૬. પાસાદિકસુત્તં
૧૬૪. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સક્કેસુ વિહરતિ વેધઞ્ઞા નામ સક્યા, તેસં અમ્બવને પાસાદે.
નિગણ્ઠનાટપુત્તકાલઙ્કિરિયા
તેન ખો પન સમયેન નિગણ્ઠો નાટપુત્તો નાથપુત્તો (સી॰ પી॰) પાવાયં અધુનાકાલઙ્કતો હોતિ. તસ્સ કાલઙ્કિરિયાય ભિન્ના નિગણ્ઠા દ્વેધિકજાતા ભણ્ડનજાતા કલહજાતા વિવાદાપન્ના અઞ્ઞમઞ્ઞં મુખસત્તીહિ વિતુદન્તા વિહરન્તિ – ‘‘ન ત્વં ઇમં ધમ્મવિનયં આજાનાસિ, અહં ઇમં ધમ્મવિનયં આજાનામિ, કિં ત્વં ઇમં ધમ્મવિનયં આજાનિસ્સસિ? મિચ્છાપટિપન્નો ત્વમસિ, અહમસ્મિ સમ્માપટિપન્નો. સહિતં મે, અસહિતં તે. પુરેવચનીયં પચ્છા અવચ, પચ્છાવચનીયં પુરે અવચ. અધિચિણ્ણં તે વિપરાવત્તં, આરોપિતો તે વાદો, નિગ્ગહિતો ત્વમસિ, ચર વાદપ્પમોક્ખાય, નિબ્બેઠેહિ વા સચે પહોસી’’તિ. વધોયેવ ખો વધોયેવેકો (ક॰) મઞ્ઞે નિગણ્ઠેસુ નાટપુત્તિયેસુ વત્તતિ અનુવત્તતિ (સ્યા॰ ક॰). યેપિ નિગણ્ઠસ્સ નાટપુત્તસ્સ સાવકા ગિહી ઓદાતવસના , તેપિ તે તેસુ (ક॰) નિગણ્ઠેસુ નાટપુત્તિયેસુ નિબ્બિન્નરૂપા નિબ્બિન્દરૂપા (ક॰) વિરત્તરૂપા પટિવાનરૂપા, યથા તં દુરક્ખાતે ધમ્મવિનયે દુપ્પવેદિતે અનિય્યાનિકે અનુપસમસંવત્તનિકે અસમ્માસમ્બુદ્ધપ્પવેદિતે ભિન્નથૂપે અપ્પટિસરણે.
૧૬૫. અથ ખો ચુન્દો સમણુદ્દેસો પાવાયં વસ્સંવુટ્ઠો વસ્સંવુત્થો (સી॰ સ્યા॰ પી॰) યેન સામગામો, યેનાયસ્મા આનન્દો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા આયસ્મન્તં આનન્દં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો ચુન્દો સમણુદ્દેસો આયસ્મન્તં આનન્દં એતદવોચ – ‘‘નિગણ્ઠો, ભન્તે, નાટપુત્તો પાવાયં અધુનાકાલઙ્કતો. તસ્સ કાલઙ્કિરિયાય ભિન્ના નિગણ્ઠા દ્વેધિકજાતા…પે॰… ભિન્નથૂપે અપ્પટિસરણે’’તિ.
એવં વુત્તે, આયસ્મા આનન્દો ચુન્દં સમણુદ્દેસં એતદવોચ – ‘‘અત્થિ ખો ઇદં, આવુસો ચુન્દ, કથાપાભતં ભગવન્તં દસ્સનાય. આયામાવુસો ચુન્દ, યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિસ્સામ; ઉપસઙ્કમિત્વા એતમત્થં ભગવતો આરોચેસ્સામા’’તિ આરોચેય્યામાતિ (સ્યા॰). ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો ચુન્દો સમણુદ્દેસો આયસ્મતો આનન્દસ્સ પચ્ચસ્સોસિ.
અથ ખો આયસ્મા ચ આનન્દો ચુન્દો ચ સમણુદ્દેસો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા આનન્દો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘અયં, ભન્તે, ચુન્દો સમણુદ્દેસો એવમાહ, ‘નિગણ્ઠો, ભન્તે, નાટપુત્તો પાવાયં અધુનાકાલઙ્કતો, તસ્સ કાલઙ્કિરિયાય ભિન્ના નિગણ્ઠા…પે॰… ભિન્નથૂપે અપ્પટિસરણે’’’તિ.
અસમ્માસમ્બુદ્ધપ્પવેદિતધમ્મવિનયો
૧૬૬. ‘‘એવં હેતં, ચુન્દ, હોતિ દુરક્ખાતે ધમ્મવિનયે દુપ્પવેદિતે અનિય્યાનિકે અનુપસમસંવત્તનિકે અસમ્માસમ્બુદ્ધપ્પવેદિતે. ઇધ, ચુન્દ, સત્થા ચ હોતિ અસમ્માસમ્બુદ્ધો, ધમ્મો ચ દુરક્ખાતો દુપ્પવેદિતો અનિય્યાનિકો અનુપસમસંવત્તનિકો અસમ્માસમ્બુદ્ધપ્પવેદિતો, સાવકો ચ તસ્મિં ધમ્મે ન ધમ્માનુધમ્મપ્પટિપન્નો વિહરતિ ન સામીચિપ્પટિપન્નો ન અનુધમ્મચારી, વોક્કમ્મ ચ તમ્હા ધમ્મા વત્તતિ. સો એવમસ્સ વચનીયો – ‘તસ્સ તે, આવુસો, લાભા, તસ્સ તે સુલદ્ધં, સત્થા ચ તે અસમ્માસમ્બુદ્ધો, ધમ્મો ચ દુરક્ખાતો દુપ્પવેદિતો અનિય્યાનિકો અનુપસમસંવત્તનિકો અસમ્માસમ્બુદ્ધપ્પવેદિતો. ત્વઞ્ચ તસ્મિં ધમ્મે ન ધમ્માનુધમ્મપ્પટિપન્નો વિહરસિ, ન સામીચિપ્પટિપન્નો, ન અનુધમ્મચારી, વોક્કમ્મ ચ તમ્હા ધમ્મા વત્તસી’તિ. ઇતિ ખો, ચુન્દ, સત્થાપિ તત્થ ગારય્હો, ધમ્મોપિ તત્થ ગારય્હો, સાવકો ચ તત્થ એવં પાસંસો. યો ખો, ચુન્દ, એવરૂપં સાવકં એવં વદેય્ય – ‘એતાયસ્મા તથા પટિપજ્જતુ, યથા તે સત્થારા ધમ્મો દેસિતો પઞ્ઞત્તો’તિ. યો ચ સમાદપેતિ સમાદાપેતિ (સી॰ ટ્ઠ॰), યઞ્ચ સમાદપેતિ, યો ચ સમાદપિતો સમાદાપિતો (સી॰ ટ્ઠ॰) તથત્તાય પટિપજ્જતિ. સબ્બે તે બહું અપુઞ્ઞં પસવન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? એવં હેતં, ચુન્દ, હોતિ દુરક્ખાતે ધમ્મવિનયે દુપ્પવેદિતે અનિય્યાનિકે અનુપસમસંવત્તનિકે અસમ્માસમ્બુદ્ધપ્પવેદિતે.
૧૬૭. ‘‘ઇધ પન, ચુન્દ, સત્થા ચ હોતિ અસમ્માસમ્બુદ્ધો, ધમ્મો ચ દુરક્ખાતો દુપ્પવેદિતો અનિય્યાનિકો અનુપસમસંવત્તનિકો અસમ્માસમ્બુદ્ધપ્પવેદિતો, સાવકો ચ તસ્મિં ધમ્મે ધમ્માનુધમ્મપ્પટિપન્નો વિહરતિ સામીચિપ્પટિપન્નો અનુધમ્મચારી, સમાદાય તં ધમ્મં વત્તતિ. સો એવમસ્સ વચનીયો – ‘તસ્સ તે, આવુસો, અલાભા, તસ્સ તે દુલ્લદ્ધં, સત્થા ચ તે અસમ્માસમ્બુદ્ધો , ધમ્મો ચ દુરક્ખાતો દુપ્પવેદિતો અનિય્યાનિકો અનુપસમસંવત્તનિકો અસમ્માસમ્બુદ્ધપ્પવેદિતો. ત્વઞ્ચ તસ્મિં ધમ્મે ધમ્માનુધમ્મપ્પટિપન્નો વિહરસિ સામીચિપ્પટિપન્નો અનુધમ્મચારી, સમાદાય તં ધમ્મં વત્તસી’તિ. ઇતિ ખો, ચુન્દ, સત્થાપિ તત્થ ગારય્હો, ધમ્મોપિ તત્થ ગારય્હો, સાવકોપિ તત્થ એવં ગારય્હો. યો ખો, ચુન્દ, એવરૂપં સાવકં એવં વદેય્ય – ‘અદ્ધાયસ્મા ઞાયપ્પટિપન્નો ઞાયમારાધેસ્સતી’તિ. યો ચ પસંસતિ, યઞ્ચ પસંસતિ, યો ચ પસંસિતો ભિય્યોસો મત્તાય વીરિયં આરભતિ. સબ્બે તે બહું અપુઞ્ઞં પસવન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? એવઞ્હેતં, ચુન્દ, હોતિ દુરક્ખાતે ધમ્મવિનયે દુપ્પવેદિતે અનિય્યાનિકે અનુપસમસંવત્તનિકે અસમ્માસમ્બુદ્ધપ્પવેદિતે.
સમ્માસમ્બુદ્ધપ્પવેદિતધમ્મવિનયો
૧૬૮. ‘‘ઇધ પન, ચુન્દ, સત્થા ચ હોતિ સમ્માસમ્બુદ્ધો, ધમ્મો ચ સ્વાક્ખાતો સુપ્પવેદિતો નિય્યાનિકો ઉપસમસંવત્તનિકો સમ્માસમ્બુદ્ધપ્પવેદિતો, સાવકો ચ તસ્મિં ધમ્મે ન ધમ્માનુધમ્મપ્પટિપન્નો વિહરતિ, ન સામીચિપ્પટિપન્નો, ન અનુધમ્મચારી, વોક્કમ્મ ચ તમ્હા ધમ્મા વત્તતિ. સો એવમસ્સ વચનીયો – ‘તસ્સ તે, આવુસો, અલાભા, તસ્સ તે દુલ્લદ્ધં, સત્થા ચ તે સમ્માસમ્બુદ્ધો, ધમ્મો ચ સ્વાક્ખાતો સુપ્પવેદિતો નિય્યાનિકો ઉપસમસંવત્તનિકો સમ્માસમ્બુદ્ધપ્પવેદિતો. ત્વઞ્ચ તસ્મિં ધમ્મે ન ધમ્માનુધમ્મપ્પટિપન્નો વિહરસિ, ન સામીચિપ્પટિપન્નો, ન અનુધમ્મચારી, વોક્કમ્મ ચ તમ્હા ધમ્મા વત્તસી’તિ. ઇતિ ખો, ચુન્દ, સત્થાપિ તત્થ પાસંસો, ધમ્મોપિ તત્થ પાસંસો, સાવકો ચ તત્થ એવં ગારય્હો. યો ખો, ચુન્દ, એવરૂપં સાવકં એવં વદેય્ય – ‘એતાયસ્મા તથા પટિપજ્જતુ યથા તે સત્થારા ધમ્મો દેસિતો પઞ્ઞત્તો’તિ. યો ચ સમાદપેતિ, યઞ્ચ સમાદપેતિ, યો ચ સમાદપિતો તથત્તાય પટિપજ્જતિ. સબ્બે તે બહું પુઞ્ઞં પસવન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? એવઞ્હેતં , ચુન્દ, હોતિ સ્વાક્ખાતે ધમ્મવિનયે સુપ્પવેદિતે નિય્યાનિકે ઉપસમસંવત્તનિકે સમ્માસમ્બુદ્ધપ્પવેદિતે.
૧૬૯. ‘‘ઇધ પન, ચુન્દ, સત્થા ચ હોતિ સમ્માસમ્બુદ્ધો, ધમ્મો ચ સ્વાક્ખાતો સુપ્પવેદિતો નિય્યાનિકો ઉપસમસંવત્તનિકો સમ્માસમ્બુદ્ધપ્પવેદિતો, સાવકો ચ તસ્મિં ધમ્મે ધમ્માનુધમ્મપ્પટિપન્નો વિહરતિ સામીચિપ્પટિપન્નો અનુધમ્મચારી, સમાદાય તં ધમ્મં વત્તતિ. સો એવમસ્સ વચનીયો – ‘તસ્સ તે, આવુસો, લાભા, તસ્સ તે સુલદ્ધં, સત્થા ચ તે સત્થા ચ તે અરહં (સ્યા॰) સમ્માસમ્બુદ્ધો , ધમ્મો ચ સ્વાક્ખાતો સુપ્પવેદિતો નિય્યાનિકો ઉપસમસંવત્તનિકો સમ્માસમ્બુદ્ધપ્પવેદિતો. ત્વઞ્ચ તસ્મિં ધમ્મે ધમ્માનુધમ્મપ્પટિપન્નો વિહરસિ સામીચિપ્પટિપન્નો અનુધમ્મચારી, સમાદાય તં ધમ્મં વત્તસી’તિ. ઇતિ ખો, ચુન્દ, સત્થાપિ તત્થ પાસંસો, ધમ્મોપિ તત્થ પાસંસો, સાવકોપિ તત્થ એવં પાસંસો. યો ખો, ચુન્દ, એવરૂપં સાવકં એવં વદેય્ય – ‘અદ્ધાયસ્મા ઞાયપ્પટિપન્નો ઞાયમારાધેસ્સતી’તિ. યો ચ પસંસતિ, યઞ્ચ પસંસતિ, યો ચ પસંસિતો પસત્થો (સ્યા॰) ભિય્યોસો મત્તાય વીરિયં આરભતિ. સબ્બે તે બહું પુઞ્ઞં પસવન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? એવઞ્હેતં, ચુન્દ, હોતિ સ્વાક્ખાતે ધમ્મવિનયે સુપ્પવેદિતે નિય્યાનિકે ઉપસમસંવત્તનિકે સમ્માસમ્બુદ્ધપ્પવેદિતે.
સાવકાનુતપ્પસત્થુ
૧૭૦. ‘‘ઇધ પન, ચુન્દ, સત્થા ચ લોકે ઉદપાદિ અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો, ધમ્મો ચ સ્વાક્ખાતો સુપ્પવેદિતો નિય્યાનિકો ઉપસમસંવત્તનિકો સમ્માસમ્બુદ્ધપ્પવેદિતો, અવિઞ્ઞાપિતત્થા ચસ્સ હોન્તિ સાવકા સદ્ધમ્મે, ન ચ તેસં કેવલં પરિપૂરં બ્રહ્મચરિયં આવિકતં હોતિ ઉત્તાનીકતં સબ્બસઙ્ગાહપદકતં સપ્પાટિહીરકતં યાવ દેવમનુસ્સેહિ સુપ્પકાસિતં. અથ નેસં સત્થુનો અન્તરધાનં હોતિ. એવરૂપો ખો, ચુન્દ, સત્થા સાવકાનં કાલઙ્કતો અનુતપ્પો હોતિ. તં કિસ્સ હેતુ? સત્થા ચ નો લોકે ઉદપાદિ અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો, ધમ્મો ચ સ્વાક્ખાતો સુપ્પવેદિતો નિય્યાનિકો ઉપસમસંવત્તનિકો સમ્માસમ્બુદ્ધપ્પવેદિતો, અવિઞ્ઞાપિતત્થા ચમ્હ સદ્ધમ્મે, ન ચ નો કેવલં પરિપૂરં બ્રહ્મચરિયં આવિકતં હોતિ ઉત્તાનીકતં સબ્બસઙ્ગાહપદકતં સપ્પાટિહીરકતં યાવ દેવમનુસ્સેહિ સુપ્પકાસિતં. અથ નો સત્થુનો અન્તરધાનં હોતીતિ. એવરૂપો ખો, ચુન્દ, સત્થા સાવકાનં કાલઙ્કતો અનુતપ્પો હોતિ.
સાવકાનનુતપ્પસત્થુ
૧૭૧. ‘‘ઇધ પન, ચુન્દ, સત્થા ચ લોકે ઉદપાદિ અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો. ધમ્મો ચ સ્વાક્ખાતો સુપ્પવેદિતો નિય્યાનિકો ઉપસમસંવત્તનિકો સમ્માસમ્બુદ્ધપ્પવેદિતો. વિઞ્ઞાપિતત્થા ચસ્સ હોન્તિ સાવકા સદ્ધમ્મે, કેવલઞ્ચ તેસં પરિપૂરં બ્રહ્મચરિયં આવિકતં હોતિ ઉત્તાનીકતં સબ્બસઙ્ગાહપદકતં સપ્પાટિહીરકતં યાવ દેવમનુસ્સેહિ સુપ્પકાસિતં. અથ નેસં સત્થુનો અન્તરધાનં હોતિ. એવરૂપો ખો, ચુન્દ, સત્થા સાવકાનં કાલઙ્કતો અનનુતપ્પો હોતિ . તં કિસ્સ હેતુ? સત્થા ચ નો લોકે ઉદપાદિ અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો. ધમ્મો ચ સ્વાક્ખાતો સુપ્પવેદિતો નિય્યાનિકો ઉપસમસંવત્તનિકો સમ્માસમ્બુદ્ધપ્પવેદિતો. વિઞ્ઞાપિતત્થા ચમ્હ સદ્ધમ્મે, કેવલઞ્ચ નો પરિપૂરં બ્રહ્મચરિયં આવિકતં હોતિ ઉત્તાનીકતં સબ્બસઙ્ગાહપદકતં સપ્પાટિહીરકતં યાવ દેવમનુસ્સેહિ સુપ્પકાસિતં . અથ નો સત્થુનો અન્તરધાનં હોતીતિ. એવરૂપો ખો, ચુન્દ, સત્થા સાવકાનં કાલઙ્કતો અનનુતપ્પો હોતિ.
બ્રહ્મચરિયઅપરિપૂરાદિકથા
૧૭૨. ‘‘એતેહિ ચેપિ, ચુન્દ, અઙ્ગેહિ સમન્નાગતં બ્રહ્મચરિયં હોતિ, નો ચ ખો સત્થા હોતિ થેરો રત્તઞ્ઞૂ ચિરપબ્બજિતો અદ્ધગતો વયોઅનુપ્પત્તો. એવં તં બ્રહ્મચરિયં અપરિપૂરં હોતિ તેનઙ્ગેન.
‘‘યતો ચ ખો, ચુન્દ, એતેહિ ચેવ અઙ્ગેહિ સમન્નાગતં બ્રહ્મચરિયં હોતિ, સત્થા ચ હોતિ થેરો રત્તઞ્ઞૂ ચિરપબ્બજિતો અદ્ધગતો વયોઅનુપ્પત્તો. એવં તં બ્રહ્મચરિયં પરિપૂરં હોતિ તેનઙ્ગેન.
૧૭૩. ‘‘એતેહિ ચેપિ, ચુન્દ, અઙ્ગેહિ સમન્નાગતં બ્રહ્મચરિયં હોતિ, સત્થા ચ હોતિ થેરો રત્તઞ્ઞૂ ચિરપબ્બજિતો અદ્ધગતો વયોઅનુપ્પત્તો , નો ચ ખ્વસ્સ થેરા ભિક્ખૂ સાવકા હોન્તિ વિયત્તા વિનીતા વિસારદા પત્તયોગક્ખેમા. અલં સમક્ખાતું સદ્ધમ્મસ્સ, અલં ઉપ્પન્નં પરપ્પવાદં સહધમ્મેહિ સુનિગ્ગહિતં નિગ્ગહેત્વા સપ્પાટિહારિયં ધમ્મં દેસેતું. એવં તં બ્રહ્મચરિયં અપરિપૂરં હોતિ તેનઙ્ગેન.
‘‘યતો ચ ખો, ચુન્દ, એતેહિ ચેવ અઙ્ગેહિ સમન્નાગતં બ્રહ્મચરિયં હોતિ, સત્થા ચ હોતિ થેરો રત્તઞ્ઞૂ ચિરપબ્બજિતો અદ્ધગતો વયોઅનુપ્પત્તો, થેરા ચસ્સ ભિક્ખૂ સાવકા હોન્તિ વિયત્તા વિનીતા વિસારદા પત્તયોગક્ખેમા. અલં સમક્ખાતું સદ્ધમ્મસ્સ, અલં ઉપ્પન્નં પરપ્પવાદં સહધમ્મેહિ સુનિગ્ગહિતં નિગ્ગહેત્વા સપ્પાટિહારિયં ધમ્મં દેસેતું. એવં તં બ્રહ્મચરિયં પરિપૂરં હોતિ તેનઙ્ગેન.
૧૭૪. ‘‘એતેહિ ચેપિ, ચુન્દ, અઙ્ગેહિ સમન્નાગતં બ્રહ્મચરિયં હોતિ, સત્થા ચ હોતિ થેરો રત્તઞ્ઞૂ ચિરપબ્બજિતો અદ્ધગતો વયોઅનુપ્પત્તો, થેરા ચસ્સ ભિક્ખૂ સાવકા હોન્તિ વિયત્તા વિનીતા વિસારદા પત્તયોગક્ખેમા. અલં સમક્ખાતું સદ્ધમ્મસ્સ, અલં ઉપ્પન્નં પરપ્પવાદં સહધમ્મેહિ સુનિગ્ગહિતં નિગ્ગહેત્વા સપ્પાટિહારિયં ધમ્મં દેસેતું. નો ચ ખ્વસ્સ મજ્ઝિમા ભિક્ખૂ સાવકા હોન્તિ…પે॰… મજ્ઝિમા ચસ્સ ભિક્ખૂ સાવકા હોન્તિ, નો ચ ખ્વસ્સ નવા ભિક્ખૂ સાવકા હોન્તિ…પે॰… નવા ચસ્સ ભિક્ખૂ સાવકા હોન્તિ, નો ચ ખ્વસ્સ થેરા ભિક્ખુનિયો સાવિકા હોન્તિ…પે॰… થેરા ચસ્સ ભિક્ખુનિયો સાવિકા હોન્તિ, નો ચ ખ્વસ્સ મજ્ઝિમા ભિક્ખુનિયો સાવિકા હોન્તિ…પે॰… મજ્ઝિમા ચસ્સ ભિક્ખુનિયો સાવિકા હોન્તિ , નો ચ ખ્વસ્સ નવા ભિક્ખુનિયો સાવિકા હોન્તિ…પે॰… નવા ચસ્સ ભિક્ખુનિયો સાવિકા હોન્તિ, નો ચ ખ્વસ્સ ઉપાસકા સાવકા હોન્તિ ગિહી ઓદાતવસના બ્રહ્મચારિનો…પે॰… ઉપાસકા ચસ્સ સાવકા હોન્તિ ગિહી ઓદાતવસના બ્રહ્મચારિનો, નો ચ ખ્વસ્સ ઉપાસકા સાવકા હોન્તિ ગિહી ઓદાતવસના કામભોગિનો…પે॰… ઉપાસકા ચસ્સ સાવકા હોન્તિ ગિહી ઓદાતવસના કામભોગિનો, નો ચ ખ્વસ્સ ઉપાસિકા સાવિકા હોન્તિ ગિહિનિયો ઓદાતવસના બ્રહ્મચારિનિયો…પે॰… ઉપાસિકા ચસ્સ સાવિકા હોન્તિ ગિહિનિયો ઓદાતવસના બ્રહ્મચારિનિયો, નો ચ ખ્વસ્સ ઉપાસિકા સાવિકા હોન્તિ ગિહિનિયો ઓદાતવસના કામભોગિનિયો…પે॰… ઉપાસિકા ચસ્સ સાવિકા હોન્તિ ગિહિનિયો ઓદાતવસના કામભોગિનિયો, નો ચ ખ્વસ્સ બ્રહ્મચરિયં હોતિ ઇદ્ધઞ્ચેવ ફીતઞ્ચ વિત્થારિકં બાહુજઞ્ઞં પુથુભૂતં યાવ દેવમનુસ્સેહિ સુપ્પકાસિતં…પે॰… બ્રહ્મચરિયઞ્ચસ્સ હોતિ ઇદ્ધઞ્ચેવ ફીતઞ્ચ વિત્થારિકં બાહુજઞ્ઞં પુથુભૂતં યાવ દેવમનુસ્સેહિ સુપ્પકાસિતં, નો ચ ખો લાભગ્ગયસગ્ગપ્પત્તં. એવં તં બ્રહ્મચરિયં અપરિપૂરં હોતિ તેનઙ્ગેન.
‘‘યતો ચ ખો, ચુન્દ, એતેહિ ચેવ અઙ્ગેહિ સમન્નાગતં બ્રહ્મચરિયં હોતિ, સત્થા ચ હોતિ થેરો રત્તઞ્ઞૂ ચિરપબ્બજિતો અદ્ધગતો વયોઅનુપ્પત્તો, થેરા ચસ્સ ભિક્ખૂ સાવકા હોન્તિ વિયત્તા વિનીતા વિસારદા પત્તયોગક્ખેમા. અલં સમક્ખાતું સદ્ધમ્મસ્સ, અલં ઉપ્પન્નં પરપ્પવાદં સહધમ્મેહિ સુનિગ્ગહિતં નિગ્ગહેત્વા સપ્પાટિહારિયં ધમ્મં દેસેતું. મજ્ઝિમા ચસ્સ ભિક્ખૂ સાવકા હોન્તિ…પે॰… નવા ચસ્સ ભિક્ખૂ સાવકા હોન્તિ…પે॰… થેરા ચસ્સ ભિક્ખુનિયો સાવિકા હોન્તિ…પે॰… મજ્ઝિમા ચસ્સ ભિક્ખુનિયો સાવિકા હોન્તિ…પે॰… નવા ચસ્સ ભિક્ખુનિયો સાવિકા હોન્તિ…પે॰… ઉપાસકા ચસ્સ સાવકા હોન્તિ…પે॰… ગિહી ઓદાતવસના બ્રહ્મચારિનો . ઉપાસકા ચસ્સ સાવકા હોન્તિ ગિહી ઓદાતવસના કામભોગિનો…પે॰… ઉપાસિકા ચસ્સ સાવિકા હોન્તિ ગિહિનિયો ઓદાતવસના બ્રહ્મચારિનિયો…પે॰… ઉપાસિકા ચસ્સ સાવિકા હોન્તિ ગિહિનિયો ઓદાતવસના કામભોગિનિયો…પે॰… બ્રહ્મચરિયઞ્ચસ્સ હોતિ ઇદ્ધઞ્ચેવ ફીતઞ્ચ વિત્થારિકં બાહુજઞ્ઞં પુથુભૂતં યાવ દેવમનુસ્સેહિ સુપ્પકાસિતં, લાભગ્ગપ્પત્તઞ્ચ યસગ્ગપ્પત્તઞ્ચ. એવં તં બ્રહ્મચરિયં પરિપૂરં હોતિ તેનઙ્ગેન.
૧૭૫. ‘‘અહં ખો પન, ચુન્દ, એતરહિ સત્થા લોકે ઉપ્પન્નો અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો. ધમ્મો ચ સ્વાક્ખાતો સુપ્પવેદિતો નિય્યાનિકો ઉપસમસંવત્તનિકો સમ્માસમ્બુદ્ધપ્પવેદિતો. વિઞ્ઞાપિતત્થા ચ મે સાવકા સદ્ધમ્મે, કેવલઞ્ચ તેસં પરિપૂરં બ્રહ્મચરિયં આવિકતં ઉત્તાનીકતં સબ્બસઙ્ગાહપદકતં સપ્પાટિહીરકતં યાવ દેવમનુસ્સેહિ સુપ્પકાસિતં. અહં ખો પન, ચુન્દ, એતરહિ સત્થા થેરો રત્તઞ્ઞૂ ચિરપબ્બજિતો અદ્ધગતો વયોઅનુપ્પત્તો.
‘‘સન્તિ ખો પન મે, ચુન્દ, એતરહિ થેરા ભિક્ખૂ સાવકા હોન્તિ વિયત્તા વિનીતા વિસારદા પત્તયોગક્ખેમા. અલં સમક્ખાતું સદ્ધમ્મસ્સ, અલં ઉપ્પન્નં પરપ્પવાદં સહધમ્મેહિ સુનિગ્ગહિતં નિગ્ગહેત્વા સપ્પાટિહારિયં ધમ્મં દેસેતું. સન્તિ ખો પન મે, ચુન્દ , એતરહિ મજ્ઝિમા ભિક્ખૂ સાવકા…પે॰… સન્તિ ખો પન મે, ચુન્દ, એતરહિ નવા ભિક્ખૂ સાવકા…પે॰… સન્તિ ખો પન મે, ચુન્દ, એતરહિ થેરા ભિક્ખુનિયો સાવિકા…પે॰… સન્તિ ખો પન મે, ચુન્દ, એતરહિ મજ્ઝિમા ભિક્ખુનિયો સાવિકા…પે॰… સન્તિ ખો પન મે, ચુન્દ, એતરહિ નવા ભિક્ખુનિયો સાવિકા…પે॰… સન્તિ ખો પન મે, ચુન્દ, એતરહિ ઉપાસકા સાવકા ગિહી ઓદાતવસના બ્રહ્મચારિનો…પે॰… સન્તિ ખો પન મે, ચુન્દ, એતરહિ ઉપાસકા સાવકા ગિહી ઓદાતવસના કામભોગિનો…પે॰… સન્તિ ખો પન મે, ચુન્દ, એતરહિ ઉપાસિકા સાવિકા ગિહિનિયો ઓદાતવસના બ્રહ્મચારિનિયો…પે॰… સન્તિ ખો પન મે, ચુન્દ, એતરહિ ઉપાસિકા સાવિકા ગિહિનિયો ઓદાતવસના કામભોગિનિયો…પે॰… એતરહિ ખો પન મે, ચુન્દ, બ્રહ્મચરિયં ઇદ્ધઞ્ચેવ ફીતઞ્ચ વિત્થારિકં બાહુજઞ્ઞં પુથુભૂતં યાવ દેવમનુસ્સેહિ સુપ્પકાસિતં.
૧૭૬. ‘‘યાવતા ખો, ચુન્દ, એતરહિ સત્થારો લોકે ઉપ્પન્ના, નાહં, ચુન્દ, અઞ્ઞં એકસત્થારમ્પિ સમનુપસ્સામિ એવંલાભગ્ગયસગ્ગપ્પત્તં યથરિવાહં. યાવતા ખો પન, ચુન્દ, એતરહિ સઙ્ઘો વા ગણો વા લોકે ઉપ્પન્નો; નાહં, ચુન્દ, અઞ્ઞં એકં સંઘમ્પિ સમનુપસ્સામિ એવંલાભગ્ગયસગ્ગપ્પત્તં યથરિવાયં, ચુન્દ, ભિક્ખુસઙ્ઘો. યં ખો તં, ચુન્દ, સમ્મા વદમાનો વદેય્ય – ‘સબ્બાકારસમ્પન્નં સબ્બાકારપરિપૂરં અનૂનમનધિકં સ્વાક્ખાતં કેવલં પરિપૂરં બ્રહ્મચરિયં સુપ્પકાસિત’ન્તિ. ઇદમેવ તં સમ્મા વદમાનો વદેય્ય – ‘સબ્બાકારસમ્પન્નં…પે॰… સુપ્પકાસિત’ન્તિ.
‘‘ઉદકો ઉદ્દકો (સી॰ સ્યા॰ પી॰) સુદં, ચુન્દ, રામપુત્તો એવં વાચં ભાસતિ – ‘પસ્સં ન પસ્સતી’તિ. કિઞ્ચ પસ્સં ન પસ્સતીતિ? ખુરસ્સ સાધુનિસિતસ્સ તલમસ્સ પસ્સતિ, ધારઞ્ચ ખ્વસ્સ ન પસ્સતિ. ઇદં વુચ્ચતિ – ‘પસ્સં ન પસ્સતી’તિ. યં ખો પનેતં, ચુન્દ, ઉદકેન રામપુત્તેન ભાસિતં હીનં ગમ્મં પોથુજ્જનિકં અનરિયં અનત્થસંહિતં ખુરમેવ સન્ધાય. યઞ્ચ તં યઞ્ચેતં (સ્યા॰ ક॰), ચુન્દ, સમ્મા વદમાનો વદેય્ય – ‘પસ્સં ન પસ્સતી’તિ, ઇદમેવ તં ઇદમેવેતં (ક॰) સમ્મા વદમાનો વદેય્ય – ‘પસ્સં ન પસ્સતી’તિ. કિઞ્ચ પસ્સં ન પસ્સતીતિ? એવં સબ્બાકારસમ્પન્નં સબ્બાકારપરિપૂરં અનૂનમનધિકં સ્વાક્ખાતં કેવલં પરિપૂરં બ્રહ્મચરિયં સુપ્પકાસિતન્તિ, ઇતિ હેતં પસ્સતિ સુપ્પકાસિતં, ઇતિ હેતં ન પસ્સતીતિ (સ્યા॰ ક॰). ઇદમેત્થ અપકડ્ઢેય્ય, એવં તં પરિસુદ્ધતરં અસ્સાતિ, ઇતિ હેતં ન પસ્સતિ ન પસ્સતીતિ (સ્યા॰ ક॰). ઇદમેત્થ ઉપકડ્ઢેય્ય, એવં તં પરિપૂરં પરિસુદ્ધતરં (સ્યા॰ ક॰), પરિપૂરતરં (?) અસ્સાતિ, ઇતિ હેતં ન પસ્સતિ. ઇદં વુચ્ચતિ ચુન્દ – ‘પસ્સં ન પસ્સતી’તિ. યં ખો તં, ચુન્દ, સમ્મા વદમાનો વદેય્ય – ‘સબ્બાકારસમ્પન્નં…પે॰… બ્રહ્મચરિયં સુપ્પકાસિત’ન્તિ. ઇદમેવ તં સમ્મા વદમાનો વદેય્ય – ‘સબ્બાકારસમ્પન્નં સબ્બાકારપરિપૂરં અનૂનમનધિકં સ્વાક્ખાતં કેવલં પરિપૂરં બ્રહ્મચરિયં સુપ્પકાસિત’ન્તિ.
સઙ્ગાયિતબ્બધમ્મો
૧૭૭. તસ્માતિહ, ચુન્દ, યે વો મયા ધમ્મા અભિઞ્ઞા દેસિતા, તત્થ સબ્બેહેવ સઙ્ગમ્મ સમાગમ્મ અત્થેન અત્થં બ્યઞ્જનેન બ્યઞ્જનં સઙ્ગાયિતબ્બં ન વિવદિતબ્બં, યથયિદં બ્રહ્મચરિયં અદ્ધનિયં અસ્સ ચિરટ્ઠિતિકં, તદસ્સ બહુજનહિતાય બહુજનસુખાય લોકાનુકમ્પાય અત્થાય હિતાય સુખાય દેવમનુસ્સાનં. કતમે ચ તે, ચુન્દ , ધમ્મા મયા અભિઞ્ઞા દેસિતા, યત્થ સબ્બેહેવ સઙ્ગમ્મ સમાગમ્મ અત્થેન અત્થં બ્યઞ્જનેન બ્યઞ્જનં સઙ્ગાયિતબ્બં ન વિવદિતબ્બં, યથયિદં બ્રહ્મચરિયં અદ્ધનિયં અસ્સ ચિરટ્ઠિતિકં, તદસ્સ બહુજનહિતાય બહુજનસુખાય લોકાનુકમ્પાય અત્થાય હિતાય સુખાય દેવમનુસ્સાનં? સેય્યથિદં – ચત્તારો સતિપટ્ઠાના, ચત્તારો સમ્મપ્પધાના, ચત્તારો ઇદ્ધિપાદા, પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ, પઞ્ચ બલાનિ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા , અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો. ઇમે ખો તે, ચુન્દ, ધમ્મા મયા અભિઞ્ઞા દેસિતા. યત્થ સબ્બેહેવ સઙ્ગમ્મ સમાગમ્મ અત્થેન અત્થં બ્યઞ્જનેન બ્યઞ્જનં સઙ્ગાયિતબ્બં ન વિવદિતબ્બં, યથયિદં બ્રહ્મચરિયં અદ્ધનિયં અસ્સ ચિરટ્ઠિતિકં, તદસ્સ બહુજનહિતાય બહુજનસુખાય લોકાનુકમ્પાય અત્થાય હિતાય સુખાય દેવમનુસ્સાનં.
સઞ્ઞાપેતબ્બવિધિ
૧૭૮. ‘‘તેસઞ્ચ વો, ચુન્દ, સમગ્ગાનં સમ્મોદમાનાનં અવિવદમાનાનં સિક્ખતં સિક્ખિતબ્બં (બહૂસુ) અઞ્ઞતરો સબ્રહ્મચારી સઙ્ઘે ધમ્મં ભાસેય્ય. તત્ર ચે તુમ્હાકં એવમસ્સ – ‘અયં ખો આયસ્મા અત્થઞ્ચેવ મિચ્છા ગણ્હાતિ, બ્યઞ્જનાનિ ચ મિચ્છા રોપેતી’તિ. તસ્સ નેવ અભિનન્દિતબ્બં ન પટિક્કોસિતબ્બં, અનભિનન્દિત્વા અપ્પટિક્કોસિત્વા સો એવમસ્સ વચનીયો – ‘ઇમસ્સ નુ ખો, આવુસો, અત્થસ્સ ઇમાનિ વા બ્યઞ્જનાનિ એતાનિ વા બ્યઞ્જનાનિ કતમાનિ ઓપાયિકતરાનિ, ઇમેસઞ્ચ ઇમેસં વા (સ્યા॰ પી॰ ક॰), ઇમેસં (સી॰) બ્યઞ્જનાનં અયં વા અત્થો એસો વા અત્થો કતમો ઓપાયિકતરો’તિ ? સો ચે એવં વદેય્ય – ‘ઇમસ્સ ખો, આવુસો, અત્થસ્સ ઇમાનેવ બ્યઞ્જનાનિ ઓપાયિકતરાનિ, યા ચેવ યઞ્ચેવ (સી॰ ક॰), ટીકા ઓલોકેતબ્બા એતાનિ; ઇમેસઞ્ચ ઇમેદં (સબ્બત્થ) બ્યઞ્જનાનં અયમેવ અત્થો ઓપાયિકતરો, યા ચેવ યઞ્ચેવ (સી॰ ક॰), ટીકા ઓલોકેતબ્બા એસો’તિ. સો નેવ ઉસ્સાદેતબ્બો ન અપસાદેતબ્બો, અનુસ્સાદેત્વા અનપસાદેત્વા સ્વેવ સાધુકં સઞ્ઞાપેતબ્બો તસ્સ ચ અત્થસ્સ તેસઞ્ચ બ્યઞ્જનાનં નિસન્તિયા.
૧૭૯. ‘‘અપરોપિ ચે, ચુન્દ, સબ્રહ્મચારી સઙ્ઘે ધમ્મં ભાસેય્ય. તત્ર ચે તુમ્હાકં એવમસ્સ – ‘અયં ખો આયસ્મા અત્થઞ્હિ ખો મિચ્છા ગણ્હાતિ બ્યઞ્જનાનિ સમ્મા રોપેતી’તિ. તસ્સ નેવ અભિનન્દિતબ્બં ન પટિક્કોસિતબ્બં, અનભિનન્દિત્વા અપ્પટિક્કોસિત્વા સો એવમસ્સ વચનીયો – ‘ઇમેસં નુ ખો, આવુસો, બ્યઞ્જનાનં અયં વા અત્થો એસો વા અત્થો કતમો ઓપાયિકતરો’તિ? સો ચે એવં વદેય્ય – ‘ઇમેસં ખો, આવુસો, બ્યઞ્જનાનં અયમેવ અત્થો ઓપાયિકતરો, યા ચેવ એસો’તિ. સો નેવ ઉસ્સાદેતબ્બો ન અપસાદેતબ્બો, અનુસ્સાદેત્વા અનપસાદેત્વા સ્વેવ સાધુકં સઞ્ઞાપેતબ્બો તસ્સેવ અત્થસ્સ નિસન્તિયા.
૧૮૦. ‘‘અપરોપિ ચે, ચુન્દ, સબ્રહ્મચારી સઙ્ઘે ધમ્મં ભાસેય્ય. તત્ર ચે તુમ્હાકં એવમસ્સ – ‘અયં ખો આયસ્મા અત્થઞ્હિ ખો સમ્મા ગણ્હાતિ બ્યઞ્જનાનિ મિચ્છા રોપેતી’તિ. તસ્સ નેવ અભિનન્દિતબ્બં ન પટિક્કોસિતબ્બં; અનભિનન્દિત્વા અપ્પટિક્કોસિત્વા સો એવમસ્સ વચનીયો – ‘ઇમસ્સ નુ ખો, આવુસો, અત્થસ્સ ઇમાનિ વા બ્યઞ્જનાનિ એતાનિ વા બ્યઞ્જનાનિ કતમાનિ ઓપાયિકતરાની’તિ? સો ચે એવં વદેય્ય – ‘ઇમસ્સ ખો, આવુસો, અત્થસ્સ ઇમાનેવ બ્યઞ્જનાનિ ઓપયિકતરાનિ, યાનિ ચેવ એતાની’તિ . સો નેવ ઉસ્સાદેતબ્બો ન અપસાદેતબ્બો; અનુસ્સાદેત્વા અનપસાદેત્વા સ્વેવ સાધુકં સઞ્ઞાપેતબ્બો તેસઞ્ઞેવ બ્યઞ્જનાનં નિસન્તિયા.
૧૮૧. ‘‘અપરોપિ ચે, ચુન્દ, સબ્રહ્મચારી સઙ્ઘે ધમ્મં ભાસેય્ય. તત્ર ચે તુમ્હાકં એવમસ્સ – ‘અયં ખો આયસ્મા અત્થઞ્ચેવ સમ્મા ગણ્હાતિ બ્યઞ્જનાનિ ચ સમ્મા રોપેતી’તિ. તસ્સ ‘સાધૂ’તિ ભાસિતં અભિનન્દિતબ્બં અનુમોદિતબ્બં; તસ્સ ‘સાધૂ’તિ ભાસિતં અભિનન્દિત્વા અનુમોદિત્વા સો એવમસ્સ વચનીયો – ‘લાભા નો આવુસો, સુલદ્ધં નો આવુસો, યે મયં આયસ્મન્તં તાદિસં સબ્રહ્મચારિં પસ્સામ એવં અત્થુપેતં બ્યઞ્જનુપેત’ન્તિ.
પચ્ચયાનુઞ્ઞાતકારણં
૧૮૨. ‘‘ન વો અહં, ચુન્દ, દિટ્ઠધમ્મિકાનંયેવ આસવાનં સંવરાય ધમ્મં દેસેમિ. ન પનાહં, ચુન્દ, સમ્પરાયિકાનંયેવ આસવાનં પટિઘાતાય ધમ્મં દેસેમિ. દિટ્ઠધમ્મિકાનં ચેવાહં, ચુન્દ, આસવાનં સંવરાય ધમ્મં દેસેમિ; સમ્પરાયિકાનઞ્ચ આસવાનં પટિઘાતાય. તસ્માતિહ, ચુન્દ, યં વો મયા ચીવરં અનુઞ્ઞાતં, અલં વો તં – યાવદેવ સીતસ્સ પટિઘાતાય, ઉણ્હસ્સ પટિઘાતાય, ડંસમકસવાતાતપસરીસપ સિરિંસપ (સ્યા॰) સમ્ફસ્સાનં પટિઘાતાય, યાવદેવ હિરિકોપીનપટિચ્છાદનત્થં. યો વો મયા પિણ્ડપાતો અનુઞ્ઞાતો, અલં વો સો યાવદેવ ઇમસ્સ કાયસ્સ ઠિતિયા યાપનાય વિહિંસૂપરતિયા બ્રહ્મચરિયાનુગ્ગહાય, ઇતિ પુરાણઞ્ચ વેદનં પટિહઙ્ખામિ, નવઞ્ચ વેદનં ન ઉપ્પાદેસ્સામિ, યાત્રા ચ મે ભવિસ્સતિ અનવજ્જતા ચ ફાસુવિહારો ચ ચાતિ (બહૂસુ). યં વો મયા સેનાસનં અનુઞ્ઞાતં, અલં વો તં યાવદેવ સીતસ્સ પટિઘાતાય, ઉણ્હસ્સ પટિઘાતાય, ડંસમકસવાતાતપસરીસપસમ્ફસ્સાનં પટિઘાતાય, યાવદેવ ઉતુપરિસ્સયવિનોદન પટિસલ્લાનારામત્થં. યો વો મયા ગિલાનપચ્ચયભેસજ્જ પરિક્ખારો અનુઞ્ઞાતો, અલં વો સો યાવદેવ ઉપ્પન્નાનં વેય્યાબાધિકાનં વેદનાનં પટિઘાતાય અબ્યાપજ્જપરમતાય અબ્યાપજ્ઝપરમતાયાતિ (સી॰ સ્યા॰ પી॰), અબ્યાબજ્ઝપરમતાય (?).
સુખલ્લિકાનુયોગો
૧૮૩. ‘‘ઠાનં ખો પનેતં, ચુન્દ, વિજ્જતિ યં અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવં વદેય્યું – ‘સુખલ્લિકાનુયોગમનુયુત્તા સમણા સક્યપુત્તિયા વિહરન્તી’તિ. એવંવાદિનો વદમાના (સ્યા॰), ચુન્દ, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવમસ્સુ વચનીયા – ‘કતમો સો , આવુસો, સુખલ્લિકાનુયોગો? સુખલ્લિકાનુયોગા હિ બહૂ અનેકવિહિતા નાનપ્પકારકા’તિ.
‘‘ચત્તારોમે, ચુન્દ, સુખલ્લિકાનુયોગા હીના ગમ્મા પોથુજ્જનિકા અનરિયા અનત્થસંહિતા ન નિબ્બિદાય ન વિરાગાય ન નિરોધાય ન ઉપસમાય ન અભિઞ્ઞાય ન સમ્બોધાય ન નિબ્બાનાય સંવત્તન્તિ. કતમે ચત્તારો?
‘‘ઇધ, ચુન્દ, એકચ્ચો બાલો પાણે વધિત્વા વધિત્વા અત્તાનં સુખેતિ પીણેતિ. અયં પઠમો સુખલ્લિકાનુયોગો.
‘‘પુન ચપરં, ચુન્દ, ઇધેકચ્ચો અદિન્નં આદિયિત્વા આદિયિત્વા અત્તાનં સુખેતિ પીણેતિ. અયં દુતિયો સુખલ્લિકાનુયોગો.
‘‘પુન ચપરં, ચુન્દ, ઇધેકચ્ચો મુસા ભણિત્વા ભણિત્વા અત્તાનં સુખેતિ પીણેતિ. અયં તતિયો સુખલ્લિકાનુયોગો.
‘‘પુન ચપરં, ચુન્દ, ઇધેકચ્ચો પઞ્ચહિ કામગુણેહિ સમપ્પિતો સમઙ્ગીભૂતો પરિચારેતિ. અયં ચતુત્થો સુખલ્લિકાનુયોગો.
‘‘ઇમે ખો, ચુન્દ, ચત્તારો સુખલ્લિકાનુયોગા હીના ગમ્મા પોથુજ્જનિકા અનરિયા અનત્થસંહિતા ન નિબ્બિદાય ન વિરાગાય ન નિરોધાય ન ઉપસમાય ન અભિઞ્ઞાય ન સમ્બોધાય ન નિબ્બાનાય સંવત્તન્તિ.
‘‘ઠાનં ખો પનેતં, ચુન્દ, વિજ્જતિ યં અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવં વદેય્યું – ‘‘ઇમે ચત્તારો સુખલ્લિકાનુયોગે અનુયુત્તા સમણા સક્યપુત્તિયા વિહરન્તી’તિ. તે વો તે (સી॰ પી॰) ‘માહેવં’ તિસ્સુ વચનીયા. ન તે વો સમ્મા વદમાના વદેય્યું, અબ્ભાચિક્ખેય્યું અસતા અભૂતેન.
૧૮૪. ‘‘ચત્તારોમે, ચુન્દ, સુખલ્લિકાનુયોગા એકન્તનિબ્બિદાય વિરાગાય નિરોધાય ઉપસમાય અભિઞ્ઞાય સમ્બોધાય નિબ્બાનાય સંવત્તન્તિ. કતમે ચત્તારો?
‘‘ઇધ , ચુન્દ, ભિક્ખુ વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ સવિતક્કં સવિચારં વિવેકજં પીતિસુખં પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. અયં પઠમો સુખલ્લિકાનુયોગો.
‘‘પુન ચપરં, ચુન્દ, ભિક્ખુ વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા…પે॰… દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. અયં દુતિયો સુખલ્લિકાનુયોગો.
‘‘પુન ચપરં, ચુન્દ, ભિક્ખુ પીતિયા ચ વિરાગા…પે॰… તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. અયં તતિયો સુખલ્લિકાનુયોગો.
‘‘પુન ચપરં, ચુન્દ, ભિક્ખુ સુખસ્સ ચ પહાના દુક્ખસ્સ ચ પહાના…પે॰… ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. અયં ચતુત્થો સુખલ્લિકાનુયોગો.
‘‘ઇમે ખો, ચુન્દ, ચત્તારો સુખલ્લિકાનુયોગા એકન્તનિબ્બિદાય વિરાગાય નિરોધાય ઉપસમાય અભિઞ્ઞાય સમ્બોધાય નિબ્બાનાય સંવત્તન્તિ.
‘‘ઠાનં ખો પનેતં, ચુન્દ, વિજ્જતિ યં અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવં વદેય્યું – ‘‘ઇમે ચત્તારો સુખલ્લિકાનુયોગે અનુયુત્તા સમણા સક્યપુત્તિયા વિહરન્તી’તિ. તે વો ‘એવં’ તિસ્સુ વચનીયા. સમ્મા તે વો વદમાના વદેય્યું, ન તે વો અબ્ભાચિક્ખેય્યું અસતા અભૂતેન.
સુખલ્લિકાનુયોગાનિસંસો
૧૮૫. ‘‘ઠાનં ખો પનેતં, ચુન્દ, વિજ્જતિ, યં અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવં વદેય્યું – ‘ઇમે પનાવુસો, ચત્તારો સુખલ્લિકાનુયોગે અનુયુત્તાનં વિહરતં કતિ ફલાનિ કતાનિસંસા પાટિકઙ્ખા’તિ? એવંવાદિનો, ચુન્દ, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવમસ્સુ વચનીયા – ‘ઇમે ખો, આવુસો, ચત્તારો સુખલ્લિકાનુયોગે અનુયુત્તાનં વિહરતં ચત્તારિ ફલાનિ ચત્તારો આનિસંસા પાટિકઙ્ખા. કતમે ચત્તારો? ઇધાવુસો, ભિક્ખુ તિણ્ણં સંયોજનાનં પરિક્ખયા સોતાપન્નો હોતિ અવિનિપાતધમ્મો નિયતો સમ્બોધિપરાયણો. ઇદં પઠમં ફલં, પઠમો આનિસંસો. પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ તિણ્ણં સંયોજનાનં પરિક્ખયા રાગદોસમોહાનં તનુત્તા સકદાગામી હોતિ, સકિદેવ ઇમં લોકં આગન્ત્વા દુક્ખસ્સન્તં કરોતિ. ઇદં દુતિયં ફલં, દુતિયો આનિસંસો. પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પરિક્ખયા ઓપપાતિકો હોતિ, તત્થ પરિનિબ્બાયી અનાવત્તિધમ્મો તસ્મા લોકા. ઇદં તતિયં ફલં, તતિયો આનિસંસો. પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. ઇદં ચતુત્થં ફલં ચતુત્થો આનિસંસો. ઇમે ખો, આવુસો, ચત્તારો સુખલ્લિકાનુયોગે અનુયુત્તાનં વિહરતં ઇમાનિ ચત્તારિ ફલાનિ, ચત્તારો આનિસંસા પાટિકઙ્ખા’’તિ.
ખીણાસવઅભબ્બઠાનં
૧૮૬. ‘‘ઠાનં ખો પનેતં, ચુન્દ, વિજ્જતિ યં અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવં વદેય્યું – ‘અટ્ઠિતધમ્મા સમણા સક્યપુત્તિયા વિહરન્તી’તિ. એવંવાદિનો, ચુન્દ, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવમસ્સુ વચનીયા – ‘અત્થિ ખો, આવુસો, તેન ભગવતા જાનતા પસ્સતા અરહતા સમ્માસમ્બુદ્ધેન સાવકાનં ધમ્મા દેસિતા પઞ્ઞત્તા યાવજીવં અનતિક્કમનીયા. સેય્યથાપિ, આવુસો, ઇન્દખીલો વા અયોખીલો વા ગમ્ભીરનેમો સુનિખાતો અચલો અસમ્પવેધી. એવમેવ ખો, આવુસો, તેન ભગવતા જાનતા પસ્સતા અરહતા સમ્માસમ્બુદ્ધેન સાવકાનં ધમ્મા દેસિતા પઞ્ઞત્તા યાવજીવં અનતિક્કમનીયા. યો સો, આવુસો, ભિક્ખુ અરહં ખીણાસવો વુસિતવા કતકરણીયો ઓહિતભારો અનુપ્પત્તસદત્થો પરિક્ખીણભવસંયોજનો સમ્મદઞ્ઞા વિમુત્તો, અભબ્બો સો નવ ઠાનાનિ અજ્ઝાચરિતું. અભબ્બો, આવુસો, ખીણાસવો ભિક્ખુ સઞ્ચિચ્ચ પાણં જીવિતા વોરોપેતું; અભબ્બો ખીણાસવો ભિક્ખુ અદિન્નં થેય્યસઙ્ખાતં આદિયિતું; અભબ્બો ખીણાસવો ભિક્ખુ મેથુનં ધમ્મં પટિસેવિતું; અભબ્બો ખીણાસવો ભિક્ખુ સમ્પજાનમુસા ભાસિતું; અભબ્બો ખીણાસવો ભિક્ખુ સન્નિધિકારકં કામે પરિભુઞ્જિતું સેય્યથાપિ પુબ્બે આગારિકભૂતો; અભબ્બો ખીણાસવો ભિક્ખુ છન્દાગતિં ગન્તું; અભબ્બો ખીણાસવો ભિક્ખુ દોસાગતિં ગન્તું; અભબ્બો ખીણાસવો ભિક્ખુ મોહાગતિં ગન્તું; અભબ્બો ખીણાસવો ભિક્ખુ ભયાગતિં ગન્તું. યો સો, આવુસો, ભિક્ખુ અરહં ખીણાસવો વુસિતવા કતકરણીયો ઓહિતભારો અનુપ્પત્તસદત્થો પરિક્ખીણભવસંયોજનો સમ્મદઞ્ઞા વિમુત્તો, અભબ્બો સો ઇમાનિ નવ ઠાનાનિ અજ્ઝાચરિતુ’’ન્તિ.
પઞ્હાબ્યાકરણં
૧૮૭. ‘‘ઠાનં ખો પનેતં, ચુન્દ, વિજ્જતિ, યં અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવં વદેય્યું – ‘અતીતં ખો અદ્ધાનં આરબ્ભ સમણો ગોતમો અતીરકં ઞાણદસ્સનં પઞ્ઞપેતિ, નો ચ ખો અનાગતં અદ્ધાનં આરબ્ભ અતીરકં ઞાણદસ્સનં પઞ્ઞપેતિ, તયિદં કિંસુ તયિદં કથંસૂ’તિ? તે ચ અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા અઞ્ઞવિહિતકેન ઞાણદસ્સનેન અઞ્ઞવિહિતકં ઞાણદસ્સનં પઞ્ઞપેતબ્બં મઞ્ઞન્તિ યથરિવ બાલા અબ્યત્તા. અતીતં ખો, ચુન્દ, અદ્ધાનં આરબ્ભ તથાગતસ્સ સતાનુસારિ ઞાણં હોતિ; સો યાવતકં આકઙ્ખતિ તાવતકં અનુસ્સરતિ. અનાગતઞ્ચ ખો અદ્ધાનં આરબ્ભ તથાગતસ્સ બોધિજં ઞાણં ઉપ્પજ્જતિ – ‘અયમન્તિમા જાતિ, નત્થિદાનિ પુનબ્ભવો’તિ. ‘અતીતં ચેપિ, ચુન્દ, હોતિ અભૂતં અતચ્છં અનત્થસંહિતં, ન તં તથાગતો બ્યાકરોતિ. અતીતં ચેપિ, ચુન્દ, હોતિ ભૂતં તચ્છં અનત્થસંહિતં, તમ્પિ તથાગતો ન બ્યાકરોતિ. અતીતં ચેપિ ચુન્દ, હોતિ ભૂતં તચ્છં અત્થસંહિતં, તત્ર કાલઞ્ઞૂ તથાગતો હોતિ તસ્સ પઞ્હસ્સ વેય્યાકરણાય. અનાગતં ચેપિ, ચુન્દ, હોતિ અભૂતં અતચ્છં અનત્થસંહિતં, ન તં તથાગતો બ્યાકરોતિ…પે॰… તસ્સ પઞ્હસ્સ વેય્યાકરણાય. પચ્ચુપ્પન્નં ચેપિ, ચુન્દ, હોતિ અભૂતં અતચ્છં અનત્થસંહિતં, ન તં તથાગતો બ્યાકરોતિ. પચ્ચુપ્પન્નં ચેપિ, ચુન્દ, હોતિ ભૂતં તચ્છં અનત્થસંહિતં, તમ્પિ તથાગતો ન બ્યાકરોતિ. પચ્ચુપ્પન્નં ચેપિ, ચુન્દ, હોતિ ભૂતં તચ્છં અત્થસંહિતં, તત્ર કાલઞ્ઞૂ તથાગતો હોતિ તસ્સ પઞ્હસ્સ વેય્યાકરણાય.
૧૮૮. ‘‘ઇતિ ખો, ચુન્દ, અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નેસુ ધમ્મેસુ તથાગતો કાલવાદી કાલવાદી સચ્ચવાદી (સ્યા॰) ભૂતવાદી અત્થવાદી ધમ્મવાદી વિનયવાદી, તસ્મા ‘તથાગતો’તિ વુચ્ચતિ. યઞ્ચ ખો, ચુન્દ, સદેવકસ્સ લોકસ્સ સમારકસ્સ સબ્રહ્મકસ્સ સસ્સમણબ્રાહ્મણિયા પજાય સદેવમનુસ્સાય દિટ્ઠં સુતં મુતં વિઞ્ઞાતં પત્તં પરિયેસિતં અનુવિચરિતં મનસા, સબ્બં તથાગતેન અભિસમ્બુદ્ધં, તસ્મા ‘તથાગતો’તિ વુચ્ચતિ. યઞ્ચ, ચુન્દ, રત્તિં તથાગતો અનુત્તરં સમ્માસમ્બોધિં અભિસમ્બુજ્ઝતિ, યઞ્ચ રત્તિં અનુપાદિસેસાય નિબ્બાનધાતુયા પરિનિબ્બાયતિ, યં એતસ્મિં અન્તરે ભાસતિ લપતિ નિદ્દિસતિ. સબ્બં તં તથેવ હોતિ નો અઞ્ઞથા, તસ્મા ‘તથાગતો’તિ વુચ્ચતિ. યથાવાદી, ચુન્દ, તથાગતો તથાકારી, યથાકારી તથાવાદી. ઇતિ યથાવાદી તથાકારી, યથાકારી તથાવાદી, તસ્મા ‘તથાગતો’તિ વુચ્ચતિ. સદેવકે લોકે, ચુન્દ, સમારકે સબ્રહ્મકે સસ્સમણબ્રાહ્મણિયા પજાય સદેવમનુસ્સાય તથાગતો અભિભૂ અનભિભૂતો અઞ્ઞદત્થુદસો વસવત્તી, તસ્મા ‘તથાગતો’તિ વુચ્ચતિ.
અબ્યાકતટ્ઠાનં
૧૮૯. ‘‘ઠાનં ખો પનેતં, ચુન્દ, વિજ્જતિ યં અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવં વદેય્યું – ‘કિં નુ ખો, આવુસો, હોતિ તથાગતો પરં મરણા, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ? એવંવાદિનો, ચુન્દ, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવમસ્સુ વચનીયા – ‘અબ્યાકતં ખો, આવુસો, ભગવતા – ‘‘હોતિ તથાગતો પરં મરણા, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’’’ન્તિ.
‘‘ઠાનં ખો પનેતં, ચુન્દ, વિજ્જતિ, યં અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવં વદેય્યું – ‘કિં પનાવુસો, ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ? એવંવાદિનો, ચુન્દ, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવમસ્સુ વચનીયા – ‘એતમ્પિ ખો, આવુસો, ભગવતા અબ્યાકતં – ‘‘ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’’’ન્તિ.
‘‘ઠાનં ખો પનેતં, ચુન્દ, વિજ્જતિ, યં અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવં વદેય્યું – ‘કિં પનાવુસો, હોતિ ચ ન ચ હોતિ તથાગતો પરં મરણા, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ? એવંવાદિનો, ચુન્દ, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવમસ્સુ વચનીયા – ‘અબ્યાકતં ખો એતં, આવુસો, ભગવતા – ‘‘હોતિ ચ ન ચ હોતિ તથાગતો પરં મરણા, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’’’ન્તિ.
‘‘ઠાનં ખો પનેતં, ચુન્દ, વિજ્જતિ, યં અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવં વદેય્યું – ‘કિં પનાવુસો, નેવ હોતિ ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ? એવંવાદિનો, ચુન્દ, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવમસ્સુ વચનીયા – ‘એતમ્પિ ખો, આવુસો, ભગવતા અબ્યાકતં – ‘‘નેવ હોતિ ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’’’ન્તિ.
‘‘ઠાનં ખો પનેતં, ચુન્દ, વિજ્જતિ, યં અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવં વદેય્યું – ‘કસ્મા પનેતં, આવુસો, સમણેન ગોતમેન અબ્યાકત’ન્તિ? એવંવાદિનો, ચુન્દ, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવમસ્સુ વચનીયા – ‘ન હેતં, આવુસો, અત્થસંહિતં ન ધમ્મસંહિતં ન આદિબ્રહ્મચરિયકં ન નિબ્બિદાય ન વિરાગાય ન નિરોધાય ન ઉપસમાય ન અભિઞ્ઞાય ન સમ્બોધાય ન નિબ્બાનાય સંવત્તતિ, તસ્મા તં ભગવતા અબ્યાકત’ન્તિ.
બ્યાકતટ્ઠાનં
૧૯૦. ‘‘ઠાનં ખો પનેતં, ચુન્દ, વિજ્જતિ, યં અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવં વદેય્યું – ‘કિં પનાવુસો, સમણેન ગોતમેન બ્યાકત’ન્તિ? એવંવાદિનો, ચુન્દ, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવમસ્સુ વચનીયા – ‘ઇદં દુક્ખન્તિ ખો, આવુસો, ભગવતા બ્યાકતં, અયં દુક્ખસમુદયોતિ ખો, આવુસો, ભગવતા બ્યાકતં, અયં દુક્ખનિરોધોતિ ખો, આવુસો, ભગવતા બ્યાકતં, અયં દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદાતિ ખો, આવુસો, ભગવતા બ્યાકત’ન્તિ.
‘‘ઠાનં ખો પનેતં, ચુન્દ, વિજ્જતિ, યં અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવં વદેય્યું – ‘કસ્મા પનેતં, આવુસો, સમણેન ગોતમેન બ્યાકત’ન્તિ? એવંવાદિનો, ચુન્દ, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવમસ્સુ વચનીયા – ‘એતઞ્હિ, આવુસો, અત્થસંહિતં, એતં ધમ્મસંહિતં, એતં આદિબ્રહ્મચરિયકં એકન્તનિબ્બિદાય વિરાગાય નિરોધાય ઉપસમાય અભિઞ્ઞાય સમ્બોધાય નિબ્બાનાય સંવત્તતિ. તસ્મા તં ભગવતા બ્યાકત’ન્તિ.
પુબ્બન્તસહગતદિટ્ઠિનિસ્સયા
૧૯૧. ‘‘યેપિ તે, ચુન્દ, પુબ્બન્તસહગતા દિટ્ઠિનિસ્સયા, તેપિ વો મયા બ્યાકતા, યથા તે બ્યાકાતબ્બા. યથા ચ તે ન બ્યાકાતબ્બા, કિં વો અહં તે તથા તત્થ (સ્યા॰ ક॰) બ્યાકરિસ્સામિ? યેપિ તે, ચુન્દ, અપરન્તસહગતા દિટ્ઠિનિસ્સયા, તેપિ વો મયા બ્યાકતા, યથા તે બ્યાકાતબ્બા. યથા ચ તે ન બ્યાકાતબ્બા, કિં વો અહં તે તથા બ્યાકરિસ્સામિ? કતમે ચ તે, ચુન્દ, પુબ્બન્તસહગતા દિટ્ઠિનિસ્સયા, યે વો મયા બ્યાકતા, યથા તે બ્યાકાતબ્બા. (યથા ચ તે ન બ્યાકાતબ્બા, કિં વો અહં તે તથા બ્યાકરિસ્સામિ) (યથા ચ તે ન બ્યાકાતબ્બા) સબ્બત્થ? સન્તિ ખો, ચુન્દ, એકે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘સસ્સતો અત્તા ચ લોકો ચ, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ. સન્તિ પન, ચુન્દ, એકે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘અસસ્સતો અત્તા ચ લોકો ચ…પે॰… સસ્સતો ચ અસસ્સતો ચ અત્તા ચ લોકો ચ… નેવ સસ્સતો નાસસ્સતો અત્તા ચ લોકો ચ… સયંકતો અત્તા ચ લોકો ચ… પરંકતો અત્તા ચ લોકો ચ… સયંકતો ચ પરંકતો ચ અત્તા ચ લોકો ચ… અસયંકારો અપરંકારો અધિચ્ચસમુપ્પન્નો અત્તા ચ લોકો ચ, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ. સસ્સતં સુખદુક્ખં… અસસ્સતં સુખદુક્ખં… સસ્સતઞ્ચ અસસ્સતઞ્ચ સુખદુક્ખં… નેવસસ્સતં નાસસ્સતં સુખદુક્ખં… સયંકતં સુખદુક્ખં… પરંકતં સુખદુક્ખં… સયંકતઞ્ચ પરંકતઞ્ચ સુખદુક્ખં… અસયંકારં અપરંકારં અધિચ્ચસમુપ્પન્નં સુખદુક્ખં, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ.
૧૯૨. ‘‘તત્ર, ચુન્દ, યે તે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘સસ્સતો અત્તા ચ લોકો ચ, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ. ત્યાહં ઉપસઙ્કમિત્વા એવં વદામિ – ‘અત્થિ નુ ખો ઇદં, આવુસો, વુચ્ચતિ – ‘‘સસ્સતો અત્તા ચ લોકો ચા’’તિ? યઞ્ચ ખો તે એવમાહંસુ – ‘ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ. તં તેસં નાનુજાનામિ. તં કિસ્સ હેતુ? અઞ્ઞથાસઞ્ઞિનોપિ હેત્થ, ચુન્દ, સન્તેકે સત્તા. ઇમાયપિ ખો અહં, ચુન્દ, પઞ્ઞત્તિયા નેવ અત્તના સમસમં સમનુપસ્સામિ કુતો ભિય્યો. અથ ખો અહમેવ તત્થ ભિય્યો યદિદં અધિપઞ્ઞત્તિ.
૧૯૩. ‘‘તત્ર, ચુન્દ, યે તે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘અસસ્સતો અત્તા ચ લોકો ચ…પે॰… સસ્સતો ચ અસસ્સતો ચ અત્તા ચ લોકો ચ… નેવસસ્સતો નાસસ્સતો અત્તા ચ લોકો ચ… સયંકતો અત્તા ચ લોકો ચ… પરંકતો અત્તા ચ લોકો ચ… સયંકતો ચ પરંકતો ચ અત્તા ચ લોકો ચ… અસયંકારો અપરંકારો અધિચ્ચસમુપ્પન્નો અત્તા ચ લોકો ચ… સસ્સતં સુખદુક્ખં… અસસ્સતં સુખદુક્ખં… સસ્સતઞ્ચ અસસ્સતઞ્ચ સુખદુક્ખં… નેવસસ્સતં નાસસ્સતં સુખદુક્ખં… સયંકતં સુખદુક્ખં… પરંકતં સુખદુક્ખં… સયંકતઞ્ચ પરંકતઞ્ચ સુખદુક્ખં… અસયંકારં અપરંકારં અધિચ્ચસમુપ્પન્નં સુખદુક્ખં, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ. ત્યાહં ઉપસઙ્કમિત્વા એવં વદામિ – ‘અત્થિ નુ ખો ઇદં, આવુસો, વુચ્ચતિ – ‘‘અસયંકારં અપરંકારં અધિચ્ચસમુપ્પન્નં સુખદુક્ખ’’’ન્તિ? યઞ્ચ ખો તે એવમાહંસુ – ‘ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ. તં તેસં નાનુજાનામિ. તં કિસ્સ હેતુ? અઞ્ઞથાસઞ્ઞિનોપિ હેત્થ, ચુન્દ, સન્તેકે સત્તા. ઇમાયપિ ખો અહં, ચુન્દ, પઞ્ઞત્તિયા નેવ અત્તના સમસમં સમનુપસ્સામિ કુતો ભિય્યો. અથ ખો અહમેવ તત્થ ભિય્યો યદિદં અધિપઞ્ઞત્તિ. ઇમે ખો તે, ચુન્દ, પુબ્બન્તસહગતા દિટ્ઠિનિસ્સયા, યે વો મયા બ્યાકતા, યથા તે બ્યાકાતબ્બા . યથા ચ તે ન બ્યાકાતબ્બા, કિં વો અહં તે તથા બ્યાકરિસ્સામીતિ બ્યાકરિસ્સામીતિ (સી॰ ક॰)?
અપરન્તસહગતદિટ્ઠિનિસ્સયા
૧૯૪. ‘‘કતમે ચ તે, ચુન્દ, અપરન્તસહગતા દિટ્ઠિનિસ્સયા, યે વો મયા બ્યાકતા, યથા તે બ્યાકાતબ્બા. (યથા ચ તે ન બ્યાકાતબ્બા, કિં વો અહં તે તથા બ્યાકરિસ્સામી) ( ) એત્થન્તરે પાઠો સબ્બત્થપિ પરિપુણ્ણો દિસ્સતિ? સન્તિ, ચુન્દ, એકે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘રૂપી અત્તા હોતિ અરોગો પરં મરણા, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ. સન્તિ પન, ચુન્દ, એકે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘અરૂપી અત્તા હોતિ…પે॰… રૂપી ચ અરૂપી ચ અત્તા હોતિ… નેવરૂપી નારૂપી અત્તા હોતિ… સઞ્ઞી અત્તા હોતિ… અસઞ્ઞી અત્તા હોતિ… નેવસઞ્ઞીનાસઞ્ઞી અત્તા હોતિ… અત્તા ઉચ્છિજ્જતિ વિનસ્સતિ ન હોતિ પરં મરણા, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ. તત્ર, ચુન્દ, યે તે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘રૂપી અત્તા હોતિ અરોગો પરં મરણા, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ. ત્યાહં ઉપસઙ્કમિત્વા એવં વદામિ – ‘અત્થિ નુ ખો ઇદં, આવુસો, વુચ્ચતિ – ‘‘રૂપી અત્તા હોતિ અરોગો પરં મરણા’’’તિ? યઞ્ચ ખો તે એવમાહંસુ – ‘ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ. તં તેસં નાનુજાનામિ. તં કિસ્સ હેતુ? અઞ્ઞથાસઞ્ઞિનોપિ હેત્થ, ચુન્દ, સન્તેકે સત્તા. ઇમાયપિ ખો અહં, ચુન્દ, પઞ્ઞત્તિયા નેવ અત્તના સમસમં સમનુપસ્સામિ કુતો ભિય્યો. અથ ખો અહમેવ તત્થ ભિય્યો યદિદં અધિપઞ્ઞત્તિ.
૧૯૫. ‘‘તત્ર, ચુન્દ, યે તે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘અરૂપી અત્તા હોતિ…પે॰… રૂપી ચ અરૂપી ચ અત્તા હોતિ… નેવરૂપીનારૂપી અત્તા હોતિ… સઞ્ઞી અત્તા હોતિ… અસઞ્ઞી અત્તા હોતિ… નેવસઞ્ઞીનાસઞ્ઞી અત્તા હોતિ… અત્તા ઉચ્છિજ્જતિ વિનસ્સતિ ન હોતિ પરં મરણા, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ. ત્યાહં ઉપસઙ્કમિત્વા એવં વદામિ – ‘અત્થિ નુ ખો ઇદં, આવુસો, વુચ્ચતિ – ‘‘અત્તા ઉચ્છિજ્જતિ વિનસ્સતિ ન હોતિ પરં મરણા’’’તિ? યઞ્ચ ખો તે, ચુન્દ, એવમાહંસુ – ‘ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ. તં તેસં નાનુજાનામિ. તં કિસ્સ હેતુ? અઞ્ઞથાસઞ્ઞિનોપિ હેત્થ, ચુન્દ, સન્તેકે સત્તા. ઇમાયપિ ખો અહં, ચુન્દ, પઞ્ઞત્તિયા નેવ અત્તના સમસમં સમનુપસ્સામિ, કુતો ભિય્યો. અથ ખો અહમેવ તત્થ ભિય્યો યદિદં અધિપઞ્ઞત્તિ. ઇમે ખો તે, ચુન્દ, અપરન્તસહગતા દિટ્ઠિનિસ્સયા, યે વો મયા બ્યાકતા , યથા તે બ્યાકાતબ્બા. યથા ચ તે ન બ્યાકાતબ્બા, કિં વો અહં તે તથા બ્યાકરિસ્સામીતિ બ્યાકરિસ્સામીતિ (સી॰ ક॰)?
૧૯૬. ‘‘ઇમેસઞ્ચ, ચુન્દ, પુબ્બન્તસહગતાનં દિટ્ઠિનિસ્સયાનં ઇમેસઞ્ચ અપરન્તસહગતાનં દિટ્ઠિનિસ્સયાનં પહાનાય સમતિક્કમાય એવં મયા ચત્તારો સતિપટ્ઠાના દેસિતા પઞ્ઞત્તા. કતમે ચત્તારો? ઇધ, ચુન્દ, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી…પે॰… ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. ઇમેસઞ્ચ ચુન્દ, પુબ્બન્તસહગતાનં દિટ્ઠિનિસ્સયાનં ઇમેસઞ્ચ અપરન્તસહગતાનં દિટ્ઠિનિસ્સયાનં પહાનાય સમતિક્કમાય. એવં મયા ઇમે ચત્તારો સતિપટ્ઠાના દેસિતા પઞ્ઞત્તા’’તિ.
૧૯૭. તેન ખો પન સમયેન આયસ્મા ઉપવાણો ભગવતો પિટ્ઠિતો ઠિતો હોતિ ભગવન્તં બીજયમાનો. અથ ખો આયસ્મા ઉપવાણો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘અચ્છરિયં, ભન્તે, અબ્ભુતં, ભન્તે! પાસાદિકો વતાયં, ભન્તે, ધમ્મપરિયાયો; સુપાસાદિકો વતાયં ભન્તે, ધમ્મપરિયાયો, કો નામાયં ભન્તે ધમ્મપરિયાયો’’તિ? ‘‘તસ્માતિહ ત્વં, ઉપવાણ, ઇમં ધમ્મપરિયાયં ‘પાસાદિકો’ ત્વેવ નં ધારેહી’’તિ. ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમનો આયસ્મા ઉપવાણો ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દીતિ.
પાસાદિકસુત્તં નિટ્ઠિતં છટ્ઠં.