॥ नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स॥
खुद्दकनिकाये
इतिवुत्तकपाळि
१. एककनिपातो
१. पठमवग्गो
१. लोभसुत्तं
१. वुत्तञ्हेतं
‘‘एकधम्मं, भिक्खवे, पजहथ; अहं वो पाटिभोगो अनागामिताय। कतमं एकधम्मं? लोभं, भिक्खवे, एकधम्मं पजहथ; अहं वो पाटिभोगो अनागामिताया’’ति। एतमत्थं भगवा अवोच। तत्थेतं इति वुच्चति –
‘‘येन
तं लोभं सम्मदञ्ञाय, पजहन्ति विपस्सिनो।
पहाय न पुनायन्ति, इमं लोकं कुदाचन’’न्ति॥
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। पठमं।
२. दोससुत्तं
२. वुत्तञ्हेतं भगवता, वुत्तमरहताति मे सुतं –
‘‘एकधम्मं, भिक्खवे, पजहथ; अहं वो पाटिभोगो
‘‘येन
तं दोसं सम्मदञ्ञाय, पजहन्ति विपस्सिनो।
पहाय न पुनायन्ति, इमं लोकं कुदाचन’’न्ति॥
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। दुतियं।
३. मोहसुत्तं
३. वुत्तञ्हेतं भगवता, वुत्तमरहताति मे सुतं –
‘‘एकधम्मं, भिक्खवे, पजहथ; अहं वो पाटिभोगो अनागामिताय। कतमं एकधम्मं? मोहं, भिक्खवे, एकधम्मं पजहथ; अहं वो पाटिभोगो अनागामिताया’’ति। एतमत्थं भगवा अवोच। तत्थेतं इति वुच्चति –
‘‘येन मोहेन मूळ्हासे, सत्ता गच्छन्ति दुग्गतिं।
तं मोहं सम्मदञ्ञाय, पजहन्ति विपस्सिनो।
पहाय न पुनायन्ति, इमं लोकं कुदाचन’’न्ति॥
अयम्पि
४. कोधसुत्तं
४. वुत्तञ्हेतं भगवता, वुत्तमरहताति मे सुतं –
‘‘एकधम्मं, भिक्खवे, पजहथ; अहं वो पाटिभोगो अनागामिताय। कतमं एकधम्मं? कोधं, भिक्खवे, एकधम्मं पजहथ; अहं वो पाटिभोगो अनागामिताया’’ति। एतमत्थं भगवा अवोच। तत्थेतं इति वुच्चति –
‘‘येन
तं कोधं सम्मदञ्ञाय, पजहन्ति विपस्सिनो।
पहाय न पुनायन्ति, इमं लोकं कुदाचन’’न्ति॥
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। चतुत्थं।
५. मक्खसुत्तं
५. वुत्तञ्हेतं
‘‘एकधम्मं, भिक्खवे, पजहथ; अहं वो पाटिभोगो अनागामिताय। कतमं एकधम्मं? मक्खं, भिक्खवे, एकधम्मं पजहथ; अहं वो पाटिभोगो अनागामिताया’’ति। एतमत्थं भगवा अवोच। तत्थेतं इति वुच्चति –
‘‘येन मक्खेन मक्खासे
तं मक्खं सम्मदञ्ञाय, पजहन्ति विपस्सिनो।
पहाय न पुनायन्ति, इमं लोकं कुदाचन’’न्ति॥
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। पञ्चमं।
६. मानसुत्तं
६. वुत्तञ्हेतं
‘‘एकधम्मं, भिक्खवे, पजहथ; अहं वो पाटिभोगो अनागामिताय। कतमं एकधम्मं? मानं, भिक्खवे, एकधम्मं पजहथ; अहं वो पाटिभोगो अनागामिताया’’ति। एतमत्थं भगवा अवोच। तत्थेतं इति वुच्चति –
‘‘येन मानेन मत्तासे, सत्ता गच्छन्ति दुग्गतिं।
तं मानं सम्मदञ्ञाय, पजहन्ति विपस्सिनो।
पहाय न पुनायन्ति, इमं लोकं कुदाचन’’न्ति॥
अयम्पि
७. सब्बपरिञ्ञासुत्तं
७. वुत्तञ्हेतं भगवता, वुत्तमरहताति मे सुतं –
‘‘सब्बं, भिक्खवे, अनभिजानं अपरिजानं तत्थ चित्तं अविराजयं अप्पजहं अभब्बो दुक्खक्खयाय। सब्बञ्च खो, भिक्खवे, अभिजानं परिजानं
‘‘यो
स वे सब्बपरिञ्ञा
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। सत्तमं।
८. मानपरिञ्ञासुत्तं
८. वुत्तञ्हेतं भगवता, वुत्तमरहताति मे सुतं –
‘‘मानं, भिक्खवे, अनभिजानं अपरिजानं तत्थ चित्तं अविराजयं अप्पजहं अभब्बो दुक्खक्खयाय
‘‘मानुपेता अयं पजा, मानगन्था भवे रता।
मानं अपरिजानन्ता, आगन्तारो पुनब्भवं॥
‘‘ये
ते मानगन्थाभिभुनो, सब्बदुक्खमुपच्चगु’’न्ति
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। अट्ठमं।
९. लोभपरिञ्ञासुत्तं
९. वुत्तञ्हेतं भगवता, वुत्तमरहताति मे सुतं –
‘‘लोभं, भिक्खवे
‘‘येन लोभेन लुद्धासे, सत्ता गच्छन्ति दुग्गतिं।
तं लोभं सम्मदञ्ञाय, पजहन्ति विपस्सिनो।
पहाय न पुनायन्ति, इमं लोकं कुदाचन’’न्ति॥
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। नवमं।
१०. दोसपरिञ्ञासुत्तं
१०. वुत्तञ्हेतं
‘‘दोसं, भिक्खवे, अनभिजानं अपरिजानं तत्थ चित्तं अविराजयं अप्पजहं अभब्बो दुक्खक्खयाय। दोसञ्च खो, भिक्खवे, अभिजानं परिजानं तत्थ चित्तं विराजयं पजहं भब्बो दुक्खक्खयाया’’ति। एतमत्थं भगवा अवोच। तत्थेतं इति वुच्चति –
‘‘येन
तं दोसं सम्मदञ्ञाय, पजहन्ति विपस्सिनो।
पहाय न पुनायन्ति, इमं लोकं कुदाचन’’न्ति॥
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। दसमं।
पठमो वग्गो निट्ठितो।
तस्सुद्दानं –
रागदोसा अथ मोहो, कोधमक्खा
मानतो रागदोसा पुन द्वे, पकासिता वग्गमाहु पठमन्ति॥
२. दुतियवग्गो
१. मोहपरिञ्ञासुत्तं
११. वुत्तञ्हेतं भगवता, वुत्तमरहताति मे सुतं –
‘‘मोहं, भिक्खवे, अनभिजानं अपरिजानं तत्थ चित्तं अविराजयं अप्पजहं अभब्बो दुक्खक्खयाय। मोहञ्च खो, भिक्खवे, अभिजानं परिजानं तत्थ चित्तं विराजयं पजहं भब्बो दुक्खक्खयाया’’ति। एतमत्थं भगवा अवोच। तत्थेतं इति वुच्चति –
‘‘येन मोहेन मूळ्हासे, सत्ता गच्छन्ति दुग्गतिं।
तं मोहं सम्मदञ्ञाय, पजहन्ति विपस्सिनो।
पहाय
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। पठमं।
२. कोधपरिञ्ञासुत्तं
१२. वुत्तञ्हेतं
‘‘कोधं, भिक्खवे, अनभिजानं अपरिजानं तत्थ चित्तं अविराजयं अप्पजहं अभब्बो दुक्खक्खयाय। कोधञ्च खो, भिक्खवे, अभिजानं परिजानं तत्थ चित्तं विराजयं पजहं भब्बो दुक्खक्खयाया’’ति। एतमत्थं भगवा अवोच। तत्थेतं इति वुच्चति –
‘‘येन
तं कोधं सम्मदञ्ञाय, पजहन्ति विपस्सिनो।
पहाय न पुनायन्ति, इमं लोकं कुदाचन’’न्ति॥
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। दुतियं।
३.मक्खपरिञ्ञासुत्तं
१३. वुत्तञ्हेतं भगवता, वुत्तमरहताति मे सुतं –
‘‘मक्खं, भिक्खवे, अनभिजानं अपरिजानं तत्थ चित्तं अविराजयं अप्पजहं अभब्बो दुक्खक्खयाय। मक्खञ्च खो, भिक्खवे, अभिजानं परिजानं तत्थ चित्तं विराजयं पजहं भब्बो दुक्खक्खयाया’’ति। एतमत्थं भगवा अवोच। तत्थेतं इति वुच्चति –
‘‘येन मक्खेन मक्खासे, सत्ता गच्छन्ति दुग्गतिं।
तं मक्खं सम्मदञ्ञाय, पजहन्ति विपस्सिनो।
पहाय न पुनायन्ति, इमं लोकं कुदाचन’’न्ति॥
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। ततियं।
४. अविज्जानीवरणसुत्तं
१४. वुत्तञ्हेतं भगवता, वुत्तमरहताति
‘‘नाहं, भिक्खवे, अञ्ञं एकनीवरणम्पि समनुपस्सामि येन
‘‘नत्थञ्ञो
संसरन्ति
‘‘ये च मोहं पहन्त्वान, तमोखन्धं
न ते पुन संसरन्ति, हेतु तेसं न विज्जती’’ति॥
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। चतुत्थं।
५. तण्हासंयोजनसुत्तं
१५. वुत्तञ्हेतं भगवता, वुत्तमरहताति मे सुतं –
‘‘नाहं, भिक्खवे, अञ्ञं एकसंयोजनम्पि समनुपस्सामि येन
‘‘तण्हादुतियो
इत्थभावञ्ञथाभावं
‘‘एतमादीनवं
वीततण्हो अनादानो, सतो भिक्खु परिब्बजे’’ति॥
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। पञ्चमं।
६. पठमसेखसुत्तं
१६. वुत्तञ्हेतं
‘‘सेखस्स, भिक्खवे, भिक्खुनो अप्पत्तमानसस्स अनुत्तरं योगक्खेमं पत्थयमानस्स विहरतो अज्झत्तिकं अङ्गन्ति करित्वा नाञ्ञं एकङ्गम्पि समनुपस्सामि यं एवं बहूपकारं यथयिदं, भिक्खवे, योनिसो मनसिकारो। योनिसो, भिक्खवे, भिक्खु मनसि करोन्तो अकुसलं पजहति
‘‘योनिसो
नत्थञ्ञो एवं बहुकारो, उत्तमत्थस्स पत्तिया।
योनिसो पदहं भिक्खु, खयं दुक्खस्स पापुणे’’ति॥
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। छट्ठं।
७. दुतियसेखसुत्तं
१७. वुत्तञ्हेतं भगवता, वुत्तमरहताति मे सुतं –
‘‘सेखस्स, भिक्खवे, भिक्खुनो अप्पत्तमानसस्स अनुत्तरं योगक्खेमं पत्थयमानस्स विहरतो बाहिरं अङ्गन्ति करित्वा नाञ्ञं एकङ्गम्पि समनुपस्सामि यं एवं बहूपकारं यथयिदं, भिक्खवे, कल्याणमित्तता। कल्याणमित्तो, भिक्खवे, भिक्खु अकुसलं पजहति, कुसलं भावेती’’ति। एतमत्थं भगवा अवोच। तत्थेतं इति वुच्चति –
‘‘कल्याणमित्तो यो भिक्खु, सप्पतिस्सो सगारवो।
करं मित्तानं वचनं, सम्पजानो पतिस्सतो।
पापुणे अनुपुब्बेन, सब्बसंयोजनक्खय’’न्ति॥
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। सत्तमं।
८. सङ्घभेदसुत्तं
१८. वुत्तञ्हेतं
‘‘एकधम्मो, भिक्खवे, लोके उप्पज्जमानो
‘‘आपायिको
वग्गारामो अधम्मट्ठो, योगक्खेमा पधंसति
सङ्घं समग्गं भेत्वान
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। अट्ठमं।
९. सङ्घसामग्गीसुत्तं
१९. वुत्तञ्हेतं भगवता, वुत्तमरहताति मे सुतं –
‘‘एकधम्मो, भिक्खवे, लोके उप्पज्जमानो उप्पज्जति बहुजनहिताय बहुजनसुखाय बहुनो जनस्स अत्थाय हिताय सुखाय देवमनुस्सानं। कतमो एकधम्मो
‘‘सुखा सङ्घस्स सामग्गी, समग्गानञ्चनुग्गहो।
समग्गरतो धम्मट्ठो, योगक्खेमा न धंसति।
सङ्घं समग्गं कत्वान, कप्पं सग्गम्हि मोदती’’ति॥
अयम्पि
१०. पदुट्ठचित्तसुत्तं
२०. वुत्तञ्हेतं
‘‘इधाहं, भिक्खवे, एकच्चं पुग्गलं पदुट्ठचित्तं एवं चेतसा चेतो परिच्च पजानामि – ‘इमम्हि चायं समये पुग्गलो कालङ्करेय्य यथाभतं निक्खित्तो एवं निरये’। तं किस्स हेतु? चित्तं हिस्स, भिक्खवे, पदुट्ठं। चेतोपदोसहेतु खो पन, भिक्खवे, एवमिधेकच्चे सत्ता कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जन्ती’’ति। एतमत्थं भगवा अवोच। तत्थेतं इति वुच्चति –
‘‘पदुट्ठचित्तं
एतमत्थञ्च ब्याकासि, बुद्धो भिक्खून सन्तिके॥
‘‘इमम्हि चायं समये, कालं कयिराथ पुग्गलो।
निरयं उपपज्जेय्य, चित्तं हिस्स पदूसितं॥
‘‘यथा हरित्वा निक्खिपेय्य, एवमेव तथाविधो।
चेतोपदोसहेतु हि, सत्ता गच्छन्ति दुग्गति’’न्ति॥
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। दसमं।
दुतियो वग्गो निट्ठितो।
तस्सुद्दानं –
मोहो कोधो अथ मक्खो, विज्जा तण्हा सेखदुवे च।
भेदो सामग्गिपुग्गलो
३. ततियवग्गो
१. पसन्नचित्तसुत्तं
२१. वुत्तञ्हेतं
‘‘इधाहं, भिक्खवे, एकच्चं पुग्गलं पसन्नचित्तं एवं चेतसा चेतो परिच्च पजानामि
‘‘पसन्नचित्तं ञत्वान, एकच्चं इध पुग्गलं।
एतमत्थञ्च ब्याकासि, बुद्धो भिक्खून सन्तिके॥
‘‘इमम्हि
सुगतिं उपपज्जेय्य, चित्तं हिस्स पसादितं॥
‘‘यथा हरित्वा निक्खिपेय्य, एवमेव तथाविधो।
चेतोपसादहेतु हि, सत्ता गच्छन्ति सुग्गति’’न्ति॥
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। पठमं।
२. मेत्तसुत्तं
२२. वुत्तञ्हेतं भगवता, वुत्तमरहताति मे सुतं –
‘‘मा, भिक्खवे, पुञ्ञानं भायित्थ
‘‘तत्र सुदं, भिक्खवे, ब्रह्मा होमि महाब्रह्मा अभिभू अनभिभूतो अञ्ञदत्थुदसो वसवत्ती। छत्तिंसक्खत्तुं खो पनाहं, भिक्खवे, सक्को अहोसिं देवानमिन्दो; अनेकसतक्खत्तुं राजा अहोसिं चक्कवत्ती धम्मिको धम्मराजा चातुरन्तो विजितावी जनपदत्थावरियप्पत्तो सत्तरतनसमन्नागतो। को पन वादो पदेसरज्जस्स!
‘‘तस्स मय्हं, भिक्खवे, एतदहोसि – ‘किस्स नु खो मे इदं कम्मस्स फलं, किस्स कम्मस्स विपाको, येनाहं एतरहि एवंमहिद्धिको एवंमहानुभावो’ति? तस्स मय्हं, भिक्खवे, एतदहोसि – ‘तिण्णं खो मे इदं कम्मानं फलं, तिण्णं कम्मानं विपाको, येनाहं एतरहि एवंमहिद्धिको एवंमहानुभावोति, सेय्यथिदं
‘‘पुञ्ञमेव सो सिक्खेय्य, आयतग्गं सुखुद्रयं।
दानञ्च
‘‘एते
अब्यापज्झं
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। दुतियं।
३. उभयत्थसुत्तं
२३. वुत्तञ्हेतं भगवता, वुत्तमरहताति मे सुतं –
‘‘एकधम्मो
‘‘अप्पमादं
अप्पमत्तो उभो अत्थे, अधिगण्हाति पण्डितो॥
‘‘दिट्ठे
अत्थाभिसमया धीरो, पण्डितोति पवुच्चती’’ति॥
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। ततियं।
४. अट्ठिपुञ्जसुत्तं
२४. वुत्तञ्हेतं भगवता, वुत्तमरहताति मे सुतं –
‘‘एकपुग्गलस्स, भिक्खवे, कप्पं सन्धावतो संसरतो सिया एवं महा अट्ठिकङ्कलो अट्ठिपुञ्जो अट्ठिरासि यथायं वेपुल्लो पब्बतोः सचे संहारको अस्स, सम्भतञ्च न विनस्सेय्या’’ति। एतमत्थं भगवा अवोच। तत्थेतं इति वुच्चति –
‘‘एकस्सेकेन कप्पेन, पुग्गलस्सट्ठिसञ्चयो।
सिया पब्बतसमो रासि, इति वुत्तं महेसिना॥
‘‘सो खो पनायं अक्खातो, वेपुल्लो पब्बतो महा।
उत्तरो गिज्झकूटस्स, मगधानं गिरिब्बजे॥
‘‘यतो
दुक्खं
अरियञ्चट्ठङ्गिकं
‘‘स सत्तक्खत्तुं परमं, सन्धावित्वान पुग्गलो।
दुक्खस्सन्तकरो होति, सब्बसंयोजनक्खया’’ति॥
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। चतुत्थं।
५. मुसावादसुत्तं
२५. वुत्तञ्हेतं
‘‘एकधम्मं अतीतस्स, भिक्खवे, पुरिसपुग्गलस्स नाहं तस्स किञ्चि पापकम्मं अकरणीयन्ति वदामि। कतमं एकधम्मं? यदिदं
‘‘एकधम्मं अतीतस्स, मुसावादिस्स जन्तुनो।
वितिण्णपरलोकस्स, नत्थि पापं अकारिय’’न्ति॥
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। पञ्चमं।
६. दानसुत्तं
२६. वुत्तञ्हेतं भगवता, वुत्तमरहताति मे सुतं –
‘‘एवञ्चे, भिक्खवे, सत्ता जानेय्युं दानसंविभागस्स विपाकं यथाहं जानामि, न अदत्वा भुञ्जेय्युं, न च नेसं मच्छेरमलं चित्तं परियादाय तिट्ठेय्य। योपि नेसं अस्स चरिमो आलोपो चरिमं कबळं, ततोपि न असंविभजित्वा भुञ्जेय्युं, सचे नेसं पटिग्गाहका अस्सु। यस्मा च खो, भिक्खवे, सत्ता
‘‘एवं चे सत्ता जानेय्युं, यथावुत्तं महेसिना।
विपाकं संविभागस्स, यथा होति महप्फलं॥
‘‘विनेय्य
दज्जुं कालेन अरियेसु, यत्थ दिन्नं महप्फलं॥
‘‘अन्नञ्च दत्वा
इतो चुता मनुस्सत्ता, सग्गं गच्छन्ति दायका॥
‘‘ते
विपाकं संविभागस्स, अनुभोन्ति अमच्छरा’’ति॥
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। छट्ठं।
७. मेत्ताभावनासुत्तं
२७. वुत्तञ्हेतं भगवता, वुत्तमरहताति मे सुतं –
‘‘यानि कानिचि, भिक्खवे, ओपधिकानि पुञ्ञकिरियवत्थूनि सब्बानि तानि मेत्ताय चेतोविमुत्तिया कलं नाग्घन्ति सोळसिं। मेत्तायेव तानि चेतोविमुत्ति अधिग्गहेत्वा भासते च तपते च विरोचति च।
‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, या काचि तारकरूपानं पभा सब्बा ता
‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, वस्सानं पच्छिमे मासे सरदसमये विद्धे विगतवलाहके देवे
‘‘सेय्यथापि
‘‘यो
तनू
‘‘एकम्पि चे पाणमदुट्ठचित्तो, मेत्तायति कुसलो तेन होति।
सब्बे च पाणे मनसानुकम्पं, पहूतमरियो पकरोति पुञ्ञं॥
‘‘ये
अस्समेधं पुरिसमेधं, सम्मापासं वाजपेय्यं निरग्गळं॥
‘‘मेत्तस्स चित्तस्स सुभावितस्स, कलम्पि ते नानुभवन्ति सोळसिं।
चन्दप्पभा
‘‘यो न हन्ति न घातेति, न जिनाति न जापये।
मेत्तंसो सब्बभूतेसु, वेरं तस्स न केनची’’ति॥
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। सत्तमं।
ततियो वग्गो निट्ठितो।
तस्सुद्दानं –
चित्तं
सम्पजानमुसावादो, दानञ्च मेत्तभावना
सत्तिमानि च
एकधम्मेसु सुत्तन्ता, सत्तवीसतिसङ्गहाति॥
एककनिपातो निट्ठितो।