૬. મહાગોવિન્દસુત્તં
૨૯૩. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા રાજગહે વિહરતિ ગિજ્ઝકૂટે પબ્બતે. અથ ખો પઞ્ચસિખો ગન્ધબ્બપુત્તો અભિક્કન્તાય રત્તિયા અભિક્કન્તવણ્ણો કેવલકપ્પં ગિજ્ઝકૂટં પબ્બતં ઓભાસેત્વા યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં અટ્ઠાસિ. એકમન્તં ઠિતો ખો પઞ્ચસિખો ગન્ધબ્બપુત્તો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘યં ખો મે, ભન્તે, દેવાનં તાવતિંસાનં સમ્મુખા સુતં સમ્મુખા પટિગ્ગહિતં, આરોચેમિ તં ભગવતો’’તિ. ‘‘આરોચેહિ મે ત્વં, પઞ્ચસિખા’’તિ ભગવા અવોચ.
દેવસભા
૨૯૪. ‘‘પુરિમાનિ, ભન્તે, દિવસાનિ પુરિમતરાનિ તદહુપોસથે પન્નરસે પવારણાય પુણ્ણાય પુણ્ણમાય રત્તિયા કેવલકપ્પા ચ દેવા તાવતિંસા સુધમ્માયં સભાયં સન્નિસિન્ના હોન્તિ સન્નિપતિતા; મહતી ચ દિબ્બપરિસા સમન્તતો નિસિન્ના હોન્તિ, ચત્તારો ચ મહારાજાનો ચતુદ્દિસા નિસિન્ના હોન્તિ; પુરત્થિમાય દિસાય ધતરટ્ઠો મહારાજા પચ્છિમાભિમુખો નિસિન્નો હોતિ દેવે પુરક્ખત્વા; દક્ખિણાય દિસાય વિરૂળ્હકો મહારાજા ઉત્તરાભિમુખો નિસિન્નો હોતિ દેવે પુરક્ખત્વા; પચ્છિમાય દિસાય વિરૂપક્ખો મહારાજા પુરત્થાભિમુખો નિસિન્નો હોતિ દેવે પુરક્ખત્વા; ઉત્તરાય દિસાય વેસ્સવણો મહારાજા દક્ખિણાભિમુખો નિસિન્નો હોતિ દેવે પુરક્ખત્વા. યદા ભન્તે, કેવલકપ્પા ચ દેવા તાવતિંસા સુધમ્માયં સભાયં સન્નિસિન્ના હોન્તિ સન્નિપતિતા, મહતી ચ દિબ્બપરિસા સમન્તતો નિસિન્ના હોન્તિ, ચત્તારો ચ મહારાજાનો ચતુદ્દિસા નિસિન્ના હોન્તિ, ઇદં નેસં હોતિ આસનસ્મિં; અથ પચ્છા અમ્હાકં આસનં હોતિ.
‘‘યે તે, ભન્તે, દેવા ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં ચરિત્વા અધુનૂપપન્ના તાવતિંસકાયં, તે અઞ્ઞે દેવે અતિરોચન્તિ વણ્ણેન ચેવ યસસા ચ. તેન સુદં, ભન્તે, દેવા તાવતિંસા અત્તમના હોન્તિ પમુદિતા પીતિસોમનસ્સજાતા; ‘દિબ્બા વત, ભો, કાયા પરિપૂરેન્તિ, હાયન્તિ અસુરકાયા’તિ.
૨૯૫. ‘‘અથ ખો, ભન્તે, સક્કો દેવાનમિન્દો દેવાનં તાવતિંસાનં સમ્પસાદં વિદિત્વા ઇમાહિ ગાથાહિ અનુમોદિ –
‘મોદન્તિ વત ભો દેવા, તાવતિંસા સહિન્દકા;
તથાગતં નમસ્સન્તા, ધમ્મસ્સ ચ સુધમ્મતં.
નવે દેવે ચ પસ્સન્તા, વણ્ણવન્તે યસસ્સિને;
સુગતસ્મિં બ્રહ્મચરિયં, ચરિત્વાન ઇધાગતે.
તે અઞ્ઞે અતિરોચન્તિ, વણ્ણેન યસસાયુના;
સાવકા ભૂરિપઞ્ઞસ્સ, વિસેસૂપગતા ઇધ.
ઇદં દિસ્વાન નન્દન્તિ, તાવતિંસા સહિન્દકા;
તથાગતં નમસ્સન્તા, ધમ્મસ્સ ચ સુધમ્મત’ન્તિ.
‘‘તેન સુદં , ભન્તે, દેવા તાવતિંસા ભિય્યોસો મત્તાય અત્તમના હોન્તિ પમુદિતા પીતિસોમનસ્સજાતા; ‘દિબ્બા વત, ભો, કાયા પરિપૂરેન્તિ, હાયન્તિ અસુરકાયા’’’તિ.
અટ્ઠ યથાભુચ્ચવણ્ણા
૨૯૬. ‘‘અથ ખો, ભન્તે, સક્કો દેવાનમિન્દો દેવાનં તાવતિંસાનં સમ્પસાદં વિદિત્વા દેવે તાવતિંસે આમન્તેસિ – ‘ઇચ્છેય્યાથ નો તુમ્હે, મારિસા, તસ્સ ભગવતો અટ્ઠ યથાભુચ્ચે વણ્ણે સોતુ’ન્તિ? ‘ઇચ્છામ મયં, મારિસ, તસ્સ ભગવતો અટ્ઠ યથાભુચ્ચે વણ્ણે સોતુ’ન્તિ. અથ ખો, ભન્તે, સક્કો દેવાનમિન્દો દેવાનં તાવતિંસાનં ભગવતો અટ્ઠ યથાભુચ્ચે વણ્ણે પયિરુદાહાસિ – ‘તં કિં મઞ્ઞન્તિ, ભોન્તો દેવા તાવતિંસા? યાવઞ્ચ સો ભગવા બહુજનહિતાય પટિપન્નો બહુજનસુખાય લોકાનુકમ્પાય અત્થાય હિતાય સુખાય દેવમનુસ્સાનં. એવં બહુજનહિતાય પટિપન્નં બહુજનસુખાય લોકાનુકમ્પાય અત્થાય હિતાય સુખાય દેવમનુસ્સાનં ઇમિનાપઙ્ગેન સમન્નાગતં સત્થારં નેવ અતીતંસે સમનુપસ્સામ, ન પનેતરહિ, અઞ્ઞત્ર તેન ભગવતા.
‘‘સ્વાક્ખાતો ખો પન તેન ભગવતા ધમ્મો સન્દિટ્ઠિકો અકાલિકો એહિપસ્સિકો ઓપનેય્યિકો પચ્ચત્તં વેદિતબ્બો વિઞ્ઞૂહિ. એવં ઓપનેય્યિકસ્સ ધમ્મસ્સ દેસેતારં ઇમિનાપઙ્ગેન સમન્નાગતં સત્થારં નેવ અતીતંસે સમનુપસ્સામ, ન પનેતરહિ, અઞ્ઞત્ર તેન ભગવતા.
‘‘ઇદં કુસલન્તિ ખો પન તેન ભગવતા સુપઞ્ઞત્તં, ઇદં અકુસલન્તિ સુપઞ્ઞત્તં. ઇદં સાવજ્જં ઇદં અનવજ્જં, ઇદં સેવિતબ્બં ઇદં ન સેવિતબ્બં, ઇદં હીનં ઇદં પણીતં, ઇદં કણ્હસુક્કસપ્પટિભાગન્તિ સુપઞ્ઞત્તં. એવં કુસલાકુસલસાવજ્જાનવજ્જસેવિતબ્બાસેવિતબ્બહીન-પણીતકણ્હસુક્કસપ્પટિભાગાનં ધમ્માનં પઞ્ઞપેતારં ઇમિનાપઙ્ગેન સમન્નાગતં સત્થારં નેવ અતીતંસે સમનુપસ્સામ, ન પનેતરહિ, અઞ્ઞત્ર તેન ભગવતા.
‘‘સુપઞ્ઞત્તા ખો પન તેન ભગવતા સાવકાનં નિબ્બાનગામિની પટિપદા, સંસન્દતિ નિબ્બાનઞ્ચ પટિપદા ચ. સેય્યથાપિ નામ ગઙ્ગોદકં યમુનોદકેન સંસન્દતિ સમેતિ, એવમેવ સુપઞ્ઞત્તા તેન ભગવતા સાવકાનં નિબ્બાનગામિની પટિપદા, સંસન્દતિ નિબ્બાનઞ્ચ પટિપદા ચ. એવં નિબ્બાનગામિનિયા પટિપદાય પઞ્ઞપેતારં ઇમિનાપઙ્ગેન સમન્નાગતં સત્થારં નેવ અતીતંસે સમનુપસ્સામ, ન પનેતરહિ, અઞ્ઞત્ર તેન ભગવતા.
‘‘અભિનિપ્ફન્નો અભિનિપ્પન્નો (પી॰ ક॰) ખો પન તસ્સ ભગવતો લાભો અભિનિપ્ફન્નો સિલોકો, યાવ મઞ્ઞે ખત્તિયા સમ્પિયાયમાનરૂપા વિહરન્તિ, વિગતમદો ખો પન સો ભગવા આહારં આહારેતિ. એવં વિગતમદં આહારં આહરયમાનં ઇમિનાપઙ્ગેન સમન્નાગતં સત્થારં નેવ અતીતંસે સમનુપસ્સામ, ન પનેતરહિ, અઞ્ઞત્ર તેન ભગવતા.
‘‘લદ્ધસહાયો ખો પન સો ભગવા સેખાનઞ્ચેવ પટિપન્નાનં ખીણાસવાનઞ્ચ વુસિતવતં. તે ભગવા અપનુજ્જ એકારામતં અનુયુત્તો વિહરતિ. એવં એકારામતં અનુયુત્તં ઇમિનાપઙ્ગેન સમન્નાગતં સત્થારં નેવ અતીતંસે સમનુપસ્સામ, ન પનેતરહિ, અઞ્ઞત્ર તેન ભગવતા.
‘‘યથાવાદી ખો પન સો ભગવા તથાકારી, યથાકારી તથાવાદી, ઇતિ યથાવાદી તથાકારી, યથાકારી તથાવાદી. એવં ધમ્માનુધમ્મપ્પટિપન્નં ઇમિનાપઙ્ગેન સમન્નાગતં સત્થારં નેવ અતીતંસે સમનુપસ્સામ, ન પનેતરહિ, અઞ્ઞત્ર તેન ભગવતા.
‘‘તિણ્ણવિચિકિચ્છો ખો પન સો ભગવા વિગતકથંકથો પરિયોસિતસઙ્કપ્પો અજ્ઝાસયં આદિબ્રહ્મચરિયં. એવં તિણ્ણવિચિકિચ્છં વિગતકથંકથં પરિયોસિતસઙ્કપ્પં અજ્ઝાસયં આદિબ્રહ્મચરિયં ઇમિનાપઙ્ગેન સમન્નાગતં સત્થારં નેવ અતીતંસે સમનુપસ્સામ, ન પનેતરહિ, અઞ્ઞત્ર તેન ભગવતા’તિ.
૨૯૭. ‘‘ઇમે ખો, ભન્તે, સક્કો દેવાનમિન્દો દેવાનં તાવતિંસાનં ભગવતો અટ્ઠ યથાભુચ્ચે વણ્ણે પયિરુદાહાસિ. તેન સુદં, ભન્તે, દેવા તાવતિંસા ભિય્યોસો મત્તાય અત્તમના હોન્તિ પમુદિતા પીતિસોમનસ્સજાતા ભગવતો અટ્ઠ યથાભુચ્ચે વણ્ણે સુત્વા. તત્ર, ભન્તે, એકચ્ચે દેવા એવમાહંસુ – ‘અહો વત, મારિસા, ચત્તારો સમ્માસમ્બુદ્ધા લોકે ઉપ્પજ્જેય્યું ધમ્મઞ્ચ દેસેય્યું યથરિવ ભગવા. તદસ્સ બહુજનહિતાય બહુજનસુખાય લોકાનુકમ્પાય અત્થાય હિતાય સુખાય દેવમનુસ્સાન’ન્તિ. એકચ્ચે દેવા એવમાહંસુ – ‘તિટ્ઠન્તુ, મારિસા, ચત્તારો સમ્માસમ્બુદ્ધા, અહો વત, મારિસા, તયો સમ્માસમ્બુદ્ધા લોકે ઉપ્પજ્જેય્યું ધમ્મઞ્ચ દેસેય્યું યથરિવ ભગવા. તદસ્સ બહુજનહિતાય બહુજનસુખાય લોકાનુકમ્પાય અત્થાય હિતાય સુખાય દેવમનુસ્સાન’ન્તિ. એકચ્ચે દેવા એવમાહંસુ – ‘તિટ્ઠન્તુ, મારિસા, તયો સમ્માસમ્બુદ્ધા, અહો વત, મારિસા, દ્વે સમ્માસમ્બુદ્ધા લોકે ઉપ્પજ્જેય્યું ધમ્મઞ્ચ દેસેય્યું યથરિવ ભગવા. તદસ્સ બહુજનહિતાય બહુજનસુખાય લોકાનુકમ્પાય અત્થાય હિતાય સુખાય દેવમનુસ્સાન’ન્તિ.
૨૯૮. ‘‘એવં વુત્તે , ભન્તે, સક્કો દેવાનમિન્દો દેવે તાવતિંસે એતદવોચ – ‘અટ્ઠાનં ખો એતં, મારિસા, અનવકાસો, યં એકિસ્સા લોકધાતુયા દ્વે અરહન્તો સમ્માસમ્બુદ્ધા અપુબ્બં અચરિમં ઉપ્પજ્જેય્યું, નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. અહો વત, મારિસા, સો ભગવા અપ્પાબાધો અપ્પાતઙ્કો ચિરં દીઘમદ્ધાનં તિટ્ઠેય્ય. તદસ્સ બહુજનહિતાય બહુજનસુખાય લોકાનુકમ્પાય અત્થાય હિતાય સુખાય દેવમનુસ્સાન’ન્તિ. અથ ખો, ભન્તે, યેનત્થેન દેવા તાવતિંસા સુધમ્માયં સભાયં સન્નિસિન્ના હોન્તિ સન્નિપતિતા, તં અત્થં ચિન્તયિત્વા તં અત્થં મન્તયિત્વા વુત્તવચનાપિ તં ચત્તારો મહારાજાનો તસ્મિં અત્થે હોન્તિ. પચ્ચાનુસિટ્ઠવચનાપિ તં ચત્તારો મહારાજાનો તસ્મિં અત્થે હોન્તિ, સકેસુ સકેસુ આસનેસુ ઠિતા અવિપક્કન્તા.
તે વુત્તવાક્યા રાજાનો, પટિગ્ગય્હાનુસાસનિં;
વિપ્પસન્નમના સન્તા, અટ્ઠંસુ સમ્હિ આસનેતિ.
૨૯૯. ‘‘અથ ખો, ભન્તે, ઉત્તરાય દિસાય ઉળારો આલોકો સઞ્જાયિ, ઓભાસો પાતુરહોસિ અતિક્કમ્મેવ દેવાનં દેવાનુભાવં. અથ ખો, ભન્તે, સક્કો દેવાનમિન્દો દેવે તાવતિંસે આમન્તેસિ – ‘યથા ખો, મારિસા, નિમિત્તાનિ દિસ્સન્તિ, ઉળારો આલોકો સઞ્જાયતિ, ઓભાસો પાતુભવતિ , બ્રહ્મા પાતુભવિસ્સતિ; બ્રહ્મુનો હેતં પુબ્બનિમિત્તં પાતુભાવાય, યદિદં આલોકો સઞ્જાયતિ ઓભાસો પાતુભવતીતિ.
‘યથા નિમિત્તા દિસ્સન્તિ, બ્રહ્મા પાતુભવિસ્સતિ;
બ્રહ્મુનો હેતં નિમિત્તં, ઓભાસો વિપુલો મહા’તિ.
સનઙ્કુમારકથા
૩૦૦. ‘‘અથ ખો, ભન્તે, દેવા તાવતિંસા યથાસકેસુ આસનેસુ નિસીદિંસુ – ‘ઓભાસમેતં ઞસ્સામ, યંવિપાકો ભવિસ્સતિ, સચ્છિકત્વાવ નં ગમિસ્સામા’તિ. ચત્તારોપિ મહારાજાનો યથાસકેસુ આસનેસુ નિસીદિંસુ – ‘ઓભાસમેતં ઞસ્સામ, યંવિપાકો ભવિસ્સતિ, સચ્છિકત્વાવ નં ગમિસ્સામા’તિ. ઇદં સુત્વા દેવા તાવતિંસા એકગ્ગા સમાપજ્જિંસુ – ‘ઓભાસમેતં ઞસ્સામ, યંવિપાકો ભવિસ્સતિ, સચ્છિકત્વાવ નં ગમિસ્સામા’તિ.
‘‘યદા, ભન્તે, બ્રહ્મા સનઙ્કુમારો દેવાનં તાવતિંસાનં પાતુભવતિ, ઓળારિકં અત્તભાવં અભિનિમ્મિનિત્વા પાતુભવતિ. યો ખો પન, ભન્તે, બ્રહ્મુનો પકતિવણ્ણો, અનભિસમ્ભવનીયો સો દેવાનં તાવતિંસાનં ચક્ખુપથસ્મિં. યદા, ભન્તે, બ્રહ્મા સનઙ્કુમારો દેવાનં તાવતિંસાનં પાતુભવતિ, સો અઞ્ઞે દેવે અતિરોચતિ વણ્ણેન ચેવ યસસા ચ. સેય્યથાપિ, ભન્તે, સોવણ્ણો વિગ્ગહો માનુસં વિગ્ગહં અતિરોચતિ, એવમેવ ખો, ભન્તે, યદા બ્રહ્મા સનઙ્કુમારો દેવાનં તાવતિંસાનં પાતુભવતિ, સો અઞ્ઞે દેવે અતિરોચતિ વણ્ણેન ચેવ યસસા ચ. યદા, ભન્તે, બ્રહ્મા સનઙ્કુમારો દેવાનં તાવતિંસાનં પાતુભવતિ, ન તસ્સં પરિસાયં કોચિ દેવો અભિવાદેતિ વા પચ્ચુટ્ઠેતિ વા આસનેન વા નિમન્તેતિ. સબ્બેવ તુણ્હીભૂતા પઞ્જલિકા પલ્લઙ્કેન નિસીદન્તિ – ‘યસ્સદાનિ દેવસ્સ પલ્લઙ્કં ઇચ્છિસ્સતિ બ્રહ્મા સનઙ્કુમારો, તસ્સ દેવસ્સ પલ્લઙ્કે નિસીદિસ્સતી’તિ. યસ્સ ખો પન, ભન્તે, દેવસ્સ બ્રહ્મા સનઙ્કુમારો પલ્લઙ્કે નિસીદતિ, ઉળારં સો લભતિ દેવો વેદપટિલાભં, ઉળારં સો લભતિ દેવો સોમનસ્સપટિલાભં . સેય્યથાપિ, ભન્તે, રાજા ખત્તિયો મુદ્ધાવસિત્તો અધુનાભિસિત્તો રજ્જેન, ઉળારં સો લભતિ વેદપટિલાભં, ઉળારં સો લભતિ સોમનસ્સપટિલાભં, એવમેવ ખો, ભન્તે, યસ્સ દેવસ્સ બ્રહ્મા સનઙ્કુમારો પલ્લઙ્કે નિસીદતિ, ઉળારં સો લભતિ દેવો વેદપટિલાભં, ઉળારં સો લભતિ દેવો સોમનસ્સપટિલાભં. અથ, ભન્તે, બ્રહ્મા સનઙ્કુમારો દેવાનં તાવતિંસાનં સમ્પસાદં વિદિત્વા અન્તરહિતો ઇમાહિ ગાથાહિ અનુમોદિ –
‘મોદન્તિ વત ભો દેવા, તાવતિંસા સહિન્દકા;
તથાગતં નમસ્સન્તા, ધમ્મસ્સ ચ સુધમ્મતં.
‘નવે દેવે ચ પસ્સન્તા, વણ્ણવન્તે યસસ્સિને;
સુગતસ્મિં બ્રહ્મચરિયં, ચરિત્વાન ઇધાગતે.
‘તે અઞ્ઞે અતિરોચન્તિ, વણ્ણેન યસસાયુના;
સાવકા ભૂરિપઞ્ઞસ્સ, વિસેસૂપગતા ઇધ.
‘ઇદં દિસ્વાન નન્દન્તિ, તાવતિંસા સહિન્દકા;
તથાગતં નમસ્સન્તા, ધમ્મસ્સ ચ સુધમ્મત’ન્તિ.
૩૦૧. ‘‘ઇમમત્થં, ભન્તે, બ્રહ્મા સનઙ્કુમારો અભાસિત્થ. ઇમમત્થં, ભન્તે , બ્રહ્મુનો સનઙ્કુમારસ્સ ભાસતો અટ્ઠઙ્ગસમન્નાગતો સરો હોતિ વિસ્સટ્ઠો ચ વિઞ્ઞેય્યો ચ મઞ્જુ ચ સવનીયો ચ બિન્દુ ચ અવિસારી ચ ગમ્ભીરો ચ નિન્નાદી ચ. યથાપરિસં ખો પન, ભન્તે, બ્રહ્મા સનઙ્કુમારો સરેન વિઞ્ઞાપેતિ, ન ચસ્સ બહિદ્ધા પરિસાય ઘોસો નિચ્છરતિ. યસ્સ ખો પન, ભન્તે, એવં અટ્ઠઙ્ગસમન્નાગતો સરો હોતિ, સો વુચ્ચતિ ‘બ્રહ્મસ્સરો’તિ. અથ ખો, ભન્તે, દેવા તાવતિંસા બ્રહ્માનં સનઙ્કુમારં એતદવોચું – ‘સાધુ, મહાબ્રહ્મે, એતદેવ મયં સઙ્ખાય મોદામ; અત્થિ ચ સક્કેન દેવાનમિન્દેન તસ્સ ભગવતો અટ્ઠ યથાભુચ્ચા વણ્ણા ભાસિતા; તે ચ મયં સઙ્ખાય મોદામા’તિ.
અટ્ઠ યથાભુચ્ચવણ્ણા
૩૦૨. ‘‘અથ , ભન્તે, બ્રહ્મા સનઙ્કુમારો સક્કં દેવાનમિન્દં એતદવોચ – ‘સાધુ, દેવાનમિન્દ, મયમ્પિ તસ્સ ભગવતો અટ્ઠ યથાભુચ્ચે વણ્ણે સુણેય્યામા’તિ. ‘એવં મહાબ્રહ્મે’તિ ખો, ભન્તે, સક્કો દેવાનમિન્દો બ્રહ્મુનો સનઙ્કુમારસ્સ ભગવતો અટ્ઠ યથાભુચ્ચે વણ્ણે પયિરુદાહાસિ.
‘‘તં કિં મઞ્ઞતિ, ભવં મહાબ્રહ્મા? યાવઞ્ચ સો ભગવા બહુજનહિતાય પટિપન્નો બહુજનસુખાય લોકાનુકમ્પાય અત્થાય હિતાય સુખાય દેવમનુસ્સાનં. એવં બહુજનહિતાય પટિપન્નં બહુજનસુખાય લોકાનુકમ્પાય અત્થાય હિતાય સુખાય દેવમનુસ્સાનં ઇમિનાપઙ્ગેન સમન્નાગતં સત્થારં નેવ અતીતંસે સમનુપસ્સામ, ન પનેતરહિ, અઞ્ઞત્ર તેન ભગવતા.
‘‘સ્વાક્ખાતો ખો પન તેન ભગવતા ધમ્મો સન્દિટ્ઠિકો અકાલિકો એહિપસ્સિકો ઓપનેય્યિકો પચ્ચત્તં વેદિતબ્બો વિઞ્ઞૂહિ. એવં ઓપનેય્યિકસ્સ ધમ્મસ્સ દેસેતારં ઇમિનાપઙ્ગેન સમન્નાગતં સત્થારં નેવ અતીતંસે સમનુપસ્સામ, ન પનેતરહિ, અઞ્ઞત્ર તેન ભગવતા.
‘‘ઇદં કુસલ’ન્તિ ખો પન તેન ભગવતા સુપઞ્ઞત્તં, ‘ઇદં અકુસલ’ન્તિ સુપઞ્ઞત્તં, ‘ઇદં સાવજ્જં ઇદં અનવજ્જં, ઇદં સેવિતબ્બં ઇદં ન સેવિતબ્બં, ઇદં હીનં ઇદં પણીતં, ઇદં કણ્હસુક્કસપ્પટિભાગ’ન્તિ સુપઞ્ઞત્તં. એવં કુસલાકુસલસાવજ્જાનવજ્જસેવિતબ્બાસેવિતબ્બહીનપણીતકણ્હસુક્કસપ્પટિભાગાનં ધમ્માનં પઞ્ઞાપેતારં. ઇમિનાપઙ્ગેન સમન્નાગતં સત્થારં નેવ અતીતંસે સમનુપસ્સામ, ન પનેતરહિ, અઞ્ઞત્ર તેન ભગવતા.
‘‘સુપઞ્ઞત્તા ખો પન તેન ભગવતા સાવકાનં નિબ્બાનગામિની પટિપદા સંસન્દતિ નિબ્બાનઞ્ચ પટિપદા ચ. સેય્યથાપિ નામ ગઙ્ગોદકં યમુનોદકેન સંસન્દતિ સમેતિ, એવમેવ સુપઞ્ઞત્તા તેન ભગવતા સાવકાનં નિબ્બાનગામિની પટિપદા સંસન્દતિ નિબ્બાનઞ્ચ પટિપદા ચ. એવં નિબ્બાનગામિનિયા પટિપદાય પઞ્ઞાપેતારં ઇમિનાપઙ્ગેન સમન્નાગતં સત્થારં નેવ અતીતંસે સમનુપસ્સામ, ન પનેતરહિ, અઞ્ઞત્ર તેન ભગવતા.
‘‘અભિનિપ્ફન્નો ખો પન તસ્સ ભગવતો લાભો અભિનિપ્ફન્નો સિલોકો, યાવ મઞ્ઞે ખત્તિયા સમ્પિયાયમાનરૂપા વિહરન્તિ. વિગતમદો ખો પન સો ભગવા આહારં આહારેતિ. એવં વિગતમદં આહારં આહરયમાનં ઇમિનાપઙ્ગેન સમન્નાગતં સત્થારં નેવ અતીતંસે સમનુપસ્સામ, ન પનેતરહિ, અઞ્ઞત્ર તેન ભગવતા.
‘‘લદ્ધસહાયો ખો પન સો ભગવા સેખાનઞ્ચેવ પટિપન્નાનં ખીણાસવાનઞ્ચ વુસિતવતં, તે ભગવા અપનુજ્જ એકારામતં અનુયુત્તો વિહરતિ. એવં એકારામતં અનુયુત્તં ઇમિનાપઙ્ગેન સમન્નાગતં સત્થારં નેવ અતીતંસે સમનુપસ્સામ, ન પનેતરહિ, અઞ્ઞત્ર તેન ભગવતા.
‘‘યથાવાદી ખો પન સો ભગવા તથાકારી, યથાકારી તથાવાદી; ઇતિ યથાવાદી તથાકારી, યથાકારી તથાવાદી. એવં ધમ્માનુધમ્મપ્પટિપ્પન્નં ઇમિનાપઙ્ગેન સમન્નાગતં સત્થારં નેવ અતીતંસે સમનુપસ્સામ, ન પનેતરહિ, અઞ્ઞત્ર તેન ભગવતા.
‘‘તિણ્ણવિચિકિચ્છો ખો પન સો ભગવા વિગતકથંકથો પરિયોસિતસઙ્કપ્પો અજ્ઝાસયં આદિબ્રહ્મચરિયં . એવં તિણ્ણવિચિકિચ્છં વિગતકથંકથં પરિયોસિતસઙ્કપ્પં અજ્ઝાસયં આદિબ્રહ્મચરિયં. ઇમિનાપઙ્ગેન સમન્નાગતં સત્થારં નેવ અતીતંસે સમનુપસ્સામ, ન પનેતરહિ, અઞ્ઞત્ર તેન ભગવતા’તિ.
૩૦૩. ‘‘ઇમે ખો, ભન્તે, સક્કો દેવાનમિન્દો બ્રહ્મુનો સનઙ્કુમારસ્સ ભગવતો અટ્ઠ યથાભુચ્ચે વણ્ણે પયિરુદાહાસિ. તેન સુદં, ભન્તે, બ્રહ્મા સનઙ્કુમારો અત્તમનો હોતિ પમુદિતો પીતિસોમનસ્સજાતો ભગવતો અટ્ઠ યથાભુચ્ચે વણ્ણે સુત્વા. અથ, ભન્તે, બ્રહ્મા સનઙ્કુમારો ઓળારિકં અત્તભાવં અભિનિમ્મિનિત્વા કુમારવણ્ણી હુત્વા પઞ્ચસિખો દેવાનં તાવતિંસાનં પાતુરહોસિ . સો વેહાસં અબ્ભુગ્ગન્ત્વા આકાસે અન્તલિક્ખે પલ્લઙ્કેન નિસીદિ. સેય્યથાપિ, ભન્તે, બલવા પુરિસો સુપચ્ચત્થતે વા પલ્લઙ્કે સમે વા ભૂમિભાગે પલ્લઙ્કેન નિસીદેય્ય, એવમેવ ખો, ભન્તે, બ્રહ્મા સનઙ્કુમારો વેહાસં અબ્ભુગ્ગન્ત્વા આકાસે અન્તલિક્ખે પલ્લઙ્કેન નિસીદિત્વા દેવે તાવતિંસે આમન્તેસિ –
ગોવિન્દબ્રાહ્મણવત્થુ
૩૦૪. ‘‘તં કિં મઞ્ઞન્તિ, ભોન્તો દેવા તાવતિંસા, યાવ દીઘરત્તં મહાપઞ્ઞોવ સો ભગવા અહોસિ. ભૂતપુબ્બં, ભો, રાજા દિસમ્પતિ નામ અહોસિ. દિસમ્પતિસ્સ રઞ્ઞો ગોવિન્દો નામ બ્રાહ્મણો પુરોહિતો અહોસિ. દિસમ્પતિસ્સ રઞ્ઞો રેણુ નામ કુમારો પુત્તો અહોસિ. ગોવિન્દસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ જોતિપાલો નામ માણવો પુત્તો અહોસિ. ઇતિ રેણુ ચ રાજપુત્તો જોતિપાલો ચ માણવો અઞ્ઞે ચ છ ખત્તિયા ઇચ્ચેતે અટ્ઠ સહાયા અહેસું. અથ ખો, ભો, અહોરત્તાનં અચ્ચયેન ગોવિન્દો બ્રાહ્મણો કાલમકાસિ. ગોવિન્દે બ્રાહ્મણે કાલઙ્કતે રાજા દિસમ્પતિ પરિદેવેસિ – ‘‘યસ્મિં વત, ભો, મયં સમયે ગોવિન્દે બ્રાહ્મણે સબ્બકિચ્ચાનિ સમ્મા વોસ્સજ્જિત્વા પઞ્ચહિ કામગુણેહિ સમપ્પિતા સમઙ્ગીભૂતા પરિચારેમ, તસ્મિં નો સમયે ગોવિન્દો બ્રાહ્મણો કાલઙ્કતો’’તિ. એવં વુત્તે ભો રેણુ રાજપુત્તો રાજાનં દિસમ્પતિં એતદવોચ – ‘‘મા ખો ત્વં, દેવ, ગોવિન્દે બ્રાહ્મણે કાલઙ્કતે અતિબાળ્હં પરિદેવેસિ. અત્થિ, દેવ, ગોવિન્દસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ જોતિપાલો નામ માણવો પુત્તો પણ્ડિતતરો ચેવ પિતરા, અલમત્થદસતરો ચેવ પિતરા; યેપિસ્સ પિતા અત્થે અનુસાસિ, તેપિ જોતિપાલસ્સેવ માણવસ્સ અનુસાસનિયા’’તિ. ‘‘એવં કુમારા’’તિ? ‘‘એવં દેવા’’તિ.
મહાગોવિન્દવત્થુ
૩૦૫. ‘‘અથ ખો, ભો, રાજા દિસમ્પતિ અઞ્ઞતરં પુરિસં આમન્તેસિ – ‘‘એહિ ત્વં, અમ્ભો પુરિસ, યેન જોતિપાલો નામ માણવો તેનુપસઙ્કમ; ઉપસઙ્કમિત્વા જોતિપાલં માણવં એવં વદેહિ – ‘ભવમત્થુ ભવન્તં જોતિપાલં, રાજા દિસમ્પતિ ભવન્તં જોતિપાલં માણવં આમન્તયતિ, રાજા દિસમ્પતિ ભોતો જોતિપાલસ્સ માણવસ્સ દસ્સનકામો’’’તિ. ‘‘એવં, દેવા’’તિ ખો, ભો, સો પુરિસો દિસમ્પતિસ્સ રઞ્ઞો પટિસ્સુત્વા યેન જોતિપાલો માણવો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા જોતિપાલં માણવં એતદવોચ – ‘‘ભવમત્થુ ભવન્તં જોતિપાલં, રાજા દિસમ્પતિ ભવન્તં જોતિપાલં માણવં આમન્તયતિ , રાજા દિસમ્પતિ ભોતો જોતિપાલસ્સ માણવસ્સ દસ્સનકામો’’તિ. ‘‘એવં, ભો’’તિ ખો ભો જોતિપાલો માણવો તસ્સ પુરિસસ્સ પટિસ્સુત્વા યેન રાજા દિસમ્પતિ તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા દિસમ્પતિના રઞ્ઞા સદ્ધિં સમ્મોદિ; સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નં ખો, ભો, જોતિપાલં માણવં રાજા દિસમ્પતિ એતદવોચ – ‘‘અનુસાસતુ નો ભવં જોતિપાલો, મા નો ભવં જોતિપાલો અનુસાસનિયા પચ્ચબ્યાહાસિ. પેત્તિકે તં ઠાને ઠપેસ્સામિ, ગોવિન્દિયે અભિસિઞ્ચિસ્સામી’’તિ. ‘‘એવં, ભો’’તિ ખો, ભો, સો જોતિપાલો માણવો દિસમ્પતિસ્સ રઞ્ઞો પચ્ચસ્સોસિ. અથ ખો, ભો, રાજા દિસમ્પતિ જોતિપાલં માણવં ગોવિન્દિયે અભિસિઞ્ચિ, તં પેત્તિકે ઠાને ઠપેસિ. અભિસિત્તો જોતિપાલો માણવો ગોવિન્દિયે પેત્તિકે ઠાને ઠપિતો યેપિસ્સ પિતા અત્થે અનુસાસિ તેપિ અત્થે અનુસાસતિ, યેપિસ્સ પિતા અત્થે નાનુસાસિ, તેપિ અત્થે અનુસાસતિ; યેપિસ્સ પિતા કમ્મન્તે અભિસમ્ભોસિ, તેપિ કમ્મન્તે અભિસમ્ભોતિ, યેપિસ્સ પિતા કમ્મન્તે નાભિસમ્ભોસિ, તેપિ કમ્મન્તે અભિસમ્ભોતિ. તમેનં મનુસ્સા એવમાહંસુ – ‘‘ગોવિન્દો વત, ભો, બ્રાહ્મણો, મહાગોવિન્દો વત, ભો, બ્રાહ્મણો’’તિ. ઇમિના ખો એવં, ભો, પરિયાયેન જોતિપાલસ્સ માણવસ્સ ગોવિન્દો મહાગોવિન્દોત્વેવ સમઞ્ઞા ઉદપાદિ.
રજ્જસંવિભજનં
૩૦૬. ‘‘અથ ખો, ભો, મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો યેન તે છ ખત્તિયા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા તે છ ખત્તિયે એતદવોચ – ‘‘દિસમ્પતિ ખો, ભો, રાજા જિણ્ણો વુદ્ધો મહલ્લકો અદ્ધગતો વયોઅનુપ્પત્તો, કો નુ ખો પન, ભો, જાનાતિ જીવિતં? ઠાનં ખો પનેતં વિજ્જતિ, યં દિસમ્પતિમ્હિ રઞ્ઞે કાલઙ્કતે રાજકત્તારો રેણું રાજપુત્તં રજ્જે અભિસિઞ્ચેય્યું. આયન્તુ, ભોન્તો, યેન રેણુ રાજપુત્તો તેનુપસઙ્કમથ; ઉપસઙ્કમિત્વા રેણું રાજપુત્તં એવં વદેથ – ‘‘મયં ખો ભોતો રેણુસ્સ સહાયા પિયા મનાપા અપ્પટિકૂલા, યંસુખો ભવં તંસુખા મયં, યંદુક્ખો ભવં તંદુક્ખા મયં. દિસમ્પતિ ખો, ભો, રાજા જિણ્ણો વુદ્ધો મહલ્લકો અદ્ધગતો વયોઅનુપ્પત્તો, કો નુ ખો પન, ભો, જાનાતિ જીવિતં? ઠાનં ખો પનેતં વિજ્જતિ, યં દિસમ્પતિમ્હિ રઞ્ઞે કાલઙ્કતે રાજકત્તારો ભવન્તં રેણું રજ્જે અભિસિઞ્ચેય્યું. સચે ભવં રેણુ રજ્જં લભેથ, સંવિભજેથ નો રજ્જેના’’તિ. ‘‘એવં ભો’’તિ ખો, ભો, તે છ ખત્તિયા મહાગોવિન્દસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ પટિસ્સુત્વા યેન રેણુ રાજપુત્તો તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા રેણું રાજપુત્તં એતદવોચું – ‘‘મયં ખો ભોતો રેણુસ્સ સહાયા પિયા મનાપા અપ્પટિકૂલા ; યંસુખો ભવં તંસુખા મયં, યંદુક્ખો ભવં તંદુક્ખા મયં. દિસમ્પતિ ખો, ભો, રાજા જિણ્ણો વુદ્ધો મહલ્લકો અદ્ધગતો વયોઅનુપ્પત્તો, કો નુ ખો પન ભો જાનાતિ જીવિતં? ઠાનં ખો પનેતં વિજ્જતિ, યં દિસમ્પતિમ્હિ રઞ્ઞે કાલઙ્કતે રાજકત્તારો ભવન્તં રેણું રજ્જે અભિસિઞ્ચેય્યું. સચે ભવં રેણુ રજ્જં લભેથ, સંવિભજેથ નો રજ્જેના’’તિ. ‘‘કો નુ ખો, ભો, અઞ્ઞો મમ વિજિતે સુખો ભવેથ સુખા ભવેય્યાથ (ક॰), સુખં ભવેય્યાથ, સુખમેધેય્યાથ (સી॰ પી॰),સુખ મેધેથ (?), અઞ્ઞત્ર ભવન્તેભિ? સચાહં, ભો, રજ્જં લભિસ્સામિ, સંવિભજિસ્સામિ વો રજ્જેના’’’તિ.
૩૦૭. ‘‘અથ ખો, ભો, અહોરત્તાનં અચ્ચયેન રાજા દિસમ્પતિ કાલમકાસિ. દિસમ્પતિમ્હિ રઞ્ઞે કાલઙ્કતે રાજકત્તારો રેણું રાજપુત્તં રજ્જે અભિસિઞ્ચિંસુ. અભિસિત્તો રેણુ રજ્જેન પઞ્ચહિ કામગુણેહિ સમપ્પિતો સમઙ્ગીભૂતો પરિચારેતિ. અથ ખો, ભો, મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો યેન તે છ ખત્તિયા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા તે છ ખત્તિયે એતદવોચ – ‘‘દિસમ્પતિ ખો, ભો, રાજા કાલઙ્કતો. અભિસિત્તો રેણુ રજ્જેન પઞ્ચહિ કામગુણેહિ સમપ્પિતો સમઙ્ગીભૂતો પરિચારેતિ. કો નુ ખો પન, ભો, જાનાતિ, મદનીયા કામા? આયન્તુ, ભોન્તો, યેન રેણુ રાજા તેનુપસઙ્કમથ; ઉપસઙ્કમિત્વા રેણું રાજાનં એવં વદેથ – દિસમ્પતિ ખો, ભો, રાજા કાલઙ્કતો, અભિસિત્તો ભવં રેણુ રજ્જેન, સરતિ ભવં તં વચન’’’ન્તિ?
૩૦૮. ‘‘‘એવં , ભો’’તિ ખો, ભો, તે છ ખત્તિયા મહાગોવિન્દસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ પટિસ્સુત્વા યેન રેણુ રાજા તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા રેણું રાજાનં એતદવોચું – ‘‘દિસમ્પતિ ખો, ભો, રાજા કાલઙ્કતો, અભિસિત્તો ભવં રેણુ રજ્જેન, સરતિ ભવં તં વચન’’ન્તિ? ‘‘સરામહં, ભો, તં વચનં વચનન્તિ (સ્યા॰ ક॰). કો નુ ખો, ભો, પહોતિ ઇમં મહાપથવિં ઉત્તરેન આયતં દક્ખિણેન સકટમુખં સત્તધા સમં સુવિભત્તં વિભજિતુ’’ન્તિ? ‘‘કો નુ ખો, ભો, અઞ્ઞો પહોતિ, અઞ્ઞત્ર મહાગોવિન્દેન બ્રાહ્મણેના’’તિ? અથ ખો, ભો, રેણુ રાજા અઞ્ઞતરં પુરિસં આમન્તેસિ – ‘‘એહિ ત્વં, અમ્ભો પુરિસ, યેન મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો તેનુપસઙ્કમ; ઉપસઙ્કમિત્વા મહાગોવિન્દં બ્રાહ્મણં એવં વદેહિ – ‘રાજા તં, ભન્તે, રેણુ આમન્તેતી’’’તિ. ‘‘એવં દેવા’’તિ ખો, ભો, સો પુરિસો રેણુસ્સ રઞ્ઞો પટિસ્સુત્વા યેન મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા મહાગોવિન્દં બ્રાહ્મણં એતદવોચ – ‘‘રાજા તં, ભન્તે, રેણુ આમન્તેતી’’તિ. ‘‘એવં, ભો’’તિ ખો, ભો, મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો તસ્સ પુરિસસ્સ પટિસ્સુત્વા યેન રેણુ રાજા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા રેણુના રઞ્ઞા સદ્ધિં સમ્મોદિ. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નં ખો, ભો, મહાગોવિન્દં બ્રાહ્મણં રેણુ રાજા એતદવોચ – ‘‘એતુ, ભવં ગોવિન્દો, ઇમં મહાપથવિં ઉત્તરેન આયતં દક્ખિણેન સકટમુખં સત્તધા સમં સુવિભત્તં વિભજતૂ’’તિ. ‘‘એવં, ભો’’તિ ખો મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો રેણુસ્સ રઞ્ઞો પટિસ્સુત્વા ઇમં મહાપથવિં ઉત્તરેન આયતં દક્ખિણેન સકટમુખં સત્તધા સમં સુવિભત્તં વિભજિ. સબ્બાનિ સકટમુખાનિ પટ્ઠપેસિ અટ્ઠપેસિ (સી॰ પી॰). તત્ર સુદં મજ્ઝે રેણુસ્સ રઞ્ઞો જનપદો હોતિ.
૩૦૯. દન્તપુરં કલિઙ્ગાનં કાલિઙ્ગાનં (સ્યા॰ પી॰ ક॰), અસ્સકાનઞ્ચ પોતનં.
મહેસયં માહિસ્સતિ (સી॰ સ્યા॰ પી॰) અવન્તીનં, સોવીરાનઞ્ચ રોરુકં.
મિથિલા ચ વિદેહાનં, ચમ્પા અઙ્ગેસુ માપિતા;
બારાણસી ચ કાસીનં, એતે ગોવિન્દમાપિતાતિ.
૩૧૦. ‘‘અથ ખો, ભો, તે છ ખત્તિયા યથાસકેન લાભેન અત્તમના અહેસું પરિપુણ્ણસઙ્કપ્પા – ‘‘યં વત નો અહોસિ ઇચ્છિતં, યં આકઙ્ખિતં, યં અધિપ્પેતં, યં અભિપત્થિતં, તં નો લદ્ધ’’ન્તિ.
‘‘સત્તભૂ બ્રહ્મદત્તો ચ, વેસ્સભૂ ભરતો સહ;
રેણુ દ્વે ધતરટ્ઠા ચ, તદાસું સત્ત ભારધા’તિ.
પઠમભાણવારો નિટ્ઠિતો.
કિત્તિસદ્દઅબ્ભુગ્ગમનં
૩૧૧. ‘‘અથ ખો, ભો, તે છ ખત્તિયા યેન મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા મહાગોવિન્દં બ્રાહ્મણં એતદવોચું – ‘‘યથા ખો ભવં ગોવિન્દો રેણુસ્સ રઞ્ઞો સહાયો પિયો મનાપો અપ્પટિકૂલો. એવમેવ ખો ભવં ગોવિન્દો અમ્હાકમ્પિ સહાયો પિયો મનાપો અપ્પટિકૂલો, અનુસાસતુ નો ભવં ગોવિન્દો; મા નો ભવં ગોવિન્દો અનુસાસનિયા પચ્ચબ્યાહાસી’’તિ. ‘‘એવં, ભો’’તિ ખો મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો તેસં છન્નં ખત્તિયાનં પચ્ચસ્સોસિ. અથ ખો, ભો, મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો સત્ત ચ રાજાનો ખત્તિયે મુદ્ધાવસિત્તે રજ્જે મુદ્ધાભિસિત્તે રજ્જેન (સ્યા॰) અનુસાસિ, સત્ત ચ બ્રાહ્મણમહાસાલે સત્ત ચ ન્હાતકસતાનિ મન્તે વાચેસિ.
૩૧૨. ‘‘અથ ખો, ભો, મહાગોવિન્દસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ અપરેન સમયેન એવં કલ્યાણો કિત્તિસદ્દો અબ્ભુગ્ગચ્છિ અબ્ભુગ્ગઞ્છિ (સી॰ પી॰) – ‘‘સક્ખિ મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો બ્રહ્માનં પસ્સતિ, સક્ખિ મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો બ્રહ્મુના સાકચ્છેતિ સલ્લપતિ મન્તેતી’’તિ. અથ ખો, ભો, મહાગોવિન્દસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ એતદહોસિ – ‘‘મય્હં ખો એવં કલ્યાણો કિત્તિસદ્દો અબ્ભુગ્ગતો – ‘સક્ખિ મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો બ્રહ્માનં પસ્સતિ, સક્ખિ મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો બ્રહ્મુના સાકચ્છેતિ સલ્લપતિ મન્તેતી’તિ. ન ખો પનાહં બ્રહ્માનં પસ્સામિ, ન બ્રહ્મુના સાકચ્છેમિ, ન બ્રહ્મુના સલ્લપામિ , ન બ્રહ્મુના મન્તેમિ. સુતં ખો પન મેતં બ્રાહ્મણાનં વુદ્ધાનં મહલ્લકાનં આચરિયપાચરિયાનં ભાસમાનાનં – ‘યો વસ્સિકે ચત્તારો માસે પટિસલ્લીયતિ, કરુણં ઝાનં ઝાયતિ, સો બ્રહ્માનં પસ્સતિ બ્રહ્મુના સાકચ્છેતિ બ્રહ્મુના સલ્લપતિ બ્રહ્મુના મન્તેતી’તિ. યંનૂનાહં વસ્સિકે ચત્તારો માસે પટિસલ્લીયેય્યં, કરુણં ઝાનં ઝાયેય્ય’’ન્તિ.
૩૧૩. ‘‘અથ ખો, ભો, મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો યેન રેણુ રાજા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા રેણું રાજાનં એતદવોચ – ‘‘મય્હં ખો, ભો, એવં કલ્યાણો કિત્તિસદ્દો અબ્ભુગ્ગતો – ‘સક્ખિ મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો બ્રહ્માનં પસ્સતિ, સક્ખિ મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો બ્રહ્મુના સાકચ્છેતિ સલ્લપતિ મન્તેતી’તિ. ન ખો પનાહં, ભો, બ્રહ્માનં પસ્સામિ, ન બ્રહ્મુના સાકચ્છેમિ, ન બ્રહ્મુના સલ્લપામિ, ન બ્રહ્મુના મન્તેમિ. સુતં ખો પન મેતં બ્રાહ્મણાનં વુદ્ધાનં મહલ્લકાનં આચરિયપાચરિયાનં ભાસમાનાનં – ‘યો વસ્સિકે ચત્તારો માસે પટિસલ્લીયતિ, કરુણં ઝાનં ઝાયતિ, સો બ્રહ્માનં પસ્સતિ, બ્રહ્મુના સાકચ્છેતિ બ્રહ્મુના સલ્લપતિ બ્રહ્મુના મન્તેતી’તિ. ઇચ્છામહં, ભો, વસ્સિકે ચત્તારો માસે પટિસલ્લીયિતું, કરુણં ઝાનં ઝાયિતું; નમ્હિ કેનચિ ઉપસઙ્કમિતબ્બો અઞ્ઞત્ર એકેન ભત્તાભિહારેના’’તિ. ‘‘યસ્સદાનિ ભવં ગોવિન્દો કાલં મઞ્ઞતી’’તિ.
૩૧૪. ‘‘અથ ખો, ભો, મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો યેન તે છ ખત્તિયા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા તે છ ખત્તિયે એતદવોચ – ‘‘મય્હં ખો, ભો, એવં કલ્યાણો કિત્તિસદ્દો અબ્ભુગ્ગતો – ‘સક્ખિ મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો બ્રહ્માનં પસ્સતિ, સક્ખિ મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો બ્રહ્મુના સાકચ્છેતિ સલ્લપતિ મન્તેતી’તિ. ન ખો પનાહં, ભો, બ્રહ્માનં પસ્સામિ, ન બ્રહ્મુના સાકચ્છેમિ, ન બ્રહ્મુના સલ્લપામિ, ન બ્રહ્મુના મન્તેમિ. સુતં ખો પન મેતં બ્રાહ્મણાનં વુદ્ધાનં મહલ્લકાનં આચરિયપાચરિયાનં ભાસમાનાનં, ‘યો વસ્સિકે ચત્તારો માસે પટિસલ્લીયતિ, કરુણં ઝાનં ઝાયતિ, સો બ્રહ્માનં પસ્સતિ બ્રહ્મુના સાકચ્છેતિ બ્રહ્મુના સલ્લપતિ બ્રહ્મુના મન્તેતી’તિ. ઇચ્છામહં, ભો, વસ્સિકે ચત્તારો માસે પટિસલ્લીયિતું, કરુણં ઝાનં ઝાયિતું; નમ્હિ કેનચિ ઉપસઙ્કમિતબ્બો અઞ્ઞત્ર એકેન ભત્તાભિહારેના’’તિ. ‘‘યસ્સદાનિ ભવં ગોવિન્દો કાલં મઞ્ઞતી’’’તિ.
૩૧૫. ‘‘અથ ખો, ભો, મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો યેન તે સત્ત ચ બ્રાહ્મણમહાસાલા સત્ત ચ ન્હાતકસતાનિ તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા તે સત્ત ચ બ્રાહ્મણમહાસાલે સત્ત ચ ન્હાતકસતાનિ એતદવોચ – ‘‘મય્હં ખો, ભો, એવં કલ્યાણો કિત્તિસદ્દો અબ્ભુગ્ગતો – ‘સક્ખિ મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો બ્રહ્માનં પસ્સતિ, સક્ખિ મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો બ્રહ્મુના સાકચ્છેતિ સલ્લપતિ મન્તેતી’તિ. ન ખો પનાહં, ભો, બ્રહ્માનં પસ્સામિ, ન બ્રહ્મુના સાકચ્છેમિ, ન બ્રહ્મુના સલ્લપામિ, ન બ્રહ્મુના મન્તેમિ. સુતં ખો પન મેતં બ્રાહ્મણાનં વુદ્ધાનં મહલ્લકાનં આચરિયપાચરિયાનં ભાસમાનાનં – ‘યો વસ્સિકે ચત્તારો માસે પટિસલ્લીયતિ, કરુણં ઝાનં ઝાયતિ, સો બ્રહ્માનં પસ્સતિ, બ્રહ્મુના સાકચ્છેતિ, બ્રહ્મુના સલ્લપતિ, બ્રહ્મુના મન્તેતી’તિ. તેન હિ, ભો, યથાસુતે યથાપરિયત્તે મન્તે વિત્થારેન સજ્ઝાયં કરોથ, અઞ્ઞમઞ્ઞઞ્ચ મન્તે વાચેથ; ઇચ્છામહં, ભો, વસ્સિકે ચત્તારો માસે પટિસલ્લીયિતું, કરુણં ઝાનં ઝાયિતું; નમ્હિ કેનચિ ઉપસઙ્કમિતબ્બો અઞ્ઞત્ર એકેન ભત્તાભિહારેના’’તિ. ‘‘યસ્સ દાનિ ભવં ગોવિન્દો કાલં મઞ્ઞતી’’તિ.
૩૧૬. ‘‘અથ ખો, ભો, મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો યેન ચત્તારીસા ભરિયા સાદિસિયો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ચત્તારીસા ભરિયા સાદિસિયો એતદવોચ – ‘‘મય્હં ખો, ભોતી, એવં કલ્યાણો કિત્તિસદ્દો અબ્ભુગ્ગતો – ‘સક્ખિ મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો બ્રહ્માનં પસ્સતિ, સક્ખિ મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો બ્રહ્મુના સાકચ્છેતિ સલ્લપતિ મન્તેતી’તિ. ન ખો પનાહં, ભોતી, બ્રહ્માનં પસ્સામિ, ન બ્રહ્મુના સાકચ્છેમિ, ન બ્રહ્મુના સલ્લપામિ, ન બ્રહ્મુના મન્તેમિ. સુતં ખો પન મેતં બ્રાહ્મણાનં વુદ્ધાનં મહલ્લકાનં આચરિયપાચરિયાનં ભાસમાનાનં ‘યો વસ્સિકે ચત્તારો માસે પટિસલ્લીયતિ, કરુણં ઝાનં ઝાયતિ, સો બ્રહ્માનં પસ્સતિ, બ્રહ્મુના સાકચ્છેતિ, બ્રહ્મુના સલ્લપતિ, બ્રહ્મુના મન્તેતીતિ, ઇચ્છામહં, ભોતી, વસ્સિકે ચત્તારો માસે પટિસલ્લીયિતું, કરુણં ઝાનં ઝાયિતું; નમ્હિ કેનચિ ઉપસઙ્કમિતબ્બો અઞ્ઞત્ર એકેન ભત્તાભિહારેના’’તિ. ‘‘યસ્સ દાનિ ભવં ગોવિન્દો કાલં મઞ્ઞતી’’’તિ.
૩૧૭. ‘‘અથ ખો, ભો, મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો પુરત્થિમેન નગરસ્સ નવં સન્ધાગારં કારાપેત્વા વસ્સિકે ચત્તારો માસે પટિસલ્લીયિ, કરુણં ઝાનં ઝાયિ; નાસ્સુધ કોચિ ઉપસઙ્કમતિ ઉપસઙ્કમિ (પી॰) અઞ્ઞત્ર એકેન ભત્તાભિહારેન. અથ ખો, ભો, મહાગોવિન્દસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ ચતુન્નં માસાનં અચ્ચયેન અહુદેવ ઉક્કણ્ઠના અહુ પરિતસ્સના – ‘‘સુતં ખો પન મેતં બ્રાહ્મણાનં વુદ્ધાનં મહલ્લકાનં આચરિયપાચરિયાનં ભાસમાનાનં – ‘યો વસ્સિકે ચત્તારો માસે પટિસલ્લીયતિ, કરુણં ઝાનં ઝાયતિ, સો બ્રહ્માનં પસ્સતિ, બ્રહ્મુના સાકચ્છેતિ બ્રહ્મુના સલ્લપતિ બ્રહ્મુના મન્તેતી’તિ. ન ખો પનાહં બ્રહ્માનં પસ્સામિ, ન બ્રહ્મુના સાકચ્છેમિ ન બ્રહ્મુના સલ્લપામિ ન બ્રહ્મુના મન્તેમી’’’તિ.
બ્રહ્મુના સાકચ્છા
૩૧૮. ‘‘અથ ખો, ભો, બ્રહ્મા સનઙ્કુમારો મહાગોવિન્દસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ ચેતસા ચેતોપરિવિતક્કમઞ્ઞાય સેય્યથાપિ નામ બલવા પુરિસો સમિઞ્જિતં વા બાહં પસારેય્ય, પસારિતં વા બાહં સમિઞ્જેય્ય, એવમેવ, બ્રહ્મલોકે અન્તરહિતો મહાગોવિન્દસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ સમ્મુખે પાતુરહોસિ. અથ ખો, ભો, મહાગોવિન્દસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ અહુદેવ ભયં અહુ છમ્ભિતત્તં અહુ લોમહંસો યથા તં અદિટ્ઠપુબ્બં રૂપં દિસ્વા. અથ ખો, ભો, મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો ભીતો સંવિગ્ગો લોમહટ્ઠજાતો બ્રહ્માનં સનઙ્કુમારં ગાથાય અજ્ઝભાસિ –
‘‘‘વણ્ણવા યસવા સિરિમા, કો નુ ત્વમસિ મારિસ;
અજાનન્તા તં પુચ્છામ, કથં જાનેમુ તં મય’’ન્તિ.
‘‘મં વે કુમારં જાનન્તિ, બ્રહ્મલોકે સનન્તનં સનન્તિચ (ક॰);
સબ્બે જાનન્તિ મં દેવા, એવં ગોવિન્દ જાનહિ’’.
‘‘‘આસનં ઉદકં પજ્જં, મધુસાકઞ્ચ મધુપાકઞ્ચ (સી॰ સ્યા॰ પી॰) બ્રહ્મુનો;
અગ્ઘે ભવન્તં પુચ્છામ, અગ્ઘં કુરુતુ નો ભવં’’.
‘‘પટિગ્ગણ્હામ તે અગ્ઘં, યં ત્વં ગોવિન્દ ભાસસિ;
દિટ્ઠધમ્મહિતત્થાય, સમ્પરાય સુખાય ચ;
કતાવકાસો પુચ્છસ્સુ, યં કિઞ્ચિ અભિપત્થિત’’ન્તિ.
૩૧૯. ‘‘અથ ખો, ભો, મહાગોવિન્દસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ એતદહોસિ – ‘‘કતાવકાસો ખોમ્હિ બ્રહ્મુના સનઙ્કુમારેન. કિં નુ ખો અહં બ્રહ્માનં સનઙ્કુમારં પુચ્છેય્યં દિટ્ઠધમ્મિકં વા અત્થં સમ્પરાયિકં વા’તિ? અથ ખો, ભો, મહાગોવિન્દસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ એતદહોસિ – ‘કુસલો ખો અહં દિટ્ઠધમ્મિકાનં અત્થાનં, અઞ્ઞેપિ મં દિટ્ઠધમ્મિકં અત્થં પુચ્છન્તિ. યંનૂનાહં બ્રહ્માનં સનઙ્કુમારં સમ્પરાયિકઞ્ઞેવ અત્થં પુચ્છેય્ય’ન્તિ. અથ ખો, ભો, મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો બ્રહ્માનં સનઙ્કુમારં ગાથાય અજ્ઝભાસિ –
‘‘પુચ્છામિ બ્રહ્માનં સનઙ્કુમારં,
કઙ્ખી અકઙ્ખિં પરવેદિયેસુ;
કત્થટ્ઠિતો કિમ્હિ ચ સિક્ખમાનો,
પપ્પોતિ મચ્ચો અમતં બ્રહ્મલોક’’ન્તિ.
‘‘હિત્વા મમત્તં મનુજેસુ બ્રહ્મે,
એકોદિભૂતો કરુણેધિમુત્તો કરુણાધિમુત્તો (સી॰ સ્યા॰ પી॰);
નિરામગન્ધો વિરતો મેથુનસ્મા,
એત્થટ્ઠિતો એત્થ ચ સિક્ખમાનો;
પપ્પોતિ મચ્ચો અમતં બ્રહ્મલોક’’ન્તિ.
૩૨૦. ‘‘હિત્વા મમત્ત’ન્તિ અહં ભોતો આજાનામિ. ઇધેકચ્ચો અપ્પં વા ભોગક્ખન્ધં પહાય મહન્તં વા ભોગક્ખન્ધં પહાય અપ્પં વા ઞાતિપરિવટ્ટં પહાય મહન્તં વા ઞાતિપરિવટ્ટં પહાય કેસમસ્સું ઓહારેત્વા કાસાયાનિ વત્થાનિ અચ્છાદેત્વા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજતિ, ‘ઇતિ હિત્વા મમત્ત’ન્તિ અહં ભોતો આજાનામિ. ‘એકોદિભૂતો’તિ અહં ભોતો આજાનામિ. ઇધેકચ્ચો વિવિત્તં સેનાસનં ભજતિ અરઞ્ઞં રુક્ખમૂલં પબ્બતં કન્દરં ગિરિગુહં સુસાનં વનપત્થં અબ્ભોકાસં પલાલપુઞ્જં, ઇતિ એકોદિભૂતો’તિ અહં ભોતો આજાનામિ. ‘કરુણેધિમુત્તો’તિ અહં ભોતો આજાનામિ. ઇધેકચ્ચો કરુણાસહગતેન ચેતસા એકં દિસં ફરિત્વા વિહરતિ, તથા દુતિયં, તથા તતિયં, તથા ચતુત્થં. ઇતિ ઉદ્ધમધોતિરિયં સબ્બધિ સબ્બત્તતાય સબ્બાવન્તં લોકં કરુણાસહગતેન ચેતસા વિપુલેન મહગ્ગતેન અપ્પમાણેન અવેરેન અબ્યાપજ્જેન ફરિત્વા વિહરતિ. ઇતિ ‘કરુણેધિમુત્તો’તિ અહં ભોતો આજાનામિ. આમગન્ધે ચ ખો અહં ભોતો ભાસમાનસ્સ ન આજાનામિ.
‘‘કે આમગન્ધા મનુજેસુ બ્રહ્મે,
એતે અવિદ્વા ઇધ બ્રૂહિ ધીર;
કેનાવટા કેનાવુટા (સ્યા॰) વાતિ પજા કુરુતુ કુરુરૂ (સ્યા॰), કુરુટ્ઠરૂ (પી॰), કુરૂરુ (?),
આપાયિકા નિવુતબ્રહ્મલોકા’’તિ.
‘‘કોધો મોસવજ્જં નિકતિ ચ દુબ્ભો,
કદરિયતા અતિમાનો ઉસૂયા;
ઇચ્છા વિવિચ્છા પરહેઠના ચ,
લોભો ચ દોસો ચ મદો ચ મોહો;
એતેસુ યુત્તા અનિરામગન્ધા,
આપાયિકા નિવુતબ્રહ્મલોકા’’તિ.
‘‘યથા ખો અહં ભોતો આમગન્ધે ભાસમાનસ્સ આજાનામિ. તે ન સુનિમ્મદયા અગારં અજ્ઝાવસતા. પબ્બજિસ્સામહં, ભો, અગારસ્મા અનગારિય’’ન્તિ. ‘‘યસ્સદાનિ ભવં ગોવિન્દો કાલં મઞ્ઞતી’’તિ.
રેણુરાજઆમન્તના
૩૨૧. ‘‘અથ ખો, ભો, મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો યેન રેણુ રાજા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા રેણું રાજાનં એતદવોચ – ‘‘અઞ્ઞં દાનિ ભવં પુરોહિતં પરિયેસતુ, યો ભોતો રજ્જં અનુસાસિસ્સતિ. ઇચ્છામહં, ભો , અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતું. યથા ખો પન મે સુતં બ્રહ્મુનો આમગન્ધે ભાસમાનસ્સ, તે ન સુનિમ્મદયા અગારં અજ્ઝાવસતા. પબ્બજિસ્સામહં, ભો, અગારસ્મા અનગારિય’’ન્તિ.
‘‘આમન્તયામિ રાજાનં, રેણું ભૂમિપતિં અહં;
ત્વં પજાનસ્સુ રજ્જેન, નાહં પોરોહિચ્ચે રમે’’.
‘‘સચે તે ઊનં કામેહિ, અહં પરિપૂરયામિ તે;
યો તં હિંસતિ વારેમિ, ભૂમિસેનાપતિ અહં;
તુવં પિતા અહં પુત્તો, મા નો ગોવિન્દ પાજહિ’’ પાજેહિ (અટ્ઠકથાયં સંવણ્ણિતપાઠન્તરં).
‘‘નમત્થિ ઊનં કામેહિ, હિંસિતા મે ન વિજ્જતિ;
અમનુસ્સવચો સુત્વા, તસ્માહં ન ગહે રમે’’.
‘‘અમનુસ્સો કથંવણ્ણો, કિં તે અત્થં અભાસથ;
યઞ્ચ સુત્વા જહાસિ નો, ગેહે અમ્હે ચ કેવલી’’.
‘‘ઉપવુત્થસ્સ મે પુબ્બે, યિટ્ઠુકામસ્સ મે સતો;
અગ્ગિ પજ્જલિતો આસિ, કુસપત્તપરિત્થતો’’.
‘‘તતો મે બ્રહ્મા પાતુરહુ, બ્રહ્મલોકા સનન્તનો;
સો મે પઞ્હં વિયાકાસિ, તં સુત્વા ન ગહે રમે’’.
‘‘સદ્દહામિ અહં ભોતો, યં ત્વં ગોવિન્દ ભાસસિ;
અમનુસ્સવચો સુત્વા, કથં વત્તેથ અઞ્ઞથા.
‘‘તે તં અનુવત્તિસ્સામ, સત્થા ગોવિન્દ નો ભવં;
મણિ યથા વેળુરિયો, અકાચો વિમલો સુભો;
એવં સુદ્ધા ચરિસ્સામ, ગોવિન્દસ્સાનુસાસને’’તિ.
‘‘‘સચે ભવં ગોવિન્દો અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિસ્સતિ, મયમ્પિ અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિસ્સામ. અથ યા તે ગતિ, સા નો ગતિ ભવિસ્સતી’’તિ.
છ ખત્તિયઆમન્તના
૩૨૨. ‘‘અથ ખો, ભો, મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો યેન તે છ ખત્તિયા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા તે છ ખત્તિયે એતદવોચ – ‘‘અઞ્ઞં દાનિ ભવન્તો પુરોહિતં પરિયેસન્તુ, યો ભવન્તાનં રજ્જે અનુસાસિસ્સતિ. ઇચ્છામહં, ભો, અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતું. યથા ખો પન મે સુતં બ્રહ્મુનો આમગન્ધે ભાસમાનસ્સ, તે ન સુનિમ્મદયા અગારં અજ્ઝાવસતા. પબ્બજિસ્સામહં, ભો, અગારસ્મા અનગારિય’’ન્તિ. અથ ખો, ભો, તે છ ખત્તિયા એકમન્તં અપક્કમ્મ એવં સમચિન્તેસું – ‘‘ઇમે ખો બ્રાહ્મણા નામ ધનલુદ્ધા; યંનૂન મયં મહાગોવિન્દં બ્રાહ્મણં ધનેન સિક્ખેય્યામા’’તિ. તે મહાગોવિન્દં બ્રાહ્મણં ઉપસઙ્કમિત્વા એવમાહંસુ – ‘‘સંવિજ્જતિ ખો, ભો, ઇમેસુ સત્તસુ રજ્જેસુ પહૂતં સાપતેય્યં, તતો ભોતો યાવતકેન અત્થો, તાવતકં આહરીયત’’ન્તિ. ‘‘અલં, ભો, મમપિદં પહૂતં સાપતેય્યં ભવન્તાનંયેવ વાહસા. તમહં સબ્બં પહાય અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિસ્સામિ. યથા ખો પન મે સુતં બ્રહ્મુનો આમગન્ધે ભાસમાનસ્સ, તે ન સુનિમ્મદયા અગારં અજ્ઝાવસતા, પબ્બજિસ્સામહં, ભો, અગારસ્મા અનગારિય’’ન્તિ. અથ ખો, ભો, તે છ ખત્તિયા એકમન્તં અપક્કમ્મ એવં સમચિન્તેસું – ‘‘ઇમે ખો બ્રાહ્મણા નામ ઇત્થિલુદ્ધા; યંનૂન મયં મહાગોવિન્દં બ્રાહ્મણં ઇત્થીહિ સિક્ખેય્યામા’’તિ. તે મહાગોવિન્દં બ્રાહ્મણં ઉપસઙ્કમિત્વા એવમાહંસુ – ‘‘સંવિજ્જન્તિ ખો, ભો, ઇમેસુ સત્તસુ રજ્જેસુ પહૂતા ઇત્થિયો, તતો ભોતો યાવતિકાહિ અત્થો, તાવતિકા આનીયત’’ન્તિ. ‘‘અલં, ભો, મમપિમા મમપિતા (ક॰), મમપિ (સી॰) ચત્તારીસા ભરિયા સાદિસિયો. તાપાહં સબ્બા પહાય અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિસ્સામિ. યથા ખો પન મે સુતં બ્રહ્મુનો આમગન્ધે ભાસમાનસ્સ, તે ન સુનિમ્મદયા અગારં અજ્ઝાવસતા, પબ્બજિસ્સામહં, ભો, અગારસ્મા અનગારિયન્તિ’’.
૩૨૩. ‘‘સચે ભવં ગોવિન્દો અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિસ્સતિ, મયમ્પિ અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિસ્સામ, અથ યા તે ગતિ, સા નો ગતિ ભવિસ્સતીતિ.
‘‘સચે જહથ કામાનિ, યત્થ સત્તો પુથુજ્જનો;
આરમ્ભવ્હો દળ્હા હોથ, ખન્તિબલસમાહિતા.
‘‘એસ મગ્ગો ઉજુમગ્ગો, એસ મગ્ગો અનુત્તરો;
સદ્ધમ્મો સબ્ભિ રક્ખિતો, બ્રહ્મલોકૂપપત્તિયાતિ.
‘‘તેન હિ ભવં ગોવિન્દો સત્ત વસ્સાનિ આગમેતુ. સત્તન્નં વસ્સાનં અચ્ચયેન મયમ્પિ અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિસ્સામ, અથ યા તે ગતિ, સા નો ગતિ ભવિસ્સતી’’તિ.
‘‘‘અતિચિરં ખો, ભો, સત્ત વસ્સાનિ, નાહં સક્કોમિ, ભવન્તે, સત્ત વસ્સાનિ આગમેતું. કો નુ ખો પન, ભો, જાનાતિ જીવિતાનં! ગમનીયો સમ્પરાયો, મન્તાયં મન્તાય (બહૂસુ) બોદ્ધબ્બં, કત્તબ્બં કુસલં, ચરિતબ્બં બ્રહ્મચરિયં, નત્થિ જાતસ્સ અમરણં. યથા ખો પન મે સુતં બ્રહ્મુનો આમગન્ધે ભાસમાનસ્સ, તે ન સુનિમ્મદયા અગારં અજ્ઝાવસતા, પબ્બજિસ્સામહં, ભો, અગારસ્મા અનગારિય’’’ન્તિ. ‘‘તેન હિ ભવં ગોવિન્દો છબ્બસ્સાનિ આગમેતુ…પે॰… પઞ્ચ વસ્સાનિ આગમેતુ… ચત્તારિ વસ્સાનિ આગમેતુ… તીણિ વસ્સાનિ આગમેતુ… દ્વે વસ્સાનિ આગમેતુ… એકં વસ્સં આગમેતુ, એકસ્સ વસ્સસ્સ અચ્ચયેન મયમ્પિ અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિસ્સામ, અથ યા તે ગતિ, સા નો ગતિ ભવિસ્સતી’’તિ.
‘‘‘અતિચિરં ખો, ભો, એકં વસ્સં, નાહં સક્કોમિ ભવન્તે એકં વસ્સં આગમેતું. કો નુ ખો પન, ભો, જાનાતિ જીવિતાનં! ગમનીયો સમ્પરાયો, મન્તાયં બોદ્ધબ્બં, કત્તબ્બં કુસલં , ચરિતબ્બં બ્રહ્મચરિયં, નત્થિ જાતસ્સ અમરણં. યથા ખો પન મે સુતં બ્રહ્મુનો આમગન્ધે ભાસમાનસ્સ, તે ન સુનિમ્મદયા અગારં અજ્ઝાવસતા, પબ્બજિસ્સામહં, ભો, અગારસ્મા અનગારિય’’ન્તિ. ‘‘તેન હિ ભવં ગોવિન્દો સત્ત માસાનિ આગમેતુ, સત્તન્નં માસાનં અચ્ચયેન મયમ્પિ અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિસ્સામ, અથ યા તે ગતિ, સા નો ગતિ ભવિસ્સતી’’તિ.
‘‘‘અતિચિરં ખો, ભો, સત્ત માસાનિ, નાહં સક્કોમિ ભવન્તે સત્ત માસાનિ આગમેતું. કો નુ ખો પન, ભો, જાનાતિ જીવિતાનં. ગમનીયો સમ્પરાયો, મન્તાયં બોદ્ધબ્બં , કત્તબ્બં કુસલં, ચરિતબ્બં બ્રહ્મચરિયં, નત્થિ જાતસ્સ અમરણં. યથા ખો પન મે સુતં બ્રહ્મુનો આમગન્ધે ભાસમાનસ્સ, તે ન સુનિમ્મદયા અગારં અજ્ઝાવસતા, પબ્બજિસ્સામહં, ભો, અગારસ્મા અનગારિય’’ન્તિ.
‘‘‘તેન હિ ભવં ગોવિન્દો છ માસાનિ આગમેતુ…પે॰… પઞ્ચ માસાનિ આગમેતુ… ચત્તારિ માસાનિ આગમેતુ… તીણિ માસાનિ આગમેતુ… દ્વે માસાનિ આગમેતુ… એકં માસં આગમેતુ… અદ્ધમાસં આગમેતુ, અદ્ધમાસસ્સ અચ્ચયેન મયમ્પિ અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિસ્સામ, અથ યા તે ગતિ, સા નો ગતિ ભવિસ્સતી’’તિ.
‘‘‘અતિચિરં ખો, ભો, અદ્ધમાસો, નાહં સક્કોમિ ભવન્તે અદ્ધમાસં આગમેતું. કો નુ ખો પન, ભો, જાનાતિ જીવિતાનં! ગમનીયો સમ્પરાયો, મન્તાયં બોદ્ધબ્બં, કત્તબ્બં કુસલં, ચરિતબ્બં બ્રહ્મચરિયં, નત્થિ જાતસ્સ અમરણં. યથા ખો પન મે સુતં બ્રહ્મુનો આમગન્ધે ભાસમાનસ્સ, તે ન સુનિમ્મદયા અગારં અજ્ઝાવસતા, પબ્બજિસ્સામહં, ભો, અગારસ્મા અનગારિય’’ન્તિ. ‘‘તેન હિ ભવં ગોવિન્દો સત્તાહં આગમેતુ, યાવ મયં સકે પુત્તભાતરો રજ્જેન રજ્જે (સ્યા॰) અનુસાસિસ્સામ, સત્તાહસ્સ અચ્ચયેન મયમ્પિ અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિસ્સામ, અથ યા તે ગતિ, સા નો ગતિ ભવિસ્સતી’’તિ. ‘‘ન ચિરં ખો, ભો, સત્તાહં, આગમેસ્સામહં ભવન્તે સત્તાહ’’ન્તિ.
બ્રાહ્મણમહાસાલાદીનં આમન્તના
૩૨૪. ‘‘અથ ખો, ભો, મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો યેન તે સત્ત ચ બ્રાહ્મણમહાસાલા સત્ત ચ ન્હાતકસતાનિ તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા તે સત્ત ચ બ્રાહ્મણમહાસાલે સત્ત ચ ન્હાતકસતાનિ એતદવોચ – ‘‘અઞ્ઞં દાનિ ભવન્તો આચરિયં પરિયેસન્તુ, યો ભવન્તાનં મન્તે વાચેસ્સતિ. ઇચ્છામહં, ભો, અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતું. યથા ખો પન મે સુતં બ્રહ્મુનો આમગન્ધે ભાસમાનસ્સ. તે ન સુનિમ્મદયા અગારં અજ્ઝાવસતા, પબ્બજિસ્સામહં, ભો, અગારસ્મા અનગારિય’’ન્તિ. ‘‘મા ભવં ગોવિન્દો અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિ. પબ્બજ્જા, ભો, અપ્પેસક્ખા ચ અપ્પલાભા ચ; બ્રહ્મઞ્ઞં મહેસક્ખઞ્ચ મહાલાભઞ્ચા’’તિ. ‘‘મા ભવન્તો એવં અવચુત્થ – ‘‘પબ્બજ્જા અપ્પેસક્ખા ચ અપ્પલાભા ચ, બ્રહ્મઞ્ઞં મહેસક્ખઞ્ચ મહાલાભઞ્ચા’’તિ. કો નુ ખો, ભો, અઞ્ઞત્ર મયા મહેસક્ખતરો વા મહાલાભતરો વા! અહઞ્હિ, ભો, એતરહિ રાજાવ રઞ્ઞં બ્રહ્માવ બ્રાહ્મણાનં બ્રહ્માનં (સી॰ પી॰ ક॰) દેવતાવ ગહપતિકાનં. તમહં સબ્બં પહાય અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિસ્સામિ. યથા ખો પન મે સુતં બ્રહ્મુનો આમગન્ધે ભાસમાનસ્સ, તે ન સુનિમ્મદયા અગારં અજ્ઝાવસતા. પબ્બજિસ્સામહં, ભો, અગારસ્મા અનગારિય’’ન્તિ. ‘‘સચે ભવં ગોવિન્દો અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિસ્સતિ, મયમ્પિ અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિસ્સામ, અથ યા તે ગતિ, સા નો ગતિ ભવિસ્સતી’’તિ.
ભરિયાનં આમન્તના
૩૨૫. ‘‘અથ ખો, ભો, મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો યેન ચત્તારીસા ભરિયા સાદિસિયો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ચત્તારીસા ભરિયા સાદિસિયો એતદવોચ – ‘‘યા ભોતીનં ઇચ્છતિ, સકાનિ વા ઞાતિકુલાનિ ગચ્છતુ અઞ્ઞં વા ભત્તારં પરિયેસતુ. ઇચ્છામહં, ભોતી, અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતું. યથા ખો પન મે સુતં બ્રહ્મુનો આમગન્ધે ભાસમાનસ્સ, તે ન સુનિમ્મદયા અગારં અજ્ઝાવસતા. પબ્બજિસ્સામહં, ભોતી, અગારસ્મા અનગારિય’’ન્તિ. ‘‘ત્વઞ્ઞેવ નો ઞાતિ ઞાતિકામાનં, ત્વં પન ભત્તા ભત્તુકામાનં. સચે ભવં ગોવિન્દો અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિસ્સતિ, મયમ્પિ અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિસ્સામ, અથ યા તે ગતિ, સા નો ગતિ ભવિસ્સતી’’તિ.
મહાગોવિન્દપબ્બજ્જા
૩૨૬. ‘‘અથ ખો, ભો, મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો તસ્સ સત્તાહસ્સ અચ્ચયેન કેસમસ્સું ઓહારેત્વા કાસાયાનિ વત્થાનિ અચ્છાદેત્વા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિ. પબ્બજિતં પન મહાગોવિન્દં બ્રાહ્મણં સત્ત ચ રાજાનો ખત્તિયા મુદ્ધાવસિત્તા સત્ત ચ બ્રાહ્મણમહાસાલા સત્ત ચ ન્હાતકસતાનિ ચત્તારીસા ચ ભરિયા સાદિસિયો અનેકાનિ ચ ખત્તિયસહસ્સાનિ અનેકાનિ ચ બ્રાહ્મણસહસ્સાનિ અનેકાનિ ચ ગહપતિસહસ્સાનિ અનેકેહિ ચ ઇત્થાગારેહિ ઇત્થિયો કેસમસ્સું ઓહારેત્વા કાસાયાનિ વત્થાનિ અચ્છાદેત્વા મહાગોવિન્દં બ્રાહ્મણં અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતં અનુપબ્બજિંસુ. તાય સુદં, ભો, પરિસાય પરિવુતો મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો ગામનિગમરાજધાનીસુ ચારિકં ચરતિ. યં ખો પન, ભો, તેન સમયેન મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો ગામં વા નિગમં વા ઉપસઙ્કમતિ, તત્થ રાજાવ હોતિ રઞ્ઞં, બ્રહ્માવ બ્રાહ્મણાનં, દેવતાવ ગહપતિકાનં. તેન ખો પન સમયેન મનુસ્સા ખિપન્તિ વા ઉપક્ખલન્તિ વા તે એવમાહંસુ – ‘‘નમત્થુ મહાગોવિન્દસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ, નમત્થુ સત્ત પુરોહિતસ્સા’’’તિ.
૩૨૭. ‘‘મહાગોવિન્દો, ભો, બ્રાહ્મણો મેત્તાસહગતેન ચેતસા એકં દિસં ફરિત્વા વિહાસિ, તથા દુતિયં, તથા તતિયં, તથા ચતુત્થં. ઇતિ ઉદ્ધમધો તિરિયં સબ્બધિ સબ્બત્તતાય સબ્બાવન્તં લોકં મેત્તાસહગતેન ચેતસા વિપુલેન મહગ્ગતેન અપ્પમાણેન અવેરેન અબ્યાપજ્જેન ફરિત્વા વિહાસિ. કરુણાસહગતેન ચેતસા…પે॰… મુદિતાસહગતેન ચેતસા…પે॰… ઉપેક્ખાસહગતેન ચેતસા…પે॰… અબ્યાપજ્જેન ફરિત્વા વિહાસિ સાવકાનઞ્ચ બ્રહ્મલોકસહબ્યતાય મગ્ગં દેસેસિ.
૩૨૮. ‘‘યે ખો પન, ભો, તેન સમયેન મહાગોવિન્દસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ સાવકા સબ્બેન સબ્બં સાસનં આજાનિંસુ. તે કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં બ્રહ્મલોકં ઉપપજ્જિંસુ. યે ન સબ્બેન સબ્બં સાસનં આજાનિંસુ, તે કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપ્પેકચ્ચે પરનિમ્મિતવસવત્તીનં દેવાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જિંસુ; અપ્પેકચ્ચે નિમ્માનરતીનં દેવાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જિંસુ; અપ્પેકચ્ચે તુસિતાનં દેવાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જિંસુ; અપ્પેકચ્ચે યામાનં દેવાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જિંસુ; અપ્પેકચ્ચે તાવતિંસાનં દેવાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જિંસુ; અપ્પેકચ્ચે ચાતુમહારાજિકાનં દેવાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જિંસુ; યે સબ્બનિહીનં કાયં પરિપૂરેસું તે ગન્ધબ્બકાયં પરિપૂરેસું. ઇતિ ખો, ભો પન (સ્યા॰ ક॰), સબ્બેસંયેવ તેસં કુલપુત્તાનં અમોઘા પબ્બજ્જા અહોસિ અવઞ્ઝા સફલા સઉદ્રયા’’’તિ.
૩૨૯. ‘‘સરતિ તં ભગવા’’તિ? ‘‘સરામહં, પઞ્ચસિખ. અહં તેન સમયેન મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો અહોસિં. અહં તેસં સાવકાનં બ્રહ્મલોકસહબ્યતાય મગ્ગં દેસેસિં. તં ખો પન મે, પઞ્ચસિખ, બ્રહ્મચરિયં ન નિબ્બિદાય ન વિરાગાય ન નિરોધાય ન ઉપસમાય ન અભિઞ્ઞાય ન સમ્બોધાય ન નિબ્બાનાય સંવત્તતિ, યાવદેવ બ્રહ્મલોકૂપપત્તિયા.
ઇદં ખો પન મે, પઞ્ચસિખ, બ્રહ્મચરિયં એકન્તનિબ્બિદાય વિરાગાય નિરોધાય ઉપસમાય અભિઞ્ઞાય સમ્બોધાય નિબ્બાનાય સંવત્તતિ. કતમઞ્ચ તં, પઞ્ચસિખ, બ્રહ્મચરિયં એકન્તનિબ્બિદાય વિરાગાય નિરોધાય ઉપસમાય અભિઞ્ઞાય સમ્બોધાય નિબ્બાનાય સંવત્તતિ? અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો. સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ સમ્માસઙ્કપ્પો સમ્માવાચા સમ્માકમ્મન્તો સમ્માઆજીવો સમ્માવાયામો સમ્માસતિ સમ્માસમાધિ. ઇદં ખો તં, પઞ્ચસિખ, બ્રહ્મચરિયં એકન્તનિબ્બિદાય વિરાગાય નિરોધાય ઉપસમાય અભિઞ્ઞાય સમ્બોધાય નિબ્બાનાય સંવત્તતિ.
૩૩૦. ‘‘યે ખો પન મે, પઞ્ચસિખ, સાવકા સબ્બેન સબ્બં સાસનં આજાનન્તિ, તે આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરન્તિ; યે ન સબ્બેન સબ્બં સાસનં આજાનન્તિ, તે પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પરિક્ખયા ઓપપાતિકા હોન્તિ તત્થ પરિનિબ્બાયિનો અનાવત્તિધમ્મા તસ્મા લોકા. યે ન સબ્બેન સબ્બં સાસનં આજાનન્તિ, અપ્પેકચ્ચે તિણ્ણં સંયોજનાનં પરિક્ખયા રાગદોસમોહાનં તનુત્તા સકદાગામિનો હોન્તિ સકિદેવ ઇમં લોકં આગન્ત્વા દુક્ખસ્સન્તં કરિસ્સન્તિ કરોન્તિ (સી॰ પી॰). યે ન સબ્બેન સબ્બં સાસનં આજાનન્તિ, અપ્પેકચ્ચે તિણ્ણં સંયોજનાનં પરિક્ખયા સોતાપન્ના હોન્તિ અવિનિપાતધમ્મા નિયતા સમ્બોધિપરાયણા. ઇતિ ખો, પઞ્ચસિખ, સબ્બેસંયેવ ઇમેસં કુલપુત્તાનં અમોઘા પબ્બજ્જા પબ્બજા અહોસિ (ક॰) અવઞ્ઝા સફલા સઉદ્રયા’’તિ.
ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમનો પઞ્ચસિખો ગન્ધબ્બપુત્તો ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દિત્વા અનુમોદિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા પદક્ખિણં કત્વા તત્થેવન્તરધાયીતિ.
મહાગોવિન્દસુત્તં નિટ્ઠિતં છટ્ઠં.