उपालिपञ्चकं
१. अनिस्सितवग्गो
४१७. तेन समयेन बुद्धो भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे। अथ खो आयस्मा उपालि येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नो खो आयस्मा उपालि भगवन्तं एतदवोच – ‘‘कतिहि नु खो, भन्ते, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना यावजीवं नानिस्सितेन वत्थब्ब’’न्ति?
‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना यावजीवं नानिस्सितेन वत्थब्बं। परि॰ ३२५ कतमेहि पञ्चहि? उपोसथं न जानाति, उपोसथकम्मं न जानाति, पातिमोक्खं न जानाति, पातिमोक्खुद्देसं न जानाति, ऊनपञ्चवस्सो होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना यावजीवं नानिस्सितेन वत्थब्बं। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना यावजीवं अनिस्सितेन वत्थब्बं। कतमेहि पञ्चहि? उपोसथं जानाति, उपोसथकम्मं जानाति, पातिमोक्खं जानाति, पातिमोक्खुद्देसं जानाति, पञ्चवस्सो वा होति अतिरेकपञ्चवस्सो वा – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना यावजीवं अनिस्सितेन वत्थब्बं।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना यावजीवं नानिस्सितेन वत्थब्बं। कतमेहि पञ्चहि? पवारणं न जानाति, पवारणाकम्मं न जानाति, पातिमोक्खं न जानाति, पातिमोक्खुद्देसं न जानाति, ऊनपञ्चवस्सो होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना यावजीवं नानिस्सितेन वत्थब्बं। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना यावजीवं अनिस्सितेन वत्थब्बं। कतमेहि पञ्चहि? पवारणं जानाति , पवारणाकम्मं जानाति, पातिमोक्खं जानाति, पातिमोक्खुद्देसं जानाति, पञ्चवस्सो वा होति अतिरेकपञ्चवस्सो वा – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना यावजीवं अनिस्सितेन वत्थब्बं।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना यावजीवं नानिस्सितेन वत्थब्बं। कतमेहि पञ्चहि? आपत्तानापत्तिं न जानाति, लहुकगरुकं आपत्तिं न जानाति, सावसेसानवसेसं आपत्तिं न जानाति, दुट्ठुल्लादुट्ठुल्लं आपत्तिं न जानाति, ऊनपञ्चवस्सो होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना यावजीवं नानिस्सितेन वत्थब्बं। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना यावजीवं अनिस्सितेन वत्थब्बं। कतमेहि पञ्चहि? आपत्तानापत्तिं जानाति, लहुकगरुकं आपत्तिं जानाति, सावसेसानवसेसं आपत्तिं जानाति, दुट्ठुल्लादुट्ठुल्लं आपत्तिं जानाति, पञ्चवस्सो वा होति अतिरेकपञ्चवस्सो वा – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना यावजीवं अनिस्सितेन वत्थब्बं’’।
४१८. ‘‘कतिहि नु खो, भन्ते, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना न उपसम्पादेतब्बं, न निस्सयो दातब्बो, न सामणेरो उपट्ठापेतब्बो’’ति?
महाव॰ ८४ ‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना न उपसम्पादेतब्बं, न निस्सयो दातब्बो, न सामणेरो उपट्ठापेतब्बो। कतमेहि पञ्चहि? न पटिबलो होति अन्तेवासिं वा सद्धिविहारिं वा गिलानं उपट्ठातुं वा उपट्ठापेतुं वा, अनभिरतं वूपकासेतुं वा वूपकासापेतुं वा, उप्पन्नं कुक्कुच्चं धम्मतो विनोदेतुं इमस्मिं ठाने सब्बत्थ ‘‘विनोदेतुं वा विनोदापेतुं वा’’ति पाठो दिस्सति, विमतिविनोदनीटीकाय महावग्गवण्णना ओलोकेतब्बा, अभिधम्मे विनेतुं, अभिविनये विनेतुं – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना न उपसम्पादेतब्बं, न निस्सयो दातब्बो, न सामणेरो उपट्ठापेतब्बो। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना उपसम्पादेतब्बं, निस्सयो दातब्बो, सामणेरो उपट्ठापेतब्बो। कतमेहि पञ्चहि? पटिबलो होति अन्तेवासिं वा सद्धिविहारिं वा गिलानं उपट्ठातुं वा उपट्ठापेतुं वा, अनभिरतं वूपकासेतुं वा वूपकासापेतुं वा, उप्पन्नं कुक्कुच्चं धम्मतो विनोदेतुं, अभिधम्मे विनेतुं, अभिविनये विनेतुं – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना उपसम्पादेतब्बं, निस्सयो दातब्बो, सामणेरो उपट्ठापेतब्बो।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना न उपसम्पादेतब्बं, न निस्सयो दातब्बो, न सामणेरो उपट्ठापेतब्बो। कतमेहि पञ्चहि ? न पटिबलो होति अन्तेवासिं वा सद्धिविहारिं वा अभिसमाचारिकाय सिक्खाय सिक्खापेतुं, आदिब्रह्मचारियकाय सिक्खाय विनेतुं, अधिसीले विनेतुं, अधिचित्ते विनेतुं, अधिपञ्ञाय विनेतुं – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना न उपसम्पादेतब्बं, न निस्सयो दातब्बो, न सामणेरो उपट्ठापेतब्बो। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना उपसम्पादेतब्बं, निस्सयो दातब्बो, सामणेरो उपट्ठापेतब्बो। कतमेहि पञ्चहि? पटिबलो होति अन्तेवासिं वा सद्धिविहारिं वा अभिसमाचारिकाय सिक्खाय सिक्खापेतुं, आदिब्रह्मचारियकाय सिक्खाय विनेतुं, अधिसीले विनेतुं, अधिचित्ते विनेतुं, अधिपञ्ञाय विनेतुं – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना उपसम्पादेतब्बं, निस्सयो दातब्बो, सामणेरो उपट्ठापेतब्बो’’ति।
४१९. ‘‘कतिहि नु खो, भन्ते, अङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं कातब्ब’’न्ति?
पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं कातब्बं। कतमेहि पञ्चहि? अलज्जी च होति, बालो च, अपकतत्तो च, मिच्छादिट्ठिको च होति, आजीवविपन्नो च – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं कातब्बं।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं कातब्बं। कतमेहि पञ्चहि? अधिसीले सीलविपन्नो होति, अज्झाचारे आचारविपन्नो होति, अतिदिट्ठिया दिट्ठिविपन्नो होति , मिच्छादिट्ठिको च होति, आजीवविपन्नो च – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं कातब्बं।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं कातब्बं। कतमेहि पञ्चहि? कायिकेन दवेन समन्नागतो होति, वाचसिकेन दवेन समन्नागतो होति, कायिकवाचसिकेन दवेन समन्नागतो होति, मिच्छादिट्ठिको च होति, आजीवविपन्नो च – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं कातब्बं।
‘‘अपरेहिपि , उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं कातब्बं। कतमेहि पञ्चहि? कायिकेन अनाचारेन समन्नागतो होति , वाचसिकेन अनाचारेन समन्नागतो होति, कायिकवाचसिकेन अनाचारेन समन्नागतो होति, मिच्छादिट्ठिको च होति, आजीवविपन्नो च – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं कातब्बं।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं कातब्बं। कतमेहि पञ्चहि? कायिकेन उपघातिकेन समन्नागतो होति, वाचसिकेन उपघातिकेन समन्नागतो होति, कायिकवाचसिकेन उपघातिकेन समन्नागतो होति, मिच्छादिट्ठिको च होति, आजीवविपन्नो च – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं कातब्बं।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं कातब्बं। कतमेहि पञ्चहि? कायिकेन मिच्छाजीवेन समन्नागतो होति, वाचसिकेन मिच्छाजीवेन समन्नागतो होति, कायिकवाचसिकेन मिच्छाजीवेन समन्नागतो होति, मिच्छादिट्ठिको च होति, आजीवविपन्नो च – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं कातब्बं।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं कातब्बं। कतमेहि पञ्चहि? आपत्तिं आपन्नो कम्मकतो उपसम्पादेति, निस्सयं देति, सामणेरं उपट्ठापेति, भिक्खुनोवादकसम्मुतिं सादियति, सम्मतोपि भिक्खुनियो ओवदति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं कातब्बं।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं कातब्बं। कतमेहि पञ्चहि? याय आपत्तिया सङ्घेन कम्मं कतं होति तं आपत्तिं आपज्जति, अञ्ञं वा तादिसिकं, ततो वा पापिट्ठतरं, कम्मं गरहति, कम्मिके गरहति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं कातब्बं।
‘‘अपरेहिपि , उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं कातब्बं। कतमेहि पञ्चहि? बुद्धस्स अवण्णं भासति, धम्मस्स अवण्णं भासति, सङ्घस्स अवण्णं भासति, मिच्छादिट्ठिको च होति, आजीवविपन्नो च – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं कातब्ब’’न्ति।
अनिस्सितवग्गो निट्ठितो पठमो।
तस्सुद्दानं –
उपोसथं पवारणं, आपत्ति च गिलानकं।
अभिसमाचारलज्जी च, अधिसीले दवेन च॥
अनाचारं उपघाति, मिच्छा आपत्तिमेव च।
यायापत्तिया बुद्धस्स, पठमो वग्गसङ्गहोति॥
२. नप्पटिप्पस्सम्भनवग्गो
४२०. ‘‘कतिहि नु खो, भन्ते, अङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं नप्पटिप्पस्सम्भेतब्ब’’न्ति?
‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं नप्पटिप्पस्सम्भेतब्बं। कतमेहि पञ्चहि ? आपत्तिं आपन्नो कम्मकतो उपसम्पादेति, निस्सयं देति, सामणेरं उपट्ठापेति, भिक्खुनोवादकसम्मुतिं सादियति, सम्मतोपि भिक्खुनियो ओवदति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं नप्पटिप्पस्सम्भेतब्बं।
चूळव॰ ८-९, १८, ३०-३१, ४३, ५३, ६२, ७२ ‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं नप्पटिप्पस्सम्भेतब्बं। कतमेहि पञ्चहि? याय आपत्तिया सङ्घेन कम्मं कतं होति तं आपत्तिं आपज्जति, अञ्ञं वा तादिसिकं, ततो वा पापिट्ठतरं, कम्मं गरहति, कम्मिके गरहति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं नप्पटिप्पस्सम्भेतब्बं।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं नप्पटिप्पस्सम्भेतब्बं। कतमेहि पञ्चहि? बुद्धस्स अवण्णं भासति, धम्मस्स अवण्णं भासति, सङ्घस्स अवण्णं भासति, मिच्छादिट्ठिको च होति, आजीवविपन्नो च – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं नप्पटिप्पस्सम्भेतब्बं।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं नप्पटिप्पस्सम्भेतब्बं। कतमेहि पञ्चहि? अलज्जी च होति, बालो च, अपकतत्तो च, ओमद्दकारको च होति, वत्तेसु सिक्खाय च न परिपूरकारी – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं नप्पटिप्पस्सम्भेतब्ब’’न्ति।
४२१. ‘‘सङ्गामावचरेन, भन्ते, भिक्खुना सङ्घं उपसङ्कमन्तेन कति धम्मे अज्झत्तं उपट्ठापेत्वा सङ्घो उपसङ्कमितब्बो’’ति?
परि॰ ३६५ ‘‘सङ्गामावचरेन, उपालि, भिक्खुना सङ्घं उपसङ्कमन्तेन पञ्च धम्मे अज्झत्तं उपट्ठापेत्वा सङ्घो उपसङ्कमितब्बो। कतमे पञ्च? सङ्गामावचरेन, उपालि, भिक्खुना सङ्घं उपसङ्कमन्तेन नीचचित्तेन सङ्घो उपसङ्कमितब्बो, रजोहरणसमेन चित्तेन, आसनकुसलेन भवितब्बं निस्सज्जकुसलेन, थेरे भिक्खू अनुपखज्जन्तेन, नवे भिक्खू आसनेन अप्पटिबाहन्तेन यथापतिरूपे आसने निसीदितब्बं, अनानाकथिकेन भवितब्बं अतिरच्छानकथिकेन, सामं वा धम्मो भासितब्बो, परो वा अज्झेसितब्बो, अरियो वा तुण्हिभावो नातिमञ्ञितब्बो, सचे, उपालि, सङ्घो समग्गकरणीयानि कम्मानि करोति तत्र चे, उपालि, भिक्खुनो नक्खमति, अपि दिट्ठाविकम्मं कत्वा ञापेतब्बा सामग्गी। तं किस्सहेतु? माहं सङ्घेन नानत्तो अस्सन्ति। सङ्गामावचरेनुपालि , भिक्खुना सङ्घं उपसङ्कमन्तेन इमे पञ्च धम्मे अज्झत्तं उपट्ठापेत्वा सङ्घो उपसङ्कमितब्बो’’ति।
४२२. ‘‘कतिहि नु खो, भन्ते, अङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु सङ्घे वोहरन्तो बहुजनअकन्तो च होति बहुजनअमनापो च बहुजनअरुचितो चा’’ति?
‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु सङ्घे वोहरन्तो बहुजनअकन्तो च होति बहुजनअमनापो च बहुजनअरुचितो च। कतमेहि पञ्चहि? उस्सितमन्ती च होति, निस्सितजप्पी च, न च भासानुसन्धिकुसलो होति, न यथाधम्मे यथाविनये यथापत्तिया चोदेता होति, न यथाधम्मे यथाविनये यथापत्तिया कारेता होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु सङ्घे वोहरन्तो बहुजनअकन्तो च होति बहुजनअमनापो च बहुजनअरुचितो च। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु सङ्घे वोहरन्तो बहुजनकन्तो च होति बहुजनमनापो च बहुजनअरुचितो च। कतमेहि पञ्चहि? न उस्सितमन्ती च होति, न निस्सितजप्पी च, भासानुसन्धिकुसलो च होति, यथाधम्मे यथाविनये यथापत्तिया चोदेता होति, यथाधम्मे यथाविनये यथापत्तिया कारेता होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु सङ्घे वोहरन्तो बहुजनकन्तो च होति बहुजनमनापो च बहुजनरुचितो च।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु सङ्घे वोहरन्तो बहुजनअकन्तो च होति बहुजनअमनापो च बहुजनअरुचितो च। कतमेहि पञ्चहि? उस्सादेता च होति, अपसादेता च, अधम्मं गण्हाति, धम्मं पटिबाहति, सम्फञ्च बहुं भासति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु सङ्घे वोहरन्तो बहुजनअकन्तो च होति बहुजनअमनापो च बहुजनअरुचितो च। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु सङ्घे वोहरन्तो बहुजनकन्तो च होति बहुजनमनापो च बहुजनरुचितो च। कतमेहि पञ्चहि? न उस्सादेता च होति, न अपसादेता च, धम्मं गण्हाति, अधम्मं पटिबाहति, सम्फञ्च न बहुं भासति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु सङ्घे वोहरन्तो बहुजनकन्तो च होति बहुजनमनापो च बहुजनरुचितो च।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु सङ्घे वोहरन्तो बहुजनअकन्तो च होति बहुजनअमनापो च बहुजनअरुचितो च। कतमेहि पञ्चहि? पसय्हपवत्ता होति, अनोकासकम्मं कारेत्वा पवत्ता होति, न यथाधम्मे यथाविनये यथापत्तिया चोदेता होति, न यथाधम्मे यथाविनये यथापत्तिया कारेता होति, न यथादिट्ठिया ब्याकता होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु सङ्घे वोहरन्तो बहुजनअकन्तो च होति बहुजनअमनापो च बहुजनअरुचितो च। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु सङ्घे वोहरन्तो बहुजनकन्तो च होति बहुजनमनापो च बहुजनरुचितो च। कतमेहि पञ्चहि? न पसय्हपवत्ता होति, ओकासकम्मं कारेत्वा पवत्ता होति, यथाधम्मे यथाविनये यथापत्तिया चोदेता होति, यथाधम्मे यथाविनये यथापत्तिया कारेता होति, यथादिट्ठिया ब्याकता होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु सङ्घे वोहरन्तो बहुजनकन्तो च होति बहुजनमनापो च बहुजनरुचितो चा’’ति।
४२३. ‘‘कति नु खो, भन्ते, आनिसंसा विनयपरियत्तिया’’ति?
‘‘पञ्चिमे, उपालि, आनिसंसा विनयपरियत्तिया। कतमे पञ्च? अत्तनो सीलक्खन्धो सुगुत्तो होति सुरक्खितो, कुक्कुच्चपकतानं पटिसरणं होति, विसारदो सङ्घमज्झे वोहरति, पच्चत्थिके सहधम्मेन सुनिग्गहितं निग्गण्हाति, सद्धम्मट्ठितिया पटिपन्नो होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चानिसंसा विनयपरियत्तिया’’।
नप्पटिप्पस्सम्भनवग्गो निट्ठितो दुतियो।
तस्सुद्दानं –
आपन्नो यायवण्णञ्च, अलज्जी सङ्गामेन च।
उस्सिता उस्सादेता च, पसय्ह परियत्तियाति॥
पठमयमकपञ्ञत्ति।
३. वोहारवग्गो
४२४. ‘‘कतिहि नु खो, भन्ते, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे न वोहरितब्ब’’न्ति?
‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे न वोहरितब्बं। कतमेहि पञ्चहि? आपत्तिं न जानाति, आपत्तिसमुट्ठानं न जानाति, आपत्तिया पयोगं न जानाति, आपत्तिया वूपसमं न जानाति, आपत्तिया न विनिच्छयकुसलो होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे न वोहरितब्बं। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे वोहरितब्बं। कतमेहि पञ्चहि? आपत्तिं जानाति, आपत्तिसमुट्ठानं जानाति, आपत्तिया पयोगं जानाति, आपत्तिया वूपसमं जानाति, आपत्तिया विनिच्छयकुसलो होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे वोहरितब्बं।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे न वोहरितब्बं। कतमेहि पञ्चहि? अधिकरणं न जानाति, अधिकरणसमुट्ठानं न जानाति, अधिकरणस्स पयोगं न जानाति, अधिकरणस्स वूपसमं न जानाति, अधिकरणस्स न विनिच्छयकुसलो होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे न वोहरितब्बं। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे वोहरितब्बं। कतमेहि पञ्चहि? अधिकरणं जानाति , अधिकरणसमुट्ठानं जानाति, अधिकरणस्स पयोगं जानाति, अधिकरणस्स वूपसमं जानाति, अधिकरणस्स विनिच्छयकुसलो होति – इमेहि खो, उपालि पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे वोहरितब्बं।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे न वोहरितब्बं। कतमेहि पञ्चहि? पसय्हपवत्ता होति, अनोकासकम्मं कारेत्वा पवत्ता होति, न यथाधम्मे यथाविनये यथापत्तिया चोदेता होति, न यथाधम्मे यथाविनये यथापत्तिया कारेता होति, न यथादिट्ठिया ब्याकता होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे न वोहरितब्बं। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे वोहरितब्बं। कतमेहि पञ्चहि? न पसय्हपवत्ता होति, ओकासकम्मं कारेत्वा पवत्ता होति, यथाधम्मे यथाविनये यथापत्तिया चोदेता होति, यथाधम्मे यथाविनये यथापत्तिया कारेता होति, यथादिट्ठिया ब्याकता होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे वोहरितब्बं।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे न वोहरितब्बं। कतमेहि पञ्चहि? आपत्तानापत्तिं न जानाति, लहुकगरुकं आपत्तिं न जानाति, सावसेसानवसेसं आपत्तिं न जानाति, दुट्ठुल्लादुट्ठुल्लं आपत्तिं न जानाति, सप्पटिकम्मं अप्पटिकम्मं आपत्तिं न जानाति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे न वोहरितब्बं। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे वोहरितब्बं। कतमेहि पञ्चहि? आपत्तानापत्तिं जानाति, लहुकगरुकं आपत्तिं जानाति, सावसेसानवसेसं आपत्तिं जानाति, दुट्ठुल्लादुट्ठुल्लं आपत्तिं जानाति, सप्पटिकम्मं अप्पटिकम्मं आपत्तिं जानाति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे वोहरितब्बं।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे न वोहरितब्बं। कतमेहि पञ्चहि? कम्मं न जानाति, कम्मस्स करणं न जानाति, कम्मस्स वत्थुं न जानाति, कम्मस्स वत्तं न जानाति, कम्मस्स वूपसमं न जानाति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे न वोहरितब्बं। पञ्चहुपालि , अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे वोहरितब्बं। कतमेहि पञ्चहि? कम्मं जानाति, कम्मस्स करणं जानाति, कम्मस्स वत्थुं जानाति, कम्मस्स वत्तं जानाति, कम्मस्स वूपसमं जानाति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे वोहरितब्बं।
‘‘अपरेहिपि , उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे न वोहरितब्बं। कतमेहि पञ्चहि? वत्थुं न जानाति, निदानं न जानाति, पञ्ञत्तिं न जानाति, पदपच्चाभट्ठं न जानाति, अनुसन्धिवचनपथं न जानाति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे न वोहरितब्बं। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे वोहरितब्बं। कतमेहि पञ्चहि? वत्थुं जानाति, निदानं जानाति, पञ्ञत्तिं जानाति, पदपच्चाभट्ठं जानाति, अनुसन्धिवचनपथं जानाति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे वोहरितब्बं।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे न वोहरितब्बं । कतमेहि पञ्चहि? छन्दागतिं गच्छति, दोसागतिं गच्छति, मोहागतिं गच्छति, भयागतिं गच्छति, अलज्जी च होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे न वोहरितब्बं। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे वोहरितब्बं। कतमेहि पञ्चहि? न छन्दागतिं गच्छति, न दोसागतिं गच्छति, न मोहागतिं गच्छति, न भयागतिं गच्छति, लज्जी च होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे वोहरितब्बं।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे न वोहरितब्बं। कतमेहि पञ्चहि? छन्दागतिं गच्छति, दोसागतिं गच्छति, मोहागतिं गच्छति, भयागतिं गच्छति, अकुसलो च होति विनये – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे न वोहरितब्बं। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे वोहरितब्बं। कतमेहि पञ्चहि? न छन्दागतिं गच्छति, न दोसागतिं गच्छति, न मोहागतिं गच्छति, न भयागतिं गच्छति, कुसलो च होति विनये – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे वोहरितब्बं।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे न वोहरितब्बं। कतमेहि पञ्चहि? ञत्तिं न जानाति, ञत्तिया करणं न जानाति, ञत्तिया अनुस्सावनं न जानाति, ञत्तिया समथं न जानाति, ञत्तिया वूपसमं न जानाति – इमेहि खो, उपालि , पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे न वोहरितब्बं। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे वोहरितब्बं। कतमेहि पञ्चहि? ञत्तिं जानाति, ञत्तिया करणं जानाति, ञत्तिया अनुस्सावनं जानाति, ञत्तिया समथं जानाति, ञत्तिया वूपसमं जानाति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे वोहरितब्बं।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे न वोहरितब्बं। कतमेहि पञ्चहि? सुत्तं न जानाति, सुत्तानुलोमं न जानाति, विनयं न जानाति, विनयानुलोमं न जानाति, न च ठानाठानकुसलो होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे न वोहरितब्बं। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे वोहरितब्बं। कतमेहि पञ्चहि? सुत्तं जानाति, सुत्तानुलोमं जानाति, विनयं जानाति, विनयानुलोमं जानाति, ठानाठानकुसलो च होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे वोहरितब्बं।
‘‘अपरेहिपि , उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे न वोहरितब्बं। कतमेहि पञ्चहि? धम्मं न जानाति, धम्मानुलोमं न जानाति, विनयं न जानाति, विनयानुलोमं न जानाति, न च पुब्बापरकुसलो होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे न वोहरितब्बं। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे वोहरितब्बं। कतमेहि पञ्चहि? धम्मं जानाति, धम्मानुलोमं जानाति, विनयं जानाति, विनयानुलोमं जानाति, पुब्बापरकुसलो च होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे वोहरितब्ब’’न्ति।
वोहारवग्गो निट्ठितो ततियो।
तस्सुद्दानं –
आपत्ति अधिकरणं, पसय्हापत्ति जानना।
कम्मं वत्थुं अलज्जी च, अकुसलो च ञत्तिया।
सुत्तं न जानाति धम्मं, ततियो वग्गसङ्गहोति॥
४. दिट्ठाविकम्मवग्गो
४२५. ‘‘कति नु खो, भन्ते, अधम्मिका दिट्ठाविकम्मा’’ति? ‘‘पञ्चिमे, उपालि, अधम्मिका दिट्ठाविकम्मा। कतमे पञ्च? अनापत्तिया दिट्ठिं आवि करोति, अदेसनागामिनिया आपत्तिया दिट्ठिं आवि करोति, देसिताय आपत्तिया दिट्ठिं आवि करोति, चतूहि पञ्चहि दिट्ठिं आवि करोति, मनो मानसेन दिट्ठिं आवि करोति – इमे खो, उपालि, पञ्च अधम्मिका दिट्ठाविकम्मा।
‘‘पञ्चिमे, उपालि, धम्मिका दिट्ठाविकम्मा। कतमे पञ्च? आपत्तिया दिट्ठिं आवि करोति, देसनागामिनिया आपत्तिया दिट्ठिं आवि करोति, अदेसिताय आपत्तिया दिट्ठिं आवि करोति, न चतूहि पञ्चहि दिट्ठिं आवि करोति, न मनो मानसेन दिट्ठिं आवि करोति – इमे खो, उपालि, पञ्च धम्मिका दिट्ठाविकम्मा।
‘‘अपरेपि , उपालि, पञ्च अधम्मिका दिट्ठाविकम्मा। कतमे पञ्च? नानासंवासकस्स सन्तिके दिट्ठिं आवि करोति, नानासीमाय ठितस्स सन्तिके दिट्ठिं आवि करोति, अपकतत्तस्स सन्तिके दिट्ठिं आवि करोति, चतूहि पञ्चहि दिट्ठिं आवि करोति, मनो मानसेन दिट्ठिं आवि करोति – इमे खो, उपालि, पञ्च अधम्मिका दिट्ठाविकम्मा।
‘‘पञ्चिमे, उपालि, धम्मिका दिट्ठाविकम्मा। कतमे पञ्च? समानसंवासकस्स सन्तिके दिट्ठिं आवि करोति, समानसीमाय ठितस्स सन्तिके दिट्ठिं आवि करोति, पकतत्तस्स सन्तिके दिट्ठिं आवि करोति, न चतूहि पञ्चहि दिट्ठिं आवि करोति, न मनो मानसेन दिट्ठिं आवि करोति – इमे खो, उपालि, पञ्च धम्मिका दिट्ठाविकम्माति।
४२६. ‘‘कति नु खो, भन्ते, अधम्मिका पटिग्गहा’’ति? ‘‘पञ्चिमे, उपालि, अधम्मिका पटिग्गहा। कतमे पञ्च? कायेन दिय्यमानं कायेन अप्पटिग्गहितं, कायेन दिय्यमानं कायप्पटिबद्धेन अप्पटिग्गहितं, कायप्पटिबद्धेन दिय्यमानं कायेन अप्पटिग्गहितं, कायप्पटिबद्धेन दिय्यमानं कायप्पटिबद्धेन अप्पटिग्गहितं, निस्सग्गियेन दिय्यमानं कायेन वा कायप्पटिबद्धेन वा अप्पटिग्गहितं – इमे खो, उपालि, पञ्च अधम्मिका पटिग्गहा।
‘‘पञ्चिमे, उपालि, धम्मिका पटिग्गहा। कतमे पञ्च? कायेन दिय्यमानं कायेन पटिग्गहितं, कायेन दिय्यमानं कायप्पटिबद्धेन पटिग्गहितं, कायप्पटिबद्धेन दिय्यमानं कायेन पटिग्गहितं, कायप्पटिबद्धेन दिय्यमानं कायप्पटिबद्धेन पटिग्गहितं, निस्सग्गियेन दिय्यमानं कायेन वा कायप्पटिबद्धेन वा पटिग्गहितं – इमे खो, उपालि, पञ्च धम्मिका पटिग्गहा’’ति।
४२७. ‘‘कति नु खो, भन्ते, अनतिरित्ता’’ति? ‘‘पञ्चिमे, उपालि, अनतिरित्ता। कतमे पञ्च? पाचि॰ २३९ अकप्पियकतं होति, अप्पटिग्गहितकतं होति अनुच्चारितकतं होति, अहत्थपासे कतं होति, अलमेतं सब्बन्ति अवुत्तं होति – इमे खो, उपालि, पञ्च अनतिरित्ता।
‘‘पञ्चिमे, उपालि, अतिरित्ता। कतमे पञ्च? पाचि॰ २३९ कप्पियकतं होति, पटिग्गहितकतं होति, उच्चारितकतं होति, हत्थपासे कतं होति, अलमेतं सब्बन्ति वुत्तं होति – इमे खो, उपालि, पञ्च अतिरित्ता’’ति।
४२८. ‘‘कतिहि नु खो, भन्ते, आकारेहि पवारणा पञ्ञायती’’ति? ‘‘पञ्चहुपालि, आकारेहि पवारणा पञ्ञायति। कतमेहि पञ्चहि? पाचि॰ २३९ असनं पञ्ञायति, भोजनं पञ्ञायति, हत्थपासे ठितो अभिहरति, पटिक्खेपो पञ्ञायति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहाकारेहि पवारणा पञ्ञायती’’ति।
४२९. ‘‘कति नु खो, भन्ते, अधम्मिका पटिञ्ञातकरणा’’ति? ‘‘पञ्चिमे, उपालि, अधम्मिका पटिञ्ञातकरणा। कतमे पञ्च? भिक्खु पाराजिकं अज्झापन्नो होति, पाराजिकेन चोदियमानो सङ्घादिसेसं अज्झापन्नो पटिजानाति, तं सङ्घो सङ्घादिसेसेन कारेति, अधम्मिकं पटिञ्ञातकरणं । भिक्खु पाराजिकं अज्झापन्नो होति, पाराजिकेन चोदियमानो पाचित्तियं…पे॰… पाटिदेसनीयं… दुक्कटं अज्झापन्नो पटिजानाति, तं सङ्घो दुक्कटेन कारेति, अधम्मिकं पटिञ्ञातकरणं। भिक्खु सङ्घादिसेसं…पे॰… पाचित्तियं… पाटिदेसनीयं… दुक्कटं अज्झापन्नो होति। दुक्कटेन चोदियमानो पाराजिकं अज्झापन्नो पटिजानाति, तं सङ्घो पाराजिकेन कारेति, अधम्मिकं पटिञ्ञातकरणं। भिक्खु दुक्कटं अज्झापन्नो होति, दुक्कटेन चोदियमानो सङ्घादिसेसं…पे॰… पाचित्तियं… पाटिदेसनीयं अज्झापन्नो पटिजानाति, तं सङ्घो पाटिदेसनीयेन कारेति – अधम्मिकं पटिञ्ञातकरणं। इमे खो, उपालि, पञ्च अधम्मिका पटिञ्ञातकरणा।
‘‘पञ्चिमे, उपालि, धम्मिका पटिञ्ञातकरणा। कतमे पञ्च? भिक्खु पाराजिकं अज्झापन्नो होति, पाराजिकेन चोदियमानो पाराजिकं अज्झापन्नो पटिजानाति, तं सङ्घो पाराजिकेन कारेति, धम्मिकं पटिञ्ञातकरणं। भिक्खु सङ्घादिसेसं…पे॰… पाचित्तियं… पाटिदेसनीयं… दुक्कटं अज्झापन्नो होति, दुक्कटेन चोदियमानो दुक्कटं अज्झापन्नो पटिजानाति , तं सङ्घो दुक्कटेन कारेति, धम्मिकं पटिञ्ञातकरणं। इमे खो, उपालि, पञ्च धम्मिका पटिञ्ञातकरणा’’ति।
४३०. ‘‘कतिहि नु खो, भन्ते, अङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो ओकासकम्मं कारापेन्तस्स नालं ओकासकम्मं कातु’’न्ति? ‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो ओकासकम्मं कारापेन्तस्स नालं ओकासकम्मं कातुं। कतमेहि पञ्चहि? अलज्जी च होति, बालो च, अपकतत्तो च, चावनाधिप्पायो वत्ता होति, नो वुट्ठानाधिप्पायो – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो ओकासकम्मं कारापेन्तस्स नालं ओकासकम्मं कातुं।
‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो ओकासकम्मं कारापेन्तस्स अलं ओकासकम्मं कातुं। कतमेहि पञ्चहि? लज्जी च होति, पण्डितो च, पकतत्तो च, वुट्ठानाधिप्पायो वत्ता होति, नो चावनाधिप्पायो – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो ओकासकम्मं कारापेन्तस्स अलं ओकासकम्मं कातु’’न्ति।
४३१. ‘‘कतिहि नु खो, भन्ते, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सद्धिं विनयो न साकच्छितब्बो’’ति? ‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सद्धिं विनयो न साकच्छितब्बो। कतमेहि पञ्चहि? वत्थुं न जानाति, निदानं न जानाति, पञ्ञत्तिं न जानाति, पदपच्चाभट्ठं न जानाति, अनुसन्धिवचनपथं न जानाति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सद्धिं विनयो न साकच्छितब्बो।
‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सद्धिं विनयो साकच्छितब्बो। कतमेहि पञ्चहि? वत्थुं जानाति, निदानं जानाति, पञ्ञत्तिं जानाति, पदपच्चाभट्ठं जानाति, अनुसन्धिवचनपथं जानाति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सद्धिं विनयो साकच्छितब्बो’’ति।
४३२. ‘‘कति नु खो, भन्ते, पञ्हापुच्छा’’ति? ‘‘पञ्चिमा, उपालि, पञ्हापुच्छा। कतमा पञ्च? मन्दत्ता मोमूहत्ता पञ्हं पुच्छति, पापिच्छो इच्छापकतो पञ्हं पुच्छति, परिभवा पञ्हं पुच्छति , अञ्ञातुकामो पञ्हं पुच्छति, सचे मे पञ्हं पुट्ठो सम्मदेव ब्याकरिस्सति इच्चेतं कुसलं नो चे पञ्हं पुट्ठो सम्मदेव ब्याकरिस्सति अहमस्स सम्मदेव ब्याकरिस्सामीति पञ्हं पुच्छति – इमा खो, उपालि, पञ्च पञ्हापुच्छा’’ति।
४३३. ‘‘कति नु खो, भन्ते, अञ्ञब्याकरणा’’ति? ‘‘पञ्चिमे, उपालि, अञ्ञब्याकरणा। कतमे पञ्च? मन्दत्ता मोमूहत्ता अञ्ञं ब्याकरोति, पापिच्छो इच्छापकतो अञ्ञं ब्याकरोति, उम्मादा चित्तक्खेपा अञ्ञं ब्याकरोति , अधिमानेन अञ्ञं ब्याकरोति, भूतं अञ्ञं ब्याकरोति – इमे खो, उपालि, पञ्च अञ्ञब्याकरणा’’ति।
४३४. ‘‘कति नु खो, भन्ते, विसुद्धियो’’ति? ‘‘पञ्चिमा, उपालि, विसुद्धियो। कतमा पञ्च? निदानं उद्दिसित्वा अवसेसं सुतेन सावेतब्बं अयं पठमा विसुद्धि, निदानं उद्दिसित्वा चत्तारि पाराजिकानि उद्दिसित्वा अवसेसं सुतेन सावेतब्बं अयं दुतिया विसुद्धि, निदानं उद्दिसित्वा चत्तारि पाराजिकानि उद्दिसित्वा तेरस सङ्घादिसेसे उद्दिसित्वा अवसेसं सुतेन सावेतब्बं अयं ततिया विसुद्धि, निदानं उद्दिसित्वा चत्तारि पाराजिकानि उद्दिसित्वा तेरस सङ्घादिसेसे उद्दिसित्वा द्वे अनियते उद्दिसित्वा अवसेसं सुतेन सावेतब्बं अयं चतुत्था विसुद्धि, वित्थारेनेव पञ्चमी – इमा खो, उपालि, पञ्च विसुद्धियो’’ति।
४३५. ‘‘कति नु खो, भन्ते, भोजना’’ति? ‘‘पञ्चिमे, उपालि, भोजना । कतमे पञ्च? ओदनो, कुम्मासो, सत्तु, मच्छो, मंसं – इमे खो, उपालि, पञ्च भोजना’’ति।
दिट्ठाविकम्मवग्गो निट्ठितो चतुत्थो।
तस्सुद्दानं –
दिट्ठाविकम्मा अपरे, पटिग्गहानतिरित्ता।
पवारणा पटिञ्ञातं, ओकासं साकच्छेन च।
पञ्हं अञ्ञब्याकरणा, विसुद्धि चापि भोजनाति॥
५. अत्तादानवग्गो
४३६. चूळव॰ ३९९; अ॰ नि॰ १०.४४ ‘‘चोदकेन, भन्ते, भिक्खुना परं चोदेतुकामेन कति धम्मे अज्झत्तं पच्चवेक्खित्वा परो चोदेतब्बो’’ति? ‘‘चोदकेनुपालि, भिक्खुना परं चोदेतुकामेन पञ्च धम्मे अज्झत्तं पच्चवेक्खित्वा परो चोदेतब्बो। कतमे पञ्च? चोदकेनुपालि, भिक्खुना परं चोदेतुकामेन एवं पच्चवेक्खितब्बं – परिसुद्धकायसमाचारो नु खोम्हि, परिसुद्धेनम्हि कायसमाचारेन समन्नागतो अच्छिद्देन अप्पटिमंसेन, संविज्जति नु खो मे एसो धम्मो उदाहु नो’’ति। नो चे, उपालि, भिक्खु परिसुद्धकायसमाचारो होति, परिसुद्धेन कायसमाचारेन समन्नागतो अच्छिद्देन अप्पटिमंसेन, तस्स भवन्ति वत्तारो – ‘इङ्घ, ताव आयस्मा कायिकं सिक्खस्सू’ति इतिस्स भवन्ति वत्तारो।
‘‘पुन चपरं, उपालि, चोदकेन भिक्खुना परं चोदेतुकामेन एवं पच्चवेक्खितब्बं – ‘परिसुद्धवचीसमाचारो नु खोम्हि, परिसुद्धेनम्हि वचीसमाचारेन समन्नागतो अच्छिद्देन अप्पटिमंसेन, संविज्जति नु खो मे एसो धम्मो उदाहु नो’ति। नो चे, उपालि, भिक्खु परिसुद्धवचीसमाचारो होति, परिसुद्धेन वचीसमाचारेन समन्नागतो अच्छिद्देन अप्पटिमंसेन, तस्स भवन्ति वत्तारो – ‘इङ्घ, ताव आयस्मा वाचसिकं सिक्खस्सू’ति इतिस्स भवन्ति वत्तारो।
‘‘पुन चपरं, उपालि, चोदकेन भिक्खुना परं चोदेतुकामेन एवं पच्चवेक्खितब्बं – ‘मेत्तं नु खो मे चित्तं पच्चुपट्ठितं सब्रह्मचारीसु अनाघातं, संविज्जति नु खो मे एसो धम्मो उदाहु नो’ति। नो चे, उपालि, भिक्खुनो मेत्तं चित्तं पच्चुपट्ठितं होति सब्रह्मचारीसु अनाघातं, तस्स भवन्ति वत्तारो – ‘इङ्घ, ताव आयस्मा सब्रह्मचारीसु मेत्तं चित्तं उपट्ठापेही’ति इतिस्स भवन्ति वत्तारो।
‘‘पुन चपरं, उपालि, चोदकेन भिक्खुना परं चोदेतुकामेन एवं पच्चवेक्खितब्बं – ‘बहुस्सुतो नु खोम्हि सुतधरो सुतसन्निचयो, ये ते धम्मा आदिकल्याणा मज्झेकल्याणा परियोसानकल्याणा सात्थं सब्यञ्जनं केवलपरिपुण्णं परिसुद्धं ब्रह्मचरियं अभिवदन्ति, तथारूपा मे धम्मा बहुस्सुता होन्ति धाता वचसा परिचिता मनसानुपेक्खिता दिट्ठिया सुप्पटिविद्धा, संविज्जति नु खो मे एसो धम्मो उदाहु नो’ति। नो चे, उपालि, भिक्खु बहुस्सुतो होति सुतधरो सुतसन्निचयो, ये ते धम्मा आदिकल्याणा मज्झेकल्याणा परियोसानकल्याणा सात्थं सब्यञ्जनं केवलपरिपुण्णं परिसुद्धं ब्रह्मचरियं अभिवदन्ति, तथारूपस्स धम्मा न बहुस्सुता होन्ति धाता वचसा परिचिता मनसानुपेक्खिता दिट्ठिया सुप्पटिविद्धा, तस्स भवन्ति वत्तारो – ‘इङ्घ, ताव आयस्मा आगमं परियापुणस्सू’ति इतिस्स भवन्ति वत्तारो।
‘‘पुन चपरं, उपालि, चोदकेन भिक्खुना परं चोदेतुकामेन एवं पच्चवेक्खितब्बं – ‘उभयानि खो मे पातिमोक्खानि वित्थारेन स्वागतानि होन्ति सुविभत्तानि सुप्पवत्तीनि सुविनिच्छितानि सुत्तसो अनुब्यञ्जनसो, संविज्जति नु खो मे एसो धम्मो उदाहु नो’ति। नो चे, उपालि, भिक्खुनो उभयानि पातिमोक्खानि वित्थारेन स्वागतानि होन्ति सुविभत्तानि सुप्पवत्तीनि सुविनिच्छितानि सुत्तसो अनुब्यञ्जनसो, ‘इदं पनावुसो कत्थ वुत्तं भगवता’ति इति पुट्ठो न सम्पायति न सम्पादयति (क॰), न सम्पादेति (स्या॰), तस्स भवन्ति वत्तारो – ‘इङ्घ, ताव आयस्मा विनयं परियापुणस्सू’ति इतिस्स भवन्ति वत्तारो। चोदकेनुपालि, भिक्खुना परं चोदेतुकामेन इमे पञ्च धम्मे अज्झत्तं पच्चवेक्खित्वा परो चोदेतब्बो’’ति।
४३७. ‘‘चोदकेन, भन्ते, भिक्खुना परं चोदेतुकामेन कति धम्मे अज्झत्तं उपट्ठापेत्वा परो चोदेतब्बो’’ति? ‘‘चोदकेनुपालि, भिक्खुना परं चोदेतुकामेन पञ्च धम्मे अज्झत्तं उपट्ठापेत्वा परो चोदेतब्बो। कतमे पञ्च? कालेन वक्खामि नो अकालेन , भूतेन वक्खामि नो अभूतेन, सण्हेन वक्खामि नो फरुसेन, अत्थसंहितेन वक्खामि नो अनत्थसंहितेन, मेत्ताचित्तो वक्खामि नो दोसन्तरोति – चोदकेनुपालि, भिक्खुना परं चोदेतुकामेन इमे पञ्च धम्मे अज्झत्तं उपट्ठापेत्वा परो चोदेतब्बो’’ति।
४३८. चूळव॰ ४०० ‘‘चोदकेन, भन्ते, भिक्खुना परं चोदेतुकामेन कति धम्मे अज्झत्तं मनसि करित्वा परो चोदेतब्बो’’ति? ‘‘चोदकेनुपालि, भिक्खुना परं चोदेतुकामेन पञ्च धम्मे अज्झत्तं मनसि करित्वा परो चोदेतब्बो। कतमे पञ्च? कारुञ्ञता, हितेसिता, अनुकम्पता, आपत्तिवुट्ठानता, विनयपुरेक्खारता – चोदकेनुपालि, भिक्खुना परं चोदेतुकामेन इमे पञ्च धम्मे अज्झत्तं मनसि करित्वा परो चोदेतब्बो’’ति।
४३९. ‘‘कतिहि नु खो, भन्ते, अङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो ओकासकम्मं कारापेन्तस्स नालं ओकासकम्मं कातु’’न्ति? ‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो ओकासकम्मं कारापेन्तस्स नालं ओकासकम्मं कातुं। कतमेहि पञ्चहि? अपरिसुद्धकायसमाचारो होति , अपरिसुद्धवचीसमाचारो होति, अपरिसुद्धाजीवो होति, बालो होति अब्यत्तो, न पटिबलो अनुयुञ्जियमानो अनुयोगं दातुं – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो ओकासकम्मं कारापेन्तस्स नालं ओकासकम्मं कातुं।
‘‘पञ्चहुपालि , अङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो ओकासकम्मं कारापेन्तस्स अलं ओकासकम्मं कातुं। कतमेहि पञ्चहि? परिसुद्धकायसमाचारो होति, परिसुद्धवचीसमाचारो होति, परिसुद्धाजीवो होति, पण्डितो होति ब्यत्तो पटिबलो अनुयुञ्जियमानो अनुयोगं दातुं – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो ओकासकम्मं कारापेन्तस्स अलं ओकासकम्मं कातु’’न्ति।
४४०. चूळव॰ ३९८ ‘‘अत्तादानं आदातुकामेन, भन्ते, भिक्खुना कतिहङ्गेहि समन्नागतं अत्तादानं आदातब्ब’’न्ति? ‘‘अत्तादानं आदातुकामेनुपालि, भिक्खुना पञ्चङ्गसमन्नागतं पञ्चहङ्गेहि समन्नागतं (सी॰ स्या॰) अत्तादानं आदातब्बं। कतमे पञ्च कतमेहि पञ्चहि (स्या॰)? अत्तादानं आदातुकामेन, उपालि, भिक्खुना एवं पच्चवेक्खितब्बं – ‘यं खो अहं इमं अत्तादानं आदातुकामो, कालो नु खो इमं अत्तादानं आदातुं उदाहु नो’ति। सचे, उपालि, भिक्खु पच्चवेक्खमानो एवं जानाति – ‘अकालो इमं अत्तादानं आदातुं नो कालो’ति, न तं, उपालि, अत्तादानं आदातब्बं।
‘‘सचे पनुपालि, भिक्खु पच्चवेक्खमानो एवं जानाति – ‘कालो इमं अत्तादानं आदातुं नो अकालो’ति, तेनुपालि भिक्खुना उत्तरि पच्चवेक्खितब्बं – ‘यं खो अहं इमं अत्तादानं आदातुकामो भूतं नु खो इदं अत्तादानं उदाहु नो’ति। सचे, उपालि, भिक्खु पच्चवेक्खमानो एवं जानाति – ‘अभूतं इदं अत्तादानं नो भूत’न्ति, न तं, उपालि, अत्तादानं आदातब्बं।
‘‘सचे पनुपालि भिक्खु पच्चवेक्खमानो एवं जानाति – ‘भूतं इदं अत्तादानं नो अभूत’न्ति, तेनुपालि भिक्खुना उत्तरि पच्चवेक्खितब्बं – ‘यं खो अहं इमं अत्तादानं आदातुकामो, अत्थसंहितं नु खो इदं अत्तादानं उदाहु नो’ति। सचे, उपालि, भिक्खु पच्चवेक्खमानो एवं जानाति –’ अनत्थसंहितं इदं अत्तादानं नो अत्थसंहित’न्ति, न तं, उपालि, अत्तादानं आदातब्बं।
‘‘सचे पनुपालि भिक्खु पच्चवेक्खमानो एवं जानाति – ‘अत्थसंहितं इदं अत्तादानं नो अनत्थसंहित’न्ति, तेनुपालि भिक्खुना उत्तरि पच्चवेक्खितब्बं – ‘इमं खो अहं अत्तादानं आदियमानो लभिस्सामि सन्दिट्ठे सम्भत्ते भिक्खू धम्मतो विनयतो पक्खे उदाहु नो’ति। सचे, उपालि, भिक्खु पच्चवेक्खमानो एवं जानाति – ‘इमं खो अहं अत्तादानं आदियमानो न लभिस्सामि सन्दिट्ठे सम्भत्ते भिक्खू धम्मतो विनयतो पक्खे’ति, न तं, उपालि, अत्तादानं आदातब्बं।
‘‘सचे पनुपालि भिक्खु पच्चवेक्खमानो एवं जानाति – ‘इदं खो अहं अत्तादानं आदियमानो लभिस्सामि सन्दिट्ठे सम्भत्ते भिक्खू धम्मतो विनयतो पक्खे’ति, तेनुपालि भिक्खुना उत्तरि पच्चवेक्खितब्बं – ‘इमं खो मे अत्तादानं आदियतो भविस्सति सङ्घस्स ततोनिदानं भण्डनं कलहो विग्गहो विवादो सङ्घभेदो सङ्घराजि सङ्घववत्थानं सङ्घनानाकरणं उदाहु नो’ति। सचे, उपालि, भिक्खु पच्चवेक्खमानो एवं जानाति – ‘इमं खो मे अत्तादानं आदियतो भविस्सति सङ्घस्स ततोनिदानं भण्डनं कलहो विग्गहो विवादो सङ्घभेदो सङ्घराजि सङ्घववत्थानं सङ्घनानाकरण’न्ति, न तं, उपालि, अत्तादानं आदातब्बं।
‘‘सचे पनुपालि भिक्खु पच्चवेक्खमानो एवं जानाति – ‘इमं खो मे अत्तादानं आदियतो न भविस्सति सङ्घस्स ततोनिदानं भण्डनं कलहो विग्गहो विवादो सङ्घभेदो सङ्घराजि सङ्घववत्थानं सङ्घनानाकरण’न्ति, तं आदातब्बं, उपालि, अत्तादानं। एवं पञ्चङ्गसमन्नागतं खो, उपालि, अत्तादानं आदिन्नं पच्छापि अविप्पटिसारकरं भविस्सती’’ति।
४४१. ‘‘कतिहि नु खो, भन्ते, अङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु अधिकरणजातानं भिक्खूनं बहूपकारो होती’’ति? ‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु अधिकरणजातानं भिक्खूनं बहूपकारो होति। कतमेहि पञ्चहि? सीलवा होति, पातिमोक्खसंवरसंवुतो विहरति आचारगोचरसम्पन्नो अणुमत्तेसु वज्जेसु भयदस्सावी, समादाय सिक्खति सिक्खापदेसु; बहुस्सुतो होति सुतधरो सुतसन्निचयो; ये ते धम्मा आदिकल्याणा मज्झेकल्याणा परियोसानकल्याणा सात्थं सब्यञ्जनं केवलपरिपुण्णं परिसुद्धं ब्रह्मचरियं अभिवदन्ति तथारूपस्स धम्मा बहुस्सुता होन्ति धाता वचसा परिचिता मनसानुपेक्खिता दिट्ठिया सुप्पटिविद्धा, उभयानि खो पनस्स पातिमोक्खानि वित्थारेन स्वागतानि होन्ति सुविभत्तानि सुप्पवत्तीनि सुविनिच्छितानि सुत्तसो अनुब्यञ्जनसो; विनये खो पन ठितो होति असंहीरो; पटिबलो होति उभो अत्थपच्चत्थिके अस्सासेतुं सञ्ञापेतुं निज्झापेतुं पेक्खेतुं पसादेतुं – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु अधिकरणजातानं भिक्खूनं बहूपकारो होति।
‘‘अपरेहिपि , उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु अधिकरणजातानं भिक्खूनं बहूपकारो होति। कतमेहि पञ्चहि? परिसुद्धकायसमाचारो होति, परिसुद्धवचीसमाचारो होति, परिसुद्धाजीवो होति, पण्डितो होति ब्यत्तो, पटिबलो अनुयुञ्जियमानो अनुयोगं दातुं – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु अधिकरणजातानं भिक्खूनं बहूपकारो होति।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु अधिकरणजातानं भिक्खूनं बहूपकारो होति। कतमेहि पञ्चहि? वत्थुं जानाति, निदानं जानाति, पञ्ञत्तिं जानाति , पदपच्चाभट्ठं जानाति, अनुसन्धिवचनपथं जानाति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु अधिकरणजातानं भिक्खूनं बहूपकारो होती’’ति।
४४२. ‘‘कतिहि नु खो, भन्ते, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना नानुयुञ्जितब्ब’’न्ति? ‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना नानुयुञ्जितब्बं। कतमेहि पञ्चहि? सुत्तं न जानाति, सुत्तानुलोमं न जानाति, विनयं न जानाति, विनयानुलोमं न जानाति, न च ठानाठानकुसलो होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना नानुयुञ्जितब्बं।
‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना अनुयुञ्जितब्बं। कतमेहि पञ्चहि? सुत्तं जानाति, सुत्तानुलोमं जानाति, विनयं जानाति, विनयानुलोमं जानाति, ठानाठानकुसलो च होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना अनुयुञ्जितब्बं।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना नानुयुञ्जितब्बं। कतमेहि पञ्चहि? धम्मं न जानाति, धम्मानुलोमं न जानाति, विनयं न जानाति, विनयानुलोमं न जानाति, न च पुब्बापरकुसलो होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना नानुयुञ्जितब्बं।
‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना अनुयुञ्जितब्बं। कतमेहि पञ्चहि? धम्मं जानाति, धम्मानुलोमं जानाति, विनयं जानाति, विनयानुलोमं जानाति, पुब्बापरकुसलो च होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना अनुयुञ्जितब्बं।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना नानुयुञ्जितब्बं। कतमेहि पञ्चहि? वत्थुं न जानाति, निदानं न जानाति, पञ्ञत्तिं न जानाति, पदपच्चाभट्ठं न जानाति, अनुसन्धिवचनपथं न जानाति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना नानुयुञ्जितब्बं।
‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना अनुयुञ्जितब्बं। कतमेहि पञ्चहि? वत्थुं जानाति, निदानं जानाति, पञ्ञत्तिं जानाति, पदपच्चाभट्ठं जानाति, अनुसन्धिवचनपथं जानाति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना अनुयुञ्जितब्बं।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना नानुयुञ्जितब्बं। कतमेहि पञ्चहि? आपत्तिं न जानाति, आपत्तिसमुट्ठानं न जानाति, आपत्तिया पयोगं न जानाति, आपत्तिया वूपसमं न जानाति, आपत्तिया न विनिच्छयकुसलो होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना नानुयुञ्जितब्बं।
‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना अनुयुञ्जितब्बं। कतमेहि पञ्चहि? आपत्तिं जानाति, आपत्तिसमुट्ठानं जानाति, आपत्तिया पयोगं जानाति, आपत्तिया वूपसमं जानाति, आपत्तिया विनिच्छयकुसलो होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना अनुयुञ्जितब्बं।
‘‘अपरेहिपि , उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना नानुयुञ्जितब्बं। कतमेहि पञ्चहि? अधिकरणं न जानाति, अधिकरणसमुट्ठानं न जानाति, अधिकरणस्स पयोगं न जानाति, अधिकरणस्स वूपसमं न जानाति, अधिकरणस्स न विनिच्छयकुसलो होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना नानुयुञ्जितब्बं।
‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना अनुयुञ्जितब्बं। कतमेहि पञ्चहि? अधिकरणं जानाति, अधिकरणसमुट्ठानं जानाति, अधिकरणस्स पयोगं जानाति, अधिकरणस्स वूपसमं जानाति, अधिकरणस्स विनिच्छयकुसलो होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना अनुयुञ्जितब्ब’’न्ति।
अत्तादानवग्गो निट्ठितो पञ्चमो।
तस्सुद्दानं –
परिसुद्धञ्च कालेन, कारुञ्ञं ओकासेन च।
अत्तादानं अधिकरणं, अपरेहिपि वत्थुञ्च।
सुत्तं धम्मं पुन वत्थुञ्च, आपत्ति अधिकरणेन चाति॥
६. धुतङ्गवग्गो
४४३. ‘‘कति नु खो, भन्ते, आरञ्ञिका’’ति? ‘‘पञ्चिमे, उपालि, आरञ्ञिका अ॰ नि॰ ५.१८१; परि॰ ३२५। कतमे पञ्च? मन्दत्ता मोमूहत्ता आरञ्ञिको होति, पापिच्छो इच्छापकतो आरञ्ञिको होति, उम्मादा चित्तक्खेपा आरञ्ञिको होति, वण्णितं बुद्धेहि बुद्धसावकेहीति आरञ्ञिको होति, अपि च अप्पिच्छञ्ञेव निस्साय सन्तुट्ठिञ्ञेव निस्साय – सल्लेखञ्ञेव निस्साय पविवेकञ्ञेव निस्साय इदमत्थितञ्ञेव निस्साय आरञ्ञिको होति – इमे खो, उपालि, पञ्च आरञ्ञिका’’ति।
‘‘कति नु खो, भन्ते, पिण्डपातिकाति…पे॰… कति नु खो, भन्ते, पंसुकूलिकाति…पे॰… कति नु खो, भन्ते, रुक्खमूलिकाति…पे॰… कति नु खो, भन्ते, सोसानिकाति…पे॰… कति नु खो, भन्ते, अब्भोकासिकाति…पे॰… कति नु खो, भन्ते, तेचीवरिकाति…पे॰… कति नु खो, भन्ते, सपदानचारिकाति…पे॰… कति नु खो, भन्ते, नेसज्जिकाति…पे॰… कति नु खो, भन्ते, यथासन्थतिकाति…पे॰… कति नु खो, भन्ते, एकासनिकाति…पे॰… कति नु खो, भन्ते, खलुपच्छाभत्तिकाति…पे॰… कति नु खो, भन्ते, पत्तपिण्डिकाति? पञ्चिमे, उपालि, पत्तपिण्डिका। कतमे पञ्च? मन्दत्ता मोमूहत्ता पत्तपिण्डिको होति, पापिच्छो इच्छापकतो पत्तपिण्डिको होति, उम्मादा चित्तक्खेपा पत्तपिण्डिको होति, वण्णितं बुद्धेहि बुद्धसावकेहीति पत्तपिण्डिको होति, अपि च अप्पिच्छञ्ञेव निस्साय सन्तुट्ठिञ्ञेव निस्साय सल्लेखञ्ञेव निस्साय पविवेकञ्ञेव निस्साय इदमत्थितञ्ञेव निस्साय पत्तपिण्डिको होति – इमे खो, उपालि, पञ्च पत्तपिण्डिका’’ति।
धुतङ्गवग्गो निट्ठितो छट्ठो।
तस्सुद्दानं –
आरञ्ञिको पिण्डिपंसु, रुक्खसुसानपञ्चमं।
अब्भो तेचीवरञ्चेव, सपदाननेसज्जिका।
सन्थतेकासनञ्चेव, खलुपच्छा पत्तपिण्डिकाति॥
७. मुसावादवग्गो
४४४. ‘‘कति नु खो, भन्ते, मुसावादा’’ति? ‘‘पञ्चिमे, उपालि, मुसावादा। कतमे पञ्च? अत्थि मुसावादो पाराजिकगामी, अत्थि मुसावादो सङ्घादिसेसगामी, अत्थि मुसावादो थुल्लच्चयगामी, अत्थि मुसावादो पाचित्तियगामी, अत्थि मुसावादो दुक्कटगामी – इमे खो, उपालि, पञ्च मुसावादा’’ति।
४४५. ‘‘कतिहि नु खो, भन्ते, अङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो सङ्घमज्झे उपोसथं वा पवारणं वा ठपेन्तस्स – ‘अलं, भिक्खु, मा भण्डनं, मा कलहं, मा विग्गहं, मा विवाद’न्ति ओमद्दित्वा सङ्घेन उपोसथो वा पवारणा वा कातब्बा’’ति? ‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो सङ्घमज्झे उपोसथं वा पवारणं वा ठपेन्तस्स – ‘अलं, भिक्खु, मा भण्डनं, मा कलहं, मा विग्गहं, मा विवाद’न्ति ओमद्दित्वा सङ्घेन उपोसथो वा पवारणा वा कातब्बा। कतमेहि पञ्चहि? अलज्जी च होति, बालो च, अपकतत्तो च, चावनाधिप्पायो वत्ता होति, नो वुट्ठानाधिप्पायो – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो सङ्घमज्झे उपोसथं वा पवारणं वा ठपेन्तस्स – ‘अलं, भिक्खु, मा भण्डनं, मा कलहं, मा विग्गहं, मा विवाद’न्ति ओमद्दित्वा सङ्घेन उपोसथो वा पवारणा वा कातब्बा।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो सङ्घमज्झे उपोसथं वा पवारणं वा ठपेन्तस्स – ‘अलं, भिक्खु, मा भण्डनं, मा कलहं, मा विग्गहं, मा विवाद’न्ति ओमद्दित्वा सङ्घेन उपोसथो वा पवारणा वा कातब्बा। कतमेहि पञ्चहि? अपरिसुद्धकायसमाचारो होति, अपरिसुद्धवचीसमाचारो होति, अपरिसुद्धाजीवो होति, बालो होति अब्यत्तो, भण्डनकारको होति कलहकारको – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो सङ्घमज्झे उपोसथं वा पवारणं वा ठपेन्तस्स – ‘अलं, भिक्खु, मा भण्डनं, मा कलहं, मा विग्गहं, मा विवाद’न्ति ओमद्दित्वा सङ्घेन उपोसथो वा पवारणा वा कातब्बा’’ति।
४४६. ‘‘कतिहि नु खो, भन्ते, अङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो अनुयोगो न दातब्बो’’ति? ‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो अनुयोगो न दातब्बो। कतमेहि पञ्चहि? आपत्तानापत्तिं न जानाति, लहुकगरुकं आपत्तिं न जानाति, सावसेसानवसेसं आपत्तिं न जानाति, दुट्ठुल्लादुट्ठुल्लं आपत्तिं न जानाति, सप्पटिकम्मापटिकम्मं आपत्तिं न जानाति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो अनुयोगो न दातब्बो।
‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो अनुयोगो दातब्बो। कतमेहि पञ्चहि? आपत्तानापत्तिं जानाति, लहुकगरुकं आपत्तिं जानाति, सावसेसानवसेसं आपत्तिं जानाति, दुट्ठुल्लादुट्ठुल्लं आपत्तिं जानाति, सप्पटिकम्मापटिकम्मं आपत्तिं जानाति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो अनुयोगो दातब्बो’’ति।
४४७. ‘‘कतिहि नु खो, भन्ते, आकारेहि भिक्खु आपत्तिं आपज्जती’’ति? ‘‘पञ्चहुपालि, आकारेहि भिक्खु आपत्तिं आपज्जति। कतमेहि पञ्चहि? अलज्जिता, अञ्ञाणता, कुक्कुच्चपकतता, अकप्पिये कप्पियसञ्ञिता, कप्पिये अकप्पियसञ्ञिता – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहाकारेहि भिक्खु आपत्तिं आपज्जति।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहाकारेहि भिक्खु आपत्तिं आपज्जति। कतमेहि पञ्चहि ? अदस्सनेन, अस्सवनेन, पसुत्तकता, तथासञ्ञी, सतिसम्मोसा – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहाकारेहि भिक्खु आपत्तिं आपज्जती’’ति।
४४८. ‘‘कति नु खो, भन्ते, वेरा’’ति? ‘‘पञ्चिमे, उपालि, वेरा। कतमे पञ्च? पाणातिपातो , अदिन्नादानं, कामेसुमिच्छाचारो, मुसावादो, सुरामेरयमज्जप्पमादट्ठानं – इमे खो, उपालि, पञ्च वेरा’’ति।
‘‘कति नु खो, भन्ते, वेरमणियो’’ति? ‘‘पञ्चिमा, उपालि, वेरमणियो। कतमा पञ्च? पाणातिपाता वेरमणी वेरमणि (क॰), अदिन्नादाना वेरमणी, कामेसुमिच्छाचारा वेरमणी, मुसावादा वेरमणी, सुरामेरयमज्जप्पमादट्ठाना वेरमणी – इमा खो, उपालि, पञ्च वेरमणियो’’ति।
४४९. ‘‘कति नु खो, भन्ते, ब्यसनानी’’ति? ‘‘पञ्चिमानि, उपालि, ब्यसनानि। परि॰ ३२५; अ॰ नि॰ ५.१३० कतमानि पञ्च? ञातिब्यसनं, भोगब्यसनं, रोगब्यसनं, सीलब्यसनं, दिट्ठिब्यसनं – इमानि खो, उपालि, पञ्च ब्यसनानी’’ति।
‘‘कति नु खो, भन्ते, सम्पदा’’ति? ‘‘पञ्चिमा, उपालि, सम्पदा। परि॰ ३२५; अ॰ नि॰ ५.१३० कतमा पञ्च? ञातिसम्पदा, भोगसम्पदा, आरोग्यसम्पदा, सीलसम्पदा, दिट्ठिसम्पदा – इमा खो, उपालि, पञ्च सम्पदा’’ति।
मुसावादवग्गो निट्ठितो सत्तमो।
तस्सुद्दानं –
मुसावादो च ओमद्दि, अपरेहि अनुयोगो।
आपत्तिञ्च अपरेहि, वेरा वेरमणीपि च।
ब्यसनं सम्पदा चेव, सत्तमो वग्गसङ्गहोति॥
८. भिक्खुनोवादवग्गो
४५०. ‘‘कतिहि नु खो, भन्ते, अङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो भिक्खुनिसङ्घेनेव कम्मं कातब्ब’’न्ति? ‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो भिक्खुनिसङ्घेनेव कम्मं कातब्बं, अवन्दियो सो भिक्खु भिक्खुनिसङ्घेन। कतमेहि पञ्चहि? विवरित्वा कायं भिक्खुनीनं दस्सेति, ऊरुं दस्सेति, अङ्गजातं दस्सेति, उभो अंसकूटे दस्सेति, ओभासति, गिही सम्पयोजेति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो भिक्खुनिसङ्घेनेव कम्मं कातब्बं। अवन्दियो सो भिक्खु भिक्खुनिसङ्घेन।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो भिक्खुनिसङ्घेनेव कम्मं कातब्बं, अवन्दियो सो भिक्खु भिक्खुनिसङ्घेन। कतमेहि पञ्चहि? भिक्खुनीनं अलाभाय परिसक्कति, भिक्खुनीनं अनत्थाय परिसक्कति, भिक्खुनीनं अवासाय परिसक्कति, भिक्खुनियो अक्कोसति परिभासति, भिक्खू भिक्खुनीहि भेदेति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो भिक्खुनिसङ्घेनेव कम्मं कातब्बं, अवन्दियो सो भिक्खु भिक्खुनिसङ्घेन।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो भिक्खुनिसङ्घेनेव कम्मं कातब्बं, अवन्दियो सो भिक्खु भिक्खुनिसङ्घेन। कतमेहि पञ्चहि? भिक्खुनीनं अलाभाय परिसक्कति, भिक्खुनीनं अनत्थाय परिसक्कति, भिक्खुनीनं अवासाय परिसक्कति, भिक्खुनियो अक्कोसति परिभासति, भिक्खू भिक्खुनीहि सम्पयोजेति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो भिक्खुनिसङ्घेनेव कम्मं कातब्बं, अवन्दियो सो भिक्खु भिक्खुनिसङ्घेना’’ति।
४५१. ‘‘कतिहि नु खो, भन्ते, अङ्गेहि समन्नागताय भिक्खुनिया कम्मं कातब्ब’’न्ति? पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागताय भिक्खुनिया कम्मं कातब्बं। कतमेहि पञ्चहि? विवरित्वा कायं भिक्खूनं दस्सेति, ऊरुं दस्सेति, अङ्गजातं दस्सेति, उभो अंसकूटे दस्सेति, ओभासति, गिही सम्पयोजेति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागताय भिक्खुनिया कम्मं कातब्बं।
‘‘अपरेहिपि , उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागताय भिक्खुनिया कम्मं कातब्बं। कतमेहि पञ्चहि? भिक्खूनं अलाभाय परिसक्कति, भिक्खूनं अनत्थाय परिसक्कति, भिक्खूनं अवासाय परिसक्कति, भिक्खू अक्कोसति परिभासति, भिक्खुनियो भिक्खूहि भेदेति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागताय भिक्खुनिया कम्मं कातब्बं।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागताय भिक्खुनिया कम्मं कातब्बं। कतमेहि पञ्चहि? भिक्खूनं अलाभाय परिसक्कति, भिक्खूनं अनत्थाय परिसक्कति, भिक्खूनं अवासाय परिसक्कति, भिक्खू अक्कोसति परिभासति, भिक्खुनियो भिक्खूहि सम्पयोजेति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागताय भिक्खुनिया कम्मं कातब्ब’’न्ति।
४५२. ‘‘कतिहि नु खो, भन्ते, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना भिक्खुनीनं ओवादो न ठपेतब्बो’’ति? ‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना भिक्खुनीनं ओवादो न ठपेतब्बो। कतमेहि पञ्चहि? अलज्जी च होति, बालो च, अपकतत्तो च, चावनाधिप्पायो वत्ता होति, नो वुट्ठानाधिप्पायो – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना भिक्खुनीनं ओवादो न ठपेतब्बो।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना भिक्खुनीनं ओवादो न ठपेतब्बो। कतमेहि पञ्चहि? अपरिसुद्धकायसमाचारो होति, अपरिसुद्धवचीसमाचारो होति, अपरिसुद्धाजीवो होति, बालो होति, अब्यत्तो, न पटिबलो अनुयुञ्जियमानो अनुयोगं दातुं – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना भिक्खुनीनं ओवादो न ठपेतब्बो।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना भिक्खुनीनं ओवादो न ठपेतब्बो। कतमेहि पञ्चहि? कायिकेन अनाचारेन समन्नागतो होति, वाचसिकेन अनाचारेन समन्नागतो होति, कायिकवाचसिकेन अनाचारेन समन्नागतो होति, भिक्खुनीनं अक्कोसकपरिभासको होति, भिक्खुनीहि सद्धिं संसट्ठो विहरति अननुलोमिकेन संसग्गेन – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना भिक्खुनीनं ओवादो न ठपेतब्बो।
‘‘अपरेहिपि , उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना भिक्खुनीनं ओवादो न ठपेतब्बो। कतमेहि पञ्चहि? अलज्जी च होति, बालो च, अपकतत्तो च, भण्डनकारको च होति कलहकारको, सिक्खाय च न परिपूरिकारी – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना भिक्खुनीनं ओवादो न ठपेतब्बो’’ति।
४५३. ‘‘कतिहि नु खो, भन्ते, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना भिक्खुनीनं ओवादो न गहेतब्बो’’ति? ‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना भिक्खुनीनं ओवादो न गहेतब्बो। कतमेहि पञ्चहि? कायिकेन अनाचारेन समन्नागतो होति, वाचसिकेन अनाचारेन समन्नागतो होति, कायिकवाचसिकेन अनाचारेन समन्नागतो होति, भिक्खुनीनं अक्कोसकपरिभासको होति, भिक्खुनीहि सद्धिं संसट्ठो विहरति अननुलोमिकेन संसग्गेन – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना भिक्खुनीनं ओवादो न गहेतब्बो।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना भिक्खुनीनं ओवादो न गहेतब्बो। कतमेहि पञ्चहि? अलज्जी च होति, बालो च, अपकतत्तो च, गमिको वा होति, गिलानो वा – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना भिक्खुनीनं ओवादो न गहेतब्बो’’ति।
४५४. ‘‘कतिहि नु खो, भन्ते, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सद्धिं न साकच्छितब्बो’’ति? ‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सद्धिं न साकच्छितब्बो। कतमेहि पञ्चहि? न असेक्खेन सीलक्खन्धेन समन्नागतो होति, न असेक्खेन समाधिक्खन्धेन समन्नागतो होति, न असेक्खेन पञ्ञाक्खन्धेन समन्नागतो होति, न असेक्खेन विमुत्तिक्खन्धेन समन्नागतो होति, न असेक्खेन विमुत्तिञाणदस्सनक्खन्धेन समन्नागतो होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सद्धिं न साकच्छितब्बो। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सद्धिं साकच्छितब्बो। कतमेहि पञ्चहि? असेक्खेन सीलक्खन्धेन समन्नागतो होति, असेक्खेन समाधिक्खन्धेन समन्नागतो होति, असेक्खेन पञ्ञाक्खन्धेन समन्नागतो होति , असेक्खेन विमुत्तिक्खन्धेन समन्नागतो होति, असेक्खेन विमुत्तिञाणदस्सनक्खन्धेन समन्नागतो होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सद्धिं साकच्छितब्बो।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सद्धिं न साकच्छितब्बो। कतमेहि पञ्चहि? न अत्थपटिसम्भिदापत्तो होति, न धम्मपटिसम्भिदापत्तो होति, न निरुत्तिपटिसम्भिदापत्तो होति, न पटिभानपटिसम्भिदापत्तो होति, यथाविमुत्तं चित्तं न पच्चवेक्खिता – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सद्धिं न साकच्छितब्बो। पञ्चहुपालि , अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सद्धिं साकच्छितब्बो। कतमेहि पञ्चहि? अत्थपटिसम्भिदापत्तो होति, धम्मपटिसम्भिदापत्तो होति, निरुत्तिपटिसम्भिदापत्तो होति, पटिभानपटिसम्भिदापत्तो होति, यथाविमुत्तं चित्तं पच्चवेक्खिता – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सद्धिं साकच्छितब्बो’’ति।
भिक्खुनोवादवग्गो निट्ठितो अट्ठमो।
तस्सुद्दानं –
भिक्खुनीहेव कातब्बं, अपरेहि तथा दुवे।
भिक्खुनीनं तयो कम्मा, न ठपेतब्बा द्वे दुका।
न गहेतब्बा द्वे वुत्ता, साकच्छासु च द्वे दुकाति॥
९. उब्बाहिकवग्गो
४५५. ‘‘कतिहि नु खो, भन्ते, अङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु उब्बाहिकाय न सम्मन्नितब्बो’’ति? ‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु उब्बाहिकाय न सम्मन्नितब्बो। कतमेहि पञ्चहि? न अत्थकुसलो होति, न धम्मकुसलो होति, न निरुत्तिकुसलो होति, न ब्यञ्जनकुसलो होति, न पुब्बापरकुसलो होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु उब्बाहिकाय न सम्मन्नितब्बो। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु उब्बाहिकाय सम्मन्नितब्बो। कतमेहि पञ्चहि? अत्थकुसलो होति, धम्मकुसलो होति, निरुत्तिकुसलो होति, ब्यञ्जनकुसलो होति, पुब्बापरकुसलो होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु उब्बाहिकाय सम्मन्नितब्बो।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु उब्बाहिकाय न सम्मन्नितब्बो। कतमेहि पञ्चहि? कोधनो होति कोधाभिभूतो, मक्खी होति मक्खाभिभूतो, पळासी होति पळासाभिभूतो, इस्सुकी होति इस्साभिभूतो, सन्दिट्ठिपरामासी होति आधानग्गाही दुप्पटिनिस्सग्गी – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु उब्बाहिकाय न सम्मन्नितब्बो। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु उब्बाहिकाय सम्मन्नितब्बो। कतमेहि पञ्चहि? न कोधनो होति न कोधाभिभूतो, न मक्खी होति न मक्खाभिभूतो, न पळासी होति न पळासाभिभूतो, न इस्सुकी होति न इस्साभिभूतो, असन्दिट्ठिपरामासी होति अनाधानग्गाही सुप्पटिनिस्सग्गी – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु उब्बाहिकाय सम्मन्नितब्बो।
‘‘अपरेहिपि , उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु उब्बाहिकाय न सम्मन्नितब्बो। कतमेहि पञ्चहि? कुप्पति, ब्यापज्जति, पतिट्ठियति, कोपं जनेति, अखमो होति अपदक्खिणग्गाही अनुसासनिं – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु उब्बाहिकाय न सम्मन्नितब्बो। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु उब्बाहिकाय सम्मन्नितब्बो । कतमेहि पञ्चहि? न कुप्पति, न ब्यापज्जति, न पतिट्ठियति, न कोपं जनेति, खमो होति पदक्खिणग्गाही अनुसासनिं – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु उब्बाहिकाय सम्मन्नितब्बो।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु उब्बाहिकाय न सम्मन्नितब्बो। कतमेहि पञ्चहि? पसारेता होति नो सारेता, अनोकासकम्मं कारेत्वा पवत्ता होति, न यथाधम्मे यथाविनये यथापत्तिया चोदेता होति, न यथाधम्मे यथाविनये यथापत्तिया कारेता होति, न यथादिट्ठिया ब्याकता होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु उब्बाहिकाय न सम्मन्नितब्बो। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु उब्बाहिकाय सम्मन्नितब्बो। कतमेहि पञ्चहि? सारेता होति नो पसारेता, ओकासकम्मं कारेत्वा पवत्ता होति, यथाधम्मं यथाविनये यथापत्तिया चोदेता होति, यथाधम्मे यथाविनये यथापत्तिया कारेता होति, यथादिट्ठिया ब्याकता होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु उब्बाहिकाय सम्मन्नितब्बो।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु उब्बाहिकाय न सम्मन्नितब्बो। कतमेहि पञ्चहि? छन्दागतिं गच्छति, दोसागतिं गच्छति, मोहागतिं गच्छति, भयागतिं गच्छति, अलज्जी च होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु उब्बाहिकाय न सम्मन्नितब्बो। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु उब्बाहिकाय सम्मन्नितब्बो। कतमेहि पञ्चहि? न छन्दागतिं गच्छति, न दोसागतिं गच्छति, न मोहागतिं गच्छति, न भयागतिं गच्छति, लज्जी च होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु उब्बाहिकाय सम्मन्नितब्बो।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु उब्बाहिकाय न सम्मन्नितब्बो। कतमेहि पञ्चहि? छन्दागतिं गच्छति, दोसागतिं गच्छति, मोहागतिं गच्छति, भयागतिं गच्छति, अकुसलो च होति विनये – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु उब्बाहिकाय न सम्मन्नितब्बो। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु उब्बाहिकाय सम्मन्नितब्बो। कतमेहि पञ्चहि? न छन्दागतिं गच्छति, न दोसागतिं गच्छति, न मोहागतिं गच्छति, न भयागतिं गच्छति, कुसलो च होति विनये – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु उब्बाहिकाय सम्मन्नितब्बो’’ति।
४५६. ‘‘कतिहि नु खो, भन्ते, अङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु बालोत्वेव सङ्खं गच्छती’’ति? ‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु बालोत्वेव सङ्खं गच्छति। कतमेहि पञ्चहि? सुत्तं न जानाति, सुत्तानुलोमं न जानाति, विनयं न जानाति, विनयानुलोमं न जानाति, न च ठानठानकुसलो होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु बालोत्वेव सङ्खं गच्छति। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु पण्डितोत्वेव सङ्खं गच्छति। कतमेहि पञ्चहि? सुत्तं जानाति, सुत्तानुलोमं जानाति, विनयं जानाति, विनयानुलोमं जानाति, ठानाठानकुसलो च होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु पण्डितोत्वेव सङ्खं गच्छति।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु बालोत्वेव सङ्खं गच्छति। कतमेहि पञ्चहि? धम्मं न जानाति, धम्मानुलोमं जानाति, विनयं न जानाति, विनयानुलोमं न जानाति, न च पुब्बापरकुसलो होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु बालोत्वेव सङ्खं गच्छति। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु पण्डितोत्वेव सङ्खं गच्छति। कतमेहि पञ्चहि? धम्मं जानाति, धम्मानुलोमं जानाति, विनयं जानाति, विनयानुलोमं जानाति, पुब्बापरकुसलो च होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु पण्डितोत्वेव सङ्खं गच्छति।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु बालोत्वेव सङ्खं गच्छति। कतमेहि पञ्चहि? वत्थुं न जानाति, निदानं न जानाति, पञ्ञत्तिं न जानाति, पदपच्चाभट्ठं न जानाति, अनुसन्धिवचनपथं न जानाति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु बालोत्वेव सङ्खं गच्छति। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु पण्डितोत्वेव सङ्खं गच्छति। कतमेहि पञ्चहि? वत्थुं जानाति, निदानं जानाति, पञ्ञत्तिं जानाति, पदपच्चाभट्ठं जानाति, अनुसन्धिवचनपथं जानाति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु पण्डितोत्वेव सङ्खं गच्छति।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु बालोत्वेव सङ्खं गच्छति। कतमेहि पञ्चहि? आपत्तिं न जानाति, आपत्तिसमुट्ठानं न जानाति, आपत्तिया पयोगं न जानाति, आपत्तिया वूपसमं न जानाति, आपत्तिया न विनिच्छयकुसलो होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु बालोत्वेव सङ्खं गच्छति। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु पण्डितोत्वेव सङ्खं गच्छति। कतमेहि पञ्चहि? आपत्तिं जानाति , आपत्तिसमुट्ठानं जानाति, आपत्तिया पयोगं जानाति, आपत्तिया वूपसमं जानाति, आपत्तिया विनिच्छयकुसलो होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु पण्डितोत्वेव सङ्खं गच्छति।
‘‘अपरेहिपि , उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु बालोत्वेव सङ्खं गच्छति। कतमेहि पञ्चहि? अधिकरणं न जानाति, अधिकरणसमुट्ठानं न जानाति, अधिकरणस्स पयोगं न जानाति, अधिकरणस्स वूपसमं न जानाति, अधिकरणस्स न विनिच्छयकुसलो होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु बालोत्वेव सङ्खं गच्छति। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु पण्डितोत्वेव सङ्खं गच्छति। कतमेहि पञ्चहि? अधिकरणं जानाति, अधिकरणसमुट्ठानं जानाति, अधिकरणस्स पयोगं जानाति, अधिकरणस्स वूपसमं जानाति, अधिकरणस्स विनिच्छयकुसलो होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु पण्डितोत्वेव सङ्खं गच्छती’’ति।
उब्बाहिकवग्गो निट्ठितो नवमो।
तस्सुद्दानं –
न अत्थकुसलो चेव, कोधनो कुप्पती च यो।
पसारेता छन्दागतिं, अकुसलो तथेव च॥
सुत्तं धम्मञ्च वत्थुञ्च, आपत्ति अधिकरणं।
द्वे द्वे पकासिता सब्बे, कण्हसुक्कं विजानथाति॥
१०. अधिकरणवूपसमवग्गो
४५७. ‘‘कतिहि नु खो, भन्ते, अङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु नालं अधिकरणं वूपसमेतु’’न्ति? ‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु नालं अधिकरणं वूपसमेतुं। कतमेहि पञ्चहि? आपत्तिं न जानाति, आपत्तिसमुट्ठानं न जानाति, आपत्तिया पयोगं न जानाति, आपत्तिया वूपसमं न जानाति, आपत्तिया न विनिच्छयकुसलो होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु नालं अधिकरणं वूपसमेतुं। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु अलं अधिकरणं वूपसमेतुं। कतमेहि पञ्चहि? आपत्तिं जानाति, आपत्तिसमुट्ठानं जानाति, आपत्तिया पयोगं जानाति, आपत्तिया वूपसमं जानाति, आपत्तिया विनिच्छयकुसलो होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु अलं अधिकरणं वूपसमेतुं।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु नालं अधिकरणं वूपसमेतुं। कतमेहि पञ्चहि? अधिकरणं न जानाति, अधिकरणसमुट्ठानं न जानाति, अधिकरणस्स पयोगं न जानाति, अधिकरणस्स वूपसमं न जानाति, अधिकरणस्स न विनिच्छयकुसलो होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु नालं अधिकरणं वूपसमेतुं।
‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु अलं अधिकरणं वूपसमेतुं। कतमेहि पञ्चहि? अधिकरणं जानाति, अधिकरणसमुट्ठानं जानाति, अधिकरणस्स पयोगं जानाति, अधिकरणस्स वूपसमं जानाति, अधिकरणस्स विनिच्छयकुसलो होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु अलं अधिकरणं वूपसमेतुं।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु नालं अधिकरणं वूपसमेतुं। कतमेहि पञ्चहि? छन्दागतिं गच्छति, दोसागतिं गच्छति, मोहागतिं गच्छति, भयागतिं गच्छति, अलज्जी च होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु नालं अधिकरणं वूपसमेतुं। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु अलं अधिकरणं वूपसमेतुं। कतमेहि पञ्चहि? न छन्दागतिं गच्छति, न दोसागतिं गच्छति, न मोहागतिं गच्छति, न भयागतिं गच्छति, लज्जी च होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु अलं अधिकरणं वूपसमेतुं।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु नालं अधिकरणं वूपसमेतुं। कतमेहि पञ्चहि? छन्दागतिं गच्छति, दोसागतिं गच्छति, मोहागतिं गच्छति, भयागतिं गच्छति , अप्पस्सुतो च होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु नालं अधिकरणं वूपसमेतुं। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु अलं अधिकरणं वूपसमेतुं। कतमेहि पञ्चहि? न छन्दागतिं गच्छति, न दोसागतिं गच्छति, न मोहागतिं गच्छति, न भयागतिं गच्छति, बहुस्सुतो च होति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु अलं अधिकरणं वूपसमेतुं।
‘‘अपरेहिपि , उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु नालं अधिकरणं वूपसमेतुं। कतमेहि पञ्चहि? वत्थुं न जानाति, निदानं न जानाति, पञ्ञत्तिं न जानाति, पदपच्चाभट्ठं न जानाति, अनुसन्धिवचनपथं न जानाति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु नालं अधिकरणं वूपसमेतुं। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु अलं अधिकरणं वूपसमेतुं। कतमेहि पञ्चहि? वत्थुं जानाति, निदानं जानाति, पञ्ञत्तिं जानाति, पदपच्चाभट्ठं जानाति, अनुसन्धिवचनपथं जानाति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु अलं अधिकरणं वूपसमेतुं।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु नालं अधिकरणं वूपसमेतुं। कतमेहि पञ्चहि? छन्दागतिं गच्छति, दोसागतिं गच्छति, मोहागतिं गच्छति, भयागतिं गच्छति, अकुसलो च होति विनये – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु नालं अधिकरणं वूपसमेतुं। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु अलं अधिकरणं वूपसमेतुं। कतमेहि पञ्चहि? न छन्दागतिं गच्छति, न दोसागतिं गच्छति, न मोहागतिं गच्छति, न भयागतिं गच्छति, कुसलो च होति विनये – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु अलं अधिकरणं वूपसमेतुं।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु नालं अधिकरणं वूपसमेतुं। कतमेहि पञ्चहि? छन्दागतिं गच्छति, दोसागतिं गच्छति, मोहागतिं गच्छति, भयागतिं गच्छति, पुग्गलगरु होति नो सङ्घगरु – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु नालं अधिकरणं वूपसमेतुं। पञ्चहुपालि , अङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु अलं अधिकरणं वूपसमेतुं । कतमेहि पञ्चहि? न छन्दागतिं गच्छति, न दोसागतिं गच्छति, न मोहागतिं गच्छति, न भयागतिं गच्छति, सङ्घगरु होति नो पुग्गलगरु – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु अलं अधिकरणं वूपसमेतुं।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु नालं अधिकरणं वूपसमेतुं। कतमेहि पञ्चहि? छन्दागतिं गच्छति, दोसागतिं गच्छति, मोहागतिं गच्छति, भयागतिं गच्छति, आमिसगरु होति नो सद्धम्मगरु – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु नालं अधिकरणं वूपसमेतुं। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु अलं अधिकरणं वूपसमेतुं। कतमेहि पञ्चहि? न छन्दागतिं गच्छति, न दोसागतिं गच्छति, न मोहागतिं गच्छति, न भयागतिं गच्छति, सद्धम्मगरु होति नो आमिसगरु – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु अलं अधिकरणं वूपसमेतु’’न्ति।
४५८. ‘‘कतिहि नु खो, भन्ते, आकारेहि सङ्घो भिज्जती’’ति? ‘‘पञ्चहुपालि, आकारेहि सङ्घो भिज्जति। कतमेहि पञ्चहि? कम्मेन, उद्देसेन, वोहरन्तो, अनुस्सावनेन, सलाकग्गाहेन – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहाकारेहि सङ्घो भिज्जती’’ति।
‘‘सङ्घराजि सङ्घराजीति, भन्ते, वुच्चति। कित्तावता नु खो, भन्ते, सङ्घराजि होति नो च सङ्घभेदो? कित्तावता च पन सङ्घराजि चेव होति सङ्घभेदो चा’’ति? ‘‘पञ्ञत्तेतं, उपालि, मया आगन्तुकानं भिक्खूनं आगन्तुकवत्तं। एवं सुपञ्ञत्ते खो, उपालि, मया सिक्खापदे आगन्तुका भिक्खू आगन्तुकवत्ते न वत्तन्ति। एवम्पि खो, उपालि, सङ्घराजि होति नो च सङ्घभेदो। पञ्ञत्तेतं, उपालि, मया आवासिकानं भिक्खूनं आवासिकवत्तं। एवं सुपञ्ञत्ते खो, उपालि, मया सिक्खापदे आवासिका भिक्खू आवासिकवत्ते न वत्तन्ति। एवम्पि खो, उपालि, सङ्घराजि होति नो च सङ्घभेदो। पञ्ञत्तेतं उपालि मया भिक्खूनं भत्तग्गे भत्तग्गवत्तं – यथावुड्ढं यथारत्तं यथापतिरूपं अग्गासनं अग्गोदकं अग्गपिण्डं। एवं सुपञ्ञत्ते खो, उपालि, मया सिक्खापदे नवा भिक्खू भत्तग्गे थेरानं भिक्खूनं आसनं पटिबाहन्ति। एवम्पि खो, उपालि, सङ्घराजि होति नो च सङ्घभेदो। पञ्ञत्तेतं, उपालि, मया भिक्खूनं सेनासने सेनासनवत्तं – यथावुड्ढं यथारत्तं यथापतिरूपं। एवं सुपञ्ञत्ते खो, उपालि, मया सिक्खापदे नवा भिक्खू थेरानं भिक्खूनं सेनासनं पटिबाहन्ति। एवम्पि खो, उपालि, सङ्घराजि होति नो च सङ्घभेदो। पञ्ञत्तेतं, उपालि, मया भिक्खूनं अन्तोसीमाय एकं उपोसथं एकं पवारणं एकं सङ्घकम्मं एकं कम्माकम्मं। एवं सुपञ्ञत्ते खो, उपालि, मया सिक्खापदे तत्थेव अन्तोसीमाय आवेनिभावं आवेणिभावं (सी॰ स्या॰) करित्वा गणं बन्धित्वा आवेनिं आवेणि (सी॰ स्या॰) उपोसथं करोन्ति आवेनिं पवारणं करोन्ति आवेनिं सङ्घकम्मं करोन्ति आवेनिं कम्माकम्मानि करोन्ति। एवं खो, उपालि, सङ्घराजि चेव होति सङ्घभेदो चा’’ति।
अधिकरणवूपसमवग्गो निट्ठितो दसमो।
तस्सुद्दानं –
आपत्तिं अधिकरणं, छन्दा अप्पस्सुतेन च।
वत्थुञ्च अकुसलो च, पुग्गलो आमिसेन च।
भिज्जति सङ्घराजि च, सङ्घभेदो तथेव चाति॥
११. सङ्घभेदकवग्गो
४५९. चूळव॰ ३५४-३५५; अ॰ नि॰ १०.३८ आदयो ‘‘कतिहि नु खो, भन्ते, अङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको आपायिको नेरयिको कप्पट्ठो अतेकिच्छो’’ति? ‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको आपायिको नेरयिको कप्पट्ठो अतेकिच्छो। कतमेहि पञ्चहि? इधुपालि, भिक्खु अधम्मं धम्मोति दीपेति, धम्मं अधम्मोति दीपेति, अविनयं विनयोति दीपेति, विनयं अविनयोति दीपेति, विनिधाय दिट्ठिं कम्मेन – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको आपायिको नेरयिको कप्पट्ठो अतेकिच्छो।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको आपायिको नेरयिको कप्पट्ठो अतेकिच्छो। कतमेहि पञ्चहि? इधुपालि, भिक्खु अधम्मं धम्मोति दीपेति, धम्मं अधम्मोति दीपेति, अविनयं विनयोति दीपेति, विनयं अविनयोति दीपेति, विनिधाय दिट्ठिं उद्देसेन – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको आपायिको नेरयिको कप्पट्ठो अतेकिच्छो।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको आपायिको नेरयिको कप्पट्ठो अतेकिच्छो। कतमेहि पञ्चहि? इधुपालि, भिक्खु अधम्मं धम्मोति दीपेति, धम्मं अधम्मोति दीपेति, अविनयं विनयोति दीपेति, विनयं अविनयोति दीपेति, विनिधाय दिट्ठि वोहरन्तो – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको आपायिको नेरयिको कप्पट्ठो अतेकिच्छो।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको आपायिको नेरयिको कप्पट्ठो अतेकिच्छो। कतमेहि पञ्चहि? इधुपालि, भिक्खु अधम्मं धम्मोति दीपेति, धम्मं अधम्मोति दीपेति, अविनयं विनयोति दीपेति, विनयं अविनयोति दीपेति, विनिधाय दिट्ठिं अनुस्सावनेन – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको आपायिको नेरयिको कप्पट्ठो अतेकिच्छो।
‘‘अपरेहिपि, उपालि , पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको आपायिको नेरयिको कप्पट्ठो अतेकिच्छो। कतमेहि पञ्चहि? इधुपालि, भिक्खु अधम्मं धम्मोति दीपेति, धम्मं अधम्मोति दीपेति, अविनयं विनयोति दीपेति, विनयं अविनयोति दीपेति, विनिधाय दिट्ठिं सलाकग्गाहेन – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको आपायिको नेरयिको कप्पट्ठो अतेकिच्छो।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको आपायिको नेरयिको कप्पट्ठो अतेकिच्छो। कतमेहि पञ्चहि? इधुपालि, भिक्खु अधम्मं धम्मोति दीपेति, धम्मं अधम्मोति दीपेति, अविनयं विनयोति दीपेति, विनयं अविनयोति दीपेति, विनिधाय खन्तिं कम्मेन…पे॰… विनिधाय खन्तिं उद्देसेन…पे॰… विनिधाय खन्तिं वोहरन्तो…पे॰… विनिधाय खन्तिं अनुस्सावनेन…पे॰… विनिधाय खन्तिं सलाकग्गाहेन – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको आपायिको नेरयिको कप्पट्ठो अतेकिच्छो।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको आपायिको नेरयिको कप्पट्ठो अतेकिच्छो। कतमेहि पञ्चहि? इधुपालि, भिक्खु अधम्मं धम्मोति दीपेति, धम्मं अधम्मोति दीपेति अविनयं विनयोति दीपेति, विनयं अविनयोति दीपेति, विनिधाय रुचिं कम्मेन…पे॰… विनिधाय रुचिं उद्देसेन…पे॰… विनिधाय रुचिं वोहरन्तो…पे॰… विनिधाय रुचिं अनुस्सावनेन…पे॰… विनिधाय रुचिं सलाकग्गाहेन – इमेहि खो , उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको आपायिको नेरयिको कप्पट्ठो अतेकिच्छो।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको आपायिको नेरयिको कप्पट्ठो अतेकिच्छो। कतमेहि पञ्चहि? इधुपालि , भिक्खु अधम्मं धम्मोति दीपेति, धम्मं अधम्मोति दीपेति, अविनयं विनयोति दीपेति, विनयं अविनयोति दीपेति, विनिधाय सञ्ञं कम्मेन…पे॰… विनिधाय सञ्ञं उद्देसेन…पे॰… विनिधाय सञ्ञं वोहरन्तो…पे॰… विनिधाय सञ्ञं अनुस्सावनेन…पे॰… विनिधाय सञ्ञं सलाकग्गाहेन – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको आपायिको नेरयिको कप्पट्ठो अतेकिच्छो’’ति।
सङ्घभेदकवग्गो निट्ठितो एकादसमो।
तस्सुद्दानं –
विनिधाय दिट्ठिं कम्मेन, उद्देसे वोहरेन च।
अनुस्सावने सलाकेन, पञ्चेते दिट्ठिनिस्सिता।
खन्तिं रुचिञ्च सञ्ञञ्च, तयो ते पञ्चधा नयाति॥
१२. दुतियसङ्घभेदकवग्गो
४६०. ‘‘कतिहि नु खो, भन्ते, अङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको न आपायिको न नेरयिको न कप्पट्ठो न अतेकिच्छो’’ति? ‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको न आपायिको न नेरयिको न कप्पट्ठो न अतेकिच्छो। कतमेहि पञ्चहि? इधुपालि, भिक्खु अधम्मं धम्मोति दीपेति, धम्मं अधम्मोति दीपेति , अविनयं विनयोति दीपेति, विनयं अविनयोति दीपेति, अविनिधाय दिट्ठिं कम्मेन – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको न आपायिको न नेरयिको न कप्पट्ठो न अतेकिच्छो।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको न आपायिको न नेरयिको न कप्पट्ठो न अतेकिच्छो। कतमेहि पञ्चहि? इधुपालि, भिक्खु अधम्मं धम्मोति दीपेति, धम्मं अधम्मोति दीपेति, अविनयं विनयोति दीपेति, विनयं अविनयोति दीपेति, अविनिधाय दिट्ठिं उद्देसेन – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको न आपायिको न नेरयिको न कप्पट्ठो न अतेकिच्छो।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको न आपायिको न नेरयिको न कप्पट्ठो न अतेकिच्छो। कतमेहि पञ्चहि? इधुपालि, भिक्खु अधम्मं धम्मोति दीपेति, धम्मं अधम्मोति दीपेति, अविनयं विनयोति दीपेति, विनयं अविनयोति दीपेति, अविनिधाय दिट्ठिं वोहरन्तो। इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको न आपायिको न नेरयिको न कप्पट्ठो न अतेकिच्छो।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको न आपायिको न नेरयिको न कप्पट्ठो न अतेकिच्छो। कतमेहि पञ्चहि? इधुपालि, भिक्खु अधम्मं धम्मोति दीपेति, धम्मं अधम्मोति दीपेति, अविनयं विनयोति दीपेति, विनयं अविनयोति दीपेति, अविनिधाय दिट्ठिं अनुस्सावनेन – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको न आपायिको न नेरयिको न कप्पट्ठो न अतेकिच्छो।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको न आपायिको न नेरयिको न कप्पट्ठो न अतेकिच्छो। कतमेहि पञ्चहि? इधुपालि, भिक्खु अधम्मं धम्मोति दीपेति, धम्मं अधम्मोति दीपेति, अविनयं विनयोति दीपेति, विनयं अविनयोति दीपेति, अविनिधाय दिट्ठिं सलाकग्गाहेन – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको न आपायिको न नेरयिको न कप्पट्ठो न अतेकिच्छो।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको न आपायिको न नेरयिको न कप्पट्ठो न अतेकिच्छो। कतमेहि पञ्चहि? इधुपालि, भिक्खु अधम्मं धम्मोति दीपेति, धम्मं अधम्मोति दीपेति, अविनयं विनयोति दीपेति, विनयं अविनयोति दीपेति, अविनिधाय खन्तिं कम्मेन…पे॰… अविनिधाय खन्तिं उद्देसेन…पे॰… अविनिधाय खन्तिं वोहरन्तो…पे॰… अविनिधाय खन्तिं अनुस्सावनेन…पे॰… अविनिधाय खन्तिं सलाकग्गाहेन – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको न आपायिको न नेरयिको न कप्पट्ठो न अतेकिच्छो।
‘‘अपरेहिपि , उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको न आपायिको न नेरयिको न कप्पट्ठो न अतेकिच्छो। कतमेहि पञ्चहि? इधुपालि, भिक्खु अधम्मं धम्मोति दीपेति, धम्मं अधम्मोति दीपेति, अविनयं विनयोति दीपेति, विनयं अविनयोति दीपेति, अविनिधाय रुचिं कम्मेन…पे॰… अविनिधाय रुचिं उद्देसेन…पे॰… अविनिधाय रुचिं वोहरन्तो…पे॰… अविनिधाय रुचिं अनुस्सावनेन…पे॰… अविनिधाय रुचिं सलाकग्गाहेन – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको न आपायिको न नेरयिको न कप्पट्ठो न अतेकिच्छो।
‘‘अपरेहिपि, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको न आपायिको न नेरयिको न कप्पट्ठो न अतेकिच्छो। कतमेहि पञ्चहि? इधुपालि, भिक्खु अधम्मं धम्मोति दीपेति, धम्मं अधम्मोति दीपेति, अविनयं विनयोति दीपेति, विनयं अविनयोति दीपेति, अविनिधाय सञ्ञं कम्मेन…पे॰… अविनिधाय सञ्ञं उद्देसेन…पे॰… अविनिधाय सञ्ञं वोहरन्तो…पे॰… अविनिधाय सञ्ञं अनुस्सावनेन…पे॰… अविनिधाय सञ्ञं सलाकग्गाहेन – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो सङ्घभेदको न आपायिको न नेरयिको न कप्पट्ठो न अतेकिच्छो’’ति।
दुतियसङ्घभेदकवग्गो निट्ठितो द्वादसमो।
तस्सुद्दानं –
अविनिधाय दिट्ठिं कम्मेन, उद्देसे वोहरेन च।
अनुस्सावने सलाकेन, पञ्चेते दिट्ठिनिस्सिता॥
खन्तिं रुचिञ्च सञ्ञञ्च, तयो ते पञ्चधा नया॥
हेट्ठिमे कण्हपक्खम्हि, समवीसति विधी यथा।
तथेव सुक्कपक्खम्हि, समवीसति जानथाति॥
१३. आवासिकवग्गो
४६१. ‘‘कतिहि नु खो, भन्ते, अङ्गेहि समन्नागतो आवासिको भिक्खु यथाभतं निक्खित्तो एवं निरये’’ति? ‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो आवासिको भिक्खु यथाभतं निक्खित्तो एवं निरये । कतमेहि पञ्चहि? छन्दागतिं गच्छति, दोसागतिं गच्छति, मोहागतिं गच्छति, भयागतिं गच्छति, सङ्घिकं पुग्गलिकपरिभोगेन परिभुञ्जति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो आवासिको भिक्खु यथाभतं निक्खित्तो एवं निरये।
‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो आवासिको भिक्खु यथाभतं निक्खित्तो एवं सग्गे। कतमेहि पञ्चहि? न छन्दागतिं गच्छति, न दोसागतिं गच्छति, न मोहागतिं गच्छति, न भयागतिं गच्छति, सङ्घिकं न पुग्गलिकपरिभोगेन परिभुञ्जति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो आवासिको भिक्खु यथाभतं निक्खित्तो एवं सग्गे’’ति।
४६२. ‘‘कति नु खो, भन्ते, अधम्मिका विनयब्याकरणा’’ति? ‘‘पञ्चिमे, उपालि, अधम्मिका विनयब्याकरणा। कतमे पञ्च? इधुपालि, भिक्खु अधम्मं धम्मोति परिणामेति, धम्मं अधम्मोति परिणामेति, अविनयं विनयोति परिणामेति, विनयं अविनयोति परिणामेति , अपञ्ञत्तं पञ्ञापेति, पञ्ञत्तं समुच्छिन्दति – इमे खो, उपालि, पञ्च अधम्मिका विनयब्याकरणा। पञ्चिमे, उपालि, धम्मिका विनयब्याकरणा। कतमे पञ्च? इधुपालि, भिक्खु अधम्मं अधम्मोति परिणामेति, धम्मं धम्मोति परिणामेति, अविनयं अविनयोति परिणामेति, विनयं विनयोति परिणामेति, अपञ्ञत्तं न पञ्ञपेति, पञ्ञत्तं न समुच्छिन्दति – इमे खो, उपालि, पञ्च धम्मिका विनयब्याकरणा’’ति।
४६३. अ॰ नि॰ ५.२७२-२८५ ‘‘कतिहि नु खो, भन्ते, अङ्गेहि समन्नागतो भत्तुद्देसको यथाभतं निक्खित्तो एवं निरये’’ति? ‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो भत्तुद्देसको यथाभतं निक्खित्तो एवं निरये। कतमेहि पञ्चहि? छन्दागतिं गच्छति, दोसागतिं गच्छति, मोहागतिं गच्छति, भयागतिं गच्छति, उद्दिट्ठानुद्दिट्ठं न जानाति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भत्तुद्देसको यथाभतं निक्खित्तो एवं निरये।
अ॰ नि॰ ५.२७२-२८५ ‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो भत्तुद्देसको यथाभतं निक्खित्तो एवं सग्गे। कतमेहि पञ्चहि? न छन्दागतिं गच्छति, न दोसागतिं गच्छति, न मोहागतिं गच्छति, न भयागतिं गच्छति, उद्दिट्ठानुद्दिट्ठं जानाति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भत्तुद्देसको यथाभतं निक्खित्तो एवं सग्गे’’ति।
४६४. ‘‘कतिहि नु खो, भन्ते, अङ्गेहि समन्नागतो सेनासनपञ्ञापको…पे॰… भण्डागारिको…पे॰… चीवरपटिग्गाहको…पे॰… चीवरभाजको…पे॰… यागुभाजको…पे॰… फलभाजको…पे॰… खज्जभाजको…पे॰… अप्पमत्तकविस्सज्जको…पे॰… साटियग्गाहापको…पे॰… पत्तग्गाहापको…पे॰… आरामिकपेसको…पे॰… सामणेरपेसको यथाभतं निक्खित्तो एवं निरये’’ति? ‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो सामणेरपेसको यथाभतं निक्खित्तो एवं निरये। कतमेहि पञ्चहि? छन्दागतिं गच्छति, दोसागतिं गच्छति, मोहागतिं गच्छति, भयागतिं गच्छति, पेसितापेसितं न जानाति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो सामणेरपेसको यथाभतं निक्खित्तो एवं निरये। पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतो सामणेरपेसको यथाभतं निक्खित्तो एवं सग्गे। कतमेहि पञ्चहि? न छन्दागतिं गच्छति, न दोसागतिं गच्छति, न मोहागतिं गच्छति, न भयागतिं गच्छति, पेसितापेसितं जानाति – इमेहि खो, उपालि, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो सामणेरपेसको यथाभतं निक्खित्तो एवं सग्गे’’ति।
आवासिकवग्गो निट्ठितो तेरसमो।
तस्सुद्दानं –
आवासिकब्याकरणा , भत्तुसेनासनानि च।
भण्डचीवरग्गाहो च, चीवरस्स च भाजको॥
यागु फलं खज्जकञ्च, अप्पसाटियगाहको।
पत्तो आरामिको चेव, सामणेरेन पेसकोति॥
१४. कथिनत्थारवग्गो
४६५. ‘‘कति नु खो, भन्ते, आनिसंसा कथिनत्थारे’’ति? ‘‘पञ्चिमे, उपालि, आनिसंसा कथिनत्थारे। कतमे पञ्च? अनामन्तचारो, असमादानचारो, गणभोजनं, यावदत्थचीवरं, यो च तत्थ चीवरुप्पादो सो नेसं भविस्सति – इमे खो, उपालि, पञ्च आनिसंसा कथिनत्थारे’’ति।
४६६. ‘‘कति नु खो, भन्ते, आदीनवा मुट्ठस्सतिस्स असम्पजानस्स निद्दं ओक्कमतो’’ति? ‘‘पञ्चिमे, उपालि, आदीनवा मुट्ठस्सतिस्स असम्पजानस्स निद्दं ओक्कमतो। कतमे पञ्च? दुक्खं सुपति, दुक्खं पटिबुज्झति, पापकं सुपिनं पस्सति, देवता न रक्खन्ति, असुचि मुच्चति – इमे खो, उपालि, पञ्च आदीनवा मुट्ठस्सतिस्स असम्पजानस्स निद्दं ओक्कमतो। पञ्चिमे, उपालि, आनिसंसा उपट्ठितस्सतिस्स सम्पजानस्स निद्दं ओक्कमतो। कतमे पञ्च? सुखं सुपति, सुखं पटिबुज्झति, न पापकं सुपिनं पस्सति, देवता रक्खन्ति, असुचि न मुच्चति – इमे खो, उपालि, पञ्च आनिसंसा उपट्ठितस्सतिस्स सम्पजानस्स निद्दं ओक्कमतो’’ति।
४६७. ‘‘कति नु खो, भन्ते, अवन्दिया’’ति? ‘‘पञ्चिमे, उपालि, अवन्दिया। कतमे पञ्च? अन्तरघरं पविट्ठो अवन्दियो, रच्छगतो अवन्दियो, ओतमसिको अवन्दियो, असमन्नाहरन्तो अवन्दियो, सुत्तो अवन्दियो – इमे खो, उपालि, पञ्च अवन्दिया।
‘‘अपरेपि, उपालि, पञ्च अवन्दिया। कतमे पञ्च? यागुपाने अवन्दियो, भत्तग्गे अवन्दियो, एकावत्तो अवन्दियो, अञ्ञविहितो अवन्दियो, नग्गो अवन्दियो – इमे खो, उपालि, पञ्च अवन्दिया।
‘‘अपरेपि , उपालि, पञ्च अवन्दिया। कतमे पञ्च? खादन्तो अवन्दियो, भुञ्जन्तो अवन्दियो, उच्चारं करोन्तो अवन्दियो, पस्सावं करोन्तो अवन्दियो, उक्खित्तको अवन्दियो – इमे खो, उपालि, पञ्च अवन्दिया।
‘‘अपरेपि, उपालि, पञ्च अवन्दिया । कतमे पञ्च? पुरे उपसम्पन्नेन पच्छा उपसम्पन्नो अवन्दियो, अनुपसम्पन्नो अवन्दियो, नानासंवासको वुड्ढतरो अधम्मवादी अवन्दियो, मातुगामो अवन्दियो, पण्डको अवन्दियो – इमे खो, उपालि, पञ्च अवन्दिया।
‘‘अपरेपि, उपालि, पञ्च अवन्दिया। कतमे पञ्च? पारिवासिको अवन्दियो, मूलायपटिकस्सनारहो अवन्दियो, मानत्तारहो अवन्दियो, मानत्तचारिको अवन्दियो, अब्भानारहो अवन्दियो – इमे खो, उपालि, पञ्च अवन्दिया’’ति।
४६८. ‘‘कति नु खो, भन्ते, वन्दिया’’ति? ‘‘पञ्चिमे, उपालि, वन्दिया। कतमे पञ्च? पच्छा उपसम्पन्नेन पुरे उपसम्पन्नो वन्दियो, नानासंवासको वुड्ढतरो धम्मवादी वन्दियो, आचरियो वन्दियो, उपज्झायो वन्दियो, सदेवके लोके समारके सब्रह्मके सस्समणब्राह्मणिया पजाय सदेवमनुस्साय तथागतो अरहं सम्मासम्बुद्धो वन्दियो – इमे खो, उपालि, पञ्च वन्दिया’’ति।
४६९. ‘‘नवकतरेन, भन्ते, भिक्खुना वुड्ढतरस्स भिक्खुनो पादे वन्दन्तेन कति धम्मे अज्झत्तं उपट्ठापेत्वा पादा वन्दितब्बा’’ति? ‘‘नवकतरेनुपालि, भिक्खुना वुड्ढतरस्स भिक्खुनो पादे वन्दन्तेन पञ्च धम्मे अज्झत्तं उपट्ठापेत्वा पादा वन्दितब्बा। कतमे पञ्च? नवकतरेनुपालि, भिक्खुना वुड्ढतरस्स भिक्खुनो पादे वन्दन्तेन एकंसं उत्तरासङ्गं करित्वा, अञ्जलिं पग्गहेत्वा , उभोहि पाणितलेहि पादानि परिसम्बाहन्तेन, पेमञ्च गारवञ्च उपट्ठापेत्वा पादा वन्दितब्बा – नवकतरेनुपालि भिक्खुना वुड्ढतरस्स भिक्खुनो पादे वन्दन्तेन इमे पञ्च धम्मे अज्झत्तं उपट्ठापेत्वा पादा वन्दितब्बा’’ति।
कथिनत्थारवग्गो निट्ठितो चुद्दसमो।
तस्सुद्दानं –
कथिनत्थारनिद्दा च, अन्तरा यागुखादने।
पुरे च पारिवासि च, वन्दियो वन्दितब्बकन्ति॥
उपालिपञ्चकं निट्ठितं।
तेसं वग्गानं उद्दानं
अनिस्सितेन कम्मञ्च, वोहाराविकम्मेन च।
चोदना च धुतङ्गा च, मुसा भिक्खुनिमेव च॥
उब्बाहिकाधिकरणं, भेदका पञ्चमा पुरे।
आवासिका कथिनञ्च, चुद्दसा सुप्पकासिताति॥