४. दानवग्गो
१. पठमदानसुत्तवण्णना
३१. चतुत्थस्स आसज्ज दानं देतीति पत्वा दानं देति। आगतं दिस्वा तं मुहुत्तंयेव निसीदापेत्वा सक्कारं कत्वा दानं देति, दस्सामीति न किलमेति। भयाति ‘‘अयं अदायको अकारको’’ति गरहभया, अपायभया वा। अदासि मेति मय्हं पुब्बे एस इदं नाम अदासीति देति। दस्सति मेति अनागते इदं नाम दस्सतीति देति। साहु दानन्ति दानं नाम साधु सुन्दरं बुद्धादीहि पण्डितेहि पसत्थन्ति देति। चित्तालङ्कारचित्तपरिक्खारत्थं दानं देतीति समथविपस्सनाचित्तस्स अलङ्कारत्थञ्चेव परिक्खारत्थञ्च देति। दानञ्हि चित्तं मुदुं करोति। येन लद्धो, सो ‘‘लद्धं मे’’ति मुदुचित्तो होति। येन दिन्नं, सोपि ‘‘दिन्नं मया’’ति मुदुचित्तो होति। इति उभिन्नं चित्तं मुदुं करोति। तेनेव ‘‘अदन्तदमन’’न्ति वुच्चति। यथाह –
‘‘अदन्तदमनं
दानेन पियवाचाय, उन्नमन्ति नमन्ति चा’’ति॥
इमेसु पन अट्ठसु दानेसु चित्तालङ्कारदानमेव उत्तमन्ति।
२. दुतियदानसुत्तवण्णना
३२. दुतिये सद्धाति याय सद्धाय दानं देति, सा सद्धा। हिरियन्ति याय हिरिया दानं देति, साव अधिप्पेता। कुसलञ्च दानन्ति अनवज्जञ्च दानं। दिवियन्ति दिवङ्गमं।
३. दानवत्थुसुत्तवण्णना
३३. ततिये दानवत्थूनीति दानकारणानि। छन्दा दानं देतीति पेमेन दानं देति। दोसाति मोहाति मोहेन मूळ्हो देति। भयाति गरहभयेन वा अपायभयेन वा, तस्स तस्सेव वा पन भयेन देति। कुलवंसन्ति कुलपवेणिं।
४. खेत्तसुत्तवण्णना
३४. चतुत्थे न महप्फलं होतीति धञ्ञफलेन महप्फलं न होति। न महस्सादन्ति यम्पिस्स फलं होति, तस्स अस्सादो न महा होति मन्दस्सादं न मधुरं। न फातिसेय्यन्ति सेय्यापिस्स न होति वुड्ढि, तस्स महन्तं वीहिथम्भसन्निवेसं न होतीति अत्थो। उन्नामनिन्नामीति थलनिन्नवसेन विसमतलं। तत्थ थले उदकं न सण्ठाति, निन्ने अतिबहु तिट्ठति। पासाणसक्खरिकन्ति पत्थरित्वा ठितपिट्ठिपासाणेहि च खुद्दकपासाणेहि च सक्खराहि च समन्नागतं। ऊसरन्ति उब्भिन्नलोणं। न च गम्भीरसितन्ति थद्धभूमिताय गम्भीरानुगतं, नङ्गलमग्गं कत्वा कसितुं न सक्का होति, उत्ताननङ्गलमग्गमेव होति। न आयसम्पन्नन्ति न उदकागमनसम्पन्नं। न अपायसम्पन्नन्ति पच्छाभागे उदकनिग्गमनमग्गसम्पन्नं न होति। न मातिकासम्पन्नन्ति न खुद्दकमहन्तीहि उदकमातिकाहि सम्पन्नं होति न मरियादसम्पन्नन्ति न केदारमरियादाहि सम्पन्नं। न महप्फलन्तिआदीनि सब्बानि विपाकफलवसेनेव वेदितब्बानि।
सम्पन्नेति परिपुण्णे सम्पत्तियुत्ते। पवुत्ता बीजसम्पदाति सम्पन्नं बीजं रोपितं। देवे सम्पादयन्तम्हीति देवे सम्मा वस्सन्ते। अनीतिसम्पदा होतीति कीटकिमिआदिपाणकईतिया अभावो एका सम्पदा होति। विरूळ्हीति वड्ढि दुतिया सम्पदा होति। वेपुल्लन्ति विपुलभावो ततिया सम्पदा होति। फलन्ति परिपुण्णफलं चतुत्थी सम्पदा होति। सम्पन्नसीलेसूति परिपुण्णसीलेसु। भोजनसम्पदाति सम्पन्नं विविधभोजनं। सम्पदानन्ति तिविधं कुसलसम्पदं। उपनेतीति सा भोजनसम्पदा उपनयति। कस्मा? सम्पन्नञ्हिस्स तं कतं, यस्मास्स तं कतकम्मं सम्पन्नं परिपुण्णन्ति अत्थो। सम्पन्नत्थूधाति सम्पन्नो अत्थु इध। विज्जाचरणसम्पन्नोति तीहि विज्जाहि च पञ्चदसहि चरणधम्मेहि च समन्नागतो। लद्धाति एवरूपो पुग्गलो चित्तस्स सम्पदं अवेकल्लपरिपुण्णभावं लभित्वा। करोति कम्मसम्पदन्ति परिपुण्णकम्मं करोति। लभति चत्थसम्पदन्ति अत्थञ्च परिपुण्णं लभति। दिट्ठिसम्पदन्ति विपस्सनादिट्ठिं। मग्गसम्पदन्ति सोतापत्तिमग्गं। याति सम्पन्नमानसोति परिपुण्णचित्तो हुत्वा अरहत्तं सा होति सब्बसम्पदाति सा सब्बदुक्खेहि विमुत्ति सब्बसम्पदा नाम होतीति।
५. दानूपपत्तिसुत्तवण्णना
३५. पञ्चमे दानूपपत्तियोति दानपच्चया उपपत्तियो। दहतीति ठपेति। अधिट्ठातीति तस्सेव वेवचनं। भावेतीति वड्ढेति। हीने विमुत्तन्ति हीनेसु पञ्चसु कामगुणेसु विमुत्तं। उत्तरि अभावितन्ति ततो उत्तरिमग्गफलत्थाय अभावितं। तत्रूपपत्तिया संवत्ततीति यं ठानं पत्थेत्वा कुसलं कतं, तत्थ निब्बत्तनत्थाय संवत्तति। वीतरागस्साति मग्गेन वा समुच्छिन्नरागस्स समापत्तिया वा विक्खम्भितरागस्स। दानमत्तेनेव हि ब्रह्मलोके निब्बत्तितुं न सक्का, दानं पन समाधिविपस्सनाचित्तस्स अलङ्कारपरिवारं होति। ततो दानेन मुदुचित्तो ब्रह्मविहारे भावेत्वा ब्रह्मलोके निब्बत्तति। तेन वुत्तं – ‘‘वीतरागस्स नो सरागस्सा’’ति।
६. पुञ्ञकिरियवत्थुसुत्तवण्णना
३६. छट्ठे पुञ्ञकिरियवत्थूनि। दानादीनञ्हि लक्खणे चित्तं ठपेत्वा ‘‘एवरूपं नाम अम्हेहि दानं दातब्बं, सीलं रक्खितब्बं, भावना भावेतब्बा’’ति सत्ता पुञ्ञानि करोन्ति। दानमेव दानमयं, दानचेतनासु वा पुरिमचेतनातो निप्फन्ना सन्निट्ठापकचेतना दानमयं सीलादीहि सीलमयादीनि विय। सेसद्वयेसुपि एसेव नयो। परित्तं कतं होतीति थोकं मन्दं कतं होति। नाभिसम्भोतीति न निप्फज्जति। अकतं होतीति भावनाययोगोयेव अनारद्धो होतीति अत्थो। मनुस्सदोभग्यन्ति उपपज्जतीति पटिसन्धिवसेन उपगच्छति, तत्थ निब्बत्ततीति अत्थो। मत्तसो कतन्ति पमाणेन कतं, थोकं न बहु। मनुस्ससोभग्यन्ति मनुस्सेसु सुभगभावं तिविधकुलसम्पत्तिं। अधिमत्तन्ति अधिकप्पमाणं बलवं वा। अधिगण्हन्तीति अभिभवित्वा गण्हन्ति, विसिट्ठतरा जेट्ठका होन्तीति अत्थो।
७. सप्पुरिसदानसुत्तवण्णना
३७. सत्तमे सुचिन्ति परिसुद्धं वण्णसम्पन्नं देति। पणीतन्ति रसूपपन्नं। कालेनाति युत्तपत्तकालेन। कप्पियन्ति यं कप्पियं, तं देति। विचेय्य देतीति ‘‘इमस्स दिन्नं महप्फलं भविस्सति, इमस्स न महप्फल’’न्ति एवं पटिग्गाहकपरियेसनवसेन दानं वा पणिधायवसेन दानं वा विचिनित्वा देति।
८. सप्पुरिससुत्तवण्णना
३८. अट्ठमे अत्थायाति अत्थत्थाय। हिताय सुखायाति हितत्थाय सुखत्थाय। पुब्बपेतानन्ति परलोकगतानं ञातीनं। इमस्मिं सुत्ते अनुप्पन्ने बुद्धे चक्कवत्तिराजानो बोधिसत्ता पच्चेकबुद्धा लब्भन्ति, बुद्धकाले बुद्धा चेव बुद्धसावका च। यथावुत्तानञ्हि एतेसं अत्थाय हिताय सुखाय संवत्तन्ति। बहुन्नं वत अत्थाय, सप्पञ्ञो घरमावसन्ति सप्पञ्ञो घरे वसन्तो बहूनं वत अत्थाय होति। पुब्बेति पठमेव। पुब्बेकतमनुस्सरन्ति सहधम्मेनाति सकारणेन पच्चयपूजनेन पूजेति। अपचे ब्रह्मचारयोति ब्रह्मचारिनो अपचयति, नीचवुत्तितं नेसं आपज्जति। पेसलोति पियसीलो।
९. अभिसन्दसुत्तवण्णना
३९. नवमे दानानीति चेतनादानानि। अग्गञ्ञानीतिआदीनं अत्थो हेट्ठा वुत्तोयेव।
१०. दुच्चरितविपाकसुत्तवण्णना
४०. दसमे पाणातिपातोति पाणातिपातचेतना। सब्बलहुसोति सब्बलहुको। अप्पायुकसंवत्तनिकोति तेन परित्तकेन कम्मविपाकेन अप्पायुको होति, दिन्नमत्ताय वा पटिसन्धिया विलीयति मातुकुच्छितो निक्खन्तमत्ते वा। एवरूपो हि न अञ्ञस्स कस्सचि निस्सन्दो, पाणातिपातस्सेव गतमग्गो एसोति। भोगब्यसनसंवत्तनिकोति यथा काकणिकामत्तम्पि सपत्तवेरसंवत्तनिको होतीति सह सपत्तेहि वेरं संवत्तेति। तस्स हि सपत्ता च बहुका होन्ति। यो च नं पस्सति, तस्मिं वेरमेव उप्पादेति न निब्बायति। एवरूपो हि परस्स रक्खितगोपितभण्डे अपराधस्स निस्सन्दो।
अभूतब्भक्खानसंवत्तनिको होतीति अभूतेन अब्भक्खानं संवत्तेति, येन केनचि कतं तस्सेव उपरि पतति। मित्तेहि भेदनसंवत्तनिकोति मित्तेहि भेदं संवत्तेति। यं यं मित्तं करोति, सो सो भिज्जतियेव। अमनापसद्दसंवत्तनिकोति अमनापसद्दं संवत्तेति। या सा वाचा कण्टका कक्कसा कटुका अभिसज्जनी मम्मच्छेदिका, गतगतट्ठाने तमेव सुणाति, मनापसद्दसवनं नाम न लभति। एवरूपो फरुसवाचाय गतमग्गो नाम। अनादेय्यवाचासंवत्तनिकोति अग्गहेतब्बवचनतं संवत्तेति, ‘‘त्वं कस्मा कथेसि, को हि तव वचनं गहेस्सती’’ति वत्तब्बतं आपज्जति। अयं सम्फप्पलापस्स गतमग्गो। उम्मत्तकसंवत्तनिको होतीति उम्मत्तकभावं
दानवग्गो चतुत्थो।