७. ब्राह्मणसंयुत्तं
१. अरहन्तवग्गो
१. धनञ्जानीसुत्तं
१८७. एवं
‘‘नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स।
नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स।
नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्सा’’ति॥
एवं वुत्ते, भारद्वाजगोत्तो ब्राह्मणो धनञ्जानिं ब्राह्मणिं एतदवोच – ‘‘एवमेवं पनायं वसली यस्मिं वा तस्मिं वा तस्स मुण्डकस्स समणस्स वण्णं भासति। इदानि त्याहं, वसलि, तस्स सत्थुनो वादं आरोपेस्सामी’’ति। ‘‘न ख्वाहं तं, ब्राह्मण, पस्सामि सदेवके लोके समारके सब्रह्मके सस्समणब्राह्मणिया पजाय सदेवमनुस्साय, यो तस्स भगवतो वादं आरोपेय्य अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स। अपि च त्वं, ब्राह्मण, गच्छ, गन्त्वा विजानिस्ससी’’ति
अथ
‘‘किंसु
किस्सस्सु एकधम्मस्स, वधं रोचेसि गोतमा’’ति॥
‘‘कोधं
कोधस्स विसमूलस्स, मधुरग्गस्स ब्राह्मण।
वधं अरिया पसंसन्ति, तञ्हि छेत्वा न सोचती’’ति॥
एवं वुत्ते, भारद्वाजगोत्तो ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अभिक्कन्तं, भो गोतम, अभिक्कन्तं, भो गोतम! सेय्यथापि, भो गोतम, निक्कुज्जितं वा उक्कुज्जेय्य, पटिच्छन्नं वा विवरेय्य, मूळ्हस्स वा मग्गं आचिक्खेय्य, अन्धकारे वा तेलपज्जोतं धारेय्य – चक्खुमन्तो रूपानि दक्खन्तीति; एवमेवं भोता गोतमेन अनेकपरियायेन धम्मो पकासितो। एसाहं, भन्ते, भगवन्तं गोतमं सरणं गच्छामि धम्मञ्च भिक्खुसङ्घञ्च। लभेय्याहं भोतो गोतमस्स सन्तिके पब्बज्जं, लभेय्यं उपसम्पद’’न्ति।
अलत्थ खो भारद्वाजगोत्तो ब्राह्मणो भगवतो सन्तिके पब्बज्जं, अलत्थ उपसम्पदं। अचिरूपसम्पन्नो खो पनायस्मा भारद्वाजो एको वूपकट्ठो अप्पमत्तो
२. अक्कोससुत्तं
१८८. एकं समयं भगवा राजगहे विहरति वेळुवने कलन्दकनिवापे। अस्सोसि खो अक्कोसकभारद्वाजो ब्राह्मणो – ‘‘भारद्वाजगोत्तो किर ब्राह्मणो समणस्स गोतमस्स सन्तिके अगारस्मा अनगारियं पब्बजितो’’ति कुपितो अनत्तमनो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा
एवं
‘‘यो खो, ब्राह्मण, अक्कोसन्तं पच्चक्कोसति, रोसेन्तं पटिरोसेति, भण्डन्तं पटिभण्डति, अयं वुच्चति, ब्राह्मण, सम्भुञ्जति वीतिहरतीति। ते मयं तया नेव सम्भुञ्जाम न वीतिहराम। तवेवेतं, ब्राह्मण, होति; तवेवेतं, ब्राह्मण, होती’’ति। ‘‘भवन्तं खो गोतमं सराजिका परिसा एवं जानाति – ‘अरहं समणो गोतमो’ति। अथ च पन भवं गोतमो कुज्झती’’ति।
‘‘अक्कोधस्स कुतो कोधो, दन्तस्स समजीविनो।
सम्मदञ्ञा विमुत्तस्स, उपसन्तस्स तादिनो॥
‘‘तस्सेव तेन पापियो, यो कुद्धं पटिकुज्झति।
कुद्धं अप्पटिकुज्झन्तो, सङ्गामं जेति दुज्जयं॥
‘‘उभिन्नमत्थं चरति, अत्तनो च परस्स च।
परं सङ्कुपितं ञत्वा, यो सतो उपसम्मति॥
‘‘उभिन्नं तिकिच्छन्तानं, अत्तनो च परस्स च।
जना मञ्ञन्ति बालोति, ये धम्मस्स अकोविदा’’ति॥
एवं
अलत्थ खो अक्कोसकभारद्वाजो ब्राह्मणो भगवतो सन्तिके पब्बज्जं, अलत्थ उपसम्पदं। अचिरूपसम्पन्नो खो पनायस्मा अक्कोसकभारद्वाजो एको वूपकट्ठो अप्पमत्तो आतापी पहितत्तो विहरन्तो
३. असुरिन्दकसुत्तं
१८९. एकं समयं भगवा राजगहे विहरति वेळुवने कलन्दकनिवापे। अस्सोसि खो असुरिन्दकभारद्वाजो ब्राह्मणो – ‘‘भारद्वाजगोत्तो ब्राह्मणो किर समणस्स गोतमस्स सन्तिके अगारस्मा अनगारियं पब्बजितो’’ति कुपितो अनत्तमनो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं असब्भाहि फरुसाहि वाचाहि अक्कोसति परिभासति। एवं वुत्ते, भगवा तुण्ही अहोसि। अथ खो असुरिन्दकभारद्वाजो ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘जितोसि, समण, जितोसि, समणा’’ति।
‘‘जयं
जयञ्चेवस्स तं होति, या तितिक्खा विजानतो॥
‘‘तस्सेव तेन पापियो, यो कुद्धं पटिकुज्झति।
कुद्धं अप्पटिकुज्झन्तो, सङ्गामं जेति दुज्जयं॥
‘‘उभिन्नमत्थं चरति, अत्तनो च परस्स च।
परं सङ्कुपितं ञत्वा, यो सतो उपसम्मति॥
‘‘उभिन्नं
जना मञ्ञन्ति बालोति, ये धम्मस्स अकोविदा’’ति॥
एवं
४. बिलङ्गिकसुत्तं
१९०. एकं
‘‘यो अप्पदुट्ठस्स नरस्स दुस्सति,
सुद्धस्स पोसस्स अनङ्गणस्स।
तमेव बालं पच्चेति पापं,
सुखुमो रजो पटिवातंव खित्तो’’ति॥
एवं वुत्ते, विलङ्गिकभारद्वाजो ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अभिक्कन्तं, भो गोतम…पे॰… अब्भञ्ञासि। अञ्ञतरो च पनायस्मा भारद्वाजो अरहतं अहोसी’’ति।
५. अहिंसकसुत्तं
१९१. सावत्थिनिदानं। अथ खो अहिंसकभारद्वाजो ब्राह्मणो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवता सद्धिं सम्मोदि। सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं
‘‘यथा
यो च कायेन वाचाय, मनसा च न हिंसति।
स वे अहिंसको होति, यो परं न विहिंसती’’ति॥
एवं वुत्ते, अहिंसकभारद्वाजो ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अभिक्कन्तं, भो गोतम…पे॰… अब्भञ्ञासि। अञ्ञतरो च पनायस्मा अहिंसकभारद्वाजो अरहतं अहोसी’’ति।
६. जटासुत्तं
१९२. सावत्थिनिदानं
‘‘अन्तोजटा बहिजटा, जटाय जटिता पजा।
तं तं गोतम पुच्छामि, को इमं विजटये जट’’न्ति॥
‘‘सीले पतिट्ठाय नरो सपञ्ञो, चित्तं पञ्ञञ्च भावयं।
आतापी निपको भिक्खु, सो इमं विजटये जटं॥
‘‘येसं रागो च दोसो च, अविज्जा च विराजिता।
खीणासवा अरहन्तो, तेसं विजटिता जटा॥
‘‘यत्थ नामञ्च रूपञ्च, असेसं उपरुज्झति।
पटिघं रूपसञ्ञा च, एत्थेसा छिज्जते जटा’’ति॥
एवं
७. सुद्धिकसुत्तं
१९३. सावत्थिनिदानं
‘‘न ब्राह्मणो
विज्जाचरणसम्पन्नो, सो सुज्झति न अञ्ञा इतरा पजा’’ति॥
‘‘बहुम्पि पलपं जप्पं, न जच्चा होति ब्राह्मणो।
अन्तोकसम्बु सङ्किलिट्ठो, कुहनं उपनिस्सितो॥
‘‘खत्तियो
आरद्धवीरियो पहितत्तो, निच्चं दळ्हपरक्कमो।
पप्पोति परमं सुद्धिं, एवं जानाहि ब्राह्मणा’’ति॥
एवं वुत्ते, सुद्धिकभारद्वाजो ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अभिक्कन्तं, भो गोतम…पे॰… अञ्ञतरो च पनायस्मा भारद्वाजो अरहतं अहोसी’’ति।
८. अग्गिकसुत्तं
१९४. एकं
अथ खो भगवा पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय राजगहं पिण्डाय पाविसि। राजगहे सपदानं पिण्डाय चरमानो येन अग्गिकभारद्वाजस्स ब्राह्मणस्स निवेसनं तेनुपसङ्कमि
‘‘तीहि विज्जाहि सम्पन्नो, जातिमा सुतवा बहू।
विज्जाचरणसम्पन्नो, सोमं भुञ्जेय्य पायस’’न्ति॥
‘‘बहुम्पि पलपं जप्पं, न जच्चा होति ब्राह्मणो।
अन्तोकसम्बु संकिलिट्ठो, कुहनापरिवारितो॥
‘‘पुब्बेनिवासं
अथो जातिक्खयं पत्तो, अभिञ्ञावोसितो मुनि॥
‘‘एताहि तीहि विज्जाहि, तेविज्जो होति ब्राह्मणो।
विज्जाचरणसम्पन्नो, सोमं भुञ्जेय्य पायस’’न्ति॥
‘‘भुञ्जतु भवं गोतमो। ब्राह्मणो भव’’न्ति।
‘‘गाथाभिगीतं
सम्पस्सतं ब्राह्मण नेस धम्मो।
गाथाभिगीतं पनुदन्ति बुद्धा,
धम्मे सति ब्राह्मण वुत्तिरेसा॥
‘‘अञ्ञेन च केवलिनं महेसिं,
खीणासवं कुक्कुच्चवूपसन्तं।
अन्नेन पानेन उपट्ठहस्सु,
खेत्तञ्हि तं पुञ्ञपेक्खस्स होती’’ति॥
एवं
९. सुन्दरिकसुत्तं
१९५. एकं समयं भगवा कोसलेसु विहरति सुन्दरिकाय नदिया तीरे। तेन खो पन समयेन सुन्दरिकभारद्वाजो ब्राह्मणो सुन्दरिकाय नदिया तीरे अग्गिं जुहति, अग्गिहुत्तं परिचरति। अथ खो सुन्दरिकभारद्वाजो ब्राह्मणो अग्गिं जुहित्वा अग्गिहुत्तं परिचरित्वा उट्ठायासना समन्ता चतुद्दिसा अनुविलोकेसि – ‘‘को नु खो इमं हब्यसेसं भुञ्जेय्या’’ति? अद्दसा खो सुन्दरिकभारद्वाजो ब्राह्मणो भगवन्तं अञ्ञतरस्मिं रुक्खमूले ससीसं पारुतं निसिन्नं। दिस्वान वामेन हत्थेन
अथ खो सुन्दरिकभारद्वाजो ब्राह्मणो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं एतदवोच – ‘किंजच्चो भव’न्ति?
‘‘मा
कट्ठा हवे जायति जातवेदो।
नीचाकुलीनोपि मुनि धितिमा,
आजानीयो होति हिरीनिसेधो॥
‘‘सच्चेन दन्तो दमसा उपेतो,
वेदन्तगू वुसितब्रह्मचरियो।
यञ्ञोपनीतो
कालेन सो जुहति दक्खिणेय्ये’’ति॥
‘‘अद्धा सुयिट्ठं सुहुतं मम यिदं,
यं तादिसं वेदगुमद्दसामि।
तुम्हादिसानञ्हि
अञ्ञो जनो भुञ्जति हब्यसेस’’न्ति॥
‘‘भुञ्जतु भवं गोतमो। ब्राह्मणो भव’’न्ति।
‘‘गाथाभिगीतं मे अभोजनेय्यं,
सम्पस्सतं ब्राह्मण नेस धम्मो।
गाथाभिगीतं पनुदन्ति बुद्धा,
धम्मे सति ब्राह्मण वुत्तिरेसा॥
‘‘अञ्ञेन च केवलिनं महेसिं,
खीणासवं कुक्कुच्चवूपसन्तं।
अन्नेन पानेन उपट्ठहस्सु,
खेत्तञ्हि तं पुञ्ञपेक्खस्स होती’’ति॥
‘‘अथ कस्स चाहं, भो गोतम, इमं हब्यसेसं दम्मी’’ति? ‘‘न ख्वाहं, ब्राह्मण, पस्सामि सदेवके लोके समारके सब्रह्मके सस्समणब्राह्मणिया पजाय सदेवमनुस्साय यस्सेसो हब्यसेसो भुत्तो सम्मा परिणामं गच्छेय्य
अथ खो सुन्दरिकभारद्वाजो ब्राह्मणो तं हब्यसेसं अप्पाणके उदके ओपिलापेसि। अथ खो सो हब्यसेसो उदके पक्खित्तो चिच्चिटायति
अथ खो सुन्दरिकभारद्वाजो ब्राह्मणो संविग्गो लोमहट्ठजातो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा एकमन्तं अट्ठासि। एकमन्तं ठितं खो सुन्दरिकभारद्वाजं ब्राह्मणं भगवा गाथाहि अज्झभासि –
‘‘मा ब्राह्मण दारु समादहानो,
सुद्धिं अमञ्ञि बहिद्धा हि एतं।
न हि तेन सुद्धिं कुसला वदन्ति,
यो बाहिरेन परिसुद्धिमिच्छे॥
‘‘हित्वा अहं ब्राह्मण दारुदाहं
अज्झत्तमेवुज्जलयामि
निच्चग्गिनी निच्चसमाहितत्तो,
अरहं अहं ब्रह्मचरियं चरामि॥
‘‘मानो हि ते ब्राह्मण खारिभारो,
कोधो धुमो भस्मनि मोसवज्जं।
जिव्हा सुजा हदयं जोतिठानं,
अत्ता सुदन्तो पुरिसस्स जोति॥
‘‘धम्मो
अनाविलो सब्भि सतं पसत्थो।
यत्थ हवे वेदगुनो सिनाता,
अनल्लगत्ताव
‘‘सच्चं धम्मो संयमो ब्रह्मचरियं,
मज्झे सिता ब्राह्मण ब्रह्मपत्ति।
स
तमहं नरं धम्मसारीति ब्रूमी’’ति॥
एवं
१०. बहुधीतरसुत्तं
१९६. एकं समयं भगवा कोसलेसु विहरति अञ्ञतरस्मिं वनसण्डे। तेन खो पन समयेन अञ्ञतरस्स भारद्वाजगोत्तस्स ब्राह्मणस्स चतुद्दस बलीबद्दा नट्ठा होन्ति। अथ खो भारद्वाजगोत्तो ब्राह्मणो ते बलीबद्दे गवेसन्तो येन सो वनसण्डो तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा अद्दस भगवन्तं तस्मिं वनसण्डे निसिन्नं पल्लङ्कं आभुजित्वा उजुं कायं पणिधाय परिमुखं सतिं उपट्ठपेत्वा। दिस्वान येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवतो सन्तिके इमा गाथायो अभासि –
‘‘न
अज्जसट्ठिं न दिस्सन्ति, तेनायं समणो सुखी॥
‘‘न हि नूनिमस्स समणस्स, तिलाखेत्तस्मि पापका।
एकपण्णा दुपण्णा
‘‘न हि नूनिमस्स समणस्स, तुच्छकोट्ठस्मि मूसिका।
उस्सोळ्हिकाय नच्चन्ति, तेनायं समणो सुखी॥
‘‘न हि नूनिमस्स समणस्स, सन्थारो सत्तमासिको।
उप्पाटकेहि सञ्छन्नो, तेनायं समणो सुखी॥
‘‘न
एकपुत्ता दुपुत्ता
‘‘न हि नूनिमस्स समणस्स, पिङ्गला तिलकाहता।
सोत्तं पादेन बोधेति, तेनायं समणो सुखी॥
‘‘न हि नूनिमस्स समणस्स, पच्चूसम्हि इणायिका।
देथ देथाति चोदेन्ति, तेनायं समणो सुखी’’ति॥
‘‘न
अज्जसट्ठिं न दिस्सन्ति, तेनाहं ब्राह्मणा सुखी॥
‘‘न
एकपण्णा दुपण्णा च, तेनाहं ब्राह्मणा सुखी॥
‘‘न हि मय्हं ब्राह्मण, तुच्छकोट्ठस्मि मूसिका।
उस्सोळ्हिकाय नच्चन्ति, तेनाहं ब्राह्मणा सुखी॥
‘‘न
उप्पाटकेहि सञ्छन्नो, तेनाहं ब्राह्मणा सुखी॥
‘‘न हि मय्हं ब्राह्मण, विधवा सत्त धीतरो।
एकपुत्ता दुपुत्ता च, तेनाहं ब्राह्मणा सुखी॥
‘‘न हि मय्हं ब्राह्मण, पिङ्गला तिलकाहता।
सोत्तं पादेन बोधेति, तेनाहं ब्राह्मणा सुखी॥
‘‘न
देथ देथाति चोदेन्ति, तेनाहं ब्राह्मणा सुखी’’ति॥
एवं वुत्ते, भारद्वाजगोत्तो ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अभिक्कन्तं, भो गोतम, अभिक्कन्तं, भो गोतम! सेय्यथापि, भो गोतम, निक्कुज्जितं वा उक्कुज्जेय्य, पटिच्छन्नं वा विवरेय्य, मूळ्हस्स वा मग्गं आचिक्खेय्य, अन्धकारे वा तेलपज्जोतं धारेय्य – चक्खुमन्तो रूपानि दक्खन्तीति; एवमेव भोता गोतमेन अनेकपरियायेन धम्मो पकासितो। एसाहं भवन्तं गोतमं सरणं गच्छामि धम्मञ्च भिक्खुसङ्घञ्च। लभेय्याहं भोतो गोतमस्स सन्तिके पब्बज्जं, लभेय्यं उपसम्पद’’न्ति।
अलत्थ खो भारद्वाजगोत्तो ब्राह्मणो भगवतो सन्तिके पब्बज्जं, अलत्थ उपसम्पदं। अचिरूपसम्पन्नो पनायस्मा भारद्वाजो एको वूपकट्ठो अप्पमत्तो आतापी पहितत्तो विहरन्तो नचिरस्सेव – यस्सत्थाय कुलपुत्ता सम्मदेव अगारस्मा अनगारियं पब्बजन्ति, तदनुत्तरं – ब्रह्मचरियपरियोसानं
अरहन्तवग्गो पठमो।
तस्सुद्दानं –
धनञ्जानी च अक्कोसं, असुरिन्दं बिलङ्गिकं।
अहिंसकं जटा चेव, सुद्धिकञ्चेव अग्गिका।
सुन्दरिकं बहुधीतरेन च ते दसाति॥
२. उपासकवग्गो
१. कसिभारद्वाजसुत्तं
१९७. एवं
तेन खो पन समयेन कसिभारद्वाजस्स ब्राह्मणस्स परिवेसना वत्तति। अथ खो भगवा येन परिवेसना तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा एकमन्तं अट्ठासि। अद्दसा खो कसिभारद्वाजो ब्राह्मणो भगवन्तं पिण्डाय ठितं। दिस्वा भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अहं खो, समण, कसामि च वपामि च, कसित्वा च वपित्वा च भुञ्जामि। त्वम्पि, समण, कसस्सु च वपस्सु च, कसित्वा च वपित्वा च भुञ्जस्सू’’ति। ‘‘अहम्पि खो, ब्राह्मण, कसामि च वपामि च, कसित्वा च वपित्वा च भुञ्जामी’’ति। न खो मयं पस्साम भोतो गोतमस्स युगं वा नङ्गलं वा फालं वा पाचनं वा बलीबद्दे वा, अथ च पन
‘‘कस्सको पटिजानासि, न च पस्सामि ते कसिं।
कस्सको पुच्छितो ब्रूहि, कथं जानेमु तं कसि’’न्ति॥
‘‘सद्धा बीजं तपो वुट्ठि, पञ्ञा मे युगनङ्गलं।
हिरी ईसा मनो योत्तं, सति मे फालपाचनं॥
‘‘कायगुत्तो
सच्चं करोमि निद्दानं, सोरच्चं मे पमोचनं॥
‘‘वीरियं
गच्छति अनिवत्तन्तं, यत्थ गन्त्वा न सोचति॥
‘‘एवमेसा कसी कट्ठा, सा होति अमतप्फला।
एतं कसिं कसित्वान, सब्बदुक्खा पमुच्चती’’ति॥
‘‘भुञ्जतु भवं गोतमो। कस्सको भवं। यञ्हि भवं गोतमो अमतप्फलम्पि कसिं कसती’’ति
‘‘गाथाभिगीतं मे अभोजनेय्यं,
सम्पस्सतं ब्राह्मण नेस धम्मो।
गाथाभिगीतं पनुदन्ति बुद्धा,
धम्मे सति ब्राह्मण वुत्तिरेसा॥
‘‘अञ्ञेन
खीणासवं कुक्कुच्चवूपसन्तं।
अन्नेन पानेन उपट्ठहस्सु,
खेत्तञ्हि तं पुञ्ञपेक्खस्स होती’’ति॥
एवं वुत्ते, कसिभारद्वाजो ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अभिक्कन्तं, भो गोतम…पे॰… अज्जतग्गे पाणुपेतं सरणं गत’’न्ति।
२. उदयसुत्तं
१९८. सावत्थिनिदानं। अथ खो भगवा पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय येन
‘‘पुनप्पुनञ्चेव
पुनप्पुनं खेत्तं कसन्ति कस्सका, पुनप्पुनं धञ्ञमुपेति रट्ठं॥
‘‘पुनप्पुनं याचका याचयन्ति, पुनप्पुनं दानपती ददन्ति।
पुनप्पुनं दानपती ददित्वा, पुनप्पुनं सग्गमुपेन्ति ठानं॥
‘‘पुनप्पुनं खीरनिका दुहन्ति, पुनप्पुनं वच्छो उपेति मातरं।
पुनप्पुनं किलमति फन्दति च, पुनप्पुनं गब्भमुपेति मन्दो॥
‘‘पुनप्पुनं जायति मीयति च, पुनप्पुनं सिवथिकं
मग्गञ्च लद्धा अपुनब्भवाय, न पुनप्पुनं जायति भूरिपञ्ञो’’ति
एवं वुत्ते, उदयो ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अभिक्कन्तं, भो गोतम…पे॰… उपासकं मं भवं गोतमो धारेतु अज्जतग्गे पाणुपेतं सरणं गत’’न्ति।
३. देवहितसुत्तं
१९९. सावत्थिनिदानं
‘‘तुण्हीभूतो
किं पत्थयानो किं एसं, किं नु याचितुमागतो’’ति॥
‘‘अरहं सुगतो लोके, वातेहाबाधिको मुनि।
सचे उण्होदकं अत्थि, मुनिनो देहि ब्राह्मण॥
‘‘पूजितो पूजनेय्यानं, सक्करेय्यान सक्कतो।
अपचितो अपचेय्यानं
अथ खो देवहितो ब्राह्मणो उण्होदकस्स काजं पुरिसेन गाहापेत्वा फाणितस्स च पुटं आयस्मतो उपवाणस्स पादासि। अथ खो आयस्मा उपवाणो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं
अथ खो देवहितो ब्राह्मणो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवता सद्धिं सम्मोदि। सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नो खो देवहितो ब्राह्मणो भगवन्तं गाथाय अज्झभासि –
‘‘कत्थ दज्जा देय्यधम्मं, कत्थ दिन्नं महप्फलं।
कथञ्हि यजमानस्स, कथं इज्झति दक्खिणा’’ति॥
‘‘पुब्बेनिवासं यो वेदी, सग्गापायञ्च पस्सति।
अथो जातिक्खयं पत्तो, अभिञ्ञावोसितो मुनि॥
‘‘एत्थ
एवञ्हि यजमानस्स, एवं इज्झति दक्खिणा’’ति॥
एवं वुत्ते, देवहितो ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अभिक्कन्तं भो गोतम…पे॰… उपासकं मं भवं गोतमो धारेतु अज्जतग्गे पाणुपेतं सरणं गत’’न्ति।
४. महासालसुत्तं
२००. सावत्थिनिदानं
‘‘येहि जातेहि नन्दिस्सं, येसञ्च भवमिच्छिसं।
ते मं दारेहि संपुच्छ, साव वारेन्ति सूकरं॥
‘‘असन्ता किर मं जम्मा, तात ताताति भासरे।
रक्खसा पुत्तरूपेन, ते जहन्ति वयोगतं॥
‘‘अस्सोव जिण्णो निब्भोगो, खादना अपनीयति।
बालकानं पिता थेरो, परागारेसु भिक्खति॥
‘‘दण्डोव किर मे सेय्यो, यञ्चे पुत्ता अनस्सवा।
चण्डम्पि गोणं वारेति, अथो चण्डम्पि कुक्कुरं॥
‘‘अन्धकारे
दण्डस्स आनुभावेन, खलित्वा पतितिट्ठती’’ति॥
अथ खो सो ब्राह्मणमहासालो भगवतो सन्तिके इमा गाथायो परियापुणित्वा सभायं महाजनकाये सन्निपतिते पुत्तेसु च सन्निसिन्नेसु अभासि –
‘‘येहि जातेहि नन्दिस्सं, येसञ्च भवमिच्छिसं।
ते
‘‘असन्ता किर मं जम्मा, तात ताताति भासरे।
रक्खसा पुत्तरूपेन, ते जहन्ति वयोगतं॥
‘‘अस्सोव
बालकानं पिता थेरो, परागारेसु भिक्खति॥
‘‘दण्डोव किर मे सेय्यो, यञ्चे पुत्ता अनस्सवा।
चण्डम्पि गोणं वारेति, अथो चण्डम्पि कुक्कुरं॥
‘‘अन्धकारे पुरे होति, गम्भीरे गाधमेधति।
दण्डस्स आनुभावेन, खलित्वा पतितिट्ठती’’ति॥
अथ
५. मानत्थद्धसुत्तं
२०१. सावत्थिनिदानं
‘‘न मानं ब्राह्मण साधु, अत्थिकस्सीध ब्राह्मण।
येन अत्थेन आगच्छि, तमेवमनुब्रूहये’’ति॥
अथ खो मानत्थद्धो ब्राह्मणो – ‘‘चित्तं मे समणो गोतमो जानाती’’ति तत्थेव भगवतो पादेसु सिरसा निपतित्वा भगवतो पादानि
‘‘केसु न मानं कयिराथ, केसु चस्स सगारवो।
क्यस्स अपचिता अस्सु, क्यस्सु साधु सुपूजिता’’ति॥
‘‘मातरि पितरि चापि, अथो जेट्ठम्हि भातरि।
आचरिये चतुत्थम्हि,
तेसु न मानं कयिराथ।
तेसु अस्स सगारवो,
त्यस्स अपचिता अस्सु।
त्यस्सु साधु सुपूजिता॥
‘‘अरहन्ते सीतीभूते, कतकिच्चे अनासवे।
निहच्च मानं अथद्धो, ते नमस्से अनुत्तरे’’ति॥
एवं
६. पच्चनीकसुत्तं
२०२. सावत्थिनिदानं
‘‘न
उपक्किलिट्ठचित्तेन, सारम्भबहुलेन च॥
‘‘यो च विनेय्य सारम्भं, अप्पसादञ्च चेतसो।
आघातं पटिनिस्सज्ज, स वे
एवं वुत्ते, पच्चनीकसातो ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अभिक्कन्तं, भो गोतम, अभिक्कन्तं, भो गोतम…पे॰… उपासकं मं भवं गोतमो धारेतु अज्जतग्गे पाणुपेतं सरणं गत’’न्ति।
७. नवकम्मिकसुत्तं
२०३. एकं समयं भगवा कोसलेसु विहरति अञ्ञतरस्मिं वनसण्डे
‘‘के नु कम्मन्ता करीयन्ति, भिक्खु सालवने तव।
यदेकको अरञ्ञस्मिं, रतिं विन्दति गोतमो’’ति॥
‘‘न मे वनस्मिं करणीयमत्थि,
उच्छिन्नमूलं मे वनं विसूकं।
स्वाहं वने निब्बनथो विसल्लो,
एको रमे अरतिं विप्पहाया’’ति॥
एवं
८. कट्ठहारसुत्तं
२०४. एकं समयं भगवा कोसलेसु विहरति अञ्ञतरस्मिं वनसण्डे। तेन खो पन समयेन अञ्ञतरस्स भारद्वाजगोत्तस्स ब्राह्मणस्स
‘‘गम्भीररूपे बहुभेरवे वने,
सुञ्ञं अरञ्ञं विजनं विगाहिय।
अनिञ्जमानेन
सुचारुरूपं वत भिक्खु झायसि॥
‘‘न
एको अरञ्ञे वनवस्सितो मुनि।
अच्छेररूपं पटिभाति मं इदं,
यदेकको पीतिमनो वने वसे॥
‘‘मञ्ञामहं
आकङ्खमानो तिदिवं अनुत्तरं।
कस्मा
तपो इध कुब्बसि ब्रह्मपत्तिया’’ति॥
‘‘या काचि कङ्खा अभिनन्दना वा,
अनेकधातूसु पुथू सदासिता।
अञ्ञाणमूलप्पभवा पजप्पिता,
सब्बा मया ब्यन्तिकता समूलिका॥
‘‘स्वाहं अकङ्खो असितो अनूपयो,
सब्बेसु धम्मेसु विसुद्धदस्सनो।
पप्पुय्य सम्बोधिमनुत्तरं सिवं,
झायामहं ब्रह्म रहो विसारदो’’ति॥
एवं वुत्ते, भारद्वाजगोत्तो ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अभिक्कन्तं, भो गोतम अभिक्कन्तं, भो गोतम…पे॰… अज्जतग्गे पाणुपेतं सरणं गत’’न्ति।
९. मातुपोसकसुत्तं
२०५. सावत्थिनिदानं। अथ खो मातुपोसको ब्राह्मणो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवता सद्धिं सम्मोदि। सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नो खो मातुपोसको ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अहञ्हि, भो
‘‘यो
ताय नं पारिचरियाय, मातापितूसु पण्डिता।
इधेव नं पसंसन्ति, पेच्च सग्गे पमोदती’’ति॥
एवं वुत्ते, मातुपोसको ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अभिक्कन्तं भो गोतम, अभिक्कन्तं, भो गोतम…पे॰… उपासकं मं भवं गोतमो धारेतु अज्जतग्गे पाणुपेतं सरणं गत’’न्ति।
१०. भिक्खकसुत्तं
२०६. सावत्थिनिदानं। अथ खो भिक्खको ब्राह्मणो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवता सद्धिं सम्मोदि। सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नो खो भिक्खको ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अहम्पि खो, भो गोतम, भिक्खको, भवम्पि भिक्खको, इध नो किं नानाकरण’’न्ति?
‘‘न तेन भिक्खको होति, यावता भिक्खते परे।
विस्सं धम्मं समादाय, भिक्खु होति न तावता॥
‘‘योध
सङ्खाय लोके चरति, स वे भिक्खूति वुच्चती’’ति॥
एवं वुत्ते, भिक्खको ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अभिक्कन्तं, भो गोतम, अभिक्कन्तं, भो गोतम…पे॰… उपासकं मं भवं गोतमो धारेतु अज्जतग्गे पाणुपेतं सरणं गत’’न्ति।
११. सङ्गारवसुत्तं
२०७. सावत्थिनिदानं। तेन खो पन समयेन सङ्गारवो नाम ब्राह्मणो सावत्थियं पटिवसति उदकसुद्धिको, उदकेन परिसुद्धिं पच्चेति, सायं पातं उदकोरोहनानुयोगमनुयुत्तो विहरति। अथ खो आयस्मा आनन्दो पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय सावत्थिं पिण्डाय
अथ खो भगवा पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय येन सङ्गारवस्स ब्राह्मणस्स निवेसनं तेनुपसङ्कमि
‘‘धम्मो रहदो ब्राह्मण सीलतित्थो,
अनाविलो सब्भि सतं पसत्थो।
यत्थ हवे वेदगुनो सिनाता,
अनल्लगत्ताव
एवं वुत्ते, सङ्गारवो ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अभिक्कन्तं, भो गोतम, अभिक्कन्तं, भो गोतम…पे॰… उपासकं मं भवं गोतमो धारेतु अज्जतग्गे पाणुपेतं सरणं गत’’न्ति।
१२. खोमदुस्ससुत्तं
२०८. एवं
‘‘नेसा सभा यत्थ न सन्ति सन्तो,
सन्तो न ते ये न वदन्ति धम्मं।
रागञ्च दोसञ्च पहाय मोहं,
धम्मं वदन्ता च भवन्ति सन्तो’’ति॥
एवं वुत्ते, खोमदुस्सका ब्राह्मणगहपतिका भगवन्तं एतदवोचुं – ‘‘अभिक्कन्तं, भो गोतम, अभिक्कन्तं, भो गोतम; सेय्यथापि, भो गोतम, निक्कुज्जितं वा उक्कुज्जेय्य, पटिच्छन्नं वा विवरेय्य, मूळ्हस्स वा मग्गं आचिक्खेय्य, अन्धकारे वा तेलपज्जोतं धारेय्य – चक्खुमन्तो रूपानि दक्खन्तीति, एवमेवं भोता गोतमेन अनेकपरियायेन
उपासकवग्गो दुतियो।
तस्सुद्दानं –
कसि उदयो देवहितो, अञ्ञतरमहासालं।
मानथद्धं पच्चनीकं, नवकम्मिककट्ठहारं।
मातुपोसकं भिक्खको, सङ्गारवो च खोमदुस्सेन द्वादसाति॥
ब्राह्मणसंयुत्तं समत्तं।