૧૪. સિક્ખાપદવિભઙ્ગો
૧. અભિધમ્મભાજનીયવણ્ણના
૭૦૩. ઇદાનિ પઞ્ચાતિ ગણનપરિચ્છેદો. સિક્ખાપદાનીતિ સિક્ખિતબ્બપદાનિ; સિક્ખાકોટ્ઠાસાતિ અત્થો. અપિચ ઉપરિ આગતા સબ્બેપિ કુસલા ધમ્મા સિક્ખિતબ્બતો સિક્ખા. પઞ્ચસુ પન સીલઙ્ગેસુ યંકિઞ્ચિ અઙ્ગં તાસં સિક્ખાનં પતિટ્ઠાનટ્ઠેન પદન્તિ સિક્ખાનં પદત્તા સિક્ખાપદાનિ. પાણાતિપાતાતિ પાણસ્સ અતિપાતા ઘાતના મારણાતિ અત્થો. વેરમણીતિ વિરતિ. અદિન્નાદાનાતિ અદિન્નસ્સ આદાના; પરપરિગ્ગહિતસ્સ હરણાતિ અત્થો. કામેસૂતિ વત્થુકામેસુ. મિચ્છાચારાતિ કિલેસકામવસેન લામકાચારા. મુસાવાદાતિ અભૂતવાદતો. સુરામેરયમજ્જપમાદટ્ઠાનાતિ એત્થ સુરાતિ પિટ્ઠસુરા, પૂવસુરા, ઓદનસુરા, કિણ્ણપક્ખિત્તા, સમ્ભારસંયુત્તાતિ પઞ્ચ સુરા. મેરયન્તિ પુપ્ફાસવો, ફલાસવો, ગુળાસવો, મધ્વાસવો, સમ્ભારસંયુત્તોતિ પઞ્ચ આસવા. તદુભયમ્પિ મદનીયટ્ઠેન મજ્જં. યાય ચેતનાય તં પિવન્તિ, સા પમાદકારણત્તા પમાદટ્ઠાનં; તસ્મા સુરામેરયમજ્જપમાદટ્ઠાના. અયં તાવેત્થ માતિકાનિક્ખેપસ્સ અત્થો.
૭૦૪. પદભાજનીયે પન યસ્મિં સમયે કામાવચરન્તિઆદિ સબ્બં હેટ્ઠા વુત્તનયત્તા ઉત્તાનત્થમેવ. યસ્મા પન ન કેવલં વિરતિયેવ સિક્ખાપદં, ચેતનાપિ સિક્ખાપદમેવ, તસ્મા તં દસ્સેતું દુતિયનયો દસ્સિતો. યસ્મા ચ ન કેવલં એતેયેવ દ્વે ધમ્મા સિક્ખાપદં, ચેતનાસમ્પયુત્તા પન પરોપણ્ણાસધમ્માપિ સિક્ખિતબ્બકોટ્ઠાસતો સિક્ખાપદમેવ, તસ્મા તતિયનયોપિ દસ્સિતો.
તત્થ
ઇદાનિ
તત્થ ‘ધમ્મતો’તિ પઞ્ચપેતે પાણાતિપાતાદયો ચેતનાધમ્માવ હોન્તિ. ‘કોટ્ઠાસતો’ પઞ્ચપિ કમ્મપથા એવ.
‘આરમ્મણતો’ પાણાતિપાતો જીવિતિન્દ્રિયારમ્મણો. અદિન્નાદાનં સત્તારમ્મણં વા સઙ્ખારારમ્મણં વા. મિચ્છાચારો ઇત્થિપુરિસારમ્મણો. મુસાવાદો સત્તારમ્મણો વા સઙ્ખારારમ્મણો વા. સુરાપાનં સઙ્ખારારમ્મણં.
‘વેદનાતો’ પાણાતિપાતો દુક્ખવેદનો. અદિન્નાદાનં તિવેદનં. તઞ્હિ હટ્ઠતુટ્ઠસ્સ અદિન્નં આદિયતો સુખવેદનં હોતિ, ભીતકાલે દુક્ખવેદનં, મજ્ઝત્તસ્સ હુત્વા ગણ્હતો અદુક્ખમસુખવેદનં. મિચ્છાચારો સુખવેદનો વા અદુક્ખમસુખવેદનો વા. મુસાવાદો અદિન્નાદાનં વિય તિવેદનો. સુરાપાનં સુખમજ્ઝત્તવેદનં.
‘મૂલતો’ પાણાતિપાતો દોસમોહમૂલો. અદિન્નાદાનં કિઞ્ચિકાલે લોભમોહમૂલં, કિઞ્ચિકાલે દોસમોહમૂલં. મિચ્છાચારો લોભમોહમૂલો. મુસાવાદો કિઞ્ચિકાલે લોભમોહમૂલો, કિઞ્ચિકાલે દોસમોહમૂલો. સુરાપાનં લોભમોહમૂલં.
‘કમ્મતો’ મુસાવાદો ચેત્થ વચીકમ્મં. સેસા કાયકમ્મમેવ.
‘સાવજ્જતો’
અયં પન અપરો નયો – કુન્થકિપિલ્લિકસ્સ હિ વધો અપ્પસાવજ્જો, તતો મહન્તતરસ્સ મહાસાવજ્જો; સોપિ અપ્પસાવજ્જો, તતો મહન્તતરાય સકુણિકાય મહાસાવજ્જો; તતો ગોધાય, તતો સસકસ્સ, તતો મિગસ્સ, તતો ગવયસ્સ, તતો અસ્સસ્સ, તતો હત્થિસ્સ વધો મહાસાવજ્જો, તતોપિ દુસ્સીલમનુસ્સસ્સ
અદિન્નાદાનં દુસ્સીલસ્સ સન્તકે અપ્પસાવજ્જં, તતો ગોરૂપસીલકસ્સ સન્તકે મહાસાવજ્જં; તતો સરણગતસ્સ, તતો પઞ્ચસિક્ખાપદિકસ્સ, તતો સામણેરસ્સ, તતો પુથુજ્જનભિક્ખુનો, તતો સોતાપન્નસ્સ, તતો સકદાગામિસ્સ, તતો અનાગામિસ્સ સન્તકે મહાસાવજ્જં, તતો ખીણાસવસ્સ સન્તકે અતિમહાસાવજ્જંયેવ.
મિચ્છાચારો દુસ્સીલાય ઇત્થિયા વીતિક્કમે અપ્પસાવજ્જો, તતો ગોરૂપસીલકાય મહાસાવજ્જો; તતો સરણગતાય, પઞ્ચસિક્ખાપદિકાય, સામણેરિયા, પુથુજ્જનભિક્ખુનિયા, સોતાપન્નાય, સકદાગામિનિયા, તતો અનાગામિનિયા વીતિક્કમે મહાસાવજ્જો, ખીણાસવાય પન ભિક્ખુનિયા એકન્તમહાસાવજ્જોવ.
મુસાવાદો કાકણિકમત્તસ્સ અત્થાય મુસાકથને અપ્પસાવજ્જો, તતો અડ્ઢમાસકસ્સ, માસકસ્સ, પઞ્ચમાસકસ્સ, અડ્ઢકહાપણસ્સ, કહાપણસ્સ, તતો અનગ્ઘનિયભણ્ડસ્સ અત્થાય મુસાકથને મહાસાવજ્જો, મુસા કથેત્વા પન સઙ્ઘં ભિન્દન્તસ્સ એકન્તમહાસાવજ્જોવ.
સુરાપાનં પસતમત્તસ્સ પાને અપ્પસાવજ્જં, અઞ્જલિમત્તસ્સ પાને મહાસાવજ્જં; કાયચાલનસમત્થં પન બહું પિવિત્વા ગામઘાતનિગમઘાતકમ્મં કરોન્તસ્સ એકન્તમહાસાવજ્જમેવ.
પાણાતિપાતઞ્હિ
‘પયોગતો’તિ
એવમેત્થ
તત્થ ‘ધમ્મતો’તિ પરિયાયસીલવસેન પટિપાટિયા પઞ્ચ ચેતનાધમ્માવ. ‘કોટ્ઠાસતો’તિ પઞ્ચપિ કમ્મપથા એવ. ‘આરમ્મણતો’તિ પાણાતિપાતા વેરમણી પરસ્સ જીવિતિન્દ્રિયં આરમ્મણં કત્વા અત્તનો વેરચેતનાય વિરમતિ. ઇતરાસુપિ એસેવ નયો. સબ્બાપિ હિ એતા વીતિક્કમિતબ્બવત્થું આરમ્મણં કત્વા વેરચેતનાહિયેવ વિરમન્તિ. ‘વેદનાતો’તિ સબ્બાપિ સુખવેદના વા હોન્તિ મજ્ઝત્તવેદના વા. ‘મૂલતો’તિ ઞાણસમ્પયુત્તચિત્તેન વિરમન્તસ્સ અલોભઅદોસઅમોહમૂલા હોન્તિ, ઞાણવિપ્પયુત્તચિત્તેન વિરમન્તસ્સ અલોભઅદોસમૂલા હોન્તિ. ‘કમ્મતો’તિ મુસાવાદા વેરમણીયેવેત્થ વચીકમ્મં; સેસા કાયકમ્મં. ‘ખણ્ડતો’તિ ગહટ્ઠા યં યં વીતિક્કમન્તિ, તં તદેવ ખણ્ડં હોતિ ભિજ્જતિ, અવસેસં ન ભિજ્જતિ. કસ્મા? ગહટ્ઠા હિ અનિબદ્ધસીલા હોન્તિ, યં યં સક્કોન્તિ તં તદેવ ગોપેન્તિ. સામણેરાનં પન એકસ્મિં વીતિક્કમન્તે સબ્બાનિ ભિજ્જન્તિ. ન કેવલઞ્ચ એતાનિ, સેસસીલાનિપિ ભિજ્જન્તિયેવ. તેસં પન વીતિક્કમો દણ્ડકમ્મવત્થુકો. ‘પુન એવરૂપં ન કરિસ્સામી’તિ દણ્ડકમ્મે કતે સીલં પરિપુણ્ણં હોતિ. ‘સમાદાનતો’તિ સયમેવ ‘પઞ્ચ સીલાનિ અધિટ્ઠહામી’તિ અધિટ્ઠહન્તેનપિ, પાટિયેક્કં પાટિયેક્કં સમાદિયન્તેનપિ સમાદિણ્ણાનિ હોન્તિ. અઞ્ઞસ્સ સન્તિકે નિસીદિત્વા ‘પઞ્ચ સીલાનિ સમાદિયામી’તિ સમાદિયન્તેનપિ, પાટિયેક્કં પાટિયેક્કં સમાદિયન્તેનપિ ‘પયોગતો’ સબ્બાનિપિ સાહત્થિકપયોગાનેવાતિ વેદિતબ્બાનિ.
૭૧૨. ઇદાનિ યાસં સિક્ખાનં કોટ્ઠાસભાવેન ઇમાનિ પઞ્ચ સિક્ખાપદાનિ વુત્તાનિ, તાનિ દસ્સેતું કતમે ધમ્મા સિક્ખાતિ અયં સિક્ખાવારો આરદ્ધો. તત્થ યસ્મિં સમયે કામાવચરન્તિઆદિ વુત્તં. તત્થ હેટ્ઠા ચિત્તુપ્પાદકણ્ડે (ધ॰ સ॰ ૧) વુત્તનયેનેવ પાળિં વિત્થારેત્વા અત્થો વેદિતબ્બો. ઇધ પન મુખમત્તમેવ દસ્સિતન્તિ.
અભિધમ્મભાજનીયવણ્ણના.
૩. પઞ્હાપુચ્છકવણ્ણના
૭૧૪. પઞ્હાપુચ્છકે પાળિઅનુસારેનેવ સિક્ખાપદાનં કુસલાદિભાવો વેદિતબ્બો. આરમ્મણત્તિકેસુ પન યાનિ સિક્ખાપદાનિ એત્થ સત્તારમ્મણાનીતિ વુત્તાનિ, તાનિ યસ્મા સત્તોતિ સઙ્ખં ગતે સઙ્ખારેયેવ આરમ્મણં કરોન્તિ, યસ્મા ચ સબ્બાનિપિ એતાનિ સમ્પત્તવિરતિવસેનેવ નિદ્દિટ્ઠાનિ, તસ્મા ‘‘પરિત્તારમ્મણા’’તિ ચ ‘‘પચ્ચુપ્પન્નારમ્મણા’’તિ ચ વુત્તં. યતો પન વિરમતિ તસ્સ વત્થુનો અચ્ચન્તબહિદ્ધત્તા સબ્બેસમ્પિ બહિદ્ધારમ્મણતા વેદિતબ્બાતિ.
ઇમસ્મિં પન સિક્ખાપદવિભઙ્ગે સમ્માસમ્બુદ્ધેન અભિધમ્મભાજનીયેપિ પઞ્હાપુચ્છકેપિ લોકિયાનેવ સિક્ખાપદાનિ કથિતાનિ. ઉભોપિ હિ એતે નયા લોકિયત્તા એકપરિચ્છેદા એવ. એવમયં સિક્ખાપદવિભઙ્ગો દ્વેપરિવટ્ટં નીહરિત્વાવ ભાજેત્વા દસ્સિતોતિ.
સમ્મોહવિનોદનિયા વિભઙ્ગટ્ઠકથાય
સિક્ખાપદવિભઙ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.