નિદાનકથા
યમકપાટિહીરાવસાનસ્મિઞ્હિ ભગવા તિદસપુરે પારિચ્છત્તકમૂલે પણ્ડુકમ્બલસિલાયં વસ્સં ઉપગન્ત્વા માતરં કાયસક્ખિં કત્વા દેવપરિસાય અભિધમ્મકથં કથેન્તો ધમ્મસઙ્ગણીવિભઙ્ગધાતુકથાપુગ્ગલપઞ્ઞત્તિપ્પકરણાનિ દેસયિત્વા કથાવત્થુદેસનાય વારે સમ્પત્તે ‘‘અનાગતે મમ સાવકો મહાપઞ્ઞો મોગ્ગલિપુત્તતિસ્સત્થેરો નામ ઉપ્પન્નં સાસનમલં સોધેત્વા તતિયસઙ્ગીતિં કરોન્તો ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ મજ્ઝે નિસિન્નો સકવાદે પઞ્ચ સુત્તસતાનિ પરવાદે પઞ્ચાતિ સુત્તસહસ્સં
અથસ્સ મહાકસ્સપપ્પમુખો વસીગણો અજાતસત્તુરાજાનં સહાયં ગહેત્વા ધમ્મવિનયસરીરં સઙ્ગહં આરોપેસિ. તતો વસ્સસતસ્સ અચ્ચયેન વજ્જિપુત્તકા ભિક્ખૂ દસ વત્થૂનિ દીપયિંસુ. તાનિ સુત્વા કાકણ્ડકસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ પુત્તો યસત્થેરો સુસુનાગપુત્તં કાલાસોકં નામ રાજાનં સહાયં ગહેત્વા દ્વાદસન્નં ભિક્ખુસતસહસ્સાનં અન્તરે સત્તથેરસતાનિ ઉચ્ચિનિત્વા તાનિ દસવત્થૂનિ મદ્દિત્વા ધમ્મવિનયસરીરં સઙ્ગહં આરોપેસિ.
તેહિ પન ધમ્મસઙ્ગાહકત્થેરેહિ નિગ્ગહિતા દસસહસ્સા વજ્જિપુત્તકા ભિક્ખૂ પક્ખં પરિયેસમાના અત્તનો અનુરૂપં દુબ્બલપક્ખં લભિત્વા વિસું મહાસઙ્ઘિકાચરિયકુલં નામ અકંસુ
તસ્મિંયેવ દીપવંસે –
‘‘નિક્કડ્ઢિતા પાપભિક્ખૂ, થેરેહિ વજ્જિપુત્તકા;
અઞ્ઞં પક્ખં લભિત્વાન, અધમ્મવાદી બહૂ જના.
‘‘દસસહસ્સા સમાગન્ત્વા, અકંસુ ધમ્મસઙ્ગહં;
તસ્માયં ધમ્મસઙ્ગીતિ, મહાસઙ્ગીતિ વુચ્ચતિ.
‘‘મહાસઙ્ગીતિકા ભિક્ખૂ, વિલોમં અકંસુ સાસને;
ભિન્દિત્વા મૂલસઙ્ગહં, અઞ્ઞં અકંસુ સઙ્ગહં.
‘‘અઞ્ઞત્ર
અત્થં ધમ્મઞ્ચ ભિન્દિંસુ, વિનયે નિકાયેસુ ચ પઞ્ચસુ.
‘‘પરિયાયદેસિતઞ્ચાપિ, અથો નિપ્પરિયાયદેસિતં;
નીતત્થઞ્ચેવ નેય્યત્થં, અજાનિત્વાન ભિક્ખવો.
‘‘અઞ્ઞં સન્ધાય ભણિતં, અઞ્ઞં અત્થં ઠપયિંસુ તે;
બ્યઞ્જનચ્છાયાય તે ભિક્ખૂ, બહું અત્થં વિનાસયું.
‘‘છડ્ડેત્વાન એકદેસં, સુત્તં વિનયગમ્ભીરં;
પતિરૂપં સુત્તં વિનયં, તઞ્ચ અઞ્ઞં કરિંસુ તે.
‘‘પરિવારં અત્થુદ્ધારં, અભિધમ્મં છપ્પકરણં;
પટિસમ્ભિદઞ્ચ નિદ્દેસં, એકદેસઞ્ચ જાતકં.
‘‘એત્તકં વિસ્સજ્જિત્વાન, અઞ્ઞાનિ અકરિંસુ તે;
નામં લિઙ્ગં પરિક્ખારં, આકપ્પકરણાનિ ચ.
‘‘પકતિભાવં જહિત્વા, તઞ્ચ અઞ્ઞં અકંસુ તે;
પુબ્બઙ્ગમા ભિન્નવાદા, મહાસઙ્ગીતિકારકા.
‘‘તેસઞ્ચ
તતો અપરકાલમ્હિ, તસ્મિં ભેદો અજાયથ.
‘‘ગોકુલિકા એકબ્યોહારિ, દ્વિધા ભિજ્જિત્થ ભિક્ખવો;
ગોકુલિકાનં દ્વે ભેદા, અપરકાલમ્હિ જાયથ.
‘‘બહુસ્સુતિકા
ચેતિયા ચ પુનવાદી, મહાસઙ્ગીતિભેદકા.
‘‘પઞ્ચવાદા ઇમે સબ્બે, મહાસઙ્ગીતિમૂલકા;
અત્થં ધમ્મઞ્ચ ભિન્દિંસુ, એકદેસઞ્ચ સઙ્ગહં.
‘‘ગન્થઞ્ચ એકદેસઞ્હિ, છડ્ડેત્વા અઞ્ઞં અકંસુ તે;
નામં
‘‘પકતિભાવં જહિત્વા, તઞ્ચ અઞ્ઞં અકંસુ તે;
વિસુદ્ધત્થેરવાદમ્હિ, પુન ભેદો અજાયથ.
‘‘મહિસાસકા વજ્જિપુત્તકા, દ્વિધા ભિજ્જિત્થ ભિક્ખવો;
વજ્જિપુત્તકવાદમ્હિ, ચતુધા ભેદો અજાયથ.
‘‘ધમ્મુત્તરિકા ભદ્દયાનિકા, છન્નાગારિકા ચ સમિતિ;
મહિસાસકાનં દ્વે ભેદા, અપરકાલમ્હિ અજાયથ.
‘‘સબ્બત્થિવાદા ધમ્મગુત્તા, દ્વિધા ભિજ્જિત્થ ભિક્ખવો;
સબ્બત્થિવાદાનં કસ્સપિકા, સઙ્કન્તિકસ્સપિકેન ચ.
‘‘સઙ્કન્તિકાનં સુત્તવાદી, અનુપુબ્બેન ભિજ્જથ;
ઇમે એકાદસ વાદા, સમ્ભિન્ના થેરવાદતો.
‘‘અત્થં ધમ્મઞ્ચ ભિન્દિંસુ, એકદેસઞ્ચ સઙ્ગહં;
ગન્થઞ્ચ એકદેસઞ્હિ, છડ્ડેત્વા અઞ્ઞં અકંસુ તે.
‘‘નામં
પકતિભાવં જહિત્વા, તઞ્ચ અઞ્ઞં અકંસુ તે.
‘‘સત્તરસ ભિન્નવાદા, એકવાદો અભિન્નકો;
સબ્બેવટ્ઠારસ હોન્તિ, ભિન્નવાદેન તે સહ.
‘‘નિગ્રોધોવ
અનૂનં અનધિકઞ્ચ, કેવલં જિનસાસનં.
‘‘સન્તકા વિય રુક્ખમ્હિ, નિબ્બત્તા વાદસેસકા;
પઠમે વસ્સસતે નત્થિ, દુતિયે વસ્સસતન્તરે;
ભિન્ના સત્તરસ વાદા, ઉપ્પન્ના જિનસાસને’’તિ.
અપરાપરં પન હેમવતિકા, રાજગિરિકા, સિદ્ધત્થિકા, પુબ્બસેલિયા, અપરસેલિયા, વાજિરિયાતિ અઞ્ઞેપિ છ આચરિયવાદા ઉપ્પન્ના. તે ઇધ અનધિપ્પેતા. પુરિમકાનં
તિત્થિયા હતલાભસક્કારા અન્તમસો ઘાસચ્છાદનમત્તમ્પિ અલભન્તા લાભસક્કારં પત્થયમાના ભિક્ખૂસુ પબ્બજિત્વા સકાનિ સકાનિ દિટ્ઠિગતાનિ – ‘‘અયં ધમ્મો, અયં વિનયો, ઇદં સત્થુસાસન’’ન્તિ દીપેન્તિ. પબ્બજ્જં અલભમાનાપિ સયમેવ કેસે છિન્દિત્વા કાસાયાનિ વત્થાનિ અચ્છાદેત્વા વિહારેસુ વિચરન્તા ઉપોસથકમ્માદિકરણકાલે સઙ્ઘમજ્ઝં પવિસન્તિ. તે ભિક્ખુસઙ્ઘેન ધમ્મેન વિનયેન સત્થુસાસનેન નિગ્ગય્હમાનાપિ ધમ્મવિનયાનુલોમાય પટિપત્તિયા અસણ્ઠહન્તા અનેકરૂપં સાસનસ્સ અબ્બુદઞ્ચ મલઞ્ચ કણ્ટકઞ્ચ સમુટ્ઠાપેન્તિ. કેચિ અગ્ગિં પરિચરન્તિ, કેચિ પઞ્ચાતપે તપન્તિ, કેચિ આદિચ્ચં અનુપરિવત્તન્તિ, કેચિ ‘‘ધમ્મઞ્ચ વિનયઞ્ચ વોભિન્દિસ્સામા’’તિ તથા તથા પગ્ગણ્હિંસુ. તદા ભિક્ખુસઙ્ઘો ન તેહિ સદ્ધિં
રાજા ‘‘આણાય કારેસ્સામી’’તિ વાયમન્તોપિ કારેતું નાસક્ખિ, અઞ્ઞદત્થુ દુગ્ગહિતગાહિના બાલેન અમચ્ચેન અનેકેસુ ભિક્ખૂસુ જીવિતા વોરોપિતેસુ વિપ્પટિસારી અહોસિ. સો તઞ્ચ વિપ્પટિસારં તઞ્ચ સાસને ઉપ્પન્નં અબ્બુદં વૂપસમેતુકામો ‘‘કો નુ ખો ઇમસ્મિં અત્થે પટિબલો’’તિ
અથઞ્ઞે ભિક્ખૂ પક્કોસાપેત્વા પુચ્છિ – ‘‘કિંવાદી, ભન્તે, સમ્માસમ્બુદ્ધો’’તિ? ‘‘વિભજ્જવાદી, મહારાજા’’તિ. એવં વુત્તે રાજા થેરં પુચ્છિ – ‘‘વિભજ્જવાદી, ભન્તે, સમ્માસમ્બુદ્ધો’’તિ? ‘‘આમ, મહારાજા’’તિ. તતો રાજા ‘સુદ્ધં દાનિ, ભન્તે, સાસનં, કરોતુ ભિક્ખુસઙ્ઘો ઉપોસથ’ન્તિ આરક્ખં દત્વા નગરં પાવિસિ. સમગ્ગો સઙ્ઘો સન્નિપતિત્વા ઉપોસથં અકાસિ. તસ્મિં સન્નિપાતે સટ્ઠિભિક્ખુસતસહસ્સાનિ અહેસું. તસ્મિં સમાગમે મોગ્ગલિપુત્તતિસ્સત્થેરો યાનિ ચ તદા ઉપ્પન્નાનિ વત્થૂનિ, યાનિ ચ આયતિં ઉપ્પજ્જિસ્સન્તિ, સબ્બેસમ્પિ તેસં પટિબાહનત્થં સત્થારા દિન્નનયવસેનેવ તથાગતેન ઠપિતમાતિકં વિભજન્તો સકવાદે પઞ્ચ સુત્તસતાનિ પરવાદે પઞ્ચાતિ સુત્તસહસ્સં આહરિત્વા ઇમં પરપ્પવાદમથનં આયતિલક્ખણં કથાવત્થુપ્પકરણં અભાસિ.
તતો
‘‘યં
કથાવત્થુપ્પકરણં, સઙ્ખેપેન અદેસયી.
‘‘માતિકાઠપનેનેવ, ઠપિતસ્સ સુરાલયે;
તસ્સ મોગ્ગલિપુત્તેન, વિભત્તસ્સ મહીતલે.
‘‘ઇદાનિ યસ્મા સમ્પત્તો, અત્થસંવણ્ણનાક્કમો;
તસ્મા નં વણ્ણયિસ્સામિ, તં સુણાથ સમાહિતા’’તિ.
નિદાનકથા નિટ્ઠિતા.
મહાવગ્ગો