॥ नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स॥
खुद्दकनिकाये
उदानपाळि
१. बोधिवग्गो
१. पठमबोधिसुत्तं
१. एवं
‘‘इति इमस्मिं सति इदं होति, इमस्सुप्पादा इदं उप्पज्जति, यदिदं – अविज्जापच्चया सङ्खारा, सङ्खारपच्चया विञ्ञाणं, विञ्ञाणपच्चया नामरूपं, नामरूपपच्चया सळायतनं, सळायतनपच्चया फस्सो, फस्सपच्चया वेदना, वेदनापच्चया तण्हा, तण्हापच्चया उपादानं, उपादानपच्चया
अथ खो भगवा एतमत्थं विदित्वा तायं वेलायं इमं उदानं उदानेसि –
‘‘यदा
आतापिनो झायतो ब्राह्मणस्स।
अथस्स कङ्खा वपयन्ति सब्बा,
यतो पजानाति सहेतुधम्म’’न्ति॥ पठमं।
२. दुतियबोधिसुत्तं
२. एवं
‘‘इति इमस्मिं असति इदं न होति, इमस्स निरोधा इदं निरुज्झति, यदिदं – अविज्जानिरोधा सङ्खारनिरोधो, सङ्खारनिरोधा विञ्ञाणनिरोधो, विञ्ञाणनिरोधा नामरूपनिरोधो, नामरूपनिरोधा सळायतननिरोधो, सळायतननिरोधा फस्सनिरोधो, फस्सनिरोधा वेदनानिरोधो, वेदनानिरोधा तण्हानिरोधो, तण्हानिरोधा उपादाननिरोधो, उपादाननिरोधा भवनिरोधो, भवनिरोधा जातिनिरोधो, जातिनिरोधा जरामरणं सोकपरिदेवदुक्खदोमनस्सुपायासा निरुज्झन्ति। एवमेतस्स केवलस्स दुक्खक्खन्धस्स निरोधो होती’’ति।
अथ खो भगवा एतमत्थं विदित्वा तायं वेलायं इमं उदानं उदानेसि –
‘‘यदा हवे पातुभवन्ति धम्मा,
आतापिनो
अथस्स कङ्खा वपयन्ति सब्बा,
यतो खयं पच्चयानं अवेदी’’ति॥ दुतियं।
३. ततियबोधिसुत्तं
३. एवं
‘‘इति इमस्मिं सति इदं होति, इमस्सुप्पादा इदं उप्पज्जति, इमस्मिं असति इदं न होति, इमस्स निरोधा इदं निरुज्झति; यदिदं – अविज्जापच्चया सङ्खारा, सङ्खारपच्चया विञ्ञाणं, विञ्ञाणपच्चया नामरूपं, नामरूपपच्चया सळायतनं, सळायतनपच्चया फस्सो, फस्सपच्चया वेदना, वेदनापच्चया तण्हा, तण्हापच्चया उपादानं, उपादानपच्चया भवो, भवपच्चया जाति, जातिपच्चया जरामरणं सोकपरिदेवदुक्खदोमनस्सुपायासा सम्भवन्ति। एवमेतस्स केवलस्स दुक्खक्खन्धस्स समुदयो होति।
‘‘अविज्जाय त्वेव असेसविरागनिरोधा सङ्खारनिरोधो, सङ्खारनिरोधा विञ्ञाणनिरोधो, विञ्ञाणनिरोधा नामरूपनिरोधो, नामरूपनिरोधा सळायतननिरोधो, सळायतननिरोधा फस्सनिरोधो, फस्सनिरोधा वेदनानिरोधो, वेदनानिरोधा तण्हानिरोधो
अथ खो भगवा एतमत्थं विदित्वा तायं वेलायं इमं उदानं उदानेसि –
‘‘यदा हवे पातुभवन्ति धम्मा,
आतापिनो झायतो ब्राह्मणस्स।
विधूपयं तिट्ठति मारसेनं,
सूरियोव
४. हुंहुङ्कसुत्तं
४. एवं
अथ खो अञ्ञतरो हुंहुङ्कजातिको
अथ खो भगवा एतमत्थं विदित्वा
‘‘यो ब्राह्मणो बाहितपापधम्मो,
निहुंहुङ्को
वेदन्तगू वूसितब्रह्मचरियो,
धम्मेन सो ब्रह्मवादं वदेय्य।
यस्सुस्सदा नत्थि कुहिञ्चि लोके’’ति॥ चतुत्थं।
५. ब्राह्मणसुत्तं
५. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे। तेन खो पन समयेन आयस्मा च सारिपुत्तो आयस्मा च महामोग्गल्लानो आयस्मा च महाकस्सपो आयस्मा च महाकच्चानो
अद्दसा
अथ खो भगवा एतमत्थं विदित्वा तायं वेलायं इमं उदानं उदानेसि –
‘‘बाहित्वा पापके धम्मे, ये चरन्ति सदा सता।
खीणसंयोजना
६. महाकस्सपसुत्तं
६. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा राजगहे विहरति वेळुवने कलन्दकनिवापे। तेन खो पन समयेन आयस्मा महाकस्सपो पिप्पलिगुहायं
तेन खो पन समयेन पञ्चमत्तानि देवतासतानि उस्सुक्कं आपन्नानि होन्ति आयस्मतो महाकस्सपस्स पिण्डपातपटिलाभाय। अथ खो आयस्मा महाकस्सपो तानि पञ्चमत्तानि देवतासतानि पटिक्खिपित्वा पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय राजगहं पिण्डाय पाविसि – येन दलिद्दविसिखा कपणविसिखा पेसकारविसिखा। अद्दसा खो भगवा आयस्मन्तं महाकस्सपं राजगहे पिण्डाय चरन्तं येन दलिद्दविसिखा कपणविसिखा पेसकारविसिखा।
अथ खो भगवा एतमत्थं विदित्वा तायं वेलायं इमं उदानं उदानेसि –
‘‘अनञ्ञपोसिमञ्ञातं, दन्तं सारे पतिट्ठितं।
खीणासवं वन्तदोसं, तमहं ब्रूमि ब्राह्मण’’न्ति॥ छट्ठं।
७. अजकलापकसुत्तं
७. एवं
अथ खो भगवा एतमत्थं विदित्वा तायं वेलायं इमं उदानं उदानेसि –
‘‘यदा सकेसु धम्मेसु, पारगू होति ब्राह्मणो।
अथ एतं पिसाचञ्च, पक्कुलञ्चातिवत्तती’’ति॥ सत्तमं।
८. सङ्गामजिसुत्तं
८. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे। तेन खो पन समयेन आयस्मा सङ्गामजि सावत्थिं अनुप्पत्तो होति भगवन्तं दस्सनाय। अस्सोसि खो आयस्मतो सङ्गामजिस्स पुराणदुतियिका – ‘‘अय्यो किर सङ्गामजि सावत्थिं अनुप्पत्तो’’ति। सा दारकं आदाय जेतवनं अगमासि।
तेन खो पन समयेन आयस्मा सङ्गामजि अञ्ञतरस्मिं रुक्खमूले दिवाविहारं निसिन्नो होति। अथ खो आयस्मतो सङ्गामजिस्स पुराणदुतियिका येनायस्मा सङ्गामजि तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा आयस्मन्तं सङ्गामजिं एतदवोच – ‘‘खुद्दपुत्तञ्हि
दुतियम्पि खो आयस्मतो सङ्गामजिस्स पुराणदुतियिका आयस्मन्तं
ततियम्पि
अथ खो आयस्मतो सङ्गामजिस्स पुराणदुतियिका तं दारकं आयस्मतो सङ्गामजिस्स पुरतो निक्खिपित्वा पक्कामि
अथ खो आयस्मा सङ्गामजि तं दारकं नेव ओलोकेसि नापि आलपि। अथ खो आयस्मतो सङ्गामजिस्स पुराणदुतियिका
अथ खो भगवा एतमत्थं विदित्वा तायं वेलायं इमं उदानं उदानेसि –
‘‘आयन्तिं नाभिनन्दति, पक्कमन्तिं न सोचति।
सङ्गा सङ्गामजिं मुत्तं, तमहं ब्रूमि ब्राह्मण’’न्ति॥ अट्ठमं।
९. जटिलसुत्तं
९. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा गयायं विहरति गयासीसे। तेन खो पन समयेन सम्बहुला जटिला सीतासु हेमन्तिकासु
अद्दसा खो भगवा ते सम्बहुले जटिले सीतासु हेमन्तिकासु रत्तीसु अन्तरट्ठके हिमपातसमये गयायं उम्मुज्जन्तेपि निमुज्जन्तेपि उम्मुज्जनिमुज्जम्पि करोन्ते
अथ
‘‘न उदकेन सुची होती, बह्वेत्थ न्हायती
यम्हि सच्चञ्च धम्मो च, सो सुची सो च ब्राह्मणो’’ति॥ नवमं।
१०. बाहियसुत्तं
१०. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे। तेन खो पन समयेन बाहियो दारुचीरियो सुप्पारके पटिवसति समुद्दतीरे सक्कतो गरुकतो मानितो पूजितो अपचितो लाभी चीवरपिण्डपातसेनासनगिलानपच्चयभेसज्जपरिक्खारानं। अथ खो बाहियस्स दारुचीरियस्स रहोगतस्स पटिसल्लीनस्स एवं चेतसो परिवितक्को उदपादि – ‘‘ये खो केचि लोके अरहन्तो वा अरहत्तमग्गं वा समापन्ना, अहं तेसं अञ्ञतरो’’ति।
अथ खो
‘‘अथ के चरहि सदेवके लोके अरहन्तो वा अरहत्तमग्गं वा समापन्नो’’ति? ‘‘अत्थि, बाहिय, उत्तरेसु जनपदेसु
अथ खो बाहियो दारुचीरियो ताय देवताय संवेजितो तावदेव सुप्पारकम्हा पक्कामि। सब्बत्थ एकरत्तिपरिवासेन येन सावत्थि जेतवनं अनाथपिण्डिकस्स आरामो तेनुपसङ्कमि। तेन खो पन समयेन
अथ खो बाहियो दारुचीरियो तरमानरूपो जेतवना निक्खमित्वा सावत्थिं पविसित्वा अद्दस भगवन्तं सावत्थियं पिण्डाय चरन्तं पासादिकं पसादनीयं सन्तिन्द्रियं सन्तमानसं
दुतियम्पि खो बाहियो दारुचीरियो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘दुज्जानं खो पनेतं, भन्ते, भगवतो वा जीवितन्तरायानं, मय्हं वा जीवितन्तरायानं
ततियम्पि खो बाहियो दारुचीरियो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘दुज्जानं खो पनेतं, भन्ते, भगवतो वा जीवितन्तरायानं, मय्हं वा जीवितन्तरायानं। देसेतु मे भन्ते भगवा, धम्मं; देसेतु, सुगतो, धम्मं, यं ममस्स दीघरत्तं हिताय सुखाया’’ति।
‘‘तस्मातिह ते, बाहिय, एवं सिक्खितब्बं – ‘दिट्ठे दिट्ठमत्तं भविस्सति, सुते सुतमत्तं भविस्सति, मुते मुतमत्तं भविस्सति, विञ्ञाते विञ्ञातमत्तं भविस्सती’ति। एवञ्हि ते, बाहिय, सिक्खितब्बं। यतो खो ते, बाहिय, दिट्ठे दिट्ठमत्तं भविस्सति, सुते सुतमत्तं भविस्सति, मुते
अथ खो बाहियस्स दारुचीरियस्स भगवतो इमाय संखित्ताय धम्मदेसनाय तावदेव अनुपादाय आसवेहि चित्तं विमुच्चि।
अथ
अथ खो भगवा सावत्थियं पिण्डाय चरित्वा पच्छाभत्तं पिण्डपातपटिक्कन्तो सम्बहुलेहि भिक्खूहि सद्धिं नगरम्हा निक्खमित्वा अद्दस बाहियं दारुचीरियं कालङ्कतं
‘‘एवं, भन्ते’’ति खो ते भिक्खू भगवतो पटिस्सुत्वा बाहियस्स दारुचीरियस्स सरीरकं मञ्चकं आरोपेत्वा नीहरित्वा झापेत्वा थूपञ्चस्स कत्वा येन भगवा तेनुपसङ्कमिंसु; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदिंसु। एकमन्तं निसिन्ना खो ते भिक्खू भगवन्तं एतदवोचुं – ‘‘दड्ढं, भन्ते, बाहियस्स दारुचीरियस्स सरीरं, थूपो चस्स
अथ खो भगवा एतमत्थं विदित्वा तायं वेलायं इमं उदानं उदानेसि –
‘‘यत्थ आपो च पथवी, तेजो वायो न गाधति।
न तत्थ सुक्का जोतन्ति, आदिच्चो नप्पकासति।
न तत्थ चन्दिमा भाति, तमो तत्थ न विज्जति॥
‘‘यदा
अथ रूपा अरूपा च, सुखदुक्खा पमुच्चती’’ति॥ दसमं।
(अयम्पि उदानो वुत्तो भगवता इति मे सुतन्ति।)
बोधिवग्गो पठमो निट्ठितो।
तस्सुद्दानं
तयो बोधि च हुंहुङ्को
अज