२. दुकनिपातो
१. पठमवग्गो
१. दुक्खविहारसुत्तं
२८. (द्वे
‘‘द्वीहि, भिक्खवे, धम्मेहि समन्नागतो भिक्खु दिट्ठेव धम्मे दुक्खं विहरति सविघातं सउपायासं
‘‘चक्खु सोतञ्च घानञ्च, जिव्हा कायो तथा मनो।
एतानि यस्स द्वारानि, अगुत्तानिध
‘‘भोजनम्हि अमत्तञ्ञू, इन्द्रियेसु असंवुतो।
कायदुक्खं चेतोदुक्खं, दुक्खं सो अधिगच्छति॥
‘‘डय्हमानेन कायेन, डय्हमानेन चेतसा।
दिवा वा यदि वा रत्तिं, दुक्खं विहरति तादिसो’’ति॥
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। पठमं।
२. सुखविहारसुत्तं
२९. वुत्तञ्हेतं
‘‘द्वीहि, भिक्खवे, धम्मेहि समन्नागतो भिक्खु दिट्ठेव धम्मे सुखं विहरति अविघातं अनुपायासं अपरिळाहं; कायस्स भेदा परं मरणा सुगति
‘‘चक्खु सोतञ्च घानञ्च, जिव्हा कायो तथा
एतानि यस्स द्वारानि, सुगुत्तानिध भिक्खुनो॥
‘‘भोजनम्हि च मत्तञ्ञू, इन्द्रियेसु च संवुतो।
कायसुखं चेतोसुखं, सुखं सो अधिगच्छति॥
‘‘अडय्हमानेन कायेन, अडय्हमानेन चेतसा।
दिवा वा यदि वा रत्तिं, सुखं विहरति तादिसो’’ति॥
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। दुतियं।
३. तपनीयसुत्तं
३०. वुत्तञ्हेतं भगवता, वुत्तमरहताति मे सुतं –
‘‘द्वेमे, भिक्खवे, धम्मा तपनीया। कतमे
‘‘कायदुच्चरितं कत्वा, वचीदुच्चरितानि च।
मनोदुच्चरितं
‘‘अकत्वा
कायस्स भेदा दुप्पञ्ञो, निरयं सोपपज्जती’’ति
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। ततियं।
४. अतपनीयसुत्तं
३१. वुत्तञ्हेतं
‘‘द्वेमे, भिक्खवे, धम्मा अतपनीया। कतमे द्वे? इध, भिक्खवे, एकच्चो कतकल्याणो होति, कतकुसलो, कतभीरुत्ताणो, अकतपापो, अकतलुद्दो, अकतकिब्बिसो। सो ‘कतं मे कल्याण’न्तिपि न तप्पति, ‘अकतं मे पाप’न्तिपि न तप्पति। इमे खो, भिक्खवे, द्वे
‘‘कायदुच्चरितं हित्वा, वचीदुच्चरितानि च।
मनोदुच्चरितं हित्वा, यञ्चञ्ञं दोससञ्हितं॥
‘‘अकत्वाकुसलं कम्मं, कत्वान कुसलं बहुं।
कायस्स भेदा सप्पञ्ञो, सग्गं सो उपपज्जती’’ति॥
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। चतुत्थं।
५. पठमसीलसुत्तं
३२. वुत्तञ्हेतं भगवता, वुत्तमरहताति मे सुतं –
‘‘द्वीहि, भिक्खवे, धम्मेहि समन्नागतो पुग्गलो यथाभतं निक्खित्तो एवं निरये। कतमेहि द्वीहि? पापकेन च सीलेन, पापिकाय च दिट्ठिया। इमेहि खो, भिक्खवे, द्वीहि धम्मेहि समन्नागतो पुग्गलो यथाभतं निक्खित्तो एवं निरये’’ति। एतमत्थं भगवा अवोच। तत्थेतं
‘‘पापकेन
एतेहि द्वीहि धम्मेहि, यो समन्नागतो नरो।
कायस्स भेदा दुप्पञ्ञो, निरयं सोपपज्जती’’ति॥
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। पञ्चमं।
६. दुतियसीलसुत्तं
३३. वुत्तञ्हेतं भगवता, वुत्तमरहताति मे सुतं –
‘‘द्वीहि, भिक्खवे, धम्मेहि समन्नागतो पुग्गलो यथाभतं निक्खित्तो एवं सग्गे। कतमेहि द्वीहि
‘‘भद्दकेन च सीलेन, भद्दिकाय च दिट्ठिया।
एतेहि द्वीहि धम्मेहि, यो समन्नागतो नरो।
कायस्स भेदा सप्पञ्ञो, सग्गं सो उपपज्जती’’ति॥
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। छट्ठं।
७. आतापीसुत्तं
३४. वुत्तञ्हेतं भगवता, वुत्तमरहताति मे सुतं –
‘‘अनातापी, भिक्खवे, भिक्खु अनोत्तापी
‘‘अनातापी
यो थीनमिद्धबहुलो, अहिरीको अनादरो।
अभब्बो तादिसो भिक्खु, फुट्ठुं सम्बोधिमुत्तमं॥
‘‘यो
संयोजनं जातिजराय छेत्वा, इधेव सम्बोधिमनुत्तरं फुसे’’ति॥
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। सत्तमं।
८. पठमनकुहनसुत्तं
३५. वुत्तञ्हेतं भगवता, वुत्तमरहताति मे सुतं –
‘‘नयिदं, भिक्खवे, ब्रह्मचरियं वुस्सति जनकुहनत्थं, न जनलपनत्थं, न लाभसक्कारसिलोकानिसंसत्थं, न ‘इति मं जनो जानातू’ति। अथ खो इदं, भिक्खवे
‘‘संवरत्थं पहानत्थं, ब्रह्मचरियं अनीतिहं।
अदेसयि सो भगवा, निब्बानोगधगामिनं॥
‘‘एस मग्गो महत्तेहि
ये ये तं पटिपज्जन्ति, यथा बुद्धेन देसितं।
दुक्खस्सन्तं करिस्सन्ति, सत्थुसासनकारिनो’’ति॥
अयम्पि
९. दुतियनकुहनसुत्तं
३६. वुत्तञ्हेतं भगवता, वुत्तमरहताति मे सुतं –
‘‘नयिदं, भिक्खवे, ब्रह्मचरियं वुस्सति जनकुहनत्थं, न जनलपनत्थं, न लाभसक्कारसिलोकानिसंसत्थं, न ‘इति मं जनो जानातू’ति। अथ खो इदं, भिक्खवे, ब्रह्मचरियं
‘‘अभिञ्ञत्थं परिञ्ञत्थं, ब्रह्मचरियं अनीतिहं।
अदेसयि सो भगवा, निब्बानोगधगामिनं॥
‘‘एस मग्गो महत्तेहि, अनुयातो महेसिभि।
ये ये तं पटिपज्जन्ति, यथा बुद्धेन देसितं।
दुक्खस्सन्तं करिस्सन्ति, सत्थुसासनकारिनो’’ति॥
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। नवमं।
१०. सोमनस्ससुत्तं
३७. वुत्तञ्हेतं भगवता, वुत्तमरहताति मे सुतं –
‘‘द्वीहि, भिक्खवे, धम्मेहि समन्नागतो भिक्खु
‘‘संवेजनीयट्ठानेसु
आतापी
‘‘एवं विहारी आतापी, सन्तवुत्ति अनुद्धतो।
चेतोसमथमनुयुत्तो, खयं दुक्खस्स पापुणे’’ति॥
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। दसमं।
पठमो वग्गो निट्ठितो।
तस्सुद्दानं
द्वे च भिक्खू तपनीया, तपनीया परत्थेहि।
आतापी
२. दुतियवग्गो
१. वितक्कसुत्तं
३८. वुत्तञ्हेतं भगवता, वुत्तमरहताति मे सुतं –
‘‘तथागतं, भिक्खवे, अरहन्तं सम्मासम्बुद्धं द्वे वितक्का बहुलं समुदाचरन्ति – खेमो च वितक्को, पविवेको च
‘‘पविवेकारामो
‘‘तस्मातिह, भिक्खवे, तुम्हेपि अब्यापज्झारामा
‘‘पविवेकारामा, भिक्खवे, विहरथ पविवेकरता। तेसं वो, भिक्खवे, तुम्हाकं पविवेकारामानं विहरतं पविवेकरतानं एसेव वितक्को बहुलं समुदाचरिस्सति – ‘किं अकुसलं, किं अप्पहीनं, किं पजहामा’’’ति। एतमत्थं भगवा अवोच। तत्थेतं इति वुच्चति –
‘‘तथागतं बुद्धमसय्हसाहिनं, दुवे वितक्का समुदाचरन्ति नं।
खेमो वितक्को पठमो उदीरितो, ततो विवेको दुतियो पकासितो॥
‘‘तमोनुदं
विसन्तरं
मारञ्जहं
‘‘सेले यथा पब्बतमुद्धनिट्ठितो, यथापि पस्से जनतं समन्ततो।
तथूपमं धम्ममयं सुमेधो, पासादमारुय्ह
सोकावतिण्णं जनतमपेतसोको, अवेक्खति जातिजराभिभूत’’न्ति॥
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। पठमं।
२. देसनासुत्तं
३९. वुत्तञ्हेतं
‘‘तथागतस्स, भिक्खवे, अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स द्वे धम्मदेसना परियायेन भवन्ति। कतमा द्वे? ‘पापं पापकतो पस्सथा’ति – अयं पठमा धम्मदेसना; ‘पापं पापकतो दिस्वा तत्थ निब्बिन्दथ विरज्जथ विमुच्चथा’ति – अयं दुतिया धम्मदेसना। तथागतस्स, भिक्खवे, अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स इमा द्वे धम्मदेसना परियायेन भवन्ती’’ति। एतमत्थं भगवा अवोच। तत्थेतं इति वुच्चति –
‘‘तथागतस्स बुद्धस्स, सब्बभूतानुकम्पिनो।
परियायवचनं पस्स, द्वे च धम्मा पकासिता॥
‘‘पापकं
ततो विरत्तचित्तासे, दुक्खस्सन्तं करिस्सथा’’ति॥
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। दुतियं।
३. विज्जासुत्तं
४०. वुत्तञ्हेतं भगवता, वुत्तमरहताति मे सुतं –
‘‘अविज्जा
‘‘या काचिमा दुग्गतियो, अस्मिं लोके परम्हि च।
अविज्जामूलिका सब्बा, इच्छालोभसमुस्सया॥
‘‘यतो च होति पापिच्छो, अहिरीको अनादरो।
ततो पापं पसवति, अपायं तेन गच्छति॥
‘‘तस्मा छन्दञ्च लोभञ्च, अविज्जञ्च विराजयं।
विज्जं उप्पादयं भिक्खु, सब्बा दुग्गतियो जहे’’ति॥
अयम्पि
४. पञ्ञापरिहीनसुत्तं
४१. वुत्तञ्हेतं
‘‘ते, भिक्खवे, सत्ता सुपरिहीना ये अरियाय पञ्ञाय परिहीना। ते दिट्ठेव धम्मे दुक्खं विहरन्ति सविघातं सउपायासं सपरिळाहं; कायस्स भेदा परं मरणा दुग्गति पाटिकङ्खा। ते
‘‘पञ्ञाय परिहानेन, पस्स लोकं सदेवकं।
निविट्ठं नामरूपस्मिं, इदं सच्चन्ति मञ्ञति॥
‘‘पञ्ञा हि सेट्ठा लोकस्मिं, यायं निब्बेधगामिनी।
याय
‘‘तेसं
पिहयन्ति
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। चतुत्थं।
५. सुक्कधम्मसुत्तं
४२. वुत्तञ्हेतं भगवता, वुत्तमरहताति मे सुतं –
‘‘द्वेमे, भिक्खवे, सुक्का धम्मा लोकं पालेन्ति। कतमे द्वे? हिरी
‘‘येसं
वोक्कन्ता सुक्कमूला ते, जातिमरणगामिनो॥
‘‘येसञ्च हिरिओत्तप्पं, सदा सम्मा उपट्ठिता।
विरूळ्हब्रह्मचरिया
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। पञ्चमं।
६. अजातसुत्तं
४३. वुत्तञ्हेतं भगवता, वुत्तमरहताति मे सुतं –
‘‘अत्थि, भिक्खवे
‘‘जातं भूतं समुप्पन्नं, कतं सङ्खतमद्धुवं।
जरामरणसङ्घाटं, रोगनीळं
‘‘आहारनेत्तिप्पभवं, नालं तदभिनन्दितुं।
तस्स निस्सरणं सन्तं, अतक्कावचरं धुवं॥
‘‘अजातं असमुप्पन्नं, असोकं विरजं पदं।
निरोधो
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। छट्ठं।
७. निब्बानधातुसुत्तं
४४. वुत्तञ्हेतं भगवता, वुत्तमरहताति मे सुतं –
‘‘द्वेमा, भिक्खवे, निब्बानधातुयो। कतमे द्वे? सउपादिसेसा च निब्बानधातु, अनुपादिसेसा च निब्बानधातु।
‘‘कतमा
‘‘कतमा च, भिक्खवे, अनुपादिसेसा निब्बानधातु? इध, भिक्खवे, भिक्खु अरहं होति खीणासवो वुसितवा कतकरणीयो ओहितभारो अनुप्पत्तसदत्थो परिक्खीणभवसंयोजनो सम्मदञ्ञा विमुत्तो। तस्स इधेव, भिक्खवे, सब्बवेदयितानि अनभिनन्दितानि सीति भविस्सन्ति
‘‘दुवे
एका हि धातु इध दिट्ठधम्मिका, सउपादिसेसा भवनेत्तिसङ्खया।
अनुपादिसेसा
‘‘ये एतदञ्ञाय पदं असङ्खतं, विमुत्तचित्ता भवनेत्तिसङ्खया।
ते धम्मसाराधिगमा खये रता, पहंसु ते सब्बभवानि तादिनो’’ति॥
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। सत्तमं।
८. पटिसल्लानसुत्तं
४५. वुत्तञ्हेतं भगवता, वुत्तमरहताति मे सुतं –
‘‘पटिसल्लानारामा
‘‘ये सन्तचित्ता निपका, सतिमन्तो च
सम्मा
‘‘अप्पमादरता सन्ता, पमादे भयदस्सिनो।
अभब्बा परिहानाय, निब्बानस्सेव सन्तिके’’ति॥
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। अट्ठमं।
९. सिक्खानिसंससुत्तं
४६. वुत्तञ्हेतं भगवता, वुत्तमरहताति मे सुतं –
‘‘सिक्खानिसंसा
‘‘परिपुण्णसिक्खं
तं वे मुनिं अन्तिमदेहधारिं, मारञ्जहं ब्रूमि जराय पारगुं॥
‘‘तस्मा सदा झानरता समाहिता, आतापिनो
मारं ससेनं अभिभुय्य भिक्खवो, भवथ जातिमरणस्स पारगा’’ति॥
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। नवमं।
१०. जागरियसुत्तं
४७. वुत्तञ्हेतं
‘‘जागरो चस्स, भिक्खवे, भिक्खु विहरेय्य सतो सम्पजानो समाहितो पमुदितो विप्पसन्नो च तत्थ कालविपस्सी च कुसलेसु धम्मेसु। जागरस्स, भिक्खवे, भिक्खुनो विहरतो सतस्स सम्पजानस्स समाहितस्स पमुदितस्स विप्पसन्नस्स तत्थ कालविपस्सिनो कुसलेसु धम्मेसु द्विन्नं फलानं अञ्ञतरं फलं पाटिकङ्खं – दिट्ठेव धम्मे अञ्ञा, सति वा उपादिसेसे अनागामिता’’ति। एतमत्थं भगवा अवोच। तत्थेतं इति वुच्चति –
‘‘जागरन्ता सुणाथेतं, ये सुत्ता ते पबुज्झथ।
सुत्ता जागरितं सेय्यो, नत्थि जागरतो भयं॥
‘‘यो
कालेन
‘‘तस्मा हवे जागरियं भजेथ, आतापी भिक्खु निपको झानलाभी।
संयोजनं जातिजराय छेत्वा, इधेव सम्बोधिमनुत्तरं फुसे’’ति॥
अयम्पि
११. आपायिकसुत्तं
४८. वुत्तञ्हेतं भगवता, वुत्तमरहताति मे सुतं –
‘‘द्वेमे, भिक्खवे, आपायिका नेरयिका इदमप्पहाय। कतमे द्वे? यो च अब्रह्मचारी ब्रह्मचारिपटिञ्ञो, यो च परिपुण्णं परिसुद्धं ब्रह्मचरियं चरन्तं अमूलकेन अब्रह्मचरियेन अनुद्धंसेति। इमे खो, भिक्खवे, द्वे आपायिका नेरयिका इदमप्पहाया’’ति। एतमत्थं भगवा अवोच। तत्थेतं इति वुच्चति –
‘‘अभूतवादी
उभोपि
‘‘कासावकण्ठा बहवो, पापधम्मा असञ्ञता।
पापा पापेहि कम्मेहि, निरयं ते उपपज्जरे॥
‘‘सेय्यो अयोगुळो भुत्तो, तत्तो अग्गिसिखूपमो।
यञ्चे
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। एकादसमं।
१२. दिट्ठिगतसुत्तं
४९. वुत्तञ्हेतं भगवता, वुत्तमरहताति मे सुतं –
‘‘द्वीहि, भिक्खवे, दिट्ठिगतेहि परियुट्ठिता देवमनुस्सा ओलीयन्ति एके, अतिधावन्ति एके; चक्खुमन्तो च पस्सन्ति।
‘‘कथञ्च, भिक्खवे, ओलीयन्ति एके? भवारामा, भिक्खवे, देवमनुस्सा भवरता भवसम्मुदिता तेसं भवनिरोधाय धम्मे देसियमाने चित्तं न पक्खन्दति न पसीदति न सन्तिट्ठति नाधिमुच्चति। एवं खो, भिक्खवे, ओलीयन्ति एके।
‘‘कथञ्च
‘‘कथञ्च, भिक्खवे, चक्खुमन्तो पस्सन्ति? इध भिक्खु भूतं भूततो पस्सति; भूतं भूततो दिस्वा भूतस्स निब्बिदाय विरागाय निरोधाय पटिपन्नो होति। एवं खो, भिक्खवे, चक्खुमन्तो पस्सन्ती’’ति। एतमत्थं भगवा अवोच। तत्थेतं इति वुच्चति –
‘‘ये
यथाभूते विमुच्चन्ति, भवतण्हा परिक्खया॥
‘‘स वे
भूतस्स
अयम्पि अत्थो वुत्तो भगवता, इति मे सुतन्ति। द्वादसमं।
दुतियो वग्गो निट्ठितो।
तस्सुद्दानं –
द्वे इन्द्रिया द्वे तपनीया, सीलेन अपरे दुवे।
अनोत्तापी कुहना द्वे च, संवेजनीयेन
वितक्का देसना विज्जा, पञ्ञा धम्मेन पञ्चमं।
अजातं धातुसल्लानं, सिक्खा जागरियेन च।
अपायदिट्ठिया चेव
दुकनिपातो निट्ठितो।