૬. છટ્ઠવગ્ગો
૧. નિયામકથાવણ્ણના
૪૪૫-૪૪૭. ઇદાનિ નિયામોતિ ‘‘ભબ્બો નિયામં ઓક્કમિતું કુસલેસુ ધમ્મેસુ સમ્મત્ત’’ન્તિ (પુ॰ પ॰ ૧૩) વચનતો અરિયમગ્ગો વુચ્ચતિ. યસ્મા પન તસ્મિં ઉપ્પજ્જિત્વા નિરુદ્ધેપિ પુગ્ગલો અનિયતો નામ ન હોતિ, તસ્મા ‘‘સો નિયામો નિચ્ચટ્ઠેન અસઙ્ખતો’’તિ યેસં લદ્ધિ, સેય્યથાપિ અન્ધકાનં; તે સન્ધાય પુચ્છા સકવાદિસ્સ, પટિઞ્ઞા ઇતરસ્સ. તતો ‘‘યદિ સો અસઙ્ખતો, એવરૂપેન તેન ભવિતબ્બ’’ન્તિ દીપેન્તો નિબ્બાનન્તિઆદિમાહ. સંસન્દનપુચ્છા ઉત્તાનત્થાયેવ.
અત્થિ કેચીતિઆદિ નિયામસ્સ સઙ્ખતભાવદીપનત્થં વુત્તં. મગ્ગો અસઙ્ખતોતિપઞ્હે તસ્સ ઉપ્પાદનિરોધભાવતો પટિક્ખિપતીતિ. નિયામો સઙ્ખતોતિપઞ્હે નિરુદ્ધેપિ મગ્ગે નિયામસ્સ અત્થિતં સન્ધાય પટિક્ખિપતિ. સોતાપત્તિનિયામોતિઆદિપઞ્હેસુપિ અનુલોમતો ચ પટિલોમતો ચ ઇમિનાવ નયેન અત્થો વેદિતબ્બો. પઞ્ચ અસઙ્ખતાનીતિ પુટ્ઠો પઞ્ચન્નં અસઙ્ખતાનં આગતટ્ઠાનં અપસ્સન્તો પટિક્ખિપતિ. દુતિયં પુટ્ઠો ચતુન્નં સમ્મત્તનિયામાનં નિયામવચનતો નિબ્બાનસ્સ ચ અસઙ્ખતભાવતો પટિજાનાતિ. મિચ્છત્તનિયામપઞ્હો નિયામવચનમત્તેન અસઙ્ખતતાય અયુત્તભાવદીપનત્થં વુત્તોતિ.
નિયામકથાવણ્ણના.
૨. પટિચ્ચસમુપ્પાદકથાવણ્ણના
૪૪૮. ઇદાનિ પટિચ્ચસમુપ્પાદકથા નામ હોતિ. તત્થ યેસં નિદાનવગ્ગે ‘‘ઉપ્પાદા વા તથાગતાનં અનુપ્પાદા વા તથાગતાનં
૪૪૯. અવિજ્જા અસઙ્ખતાતિ આદયો પઞ્હા અવિજ્જાદીનંયેવ પટિચ્ચસમુપ્પાદભાવદસ્સનત્થં વુત્તા. યેન પનત્થેન તત્થ એકેકં અઙ્ગં ‘‘પટિચ્ચસમુપ્પાદો’’તિ વુચ્ચતિ, સો પટિચ્ચસમુપ્પાદવિભઙ્ગે વુત્તોયેવ.
૪૫૧. અવિજ્જાપચ્ચયા સઙ્ખારાતિ યા તત્થ ધમ્મટ્ઠિતતાતિઆદિ યેન સુત્તેન લદ્ધિ પતિટ્ઠાપિતા, તસ્સેવ અત્થદસ્સનેન લદ્ધિભિન્દનત્થં વુત્તં. અયઞ્હેત્થ અત્થો – યા અયં હેટ્ઠા ‘‘ઠિતાવ સા ધાતુ ધમ્મટ્ઠિતતા ધમ્મનિયામતા’’તિ વુત્તા ન સા અઞ્ઞત્ર અવિજ્જાદીહિ વિસું એકા અત્થિ. અવિજ્જાદીનં પન પચ્ચયાનંયેવેતં નામં. ઉપ્પન્નેપિ હિ તથાગતે અનુપ્પન્નેપિ અવિજ્જાતો સઙ્ખારા સમ્ભવન્તિ, સઙ્ખારાદીહિ ચ વિઞ્ઞાણાદીનિ, તસ્મા ‘‘અવિજ્જાપચ્ચયા સઙ્ખારા’’તિ દ્વે અસઙ્ખતાનીતિ પુટ્ઠો સુત્તાભાવેન પટિક્ખિપિત્વા લદ્ધિવસેનેવ પટિજાનાતિ. સેસપદેસુપિ એસેવ નયો. હેટ્ઠા વુત્તસદિસં પન તત્થ વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બન્તિ.
પટિચ્ચસમુપ્પાદકથાવણ્ણના.
૩. સચ્ચકથાવણ્ણના
૪૫૨-૪૫૪. ઇદાનિ સચ્ચકથા નામ હોતિ. તત્થ યેસં ‘‘ચત્તારિમાનિ, ભિક્ખવે, તથાનિ અવિતથાની’’તિ (સં॰ નિ॰ ૫.૧૦૯૦) સુત્તં નિસ્સાય ‘‘ચત્તારિ સચ્ચાનિ નિચ્ચાનિ અસઙ્ખતાની’’તિ લદ્ધિ, સેય્યથાપિ પુબ્બસેલિયાનં; તે સન્ધાય પુચ્છા સકવાદિસ્સ, પટિઞ્ઞા ઇતરસ્સ. અયઞ્હિસ્સ અધિપ્પાયો – દુક્ખસમુદયમગ્ગેસુ વત્થુસચ્ચં સઙ્ખતં, લક્ખણસચ્ચં આમન્તાતિ આહ. તં પનસ્સ લદ્ધિમત્તમેવ. સો હિ દુક્ખં વત્થુસચ્ચં ઇચ્છતિ, તથા સમુદયં મગ્ગઞ્ચ. યાનિ પન નેસં બાધનપભવનિય્યાનિકલક્ખણાનિ, તાનિ લક્ખણસચ્ચં નામાતિ, ન ચ બાધનલક્ખણાદીહિ અઞ્ઞાનિ દુક્ખાદીનિ નામ અત્થીતિ. તાણાનીતિઆદીસુ અધિપ્પાયો વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બો.
દુક્ખસચ્ચન્તિ દુક્ખન્તિ પઞ્હે વત્થું સન્ધાય પટિક્ખિપતિ. ઇતો પરં સુદ્ધિકપઞ્હા ચ સંસન્દનપઞ્હા ચ સબ્બે પાળિઅનુસારેનેવ વેદિતબ્બા. અવસાને લદ્ધિપતિટ્ઠાપનત્થં આહટસુત્તં અત્થસ્સ મિચ્છા ગહિતત્તા અનાહટસદિસમેવાતિ.
સચ્ચકથાવણ્ણના.
૪. આરુપ્પકથાવણ્ણના
૪૫૫-૪૫૬. ઇદાનિ આકાસાનઞ્ચાયતનન્તિ પુચ્છા સકવાદિસ્સ, પટિઞ્ઞા ઇતરસ્સ. સેસમેત્થ ઉત્તાનત્થમેવાતિ. સાધકસુત્તમ્પિ અત્થં અજાનિત્વા આહટત્તા અનાહટસદિસમેવાતિ.
આરુપ્પકથાવણ્ણના.
૫. નિરોધસમાપત્તિકથાવણ્ણના
૪૫૭-૪૫૯. ઇદાનિ નિરોધસમાપત્તિકથા નામ હોતિ. તત્થ નિરોધસમાપત્તીતિ ચતુન્નં ખન્ધાનં અપ્પવત્તિ. યસ્મા પન સા કરિયમાના કરિયતિ, સમાપજ્જિયમાના સમાપજ્જિયતિ, તસ્મા નિપ્ફન્નાતિ વુચ્ચતિ. સઙ્ખતાસઙ્ખતલક્ખણાનં પન નિરોધસમાપત્તીતિ પુચ્છા સકવાદિસ્સ, પટિઞ્ઞા ઇતરસ્સ. ઉપ્પાદેન્તીતિઆદિ સમાપજ્જનપટિલાભવસેનેવ વુત્તં. યથા પન રૂપાદયો અસઙ્ખતધમ્મે ઉપ્પાદેન્તિ; ન તથા તં કેચિ ઉપ્પાદેન્તિ નામ. નિરોધા વોદાનં વુટ્ઠાનન્તિ ફલસમાપત્તિ વેદિતબ્બા. અસઙ્ખતા પન તં તેન હીતિ યસ્મા સઙ્ખતા ન હોતિ, તસ્મા અસઙ્ખતાતિ લદ્ધિ. ઇદં પન અસઙ્ખતભાવે કારણં ન હોતીતિ વુત્તમ્પિ અવુત્તસદિસમેવાતિ.
નિરોધસમાપત્તિકથાવણ્ણના.
૬. આકાસકથાવણ્ણના
૪૬૦-૪૬૨. ઇદાનિ આકાસકથા નામ હોતિ. તત્થ તિવિધો આકાસો – પરિચ્છેદાકાસો દ્વે પઞ્ઞત્તિમત્તા. યેસં પન ‘‘દુવિધોપિ યસ્મા સઙ્ખતો ન હોતિ, તસ્મા અસઙ્ખતો’’તિ લદ્ધિ, સેય્યથાપિ ઉત્તરાપથકાનં મહિસાસકાનઞ્ચ; તે સન્ધાય આકાસોતિ પુચ્છા સકવાદિસ્સ, પટિઞ્ઞા ઇતરસ્સ. સેસમેત્થ ઉત્તાનત્થમેવાતિ.
આકાસકથાવણ્ણના.
૭. આકાસો સનિદસ્સનોતિકથાવણ્ણના
૪૬૩-૪૬૪. ઇદાનિ આકાસો સનિદસ્સનોતિકથા નામ હોતિ. તત્થ યેસં તાળચ્છિદ્દાદીસુ ઞાણપ્પવત્તિં નિસ્સાય ‘‘સબ્બોપિ અજટાકાસો આકાસો સનિદસ્સનોતિ પુચ્છા સકવાદિસ્સ, પટિઞ્ઞા ઇતરસ્સ. અથ નં ‘‘યદિ સનિદસ્સનો, એવંવિધો ભવેય્યા’’તિ ચોદનત્થં રૂપન્તિઆદિ વુત્તં. ચક્ખુઞ્ચ પટિચ્ચાતિપઞ્હેસુ એવરૂપસ્સ સુત્તસ્સ અભાવેન પટિક્ખિપિત્વા તુલન્તરિકાદીનં ઉપલદ્ધિં નિસ્સાય પટિજાનાતિ. દ્વિન્નં રુક્ખાનં અન્તરન્તિ એત્થ રુક્ખરૂપં ચક્ખુના દિસ્વા અન્તરે રૂપાભાવતો આકાસન્તિ મનોદ્વારવિઞ્ઞાણં ઉપ્પજ્જતિ, ન ચક્ખુવિઞ્ઞાણં. સેસેસુપિ એસેવ નયો. તસ્મા અસાધકમેતન્તિ.
આકાસો સનિદસ્સનોતિકથાવણ્ણના.
૧૦. પથવીધાતુસનિદસ્સનાતિઆદિકથાવણ્ણના
૪૬૫-૪૭૦. ઇદાનિ પથવીધાતુ સનિદસ્સનાતિ આદિં કત્વા કાયકમ્મં સનિદસ્સનન્તિ પરિયોસાનકથા નિટ્ઠિતા.
છટ્ઠો વગ્ગો.