૧૦. સુભસુત્તવણ્ણના
સુભમાણવકવત્થુવણ્ણના
૪૪૪. ‘‘અચિરપરિનિબ્બુતે’’તિ ‘‘પરિનિબ્બાનતો ઉદ્ધં માસમત્તે કાલે’’તિ વુત્તં. તત્થ મત્ત-ગ્ગહણેન કાલસ્સ અસમ્પુણ્ણતં જોતેતિ. તુદિસઞ્ઞિતો ગામો નિવાસો એતસ્સાતિ તોદેય્યો. તં પનેસ યસ્મા સોણદણ્ડો વિય ચમ્પં, કૂટદન્તો વિય ચ ખાણુમતં અજ્ઝાવસતિ, તસ્મા વુત્તં ‘‘તસ્સ અધિપતિત્તા’’તિ ઇસ્સરભાવતોતિ અત્થો. સમાહારન્તિ સન્નિચયં. પણ્ડિતો ઘરમાવસેતિ યસ્મા અપ્પતરપ્પતરેપિ વયમાને ભોગા ખિયન્તિ, અપ્પતરપ્પતરેપિ સઞ્ચિયમાને વડ્ઢન્તિ, તસ્મા વિઞ્ઞુજાતિકો કિઞ્ચિ વયં અકત્વા આયમેવ ઉપ્પાદેન્તો ઘરાવાસં અનુતિટ્ઠેય્યાતિ લોભાદેસિતં પટિપત્તિં ઉપદિસતિ.
અદાનમેવ સિક્ખાપેત્વા લોભાભિભૂતતાય તસ્મિંયેવ ઘરે સુનખો હુત્વા નિબ્બત્તિ. લોભવસિકસ્સ હિ દુગ્ગતિ પાટિકઙ્ખા. અતિવિય પિયાયતિ પુબ્બપરિચયેન. પિણ્ડાય પાવિસિ સુભં માણવં અનુગ્ગણ્હિતુકામો. નિરયે નિબ્બત્તિસ્સસિ કતોકાસસ્સ કમ્મસ્સ પટિબાહિતું અસક્કુણેય્યભાવતો.
બ્રાહ્મણચારિત્તસ્સ ભાવિતતં સન્ધાય, તથા પિતરં ઉક્કંસેન્તો ચ ‘‘બ્રહ્મલોકે નિબ્બત્તો’’તિ આહ. તં પવત્તિં પુચ્છીતિ સુતમેતં મયા ‘‘મય્હં પિતા સુનખો હુત્વા નિબ્બત્તો’’તિ તુમ્હેહિ વુત્તં, કિમિદં સચ્ચન્તિ પુચ્છિ. તથેવ વત્વાતિ યથા પુબ્બે સુનખસ્સ વુત્તં, તથેવ વત્વા. અવિસંવાદનત્થન્તિ સચ્ચાપનત્થં ‘‘તોદેય્યબ્રાહ્મણો સુનખો હુત્વા નિબ્બત્તો’’તિ અત્તનો વચનસ્સ અવિસંવાદનત્થં અવિસંવાદભાવસ્સ દસ્સનત્થન્તિ અત્થો. સબ્બં દસ્સેસીતિ ચુદ્દસ પઞ્હે પુચ્છિત્વાતિ ‘‘દિસ્સન્તિ હિ ભો ‘‘સુભો’’તિ નામં લભિ.
૪૪૫. ‘‘એકા ચ મે કઙ્ખા અત્થી’’તિ ઇમિના ઉપરિ પુચ્છિયમાનસ્સ પઞ્હસ્સ પગેવ તેન અભિસઙ્ખતભાવં દસ્સેતિ. વિસભાગવેદનાતિ દુક્ખવેદના. સા હિ કુસલકમ્મનિબ્બત્તે અત્તભાવે ઉપ્પજ્જનકસુખવેદનાપટિપક્ખભાવતો ‘‘વિસભાગવેદના’’તિ. કાયં ગાળ્હા હુત્વા બાધતિ પીળેતીતિ ‘‘આબાધો’’તિ ચ વુચ્ચતિ. એકદેસે ઉપ્પજ્જિત્વાતિ સરીરસ્સ એકદેસે ઉટ્ઠિતાપિ અયપટ્ટેન આબન્ધિત્વા વિય ગણ્હાતિ અપરિવત્તભાવકરણતો, એતેન બલવરોગો આબાધો નામાતિ દસ્સેતિ. કિચ્છજીવિતકરોતિ અસુખજીવિતાવહો, એતેન દુબ્બલો અપ્પમત્તકો રોગો આતઙ્કોતિ દસ્સેતિ. ઉટ્ઠાનન્તિ સયનનિસજ્જાદિતો ઉટ્ઠહનં, તેન યથા તથા અપરાપરં સરીરસ્સ પરિવત્તનં વદતિ. ગરુકન્તિ ભારિયં કિચ્છસિદ્ધિકં કાયે બલં ન હોતીતિ એત્થાપિ ‘‘ગિલાનસ્સેવા’’તિ પદં આનેત્વા સમ્બન્ધિતબ્બં. હેટ્ઠા ચતૂહિ પદેહિ અફાસુવિહારાભાવં પુચ્છિત્વા ઇદાનિ ફાસુવિહારસબ્ભાવં પુચ્છતિ, તેન સવિસેસો ફાસુવિહારો પુચ્છિતોતિ દટ્ઠબ્બો, અસતિપિ અતિસયત્થજોતને સદ્દે અતિસયત્થસ્સ લબ્ભનતો યથા ‘‘અભિરૂપાય દેય્યં દાતબ્બ’’ન્તિ.
૪૪૭. કાલઞ્ચ સમયઞ્ચ ઉપાદાયાતિ. એત્થ કાલો નામ ઉપસઙ્કમનસ્સ યુત્તપત્તકાલો. સમયો નામ તસ્સેવ પચ્ચયસામગ્ગી, અત્થતો તજ્જં સરીરબલઞ્ચેવ તપ્પચ્ચયપરિસ્સયાભાવો ચ. ઉપાદાનં નામ ઞાણેન તેસં ગહણં સલ્લક્ખણન્તિ દસ્સેતું ‘‘કાલઞ્ચા’’તિઆદિ વુત્તં. ફરિસ્સતીતિ વડ્ઢિસ્સતિ.
૪૪૮. ચેતિયરટ્ઠેતિ ચેતિરટ્ઠે. ય-કારેન હિ પદં વડ્ઢેત્વા વુત્તં. ચેતિરટ્ઠતો અઞ્ઞં વિસુંયેવેકં રટ્ઠન્તિ ચ વદન્તિ. મરણપટિસંયુત્તન્તિ મરણં ‘‘ભો આનન્દા’’તિઆદિ વુત્તં. ન રન્ધગવેસી મારો વિય, ન વીમંસનાધિપ્પાયો ઉત્તરમાણવો વિયાતિ અધિપ્પાયો. યેસુ ધમ્મેસૂતિ વિમોક્ખુપાયેસુ નિય્યાનધમ્મેસુ. ધરન્તીતિ તિટ્ઠન્તિ, પવત્તન્તીતિ અત્થો.
૪૪૯. અત્થપ્પયુત્તતાય સદ્દપયોગસ્સ સદ્દપ્પબન્ધલક્ખણાનિ તીણિ પિટકાનિ તદત્થભૂતેહિ સીલાદીહિ ધમ્મક્ખન્ધેહિ સઙ્ગય્હન્તીતિ વુત્તં ‘‘તીણિ પિટકાનિ તીહિ ખન્ધેહિ સઙ્ગહેત્વા’’તિ. સઙ્ખિત્તેન કથિતન્તિ ‘‘તિણ્ણં ખન્ધાન’’ન્તિ એવં ગહણતો સામઞ્ઞતો ચાતિ સઙ્ખેપેનેવ કથિતં. ‘‘કતમેસં તિણ્ણ’’ન્તિ ‘‘વિત્થારતો પુચ્છિસ્સામી ‘તિ ચિન્તેત્વા ‘કતમેસં તિણ્ણ’ન્તિ આહા’’તિ. કથેતુકમ્યતાભાવે પનસ્સ થેરસ્સ વચનતા સિયા.
સીલક્ખન્ધવણ્ણના
૪૫૦-૪૫૩. સીલક્ખન્ધસ્સાતિ એત્થ ઇતિ-સદ્દો આદિઅત્થો, પકારત્થો વા, તેન ‘‘અરિયસ્સ સમાધિક્ખન્ધસ્સ…પે॰… પતિટ્ઠાપેસી’’તિ અયં એત્તકો પાઠો દસ્સિતોતિ દટ્ઠબ્બં તેનાહ ‘‘તેસુ દસ્સિતેસૂ’’તિ, ઉદ્દેસવસેનાતિ અધિપ્પાયો. ભગવતા વુત્તનયેનેવાતિ સામઞ્ઞફલદેસનાદીસુ ભગવતા દેસિતનયેનેવ, તેનસ્સ સુત્તસ્સ સત્થુભાસિતભાવં જિનવચનભાવં દસ્સેતિ. સાસને ન સીલમેવ સારોતિ અરિયમગ્ગસારે ભગવતો સાસને યથા દસ્સિતં સીલં સારો એવ ન હોતિ સારવતો મહતો રુક્ખસ્સ પપટિકટ્ઠાનિયત્તા. યદિ એવં કસ્મા ઇધ ગહિતન્તિ આહ ‘‘કેવલઞ્હેતં પતિટ્ઠામત્તકમેવા’’તિ. ઝાનાદિઉત્તરિમનુસ્સધમ્મે અધિગન્તુકામસ્સ અધિટ્ઠાનમત્તં તત્થ અપ્પતિટ્ઠિતસ્સ તેસં અસમ્ભવતો. અથ વા ન સીલમેવ સારોતિ કામઞ્ચેત્થ સાસને ‘‘મગ્ગસીલં, ફલસીલ’’ન્તિ ઇદં લોકુત્તરસીલમ્પિ સારમેવ, તથાપિ ન સીલક્ખન્ધો એવ સારો અથ ખો સમાધિક્ખન્ધોપિ પઞ્ઞાક્ખન્ધોપિ ‘‘ઇતો ઉત્તરી’’તિઆદિ.
સમાધિક્ખન્ધવણ્ણના
૪૫૪. કસ્મા પનેત્થ થેરો સમાધિક્ખન્ધં પુટ્ઠો ઇન્દ્રિયસંવરાદિકે વિસ્સજ્જેસિ, નનુ એવં સન્તે અઞ્ઞં પુટ્ઠો અઞ્ઞં બ્યાકરોન્તો અમ્બં પુટ્ઠો લબુજં બ્યાકરોન્તો વિય હોતીતિ ઈદિસી ચોદના ઇધ અનોકાસાતિ દસ્સેન્તો ‘‘કથઞ્ચ માણવ ભિક્ખુ…પે॰… સમાધિક્ખન્ધં દસ્સેતુકામો આરભી’’તિ આહ, તેનેત્થ ઇન્દ્રિયસંવરાદયોપિ સમાધિઉપકારતં ઉપાદાય સમાધિક્ખન્ધપક્ખિકાનિ ઉદ્દિટ્ઠાનીતિ દસ્સેતિ રૂપજ્ઝાનાનેવ આગતાનિ, ન અરૂપજ્ઝાનાનિ રૂપાવચરચતુત્થજ્ઝાનદેસનાનન્તરં અભિઞ્ઞાદેસનાય અવસરોતિ કત્વા. રૂપાવચરચતુત્થજ્ઝાનપાદિકા હિ સપરિભણ્ડા છપિ અભિઞ્ઞાયો. લોકિયા અભિઞ્ઞા ‘‘આનેત્વા પન દીપેતબ્બાની’’તિ. વુત્તનયેન દેસિતાનેવ કત્વા સંવણ્ણકેહિ પકાસેતબ્બાનીતિ અત્થો. અટ્ઠકથાયં પન ‘‘ચતુત્થજ્ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતી’’તિ ઇમિનાવ અરૂપજ્ઝાનમ્પિ સઙ્ગહિતન્તિ દસ્સેતું ‘‘ચતુત્થજ્ઝાનેન હી’’તિઆદિ વુત્તં. ચતુત્થજ્ઝાનઞ્હિ રૂપવિરાગભાવનાવસેન પવત્તં ‘‘અરૂપજ્ઝાન’’ન્તિ વુચ્ચતીતિ.
૪૭૧-૪૮૦. ન ચિત્તેકગ્ગતામત્તકેનેવાતિ એત્થ હેટ્ઠા વુત્તનયાનુસારેન અત્થો વેદિતબ્બો. લોકિયસ્સ સમાધિક્ખન્ધસ્સ અધિપ્પેતત્તા ‘‘ન ચિત્તે…પે॰… અત્થી’’તિ વુત્તં. અરિય-સદ્દો ચેત્થ સુદ્ધપરિયાયો, ન લોકુત્તરપરિયાયો. તથા હેટ્ઠાપિ લોકિયાભિઞ્ઞાપટિસમ્ભિદાહિ વિનાવ અરહત્તે અધિગતે નત્થેવ ઉત્તરિંકરણીયન્તિ સક્કા વત્તું યદત્થં ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતિ, તસ્સ સિદ્ધત્તા. ઇધ પન લોકિયાભિઞ્ઞાપિ આગતા એવ. સેસં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.
સુભસુત્તવણ્ણનાય લીનત્થપ્પકાસના.