानं धम्मानं विपाकोति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
अकुसलानं धम्मानं जरामरणं, न वत्तब्बं – ‘‘कुसलानं धम्मानं विपाको’’ति? आमन्ता। कुसलानं धम्मानं जरामरणं, न वत्तब्बं – ‘‘अकुसलानं धम्मानं विपाको’’ति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
कुसलानञ्च अकुसलानञ्च धम्मानं जरामरणं, अकुसलानं धम्मानं विपाकोति? आमन्ता। कुसलानञ्च अकुसलानञ्च धम्मानं जरामरणं, कुसलानं धम्मानं विपाकोति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
कुसलानञ्च अकुसलानञ्च धम्मानं जरामरणं, न वत्तब्बं – ‘‘कुसलानं धम्मानं विपाको’’ति? आमन्ता। कुसलानञ्च अकुसलानञ्च धम्मानं जरामरणं, न वत्तब्बं – ‘‘अकुसलानं धम्मानं विपाको’’ति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
४९७. न वत्तब्बं – ‘‘जरामरणं विपाको’’ति? आमन्ता। ननु अत्थि दुब्बण्णसंवत्तनियं कम्मं अप्पायुकसंवत्तनियं कम्मन्ति? आमन्ता। हञ्चि अत्थि दुब्बण्णसंवत्तनियं कम्मं अप्पायुकसंवत्तनियं कम्मं, तेन वत रे वत्तब्बे – ‘‘जरामरणं विपाको’’ति।
जरामरणं विपाकोतिकथा निट्ठिता।
७. सत्तमवग्गो
(७१) ९. अरियधम्मविपाककथा
४९८. नत्थि अरियधम्मविपाकोति? आमन्ता। ननु महप्फलं सामञ्ञं महप्फलं ब्रह्मञ्ञन्ति? आमन्ता। हञ्चि महप्फलं सामञ्ञं महप्फलं ब्रह्मञ्ञं, नो च वत रे वत्तब्बे – ‘‘नत्थि अरियधम्मविपाको’’ति।
नत्थि अरियधम्मविपाकोति? आमन्ता। ननु अत्थि सोतापत्तिफलन्ति? आमन्ता। हञ्चि अत्थि सोतापत्तिफलं, नो च वत रे वत्तब्बे – ‘‘नत्थि अरियधम्मविपाको’’ति। ननु अत्थि सकदागामिफलं…पे॰… अनागामिफलं…पे॰… अरहत्तफलन्ति? आमन्ता। हञ्चि अत्थि अरहत्तफलं, नो च वत रे वत्तब्बे – ‘‘नत्थि अरियधम्मविपाको’’ति।
सोतापत्तिफलं न विपाकोति? आमन्ता। दानफलं न विपाकोति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… सोतापत्तिफलं न विपाकोति? आमन्ता। सीलफलं…पे॰… भावनाफलं न विपाकोति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
सकदागामिफलं…पे॰… अनागामिफलं…पे॰… अरहत्तफलं न विपाकोति? आमन्ता। दानफलं न विपाकोति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… अरहत्तफलं न विपाकोति? आमन्ता। सीलफलं…पे॰… भावनाफलं न विपाकोति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… दानफलं विपाकोति? आमन्ता। सोतापत्तिफलं विपाकोति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
दानफलं विपाकोति? आमन्ता। सकदागामिफलं…पे॰… अनागामिफलं…पे॰… अरहत्तफलं विपाकोति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… सीलफलं…पे॰… भावनाफलं विपाकोति? आमन्ता। सोतापत्तिफलं विपाकोति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… भावनाफलं विपाकोति? आमन्ता। सकदागामिफलं…पे॰… अनागामिफलं …पे॰… अरहत्तफलं विपाकोति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
४९९. कामावचरं कुसलं सविपाकन्ति? आमन्ता। लोकुत्तरं कुसलं सविपाकन्ति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… रूपावचरं कुसलं…पे॰… अरूपावचरं कुसलं सविपाकन्ति? आमन्ता। लोकुत्तरं कुसलं सविपाकन्ति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
लोकुत्तरं कुसलं अविपाकन्ति? आमन्ता। कामावचरं कुसलं अविपाकन्ति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… लोकुत्तरं कुसलं अविपाकन्ति? आमन्ता । रूपावचरं…पे॰… अरूपावचरं कुसलं अविपाकन्ति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
५००. कामावचरं कुसलं सविपाकं आचयगामीति? आमन्ता। लोकुत्तरं कुसलं सविपाकं आचयगामीति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… रूपावचरं…पे॰… अरूपावचरं कुसलं सविपाकं आचयगामीति? आमन्ता। लोकुत्तरं कुसलं सविपाकं आचयगामीति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
लोकुत्तरं कुसलं सविपाकं अपचयगामीति? आमन्ता। कामावचरं कुसलं सविपाकं अपचयगामीति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…। लोकुत्तरं कुसलं सविपाकं अपचयगामीति? आमन्ता। रूपावचरं…पे॰… अरूपावचरं कुसलं सविपाकं अपचयगामीति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
अरियधम्मविपाककथा निट्ठिता।
७. सत्तमवग्गो
(७२) १०. विपाको विपाकधम्मधम्मोतिकथा
५०१. विपाको विपाकधम्मधम्मोति? आमन्ता। तस्स विपाको विपाकधम्मधम्मोति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… तस्स विपाको विपाकधम्मधम्मोति? आमन्ता। तस्स तस्सेव नत्थि दुक्खस्स अन्तकिरिया नत्थि वट्टुपच्छेदो नत्थि अनुपादापरिनिब्बानन्ति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
विपाको विपाकधम्मधम्मोति? आमन्ता। विपाकोति वा विपाकधम्मधम्मोति वा विपाकधम्मधम्मोति वा विपाकोति वा एसेसे एकट्ठे समे समभागे तज्जातेति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
विपाको विपाकधम्मधम्मोति? आमन्ता। विपाको च विपाकधम्मधम्मो च विपाकधम्मधम्मो च विपाको च सहगता सहजाता संसट्ठा सम्पयुत्ता एकुप्पादा एकनिरोधा एकवत्थुका एकारम्मणाति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
विपाको विपाकधम्मधम्मोति? आमन्ता। तञ्ञेव अकुसलं सो अकुसलस्स विपाको, तञ्ञेव कुसलं सो कुसलस्स विपाकोति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
विपाको विपाकधम्मधम्मोति? आमन्ता। येनेव चित्तेन पाणं हनति तेनेव चित्तेन निरये पच्चति, येनेव चित्तेन दानं देति तेनेव चित्तेन सग्गे मोदतीति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
५०२. न वत्तब्बं – ‘‘विपाको विपाकधम्मधम्मो’’ति? आमन्ता। ननु विपाका चत्तारो खन्धा अरूपिनो अञ्ञमञ्ञपच्चयाति? आमन्ता। हञ्चि विपाका चत्तारो खन्धा अरूपिनो अञ्ञमञ्ञपच्चया, तेन वत रे वत्तब्बे – ‘‘विपाको विपाकधम्मधम्मो’’ति।
विपाको विपाकधम्मधम्मोतिकथा निट्ठिता।
सत्तमवग्गो।
तस्सुद्दानं –
सङ्गहो , सम्पयुत्तो, चेतसिको धम्मो, चेतसिकं दानं, परिभोगमयं पुञ्ञं वड्ढति, इतो दिन्नेन तत्थ यापेन्ति, पथवी कम्मविपाको, जरामरणं विपाको, नत्थि अरियधम्मविपाको, विपाको विपाकधम्मधम्मोति।