૭. સતિપટ્ઠાનવિભઙ્ગો
૧. સુત્તન્તભાજનીયં
૩૫૫. ચત્તારો સતિપટ્ઠાના – ઇધ ભિક્ખુ અજ્ઝત્તં કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ બહિદ્ધા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ અજ્ઝત્તબહિદ્ધા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં, અજ્ઝત્તં વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ બહિદ્ધા વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં, અજ્ઝત્તં ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ બહિદ્ધા ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ અજ્ઝત્તબહિદ્ધા ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં, અજ્ઝત્તં ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ બહિદ્ધા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ અજ્ઝત્તબહિદ્ધા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં.
૧. કાયાનુપસ્સનાનિદ્દેસો
૩૫૬. કથઞ્ચ ભિક્ખુ અજ્ઝત્તં કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ? ઇધ ભિક્ખુ અજ્ઝત્તં કાયં ઉદ્ધં પાદતલા અધો કેસમત્થકા તચપરિયન્તં પૂરં નાનપ્પકારસ્સ અસુચિનો પચ્ચવેક્ખતિ – ‘‘અત્થિ ઇમસ્મિં કાયે કેસા લોમા નખા દન્તા તચો મંસં ન્હારુ નહારુ (સી॰) અટ્ઠિ અટ્ઠિમિઞ્જં અટ્ઠિમિઞ્જા (સી॰) વક્કં હદયં યકનં કિલોમકં પિહકં પપ્ફાસં અન્તં અન્તગુણં ઉદરિયં કરીસં પિત્તં સેમ્હં પુબ્બો લોહિતં સેદો મેદો અસ્સુ વસા ખેળો સિઙ્ઘાણિકા લસિકા મુત્ત’’ન્તિ. સો તં નિમિત્તં આસેવતિ ભાવેતિ બહુલીકરોતિ સ્વાવત્થિતં વવત્થપેતિ. સો તં નિમિત્તં આસેવિત્વા ભાવેત્વા બહુલીકરિત્વા સ્વાવત્થિતં વવત્થપેત્વા બહિદ્ધા કાયે ચિત્તં ઉપસંહરતિ.
કથઞ્ચ ભિક્ખુ બહિદ્ધા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ? ઇધ ભિક્ખુ બહિદ્ધા કાયં ઉદ્ધં પાદતલા અધો કેસમત્થકા તચપરિયન્તં પૂરં નાનપ્પકારસ્સ અસુચિનો પચ્ચવેક્ખતિ – ‘‘અત્થિસ્સ કાયે કેસા લોમા નખા દન્તા તચો મંસં ન્હારુ અટ્ઠિ અટ્ઠિમિઞ્જં વક્કં હદયં યકનં કિલોમકં પિહકં પપ્ફાસં અન્તં અન્તગુણં ઉદરિયં કરીસં પિત્તં સેમ્હં પુબ્બો લોહિતં સેદો મેદો અસ્સુ વસા ખેળો સિઙ્ઘાણિકા લસિકા મુત્ત’’ન્તિ. સો તં નિમિત્તં આસેવતિ ભાવેતિ બહુલીકરોતિ સ્વાવત્થિતં વવત્થપેતિ. સો તં નિમિત્તં આસેવિત્વા ભાવેત્વા બહુલીકરિત્વા સ્વાવત્થિતં વવત્થપેત્વા અજ્ઝત્તબહિદ્ધા કાયે ચિત્તં ઉપસંહરતિ.
કથઞ્ચ ભિક્ખુ અજ્ઝત્તબહિદ્ધા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ? ઇધ ભિક્ખુ અજ્ઝત્તબહિદ્ધા કાયં ઉદ્ધં પાદતલા અધો કેસમત્થકા તચપરિયન્તં પૂરં નાનપ્પકારસ્સ અસુચિનો પચ્ચવેક્ખતિ – ‘‘અત્થિ ઇમસ્મિં કાયે કેસા લોમા નખા દન્તા તચો મંસં ન્હારુ અટ્ઠિ અટ્ઠિમિઞ્જં વક્કં હદયં યકનં કિલોમકં પિહકં પપ્ફાસં અન્તં અન્તગુણં ઉદરિયં કરીસં પિત્તં સેમ્હં પુબ્બો લોહિતં સેદો મેદો અસ્સુ વસા ખેળો સિઙ્ઘાણિકા લસિકા મુત્ત’’ન્તિ. એવં ભિક્ખુ અજ્ઝત્તબહિદ્ધા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં.
૩૫૭. અનુપસ્સીતિ. તત્થ કતમા અનુપસ્સના? યા પઞ્ઞા પજાનના…પે॰… અમોહો ધમ્મવિચયો સમ્માદિટ્ઠિ – અયં વુચ્ચતિ ‘‘અનુપસ્સના’’. ઇમાય અનુપસ્સનાય ઉપેતો હોતિ સમુપેતો ઉપાગતો સમુપાગતો ઉપપન્નો સમ્પન્નો સમન્નાગતો. તેન વુચ્ચતિ ‘‘અનુપસ્સી’’તિ.
૩૫૮. વિહરતીતિ. ઇરિયતિ વત્તતિ પાલેતિ યપેતિ યાપેતિ ચરતિ વિહરતિ. તેન વુચ્ચતિ ‘‘વિહરતી’’તિ.
૩૫૯. આતાપીતિ. તત્થ કતમો આતાપો કતમં આતાપં (સબ્બત્થ)? યો ચેતસિકો વીરિયારમ્ભો…પે॰… સમ્માવાયામો – અયં વુચ્ચતિ ‘‘આતાપો’’. ઇમિના આતાપેન ઉપેતો હોતિ સમુપેતો ઉપાગતો સમુપાગતો ઉપપન્નો સમ્પન્નો સમન્નાગતો. તેન વુચ્ચતિ ‘‘આતાપી’’તિ.
૩૬૦. સમ્પજાનોતિ . તત્થ કતમં સમ્પજઞ્ઞં? યા પઞ્ઞા પજાનના…પે॰… અમોહો ધમ્મવિચયો સમ્માદિટ્ઠિ – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘સમ્પજઞ્ઞં’’. ઇમિના સમ્પજઞ્ઞેન ઉપેતો હોતિ સમુપેતો ઉપાગતો સમુપાગતો ઉપપન્નો સમ્પન્નો સમન્નાગતો. તેન વુચ્ચતિ ‘‘સમ્પજાનો’’તિ.
૩૬૧. સતિમાતિ. તત્થ કતમા સતિ? યા સતિ અનુસ્સતિ…પે॰… સમ્માસતિ – અયં વુચ્ચતિ ‘‘સતિ’’. ઇમાય સતિયા ઉપેતો હોતિ સમુપેતો ઉપાગતો સમુપાગતો ઉપપન્નો સમ્પન્નો સમન્નાગતો. તેન વુચ્ચતિ ‘‘સતિમા’’તિ.
૩૬૨. વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સન્તિ. તત્થ કતમો લોકો? સ્વેવ કાયો લોકો. પઞ્ચપિ ઉપાદાનક્ખન્ધા લોકો. અયં વુચ્ચતિ ‘‘લોકો’’. તત્થ કતમા અભિજ્ઝા? યો રાગો સારાગો…પે॰… ચિત્તસ્સ સારાગો – અયં વુચ્ચતિ ‘‘અભિજ્ઝા’’. તત્થ કતમં દોમનસ્સં? યં ચેતસિકં અસાતં ચેતસિકં દુક્ખં ચેતોસમ્ફસ્સજં અસાતં દુક્ખં વેદયિતં ચેતોસમ્ફસ્સજા અસાતા દુક્ખા વેદના – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘દોમનસ્સં’’. ઇતિ અયઞ્ચ અભિજ્ઝા ઇદઞ્ચ દોમનસ્સં ઇમમ્હિ લોકે વિનીતા હોન્તિ પટિવિનીતા સન્તા સમિતા વૂપસન્તા અત્થઙ્ગતા અબ્ભત્થઙ્ગતા અપ્પિતા બ્યપ્પિતા સોસિતા વિસોસિતા બ્યન્તીકતા. તેન વુચ્ચતિ ‘‘વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સ’’ન્તિ.
કાયાનુપસ્સનાનિદ્દેસો.
૨. વેદનાનુપસ્સનાનિદ્દેસો
૩૬૩. કથઞ્ચ ભિક્ખુ અજ્ઝત્તં વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ? ઇધ ભિક્ખુ સુખં વેદનં વેદયમાનો ‘‘સુખં વેદનં વેદયામી’’તિ પજાનાતિ, દુક્ખં વેદનં વેદયમાનો ‘‘દુક્ખં વેદનં વેદયામી’’તિ પજાનાતિ, અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદયમાનો ‘‘અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદયામી’’તિ પજાનાતિ, સામિસં વા સુખં વેદનં વેદયમાનો ‘‘સામિસં સુખં વેદનં વેદયામી’’તિ પજાનાતિ, નિરામિસં વા સુખં વેદનં વેદયમાનો ‘‘નિરામિસં સુખં વેદનં વેદયામી’’તિ પજાનાતિ, સામિસં વા દુક્ખં વેદનં વેદયમાનો ‘‘સામિસં દુક્ખં વેદનં વેદયામી’’તિ પજાનાતિ, નિરામિસં વા દુક્ખં વેદનં વેદયમાનો ‘‘નિરામિસં દુક્ખં વેદનં વેદયામી’’તિ પજાનાતિ, સામિસં વા અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદયમાનો ‘‘સામિસં અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદયામી’’તિ પજાનાતિ, નિરામિસં વા અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદયમાનો ‘‘નિરામિસં અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદયામી’’તિ પજાનાતિ. સો તં નિમિત્તં આસેવતિ ભાવેતિ બહુલીકરોતિ સ્વાવત્થિતં વવત્થપેતિ. સો તં નિમિત્તં આસેવિત્વા ભાવેત્વા બહુલીકરિત્વા સ્વાવત્થિતં વવત્થપેત્વા બહિદ્ધા વેદનાસુ ચિત્તં ઉપસંહરતિ.
કથઞ્ચ ભિક્ખુ બહિદ્ધા વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ? ઇધ ભિક્ખુ સુખં વેદનં વેદયમાનં ‘‘સુખં વેદનં વેદયતી’’તિ પજાનાતિ, દુક્ખં વેદનં વેદયમાનં ‘‘દુક્ખં વેદનં વેદયતી’’તિ પજાનાતિ, અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદયમાનં ‘‘અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદયતી’’તિ પજાનાતિ, સામિસં વા સુખં વેદનં વેદયમાનં ‘‘સામિસં સુખં વેદનં વેદયતી’’તિ પજાનાતિ, નિરામિસં વા સુખં વેદનં વેદયમાનં ‘‘નિરામિસં સુખં વેદનં વેદયતી’’તિ પજાનાતિ, સામિસં વા દુક્ખં વેદનં વેદયમાનં ‘‘સામિસં દુક્ખં વેદનં વેદયતી’’તિ પજાનાતિ, નિરામિસં વા દુક્ખં વેદનં વેદયમાનં ‘‘નિરામિસં દુક્ખં વેદનં વેદયતી’’તિ પજાનાતિ, સામિસં વા અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદયમાનં ‘‘સામિસં અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદયતી’’તિ પજાનાતિ, નિરામિસં વા અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદયમાનં ‘‘નિરામિસં અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદયતી’’તિ પજાનાતિ. સો તં નિમિત્તં આસેવતિ ભાવેતિ બહુલીકરોતિ સ્વાવત્થિતં વવત્થપેતિ. સો તં નિમિત્તં આસેવિત્વા ભાવેત્વા બહુલીકરિત્વા સ્વાવત્થિતં વવત્થપેત્વા અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વેદનાસુ ચિત્તં ઉપસંહરતિ.
કથઞ્ચ ભિક્ખુ અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ? ઇધ ભિક્ખુ સુખં વેદનં ‘‘સુખા વેદના’’તિ પજાનાતિ, દુક્ખં વેદનં ‘‘દુક્ખા વેદના’’તિ પજાનાતિ, અદુક્ખમસુખં વેદનં ‘‘અદુક્ખમસુખા વેદના’’તિ પજાનાતિ, સામિસં વા સુખં વેદનં ‘‘સામિસા સુખા વેદના’’તિ પજાનાતિ, નિરામિસં વા સુખં વેદનં ‘‘નિરામિસા સુખા વેદના’’તિ પજાનાતિ, સામિસં વા દુક્ખં વેદનં ‘‘સામિસા દુક્ખા વેદના’’તિ પજાનાતિ, નિરામિસં વા દુક્ખં વેદનં ‘‘નિરામિસા દુક્ખા વેદના’’તિ પજાનાતિ, સામિસં વા અદુક્ખમસુખં વેદનં ‘‘સામિસા અદુક્ખમસુખા વેદના’’તિ પજાનાતિ, નિરામિસં વા અદુક્ખમસુખં વેદનં ‘‘નિરામિસા અદુક્ખમસુખા વેદના’’તિ પજાનાતિ. એવં ભિક્ખુ અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં.
૩૬૪. અનુપસ્સીતિ …પે॰… વિહરતીતિ…પે॰… આતાપીતિ…પે॰… સમ્પજાનોતિ…પે॰… સતિમાતિ…પે॰… વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સન્તિ. તત્થ કતમો લોકો? સાયેવ વેદના લોકો. પઞ્ચપિ ઉપાદાનક્ખન્ધા લોકો. અયં વુચ્ચતિ ‘‘લોકો’’. તત્થ કતમા અભિજ્ઝા? યો રાગો સારાગો…પે॰… ચિત્તસ્સ સારાગો – અયં વુચ્ચતિ ‘‘અભિજ્ઝા’’. તત્થ કતમં દોમનસ્સં? યં ચેતસિકં અસાતં ચેતસિકં દુક્ખં ચેતોસમ્ફસ્સજં અસાતં દુક્ખં વેદયિતં ચેતોસમ્ફસ્સજા અસાતા દુક્ખા વેદના – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘દોમનસ્સં’’. ઇતિ અયઞ્ચ અભિજ્ઝા ઇદઞ્ચ દોમનસ્સં ઇમમ્હિ લોકે વિનીતા હોન્તિ પટિવિનીતા સન્તા સમિતા વૂપસન્તા અત્થઙ્ગતા અબ્ભત્થઙ્ગતા અપ્પિતા બ્યપ્પિતા સોસિતા વિસોસિતા બ્યન્તીકતા. તેન વુચ્ચતિ ‘‘વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સ’’ન્તિ.
વેદનાનુપસ્સનાનિદ્દેસો.
૩. ચિત્તાનુપસ્સનાનિદ્દેસો
૩૬૫. કથઞ્ચ ભિક્ખુ અજ્ઝત્તં ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ? ઇધ ભિક્ખુ સરાગં વા ચિત્તં ‘‘સરાગં મે ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, વીતરાગં વા ચિત્તં ‘‘વીતરાગં મે ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, સદોસં વા ચિત્તં ‘‘સદોસં મે ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, વીતદોસં વા ચિત્તં ‘‘વીતદોસં મે ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, સમોહં વા ચિત્તં ‘‘સમોહં મે ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, વીતમોહં વા ચિત્તં ‘‘વીતમોહં મે ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, સંખિત્તં વા ચિત્તં ‘‘સંખિત્તં મે ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, વિક્ખિત્તં વા ચિત્તં ‘‘વિક્ખિત્તં મે ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, મહગ્ગતં વા ચિત્તં ‘‘મહગ્ગતં મે ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, અમહગ્ગતં વા ચિત્તં ‘‘અમહગ્ગતં મે ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, સઉત્તરં વા ચિત્તં ‘‘સઉત્તરં મે ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, અનુત્તરં વા ચિત્તં ‘‘અનુત્તરં મે ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, સમાહિતં વા ચિત્તં ‘‘સમાહિતં મે ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, અસમાહિતં વા ચિત્તં ‘‘અસમાહિતં મે ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, વિમુત્તં વા ચિત્તં ‘‘વિમુત્તં મે ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, અવિમુત્તં વા ચિત્તં ‘‘અવિમુત્તં મે ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ. સો તં નિમિત્તં આસેવતિ ભાવેતિ બહુલીકરોતિ સ્વાવત્થિતં વવત્થપેતિ. સો તં નિમિત્તં આસેવિત્વા ભાવેત્વા બહુલીકરિત્વા સ્વાવત્થિતં વવત્થપેત્વા બહિદ્ધા ચિત્તે ચિત્તં ઉપસંહરતિ.
કથઞ્ચ ભિક્ખુ બહિદ્ધા ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ? ઇધ ભિક્ખુ સરાગં વાસ્સ ચિત્તં ‘‘સરાગમસ્સ ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, વીતરાગં વાસ્સ ચિત્તં ‘‘વીતરાગમસ્સ ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, સદોસં વાસ્સ ચિત્તં ‘‘સદોસમસ્સ ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, વીતદોસં વાસ્સ ચિત્તં ‘‘વીતદોસમસ્સ ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, સમોહં વાસ્સ ચિત્તં ‘‘સમોહમસ્સ ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, વીતમોહં વાસ્સ ચિત્તં ‘‘વીતમોહમસ્સ ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, સંખિત્તં વાસ્સ ચિત્તં ‘‘સંખિત્તમસ્સ ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, વિક્ખિત્તં વાસ્સ ચિત્તં ‘‘વિક્ખિત્તમસ્સ ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, મહગ્ગતં વાસ્સ ચિત્તં ‘‘મહગ્ગતમસ્સ ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, અમહગ્ગતં વાસ્સ ચિત્તં ‘‘અમહગ્ગતમસ્સ ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, સઉત્તરં વાસ્સ ચિત્તં ‘‘સઉત્તરમસ્સ ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, અનુત્તરં વાસ્સ ચિત્તં ‘‘અનુત્તરમસ્સ ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, સમાહિતં વાસ્સ ચિત્તં ‘‘સમાહિતમસ્સ ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, અસમાહિતં વાસ્સ ચિત્તં ‘‘અસમાહિતમસ્સ ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, વિમુત્તં વાસ્સ ચિત્તં ‘‘વિમુત્તમસ્સ ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, અવિમુત્તં વાસ્સ ચિત્તં ‘‘અવિમુત્તમસ્સ ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ. સો તં નિમિત્તં આસેવતિ ભાવેતિ બહુલીકરોતિ સ્વાવત્થિતં વવત્થપેતિ. સો તં નિમિત્તં આસેવિત્વા ભાવેત્વા બહુલીકરિત્વા સ્વાવત્થિતં વવત્થપેત્વા અજ્ઝત્તબહિદ્ધા ચિત્તે ચિત્તં ઉપસંહરતિ.
કથઞ્ચ ભિક્ખુ અજ્ઝત્તબહિદ્ધા ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ? ઇધ ભિક્ખુ સરાગં વા ચિત્તં ‘‘સરાગં ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, વીતરાગં વા ચિત્તં ‘‘વીતરાગં ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, સદોસં વા ચિત્તં ‘‘સદોસં ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, વીતદોસં વા ચિત્તં ‘‘વીતદોસં ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, સમોહં વા ચિત્તં ‘‘સમોહં ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, વીતમોહં વા ચિત્તં ‘‘વીતમોહં ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, સંખિત્તં વા ચિત્તં ‘‘સંખિત્તં ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, વિક્ખિત્તં વા ચિત્તં ‘‘વિક્ખિત્તં ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, મહગ્ગતં વા ચિત્તં ‘‘મહગ્ગતં ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, અમહગ્ગતં વા ચિત્તં ‘‘અમહગ્ગતં ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, સઉત્તરં વા ચિત્તં ‘‘સઉત્તરં ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, અનુત્તરં વા ચિત્તં ‘‘અનુત્તરં ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ , સમાહિતં વા ચિત્તં ‘‘સમાહિતં ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, અસમાહિતં વા ચિત્તં ‘‘અસમાહિતં ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, વિમુત્તં વા ચિત્તં ‘‘વિમુત્તં ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ, અવિમુત્તં વા ચિત્તં ‘‘અવિમુત્તં ચિત્ત’’ન્તિ પજાનાતિ. એવં ભિક્ખુ અજ્ઝત્તબહિદ્ધા ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં.
૩૬૬. અનુપસ્સીતિ…પે॰… વિહરતીતિ…પે॰… આતાપીતિ…પે॰… સમ્પજાનોતિ…પે॰… સતિમાતિ…પે॰… વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સન્તિ. તત્થ કતમો લોકો? તંયેવ ચિત્તં લોકો. પઞ્ચપિ ઉપાદાનક્ખન્ધા લોકો – તત્થ કતમા અભિજ્ઝા? યો રાગો સારાગો…પે॰… ચિત્તસ્સ સારાગો – અયં વુચ્ચતિ ‘‘અભિજ્ઝા’’. તત્થ કતમં દોમનસ્સં? યં ચેતસિકં અસાતં ચેતસિકં દુક્ખં ચેતોસમ્ફસ્સજં અસાતં દુક્ખં વેદયિતં ચેતોસમ્ફસ્સજા અસાતા દુક્ખા વેદના – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘દોમનસ્સં’’. ઇતિ અયઞ્ચ અભિજ્ઝા ઇદઞ્ચ દોમનસ્સં ઇમમ્હિ લોકે વિનીતા હોન્તિ પટિવિનીતા સન્તા સમિતા વૂપસન્તા અત્થઙ્ગતા અબ્ભત્થઙ્ગતા અપ્પિતા બ્યપ્પિતા સોસિતા વિસોસિતા બ્યન્તીકતા. તેન વુચ્ચતિ ‘‘વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સ’’ન્તિ.
ચિત્તાનુપસ્સનાનિદ્દેસો.
૪. ધમ્માનુપસ્સનાનિદ્દેસો
૩૬૭. કથઞ્ચ ભિક્ખુ અજ્ઝત્તં ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ? ઇધ ભિક્ખુ સન્તં વા અજ્ઝત્તં કામચ્છન્દં ‘‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં કામચ્છન્દો’’તિ પજાનાતિ, અસન્તં વા અજ્ઝત્તં કામચ્છન્દં ‘‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં કામચ્છન્દો’’તિ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ કામચ્છન્દસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ કામચ્છન્દસ્સ પહાનં હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ પહીનસ્સ કામચ્છન્દસ્સ આયતિં અનુપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ. સન્તં વા અજ્ઝત્તં બ્યાપાદં…પે॰… સન્તં વા અજ્ઝત્તં થિનમિદ્ધં થીનમિદ્ધં (સી॰ સ્યા॰) …પે॰… સન્તં વા અજ્ઝત્તં ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચં…પે॰… સન્તં વા અજ્ઝત્તં વિચિકિચ્છં ‘‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં વિચિકિચ્છા’’તિ પજાનાતિ, અસન્તં વા અજ્ઝત્તં વિચિકિચ્છં ‘‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં વિચિકિચ્છા’’તિ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નાય વિચિકિચ્છાય ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નાય વિચિકિચ્છાય પહાનં હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ પહીનાય વિચિકિચ્છાય આયતિં અનુપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.
સન્તં વા અજ્ઝત્તં સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’’તિ પજાનાતિ, અસન્તં વા અજ્ઝત્તં સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’’તિ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરી હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, સન્તં વા અજ્ઝત્તં ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગં…પે॰… સન્તં વા અજ્ઝત્તં વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગં વિરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગં (સી॰ સ્યા॰) …પે॰… સન્તં વા અજ્ઝત્તં પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં …પે॰… સન્તં વા અજ્ઝત્તં પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં…પે॰… સન્તં વા અજ્ઝત્તં સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં…પે॰… સન્તં વા અજ્ઝત્તં ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’’તિ પજાનાતિ, અસન્તં વા અજ્ઝત્તં ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’’તિ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરી હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ. સો તં નિમિત્તં આસેવતિ ભાવેતિ બહુલીકરોતિ સ્વાવત્થિતં વવત્થપેતિ. સો તં નિમિત્તં આસેવિત્વા ભાવેત્વા બહુલીકરિત્વા સ્વાવત્થિતં વવત્થપેત્વા બહિદ્ધા ધમ્મેસુ ચિત્તં ઉપસંહરતિ.
કથઞ્ચ ભિક્ખુ બહિદ્ધા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ? ઇધ ભિક્ખુ સન્તં વાસ્સ કામચ્છન્દં ‘‘અત્થિસ્સ કામચ્છન્દો’’તિ પજાનાતિ, અસન્તં વાસ્સ કામચ્છન્દં ‘‘નત્થિસ્સ કામચ્છન્દો’’તિ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ કામચ્છન્દસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ , યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ કામચ્છન્દસ્સ પહાનં હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ પહીનસ્સ કામચ્છન્દસ્સ આયતિં અનુપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ. સન્તં વાસ્સ બ્યાપાદં…પે॰… સન્તં વાસ્સ થિનમિદ્ધં…પે॰… સન્તં વાસ્સ ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચં…પે॰… સન્તં વાસ્સ વિચિકિચ્છં ‘‘અત્થિસ્સ વિચિકિચ્છા’’તિ પજાનાતિ, અસન્તં વાસ્સ વિચિકિચ્છં ‘‘નત્થિસ્સ વિચિકિચ્છા’’તિ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નાય વિચિકિચ્છાય ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નાય વિચિકિચ્છાય પહાનં હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ પહીનાય વિચિકિચ્છાય આયતિં અનુપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.
સન્તં વાસ્સ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘‘અત્થિસ્સ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’’તિ પજાનાતિ, અસન્તં વાસ્સ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘‘નત્થિસ્સ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’’તિ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરી હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ. સન્તં વાસ્સ ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગં…પે॰… સન્તં વાસ્સ વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગં…પે॰… સન્તં વાસ્સ પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં…પે॰… સન્તં વાસ્સ પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં…પે॰… સન્તં વાસ્સ સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં…પે॰… સન્તં વાસ્સ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘‘અત્થિસ્સ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’’તિ પજાનાતિ, અસન્તં વાસ્સ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘‘નત્થિસ્સ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’’તિ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરી હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ. સો તં નિમિત્તં આસેવતિ ભાવેતિ બહુલીકરોતિ સ્વાવત્થિતં વવત્થપેતિ. સો તં નિમિત્તં આસેવિત્વા ભાવેત્વા બહુલીકરિત્વા સ્વાવત્થિતં વવત્થપેત્વા અજ્ઝત્તબહિદ્ધા ધમ્મેસુ ચિત્તં ઉપસંહરતિ.
કથઞ્ચ ભિક્ખુ અજ્ઝત્તબહિદ્ધા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ? ઇધ ભિક્ખુ સન્તં વા કામચ્છન્દં ‘‘અત્થિ કામચ્છન્દો’’તિ પજાનાતિ, અસન્તં વા કામચ્છન્દં ‘‘નત્થિ કામચ્છન્દો’’તિ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ કામચ્છન્દસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ કામચ્છન્દસ્સ પહાનં હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ , યથા ચ પહીનસ્સ કામચ્છન્દસ્સ આયતિં અનુપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ. સન્તં વા બ્યાપાદં…પે॰… સન્તં વા થિનમિદ્ધં…પે॰… સન્તં વા ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચં…પે॰… સન્તં વા વિચિકિચ્છં ‘‘અત્થિ વિચિકિચ્છા’’તિ પજાનાતિ, અસન્તં વા વિચિકિચ્છં ‘‘નત્થિ વિચિકિચ્છા’’તિ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નાય વિચિકિચ્છાય ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નાય વિચિકિચ્છાય પહાનં હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ પહીનાય વિચિકિચ્છાય આયતિં અનુપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.
સન્તં વા સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘‘અત્થિ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’’તિ પજાનાતિ, અસન્તં વા સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘‘નત્થિ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’’તિ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરી હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ. સન્તં વા ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગં…પે॰… સન્તં વા વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગં…પે॰… સન્તં વા પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં…પે॰… સન્તં વા પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં…પે॰… સન્તં વા સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં…પે॰… સન્તં વા ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘‘અત્થિ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’’તિ પજાનાતિ, અસન્તં વા ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘‘નત્થિ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’’તિ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરી હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ. એવં ભિક્ખુ અજ્ઝત્તબહિદ્ધા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં.
૩૬૮. અનુપસ્સીતિ. તત્થ કતમા અનુપસ્સના? યા પઞ્ઞા પજાનના…પે॰… અમોહો ધમ્મવિચયો સમ્માદિટ્ઠિ – અયં વુચ્ચતિ અનુપસ્સના. ઇમાય અનુપસ્સનાય ઉપેતો હોતિ સમુપેતો ઉપાગતો સમુપાગતો ઉપપન્નો સમ્પન્નો સમન્નાગતો. તેન વુચ્ચતિ ‘‘અનુપસ્સી’’તિ.
૩૬૯. વિહરતીતિ. ઇરિયતિ વત્તતિ પાલેતિ યપેતિ યાપેતિ ચરતિ વિહરતિ. તેન વુચ્ચતિ ‘‘વિહરતી’’તિ.
૩૭૦. આતાપીતિ. તત્થ કતમો આતાપો? યો ચેતસિકો વીરિયારમ્ભો…પે॰… સમ્માવાયામો – અયં વુચ્ચતિ ‘‘આતાપો’’. ઇમિના આતાપેન ઉપેતો હોતિ…પે॰… સમન્નાગતો. તેન વુચ્ચતિ ‘‘આતાપી’’તિ.
૩૭૧. સમ્પજાનોતિ . તત્થ કતમં સમ્પજઞ્ઞં? યા પઞ્ઞા પજાનના…પે॰… અમોહો ધમ્મવિચયો સમ્માદિટ્ઠિ – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘સમ્પજઞ્ઞં’’. ઇમિના સમ્પજઞ્ઞેન ઉપેતો હોતિ…પે॰… સમન્નાગતો. તેન વુચ્ચતિ ‘‘સમ્પજાનો’’તિ.
૩૭૨. સતિમાતિ . તત્થ કતમા સતિ? યા સતિ અનુસ્સતિ…પે॰… સમ્માસતિ – અયં વુચ્ચતિ ‘‘સતિ’’. ઇમાય સતિયા ઉપેતો હોતિ…પે॰… સમન્નાગતો. તેન વુચ્ચતિ ‘‘સતિમા’’તિ.
૩૭૩. વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સન્તિ. તત્થ કતમો લોકો? તેવ ધમ્મા લોકો. પઞ્ચપિ ઉપાદાનક્ખન્ધા લોકો. અયં વુચ્ચતિ ‘‘લોકો’’. તત્થ કતમા અભિજ્ઝા? યો રાગો સારાગો…પે॰… ચિત્તસ્સ સારાગો – અયં વુચ્ચતિ ‘‘અભિજ્ઝા’’. તત્થ કતમં દોમનસ્સં? યં ચેતસિકં અસાતં ચેતસિકં દુક્ખં ચેતોસમ્ફસ્સજં અસાતં દુક્ખં વેદયિતં ચેતોસમ્ફસ્સજા અસાતા દુક્ખા વેદના – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘દોમનસ્સં’’. ઇતિ અયઞ્ચ અભિજ્ઝા ઇદઞ્ચ દોમનસ્સં ઇમમ્હિ લોકે વિનીતા હોન્તિ પટિવિનીતા સન્તા સમિતા વૂપસન્તા અત્થઙ્ગતા અબ્ભત્થઙ્ગતા અપ્પિતા બ્યપ્પિતા સોસિતા વિસોસિતા બ્યન્તીકતા. તેન વુચ્ચતિ ‘‘વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સ’’ન્તિ.
ધમ્માનુપસ્સનાનિદ્દેસો.
સુત્તન્તભાજનીયં.
૨. અભિધમ્મભાજનીયં
૩૭૪. ચત્તારો સતિપટ્ઠાના – ઇધ ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ, વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ, ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ, ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ.
૩૭૫. કથઞ્ચ ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ? ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે લોકુત્તરં ઝાનં ભાવેતિ નિય્યાનિકં અપચયગામિં દિટ્ઠિગતાનં પહાનાય પઠમાય ભૂમિયા પત્તિયા વિવિચ્ચેવ કામેહિ…પે॰… પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ દુક્ખપટિપદં દન્ધાભિઞ્ઞં કાયે કાયાનુપસ્સી, યા તસ્મિં સમયે સતિ અનુસ્સતિ સમ્માસતિ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો મગ્ગઙ્ગં મગ્ગપરિયાપન્નં – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘સતિપટ્ઠાનં’’. અવસેસા ધમ્મા સતિપટ્ઠાનસમ્પયુત્તા.
૩૭૬. કથઞ્ચ ભિક્ખુ વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ? ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે લોકુત્તરં ઝાનં ભાવેતિ નિય્યાનિકં અપચયગામિં દિટ્ઠિગતાનં પહાનાય પઠમાય ભૂમિયા પત્તિયા વિવિચ્ચેવ કામેહિ…પે॰… પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ દુક્ખપટિપદં દન્ધાભિઞ્ઞં વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી, યા તસ્મિં સમયે સતિ અનુસ્સતિ સમ્માસતિ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો મગ્ગઙ્ગં મગ્ગપરિયાપન્નં – ઇદં વુચ્ચતિ સતિપટ્ઠાનં. અવસેસા ધમ્મા સતિપટ્ઠાનસમ્પયુત્તા.
૩૭૭. કથઞ્ચ ભિક્ખુ ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ? ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે લોકુત્તરં ઝાનં ભાવેતિ નિય્યાનિકં અપચયગામિં દિટ્ઠિગતાનં પહાનાય પઠમાય ભૂમિયા પત્તિયા વિવિચ્ચેવ કામેહિ…પે॰… પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ દુક્ખપટિપદં દન્ધાભિઞ્ઞં ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી, યા તસ્મિં સમયે સતિ અનુસ્સતિ સમ્માસતિ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો મગ્ગઙ્ગં મગ્ગપરિયાપન્નં – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘સતિપટ્ઠાનં’’. અવસેસા ધમ્મા સતિપટ્ઠાનસમ્પયુત્તા.
૩૭૮. કથઞ્ચ ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ? ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે લોકુત્તરં ઝાનં ભાવેતિ નિય્યાનિકં અપચયગામિં દિટ્ઠિગતાનં પહાનાય પઠમાય ભૂમિયા પત્તિયા વિવિચ્ચેવ કામેહિ…પે॰… પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ દુક્ખપટિપદં દન્ધાભિઞ્ઞં ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી, યા તસ્મિં સમયે સતિ અનુસ્સતિ સમ્માસતિ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો મગ્ગઙ્ગં મગ્ગપરિયાપન્નં – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘સતિપટ્ઠાનં’’. અવસેસા ધમ્મા સતિપટ્ઠાનસમ્પયુત્તા.
૩૭૯. તત્થ કતમં સતિપટ્ઠાનં? ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે લોકુત્તરં ઝાનં ભાવેતિ નિય્યાનિકં અપચયગામિં દિટ્ઠિગતાનં પહાનાય પઠમાય ભૂમિયા પત્તિયા વિવિચ્ચેવ કામેહિ…પે॰… પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ દુક્ખપટિપદં દન્ધાભિઞ્ઞં ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી, યા તસ્મિં સમયે સતિ અનુસ્સતિ સમ્માસતિ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો મગ્ગઙ્ગં મગ્ગપરિયાપન્નં – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘સતિપટ્ઠાનં’’. અવસેસા ધમ્મા સતિપટ્ઠાનસમ્પયુત્તા.
૩૮૦. ચત્તારો સતિપટ્ઠાના – ઇધ ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ, વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ, ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ, ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ.
૩૮૧. કથઞ્ચ ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ? ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે લોકુત્તરં ઝાનં ભાવેતિ નિય્યાનિકં અપચયગામિં દિટ્ઠિગતાનં પહાનાય પઠમાય ભૂમિયા પત્તિયા વિવિચ્ચેવ કામેહિ…પે॰… પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ દુક્ખપટિપદં દન્ધાભિઞ્ઞં, તસ્મિં સમયે ફસ્સો હોતિ…પે॰… અવિક્ખેપો હોતિ. ઇમે ધમ્મા કુસલા. તસ્સેવ લોકુત્તરસ્સ કુસલસ્સ ઝાનસ્સ કતત્તા ભાવિતત્તા વિપાકં વિવિચ્ચેવ કામેહિ…પે॰… પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ દુક્ખપટિપદં દન્ધાભિઞ્ઞં સુઞ્ઞતં કાયે કાયાનુપસ્સી, યા તસ્મિં સમયે સતિ અનુસ્સતિ સમ્માસતિ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો મગ્ગઙ્ગં મગ્ગપરિયાપન્નં – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘સતિપટ્ઠાનં’’. અવસેસા ધમ્મા સતિપટ્ઠાનસમ્પયુત્તા.
૩૮૨. કથઞ્ચ ભિક્ખુ વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ? ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે લોકુત્તરં ઝાનં ભાવેતિ નિય્યાનિકં અપચયગામિં દિટ્ઠિગતાનં પહાનાય પઠમાય ભૂમિયા પત્તિયા વિવિચ્ચેવ કામેહિ…પે॰… પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ દુક્ખપટિપદં દન્ધાભિઞ્ઞં, તસ્મિં સમયે ફસ્સો હોતિ…પે॰… અવિક્ખેપો હોતિ. ઇમે ધમ્મા કુસલા. તસ્સેવ લોકુત્તરસ્સ કુસલસ્સ ઝાનસ્સ કતત્તા ભાવિતત્તા વિપાકં વિવિચ્ચેવ કામેહિ…પે॰… પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ દુક્ખપટિપદં દન્ધાભિઞ્ઞં સુઞ્ઞતં વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી, યા તસ્મિં સમયે સતિ અનુસ્સતિ સમ્માસતિ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો મગ્ગઙ્ગં મગ્ગપરિયાપન્નં – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘સતિપટ્ઠાનં’’. અવસેસા ધમ્મા સતિપટ્ઠાનસમ્પયુત્તા.
૩૮૩. કથઞ્ચ ભિક્ખુ ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ? ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે લોકુત્તરં ઝાનં ભાવેતિ નિય્યાનિકં અપચયગામિં દિટ્ઠિગતાનં પહાનાય પઠમાય ભૂમિયા પત્તિયા વિવિચ્ચેવ કામેહિ…પે॰… પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ દુક્ખપટિપદં દન્ધાભિઞ્ઞં, તસ્મિં સમયે ફસ્સો હોતિ…પે॰… અવિક્ખેપો હોતિ. ઇમે ધમ્મા કુસલા. તસ્સેવ લોકુત્તરસ્સ કુસલસ્સ ઝાનસ્સ કતત્તા ભાવિતત્તા વિપાકં વિવિચ્ચેવ કામેહિ…પે॰… પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ દુક્ખપટિપદં દન્ધાભિઞ્ઞં સુઞ્ઞતં ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી, યા તસ્મિં સમયે સતિ અનુસ્સતિ સમ્માસતિ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો મગ્ગઙ્ગં મગ્ગપરિયાપન્નં – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘સતિપટ્ઠાનં’’. અવસેસા ધમ્મા સતિપટ્ઠાનસમ્પયુત્તા.
૩૮૪. કથઞ્ચ ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ? ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે લોકુત્તરં ઝાનં ભાવેતિ નિય્યાનિકં અપચયગામિં દિટ્ઠિગતાનં પહાનાય પઠમાય ભૂમિયા પત્તિયા વિવિચ્ચેવ કામેહિ…પે॰… પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ દુક્ખપટિપદં દન્ધાભિઞ્ઞં, તસ્મિં સમયે ફસ્સો હોતિ…પે॰… અવિક્ખેપો હોતિ. ઇમે ધમ્મા કુસલા. તસ્સેવ લોકુત્તરસ્સ કુસલસ્સ ઝાનસ્સ કતત્તા ભાવિતત્તા વિપાકં વિવિચ્ચેવ કામેહિ…પે॰… પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ દુક્ખપટિપદં દન્ધાભિઞ્ઞં સુઞ્ઞતં ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી, યા તસ્મિં સમયે સતિ અનુસ્સતિ સમ્માસતિ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો મગ્ગઙ્ગં મગ્ગપરિયાપન્નં – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘સતિપટ્ઠાનં’’. અવસેસા ધમ્મા સતિપટ્ઠાનસમ્પયુત્તા.
૩૮૫. તત્થ કતમં સતિપટ્ઠાનં? ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે લોકુત્તરં ઝાનં ભાવેતિ નિય્યાનિકં અપચયગામિં દિટ્ઠિગતાનં પહાનાય પઠમાય ભૂમિયા પત્તિયા વિવિચ્ચેવ કામેહિ…પે॰… પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ દુક્ખપટિપદં દન્ધાભિઞ્ઞં, તસ્મિં સમયે ફસ્સો હોતિ…પે॰… અવિક્ખેપો હોતિ. ઇમે ધમ્મા કુસલા. તસ્સેવ લોકુત્તરસ્સ કુસલસ્સ ઝાનસ્સ કતત્તા ભાવિતત્તા વિપાકં વિવિચ્ચેવ કામેહિ…પે॰… પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ દુક્ખપટિપદં દન્ધાભિઞ્ઞં સુઞ્ઞતં, યા તસ્મિં સમયે સતિ અનુસ્સતિ સમ્માસતિ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો મગ્ગઙ્ગં મગ્ગપરિયાપન્નં – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘સતિપટ્ઠાનં’’. અવસેસા ધમ્મા સતિપટ્ઠાનસમ્પયુત્તા.
અભિધમ્મભાજનીયં.
૩. પઞ્હાપુચ્છકં
૩૮૬. ચત્તારો સતિપટ્ઠાના – ઇધ ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં, વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં, ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં, ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં.
૩૮૭. ચતુન્નં સતિપટ્ઠાનાનં કતિ કુસલા, કતિ અકુસલા, કતિ અબ્યાકતા…પે॰… કતિ સરણા, કતિ અરણા?
૧. તિકં
૩૮૮. સિયા કુસલા, સિયા અબ્યાકતા. સિયા સુખાય વેદનાય સમ્પયુત્તા, સિયા અદુક્ખમસુખાય વેદનાય સમ્પયુત્તા. સિયા વિપાકા સિયા વિપાકધમ્મધમ્મા. અનુપાદિન્નઅનુપાદાનિયા. અસંકિલિટ્ઠઅસંકિલેસિકા. સિયા સવિતક્કસવિચારા, સિયા અવિતક્કવિચારમત્તા, સિયા અવિતક્કઅવિચારા. સિયા પીતિસહગતા, સિયા સુખસહગતા, સિયા ઉપેક્ખાસહગતા. નેવ દસ્સનેન ન ભાવનાય પહાતબ્બા. નેવ દસ્સનેન ન ભાવનાય પહાતબ્બહેતુકા. સિયા અપચયગામિનો, સિયા નેવાચયગામિનાપચયગામિનો. સિયા સેક્ખા, સિયા અસેક્ખા. અપ્પમાણા. અપ્પમાણારમ્મણા. પણીતા. સિયા સમ્મત્તનિયતા, સિયા અનિયતા. ન મગ્ગારમ્મણા , સિયા મગ્ગહેતુકા, સિયા મગ્ગાધિપતિનો, સિયા ન વત્તબ્બા મગ્ગહેતુકાતિપિ, મગ્ગાધિપતિનોતિપિ. સિયા ઉપ્પન્ના, સિયા અનુપ્પન્ના, સિયા ઉપ્પાદિનો. સિયા અતીતા, સિયા અનાગતા, સિયા પચ્ચુપ્પન્ના. ન વત્તબ્બા અતીતારમ્મણાતિપિ, અનાગતારમ્મણાતિપિ, પચ્ચુપ્પન્નારમ્મણાતિપિ. સિયા અજ્ઝત્તા, સિયા બહિદ્ધા, સિયા અજ્ઝત્તબહિદ્ધા. બહિદ્ધારમ્મણા. અનિદસ્સનઅપ્પટિઘા.
૨. દુકં
૩૮૯. ન હેતૂ. સહેતુકા. હેતુસમ્પયુત્તા. ન વત્તબ્બા હેતૂ ચેવ સહેતુકા ચાતિ, સહેતુકા ચેવ ન ચ હેતૂ. ન વત્તબ્બા હેતૂ ચેવ હેતુસમ્પયુત્તા ચાતિ, હેતુસમ્પયુત્તા ચેવ ન ચ હેતૂ. ન હેતૂ સહેતુકા.
સપ્પચ્ચયા. સઙ્ખતા. અનિદસ્સના. અપ્પટિઘા. અરૂપા. લોકુત્તરા. કેનચિ વિઞ્ઞેય્યા, કેનચિ ન વિઞ્ઞેય્યા. નો આસવા. અનાસવા. આસવવિપ્પયુત્તા. ન વત્તબ્બા આસવા ચેવ સાસવાચાતિપિ, સાસવા ચેવ નો ચ આસવાતિપિ. ન વત્તબ્બા આસવા ચેવ આસવસમ્પયુત્તાચાતિપિ, આસવસમ્પયુત્તા ચેવ નો ચ આસવાતિપિ. આસવવિપ્પયુત્તા. અનાસવા. નો સંયોજના…પે॰… નો ગન્થા…પે॰… નો ઓઘા…પે॰… નો યોગા…પે॰… નો નીવરણા…પે॰… નો પરામાસા…પે॰… સારમ્મણા. નો ચિત્તા. ચેતસિકા. ચિત્તસમ્પયુત્તા. ચિત્તસંસટ્ઠા. ચિત્તસમુટ્ઠાના. ચિત્તસહભુનો. ચિત્તાનુપરિવત્તિનો. ચિત્તસંસટ્ઠસમુટ્ઠાના. ચિત્તસંસટ્ઠસમુટ્ઠાનસહભુનો. ચિત્તસંસટ્ઠસમુટ્ઠાનાનુપરિવત્તિનો. બાહિરા. નો ઉપાદા. અનુપાદિન્ના . નો ઉપાદાના…પે॰… નો કિલેસા…પે॰… ન દસ્સનેન પહાતબ્બા, ન ભાવનાય પહાતબ્બા. ન દસ્સનેન પહાતબ્બહેતુકા. ન ભાવનાય પહાતબ્બહેતુકા.
સિયા સવિતક્કા, સિયા અવિતક્કા. સિયા સવિચારા, સિયા અવિચારા. સિયા સપ્પીતિકા, સિયા અપ્પીતિકા . સિયા પીતિસહગતા, સિયા ન પીતિસહગતા. સિયા સુખસહગતા, સિયા ન સુખસહગતા. સિયા ઉપેક્ખાસહગતા, સિયા ન ઉપેક્ખાસહગતા. ન કામાવચરા. ન રૂપાવચરા. ન અરૂપાવચરા. અપરિયાપન્ના. સિયા નિય્યાનિકા, સિયા અનિય્યાનિકા. સિયા નિયતા, સિયા અનિયતા. અનુત્તરા. અરણાતિ.
પઞ્હાપુચ્છકં.
સતિપટ્ઠાનવિભઙ્ગો નિટ્ઠિતો.