३. समुच्चयक्खन्धकं
सुक्कविस्सट्ठिकथा
९७. समुच्चयक्खन्धके छारत्तं मानत्तन्ति एत्थ चतुब्बिधं मानत्तं – अप्पटिच्छन्नमानत्तं, पटिच्छन्नमानत्तं, पक्खमानत्तं, समोधानमानत्तन्ति। तत्थ अप्पटिच्छन्नमानत्तं पटिच्छन्नमानत्तं नाम – यं पटिच्छन्नाय आपत्तिया परिवुत्थपरिवासस्स दिय्यति। पक्खमानत्तं नाम – यं पटिच्छन्नाय वा अप्पटिच्छन्नाय वा आपत्तिया अद्धमासं भिक्खुनीनं दिय्यति। समोधानमानत्तं नाम – यं ओधाय एकतो कत्वा दिय्यति। तेसु इदं ‘‘अप्पटिच्छन्नाय छारत्तं मानत्त’’न्ति वचनतो ‘‘अप्पटिच्छन्नमानत्त’’न्ति वेदितब्बं। तं देन्तेन सचे एकं आपत्तिं आपन्नो होति, इध वुत्तनयेन दातब्बं। सचे द्वे वा तिस्सो वा ततुत्तरिं वा आपन्नो, यथेव ‘‘एकं आपत्ति’’न्ति वुत्तं; एवं ‘‘द्वे आपत्तियो, तिस्सो आपत्तियो’’ति वत्तब्बं। ततुत्तरि पन सचेपि सतं वा सहस्सं वा होति, ‘‘सम्बहुला’’ति वत्तब्बं। नानावत्थुकायोपि एकतो कत्वा दातब्बा, तासं दानविधिं परिवासदाने कथयिस्साम।
एवं आपत्तिवसेन कम्मवाचं कत्वा दिन्ने मानत्ते ‘‘एवमेतं धारयामी’’ति कम्मवाचापरियोसाने माळकसीमायमेव ‘‘मानत्तं समादियामि, वत्तं समादियामी’’ति वुत्तनयेन वत्तं समादातब्बं। वत्तं समादियित्वा तत्थेव सङ्घस्स आरोचेतब्बं, आरोचेन्तेन च एवं आरोचेतब्बं –
‘‘अहं
इमञ्च पन अत्थं गहेत्वा याय कायचि भासाय आरोचेतुं वट्टतियेव। आरोचेत्वा सचे निक्खिपितुकामो, वुत्तनयेनेव सङ्घमज्झे
सचे अप्पभिक्खुको विहारो होति, सभागा भिक्खू वसन्ति, वत्तं अनिक्खिपित्वा अन्तोविहारेयेव रत्तियो गणेतब्बा। अथ न सक्का सोधेतुं, वुत्तनयेनेव वत्तं निक्खिपित्वा पच्चूससमये चतूहि पञ्चहि वा भिक्खूहि सद्धिं परिक्खित्तस्स विहारस्स परिक्खेपतो, अपरिक्खित्तस्स परिक्खेपारहट्ठानतो द्वे लेड्डुपाते अतिक्कमित्वा महामग्गतो ओक्कम्म गुम्बेन वा वतिया वा पटिच्छन्नट्ठाने निसीदितब्बं। अन्तोअरुणेयेव वुत्तनयेन वत्तं समादियित्वा आरोचेतब्बं। सचे अञ्ञो कोचि भिक्खु केनचिदेव करणीयेन तं ठानं आगच्छति, सचे एस तं पस्सति, सद्दं वास्स सुणाति, आरोचेतब्बं। अनारोचेन्तस्स रत्तिच्छेदो चेव वत्तभेदो च।
अथ द्वादसहत्थं उपचारं ओक्कमित्वा अजानन्तस्सेव गच्छति, रत्तिच्छेदो होति एव, वत्तभेदो पन नत्थि। आरोचितकालतो पट्ठाय च एकं भिक्खुं ठपेत्वा सेसेहि सति करणीये गन्तुम्पि वट्टति। अरुणे उट्ठिते तस्स भिक्खुस्स सन्तिके वत्तं निक्खिपितब्बं। सचे सोपि केनचि कम्मेन पुरेअरुणेयेव गच्छति, अञ्ञं विहारतो निक्खन्तं वा आगन्तुकं वा यं पठमं पस्सति, तस्स सन्तिके आरोचेत्वा वत्तं निक्खिपितब्बं। अयञ्च यस्मा गणस्स
एवं
परिवासकथा
१०२. ‘‘तेन हि, भिक्खवे, सङ्घो उदायिस्स भिक्खुनो एकिस्सा आपत्तिया सञ्चेतनिकाय सुक्कविस्सट्ठिया एकाहपटिच्छन्नाय एकाहपरिवासं देतू’’तिआदिना नयेन पाळियं अनेकेहि आकारेहि परिवासो च मानत्तञ्च वुत्तं। तस्स यस्मा आगतागतट्ठाने विनिच्छयो वुच्चमानो पाळि विय अतिवित्थारं आपज्जति, न च सक्का होति सुखेन परिग्गहेतुं, तस्मा नं समोधानेत्वा इधेव दस्सयिस्साम।
अयञ्हि इध अधिप्पेतो परिवासो नाम – पटिच्छन्नपरिवासो, सुद्धन्तपरिवासो, समोधानपरिवासोति तिविधो होति। तत्थ पटिच्छन्नपरिवासो ताव यथापटिच्छन्नाय आपत्तिया दातब्बो
अयञ्हि
तत्थ आपत्ति च होति आपत्तिसञ्ञी चाति यं आपन्नो, सा आपत्तियेव होति। सोपि च तत्थ आपत्तिसञ्ञीयेव। इति जानन्तो छादेति, छन्नाव होति। अथ पनायं तत्थ अनापत्तिसञ्ञी, अच्छन्ना होति, अनापत्ति पन आपत्तिसञ्ञायपि अनापत्तिसञ्ञायपि छादेन्तेनापि अच्छादिताव होति। लहुकं वा गरुकाति गरुकं वा लहुकाति छादेति, अलज्जिपक्खे तिट्ठति, आपत्ति पन अच्छन्ना होति। गरुकं लहुकाति मञ्ञमानो देसेति, नेव देसिता होति, न छन्ना। गरुकं गरुकाति ञत्वा छादेति, छन्ना होति। गरुकलहुकभावं न जानाति, आपत्तिं छादेमीति छादेति, छन्नाव होति।
पकतत्तोति तिविधं उक्खेपनीयकम्मं अकतो – सो चे पकतत्तसञ्ञी हुत्वा छादेति, छन्ना होति। अथ ‘‘मय्हं सङ्घेन कम्मं कत’’न्ति अपकतत्तसञ्ञी हुत्वा छादेति, अच्छन्ना होति। अपकतत्तेन पकतत्तसञ्ञिना वा अपकतत्तसञ्ञिना वा छादितापि अच्छन्नाव होति। वुत्तम्पि चेतं –
‘‘आपज्जति गरुकं सावसेसं,
छादेति अनादरियं पटिच्च।
न भिक्खुनी नो च फुसेय्य वज्जं,
पञ्हा मेसा कुसलेहि चिन्तिता’’ति॥ (परि॰ ४८१)।
अयञ्हि
अनन्तरायिकोति यस्स दससु अन्तरायेसु एकोपि नत्थि, सो चे अनन्तरायिकसञ्ञी हुत्वा छादेति, छन्ना होति। सचेपि सो भीरुकजातिकताय अन्धकारे अमनुस्सचण्डमिगभयेन अन्तरायिकसञ्ञी हुत्वा छादेति, अच्छन्नाव होति। यस्स हि पब्बतविहारे वसन्तस्स कन्दरं वा नदिं वा अतिक्कमित्वा
पहूति यो सक्कोति भिक्खुनो सन्तिकं गन्तुञ्चेव आरोचेतुञ्च; सो चे पहुसञ्ञी हुत्वा छादेति, छन्ना होति। सचस्स मुखे अप्पमत्तको गण्डो वा होति, हनुकवातो वा विज्झति, दन्तो वा रुज्जति, भिक्खा वा मन्दा लद्धा होति, तावतकेन पन नेव वत्तुं न सक्कोति न गन्तुं; अपिच खो न सक्कोमीति सञ्ञी होति, अयं पहु हुत्वा अप्पहुसञ्ञी नाम। इमिना छादितापि अच्छादिता। अप्पहुना पन वत्तुं वा गन्तुं वा असमत्थेन पहुसञ्ञिना वा अप्पहुसञ्ञिना वा छादिता होतु, अच्छादिताव।
छादेतुकामो च होति छादेति चाति इदं उत्तानत्थमेव। सचे पन छादेस्सामीति धुरनिक्खेपं कत्वा पुरेभत्ते वा पच्छाभत्ते वा पठमयामादीसु वा लज्जिधम्मं ओक्कमित्वा अन्तोअरुणेयेव आरोचेति, अयं छादेतुकामो न छादेति नाम।
यस्स पन अभिक्खुके ठाने वसन्तस्स आपत्तिं आपज्जित्वा सभागस्स भिक्खुनो आगमनं आगमेन्तस्स सभागसन्तिकं वा गच्छन्तस्स अद्धमासोपि मासोपि अतिक्कमति, अयं न छादेतुकामो छादेति नाम, अयम्पि अच्छन्नाव होति।
यो पन आपन्नमत्तोव अग्गिं अक्कन्तपुरिसो विय सहसा अपक्कमित्वा सभागट्ठानं गन्त्वा आवि करोति, अयं न छादेतुकामोव न छादेति नाम। सचे पन सभागं दिस्वापि ‘‘अयं
यो पन विसभागो होति सुत्वा पकासेतुकामो, एवरूपस्स उपज्झायस्सापि सन्तिके न आरोचेतब्बा। तत्थ
ततो पटिच्छन्नदिवसे च आपत्तियो च सल्लक्खेत्वा सचे एकाहपटिच्छन्ना होति – ‘‘अहं, भन्ते, एकं आपत्तिं आपज्जिं सञ्चेतनिकं सुक्कविस्सट्ठिं एकाहपटिच्छन्न’’न्ति एवं याचापेत्वा इध वुत्तनयेनेव कम्मवाचं वत्वा परिवासो दातब्बो। अथ द्वीहतीहादिपटिच्छन्ना होति, द्वीहपटिच्छन्नं तीहपटिच्छन्नं चतूहपटिच्छन्नं पञ्चाहपटिच्छन्नं छाहपटिच्छन्नं सत्ताहपटिच्छन्नं अट्ठाहपटिच्छन्नं नवाहपटिच्छन्नं दसाहपटिच्छन्नं एकादसाहपटिच्छन्नं द्वादसाहपअच्छन्नं तेरसाहपटिच्छन्नं चुद्दसाहपटिच्छन्नन्ति एवं याव चुद्दस दिवसानि दिवसवसेन योजना कातब्बा। पञ्चदस दिवसानि पटिच्छन्नाय पक्खपटिच्छन्नन्ति वत्वा योजना कातब्बा। ततो याव एकूनतिंसतिमो दिवसो, ताव अतिरेकपक्खपटिच्छन्नन्ति।
ततो मासपटिच्छन्नं अतिरेकमासपटिच्छन्नं द्वेमासपटिच्छन्नं अतिरेकद्वेमासपटिच्छन्नं
सचे पन द्वे तिस्सो ततुत्तरि वा आपत्तियो होन्ति, यथा इध एकं आपत्तिन्ति वुत्तं; एवं द्वे आपत्तियो तिस्सो आपत्तियोति वत्तब्बं। ततो परं पन सतं वा होतु सहस्सं वा, सम्बहुलाति वत्तुं वट्टति। नानावत्थुकासुपि ‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्जिं – एकं सुक्कविस्सट्ठिं, एकं कायसंसग्गं, एकं दुट्ठुल्लवाचं, एकं अत्तकामं, एकं सञ्चरित्तं, एकाहपटिच्छन्नायो’’ति एवं गणनवसेन वा ‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्जिं नानावत्थुकायो एकाहपटिच्छन्नायो’’ति एवं वत्थुकित्तनवसेन वा, ‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्जिं एकाहपटिच्छन्नायो’’ति एवं नाममत्तवसेन वा योजना कातब्बा।
तत्थ नामं दुविधं – सजातिसाधारणञ्च सब्बसाधारणञ्च। तत्थ सङ्घादिसेसोति सजातिसाधारणं, आपत्तीति सब्बसाधारणं; तस्मा ‘‘सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं एकाहपटिच्छन्नायो’’ति एवं सब्बसाधारणनामवसेनपि वत्तुं वट्टति। इदञ्हि सब्बम्पि परिवासादिकं विनयकम्मं वत्थुवसेन गोत्तवसेन नामवसेन
तत्थ ‘‘सुक्कविस्सट्ठी’’ति वत्थु चेव गोत्तञ्च। ‘‘सङ्घादिसेसो’’ति नामञ्चेव आपत्ति च। ‘‘कायसंसग्गो’’ति वत्थु चेव गोत्तञ्च। ‘‘सङ्घादिसेसो’’ति नामञ्चेव आपत्ति च, तत्थ ‘‘सुक्कविस्सट्ठिं कायसंसग्ग’’न्तिआदिना वचनेनापि ‘‘नानावत्थुकायो’’ति वचनेनापि वत्थु चेव
कम्मवाचापरियोसाने च तेन भिक्खुना माळकसीमायमेव ‘‘परिवासं समादियामि, वत्तं समादियामी’’ति वुत्तनयेनेव वत्तं समादातब्बं
‘‘अहं, भन्ते, एकं आपत्तिं आपज्जिं सञ्चेतनिकं सुक्कविस्सट्ठिं एकाहपटिच्छन्नं, सोहं सङ्घं एकिस्सा आपत्तिया सञ्चेतनिकाय सुक्कविस्सट्ठिया एकाहपटिच्छन्नाय एकाहपरिवासं याचिं, तस्स मे सङ्घो एकिस्सा आपत्तिया सञ्चेतनिकाय सुक्कविस्सट्ठिया एकाहपटिच्छन्नाय एकाहपरिवासं अदासि, सोहं परिवसामि – ‘वेदयामहं, भन्ते, वेदयती’ति मं सङ्घो धारेतू’’ति।
इमञ्च पनत्थं गहेत्वा याय कायचि भासाय आरोचेतुं वट्टतियेव। आरोचेत्वा सचे निक्खिपितुकामो, वुत्तनयेनेव सङ्घमज्झे निक्खिपितब्बं। माळकतो भिक्खूसु निक्खन्तेसु एकस्सापि सन्तिके निक्खिपितुं वट्टति। माळकतो निक्खमित्वा सतिं पटिलभन्तेन सहगच्छन्तस्स सन्तिके निक्खिपितब्बं। सचे सोपि पक्कन्तो, अञ्ञस्स यस्स माळके नारोचितं, तस्स आरोचेत्वा निक्खिपितब्बं। आरोचेन्तेन च अवसाने ‘‘वेदयतीति मं आयस्मा धारेतू’’ति वत्तब्बं। द्विन्नं
सचे अप्पभिक्खुको विहारो होति, सभागा भिक्खू वसन्ति, वत्तं अनिक्खिपित्वा विहारेयेव रत्तिपरिग्गहो कातब्बो। अथ न सक्का सोधेतुं, वुत्तनयेनेव वत्तं निक्खिपित्वा पच्चूससमये एकेन भिक्खुना सद्धिं मानत्तवण्णनायं वुत्तनयेनेव उपचारसीमं अतिक्कमित्वा महामग्गा ओक्कम्म पटिच्छन्ने ठाने निसीदित्वा अन्तोअरुणेयेव वुत्तनयेनेव वत्तं
उग्गते
एवं यत्तकानि दिवसानि आपत्ति पटिच्छन्ना होति, तत्तकानि ततो अधिकतरानि वा कुक्कुच्चविनोदनत्थाय परिवसित्वा सङ्घं उपसङ्कमित्वा वत्तं समादियित्वा मानत्तं याचितब्बं। अयञ्हि वत्ते समादिन्ने एव मानत्तारहो होति निक्खित्तवत्तेन परिवुत्थत्ता। अनिक्खित्तवत्तस्स पन पुन समादानकिच्चं नत्थि, सो हि पटिच्छन्नदिवसातिक्कमेनेव मानत्तारहो होति, तस्मा तस्स मानत्तं दातब्बमेव। इदं पटिच्छन्नमानत्तं नाम। तं देन्तेन सचे एकापत्ति होति
अप्पटिच्छन्नापत्तिं पटिच्छन्नापत्तिया समोधानेत्वापि दातुं वट्टति। कथं? पटिच्छन्नाय एकाहपरिवासं वसित्वा –
‘‘अहं, भन्ते, एकं आपत्तिं आपज्जिं सञ्चेतनिकं सुक्कविस्सट्ठिं एकाहपटिच्छन्नं, सोहं सङ्घं एकिस्सा आपत्तिया सञ्चेतनिकाय सुक्कविस्सट्ठिया एकाहपटिच्छन्नाय एकाहपरिवासं याचिं, तस्स मे सङ्घो एकिस्सा आपत्तिया सञ्चेतनिकाय सुक्कविस्सट्ठिया एकाहपटिच्छन्नाय एकाहपरिवासं अदासि, सोहं परिवुत्थपरिवासो
अथस्स तदनुरूपं कम्मवाचं कत्वा मानत्तं दातब्बं। सचे पटिच्छन्ना द्वे, अप्पटिच्छन्ना एका ‘‘पटिच्छन्नानञ्च अप्पटिच्छन्नाय चा’’ति वत्तब्बं। अथ पटिच्छन्ना
सुद्धन्तपरिवासो समोधानपरिवासोति हि द्वे परिवासा अवसेसा। तत्थ ‘‘सुद्धन्तपरिवासो’’ नाम परतो अधम्मिकमानत्तचारावसाने ‘‘तेन खो पन समयेन अञ्ञतरो भिक्खु सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपन्नो होति, आपत्तिपरियन्तं न जानाति, रत्तिपरियन्तं न जानाती’’ति इमस्मिं वत्थुस्मिं अनुञ्ञातपरिवासो। सो दुविधो – चूळसुद्धन्तो, महासुद्धन्तोति। दुविधोपि चेस रत्तिपरिच्छेदं सकलं वा एकच्चं वा अजानन्तस्स च अस्सरन्तस्स च तत्थ वेमतिकस्स च दातब्बो। आपत्तिपरियन्तं पन एत्तका अहं आपत्तियो आपन्नोति जानातु वा मा वा, अकारणमेतं।
तत्थ यो उपसम्पदतो पट्ठाय अनुलोमक्कमेन वा आरोचितदिवसतो पट्ठाय पटिलोमक्कमेन वा ‘‘असुकञ्च असुकञ्च दिवसं वा पक्खं वा मासं वा संवच्छरं वा तव सुद्धभावं जानासी’’ति पुच्छियमानो ‘‘आम, भन्ते, जानामि, एत्तकं नाम कालं अहं सुद्धो’’ति वदति, तस्स दिन्नो सुद्धन्तपरिवासो ‘‘चूळसुद्धन्तो’’ति वुच्चति।
तं गहेत्वा परिवसन्तेन यत्तकं कालं अत्तनो सुद्धिं जानाति, तत्तकं अपनेत्वा अवसेसं
यो पन यथावुत्तेन अनुलोमपटिलोमनयेन पुच्छियमानोपि रत्तिपरियन्तं न जानाति नेव सरति वेमतिको वा होति, तस्स दिन्नो सुद्धन्तपरिवासो ‘‘महासुद्धन्तो’’ति वुच्चति। तं गहेत्वा गहितदिवसतो पट्ठाय याव उपसम्पददिवसो, ताव रत्तियो गणेत्वा परिवसितब्बं। अयं उद्धं नारोहति, हेट्ठा पन ओरोहति। तस्मा सचे परिवसन्तो रत्तिपरिच्छेदे सन्निट्ठानं करोति, मासो वा संवच्छरो वा मय्हं आपन्नस्साति मासं वा संवच्छरं वा परिवसितब्बं। परिवासयाचनदानलक्खणं पनेत्थ परतो पाळियं आगतनयेनेव वेदितब्बं। कम्मवाचापरियोसाने वत्तसमादानमानत्तअब्भानानि वुत्तनयानेव। अयं सुद्धन्तपरिवासो नाम।
‘‘समोधानपरिवासो’’ नाम तिविधो होति – ओधानसमोधानो, अग्घसमोधानो, मिस्सकसमोधानोति। तत्थ ‘‘ओधानसमोधानो’’ नाम – अन्तरापत्तिं आपज्जित्वा पटिच्छादेन्तस्स परिवुत्थदिवसे ओधुनित्वा मक्खेत्वा पुरिमाय आपत्तिया मूलदिवसपरिच्छेदे पच्छा आपन्नं आपत्तिं समोदहित्वा दातब्बपरिवासो वुच्चति। सो परतो ‘‘तेन हि भिक्खवे सङ्घो उदायिं भिक्खुं अन्तरा एकिस्सा आपत्तिया सञ्चेतनिकाय सुक्कविस्सट्ठिया पञ्चाहपटिच्छन्नाय
अयं पनेत्थ विनिच्छयो – यो पटिच्छन्नाय आपत्तिया परिवासं गहेत्वा परिवसन्तो वा मानत्तारहो वा मानत्तं चरन्तो वा अब्भानारहो वा अञ्ञं आपत्तिं आपज्जित्वा पुरिमाय आपत्तिया समा वा ऊनतरा वा रत्तियो पटिच्छादेति, तस्स मूलायपटिकस्सनेन ते
सचे पन अन्तरापत्ति मूलापत्तितो अतिरेकपटिच्छन्ना होति, तत्थ ‘‘किं कातब्ब’’न्ति वुत्ते महासुमत्थेरो आह – ‘‘अतेकिच्छो अयं पुग्गलो, अतेकिच्छो नाम आविकारापेत्वा विस्सज्जेतब्बो’’ति। महापदुमत्थेरो पनाह – ‘‘कस्मा अतेकिच्छो नाम, ननु अयं समुच्चयक्खन्धको नाम बुद्धानं ठितकालसदिसो, आपत्ति नाम पटिच्छन्ना वा होतु अप्पटिच्छन्ना वा समकऊनतरअतिरेकपटिच्छन्ना वा विनयधरस्स कम्मवाचं योजेतुं समत्थभावोयेवेत्थ पमाणं, तस्मा या अतिरेकपटिच्छन्ना होति, तं मूलापत्तिं कत्वा तत्थ इतरं समोधाय परिवासो दातब्बो’’ति। अयं ‘‘ओधानसमोधानो’’ नाम।
‘‘अग्घसमोधानो’’ नाम सम्बहुलासु आपत्तीसु या एका वा द्वे वा तिस्सो वा सम्बहुला वा आपत्तियो सब्बचिरपटिच्छन्नायो, तासं अग्घेन समोधाय तासं रत्तिपरिच्छेदवसेन अवसेसानं ऊनतरपटिच्छन्नानं आपत्तीनं परिवासो दिय्यति। अयं वुच्चति अग्घसमोधानो। सोपि परतो ‘‘तेन खो पन समयेन अञ्ञतरो भिक्खु सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपन्नो होति, एका आपत्ति एकाहपटिच्छन्ना एका आपत्ति द्वीहपटिच्छन्ना’’तिआदिना नयेन पाळियं आगतोयेव।
यस्स
‘‘दससतं
दस रत्तियो वसित्वान, मुच्चेय्य पारिवासिको’’ति॥ (परि॰ ४७७)।
अयं अग्घसमोधानो नाम।
‘‘मिस्सकसमोधानो’’ नाम – यो नानावत्थुका आपत्तियो एकतो कत्वा दिय्यति। तत्रायं नयो –
‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्जिं एकं सुक्कविस्सट्ठिं, एकं कायसंसग्गं, एकं दुट्ठुल्लवाचं, एकं अत्तकामं, एकं सञ्चरित्तं, एकं कुटिकारं, एकं विहारकारं, एकं दुट्ठदोसं, एकं अञ्ञभागियं, एकं सङ्घभेदं, एकं भेदानुवत्तकं, एकं दुब्बचं, एकं कुलदूसकं, सोहं, भन्ते, सङ्घं तासं आपत्तीनं समोधानपरिवासं याचामी’’ति –
तिक्खत्तुं याचापेत्वा तदनुरूपाय कम्मवाचाय परिवासो दातब्बो।
एत्थ च सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्जिं नानावत्थुकायोतिपि सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्जिन्तिपि एवं पुब्बे वुत्तनयेन वत्थुवसेनपि गोत्तवसेनपि नामवसेनपि आपत्तिवसेनपि योजेत्वा कम्मवाचं कातुं वट्टतियेवाति अयं मिस्सकसमोधानो। सब्बपरिवासकम्मवाचावसाने पन निक्खित्तानिक्खित्तवत्तादिकथा पुरिमनयेनेव वेदितब्बाति।
परिवासकथा निट्ठिता।
इदानि ‘‘पक्खमानत्त’’न्ति भिक्खुनिया दातब्बमानत्तं। तं पन पटिच्छन्नायपि अप्पटिच्छन्नायपि आपत्तिया अड्ढमासमेव दातब्बं। वुत्तञ्हेतं – ‘‘गरुधम्मं अज्झापन्नाय भिक्खुनिया उभतोसङ्घे पक्खमानत्तं चरितब्ब’’न्ति (चूळव॰ ४०३)। तं पन भिक्खुनीहि अत्तनो सीमं सोधेत्वा विहारसीमाय वा
तत्रिदं एकापत्तिवसेन मुखमत्तदस्सनं, ताय आपन्नाय भिक्खुनिया भिक्खुनिसङ्घं उपसङ्कमित्वा एकंसं उत्तरासङ्गं करित्वा वुड्ढानं भिक्खुनीनं पादे वन्दित्वा उक्कुटिकं निसीदित्वा अञ्जलिं पग्गहेत्वा एवमस्स वचनीयो – ‘‘अहं, अय्ये, एकं आपत्तिं आपज्जिं गामन्तरं, साहं, अय्ये, एकिस्सा आपत्तिया गामन्तराय पक्खमानत्तं याचामी’’ति।
एवं तिक्खत्तुं याचापेत्वा ब्यत्ताय भिक्खुनिया पटिबलाय सङ्घो ञापेतब्बो –
‘‘सुणातु मे अय्ये सङ्घो, अयं इत्थन्नामा भिक्खुनी एकं आपत्तिं आपज्जि गामन्तरं, सा सङ्घं एकिस्सा आपत्तिया गामन्तराय पक्खमानत्तं याचति, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इत्थन्नामाय भिक्खुनिया एकिस्सा आपत्तिया गामन्तराय पक्खमानत्तं ददेय्य, एसा ञत्ति।
‘‘सुणातु मे अय्ये सङ्घो, अयं…पे॰… दुतियम्पि… ततियम्पि एतमत्थं वदामि। सुणातु मे अय्ये सङ्घो…पे॰… देति… दिन्नं सङ्घेन इत्थन्नामाय भिक्खुनिया एकिस्सा आपत्तिया गामन्तराय पक्खमानत्तं, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही; एवमेतं धारयामी’’ति।
कम्मवाचापरियोसाने
एवं निसिन्नेसु पन भिक्खूसु च भिक्खुनीसु च ताय भिक्खुनिया ‘‘मानत्तं समादियामि, वत्तं समादियामी’’ति वत्तं समादियित्वा भिक्खुनीसङ्घस्स ताव एवं आरोचेतब्बं –
‘‘अहं, अय्ये, एकं आपत्तिं आपज्जिं गामन्तरं, साहं सङ्घं एकिस्सा आपत्तिया गामन्तराय पक्खमानत्तं याचिं, तस्स मे सङ्घो एकिस्सा आपत्तिया गामन्तराय पक्खमानत्तं अदासि, साहं पक्खमानत्तं चरामि, ‘वेदयामहं, अय्ये, वेदयती’ति मं सङ्घो धारेतू’’ति।
ततो भिक्खुसङ्घस्स सन्तिकं गन्त्वा एवं आरोचेतब्बं – ‘‘अहं, अय्या, एकं आपत्तिं आपज्जिं
आरोचेत्वा च भिक्खुनिसङ्घस्सेव सन्तिके निसीदितब्बं, आरोचितकालतो पट्ठाय भिक्खूनं गन्तुं वट्टति। सचे सासङ्कं होति, भिक्खुनियो तत्थेव ठानं पच्चासीसन्ति, ठातब्बं। सचे अञ्ञो भिक्खु वा भिक्खुनी
अनिक्खित्तवत्ताय पन पारिवासिकक्खन्धके वुत्तनयेनेव सम्मा वत्तितब्बं। अयं पन विसेसो – ‘‘आगन्तुकस्स आरोचेतब्ब’’न्ति एत्थ यत्तका पुरेभत्तं वा पच्छाभत्तं वा तं गामं भिक्खू वा भिक्खुनियो वा आगच्छन्ति, सब्बेसं आरोचेतब्बं। अनारोचेन्तिया रत्तिच्छेदो च वत्तभेददुक्कटञ्च। सचेपि रत्तिं कोचि भिक्खु तं गामूपचारं ओक्कमित्वा गच्छति, रत्तिच्छेदो होतियेव, अजाननपच्चया पन वत्तभेदतो मुच्चति। कुरुन्दिआदीसु पन अनिक्खित्तवत्तभिक्खूनं वुत्तनयेनेव कथेतब्बन्ति वुत्तं। तं पारिवासिकवत्तादीनं उपचारसीमाय परिच्छिन्नत्ता युत्ततरं दिस्सति। उपोसथे आरोचेतब्बं, पवारणाय आरोचेतब्बं, चतुन्नं भिक्खूनञ्च भिक्खुनीनञ्च देवसिकं आरोचेतब्बं। सचे भिक्खूनं तस्मिं गामे भिक्खाचारो सम्पज्जति, तत्थेव गन्तब्बं। नो चे सम्पज्जति, अञ्ञत्र चरित्वापि तत्र आगन्त्वा अत्तानं दस्सेत्वा गन्तब्बं। बहिगामे
एवं
‘‘समोधानमानत्तं’’ पन तिविधं होति – ओधानसमोधानं, अग्घसमोधानं, मिस्सकसमोधानन्ति। तत्थ यदेतं परतो उदायित्थेरस्स पञ्चाहपटिच्छन्नाय आपत्तिया परिवासं परिवसन्तस्स परिवासे च मानत्तारहट्ठाने च अन्तरापत्तिं आपज्जित्वा मूलायपटिकस्सितस्स ‘‘तेन हि, भिक्खवे, सङ्घो उदायिस्स भिक्खुनो तिस्सन्नं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं देतू’’ति मानत्तं अनुञ्ञातं, इदं ‘‘ओधानसमोधानं’’ नाम। इदञ्हि पुनप्पुनं मूलायपटिकस्सनेन परिवुत्थदिवसे ओधुनित्वा पुरिमापत्तीहि सद्धिं समोधाय दिन्नं, तस्मा ओधानसमोधानन्ति वुच्चति। कुरुन्दियं पन ‘‘समोधानपरिवासं वुत्थस्स दातब्बं मानत्तं समोधानमानत्त’’न्ति वुत्तं। तम्पि तेन परियायेन युज्जति।
अग्घसमोधानं पन मिस्सकसमोधानञ्च अग्घसमोधानमिस्सकसमोधानपरिवासावसाने दातब्बमानत्तमेव वुच्चति, तं परिवासकम्मवाचानुसारेन योजेत्वा दातब्बं। एत्तावता यं वुत्तं ‘‘तेन हि, भिक्खवे, सङ्घो उदायिस्स भिक्खुनो एकिस्सा आपत्तिया सञ्चेतनिकाय सुक्कविस्सट्ठिया एकाहपटिच्छन्नाय एकाहपरिवासं देतूतिआदिना
पटिच्छन्नपरिवासकथा
१०२. इदानि या ताव अयं पटिच्छन्नाय एकिस्सा आपत्तिया वसेन पाळि वुत्ता, सा उत्तानत्थाव।
१०८. ततो परं द्वीहतीहचतूहपञ्चाहपटिच्छन्नानं वसेन पाळिं वत्वा पञ्चाहपटिच्छन्नाय परिवासतो पट्ठाय अन्तरापत्ति दस्सिता। यस्मा पन तं आपत्तिं आपन्नो मूलायपटिकस्सनारहो
पटिच्छन्नपरिवासकथा निट्ठिता।
समोधानपरिवासकथा
१२५. ततो परं पक्खपटिच्छन्नाय आपत्तिया अन्तोपरिवासतो पट्ठाय पञ्चाहपटिच्छन्नाय अन्तरापत्तिया वसेन समोधानपरिवासो च, समोधानमानत्तञ्च दस्सितं। एत्थ च मानत्तचारिकमानत्तारहकालेपि
समोधानपरिवासकथा निट्ठिता।
सुक्कविस्सट्ठिकथा च निट्ठिता।
अग्घसमोधानपरिवासकथा
१३४. ततो
ततो
अग्घसमोधानपरिवासकथा निट्ठिता।
द्वेमासपरिवासकथा
१३८. ततो द्विन्नं आपत्तीनं द्वेमासपटिच्छन्नानं एकमासपरिवासयाचनवत्थुं दस्सेत्वा असञ्चिच्च अजाननअस्सरणवेमतिकभावेहि अनारोचिते इतरस्मिं मासे पच्छा लज्जिधम्मादीसु उप्पन्नेसु यं कातब्बं, तं दस्सेतुं अजाननअस्सरणवेमतिकपटिच्छन्नस्स च आपन्नभावं दस्सेतुं पुरिमनयेनेव पाळि ठपिता।
द्वेमासपरिवासकथा निट्ठिता।
सुद्धन्तपरिवासादिकथा
१५६. ततो ‘‘आपत्तिपरियन्तं न जानाति, रत्तिपरियन्तं न जानाती’’तिआदिना नयेन सुद्धन्तपरिवासो दस्सितो।
१६०. ततो
१६५. तत्थ ‘‘अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जति परिमाणा अप्पटिच्छन्नायो’’तिआदीसु आपत्तिपरिच्छेदवसेन परिमाणायो चेव अप्पटिच्छन्नायो चाति अत्थो।
१६६. पच्छिमस्मिं आपत्तिक्खन्धेति एकोव सो आपत्तिक्खन्धो, पच्छा छादितत्ता पन ‘‘पच्छिमस्मिं आपत्तिक्खन्धे’’ति वुत्तं। पुरिमस्मिन्ति एत्थापि एसेव नयो।
१८०. ववत्थिता सम्भिन्नाति सभागविसभागानमेवेतं परियायवचनं।
सुद्धन्तपरिवासादिकथा निट्ठिता।
द्वेभिक्खुवारएकादसकादिकथा
१८१. ततो ‘‘द्वे भिक्खू’’तिआदि वुत्तं। तत्थ मिस्सकन्ति थुल्लच्चयादीहि मिस्सकं। सुद्धकन्ति सङ्घादिसेसं विना लहुकापत्तिक्खन्धमेव।
१८४. ततो परं अविसुद्धविसुद्धभावदस्सनत्थं ‘‘इध पन, भिक्खवे, भिक्खु सम्बहुला सङ्घादिसेसा’’तिआदि वुत्तं। तत्थ ब्यञ्जनतो वा अधिप्पायतो वा अनुत्तानं नाम किञ्चि नत्थि, तस्मा तञ्च इतो पुब्बे अवुत्तञ्च सब्बं पाळिअनुसारेनेव वेदितब्बन्ति।
द्वेभिक्खुवारएकादसकादिकथा निट्ठिता।
समुच्चयक्खन्धकवण्णना निट्ठिता।