९. ओपम्मसंयुत्तं
१. कूटसुत्तं
२२३. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे। तत्र खो भगवा भिक्खू आमन्तेसि – ‘‘भिक्खवो’’ति। ‘‘भदन्ते’’ति ते भिक्खू भगवतो पच्चस्सोसुं। भगवा एतदवोच – ‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, कूटागारस्स या काचि गोपानसियो सब्बा ता कूटङ्गमा कूटसमोसरणा कूटसमुग्घाता सब्बा ता समुग्घातं गच्छन्ति; एवमेव खो, भिक्खवे, ये केचि अकुसला धम्मा सब्बे ते अविज्जामूलका अविज्जासमोसरणा अविज्जासमुग्घाता, सब्बे ते समुग्घातं गच्छन्ति। तस्मातिह, भिक्खवे, एवं सिक्खितब्बं – ‘अप्पमत्ता विहरिस्सामा’ति। एवञ्हि वो, भिक्खवे, सिक्खितब्ब’’न्ति। पठमं।
२. नखसिखसुत्तं
२२४. सावत्थियं विहरति। अथ खो भगवा परित्तं नखसिखायं पंसुं आरोपेत्वा भिक्खू आमन्तेसि – ‘‘तं किं मञ्ञथ भिक्खवे, कतमं नु खो बहुतरं, यो वायं यो चायं (बहूसु) मया परित्तो नखसिखायं पंसु आरोपितो अयं वा या चायं (स्या॰ क॰) महापथवी’’ति? ‘‘एतदेव, भन्ते, बहुतरं यदिदं महापथवी। अप्पमत्तकोयं भगवता परित्तो नखसिखायं पंसु आरोपितो। सङ्खम्पि न उपेति उपनिधिम्पि न उपेति कलभागम्पि न उपेति महापथविं उपनिधाय भगवता परित्तो नखसिखायं पंसु आरोपितो’’ति। ‘‘एवमेव खो, भिक्खवे, अप्पका ते सत्ता ये मनुस्सेसु पच्चाजायन्ति; अथ खो एतेयेव बहुतरा सत्ता ये अञ्ञत्र मनुस्सेहि पच्चाजायन्ति। तस्मातिह, भिक्खवे, एवं सिक्खितब्बं – ‘अप्पमत्ता विहरिस्सामा’ति। एवञ्हि वो, भिक्खवे, सिक्खितब्ब’’न्ति। दुतियं।
३. कुलसुत्तं
२२५. सावत्थियं विहरति…पे॰… ‘‘सेय्यथापि , भिक्खवे, यानि कानिचि कुलानि बहुत्थिकानि अप्पपुरिसानि तानि सुप्पधंसियानि होन्ति चोरेहि कुम्भत्थेनकेहि ; एवमेव खो, भिक्खवे, यस्स कस्सचि भिक्खुनो मेत्ताचेतोविमुत्ति अभाविता अबहुलीकता सो सुप्पधंसियो होति अमनुस्सेहि। सेय्यथापि, भिक्खवे, यानि कानिचि कुलानि अप्पित्थिकानि बहुपुरिसानि तानि दुप्पधंसियानि होन्ति चोरेहि कुम्भत्थेनकेहि, एवमेव खो, भिक्खवे, यस्स कस्सचि भिक्खुनो मेत्ताचेतोविमुत्ति भाविता बहुलीकता सो दुप्पधंसियो होति अमनुस्सेहि। तस्मातिह, भिक्खवे, एवं सिक्खितब्बं – ‘मेत्ता नो चेतोविमुत्ति भाविता भविस्सति बहुलीकता यानीकता वत्थुकता अनुट्ठिता परिचिता सुसमारद्धा’ति। एवञ्हि वो, भिक्खवे, सिक्खितब्ब’’न्ति। ततियं।
४. ओक्खासुत्तं
२२६. सावत्थियं विहरति…पे॰… ‘‘यो, भिक्खवे, पुब्बण्हसमयं ओक्खासतं दानं ददेय्य, यो मज्झन्हिकसमयं ओक्खासतं दानं ददेय्य, यो सायन्हसमयं ओक्खासतं दानं ददेय्य, यो वा पुब्बण्हसमयं अन्तमसो गद्दुहनमत्तम्पि मेत्तचित्तं भावेय्य, यो वा मज्झन्हिकसमयं अन्तमसो गद्दुहनमत्तम्पि मेत्तचित्तं भावेय्य, यो वा सायन्हसमयं अन्तमसो गद्दुहनमत्तम्पि मेत्तचित्तं भावेय्य, इदं ततो महप्फलतरं। तस्मातिह, भिक्खवे, एवं सिक्खितब्बं – ‘मेत्ता नो चेतोविमुत्ति भाविता भविस्सति बहुलीकता यानीकता वत्थुकता अनुट्ठिता परिचिता सुसमारद्धा’ति। एवञ्हि वो, भिक्खवे, सिक्खितब्ब’’न्ति। चतुत्थं।
५. सत्तिसुत्तं
२२७. सावत्थियं विहरति…पे॰… ‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, सत्ति तिण्हफला। अथ पुरिसो आगच्छेय्य – ‘अहं इमं सत्तिं तिण्हफलं पाणिना वा मुट्ठिना वा पटिलेणिस्सामि पटिकोट्टिस्सामि पटिवट्टेस्सामी’ति। तं किं मञ्ञथ, भिक्खवे, भब्बो नु खो सो पुरिसो अमुं सत्तिं तिण्हफलं पाणिना वा मुट्ठिना वा पटिलेणेतुं पटिकोट्टेतुं पटिवट्टेतु’’न्ति? ‘‘नो हेतं , भन्ते’’। ‘‘तं किस्स हेतु’’? ‘‘असु हि, भन्ते, सत्ति तिण्हफला न सुकरा पाणिना वा मुट्ठिना वा पटिलेणेतुं पटिकोट्टेतुं पटिवट्टेतुं। यावदेव च पन सो पुरिसो किलमथस्स विघातस्स भागी अस्सा’’ति।
‘‘एवमेव खो, भिक्खवे, यस्स कस्सचि भिक्खुनो मेत्ताचेतोविमुत्ति भाविता बहुलीकता यानीकता वत्थुकता अनुट्ठिता परिचिता सुसमारद्धा, तस्स चे अमनुस्सो चित्तं खिपितब्बं मञ्ञेय्य; अथ खो स्वेव अमनुस्सो किलमथस्स विघातस्स भागी अस्स। तस्मातिह, भिक्खवे, एवं सिक्खितब्बं – ‘मेत्ता नो चेतोविमुत्ति भाविता भविस्सति बहुलीकता यानीकता वत्थुकता अनुट्ठिता परिचिता सुसमारद्धा’ति। एवञ्हि वो, भिक्खवे, सिक्खितब्ब’’न्ति। पञ्चमं।
६. धनुग्गहसुत्तं
२२८. सावत्थियं विहरति…पे॰… ‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, चत्तारो दळ्हधम्मा धनुग्गहा सुसिक्खिता कतहत्था कतूपासना चतुद्दिसा ठिता अस्सु। अथ पुरिसो आगच्छेय्य – ‘अहं इमेसं चतुन्नं दळ्हधम्मानं धनुग्गहानं सुसिक्खितानं कतहत्थानं कतूपासनानं चतुद्दिसा कण्डे खित्ते अप्पतिट्ठिते पथवियं गहेत्वा आहरिस्सामी’ति। तं किं मञ्ञथ, भिक्खवे, ‘जवनो पुरिसो परमेन जवेन समन्नागतो’ति अलं वचनाया’’ति?
‘‘एकस्स चेपि, भन्ते, दळ्हधम्मस्स धनुग्गहस्स सुसिक्खितस्स कतहत्थस्स कतूपासनस्स कण्डं खित्तं अप्पतिट्ठितं पथवियं गहेत्वा आहरेय्य – ‘जवनो पुरिसो परमेन जवेन समन्नागतो’ति अलं वचनाय, को पन वादो चतुन्नं दळ्हधम्मानं धनुग्गहानं सुसिक्खितानं कतहत्थानं कतूपासनान’’न्ति?
‘‘यथा च, भिक्खवे, तस्स पुरिसस्स जवो, यथा च चन्दिमसूरियानं जवो, ततो सीघतरो। यथा च, भिक्खवे, तस्स पुरिसस्स जवो यथा च चन्दिमसूरियानं जवो यथा च या देवता चन्दिमसूरियानं पुरतो धावन्ति तासं देवतानं जवो, ( ) (ततो सीघतरो। यथा च भिक्खवे तस्स पुरिसस्स जवो, यथा च चन्दिमसुरियानं जवो, यथा च या देवता चन्दिमसुरियानं पुरतो धावन्ति, तासं देवतानं जवो,) (सी॰ स्या॰ कं॰) ततो सीघतरं आयुसङ्खारा खियन्ति। तस्मातिह , भिक्खवे, एवं सिक्खितब्बं – ‘अप्पमत्ता विहरिस्सामा’ति। एवञ्हि वो, भिक्खवे, सिक्खितब्ब’’न्ति। छट्ठं।
७. आणिसुत्तं
२२९. सावत्थियं विहरति…पे॰… ‘‘भूतपुब्बं, भिक्खवे, दसारहानं आनको आणको (सी॰) नाम मुदिङ्गो अहोसि। तस्स दसारहा आनके घटिते अञ्ञं आणिं ओदहिंसु। अहु खो सो, भिक्खवे, समयो यं आनकस्स मुदिङ्गस्स पोराणं पोक्खरफलकं अन्तरधायि। आणिसङ्घाटोव अवसिस्सि। एवमेव खो, भिक्खवे, भविस्सन्ति भिक्खू अनागतमद्धानं, ये ते सुत्तन्ता तथागतभासिता गम्भीरा गम्भीरत्था लोकुत्तरा सुञ्ञतप्पटिसंयुत्ता, तेसु भञ्ञमानेसु न सुस्सूसिस्सन्ति न सोतं ओदहिस्सन्ति न अञ्ञा चित्तं उपट्ठापेस्सन्ति न च ते धम्मे उग्गहेतब्बं परियापुणितब्बं मञ्ञिस्सन्ति’’।
‘‘ये पन ते सुत्तन्ता कविकता कावेय्या चित्तक्खरा चित्तब्यञ्जना बाहिरका सावकभासिता, तेसु भञ्ञमानेसु सुस्सूसिस्सन्ति, सोतं ओदहिस्सन्ति, अञ्ञा चित्तं उपट्ठापेस्सन्ति, ते च धम्मे उग्गहेतब्बं परियापुणितब्बं मञ्ञिस्सन्ति। एवमेतेसं, भिक्खवे, सुत्तन्तानं तथागतभासितानं गम्भीरानं गम्भीरत्थानं लोकुत्तरानं सुञ्ञतप्पटिसंयुत्तानं अन्तरधानं भविस्सति। तस्मातिह, भिक्खवे, एवं सिक्खितब्बं – ‘ये ते सुत्तन्ता तथागतभासिता गम्भीरा गम्भीरत्था लोकुत्तरा सुञ्ञतप्पटिसंयुत्ता, तेसु भञ्ञमानेसु सुस्सूसिस्साम, सोतं ओदहिस्साम , अञ्ञा चित्तं उपट्ठापेस्साम, ते च धम्मे उग्गहेतब्बं परियापुणितब्बं मञ्ञिस्सामा’ति। एवञ्हि वो, भिक्खवे, सिक्खितब्ब’’न्ति। सत्तमं।
८. कलिङ्गरसुत्तं
२३०. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा वेसालियं विहरति महावने कूटागारसालायं। तत्र खो भगवा भिक्खू आमन्तेसि ‘‘भिक्खवो’’ति। ‘‘भदन्ते’’ति ते भिक्खू भगवतो पच्चस्सोसुं। भगवा एतदवोच –
‘‘कलिङ्गरूपधाना , भिक्खवे, एतरहि लिच्छवी विहरन्ति अप्पमत्ता आतापिनो उपासनस्मिं। तेसं राजा मागधो अजातसत्तु वेदेहिपुत्तो न लभति ओतारं न लभति आरम्मणं। भविस्सन्ति, भिक्खवे , अनागतमद्धानं लिच्छवी सुखुमाला सुकुमाला (सी॰), सुखुमा (क॰) मुदुतलुनहत्थपादा मुदुतलाहत्थपादा (स्या॰ कं॰) ते मुदुकासु सेय्यासु तूलबिम्बोहनासु तूलबिम्बोहनासु (स्या॰ कं॰ पी॰), तूलबिम्बोहनादीसु (सी॰), तूलबिब्बोहनादीसु (क॰) यावसूरियुग्गमना सेय्यं कप्पिस्सन्ति। तेसं राजा मागधो अजातसत्तु वेदेहिपुत्तो लच्छति ओतारं लच्छति आरम्मणं।
‘‘कलिङ्गरूपधाना, भिक्खवे, एतरहि भिक्खू विहरन्ति अप्पमत्ता आतापिनो पधानस्मिं। तेसं मारो पापिमा न लभति ओतारं न लभति आरम्मणं। भविस्सन्ति, भिक्खवे, अनागतमद्धानं भिक्खू सुखुमा मुदुतलुनहत्थपादा। ते मुदुकासु सेय्यासु तूलबिम्बोहनासु यावसूरियुग्गमना सेय्यं कप्पिस्सन्ति। तेसं मारो पापिमा लच्छति ओतारं लच्छति आरम्मणं। तस्मातिह, भिक्खवे, एवं सिक्खितब्बं – ‘कलिङ्गरूपधाना विहरिस्साम अप्पमत्ता आतापिनो पधानस्मि’न्ति। एवञ्हि वो, भिक्खवे, सिक्खितब्ब’’न्ति। अट्ठमं।
९. नागसुत्तं
२३१. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे। तेन खो पन समयेन अञ्ञतरो नवो भिक्खु अतिवेलं कुलानि उपसङ्कमति। तमेनं भिक्खू एवमाहंसु – ‘‘मायस्मा अतिवेलं कुलानि उपसङ्कमी’’ति। सो भिक्खु भिक्खूहि वुच्चमानो एवमाह – ‘‘इमे हि नाम थेरा भिक्खू कुलानि उपसङ्कमितब्बं मञ्ञिस्सन्ति, किमङ्गं किमङ्ग (सी॰) पनाह’’न्ति?
अथ खो सम्बहुला भिक्खू येन भगवा तेनुपसङ्कमिंसु; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदिंसु। एकमन्तं निसिन्ना खो ते भिक्खू भगवन्तं एतदवोचुं – ‘‘इध, भन्ते, अञ्ञतरो नवो भिक्खु अतिवेलं कुलानि उपसङ्कमति। तमेनं भिक्खू एवमाहंसु – ‘मायस्मा अतिवेलं कुलानि उपसङ्कमी’ति। सो भिक्खु भिक्खूहि वुच्चमानो एवमाह – ‘इमे हि नाम थेरा भिक्खू कुलानि उपसङ्कमितब्बं मञ्ञिस्सन्ति, किमङ्गं पनाह’’’न्ति।
‘‘भूतपुब्बं , भिक्खवे, अरञ्ञायतने महासरसी। तं नागा उपनिस्साय विहरन्ति। ते तं सरसिं ओगाहेत्वा सोण्डाय भिसमुळालं अब्बुहेत्वा अब्भूहेत्वा (क॰), अब्बाहित्वा (महाव॰ २७८) सुविक्खालितं विक्खालेत्वा अकद्दमं सङ्खादित्वा सङ्खरित्वा (पी॰ क॰) अज्झोहरन्ति। तेसं तं वण्णाय चेव होति बलाय च, न च ततोनिदानं मरणं वा निगच्छन्ति मरणमत्तं वा दुक्खं। तेसंयेव खो पन, भिक्खवे, महानागानं अनुसिक्खमाना तरुणा भिङ्कच्छापा तं सरसिं ओगाहेत्वा सोण्डाय भिसमुळालं अब्बुहेत्वा न सुविक्खालितं विक्खालेत्वा सकद्दमं असङ्खादित्वा अज्झोहरन्ति। तेसं तं नेव वण्णाय होति न बलाय। ततोनिदानं मरणं वा निगच्छन्ति मरणमत्तं वा दुक्खं।
‘‘एवमेव खो, भिक्खवे, इध थेरा भिक्खू पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय गामं वा निगमं वा पिण्डाय पविसन्ति। ते तत्थ धम्मं भासन्ति। तेसं गिही पसन्नाकारं करोन्ति। ते तं लाभं अगधिता अमुच्छिता अनज्झोपन्ना अनज्झापन्ना (सब्बत्थ) म॰ नि॰ १ पासरासिसुत्तवण्णना ओलोकेतब्बा आदीनवदस्साविनो निस्सरणपञ्ञा परिभुञ्जन्ति। तेसं तं वण्णाय चेव होति बलाय च, न च ततोनिदानं मरणं वा निगच्छन्ति मरणमत्तं वा दुक्खं। तेसंयेव खो पन, भिक्खवे, थेरानं भिक्खूनं अनुसिक्खमाना नवा भिक्खू पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय गामं वा निगमं वा पिण्डाय पविसन्ति। ते तत्थ धम्मं भासन्ति। तेसं गिही पसन्नाकारं करोन्ति। ते तं लाभं गधिता मुच्छिता अज्झोपन्ना अनादीनवदस्साविनो अनिस्सरणपञ्ञा परिभुञ्जन्ति। तेसं तं नेव वण्णाय होति न बलाय, ते ततोनिदानं मरणं वा निगच्छन्ति मरणमत्तं वा दुक्खं। तस्मातिह, भिक्खवे, एवं सिक्खितब्बं – ‘अगधिता अमुच्छिता अनज्झोपन्ना आदीनवदस्साविनो निस्सरणपञ्ञा तं लाभं परिभुञ्जिस्सामा’ति। एवञ्हि वो, भिक्खवे, सिक्खितब्ब’’न्ति । नवमं।
१०. बिळारसुत्तं
२३२. सावत्थियं विहरति। तेन खो पन समयेन अञ्ञतरो भिक्खु अतिवेलं कुलेसु चारित्तं आपज्जति। तमेनं भिक्खू एवमाहंसु – ‘‘मायस्मा अतिवेलं कुलेसु चारित्तं आपज्जी’’ति। सो भिक्खु भिक्खूहि वुच्चमानो न विरमति। अथ खो सम्बहुला भिक्खू येन भगवा तेनुपसङ्कमिंसु ; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदिंसु। एकमन्तं निसिन्ना खो ते भिक्खू भगवन्तं एतदवोचुं – ‘‘इध, भन्ते, अञ्ञतरो भिक्खु अतिवेलं कुलेसु चारित्तं आपज्जति। तमेनं भिक्खू एवमाहंसु – ‘मायस्मा अतिवेलं कुलेसु चारित्तं आपज्जी’ति। सो भिक्खु भिक्खूहि वुच्चमानो न विरमती’’ति।
‘‘भूतपुब्बं, भिक्खवे, बिळारो सन्धिसमलसङ्कटीरे ठितो अहोसि मुदुमूसिं मग्गयमानो – ‘यदायं मुदुमूसि गोचराय पक्कमिस्सति, तत्थेव नं गहेत्वा खादिस्सामी’ति। अथ खो सो, भिक्खवे, मुदुमूसि गोचराय पक्कामि। तमेनं बिळारो गहेत्वा सहसा सङ्खादित्वा सङ्खरित्वा (पी॰ क॰), मंसं खादित्वा (स्या॰ कं॰), असंखादित्वा (कत्थचि) अज्झोहरि। तस्स सो मुदुमूसि अन्तम्पि खादि, अन्तगुणम्पि खादि। सो ततोनिदानं मरणम्पि निगच्छि मरणमत्तम्पि दुक्खं।
‘‘एवमेव खो, भिक्खवे, इधेकच्चो भिक्खु पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय गामं वा निगमं वा पिण्डाय पविसति अरक्खितेनेव कायेन अरक्खिताय वाचाय अरक्खितेन चित्तेन, अनुपट्ठिताय सतिया, असंवुतेहि इन्द्रियेहि। सो तत्थ पस्सति मातुगामं दुन्निवत्थं वा दुप्पारुतं वा। तस्स मातुगामं दिस्वा दुन्निवत्थं वा दुप्पारुतं वा रागो चित्तं अनुद्धंसेति। सो रागानुद्धंसेन चित्तेन मरणं वा निगच्छति मरणमत्तं वा दुक्खं। मरणञ्हेतं, भिक्खवे, अरियस्स विनये यो सिक्खं पच्चक्खाय हीनायावत्तति। मरणमत्तञ्हेतं, भिक्खवे, दुक्खं यदिदं अञ्ञतरं संकिलिट्ठं आपत्तिं आपज्जति। यथारूपाय आपत्तिया वुट्ठानं पञ्ञायति। तस्मातिह, भिक्खवे, एवं सिक्खितब्बं – ‘रक्खितेनेव कायेन रक्खिताय वाचाय रक्खितेन चित्तेन, उपट्ठिताय सतिया, संवुतेहि इन्द्रियेहि गामं वा निगमं वा पिण्डाय पविसिस्सामा’ति। एवञ्हि वो, भिक्खवे, सिक्खितब्ब’’न्ति। दसमं।
११. सिङ्गालसुत्तं
२३३. सावत्थियं विहरति…पे॰… ‘‘अस्सुत्थ नो तुम्हे, भिक्खवे, रत्तिया पच्चूससमयं जरसिङ्गालस्स वस्समानस्सा’’ति? ‘‘एवं, भन्ते’’। ‘‘एसो खो, भिक्खवे, जरसिङ्गालो उक्कण्डकेन नाम रोगजातेन फुट्ठो। सो येन येन इच्छति तेन तेन गच्छति; यत्थ यत्थ इच्छति तत्थ तत्थ तिट्ठति; यत्थ यत्थ इच्छति तत्थ तत्थ निसीदति; यत्थ यत्थ इच्छति तत्थ तत्थ निपज्जति; सीतकोपि नं वातो उपवायति। साधु ख्वस्स, भिक्खवे, यं इधेकच्चो सक्यपुत्तियपटिञ्ञो एवरूपम्पि अत्तभावपटिलाभं पटिसंवेदियेथ। तस्मातिह, भिक्खवे , एवं सिक्खितब्बं – ‘अप्पमत्ता विहरिस्सामा’ति। एवञ्हि वो, भिक्खवे, सिक्खितब्ब’’न्ति। एकादसमं।
१२. दुतियसिङ्गालसुत्तं
२३४. सावत्थियं विहरति…पे॰… ‘‘अस्सुत्थ नो तुम्हे, भिक्खवे, रत्तिया पच्चूससमयं जरसिङ्गालस्स वस्समानस्सा’’ति? ‘‘एवं, भन्ते’’। ‘‘सिया खो, भिक्खवे, तस्मिं जरसिङ्गाले या काचि कतञ्ञुता कतवेदिता, न त्वेव इधेकच्चे सक्यपुत्तियपटिञ्ञे सिया या काचि कतञ्ञुता कतवेदिता। तस्मातिह, भिक्खवे, एवं सिक्खितब्बं – ‘कतञ्ञुनो भविस्साम कतवेदिनो; न च नो न च नोति इदं सी॰ पी॰ पोत्थकेसु नत्थि अम्हेसु अप्पकम्पि कतं नस्सिस्सती’ति मा नस्सिस्सतीति (सी॰ पी॰), विनस्सिस्सतीति (स्या॰ कं॰)। एवञ्हि वो, भिक्खवे, सिक्खितब्ब’’न्ति। द्वादसमं।
ओपम्मसंयुत्तं समत्तं।
तस्सुद्दानं –
कूटं नखसिखं कुलं, ओक्खा सत्ति धनुग्गहो।
आणि कलिङ्गरो नागो, बिळारो द्वे सिङ्गालकाति॥