૭. અનુસયયમકં
પરિચ્છેદપરિચ્છિન્નુદ્દેસવારવણ્ણના
૧. ઇદાનિ સત્તાનુસયાતિ અયં ‘‘સત્તેવ, ન તતો ઉદ્ધં, ન હેટ્ઠા’’તિ ગણનપરિચ્છેદેન પરિચ્છિન્દિત્વા અનુસયાનં દેસિતત્તા પરિચ્છેદવારો નામ. કામરાગાનુસયો…પે॰… અવિજ્જાનુસયોતિ અયં પરિચ્છેદવારેન પરિચ્છિન્નાનં નામમત્તં ઉદ્દિસિત્વા ‘‘ઇમે નામ તે’’તિ દેસિતત્તા પરિચ્છિન્નુદ્દેસવારો નામ. કત્થ કામરાગાનુસયો અનુસેતિ…પે॰… એત્થ અવિજ્જાનુસયો અનુસેતીતિ અયં ‘‘ઇમેસુ નામ ઠાનેસુ ઇમે અનુસયા અનુસેન્તિ’’તિ એવં તેસંયેવ ઉપ્પત્તિટ્ઠાનસ્સ દેસિતત્તા ઉપ્પત્તિટ્ઠાનવારો નામ.
યેસં પન સત્તન્નં મહાવારાનં વસેન અનુસયે યોજેત્વા યમકદેસના કતા, તેસં ઇમાનિ નામાનિ – અનુસયવારો, સાનુસયવારો, પજહનવારો, પરિઞ્ઞાવારો, પહીનવારો, ઉપ્પજ્જનવારો ધાતુવારોતિ. તેસુ પઠમો અનુસયવારો. સો અનુલોમપટિલોમનયવસેન દુવિધો હોતિ.
તત્થ યતો તતોતિ નિસ્સક્કવચનેન દેસના કતા. સેસં તાદિસમેવ.
યો પનાયં સબ્બપચ્છિમો ધાતુવારો નામ, સો પુચ્છાવારો, વિસ્સજ્જનાવારોતિ દ્વિધા ઠિતો. તસ્સ પુચ્છાવારે કામધાતુયા ચુતસ્સ કામધાતું ઉપપજ્જન્તસ્સાતિ વત્વા ‘‘કામધાતું વા પન ઉપપજ્જન્તસ્સ કામધાતુયા ચુતસ્સા’’તિ ન વુત્તં. કિં કારણા? અત્થવિસેસાભાવતો. દ્વેપિ હિ એતા પુચ્છા એકત્થાયેવ, તસ્મા એકેકસ્મા યમકા એકેકમેવ પુચ્છં પુચ્છિત્વા સબ્બપુચ્છાવસાને પુચ્છાનુક્કમેનેવ ‘‘કામધાતુયા
તત્થ ‘‘કામધાતુયા ચુતસ્સ કામધાતું ઉપપજ્જન્તસ્સ, રૂપધાતું, અરૂપધાતું, નકામધાતું, નરૂપધાતું નઅરૂપધાતું
આદિતો પટ્ઠાય પનેત્થ યં યં અનુત્તાનં, તત્થ તત્થ અયં વિનિચ્છયકથા – અનુસયાતિ કેનટ્ઠેન અનુસયા? અનુસયનટ્ઠેન. કો એસ અનુસયનટ્ઠો નામાતિ? અપ્પહીનટ્ઠો. એતે હિ અપ્પહીનટ્ઠેન તસ્સ તસ્સ સન્તાને અનુસેન્તિ નામ, તસ્મા અનુસયાતિ વુચ્ચન્તિ. અનુસેન્તીતિ અનુરૂપં કારણં લભિત્વા ઉપ્પજ્જન્તીતિ અત્થો. અથાપિ સિયા – અનુસયનટ્ઠો નામ અપ્પહીનાકારો. અપ્પહીનાકારો ચ ઉપ્પજ્જતીતિ વત્તું ન યુજ્જતિ, તસ્મા ન અનુસયા ઉપ્પજ્જન્તીતિ
તત્રિદં પમાણં – અભિધમ્મે તાવ કથાવત્થુસ્મિં (કથા॰ ૫૫૪ આદયો) ‘‘અનુસયા અબ્યાકતા, અનુસયા અહેતુકા, અનુસયા ચિત્તવિપ્પયુત્તા’’તિ સબ્બે વાદા પટિસેધિતા. પટિસમ્ભિદામગ્ગે (પટિ॰ મ॰ ૩.૨૧) ‘‘પચ્ચુપ્પન્ને કિલેસે પજહતી’’તિ પુચ્છં કત્વા અનુસયાનં પચ્ચુપ્પન્નભાવસ્સ અત્થિતાય ‘‘થામગતાનુસયં પજહતી’’તિ કામરાગાનુસયોતિઆદીસુ કામરાગો ચ સો અપ્પહીનટ્ઠેન અનુસયો ચાતિ કામરાગાનુસયો. સેસપદેસુપિ એસેવ નયો.
પરિચ્છેદપરિચ્છિન્નુદ્દેસવારવણ્ણના.
ઉપ્પત્તિટ્ઠાનવારવણ્ણના
૨. ઇદાનિ તેસં ઉપ્પત્તિટ્ઠાનં પકાસેતું કત્થ કામરાગાનુસયો અનુસેતીતિઆદિમાહ. તત્થ કામધાતુયા દ્વીસુ વેદનાસૂતિ કામાવચરભૂમિયં સુખાય ચ ઉપેક્ખાય ચાતિ દ્વીસુ વેદનાસુ. એત્થ કામરાગાનુસયો અનુસેતીતિ ઇમાસુ દ્વીસુ વેદનાસુ ઉપ્પજ્જતિ. સો પનેસ અકુસલવેદનાસુ સહજાતવસેન આરમ્મણવસેન ચાતિ દ્વીહાકારેહિ અનુસેતિ. અકુસલાય સુખાય
નનુ ચેસ આરમ્મણવસેન અનુસયમાનો ન કેવલં
પટિઘાનુસયસ્સ પન ‘‘દુક્ખાય વેદનાયા’’તિ વચનતો દ્વે દોમનસ્સવેદના કાયવિઞ્ઞાણસમ્પયુત્તા દુક્ખવેદનાતિ તિસ્સો વેદના અનુસયનટ્ઠાનં. સો પનેસ દોમનસ્સવેદનાસુ સહજાતવસેન આરમ્મણવસેન ચાતિ દ્વીહાકારેહિ અનુસેતિ. અવસેસદુક્ખવેદનાય પન આરમ્મણવસેનેવ અનુસેતિ. તાસુ વેદનાસુ અનુસયમાનો ચેસ તાહિ સમ્પયુત્તેસુ સઞ્ઞાક્ખન્ધાદીસુપિ અનુસેતિયેવ. યાય હિ વેદનાય એસ સહજાતો, તંસમ્પયુત્તેહિ સઞ્ઞાદીહિપિ સહજાતોવ. યા ચ વેદના આરમ્મણં કરોતિ, તાહિ સમ્પયુત્તે સઞ્ઞાદયોપિ કરોતિયેવ. એવં સન્તેપિ પન યસ્મા દુક્ખવેદનાવ અસાતદુક્ખવેદયિતત્તા નિરસ્સાદટ્ઠેન પટિઘાનુસયસ્સ ઉપ્પત્તિયા સેસસમ્પયુત્તધમ્મેસુ અધિકા; તસ્મા ‘‘દુક્ખાય વેદનાય એત્થ પટિઘાનુસયો અનુસેતી’’તિ વુત્તં, ઓળારિકવસેન હિ બોધનેય્યે સુખં બોધેતુન્તિ.
નનુ ચેસ આરમ્મણવસેન અનુસયમાનો ન કેવલં દુક્ખવેદનાય ચેવ તંસમ્પયુત્તધમ્મેસુ ચ અનુસેતિ, અનિટ્ઠેસુ પન રૂપાદીસુપિ અનુસેતિયેવ? વુત્તમ્પિ ચેતં વિભઙ્ગપ્પકરણે (વિભ॰ ૮૧૬) ‘‘યં લોકે અપ્પિયરૂપં અસાતરૂપં, એત્થ સત્તાનં પટિઘાનુસયો અનુસેતી’’તિ ઇમસ્મિમ્પિ પકરણે અનુસયવારસ્સ પટિલોમનયે વુત્તં – ‘‘કામધાતુયા દ્વીસુ વેદનાસુ એત્થ પટિઘાનુસયો નાનુસેતિ, નો ચ તત્થ કામરાગાનુસયો નાનુસેતિ. રૂપધાતુયા અરૂપધાતુયા અપરિયાપન્ને એત્થ પટિઘાનુસયો ચ નાનુસેતિ, કામરાગાનુસયો ચ નાનુસેતી’’તિ. એત્થ હિ દ્વીસુ કામાવચરવેદનાસુ ચેવ રૂપધાતુઆદીસુ ચ નાનુસેતીતિ વુત્તત્તા સસમ્પયુત્તધમ્મા દ્વે વેદના સઓકાસે રૂપારૂપાવચરધમ્મે નવ ચ, લોકુત્તરધમ્મે ઠપેત્વા
કિં
માનાનુસયસ્સ પન ‘‘કામધાતુયા દ્વીસુ વેદનાસૂ’’તિઆદિવચનતો દ્વે કામાવચરવેદના રૂપારૂપધાતુયો ચાતિ ઇદં તિવિધં અનુસયનટ્ઠાનં. તસ્સ અકુસલાસુ વેદનાસુ કામરાગાનુસયસ્સ વિય સહજાતાનુસયતા વેદિતબ્બા. સસમ્પયુત્તધમ્માસુ પન સબ્બાસુપિ કામાવચરાસુ સુખઅદુક્ખમસુખવેદનાસુ રૂપારૂપધાતૂસુ ચ આરમ્મણવસેનેવ અનુસેતિ. અનુસયવારસ્સ પન પટિલોમનયે ‘‘દુક્ખાય વેદનાય અપરિયાપન્ને એત્થ કામરાગાનુસયો ચ નાનુસેતિ, માનાનુસયો ચ નાનુસેતી’’તિ વુત્તત્તા ઠપેત્વા દુક્ખવેદનઞ્ચેવ નવવિધં લોકુત્તરધમ્મઞ્ચ સેસરૂપારૂપધમ્મેસુપિ
દિટ્ઠાનુસયવિચિકિચ્છાનુસયા સબ્બસક્કાયપરિયાપન્નેસૂતિ સંસારવટ્ટનિસ્સિતટ્ઠેન સક્કાયપરિયાપન્નેસુ સબ્બધમ્મેસૂતિ અત્થો. તત્થ પનેતે પઞ્ચસુ ચિત્તુપ્પાદેસુ સહજાતાનુસયનવસેન અનુસેન્તિ. તે વા પન પઞ્ચ ચિત્તુપ્પાદે અઞ્ઞે વા તેભૂમકધમ્મે આરબ્ભ પવત્તિકાલે આરમ્મણાનુસયનવસેન અનુસેન્તીતિ. એવં દિટ્ઠાનુસયવિચિકિચ્છાનુસયાનં અનુસયનટ્ઠાનં વેદિતબ્બં.
ભવરાગાનુસયો
અવિજ્જાનુસયો પન સબ્બેસુપિ તેભૂમકધમ્મેસુ અનુસેતિ. તેન વુત્તં ‘‘સબ્બસક્કાયપરિયાપન્નેસુ ધમ્મેસુ એત્થ અવિજ્જાનુસયો અનુસેતી’’તિ. તસ્સ દ્વાદસસુ ચિત્તુપ્પાદેસુ સહજાતાનુસયતા વેદિતબ્બા. આરમ્મણકરણવસેન પન ન કિઞ્ચિ તેભૂમકધમ્મં આરબ્ભ ન પવત્તતીતિ. એવં અવિજ્જાનુસયસ્સ અનુસયનટ્ઠાનં વેદિતબ્બં. અયં
ઉપ્પત્તિટ્ઠાનવારવણ્ણના.
મહાવારો
૧. અનુસયવારવણ્ણના
૩. સત્તન્નં યસ્સ કામરાગાનુસયો અનુસેતિ, તસ્સ પટિઘાનુસયો અનુસેતીતિ એત્થ યદેતં ‘‘આમન્તા’’તિ પટિવચનં દિન્નં, તં દુદ્દિન્નં વિય ખાયતિ. કસ્મા? કામરાગપટિઘાનં એકક્ખણે અનુપ્પત્તિતો. યથા હિ ‘‘યસ્સ મનાયતનં ઉપ્પજ્જતિ, તસ્સ ધમ્માયતનં ઉપ્પજ્જતીતિ ‘આમન્તા’, અસ્સાસપસ્સાસાનં ઉપ્પાદક્ખણે તેસં કાયસઙ્ખારો
કથં? અપ્પહીનવસેન. અપ્પહીનતઞ્હિ સન્ધાય અયં ‘‘અનુસેતી’’તિ વત્તમાનવોહારો વુત્તો, ન ખણપચ્ચુપ્પન્નતં. યસ્મા ચ અપ્પહીનતં સન્ધાય વુત્તો, તસ્મા ‘‘યસ્સ કામરાગાનુસયો અનુસેતિ, તસ્સ પટિઘાનુસયો અનુસેતી’’તિ પુચ્છાય યસ્સ કામરાગાનુસયો અપ્પહીનો, ન અનુપ્પત્તિધમ્મતં આપાદિતો, તસ્સ પટિઘાનુસયોપિ અપ્પહીનોતિ એવમત્થો દટ્ઠબ્બો. યસ્મા ચ તેસુ યસ્સેકો અપ્પહીનો, તસ્સ ઇતરોપિ અપ્પહીનોવ હોતિ, તસ્મા ‘‘આમન્તા’’તિ વુત્તં. યદિ એવં, યં ઉપરિ ઉપ્પજ્જનવારે ‘યસ્સ કામરાગાનુસયો ઉપ્પજ્જતિ, તસ્સ પટિઘાનુસયો ઉપ્પજ્જતી’તિ પુચ્છિત્વા ‘આમન્તા’તિ વુત્તં; તત્થ કથં અત્થો ગહેતબ્બોતિ? તત્થાપિ અપ્પહીનવસેનેવ ઉપ્પત્તિપચ્ચયે સતિ ઉપ્પત્તિયા અનિવારિતવસેન વા. યથા હિ ચિત્તકમ્માદીનિ આરભિત્વા અપરિનિટ્ઠિતકમ્મન્તા ચિત્તકારાદયો તેસં કમ્મન્તાનં અકરણક્ખણેપિ મિત્તસુહજ્જાદીહિ દિટ્ઠદિટ્ઠટ્ઠાને ‘‘ઇમેસુ દિવસેસુ કિં કરોથા’’તિ વુત્તા, ‘‘ચિત્તકમ્મં કરોમ, કટ્ઠકમ્મં કરોમા’’તિ વદન્તિ. તે કિઞ્ચાપિ તસ્મિં ખણે ન કરોન્તિ અવિચ્છિન્નકમ્મન્તત્તા પન કતખણઞ્ચ કત્તબ્બખણઞ્ચ ઉપાદાય નો ચ તસ્સાતિ ઇદં અનાગામિસ્સ કામરાગબ્યાપાદાનં અનવસેસતો પહીનત્તા વુત્તં. તિણ્ણં પુગ્ગલાનન્તિ પુથુજ્જનસોતાપન્નસકદાગામીનં. દ્વિન્નં પુગ્ગલાનન્તિ સોતાપન્નસકદાગામીનં. પરતોપિ એવરૂપેસુ ઠાનેસુ એસેવ નયો.
૧૪. ઓકાસવારસ્સ પઠમદુતિયપુચ્છાસુ યસ્મા કામરાગાનુસયો કામધાતુયા દ્વીસુ વેદનાસુ ‘નો’તિ પટિસેધો કતો. તતિયપુચ્છાયં ઉભિન્નમ્પિ કામધાતુયા દ્વીસુ વેદનાસુ અનુસયનતો ‘આમન્તા’તિ પટિવચનં દિન્નં. રૂપધાતુઅરૂપધાતુયા પન માનાનુસયસ્સ કામરાગાનુસયેન સદ્ધિં અસાધારણં ઉપ્પત્તિટ્ઠાનં. તસ્મા નો ચ તત્થ કામરાગાનુસયોતિ વુત્તં. ઇમિના નયેન સબ્બેસં ઉપ્પત્તિટ્ઠાનવારં ઓલોકેત્વા સાધારણાસાધારણં ઉપ્પત્તિટ્ઠાનં વેદિતબ્બં.
૨૦. દુકમૂલકપુચ્છાયં યસ્મા કામરાગપટિઘાનુસયા નાપિ એકસ્મિં ઠાને ઉપ્પજ્જન્તિ, ન એકં ધમ્મં આરમ્મણં કરોન્તિ, તસ્મા નત્થીતિ પટિક્ખેપો કતો. અયઞ્હેત્થ અધિપ્પાયો. યસ્મિં ઇમે દ્વે અનુસયા અનુસયેય્યું, તં ઠાનમેવ નત્થિ. તસ્મા ‘‘કત્થ માનાનુસયો અનુસેતી’’તિ અયં પુચ્છા અપુચ્છાયેવાતિ. અઞ્ઞેસુપિ એવરૂપેસુ એસેવ નયો.
૨૭. પુગ્ગલોકાસવારે ચતુન્નન્તિ પુથુજ્જનસોતાપન્નસકદાગામિઅનાગામીનં.
૩૬. પટિલોમનયે યસ્સ કામરાગાનુસયો નાનુસેતીતિ અયં પુચ્છા અનાગામિં ગહેત્વા પુચ્છતિ.
૫૬. દ્વિન્નં પુગ્ગલાનં સબ્બત્થ કામરાગાનુસયો નાનુસેતીતિ અનાગામિઅરહન્તાનં. કામધાતુયા તીસુ વેદનાસૂતિ ચ વેદનાગ્ગહણેન વેદનાસમ્પયુત્તકાનમ્પિ તેસં વત્થારમ્મણાનમ્પીતિ સબ્બેસમ્પિ કામાવચરધમ્માનં ગહણં વેદિતબ્બં. અયં અનુસયવારે વિનિચ્છયકથા.
અનુસયવારવણ્ણના.
૨. સાનુસયવારવણ્ણના
૬૬-૧૩૧. સાનુસયવારે પન યો કામરાગાનુસયેન સાનુસયોતિ યથા એકન્તરિકજરાદિરોગેન આબાધિકો યાવ તમ્હા રોગા ન મુચ્ચતિ, તાવ તસ્સ રોગસ્સ અનુપ્પત્તિક્ખણેપિ ‘આમન્તા’તિ વુત્તં. સેસમેત્થ અનુસયવારસદિસમેવ.
ઓકાસવારે પન ‘‘રૂપધાતુયા અરૂપધાતુયા એત્થ માનાનુસયેન સાનુસયો’’તિ વુત્તે તાસુ ધાતૂસુ પુગ્ગલસ્સ સાનુસયતા પઞ્ઞાયેય્ય, અનુસયસ્સ ઉપ્પત્તિટ્ઠાનં ન પઞ્ઞાયેય્ય. અનુસયસ્સ ચ ઉપ્પત્તિટ્ઠાનદસ્સનત્થં અયં વારો આરદ્ધો, તસ્મા તતો માનાનુસયેન સાનુસયોતિ વુત્તં. એવઞ્હિ સતિ તતો ધાતુદ્વયતો ઉપ્પન્નેન માનાનુસયેન સાનુસયોતિ અનુસયસ્સ ઉપ્પત્તિટ્ઠાનં દસ્સિતં હોતિ. ઇમસ્સ પન પઞ્હસ્સ અત્થે અવુત્તે આદિપઞ્હસ્સ અત્થો પાકટો ન હોતીતિ પઠમં ન વુત્તો, તસ્મા સો એવં વેદિતબ્બો. યતો કામરાગાનુસયેનાતિ યતો ઉપ્પન્નેન કામરાગાનુસયેન સાનુસયો, કિં સો તતો ઉપ્પન્નેન પટિઘાનુસયેનપિ સાનુસયોતિ? યસ્મા પનેતે દ્વે એકસ્મા ઠાના નુપ્પજ્જન્તિ; તસ્મા ‘‘નો’’તિ પટિસેધો કતો. અરહા સબ્બત્થાતિ અરહા સબ્બધમ્મેસુ ઉપ્પજ્જનકેન કેનચિ અનુસયેન નિરાનુસયોતિ. ઇમિના અત્થવસેન નિપ્પદેસટ્ઠાનેસુ ભુમ્મવચનમેવ કતન્તિ. ઇમિના ઉપાયેન સબ્બત્થ અત્થવિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ.
સાનુસયવારવણ્ણના.
૩. પજહનવારવણ્ણના
૧૩૨-૧૯૭. પજહનવારે પજહતીતિ તેન તેન મગ્ગેન પહાનપરિઞ્ઞાવસેન પજહતિ, આયતિં અનુપ્પત્તિધમ્મતં આપાદેતિ. આમન્તાતિ અનાગામીમગ્ગટ્ઠં સન્ધાય પટિવચનં. તદેકટ્ઠં પજહતીતિ પહાનેકટ્ઠતં સન્ધાય વુત્તં. નોતિ અરહત્તમગ્ગટ્ઠં સન્ધાય પટિસેધો.
યતો કામરાગાનુસયં પજહતીતિ યતો ઉપ્પજ્જનકં કામરાગાનુસયં પજહતીતિ અત્થો. અટ્ઠમકોતિ અરહત્તફલટ્ઠતો પટ્ઠાય પચ્ચોરોહનગણનાય ગણિયમાનો સોતાપત્તિમગ્ગટ્ઠો અટ્ઠમકો અનાગામિમગ્ગસમઙ્ગિઞ્ચ અટ્ઠમકઞ્ચ ઠપેત્વા અવસેસાતિ સદ્ધિં પુથુજ્જનેન સેક્ખાસેક્ખા. તેસુ હિ પુથુજ્જનો પહાનપરિઞ્ઞાય અભાવેન નપ્પજહતિ. સેસા તેસં અનુસયાનં પહીનત્તા. દ્વિન્નં મગ્ગસમઙ્ગીનન્તિ દ્વે મગ્ગસમઙ્ગિનો ઠપેત્વાતિ અત્થો. ઇમિના નયેન સબ્બત્થ વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ.
પજહનવારવણ્ણના.
૪. પરિઞ્ઞાવારવણ્ણના
૧૯૮-૨૬૩. પરિઞ્ઞાવારે પરિજાનાતીતિ તીહિ પરિઞ્ઞાહિ પરિજાનાતિ. સેસમેત્થ હેટ્ઠા વુત્તનયમેવ. અયમ્પિ હિ વારો પજહનવારો વિય મગ્ગટ્ઠાનઞ્ઞેવ વસેન વિસ્સજ્જિતોતિ.
પરિઞ્ઞાવારવણ્ણના.
૫. પહીનવારવણ્ણના
૨૬૪-૨૭૪. પહીનવારે ફલટ્ઠવસેનેવ દેસના આરદ્ધા. અનાગામિસ્સ હિ ઉભોપેતે અનુસયા પહીના, તસ્મા ‘‘આમન્તા’’તિ વુત્તં.
૨૭૫-૨૯૬. ઓકાસવારે યત્થ કામરાગાનુસયો પહીનો તત્થ પટિઘાનુસયો પહીનોતિ પુચ્છિત્વા ન વત્તબ્બો પહીનોતિ વા અપ્પહીનોતિ વાતિ વુત્તં તં કસ્માતિ? ઉપ્પત્તિટ્ઠાનસ્સ અસાધારણત્તા. અઞ્ઞં હિ કામરાગાનુસયસ્સ
યત્થ કામરાગાનુસયો પહીનો, તત્થ માનાનુસયો પહીનોતિ એત્થ પન સાધારણટ્ઠાનં સન્ધાય આમન્તાતિ વુત્તં. કામરાગાનુસયો હિ કામધાતુયા દ્વીસુ વેદનાસુ અનુસેતિ. માનાનુસયો તાસુ ચેવ રૂપારૂપધાતૂસુ ચ. સો ઠપેત્વા અસાધારણટ્ઠાનં સાધારણટ્ઠાને તેન સદ્ધિં પહીનો નામ હોતિ. તસ્મા ‘આમન્તા’તિ વુત્તં. ઇમિના નયેન સબ્બસ્મિમ્પિ ઓકાસવારે પહીનતા ચ નવત્તબ્બતા ચ વેદિતબ્બા. ‘નત્થી’તિ આગતટ્ઠાનેસુ પન હેટ્ઠા વુત્તસદિસોવ વિનિચ્છયો. પુગ્ગલોકાસવારો, ઓકાસવારગતિકોયેવ.
૨૯૭-૩૦૭. પટિલોમનયે યસ્સ કામરાગાનુસયો અપ્પહીનોતિ પુથુજ્જનસોતાપન્નસકદાગામિવસેન પુચ્છતિ. કિઞ્ચાપિ હિ ઇમે દ્વે અનુસયા પુથુજ્જનતો પટ્ઠાય યાવ અનાગામિમગ્ગટ્ઠા છન્નં પુગ્ગલાનં અપ્પહીના. ઇધ પન પરતો ‘‘તિણ્ણં પુગ્ગલાનં દ્વિન્નં પુગ્ગલાન’’ન્તિઆદિવચનતો મગ્ગટ્ઠા અનધિપ્પેતા, તસ્મા પુથુજ્જનસોતાપન્નસકદાગામિનોવ સન્ધાય ‘આમન્તા’તિ વુત્તં. દ્વિન્નં પુગ્ગલાનન્તિ સોતાપન્નસકદાગામીનં. ઇમિના નયેન પુગ્ગલવારે વિનિચ્છયો વેદિતબ્બો.
૩૦૮-૩૨૯. ઓકાસવારપુગ્ગલોકાસવારા પન હેટ્ઠા વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બાતિ.
પહીનવારવણ્ણના.
૬. ઉપ્પજ્જનવારવણ્ણના
૩૩૦. ઉપ્પજ્જનવારો
૭. ધાતુપુચ્છાવારવણ્ણના
૩૩૨-૩૪૦. ધાતુવારસ્સ કતિ અનુસયા અનુસેન્તીતિ કતિ કતિ અનુસયા નાનુસેન્તીતિ કતિ અનુસયા સન્તાનં ન અનુગતા હુત્વા સયન્તિ. કતિ અનુસયા ભઙ્ગાતિ કતિ અનુસયા અનુસેન્તિ નાનુસેન્તીતિ એવં વિભજિતબ્બાતિ અત્થો. સેસમેત્થ યં વત્તબ્બં સિયા, તં હેટ્ઠા પાળિવવત્થાને વુત્તમેવ.
૭. ધાતુવિસ્સજ્જનાવારવણ્ણના
૩૪૧-૩૪૯. નિદ્દેસવારે પનસ્સ કસ્સચિ સત્ત અનુસયા અનુસેન્તીતિ પુથુજ્જનવસેન વુત્તં. કસ્સચિ પઞ્ચાતિ સોતાપન્નસકદાગામિવસેન વુત્તં. તેસઞ્હિ દિટ્ઠાનુસયો ચ વિચિકિચ્છાનુસયો ચ પહીનાતિ પઞ્ચેવ અનુસેન્તિ. તત્થ યથા અનુસયવારે ‘‘અનુસેન્તી’’તિ પદસ્સ ઉપ્પજ્જન્તીતિ અત્થો ગહિતો, એવમિધ ન ગહેતબ્બો. કસ્મા? તસ્મિં ખણે અનુપ્પજ્જનતો. કામધાતું ઉપપજ્જન્તસ્સ હિ વિપાકચિત્તઞ્ચેવ કમ્મસમુટ્ઠાનરૂપઞ્ચ ઉપ્પજ્જતિ, અકુસલચિત્તં નત્થિ. અનુસયા ચ અકુસલચિત્તક્ખણે ઉપ્પજ્જન્તિ, ન વિપાકચિત્તક્ખણેતિ તસ્મિં ખણે અનુપ્પજ્જનતો તથા અત્થો ન ગહેતબ્બો. કથં પન ગહેતબ્બોતિ? યથા લબ્ભતિ તથા ગહેતબ્બો. કથઞ્ચ લબ્ભતિ? અપ્પહીનટ્ઠેન. યથા હિ રાગદોસમોહાનં અપ્પહીનત્તા. કુસલાબ્યાકતચિત્તસમઙ્ગી પુગ્ગલો ‘‘સરાગો સદોસો સમોહો’’તિ વુચ્ચતિ, એવં મગ્ગભાવનાય અપ્પહીનત્તા પટિસન્ધિક્ખણેપિ તસ્સ તસ્સ પુગ્ગલસ્સ તે તે અનુસયા અનુસેન્તીતિ વુચ્ચન્તિ. ન કેવલઞ્ચ વુચ્ચન્તિ, અપ્પહીનત્તા પન તે અનુસેન્તિયેવ નામાતિ વેદિતબ્બા.
અનુસયા ભઙ્ગા નત્થીતિ યસ્સ હિ યો અનુસેતિ, સો અનુસેતિયેવ; યો નાનુસેતિ, સો નાનુસેતિયેવ. અયં અનુસેતિ ચ નાનુસેતિ ચ, અયં સિયા અનુસેતિ સિયા નાનુસેતીતિ, એવં વિભજિતબ્બો અનુસયો નામ નત્થિ. રૂપધાતું ઉપપજ્જન્તસ્સ કસ્સચિ તયોતિ
ન કામધાતુન્તિ કામધાતુયા પટિસિદ્ધત્તા સેસા દ્વે ધાતુયો ઉપપજ્જન્તસ્સાતિ અત્થો. સત્તે વાતિ યસ્મા અરિયસાવકસ્સ રૂપધાતુયા ચુતસ્સ કામધાતુયં ઉપપત્તિ નામ નત્થિ, પુથુજ્જનસ્સેવ હોતિ, તસ્મા સત્તેવાતિ નિયમેત્વા વુત્તં. ‘‘અરૂપધાતુયા ચુતસ્સ કામધાતું ઉપપજ્જન્તસ્સ સત્તેવા’’તિ એત્થાપિ એસેવ નયો. રૂપધાતુયા ઉપપત્તિ નત્થીતિ કસ્મા નત્થિ? ઉપપત્તિનિપ્ફાદકસ્સ રૂપાવચરજ્ઝાનસ્સ અભાવા. સો હિ સબ્બસો રૂપસઞ્ઞાનં સમતિક્કમા તં ધાતું ઉપપન્નોતિ નાસ્સ તત્થ રૂપાવચરજ્ઝાનં અત્થિ. તદભાવા રૂપધાતુયં ઉપપત્તિ નત્થીતિ વેદિતબ્બા. અરૂપધાતુયા ચુતસ્સ ન કામધાતુન્તિ એત્થ અરૂપધાતુયેવ અધિપ્પેતા. ઇમિના નયેન સબ્બવિસ્સજ્જનેસુ અત્થો વેદિતબ્બોતિ.
ધાતુવારવણ્ણના.
અનુસયયમકવણ્ણના નિટ્ઠિતા.