નમો તસ્સ ભગવતો અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ
દીઘનિકાયો
પાથિકવગ્ગપાળિ
૧. પાથિકસુત્તં
સુનક્ખત્તવત્થુ
૧. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા મલ્લેસુ વિહરતિ અનુપિયં નામ અનુપ્પિયં નામ (સ્યા॰) મલ્લાનં નિગમો. અથ ખો ભગવા પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય અનુપિયં પિણ્ડાય પાવિસિ. અથ ખો ભગવતો એતદહોસિ – ‘‘અતિપ્પગો ખો તાવ અનુપિયાયં અનુપિયં (ક॰) પિણ્ડાય ચરિતું. યંનૂનાહં યેન ભગ્ગવગોત્તસ્સ પરિબ્બાજકસ્સ આરામો, યેન ભગ્ગવગોત્તો પરિબ્બાજકો તેનુપસઙ્કમેય્ય’’ન્તિ.
૨. અથ ખો ભગવા યેન ભગ્ગવગોત્તસ્સ પરિબ્બાજકસ્સ આરામો, યેન ભગ્ગવગોત્તો પરિબ્બાજકો તેનુપસઙ્કમિ. અથ ખો ભગ્ગવગોત્તો પરિબ્બાજકો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘એતુ ખો, ભન્તે, ભગવા. સ્વાગતં, ભન્તે, ભગવતો. ચિરસ્સં ખો, ભન્તે, ભગવા ઇમં પરિયાયમકાસિ યદિદં ઇધાગમનાય. નિસીદતુ, ભન્તે, ભગવા, ઇદમાસનં પઞ્ઞત્ત’’ન્તિ. નિસીદિ ભગવા પઞ્ઞત્તે આસને. ભગ્ગવગોત્તોપિ ખો પરિબ્બાજકો અઞ્ઞતરં નીચં આસનં ગહેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો ભગ્ગવગોત્તો પરિબ્બાજકો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘પુરિમાનિ, ભન્તે, દિવસાનિ પુરિમતરાનિ સુનક્ખત્તો લિચ્છવિપુત્તો યેનાહં તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા મં એતદવોચ – ‘પચ્ચક્ખાતો દાનિ મયા, ભગ્ગવ, ભગવા. ન દાનાહં ભગવન્તં ઉદ્દિસ્સ વિહરામી’તિ. કચ્ચેતં, ભન્તે, તથેવ, યથા સુનક્ખત્તો લિચ્છવિપુત્તો અવચા’’તિ? ‘‘તથેવ ખો એતં, ભગ્ગવ, યથા સુનક્ખત્તો લિચ્છવિપુત્તો અવચ’’.
૩. પુરિમાનિ, ભગ્ગવ, દિવસાનિ પુરિમતરાનિ સુનક્ખત્તો લિચ્છવિપુત્તો યેનાહં તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા મં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો, ભગ્ગવ, સુનક્ખત્તો લિચ્છવિપુત્તો મં એતદવોચ – ‘પચ્ચક્ખામિ દાનાહં, ભન્તે, ભગવન્તં. ન દાનાહં, ભન્તે, ભગવન્તં ઉદ્દિસ્સ વિહરિસ્સામી’તિ. ‘એવં વુત્તે, અહં, ભગ્ગવ, સુનક્ખત્તં લિચ્છવિપુત્તં એતદવોચં – ‘અપિ નુ તાહં, સુનક્ખત્ત, એવં અવચં, એહિ ત્વં, સુનક્ખત્ત, મમં ઉદ્દિસ્સ વિહરાહી’તિ? ‘નો હેતં, ભન્તે’. ‘ત્વં વા પન મં એવં અવચ – અહં, ભન્તે, ભગવન્તં ઉદ્દિસ્સ વિહરિસ્સામી’તિ? ‘નો હેતં, ભન્તે’. ‘ઇતિ કિર, સુનક્ખત્ત, નેવાહં તં વદામિ – એહિ ત્વં, સુનક્ખત્ત, મમં ઉદ્દિસ્સ વિહરાહીતિ. નપિ કિર મં ત્વં વદેસિ – અહં, ભન્તે, ભગવન્તં ઉદ્દિસ્સ વિહરિસ્સામીતિ. એવં સન્તે, મોઘપુરિસ, કો સન્તો કં પચ્ચાચિક્ખસિ? પસ્સ, મોઘપુરિસ, યાવઞ્ચ યાવ ચ (ક॰) તે ઇદં અપરદ્ધ’ન્તિ.
૪. ‘ન હિ પન મે, ભન્તે, ભગવા ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં કરોતી’તિ. ‘અપિ નુ તાહં, સુનક્ખત્ત, એવં અવચં – એહિ ત્વં, સુનક્ખત્ત, મમં ઉદ્દિસ્સ વિહરાહિ, અહં તે ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં કરિસ્સામી’તિ? ‘નો હેતં, ભન્તે’. ‘ત્વં વા પન મં એવં અવચ – અહં, ભન્તે, ભગવન્તં ઉદ્દિસ્સ વિહરિસ્સામિ, ભગવા મે ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં કરિસ્સતી’તિ? ‘નો હેતં, ભન્તે’. ‘ઇતિ કિર, સુનક્ખત્ત, નેવાહં તં વદામિ – એહિ ત્વં, સુનક્ખત્ત, મમં ઉદ્દિસ્સ વિહરાહિ, અહં તે ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં કરિસ્સામી’તિ; નપિ કિર મં ત્વં વદેસિ – અહં, ભન્તે, ભગવન્તં ઉદ્દિસ્સ વિહરિસ્સામિ, ભગવા મે ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં કરિસ્સતી’તિ. એવં સન્તે, મોઘપુરિસ , કો સન્તો કં પચ્ચાચિક્ખસિ? તં કિં મઞ્ઞસિ, સુનક્ખત્ત, કતે વા ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયે અકતે વા ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયે યસ્સત્થાય મયા ધમ્મો દેસિતો સો નિય્યાતિ તક્કરસ્સ સમ્મા દુક્ખક્ખયાયા’તિ? ‘કતે વા, ભન્તે, ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયે અકતે વા ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયે યસ્સત્થાય ભગવતા ધમ્મો દેસિતો સો નિય્યાતિ તક્કરસ્સ સમ્મા દુક્ખક્ખયાયા’તિ. ‘ઇતિ કિર, સુનક્ખત્ત, કતે વા ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયે, અકતે વા ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયે, યસ્સત્થાય મયા ધમ્મો દેસિતો, સો નિય્યાતિ તક્કરસ્સ સમ્મા દુક્ખક્ખયાય. તત્ર, સુનક્ખત્ત, કિં ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં કતં કરિસ્સતિ? પસ્સ, મોઘપુરિસ, યાવઞ્ચ તે ઇદં અપરદ્ધ’ન્તિ.
૫. ‘ન હિ પન મે, ભન્તે, ભગવા અગ્ગઞ્ઞં પઞ્ઞપેતી’તિ પઞ્ઞાપેતીતિ (પી॰)? ‘અપિ નુ તાહં, સુનક્ખત્ત, એવં અવચં – એહિ ત્વં, સુનક્ખત્ત, મમં ઉદ્દિસ્સ વિહરાહિ, અહં તે અગ્ગઞ્ઞં પઞ્ઞપેસ્સામી’તિ? ‘નો હેતં, ભન્તે’. ‘ત્વં વા પન મં એવં અવચ – અહં, ભન્તે, ભગવન્તં ઉદ્દિસ્સ વિહરિસ્સામિ, ભગવા મે અગ્ગઞ્ઞં પઞ્ઞપેસ્સતી’તિ? ‘નો હેતં, ભન્તે’. ‘ઇતિ કિર, સુનક્ખત્ત, નેવાહં તં વદામિ – એહિ ત્વં, સુનક્ખત્ત, મમં ઉદ્દિસ્સ વિહરાહિ, અહં તે અગ્ગઞ્ઞં પઞ્ઞપેસ્સામીતિ. નપિ કિર મં ત્વં વદેસિ – અહં, ભન્તે, ભગવન્તં ઉદ્દિસ્સ વિહરિસ્સામિ, ભગવા મે અગ્ગઞ્ઞં પઞ્ઞપેસ્સતી’તિ. એવં સન્તે, મોઘપુરિસ, કો સન્તો કં પચ્ચાચિક્ખસિ? તં કિં મઞ્ઞસિ, સુનક્ખત્ત, પઞ્ઞત્તે વા અગ્ગઞ્ઞે, અપઞ્ઞત્તે વા અગ્ગઞ્ઞે, યસ્સત્થાય મયા ધમ્મો દેસિતો, સો નિય્યાતિ તક્કરસ્સ સમ્મા દુક્ખક્ખયાયા’તિ? ‘પઞ્ઞત્તે વા, ભન્તે, અગ્ગઞ્ઞે, અપઞ્ઞત્તે વા અગ્ગઞ્ઞે, યસ્સત્થાય ભગવતા ધમ્મો દેસિતો, સો નિય્યાતિ તક્કરસ્સ સમ્મા દુક્ખક્ખયાયા’તિ. ‘ઇતિ કિર, સુનક્ખત્ત, પઞ્ઞત્તે વા અગ્ગઞ્ઞે, અપઞ્ઞત્તે વા અગ્ગઞ્ઞે, યસ્સત્થાય મયા ધમ્મો દેસિતો, સો નિય્યાતિ તક્કરસ્સ સમ્મા દુક્ખક્ખયાય. તત્ર, સુનક્ખત્ત, કિં અગ્ગઞ્ઞં પઞ્ઞત્તં કરિસ્સતિ? પસ્સ, મોઘપુરિસ, યાવઞ્ચ તે ઇદં અપરદ્ધં’.
૬. ‘અનેકપરિયાયેન ખો તે, સુનક્ખત્ત, મમ વણ્ણો ભાસિતો વજ્જિગામે – ઇતિપિ સો ભગવા અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો વિજ્જાચરણસમ્પન્નો સુગતો લોકવિદૂ અનુત્તરો પુરિસદમ્મસારથિ સત્થા દેવમનુસ્સાનં બુદ્ધો ભગવાતિ. ઇતિ ખો તે, સુનક્ખત્ત, અનેકપરિયાયેન મમ વણ્ણો ભાસિતો વજ્જિગામે.
‘અનેકપરિયાયેન ખો તે, સુનક્ખત્ત, ધમ્મસ્સ વણ્ણો ભાસિતો વજ્જિગામે – સ્વાક્ખાતો ભગવતા ધમ્મો સન્દિટ્ઠિકો અકાલિકો એહિપસ્સિકો ઓપનેય્યિકો પચ્ચત્તં વેદિતબ્બો વિઞ્ઞૂહીતિ. ઇતિ ખો તે, સુનક્ખત્ત, અનેકપરિયાયેન ધમ્મસ્સ વણ્ણો ભાસિતો વજ્જિગામે.
‘અનેકપરિયાયેન ખો તે, સુનક્ખત્ત, સઙ્ઘસ્સ વણ્ણો ભાસિતો વજ્જિગામે – સુપ્પટિપન્નો ભગવતો સાવકસઙ્ઘો, ઉજુપ્પટિપન્નો ભગવતો સાવકસઙ્ઘો, ઞાયપ્પટિપન્નો ભગવતો સાવકસઙ્ઘો, સામીચિપ્પટિપન્નો ભગવતો સાવકસઙ્ઘો, યદિદં ચત્તારિ પુરિસયુગાનિ અટ્ઠ પુરિસપુગ્ગલા, એસ ભગવતો સાવકસઙ્ઘો, આહુનેય્યો પાહુનેય્યો દક્ખિણેય્યો અઞ્જલિકરણીયો અનુત્તરં પુઞ્ઞક્ખેત્તં લોકસ્સાતિ. ઇતિ ખો તે, સુનક્ખત્ત, અનેકપરિયાયેન સઙ્ઘસ્સ વણ્ણો ભાસિતો વજ્જિગામે.
‘આરોચયામિ ખો તે, સુનક્ખત્ત, પટિવેદયામિ ખો તે, સુનક્ખત્ત. ભવિસ્સન્તિ ખો તે, સુનક્ખત્ત, વત્તારો, નો વિસહિ સુનક્ખત્તો લિચ્છવિપુત્તો સમણે ગોતમે બ્રહ્મચરિયં ચરિતું, સો અવિસહન્તો સિક્ખં પચ્ચક્ખાય હીનાયાવત્તોતિ. ઇતિ ખો તે, સુનક્ખત્ત, ભવિસ્સન્તિ વત્તારો’તિ.
એવં પિ ખો, ભગ્ગવ, સુનક્ખત્તો લિચ્છવિપુત્તો મયા વુચ્ચમાનો અપક્કમેવ ઇમસ્મા ધમ્મવિનયા, યથા તં આપાયિકો નેરયિકો.
કોરક્ખત્તિયવત્થુ
૭. ‘‘એકમિદાહં, ભગ્ગવ, સમયં થૂલૂસુ બુમૂસુ (સી॰ પી॰) વિહરામિ ઉત્તરકા નામ થૂલૂનં નિગમો. અથ ખ્વાહં, ભગ્ગવ, પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય સુનક્ખત્તેન લિચ્છવિપુત્તેન પચ્છાસમણેન ઉત્તરકં પિણ્ડાય પાવિસિં. તેન ખો પન સમયેન અચેલો કોરક્ખત્તિયો કુક્કુરવતિકો ચતુક્કુણ્ડિકો ચતુકુણ્ડિકો (સી॰ પી॰) ચતુકોણ્ડિકો (સ્યા॰ ક॰) છમાનિકિણ્ણં ભક્ખસં મુખેનેવ ખાદતિ, મુખેનેવ ભુઞ્જતિ. અદ્દસા ખો, ભગ્ગવ, સુનક્ખત્તો લિચ્છવિપુત્તો અચેલં કોરક્ખત્તિયં કુક્કુરવતિકં ચતુક્કુણ્ડિકં છમાનિકિણ્ણં ભક્ખસં મુખેનેવ ખાદન્તં મુખેનેવ ભુઞ્જન્તં. દિસ્વાનસ્સ એતદહોસિ – ‘સાધુરૂપો વત, ભો, અયં અરહં (સી॰ સ્યા॰ પી॰) સમણો ચતુક્કુણ્ડિકો છમાનિકિણ્ણં ભક્ખસં મુખેનેવ ખાદતિ, મુખેનેવ ભુઞ્જતી’તિ.
‘‘અથ ખ્વાહં, ભગ્ગવ, સુનક્ખત્તસ્સ લિચ્છવિપુત્તસ્સ ચેતસા ચેતોપરિવિતક્કમઞ્ઞાય સુનક્ખત્તં લિચ્છવિપુત્તં એતદવોચં – ‘ત્વમ્પિ નામ, મોઘપુરિસ, સમણો સક્યપુત્તિયો મોઘપુરિસ સક્યપુત્તિયો (સી॰ સ્યા॰ પી॰) પટિજાનિસ્સસી’તિ! ‘કિં પન મં, ભન્તે, ભગવા એવમાહ – ‘ત્વમ્પિ નામ, મોઘપુરિસ, સમણો સક્યપુત્તિયો મોઘપુરિસ સક્યપુત્તિયો (સી॰ સ્યા॰ પી॰) પટિજાનિસ્સસી’તિ? ‘નનુ તે, સુનક્ખત્ત, ઇમં અચેલં કોરક્ખત્તિયં કુક્કુરવતિકં ચતુક્કુણ્ડિકં છમાનિકિણ્ણં ભક્ખસં મુખેનેવ ખાદન્તં મુખેનેવ ભુઞ્જન્તં દિસ્વાન એતદહોસિ – સાધુરૂપો વત, ભો, અયં સમણો ચતુક્કુણ્ડિકો છમાનિકિણ્ણં ભક્ખસં મુખેનેવ ખાદતિ, મુખેનેવ ભુઞ્જતી’તિ? ‘એવં, ભન્તે. કિં પન, ભન્તે, ભગવા અરહત્તસ્સ મચ્છરાયતી’તિ? ‘ન ખો અહં, મોઘપુરિસ, અરહત્તસ્સ મચ્છરાયામિ. અપિ ચ, તુય્હેવેતં પાપકં દિટ્ઠિગતં ઉપ્પન્નં, તં પજહ. મા તે અહોસિ દીઘરત્તં અહિતાય દુક્ખાય. યં ખો પનેતં, સુનક્ખત્ત, મઞ્ઞસિ અચેલં કોરક્ખત્તિયં – સાધુરૂપો અયં સમણોતિ મઞ્ઞસિ ‘‘અચેલો કોરખત્તિયો સાધુરૂપો અરહં સમણોતિ’’ (સ્યા॰). સો સત્તમં દિવસં અલસકેન કાલઙ્કરિસ્સતિ. કાલઙ્કતો કાલકતો (સી॰ સ્યા॰ પી॰) ચ કાલકઞ્ચિકા કાલકઞ્જા (સી॰ પી॰), કાલકઞ્જિકા (સ્યા॰) નામ અસુરા સબ્બનિહીનો અસુરકાયો, તત્ર ઉપપજ્જિસ્સતિ. કાલઙ્કતઞ્ચ નં બીરણત્થમ્બકે સુસાને છડ્ડેસ્સન્તિ. આકઙ્ખમાનો ચ ત્વં, સુનક્ખત્ત, અચેલં કોરક્ખત્તિયં ઉપસઙ્કમિત્વા પુચ્છેય્યાસિ – જાનાસિ, આવુસો કોરક્ખત્તિય અચેલ કોરખત્તિય (ક॰), અત્તનો ગતિન્તિ? ઠાનં ખો પનેતં, સુનક્ખત્ત, વિજ્જતિ યં તે અચેલો કોરક્ખત્તિયો બ્યાકરિસ્સતિ – જાનામિ, આવુસો સુનક્ખત્ત, અત્તનો ગતિં; કાલકઞ્ચિકા નામ અસુરા સબ્બનિહીનો અસુરકાયો, તત્રામ્હિ ઉપપન્નોતિ.
‘‘અથ ખો, ભગ્ગવ, સુનક્ખત્તો લિચ્છવિપુત્તો યેન અચેલો કોરક્ખત્તિયો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા અચેલં કોરક્ખત્તિયં એતદવોચ – ‘બ્યાકતો ખોસિ, આવુસો કોરક્ખત્તિય, સમણેન ગોતમેન – અચેલો કોરક્ખત્તિયો સત્તમં દિવસં અલસકેન કાલઙ્કરિસ્સતિ. કાલઙ્કતો ચ કાલકઞ્ચિકા નામ અસુરા સબ્બનિહીનો અસુરકાયો , તત્ર ઉપપજ્જિસ્સતિ. કાલઙ્કતઞ્ચ નં બીરણત્થમ્બકે સુસાને છડ્ડેસ્સન્તી’તિ. યેન ત્વં, આવુસો કોરક્ખત્તિય, મત્તં મત્તઞ્ચ ભત્તં ભુઞ્જેય્યાસિ, મત્તં મત્તઞ્ચ પાનીયં પિવેય્યાસિ. યથા સમણસ્સ ગોતમસ્સ મિચ્છા અસ્સ વચન’ન્તિ.
૮. ‘‘અથ ખો, ભગ્ગવ, સુનક્ખત્તો લિચ્છવિપુત્તો એકદ્વીહિકાય સત્તરત્તિન્દિવાનિ ગણેસિ, યથા તં તથાગતસ્સ અસદ્દહમાનો. અથ ખો, ભગ્ગવ, અચેલો કોરક્ખત્તિયો સત્તમં દિવસં અલસકેન કાલમકાસિ. કાલઙ્કતો ચ કાલકઞ્ચિકા નામ અસુરા સબ્બનિહીનો અસુરકાયો, તત્ર ઉપપજ્જિ. કાલઙ્કતઞ્ચ નં બીરણત્થમ્બકે સુસાને છડ્ડેસું.
૯. ‘‘અસ્સોસિ ખો, ભગ્ગવ, સુનક્ખત્તો લિચ્છવિપુત્તો – ‘અચેલો કિર કોરક્ખત્તિયો અલસકેન કાલઙ્કતો બીરણત્થમ્બકે સુસાને છડ્ડિતો’તિ. અથ ખો, ભગ્ગવ, સુનક્ખત્તો લિચ્છવિપુત્તો યેન બીરણત્થમ્બકં સુસાનં, યેન અચેલો કોરક્ખત્તિયો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા અચેલં કોરક્ખત્તિયં તિક્ખત્તું પાણિના આકોટેસિ – ‘જાનાસિ, આવુસો કોરક્ખત્તિય, અત્તનો ગતિ’ન્તિ? અથ ખો, ભગ્ગવ, અચેલો કોરક્ખત્તિયો પાણિના પિટ્ઠિં પરિપુઞ્છન્તો વુટ્ઠાસિ. ‘જાનામિ, આવુસો સુનક્ખત્ત, અત્તનો ગતિં. કાલકઞ્ચિકા નામ અસુરા સબ્બનિહીનો અસુરકાયો, તત્રામ્હિ ઉપપન્નો’તિ વત્વા તત્થેવ ઉત્તાનો પપતિ પરિપતિ (સ્યા॰ ક॰).
૧૦. ‘‘અથ ખો, ભગ્ગવ, સુનક્ખત્તો લિચ્છવિપુત્તો યેનાહં તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા મં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નં ખો અહં, ભગ્ગવ , સુનક્ખત્તં લિચ્છવિપુત્તં એતદવોચં – ‘તં કિં મઞ્ઞસિ, સુનક્ખત્ત, યથેવ તે અહં અચેલં કોરક્ખત્તિયં આરબ્ભ બ્યાકાસિં, તથેવ તં વિપાકં, અઞ્ઞથા વા’તિ? ‘યથેવ મે, ભન્તે, ભગવા અચેલં કોરક્ખત્તિયં આરબ્ભ બ્યાકાસિ, તથેવ તં વિપાકં, નો અઞ્ઞથા’તિ. ‘તં કિં મઞ્ઞસિ, સુનક્ખત્ત, યદિ એવં સન્તે કતં વા હોતિ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં, અકતં વાતિ? ‘અદ્ધા ખો, ભન્તે, એવં સન્તે કતં હોતિ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં, નો અકત’ન્તિ. ‘એવમ્પિ ખો મં ત્વં, મોઘપુરિસ, ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં કરોન્તં એવં વદેસિ – ન હિ પન મે, ભન્તે, ભગવા ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં કરોતીતિ. પસ્સ, મોઘપુરિસ, યાવઞ્ચ તે ઇદં અપરદ્ધ’ન્તિ. ‘‘એવમ્પિ ખો, ભગ્ગવ, સુનક્ખત્તો લિચ્છવિપુત્તો મયા વુચ્ચમાનો અપક્કમેવ ઇમસ્મા ધમ્મવિનયા, યથા તં આપાયિકો નેરયિકો.
અચેલકળારમટ્ટકવત્થુ
૧૧. ‘‘એકમિદાહં, ભગ્ગવ, સમયં વેસાલિયં વિહરામિ મહાવને કૂટાગારસાલાયં. તેન ખો પન સમયેન અચેલો કળારમટ્ટકો વેસાલિયં પટિવસતિ લાભગ્ગપ્પત્તો ચેવ યસગ્ગપ્પત્તો ચ વજ્જિગામે. તસ્સ સત્તવતપદાનિ સત્તવત્તપદાનિ (સ્યા॰ પી॰) સમત્તાનિ સમાદિન્નાનિ હોન્તિ – ‘યાવજીવં અચેલકો અસ્સં, ન વત્થં પરિદહેય્યં, યાવજીવં બ્રહ્મચારી અસ્સં, ન મેથુનં ધમ્મં પટિસેવેય્યં, યાવજીવં સુરામંસેનેવ યાપેય્યં, ન ઓદનકુમ્માસં ભુઞ્જેય્યં. પુરત્થિમેન વેસાલિં ઉદેનં નામ ચેતિયં, તં નાતિક્કમેય્યં, દક્ખિણેન વેસાલિં ગોતમકં નામ ચેતિયં, તં નાતિક્કમેય્યં, પચ્છિમેન વેસાલિં સત્તમ્બં નામ ચેતિયં, તં નાતિક્કમેય્યં, ઉત્તરેન વેસાલિં બહુપુત્તં નામ બહુપુત્તકં નામ (સ્યા॰) ચેતિયં તં નાતિક્કમેય્ય’ન્તિ. સો ઇમેસં સત્તન્નં વતપદાનં સમાદાનહેતુ લાભગ્ગપ્પત્તો ચેવ યસગ્ગપ્પત્તો ચ વજ્જિગામે.
૧૨. ‘‘અથ ખો, ભગ્ગવ, સુનક્ખત્તો લિચ્છવિપુત્તો યેન અચેલો કળારમટ્ટકો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા અચેલં કળારમટ્ટકં પઞ્હં અપુચ્છિ. તસ્સ અચેલો કળારમટ્ટકો પઞ્હં પુટ્ઠો ન સમ્પાયાસિ. અસમ્પાયન્તો કોપઞ્ચ દોસઞ્ચ અપ્પચ્ચયઞ્ચ પાત્વાકાસિ. અથ ખો, ભગ્ગવ, સુનક્ખત્તસ્સ લિચ્છવિપુત્તસ્સ એતદહોસિ – ‘સાધુરૂપં વત ભો અરહન્તં સમણં આસાદિમ્હસે અસાદિયિમ્હસે (સ્યા॰). મા વત નો અહોસિ દીઘરત્તં અહિતાય દુક્ખાયા’તિ.
૧૩. ‘‘અથ ખો, ભગ્ગવ, સુનક્ખત્તો લિચ્છવિપુત્તો યેનાહં તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા મં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નં ખો અહં, ભગ્ગવ, સુનક્ખત્તં લિચ્છવિપુત્તં એતદવોચં – ‘ત્વમ્પિ નામ, મોઘપુરિસ, સમણો સક્યપુત્તિયો પટિજાનિસ્સસી’તિ! ‘કિં પન મં, ભન્તે, ભગવા એવમાહ – ત્વમ્પિ નામ, મોઘપુરિસ, સમણો સક્યપુત્તિયો પટિજાનિસ્સસી’તિ? ‘નનુ ત્વં, સુનક્ખત્ત, અચેલં કળારમટ્ટકં ઉપસઙ્કમિત્વા પઞ્હં અપુચ્છિ. તસ્સ તે અચેલો કળારમટ્ટકો પઞ્હં પુટ્ઠો ન સમ્પાયાસિ. અસમ્પાયન્તો કોપઞ્ચ દોસઞ્ચ અપ્પચ્ચયઞ્ચ પાત્વાકાસિ. તસ્સ તે એતદહોસિ – ‘‘સાધુરૂપં વત, ભો, અરહન્તં સમણં આસાદિમ્હસે. મા વત નો અહોસિ દીઘરત્તં અહિતાય દુક્ખાયા’તિ. ‘એવં, ભન્તે. કિં પન, ભન્તે, ભગવા અરહત્તસ્સ મચ્છરાયતી’તિ? ‘ન ખો અહં, મોઘપુરિસ, અરહત્તસ્સ મચ્છરાયામિ, અપિ ચ તુય્હેવેતં પાપકં દિટ્ઠિગતં ઉપ્પન્નં, તં પજહ. મા તે અહોસિ દીઘરત્તં અહિતાય દુક્ખાય. યં ખો પનેતં, સુનક્ખત્ત, મઞ્ઞસિ અચેલં કળારમટ્ટકં – સાધુરૂપો અયં અરહં (સ્યા॰) સમણોતિ, સો નચિરસ્સેવ પરિહિતો સાનુચારિકો વિચરન્તો ઓદનકુમ્માસં ભુઞ્જમાનો સબ્બાનેવ વેસાલિયાનિ ચેતિયાનિ સમતિક્કમિત્વા યસા નિહીનો યસાનિકિણ્ણો (ક॰) કાલં કરિસ્સતી’તિ.
‘‘‘અથ ખો, ભગ્ગવ, અચેલો કળારમટ્ટકો નચિરસ્સેવ પરિહિતો સાનુચારિકો વિચરન્તો ઓદનકુમ્માસં ભુઞ્જમાનો સબ્બાનેવ વેસાલિયાનિ ચેતિયાનિ સમતિક્કમિત્વા યસા નિહીનો કાલમકાસિ.
૧૪. ‘‘અસ્સોસિ ખો, ભગ્ગવ, સુનક્ખત્તો લિચ્છવિપુત્તો – ‘અચેલો કિર કળારમટ્ટકો પરિહિતો સાનુચારિકો વિચરન્તો ઓદનકુમ્માસં ભુઞ્જમાનો સબ્બાનેવ વેસાલિયાનિ ચેતિયાનિ સમતિક્કમિત્વા યસા નિહીનો કાલઙ્કતો’તિ. અથ ખો, ભગ્ગવ, સુનક્ખત્તો લિચ્છવિપુત્તો યેનાહં તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા મં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નં ખો અહં, ભગ્ગવ, સુનક્ખત્તં લિચ્છવિપુત્તં એતદવોચં – ‘તં કિં મઞ્ઞસિ, સુનક્ખત્ત, યથેવ તે અહં અચેલં કળારમટ્ટકં આરબ્ભ બ્યાકાસિં, તથેવ તં વિપાકં, અઞ્ઞથા વા’તિ? ‘યથેવ મે, ભન્તે, ભગવા અચેલં કળારમટ્ટકં આરબ્ભ બ્યાકાસિ, તથેવ તં વિપાકં, નો અઞ્ઞથા’તિ. ‘તં કિં મઞ્ઞસિ, સુનક્ખત્ત, યદિ એવં સન્તે કતં વા હોતિ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં અકતં વા’તિ? ‘અદ્ધા ખો, ભન્તે, એવં સન્તે કતં હોતિ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં, નો અકત’ન્તિ. ‘એવમ્પિ ખો મં ત્વં, મોઘપુરિસ, ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં કરોન્તં એવં વદેસિ – ન હિ પન મે, ભન્તે, ભગવા ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં કરોતી’’તિ. પસ્સ, મોઘપુરિસ, યાવઞ્ચ તે ઇદં અપરદ્ધ’ન્તિ. ‘‘એવ’મ્પિ ખો, ભગ્ગવ, સુનક્ખત્તો લિચ્છવિપુત્તો મયા વુચ્ચમાનો અપક્કમેવ ઇમસ્મા ધમ્મવિનયા, યથા તં આપાયિકો નેરયિકો.
અચેલપાથિકપુત્તવત્થુ
૧૫. ‘‘એકમિદાહં, ભગ્ગવ, સમયં તત્થેવ વેસાલિયં વિહરામિ મહાવને કૂટાગારસાલાયં. તેન ખો પન સમયેન અચેલો પાથિકપુત્તો પાટિકપુત્તો (સી॰ સ્યા॰ પી॰) વેસાલિયં પટિવસતિ લાભગ્ગપ્પત્તો ચેવ યસગ્ગપ્પત્તો ચ વજ્જિગામે. સો વેસાલિયં પરિસતિ એવં વાચં ભાસતિ – ‘સમણોપિ ગોતમો ઞાણવાદો, અહમ્પિ ઞાણવાદો. ઞાણવાદો ખો પન ઞાણવાદેન અરહતિ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં દસ્સેતું. સમણો ગોતમો ઉપડ્ઢપથં આગચ્છેય્ય, અહમ્પિ ઉપડ્ઢપથં ગચ્છેય્યં. તે તત્થ ઉભોપિ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં કરેય્યામ. એકં ચે સમણો ગોતમો ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં કરિસ્સતિ, દ્વાહં કરિસ્સામિ. દ્વે ચે સમણો ગોતમો ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયાનિ કરિસ્સતિ, ચત્તારાહં કરિસ્સામિ . ચત્તારિ ચે સમણો ગોતમો ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયાનિ કરિસ્સતિ, અટ્ઠાહં કરિસ્સામિ. ઇતિ યાવતકં યાવતકં સમણો ગોતમો ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં કરિસ્સતિ, તદ્દિગુણં તદ્દિગુણાહં કરિસ્સામી’તિ.
૧૬. ‘‘અથ ખો, ભગ્ગવ, સુનક્ખત્તો લિચ્છવિપુત્તો યેનાહં તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા મં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો, ભગ્ગવ, સુનક્ખત્તો લિચ્છવિપુત્તો મં એતદવોચ – ‘અચેલો, ભન્તે, પાથિકપુત્તો વેસાલિયં પટિવસતિ લાભગ્ગપ્પત્તો ચેવ યસગ્ગપ્પત્તો ચ વજ્જિગામે. સો વેસાલિયં પરિસતિ એવં વાચં ભાસતિ – સમણોપિ ગોતમો ઞાણવાદો, અહમ્પિ ઞાણવાદો. ઞાણવાદો ખો પન ઞાણવાદેન અરહતિ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં દસ્સેતું. સમણો ગોતમો ઉપડ્ઢપથં આગચ્છેય્ય, અહમ્પિ ઉપડ્ઢપથં ગચ્છેય્યં. તે તત્થ ઉભોપિ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં કરેય્યામ. એકં ચે સમણો ગોતમો ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં કરિસ્સતિ, દ્વાહં કરિસ્સામિ. દ્વે ચે સમણો ગોતમો ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયાનિ કરિસ્સતિ, ચત્તારાહં કરિસ્સામિ. ચત્તારિ ચે સમણો ગોતમો ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયાનિ કરિસ્સતિ, અટ્ઠાહં કરિસ્સામિ. ઇતિ યાવતકં યાવતકં સમણો ગોતમો ઉત્તરિ મનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં કરિસ્સતિ, તદ્દિગુણં તદ્દિગુણાહં કરિસ્સામી’’તિ.
‘‘એવં વુત્તે, અહં, ભગ્ગવ, સુનક્ખત્તં લિચ્છવિપુત્તં એતદવોચં – ‘અભબ્બો ખો, સુનક્ખત્ત, અચેલો પાથિકપુત્તો તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા મમ સમ્મુખીભાવં આગન્તું. સચેપિસ્સ એવમસ્સ – અહં તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા સમણસ્સ ગોતમસ્સ સમ્મુખીભાવં ગચ્છેય્યન્તિ, મુદ્ધાપિ તસ્સ વિપતેય્યા’તિ.
૧૭. ‘રક્ખતેતં, ભન્તે, ભગવા વાચં, રક્ખતેતં સુગતો વાચ’ન્તિ. ‘કિં પન મં ત્વં, સુનક્ખત્ત, એવં વદેસિ – રક્ખતેતં, ભન્તે, ભગવા વાચં, રક્ખતેતં સુગતો વાચ’ન્તિ? ‘ભગવતા ચસ્સ, ભન્તે, એસા વાચા એકંસેન ઓધારિતા ઓવાદિતા (ક॰) – અભબ્બો અચેલો પાથિકપુત્તો તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા મમ સમ્મુખીભાવં આગન્તું. સચેપિસ્સ એવમસ્સ – અહં તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા સમણસ્સ ગોતમસ્સ સમ્મુખીભાવં ગચ્છેય્યન્તિ, મુદ્ધાપિ તસ્સ વિપતેય્યાતિ. અચેલો ચ, ભન્તે, પાથિકપુત્તો વિરૂપરૂપેન ભગવતો સમ્મુખીભાવં આગચ્છેય્ય, તદસ્સ ભગવતો મુસા’તિ.
૧૮. ‘અપિ નુ, સુનક્ખત્ત, તથાગતો તં વાચં ભાસેય્ય યા સા વાચા દ્વયગામિની’તિ? ‘કિં પન, ભન્તે, ભગવતા અચેલો પાથિકપુત્તો ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ વિદિતો – અભબ્બો અચેલો પાથિકપુત્તો તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા મમ સમ્મુખીભાવં આગન્તું. સચેપિસ્સ એવમસ્સ – અહં તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા સમણસ્સ ગોતમસ્સ સમ્મુખીભાવં ગચ્છેય્યન્તિ, મુદ્ધાપિ તસ્સ વિપતેય્યા’તિ?
‘ઉદાહુ , દેવતા ભગવતો એતમત્થં આરોચેસું – અભબ્બો, ભન્તે, અચેલો પાથિકપુત્તો તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા ભગવતો સમ્મુખીભાવં આગન્તું. સચેપિસ્સ એવમસ્સ – અહં તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા સમણસ્સ ગોતમસ્સ સમ્મુખીભાવં ગચ્છેય્યન્તિ, મુદ્ધાપિ તસ્સ વિપતેય્યા’તિ?
૧૯. ‘ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ વિદિતો ચેવ મે, સુનક્ખત્ત , અચેલો પાથિકપુત્તો અભબ્બો અચેલો પાથિકપુત્તો તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા મમ સમ્મુખીભાવં આગન્તું. સચેપિસ્સ એવમસ્સ – અહં તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા સમણસ્સ ગોતમસ્સ સમ્મુખીભાવં ગચ્છેય્યન્તિ, મુદ્ધાપિ તસ્સ વિપતેય્યા’તિ.
‘દેવતાપિ મે એતમત્થં આરોચેસું – અભબ્બો , ભન્તે, અચેલો પાથિકપુત્તો તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા ભગવતો સમ્મુખીભાવં આગન્તું. સચેપિસ્સ એવમસ્સ – અહં તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા સમણસ્સ ગોતમસ્સ સમ્મુખીભાવં ગચ્છેય્યન્તિ, મુદ્ધાપિ તસ્સ વિપતેય્યા’તિ.
‘અજિતોપિ નામ લિચ્છવીનં સેનાપતિ અધુના કાલઙ્કતો તાવતિંસકાયં ઉપપન્નો. સોપિ મં ઉપસઙ્કમિત્વા એવમારોચેસિ – અલજ્જી, ભન્તે, અચેલો પાથિકપુત્તો; મુસાવાદી, ભન્તે, અચેલો પાથિકપુત્તો. મમ્પિ, ભન્તે, અચેલો પાથિકપુત્તો બ્યાકાસિ વજ્જિગામે – અજિતો લિચ્છવીનં સેનાપતિ મહાનિરયં ઉપપન્નોતિ. ન ખો પનાહં, ભન્તે, મહાનિરયં ઉપપન્નો; તાવતિંસકાયમ્હિ ઉપપન્નો. અલજ્જી, ભન્તે, અચેલો પાથિકપુત્તો; મુસાવાદી, ભન્તે, અચેલો પાથિકપુત્તો; અભબ્બો ચ, ભન્તે, અચેલો પાથિકપુત્તો તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા ભગવતો સમ્મુખીભાવં આગન્તું. સચેપિસ્સ એવમસ્સ – અહં તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા સમણસ્સ ગોતમસ્સ સમ્મુખીભાવં ગચ્છેય્યન્તિ, મુદ્ધાપિ તસ્સ વિપતેય્યા’તિ.
‘ઇતિ ખો, સુનક્ખત્ત, ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ વિદિતો ચેવ મે અચેલો પાથિકપુત્તો અભબ્બો અચેલો પાથિકપુત્તો તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા મમ સમ્મુખીભાવં આગન્તું. સચેપિસ્સ એવમસ્સ – અહં તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા સમણસ્સ ગોતમસ્સ સમ્મુખીભાવં ગચ્છેય્યન્તિ, મુદ્ધાપિ તસ્સ વિપતેય્યાતિ. દેવતાપિ મે એતમત્થં આરોચેસું – અભબ્બો, ભન્તે , અચેલો પાથિકપુત્તો તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા ભગવતો સમ્મુખીભાવં આગન્તું. સચેપિસ્સ એવમસ્સ – અહં તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા સમણસ્સ ગોતમસ્સ સમ્મુખીભાવં ગચ્છેય્યન્તિ, મુદ્ધાપિ તસ્સ વિપતેય્યા’તિ.
‘સો ખો પનાહં, સુનક્ખત્ત, વેસાલિયં પિણ્ડાય ચરિત્વા પચ્છાભત્તં પિણ્ડપાતપ્પટિક્કન્તો યેન અચેલસ્સ પાથિકપુત્તસ્સ આરામો તેનુપસઙ્કમિસ્સામિ દિવાવિહારાય. યસ્સદાનિ ત્વં, સુનક્ખત્ત, ઇચ્છસિ, તસ્સ આરોચેહી’તિ.
ઇદ્ધિપાટિહારિયકથા
૨૦. ‘‘અથ ખ્વાહં અથ ખો સ્વાહં (સ્યા॰), ભગ્ગવ, પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય વેસાલિં પિણ્ડાય પાવિસિં. વેસાલિયં પિણ્ડાય ચરિત્વા પચ્છાભત્તં પિણ્ડપાતપ્પટિક્કન્તો યેન અચેલસ્સ પાથિકપુત્તસ્સ આરામો તેનુપસઙ્કમિં દિવાવિહારાય. અથ ખો, ભગ્ગવ, સુનક્ખત્તો લિચ્છવિપુત્તો તરમાનરૂપો વેસાલિં પવિસિત્વા યેન અભિઞ્ઞાતા અભિઞ્ઞાતા લિચ્છવી તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા અભિઞ્ઞાતે અભિઞ્ઞાતે લિચ્છવી એતદવોચ – ‘એસાવુસો, ભગવા વેસાલિયં પિણ્ડાય ચરિત્વા પચ્છાભત્તં પિણ્ડપાતપ્પટિક્કન્તો યેન અચેલસ્સ પાથિકપુત્તસ્સ આરામો તેનુપસઙ્કમિ દિવાવિહારાય. અભિક્કમથાયસ્મન્તો અભિક્કમથાયસ્મન્તો, સાધુરૂપાનં સમણાનં ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં ભવિસ્સતી’તિ . અથ ખો, ભગ્ગવ, અભિઞ્ઞાતાનં અભિઞ્ઞાતાનં લિચ્છવીનં એતદહોસિ – ‘સાધુરૂપાનં કિર, ભો, સમણાનં ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં ભવિસ્સતિ; હન્દ વત, ભો, ગચ્છામા’તિ. યેન ચ અભિઞ્ઞાતા અભિઞ્ઞાતા બ્રાહ્મણમહાસાલા ગહપતિનેચયિકા નાનાતિત્થિયા નાનાતિત્થિય (સ્યા॰) સમણબ્રાહ્મણા તેનુપસઙ્કમિ. ઉપસઙ્કમિત્વા અભિઞ્ઞાતે અભિઞ્ઞાતે નાનાતિત્થિયે નાનાતિત્થિય (સ્યા॰) સમણબ્રાહ્મણે એતદવોચ – ‘એસાવુસો, ભગવા વેસાલિયં પિણ્ડાય ચરિત્વા પચ્છાભત્તં પિણ્ડપાતપ્પટિક્કન્તો યેન અચેલસ્સ પાથિકપુત્તસ્સ આરામો તેનુપસઙ્કમિ દિવાવિહારાય. અભિક્કમથાયસ્મન્તો અભિક્કમથાયસ્મન્તો, સાધુરૂપાનં સમણાનં ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં ભવિસ્સતી’તિ. અથ ખો, ભગ્ગવ, અભિઞ્ઞાતાનં અભિઞ્ઞાતાનં નાનાતિત્થિયાનં સમણબ્રાહ્મણાનં એતદહોસિ – ‘સાધુરૂપાનં કિર, ભો, સમણાનં ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં ભવિસ્સતિ; હન્દ વત, ભો, ગચ્છામા’તિ.
‘‘અથ ખો, ભગ્ગવ, અભિઞ્ઞાતા અભિઞ્ઞાતા લિચ્છવી, અભિઞ્ઞાતા અભિઞ્ઞાતા ચ બ્રાહ્મણમહાસાલા ગહપતિનેચયિકા નાનાતિત્થિયા સમણબ્રાહ્મણા યેન અચેલસ્સ પાથિકપુત્તસ્સ આરામો તેનુપસઙ્કમિંસુ. સા એસા, ભગ્ગવ, પરિસા મહા હોતિ પરિસા હોતિ (સી॰ સ્યા॰ પી॰) અનેકસતા અનેકસહસ્સા.
૨૧. ‘‘અસ્સોસિ ખો, ભગ્ગવ, અચેલો પાથિકપુત્તો – ‘અભિક્કન્તા કિર અભિઞ્ઞાતા અભિઞ્ઞાતા લિચ્છવી, અભિક્કન્તા અભિઞ્ઞાતા અભિઞ્ઞાતા ચ બ્રાહ્મણમહાસાલા ગહપતિનેચયિકા નાનાતિત્થિયા સમણબ્રાહ્મણા. સમણોપિ ગોતમો મય્હં આરામે દિવાવિહારં નિસિન્નો’તિ. સુત્વાનસ્સ ભયં છમ્ભિતત્તં લોમહંસો ઉદપાદિ. અથ ખો, ભગ્ગવ, અચેલો પાથિકપુત્તો ભીતો સંવિગ્ગો લોમહટ્ઠજાતો યેન તિન્દુકખાણુપરિબ્બાજકારામો તેનુપસઙ્કમિ.
‘‘અસ્સોસિ ખો, ભગ્ગવ, સા પરિસા – ‘અચેલો કિર પાથિકપુત્તો ભીતો સંવિગ્ગો લોમહટ્ઠજાતો યેન તિન્દુકખાણુપરિબ્બાજકારામો તેનુપસઙ્કન્તો’તિ તેનુપસઙ્કમન્તો (સી॰ પી॰ ક॰). અથ ખો, ભગ્ગવ, સા પરિસા અઞ્ઞતરં પુરિસં આમન્તેસિ –
‘એહિ ત્વં, ભો પુરિસ, યેન તિન્દુકખાણુપરિબ્બાજકારામો, યેન અચેલો પાથિકપુત્તો તેનુપસઙ્કમ. ઉપસઙ્કમિત્વા અચેલં પાથિકપુત્તં એવં વદેહિ – અભિક્કમાવુસો, પાથિકપુત્ત, અભિક્કન્તા અભિઞ્ઞાતા અભિઞ્ઞાતા લિચ્છવી, અભિક્કન્તા અભિઞ્ઞાતા અભિઞ્ઞાતા ચ બ્રાહ્મણમહાસાલા ગહપતિનેચયિકા નાનાતિત્થિયા સમણબ્રાહ્મણા, સમણોપિ ગોતમો આયસ્મતો આરામે દિવાવિહારં નિસિન્નો; ભાસિતા ખો પન તે એસા, આવુસો પાથિકપુત્ત, વેસાલિયં પરિસતિ વાચા સમણોપિ ગોતમો ઞાણવાદો, અહમ્પિ ઞાણવાદો. ઞાણવાદો ખો પન ઞાણવાદેન અરહતિ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં દસ્સેતું. સમણો ગોતમો ઉપડ્ઢપથં આગચ્છેય્ય અહમ્પિ ઉપડ્ઢપથં ગચ્છેય્યં. તે તત્થ ઉભોપિ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં કરેય્યામ. એકં ચે સમણો ગોતમો ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં કરિસ્સતિ, દ્વાહં કરિસ્સામિ. દ્વે ચે સમણો ગોતમો ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયાનિ કરિસ્સતિ, ચત્તારાહં કરિસ્સામિ. ચત્તારિ ચે સમણો ગોતમો ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયાનિ કરિસ્સતિ , અટ્ઠાહં કરિસ્સામિ. ઇતિ યાવતકં યાવતકં સમણો ગોતમો ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં કરિસ્સતિ, તદ્દિગુણં તદ્દિગુણાહં કરિસ્સામી’તિ અભિક્કમસ્સેવ અભિક્કમયેવ (સી॰ સ્યા॰ પી॰) ખો; આવુસો પાથિકપુત્ત, ઉપડ્ઢપથં. સબ્બપઠમંયેવ આગન્ત્વા સમણો ગોતમો આયસ્મતો આરામે દિવાવિહારં નિસિન્નો’તિ.
૨૨. ‘‘એવં, ભોતિ ખો, ભગ્ગવ, સો પુરિસો તસ્સા પરિસાય પટિસ્સુત્વા યેન તિન્દુકખાણુપરિબ્બાજકારામો, યેન અચેલો પાથિકપુત્તો તેનુપસઙ્કમિ. ઉપસઙ્કમિત્વા અચેલં પાથિકપુત્તં એતદવોચ – ‘અભિક્કમાવુસો પાથિકપુત્ત, અભિક્કન્તા અભિઞ્ઞાતા અભિઞ્ઞાતા લિચ્છવી, અભિક્કન્તા અભિઞ્ઞાતા અભિઞ્ઞાતા ચ બ્રાહ્મણમહાસાલા ગહપતિનેચયિકા નાનાતિત્થિયા સમણબ્રાહ્મણા. સમણોપિ ગોતમો આયસ્મતો આરામે દિવાવિહારં નિસિન્નો. ભાસિતા ખો પન તે એસા, આવુસો પાથિકપુત્ત, વેસાલિયં પરિસતિ વાચા – સમણોપિ ગોતમો ઞાણવાદો; અહમ્પિ ઞાણવાદો. ઞાણવાદો ખો પન ઞાણવાદેન અરહતિ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં દસ્સેતું…પે॰… તદ્દિગુણં તદ્દિગુણાહં કરિસ્સામીતિ. અભિક્કમસ્સેવ ખો, આવુસો પાથિકપુત્ત, ઉપડ્ઢપથં. સબ્બપઠમંયેવ આગન્ત્વા સમણો ગોતમો આયસ્મતો આરામે દિવાવિહારં નિસિન્નો’તિ.
‘‘એવં વુત્તે, ભગ્ગવ, અચેલો પાથિકપુત્તો ‘આયામિ આવુસો, આયામિ આવુસો’તિ વત્વા તત્થેવ સંસપ્પતિ સંસબ્બતિ (ક॰), ન સક્કોતિ આસનાપિ વુટ્ઠાતું. અથ ખો સો, ભગ્ગવ, પુરિસો અચેલં પાથિકપુત્તં એતદવોચ – ‘કિં સુ નામ તે, આવુસો પાથિકપુત્ત, પાવળા સુ નામ તે પીઠકસ્મિં અલ્લીના, પીઠકં સુ નામ તે પાવળાસુ અલ્લીનં? આયામિ આવુસો, આયામિ આવુસોતિ વત્વા તત્થેવ સંસપ્પસિ, ન સક્કોસિ આસનાપિ વુટ્ઠાતુ’ન્તિ. એવમ્પિ ખો, ભગ્ગવ, વુચ્ચમાનો અચેલો પાથિકપુત્તો ‘આયામિ આવુસો, આયામિ આવુસો’તિ વત્વા તત્થેવ સંસપ્પતિ , ન સક્કોતિ આસનાપિ વુટ્ઠાતું.
૨૩. ‘‘યદા ખો સો, ભગ્ગવ, પુરિસો અઞ્ઞાસિ – ‘પરાભૂતરૂપો અયં અચેલો પાથિકપુત્તો. આયામિ આવુસો, આયામિ આવુસોતિ વત્વા તત્થેવ સંસપ્પતિ, ન સક્કોતિ આસનાપિ વુટ્ઠાતુ’ન્તિ. અથ તં પરિસં આગન્ત્વા એવમારોચેસિ – ‘પરાભૂતરૂપો, ભો પરાભૂતરૂપો ભો અયં (સ્યા॰ ક॰), પરાભૂતરૂપો (સી॰ પી॰), અચેલો પાથિકપુત્તો. આયામિ આવુસો, આયામિ આવુસોતિ વત્વા તત્થેવ સંસપ્પતિ, ન સક્કોતિ આસનાપિ વુટ્ઠાતુ’ન્તિ. એવં વુત્તે, અહં, ભગ્ગવ, તં પરિસં એતદવોચં – ‘અભબ્બો ખો, આવુસો, અચેલો પાથિકપુત્તો તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા મમ સમ્મુખીભાવં આગન્તું. સચેપિસ્સ એવમસ્સ – ‘અહં તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા સમણસ્સ ગોતમસ્સ સમ્મુખીભાવં ગચ્છેય્ય’ન્તિ, મુદ્ધાપિ તસ્સ વિપતેય્યાતિ.
પઠમભાણવારો નિટ્ઠિતો.
૨૪. ‘‘અથ ખો, ભગ્ગવ, અઞ્ઞતરો લિચ્છવિમહામત્તો ઉટ્ઠાયાસના તં પરિસં એતદવોચ – ‘તેન હિ, ભો, મુહુત્તં તાવ આગમેથ, યાવાહં ગચ્છામિ પચ્ચાગચ્છામિ (?). અપ્પેવ નામ અહમ્પિ સક્કુણેય્યં અચેલં પાથિકપુત્તં ઇમં પરિસં આનેતુ’ન્તિ.
‘‘અથ ખો સો, ભગ્ગવ, લિચ્છવિમહામત્તો યેન તિન્દુકખાણુપરિબ્બાજકારામો, યેન અચેલો પાથિકપુત્તો તેનુપસઙ્કમિ. ઉપસઙ્કમિત્વા અચેલં પાથિકપુત્તં એતદવોચ – ‘અભિક્કમાવુસો પાથિકપુત્ત, અભિક્કન્તં તે સેય્યો, અભિક્કન્તા અભિઞ્ઞાતા અભિઞ્ઞાતા લિચ્છવી, અભિક્કન્તા અભિઞ્ઞાતા અભિઞ્ઞાતા ચ બ્રાહ્મણમહાસાલા ગહપતિનેચયિકા નાનાતિત્થિયા સમણબ્રાહ્મણા. સમણોપિ ગોતમો આયસ્મતો આરામે દિવાવિહારં નિસિન્નો. ભાસિતા ખો પન તે એસા, આવુસો પાથિકપુત્ત, વેસાલિયં પરિસતિ વાચા – સમણોપિ ગોતમો ઞાણવાદો…પે॰… તદ્દિગુણં તદ્દિગુણાહં કરિસ્સામીતિ. અભિક્કમસ્સેવ ખો, આવુસો પાથિકપુત્ત, ઉપડ્ઢપથં. સબ્બપઠમંયેવ આગન્ત્વા સમણો ગોતમો આયસ્મતો આરામે દિવાવિહારં નિસિન્નો. ભાસિતા ખો પનેસા, આવુસો પાથિકપુત્ત, સમણેન ગોતમેન પરિસતિ વાચા – અભબ્બો ખો અચેલો પાથિકપુત્તો તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા મમ સમ્મુખીભાવં આગન્તું. સચેપિસ્સ એવમસ્સ – અહં તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા સમણસ્સ ગોતમસ્સ સમ્મુખીભાવં ગચ્છેય્યન્તિ, મુદ્ધાપિ તસ્સ વિપતેય્યાતિ. અભિક્કમાવુસો પાથિકપુત્ત, અભિક્કમનેનેવ તે જયં કરિસ્સામ, સમણસ્સ ગોતમસ્સ પરાજય’ન્તિ.
‘‘એવં વુત્તે, ભગ્ગવ, અચેલો પાથિકપુત્તો ‘આયામિ આવુસો, આયામિ આવુસો’તિ વત્વા તત્થેવ સંસપ્પતિ, ન સક્કોતિ આસનાપિ વુટ્ઠાતું. અથ ખો સો, ભગ્ગવ, લિચ્છવિમહામત્તો અચેલં પાથિકપુત્તં એતદવોચ – ‘કિં સુ નામ તે, આવુસો પાથિકપુત્ત, પાવળા સુ નામ તે પીઠકસ્મિં અલ્લીના, પીઠકં સુ નામ તે પાવળાસુ અલ્લીનં ? આયામિ આવુસો, આયામિ આવુસોતિ વત્વા તત્થેવ સંસપ્પસિ, ન સક્કોસિ આસનાપિ વુટ્ઠાતુ’ન્તિ . એવમ્પિ ખો, ભગ્ગવ, વુચ્ચમાનો અચેલો પાથિકપુત્તો ‘આયામિ આવુસો, આયામિ આવુસો’તિ વત્વા તત્થેવ સંસપ્પતિ, ન સક્કોતિ આસનાપિ વુટ્ઠાતું.
૨૫. ‘‘યદા ખો સો, ભગ્ગવ, લિચ્છવિમહામત્તો અઞ્ઞાસિ – ‘પરાભૂતરૂપો અયં અચેલો પાથિકપુત્તો આયામિ આવુસો, આયામિ આવુસોતિ વત્વા તત્થેવ સંસપ્પતિ, ન સક્કોતિ આસનાપિ વુટ્ઠાતુ’ન્તિ. અથ તં પરિસં આગન્ત્વા એવમારોચેસિ – ‘પરાભૂતરૂપો, ભો પરાભૂતરૂપો (સી॰ પી॰), પરાભૂતરૂપો અયં (સ્યા॰), અચેલો પાથિકપુત્તો આયામિ આવુસો, આયામિ આવુસોતિ વત્વા તત્થેવ સંસપ્પતિ, ન સક્કોતિ આસનાપિ વુટ્ઠાતુ’ન્તિ. એવં વુત્તે, અહં, ભગ્ગવ, તં પરિસં એતદવોચં – ‘અભબ્બો ખો, આવુસો, અચેલો પાથિકપુત્તો તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા મમ સમ્મુખીભાવં આગન્તું. સચેપિસ્સ એવમસ્સ – અહં તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા સમણસ્સ ગોતમસ્સ સમ્મુખીભાવં ગચ્છેય્યન્તિ, મુદ્ધાપિ તસ્સ વિપતેય્ય. સચે પાયસ્મન્તાનં લિચ્છવીનં એવમસ્સ – મયં અચેલં પાથિકપુત્તં વરત્તાહિ યાહિ વરત્તાહિ (સ્યા॰ ક॰) બન્ધિત્વા ગોયુગેહિ આવિઞ્છેય્યામાતિ આવિઞ્જેય્યામાતિ (સ્યા॰), આવિજ્ઝેય્યામાતિ (સી॰ પી॰), તા વરત્તા છિજ્જેય્યું પાથિકપુત્તો વા. અભબ્બો પન અચેલો પાથિકપુત્તો તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા મમ સમ્મુખીભાવં આગન્તું. સચેપિસ્સ એવમસ્સ – અહં તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા સમણસ્સ ગોતમસ્સ સમ્મુખીભાવં ગચ્છેય્યન્તિ, મુદ્ધાપિ તસ્સ વિપતેય્યા’તિ.
૨૬. ‘‘અથ ખો, ભગ્ગવ, જાલિયો દારુપત્તિકન્તેવાસી ઉટ્ઠાયાસના તં પરિસં એતદવોચ – ‘તેન હિ, ભો, મુહુત્તં તાવ આગમેથ, યાવાહં ગચ્છામિ; અપ્પેવ નામ અહમ્પિ સક્કુણેય્યં અચેલં પાથિકપુત્તં ઇમં પરિસં આનેતુ’’ન્તિ.
‘‘અથ ખો, ભગ્ગવ, જાલિયો દારુપત્તિકન્તેવાસી યેન તિન્દુકખાણુપરિબ્બાજકારામો, યેન અચેલો પાથિકપુત્તો તેનુપસઙ્કમિ. ઉપસઙ્કમિત્વા અચેલં પાથિકપુત્તં એતદવોચ – ‘અભિક્કમાવુસો પાથિકપુત્ત, અભિક્કન્તં તે સેય્યો. અભિક્કન્તા અભિઞ્ઞાતા અભિઞ્ઞાતા લિચ્છવી, અભિક્કન્તા અભિઞ્ઞાતા અભિઞ્ઞાતા ચ બ્રાહ્મણમહાસાલા ગહપતિનેચયિકા નાનાતિત્થિયા સમણબ્રાહ્મણા. સમણોપિ ગોતમો આયસ્મતો આરામે દિવાવિહારં નિસિન્નો. ભાસિતા ખો પન તે એસા, આવુસો પાથિકપુત્ત, વેસાલિયં પરિસતિ વાચા – સમણોપિ ગોતમો ઞાણવાદો…પે॰… તદ્દિગુણં તદ્દિગુણાહં કરિસ્સામીતિ. અભિક્કમસ્સેવ, ખો આવુસો પાથિકપુત્ત, ઉપડ્ઢપથં. સબ્બપઠમંયેવ આગન્ત્વા સમણો ગોતમો આયસ્મતો આરામે દિવાવિહારં નિસિન્નો. ભાસિતા ખો પનેસા, આવુસો પાથિકપુત્ત, સમણેન ગોતમેન પરિસતિ વાચા – અભબ્બો અચેલો પાથિકપુત્તો તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા મમ સમ્મુખીભાવં આગન્તું. સચેપિસ્સ એવમસ્સ – અહં તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા સમણસ્સ ગોતમસ્સ સમ્મુખીભાવં ગચ્છેય્યન્તિ, મુદ્ધાપિ તસ્સ વિપતેય્ય. સચે પાયસ્મન્તાનં લિચ્છવીનં એવમસ્સ – મયં અચેલં પાથિકપુત્તં વરત્તાહિ બન્ધિત્વા ગોયુગેહિ આવિઞ્છેય્યામાતિ. તા વરત્તા છિજ્જેય્યું પાથિકપુત્તો વા. અભબ્બો પન અચેલો પાથિકપુત્તો તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા મમ સમ્મુખીભાવં આગન્તું. સચેપિસ્સ એવમસ્સ – અહં તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા સમણસ્સ ગોતમસ્સ સમ્મુખીભાવં આગચ્છેય્યન્તિ, મુદ્ધાપિ તસ્સ વિપતેય્યાતિ. અભિક્કમાવુસો પાથિકપુત્ત, અભિક્કમનેનેવ તે જયં કરિસ્સામ, સમણસ્સ ગોતમસ્સ પરાજય’ન્તિ.
‘‘એવં વુત્તે, ભગ્ગવ, અચેલો પાથિકપુત્તો ‘આયામિ આવુસો, આયામિ આવુસો’તિ વત્વા તત્થેવ સંસપ્પતિ, ન સક્કોતિ આસનાપિ વુટ્ઠાતું. અથ ખો, ભગ્ગવ, જાલિયો દારુપત્તિકન્તેવાસી અચેલં પાથિકપુત્તં એતદવોચ – ‘કિં સુ નામ તે, આવુસો પાથિકપુત્ત, પાવળા સુ નામ તે પીઠકસ્મિં અલ્લીના, પીઠકં સુ નામ તે પાવળાસુ અલ્લીનં? આયામિ આવુસો, આયામિ આવુસોતિ વત્વા તત્થેવ સંસપ્પસિ, ન સક્કોસિ આસનાપિ વુટ્ઠાતુ’ન્તિ. એવમ્પિ ખો, ભગ્ગવ, વુચ્ચમાનો અચેલો પાથિકપુત્તો ‘‘આયામિ આવુસો, આયામિ આવુસો’’તિ વત્વા તત્થેવ સંસપ્પતિ, ન સક્કોતિ આસનાપિ વુટ્ઠાતુન્તિ.
૨૭. ‘‘યદા ખો, ભગ્ગવ, જાલિયો દારુપત્તિકન્તેવાસી અઞ્ઞાસિ – ‘પરાભૂતરૂપો અયં અચેલો પાથિકપુત્તો ‘આયામિ આવુસો, આયામિ આવુસોતિ વત્વા તત્થેવ સંસપ્પતિ, ન સક્કોતિ આસનાપિ વુટ્ઠાતુ’ન્તિ, અથ નં એતદવોચ –
‘ભૂતપુબ્બં, આવુસો પાથિકપુત્ત, સીહસ્સ મિગરઞ્ઞો એતદહોસિ – યંનૂનાહં અઞ્ઞતરં વનસણ્ડં નિસ્સાય આસયં કપ્પેય્યં. તત્રાસયં કપ્પેત્વા સાયન્હસમયં આસયા નિક્ખમેય્યં, આસયા નિક્ખમિત્વા વિજમ્ભેય્યં, વિજમ્ભિત્વા સમન્તા ચતુદ્દિસા અનુવિલોકેય્યં, સમન્તા ચતુદ્દિસા અનુવિલોકેત્વા તિક્ખત્તું સીહનાદં નદેય્યં, તિક્ખત્તું સીહનાદં નદિત્વા ગોચરાય પક્કમેય્યં. સો વરં વરં મિગસંઘે મિગસંઘં (સ્યા॰ ક॰) વધિત્વા મુદુમંસાનિ મુદુમંસાનિ ભક્ખયિત્વા તમેવ આસયં અજ્ઝુપેય્ય’ન્તિ.
‘અથ ખો, આવુસો, સો સીહો મિગરાજા અઞ્ઞતરં વનસણ્ડં નિસ્સાય આસયં કપ્પેસિ. તત્રાસયં કપ્પેત્વા સાયન્હસમયં આસયા નિક્ખમિ, આસયા નિક્ખમિત્વા વિજમ્ભિ, વિજમ્ભિત્વા સમન્તા ચતુદ્દિસા અનુવિલોકેસિ, સમન્તા ચતુદ્દિસા અનુવિલોકેત્વા તિક્ખત્તું સીહનાદં નદિ, તિક્ખત્તું સીહનાદં નદિત્વા ગોચરાય પક્કામિ. સો વરં વરં મિગસઙ્ઘે વધિત્વા મુદુમંસાનિ મુદુમંસાનિ ભક્ખયિત્વા તમેવ આસયં અજ્ઝુપેસિ.
૨૮. ‘તસ્સેવ ખો, આવુસો પાથિકપુત્ત, સીહસ્સ મિગરઞ્ઞો વિઘાસસંવડ્ઢો જરસિઙ્ગાલો જરસિગાલો (સી॰ સ્યા॰ પી॰) દિત્તો ચેવ બલવા ચ. અથ ખો, આવુસો, તસ્સ જરસિઙ્ગાલસ્સ એતદહોસિ – કો ચાહં, કો સીહો મિગરાજા. યંનૂનાહમ્પિ અઞ્ઞતરં વનસણ્ડં નિસ્સાય આસયં કપ્પેય્યં. તત્રાસયં કપ્પેત્વા સાયન્હસમયં આસયા નિક્ખમેય્યં, આસયા નિક્ખમિત્વા વિજમ્ભેય્યં, વિજમ્ભિત્વા સમન્તા ચતુદ્દિસા અનુવિલોકેય્યં, સમન્તા ચતુદ્દિસા અનુવિલોકેત્વા તિક્ખત્તું સીહનાદં નદેય્યં, તિક્ખત્તું સીહનાદં નદિત્વા ગોચરાય પક્કમેય્યં. સો વરં વરં મિગસઙ્ઘે વધિત્વા મુદુમંસાનિ મુદુમંસાનિ ભક્ખયિત્વા તમેવ આસયં અજ્ઝુપેય્ય’ન્તિ.
‘અથ ખો સો, આવુસો, જરસિઙ્ગાલો અઞ્ઞતરં વનસણ્ડં નિસ્સાય આસયં કપ્પેસિ. તત્રાસયં કપ્પેત્વા સાયન્હસમયં આસયા નિક્ખમિ, આસયા નિક્ખમિત્વા વિજમ્ભિ, વિજમ્ભિત્વા સમન્તા ચતુદ્દિસા અનુવિલોકેસિ, સમન્તા ચતુદ્દિસા અનુવિલોકેત્વા તિક્ખત્તું સીહનાદં નદિસ્સામીતિ સિઙ્ગાલકંયેવ અનદિ ભેરણ્ડકંયેવ ભેદણ્ડકંયેવ (ક॰) અનદિ, કે ચ છવે સિઙ્ગાલે, કે પન સીહનાદેતિ સીહનાદે (?).
‘એવમેવ ખો ત્વં, આવુસો પાથિકપુત્ત, સુગતાપદાનેસુ જીવમાનો સુગતાતિરિત્તાનિ ભુઞ્જમાનો તથાગતે અરહન્તે સમ્માસમ્બુદ્ધે આસાદેતબ્બં મઞ્ઞસિ. કે ચ છવે પાથિકપુત્તે, કા ચ તથાગતાનં અરહન્તાનં સમ્માસમ્બુદ્ધાનં આસાદના’તિ.
૨૯. ‘‘યતો ખો, ભગ્ગવ, જાલિયો દારુપત્તિકન્તેવાસી ઇમિના ઓપમ્મેન નેવ અસક્ખિ અચેલં પાથિકપુત્તં તમ્હા આસના ચાવેતું. અથ નં એતદવોચ –
‘સીહોતિ અત્તાનં સમેક્ખિયાન,
અમઞ્ઞિ કોત્થુ મિગરાજાહમસ્મિ;
તથેવ તમેવ (સ્યા॰) સો સિઙ્ગાલકં અનદિ,
કે ચ છવે સિઙ્ગાલે કે પન સીહનાદે’તિ.
‘એવમેવ ખો ત્વં, આવુસો પાથિકપુત્ત, સુગતાપદાનેસુ જીવમાનો સુગતાતિરિત્તાનિ ભુઞ્જમાનો તથાગતે અરહન્તે સમ્માસમ્બુદ્ધે આસાદેતબ્બં મઞ્ઞસિ. કે ચ છવે પાથિકપુત્તે, કા ચ તથાગતાનં અરહન્તાનં સમ્માસમ્બુદ્ધાનં આસાદના’તિ.
૩૦. ‘‘યતો ખો, ભગ્ગવ, જાલિયો દારુપત્તિકન્તેવાસી ઇમિનાપિ ઓપમ્મેન નેવ અસક્ખિ અચેલં પાથિકપુત્તં તમ્હા આસના ચાવેતું. અથ નં એતદવોચ –
‘અઞ્ઞં અનુચઙ્કમનં, અત્તાનં વિઘાસે સમેક્ખિય;
યાવ અત્તાનં ન પસ્સતિ, કોત્થુ તાવ બ્યગ્ઘોતિ મઞ્ઞતિ.
તથેવ સો સિઙ્ગાલકં અનદિ;
કે ચ છવે સિઙ્ગાલે કે પન સીહનાદે’તિ.
‘એવમેવ ખો ત્વં, આવુસો પાથિકપુત્ત, સુગતાપદાનેસુ જીવમાનો સુગતાતિરિત્તાનિ ભુઞ્જમાનો તથાગતે અરહન્તે સમ્માસમ્બુદ્ધે આસાદેતબ્બં મઞ્ઞસિ. કે ચ છવે પાથિકપુત્તે, કા ચ તથાગતાનં અરહન્તાનં સમ્માસમ્બુદ્ધાનં આસાદના’તિ.
૩૧. ‘‘યતો ખો, ભગ્ગવ, જાલિયો દારુપત્તિકન્તેવાસી ઇમિનાપિ ઓપમ્મેન નેવ અસક્ખિ અચેલં પાથિકપુત્તં તમ્હા આસના ચાવેતું. અથ નં એતદવોચ –
‘ભુત્વાન ભેકે ભિઙ્ગે (ક॰) ખલમૂસિકાયો,
કટસીસુ ખિત્તાનિ ચ કોણપાનિ કૂણપાનિ (સ્યા॰);
મહાવને સુઞ્ઞવને વિવડ્ઢો,
અમઞ્ઞિ કોત્થુ મિગરાજાહમસ્મિ.
તથેવ સો સિઙ્ગાલકં અનદિ;
કે ચ છવે સિઙ્ગાલે કે પન સીહનાદે’તિ.
‘એવમેવ ખો ત્વં, આવુસો પાથિકપુત્ત, સુગતાપદાનેસુ જીવમાનો સુગતાતિરિત્તાનિ ભુઞ્જમાનો તથાગતે અરહન્તે સમ્માસમ્બુદ્ધે આસાદેતબ્બં મઞ્ઞસિ. કે ચ છવે પાથિકપુત્તે, કા ચ તથાગતાનં અરહન્તાનં સમ્માસમ્બુદ્ધાનં આસાદના’તિ.
૩૨. ‘‘યતો ખો, ભગ્ગવ, જાલિયો દારુપત્તિકન્તેવાસી ઇમિનાપિ ઓપમ્મેન નેવ અસક્ખિ અચેલં પાથિકપુત્તં તમ્હા આસના ચાવેતું. અથ તં પરિસં આગન્ત્વા એવમારોચેસિ – ‘પરાભૂતરૂપો, ભો, અચેલો પાથિકપુત્તો આયામિ આવુસો, આયામિ આવુસોતિ વત્વા તત્થેવ સંસપ્પતિ, ન સક્કોતિ આસનાપિ વુટ્ઠાતુ’ન્તિ.
૩૩. ‘‘એવં વુત્તે, અહં, ભગ્ગવ, તં પરિસં એતદવોચં – ‘અભબ્બો ખો, આવુસો, અચેલો પાથિકપુત્તો તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા મમ સમ્મુખીભાવં આગન્તું. સચેપિસ્સ એવમસ્સ – અહં તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા સમણસ્સ ગોતમસ્સ સમ્મુખીભાવં ગચ્છેય્યન્તિ, મુદ્ધાપિ તસ્સ વિપતેય્ય. સચેપાયસ્મન્તાનં લિચ્છવીનં એવમસ્સ – મયં અચેલં પાથિકપુત્તં વરત્તાહિ બન્ધિત્વા નાગેહિ ગોયુગેહિ (સબ્બત્થ) અટ્ઠકથા પસ્સિતબ્બા આવિઞ્છેય્યામાતિ . તા વરત્તા છિજ્જેય્યું પાથિકપુત્તો વા. અભબ્બો પન અચેલો પાથિકપુત્તો તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા મમ સમ્મુખીભાવં આગન્તું. સચેપિસ્સ એવમસ્સ – અહં તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા સમણસ્સ ગોતમસ્સ સમ્મુખીભાવં ગચ્છેય્યન્તિ, મુદ્ધાપિ તસ્સ વિપતેય્યા’તિ.
૩૪. ‘‘અથ ખ્વાહં, ભગ્ગવ, તં પરિસં ધમ્મિયા કથાય સન્દસ્સેસિં સમાદપેસિં સમુત્તેજેસિં સમ્પહંસેસિં, તં પરિસં ધમ્મિયા કથાય સન્દસ્સેત્વા સમાદપેત્વા સમુત્તેજેત્વા સમ્પહંસેત્વા મહાબન્ધના મોક્ખં કરિત્વા ચતુરાસીતિપાણસહસ્સાનિ મહાવિદુગ્ગા ઉદ્ધરિત્વા તેજોધાતું સમાપજ્જિત્વા સત્તતાલં વેહાસં અબ્ભુગ્ગન્ત્વા અઞ્ઞં સત્તતાલમ્પિ અચ્ચિં અગ્ગિં (સ્યા॰) અભિનિમ્મિનિત્વા પજ્જલિત્વા ધૂમાયિત્વા ધૂપાયિત્વા (સી॰ પી॰) મહાવને કૂટાગારસાલાયં પચ્ચુટ્ઠાસિં.
૩૫. ‘‘અથ ખો, ભગ્ગવ, સુનક્ખત્તો લિચ્છવિપુત્તો યેનાહં તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા મં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નં ખો અહં, ભગ્ગવ, સુનક્ખત્તં લિચ્છવિપુત્તં એતદવોચં – ‘તં કિં મઞ્ઞસિ, સુનક્ખત્ત, યથેવ તે અહં અચેલં પાથિકપુત્તં આરબ્ભ બ્યાકાસિં, તથેવ તં વિપાકં અઞ્ઞથા વા’તિ? ‘યથેવ મે, ભન્તે, ભગવા અચેલં પાથિકપુત્તં આરબ્ભ બ્યાકાસિ, તથેવ તં વિપાકં, નો અઞ્ઞથા’તિ.
‘તં કિં મઞ્ઞસિ, સુનક્ખત્ત, યદિ એવં સન્તે કતં વા હોતિ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં, અકતં વા’તિ? ‘અદ્ધા ખો, ભન્તે, એવં સન્તે કતં હોતિ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં, નો અકત’ન્તિ. ‘એવમ્પિ ખો મં ત્વં, મોઘપુરિસ, ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં કરોન્તં એવં વદેસિ – ન હિ પન મે, ભન્તે, ભગવા ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા ઇદ્ધિપાટિહારિયં કરોતીતિ. પસ્સ, મોઘપુરિસ, યાવઞ્ચ તે ઇદં અપરદ્ધં’તિ.
‘‘એવમ્પિ ખો, ભગ્ગવ, સુનક્ખત્તો લિચ્છવિપુત્તો મયા વુચ્ચમાનો અપક્કમેવ ઇમસ્મા ધમ્મવિનયા, યથા તં આપાયિકો નેરયિકો.
અગ્ગઞ્ઞપઞ્ઞત્તિકથા
૩૬. ‘‘અગ્ગઞ્ઞઞ્ચાહં, ભગ્ગવ, પજાનામિ. તઞ્ચ પજાનામિ ‘‘તઞ્ચપજાનામી’’તિ ઇદં સ્યાપોત્થકેનત્થિ, તતો ચ ઉત્તરિતરં પજાનામિ, તઞ્ચ પજાનં પજાનનં (સ્યા॰ ક॰) અટ્ઠકથાસંવણ્ણના પસ્સિતબ્બા ન પરામસામિ, અપરામસતો ચ મે પચ્ચત્તઞ્ઞેવ નિબ્બુતિ વિદિતા, યદભિજાનં તથાગતો નો અનયં આપજ્જતિ .
૩૭. ‘‘સન્તિ, ભગ્ગવ, એકે સમણબ્રાહ્મણા ઇસ્સરકુત્તં બ્રહ્મકુત્તં આચરિયકં અગ્ગઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ. ત્યાહં ઉપસઙ્કમિત્વા એવં વદામિ – ‘સચ્ચં કિર તુમ્હે આયસ્મન્તો ઇસ્સરકુત્તં બ્રહ્મકુત્તં આચરિયકં અગ્ગઞ્ઞં પઞ્ઞપેથા’તિ? તે ચ મે એવં પુટ્ઠા, ‘આમો’તિ આમાતિ (સ્યા॰) પટિજાનન્તિ. ત્યાહં એવં વદામિ – ‘કથંવિહિતકં પન કથં વિહિતકંનો પન (ક॰) તુમ્હે આયસ્મન્તો ઇસ્સરકુત્તં બ્રહ્મકુત્તં આચરિયકં અગ્ગઞ્ઞં પઞ્ઞપેથા’તિ? તે મયા પુટ્ઠા ન સમ્પાયન્તિ, અસમ્પાયન્તા મમઞ્ઞેવ પટિપુચ્છન્તિ. તેસાહં પુટ્ઠો બ્યાકરોમિ –
૩૮. ‘હોતિ ખો સો, આવુસો, સમયો યં કદાચિ કરહચિ દીઘસ્સ અદ્ધુનો અચ્ચયેન અયં લોકો સંવટ્ટતિ. સંવટ્ટમાને લોકે યેભુય્યેન સત્તા આભસ્સરસંવત્તનિકા હોન્તિ. તે તત્થ હોન્તિ મનોમયા પીતિભક્ખા સયંપભા અન્તલિક્ખચરા સુભટ્ઠાયિનો ચિરં દીઘમદ્ધાનં તિટ્ઠન્તિ.
‘હોતિ ખો સો, આવુસો, સમયો યં કદાચિ કરહચિ દીઘસ્સ અદ્ધુનો અચ્ચયેન અયં લોકો વિવટ્ટતિ. વિવટ્ટમાને લોકે સુઞ્ઞં બ્રહ્મવિમાનં પાતુભવતિ. અથ ખો અથ (સી॰ સ્યા॰ પી॰) અઞ્ઞતરો સત્તો આયુક્ખયા વા પુઞ્ઞક્ખયા વા આભસ્સરકાયા ચવિત્વા સુઞ્ઞં બ્રહ્મવિમાનં ઉપપજ્જતિ . સો તત્થ હોતિ મનોમયો પીતિભક્ખો સયંપભો અન્તલિક્ખચરો સુભટ્ઠાયી, ચિરં દીઘમદ્ધાનં તિટ્ઠતિ.
‘તસ્સ તત્થ એકકસ્સ દીઘરત્તં નિવુસિતત્તા અનભિરતિ પરિતસ્સના ઉપ્પજ્જતિ – અહો વત અઞ્ઞેપિ સત્તા ઇત્થત્તં આગચ્છેય્યુન્તિ. અથ અઞ્ઞેપિ સત્તા આયુક્ખયા વા પુઞ્ઞક્ખયા વા આભસ્સરકાયા ચવિત્વા બ્રહ્મવિમાનં ઉપપજ્જન્તિ તસ્સ સત્તસ્સ સહબ્યતં. તેપિ તત્થ હોન્તિ મનોમયા પીતિભક્ખા સયંપભા અન્તલિક્ખચરા સુભટ્ઠાયિનો, ચિરં દીઘમદ્ધાનં તિટ્ઠન્તિ.
૩૯. ‘તત્રાવુસો, યો સો સત્તો પઠમં ઉપપન્નો, તસ્સ એવં હોતિ – અહમસ્મિ બ્રહ્મા મહાબ્રહ્મા અભિભૂ અનભિભૂતો અઞ્ઞદત્થુદસો વસવત્તી ઇસ્સરો કત્તા નિમ્માતા સેટ્ઠો સજિતા સઞ્જિતા (સી॰ પી॰), સજ્જિતા (સ્યા॰ કં॰) વસી પિતા ભૂતભબ્યાનં, મયા ઇમે સત્તા નિમ્મિતા. તં કિસ્સ હેતુ? મમઞ્હિ પુબ્બે એતદહોસિ – અહો વત અઞ્ઞેપિ સત્તા ઇત્થત્તં આગચ્છેય્યુન્તિ; ઇતિ મમ ચ મનોપણિધિ. ઇમે ચ સત્તા ઇત્થત્તં આગતાતિ.
‘યેપિ તે સત્તા પચ્છા ઉપપન્ના, તેસમ્પિ એવં હોતિ – અયં ખો ભવં બ્રહ્મા મહાબ્રહ્મા અભિભૂ અનભિભૂતો અઞ્ઞદત્થુદસો વસવત્તી ઇસ્સરો કત્તા નિમ્માતા સેટ્ઠો સજિતા વસી પિતા ભૂતભબ્યાનં; ઇમિના મયં ભોતા બ્રહ્મુના નિમ્મિતા. તં કિસ્સ હેતુ? ઇમઞ્હિ મયં અદ્દસામ ઇધ પઠમં ઉપપન્નં; મયં પનામ્હ પચ્છા ઉપપન્નાતિ.
૪૦. ‘તત્રાવુસો , યો સો સત્તો પઠમં ઉપપન્નો, સો દીઘાયુકતરો ચ હોતિ વણ્ણવન્તતરો ચ મહેસક્ખતરો ચ. યે પન તે સત્તા પચ્છા ઉપપન્ના, તે અપ્પાયુકતરા ચ હોન્તિ દુબ્બણ્ણતરા ચ અપ્પેસક્ખતરા ચ.
‘ઠાનં ખો પનેતં, આવુસો, વિજ્જતિ, યં અઞ્ઞતરો સત્તો તમ્હા કાયા ચવિત્વા ઇત્થત્તં આગચ્છતિ. ઇત્થત્તં આગતો સમાનો અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજતિ. અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતો સમાનો આતપ્પમન્વાય પધાનમન્વાય અનુયોગમન્વાય અપ્પમાદમન્વાય સમ્મામનસિકારમન્વાય તથારૂપં ચેતોસમાધિં ફુસતિ, યથાસમાહિતે ચિત્તે તં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ; તતો પરં નાનુસ્સરતિ.
‘સો એવમાહ – યો ખો સો ભવં બ્રહ્મા મહાબ્રહ્મા અભિભૂ અનભિભૂતો અઞ્ઞદત્થુદસો વસવત્તી ઇસ્સરો કત્તા નિમ્માતા સેટ્ઠો સજિતા વસી પિતા ભૂતભબ્યાનં, યેન મયં ભોતા બ્રહ્મુના નિમ્મિતા. સો નિચ્ચો ધુવો સસ્સતો દીઘાયુકો (સ્યા॰ ક॰) સસ્સતો અવિપરિણામધમ્મો સસ્સતિસમં તથેવ ઠસ્સતિ. યે પન મયં અહુમ્હા તેન ભોતા બ્રહ્મુના નિમ્મિતા, તે મયં અનિચ્ચા અદ્ધુવા અદ્ધુવા અસસ્સતા (સ્યા॰ ક॰) અપ્પાયુકા ચવનધમ્મા ઇત્થત્તં આગતા’તિ. એવંવિહિતકં નો તુમ્હે આયસ્મન્તો ઇસ્સરકુત્તં બ્રહ્મકુત્તં આચરિયકં અગ્ગઞ્ઞં પઞ્ઞપેથાતિ. ‘તે એવમાહંસુ – એવં ખો નો, આવુસો ગોતમ, સુતં, યથેવાયસ્મા ગોતમો આહા’તિ. ‘‘અગ્ગઞ્ઞઞ્ચાહં, ભગ્ગવ, પજાનામિ. તઞ્ચ પજાનામિ, તતો ચ ઉત્તરિતરં પજાનામિ, તઞ્ચ પજાનં ન પરામસામિ, અપરામસતો ચ મે પચ્ચત્તઞ્ઞેવ નિબ્બુતિ વિદિતા. યદભિજાનં તથાગતો નો અનયં આપજ્જતિ.
૪૧. ‘‘સન્તિ, ભગ્ગવ, એકે સમણબ્રાહ્મણા ખિડ્ડાપદોસિકં આચરિયકં અગ્ગઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ. ત્યાહં ઉપસઙ્કમિત્વા એવં વદામિ – ‘સચ્ચં કિર તુમ્હે આયસ્મન્તો ખિડ્ડાપદોસિકં આચરિયકં અગ્ગઞ્ઞં પઞ્ઞપેથા’તિ? તે ચ મે એવં પુટ્ઠા ‘આમો’તિ પટિજાનન્તિ. ત્યાહં એવં વદામિ – ‘કથંવિહિતકં પન તુમ્હે આયસ્મન્તો ખિડ્ડાપદોસિકં આચરિયકં અગ્ગઞ્ઞં પઞ્ઞપેથા’તિ? તે મયા પુટ્ઠા ન સમ્પાયન્તિ, અસમ્પાયન્તા મમઞ્ઞેવ પટિપુચ્છન્તિ, તેસાહં પુટ્ઠો બ્યાકરોમિ –
૪૨. ‘સન્તાવુસો, ખિડ્ડાપદોસિકા નામ દેવા. તે અતિવેલં હસ્સખિડ્ડારતિધમ્મસમાપન્ના હસખિડ્ડારતિધમ્મસમાપન્ના (ક॰) વિહરન્તિ. તેસં અતિવેલં હસ્સખિડ્ડારતિધમ્મસમાપન્નાનં વિહરતં સતિ સમ્મુસ્સતિ, સતિયા સમ્મોસા સતિયા સમ્મોસાય (સ્યા॰) તે દેવા તમ્હા કાયા ચવન્તિ.
‘ઠાનં ખો પનેતં, આવુસો, વિજ્જતિ, યં અઞ્ઞતરો સત્તો તમ્હા કાયા ચવિત્વા ઇત્થત્તં આગચ્છતિ, ઇત્થત્તં આગતો સમાનો અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજતિ, અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતો સમાનો આતપ્પમન્વાય પધાનમન્વાય અનુયોગમન્વાય અપ્પમાદમન્વાય સમ્મામનસિકારમન્વાય તથારૂપં ચેતોસમાધિં ફુસતિ, યથાસમાહિતે ચિત્તે તં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ; તતો પરં નાનુસ્સરતિ.
‘સો એવમાહ – યે ખો તે ભોન્તો દેવા ન ખિડ્ડાપદોસિકા તે ન અતિવેલં હસ્સખિડ્ડારતિધમ્મસમાપન્ના વિહરન્તિ. તેસં નાતિવેલં હસ્સખિડ્ડારતિધમ્મસમાપન્નાનં વિહરતં સતિ ન સમ્મુસ્સતિ, સતિયા અસમ્મોસા તે દેવા તમ્હા કાયા ન ચવન્તિ, નિચ્ચા ધુવા સસ્સતા અવિપરિણામધમ્મા સસ્સતિસમં તથેવ ઠસ્સન્તિ. યે પન મયં અહુમ્હા ખિડ્ડાપદોસિકા તે મયં અતિવેલં હસ્સખિડ્ડારતિધમ્મસમાપન્ના વિહરિમ્હા, તેસં નો અતિવેલં હસ્સખિડ્ડારતિધમ્મસમાપન્નાનં વિહરતં સતિ સમ્મુસ્સતિ, સતિયા સમ્મોસા એવં સમ્મોસા એવ (સી॰ પી॰) સમ્મોસા તે (સ્યા॰ ક॰) મયં તમ્હા કાયા ચુતા, અનિચ્ચા અદ્ધુવા અપ્પાયુકા ચવનધમ્મા ઇત્થત્તં આગતાતિ. એવંવિહિતકં નો તુમ્હે આયસ્મન્તો ખિડ્ડાપદોસિકં આચરિયકં અગ્ગઞ્ઞં પઞ્ઞપેથા’તિ. ‘તે એવમાહંસુ – એવં ખો નો, આવુસો ગોતમ, સુતં, યથેવાયસ્મા ગોતમો આહા’તિ. ‘‘અગ્ગઞ્ઞઞ્ચાહં, ભગ્ગવ, પજાનામિ…પે॰… યદભિજાનં તથાગતો નો અનયં આપજ્જતિ.
૪૩. ‘‘સન્તિ, ભગ્ગવ, એકે સમણબ્રાહ્મણા મનોપદોસિકં આચરિયકં અગ્ગઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ. ત્યાહં ઉપસઙ્કમિત્વા એવં વદામિ – ‘સચ્ચં કિર તુમ્હે આયસ્મન્તો મનોપદોસિકં આચરિયકં અગ્ગઞ્ઞં પઞ્ઞપેથા’તિ? તે ચ મે એવં પુટ્ઠા ‘આમો’તિ પટિજાનન્તિ. ત્યાહં એવં વદામિ – ‘કથંવિહિતકં પન તુમ્હે આયસ્મન્તો મનોપદોસિકં આચરિયકં અગ્ગઞ્ઞં પઞ્ઞપેથા’તિ? તે મયા પુટ્ઠા ન સમ્પાયન્તિ, અસમ્પાયન્તા મમઞ્ઞેવ પટિપુચ્છન્તિ. તેસાહં પુટ્ઠો બ્યાકરોમિ –
૪૪. ‘સન્તાવુસો, મનોપદોસિકા નામ દેવા. તે અતિવેલં અઞ્ઞમઞ્ઞં ઉપનિજ્ઝાયન્તિ. તે અતિવેલં અઞ્ઞમઞ્ઞં ઉપનિજ્ઝાયન્તા અઞ્ઞમઞ્ઞમ્હિ ચિત્તાનિ પદૂસેન્તિ. તે અઞ્ઞમઞ્ઞં પદુટ્ઠચિત્તા કિલન્તકાયા કિલન્તચિત્તા. તે દેવા તમ્હા કાયા ચવન્તિ.
‘ઠાનં ખો પનેતં, આવુસો, વિજ્જતિ, યં અઞ્ઞતરો સત્તો તમ્હા કાયા ચવિત્વા ઇત્થત્તં આગચ્છતિ. ઇત્થત્તં આગતો સમાનો અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજતિ. અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતો સમાનો આતપ્પમન્વાય પધાનમન્વાય અનુયોગમન્વાય અપ્પમાદમન્વાય સમ્મામનસિકારમન્વાય તથારૂપં ચેતોસમાધિં ફુસતિ, યથાસમાહિતે ચિત્તે તં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ, તતો પરં નાનુસ્સરતિ.
‘સો એવમાહ – યે ખો તે ભોન્તો દેવા ન મનોપદોસિકા તે નાતિવેલં અઞ્ઞમઞ્ઞં ઉપનિજ્ઝાયન્તિ. તે નાતિવેલં અઞ્ઞમઞ્ઞં ઉપનિજ્ઝાયન્તા અઞ્ઞમઞ્ઞમ્હિ ચિત્તાનિ નપ્પદૂસેન્તિ. તે અઞ્ઞમઞ્ઞં અપ્પદુટ્ઠચિત્તા અકિલન્તકાયા અકિલન્તચિત્તા. તે દેવા તમ્હા અકિલન્તચિત્તા તમ્હા (ક॰) કાયા ન ચવન્તિ, નિચ્ચા ધુવા સસ્સતા અવિપરિણામધમ્મા સસ્સતિસમં તથેવ ઠસ્સન્તિ. યે પન મયં અહુમ્હા મનોપદોસિકા, તે મયં અતિવેલં અઞ્ઞમઞ્ઞં ઉપનિજ્ઝાયિમ્હા. તે મયં અતિવેલં અઞ્ઞમઞ્ઞં ઉપનિજ્ઝાયન્તા અઞ્ઞમઞ્ઞમ્હિ ચિત્તાનિ પદૂસિમ્હા પદોસિયિમ્હા (સ્યા॰), પદૂસયિમ્હા (?). તે મયં અઞ્ઞમઞ્ઞં પદુટ્ઠચિત્તા કિલન્તકાયા કિલન્તચિત્તા. એવં મયં કિલન્તચિત્તાએવ મયં (સી॰ પી॰), કિલન્તચિત્તા (ક॰) તમ્હા કાયા ચુતા, અનિચ્ચા અદ્ધુવા અપ્પાયુકા ચવનધમ્મા ઇત્થત્તં આગતાતિ. એવંવિહિતકં નો તુમ્હે આયસ્મન્તો મનોપદોસિકં આચરિયકં અગ્ગઞ્ઞં પઞ્ઞપેથા’તિ. ‘તે એવમાહંસુ – એવં ખો નો, આવુસો ગોતમ, સુતં, યથેવાયસ્મા ગોતમો આહા’તિ. ‘‘અગ્ગઞ્ઞઞ્ચાહં, ભગ્ગવ, પજાનામિ…પે॰… યદભિજાનં તથાગતો નો અનયં આપજ્જતિ.
૪૫. ‘‘સન્તિ, ભગ્ગવ, એકે સમણબ્રાહ્મણા અધિચ્ચસમુપ્પન્નં આચરિયકં અગ્ગઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ. ત્યાહં ઉપસઙ્કમિત્વા એવં વદામિ – ‘સચ્ચં કિર તુમ્હે આયસ્મન્તો અધિચ્ચસમુપ્પન્નં આચરિયકં અગ્ગઞ્ઞં પઞ્ઞપેથા’તિ? તે ચ મે એવં પુટ્ઠા ‘આમો’તિ પટિજાનન્તિ. ત્યાહં એવં વદામિ – ‘કથંવિહિતકં પન તુમ્હે આયસ્મન્તો અધિચ્ચસમુપ્પન્નં આચરિયકં અગ્ગઞ્ઞં પઞ્ઞપેથા’તિ? તે મયા પુટ્ઠા ન સમ્પાયન્તિ, અસમ્પાયન્તા મમઞ્ઞેવ પટિપુચ્છન્તિ. તેસાહં પુટ્ઠો બ્યાકરોમિ –
૪૬. ‘સન્તાવુસો, અસઞ્ઞસત્તા નામ દેવા. સઞ્ઞુપ્પાદા ચ પન તે દેવા તમ્હા કાયા ચવન્તિ.
‘ઠાનં ખો પનેતં, આવુસો, વિજ્જતિ. યં અઞ્ઞતરો સત્તો તમ્હા કાયા ચવિત્વા ઇત્થત્તં આગચ્છતિ. ઇત્થત્તં આગતો સમાનો અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજતિ. અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતો સમાનો આતપ્પમન્વાય પધાનમન્વાય અનુયોગમન્વાય અપ્પમાદમન્વાય સમ્મામનસિકારમન્વાય તથારૂપં ચેતોસમાધિં ફુસતિ, યથાસમાહિતે ચિત્તે તં ઇદં પદં બ્રહ્મજાલસુત્તે ન દિસ્સતિ. એવં (પી॰ ક॰) સઞ્ઞુપ્પાદં અનુસ્સરતિ, તતો પરં નાનુસ્સરતિ.
‘સો એવમાહ – અધિચ્ચસમુપ્પન્નો અત્તા ચ લોકો ચ. તં કિસ્સ હેતુ? અહઞ્હિ પુબ્બે નાહોસિં, સોમ્હિ એતરહિ અહુત્વા સન્તતાય સત્તકાય (સી॰ પી॰), સત્તાય (ક॰ સી॰) પરિણતોતિ. એવંવિહિતકં નો તુમ્હે આયસ્મન્તો અધિચ્ચસમુપ્પન્નં આચરિયકં અગ્ગઞ્ઞં પઞ્ઞપેથા’તિ? ‘તે એવમાહંસુ – એવં ખો નો, આવુસો ગોતમ, સુતં યથેવાયસ્મા ગોતમો આહા’તિ. ‘‘અગ્ગઞ્ઞઞ્ચાહં, ભગ્ગવ, પજાનામિ તઞ્ચ પજાનામિ, તતો ચ ઉત્તરિતરં પજાનામિ, તઞ્ચ પજાનં ન પરામસામિ, અપરામસતો ચ મે પચ્ચત્તઞ્ઞેવ નિબ્બુતિ વિદિતા. યદભિજાનં તથાગતો નો અનયં આપજ્જતિ.
૪૭. ‘‘એવંવાદિં ખો મં, ભગ્ગવ, એવમક્ખાયિં એકે સમણબ્રાહ્મણા અસતા તુચ્છા મુસા અભૂતેન અબ્ભાચિક્ખન્તિ – ‘વિપરીતો સમણો ગોતમો ભિક્ખવો ચ. સમણો ગોતમો એવમાહ – યસ્મિં સમયે સુભં વિમોક્ખં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, સબ્બં તસ્મિં સમયે અસુભન્ત્વેવ અસુભન્તેવ (સી॰ સ્યા॰ પી॰) પજાનાતી’તિ સઞ્જાનાતીતિ (સી॰ પી॰). ન ખો પનાહં, ભગ્ગવ, એવં વદામિ – ‘યસ્મિં સમયે સુભં વિમોક્ખં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, સબ્બં તસ્મિં સમયે અસુભન્ત્વેવ પજાનાતી’તિ. એવઞ્ચ ખ્વાહં, ભગ્ગવ, વદામિ – ‘યસ્મિં સમયે સુભં વિમોક્ખં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, સુભન્ત્વેવ તસ્મિં સમયે પજાનાતી’તિ.
‘‘તે ચ, ભન્તે, વિપરીતા, યે ભગવન્તં વિપરીતતો દહન્તિ ભિક્ખવો ચ. એવંપસન્નો અહં, ભન્તે, ભગવતિ. પહોતિ મે ભગવા તથા ધમ્મં દેસેતું, યથા અહં સુભં વિમોક્ખં ઉપસમ્પજ્જ વિહરેય્ય’’ન્તિ.
૪૮. ‘‘દુક્કરં ખો એતં, ભગ્ગવ, તયા અઞ્ઞદિટ્ઠિકેન અઞ્ઞખન્તિકેન અઞ્ઞરુચિકેન અઞ્ઞત્રાયોગેન અઞ્ઞત્રાચરિયકેન સુભં વિમોક્ખં ઉપસમ્પજ્જ વિહરિતું. ઇઙ્ઘ ત્વં, ભગ્ગવ, યો ચ તે અયં મયિ પસાદો, તમેવ ત્વં સાધુકમનુરક્ખા’’તિ. ‘‘સચે તં, ભન્તે, મયા દુક્કરં અઞ્ઞદિટ્ઠિકેન અઞ્ઞખન્તિકેન અઞ્ઞરુચિકેન અઞ્ઞત્રાયોગેન અઞ્ઞત્રાચરિયકેન સુભં વિમોક્ખં ઉપસમ્પજ્જ વિહરિતું. યો ચ મે અયં, ભન્તે, ભગવતિ પસાદો, તમેવાહં સાધુકમનુરક્ખિસ્સામી’’તિ. ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમનો ભગ્ગવગોત્તો પરિબ્બાજકો ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દીતિ.
પાથિકસુત્તં પાટિકસુત્તન્તં (સી॰ સ્યા॰ કં॰ પી॰) નિટ્ઠિતં પઠમં.