૭. લક્ખણસુત્તં
દ્વત્તિંસમહાપુરિસલક્ખણાનિ
૧૯૮. એવં
૧૯૯. ‘‘દ્વત્તિંસિમાનિ, ભિક્ખવે, મહાપુરિસસ્સ મહાપુરિસલક્ખણાનિ, યેહિ સમન્નાગતસ્સ મહાપુરિસસ્સ દ્વેવ ગતિયો ભવન્તિ અનઞ્ઞા. સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી ધમ્મિકો ધમ્મરાજા ચાતુરન્તો વિજિતાવી જનપદત્થાવરિયપ્પત્તો સત્તરતનસમન્નાગતો. તસ્સિમાનિ સત્ત રતનાનિ ભવન્તિ; સેય્યથિદં, ચક્કરતનં હત્થિરતનં અસ્સરતનં મણિરતનં ઇત્થિરતનં ગહપતિરતનં પરિણાયકરતનમેવ સત્તમં. પરોસહસ્સં ખો પનસ્સ પુત્તા ભવન્તિ સૂરા વીરઙ્ગરૂપા પરસેનપ્પમદ્દના. સો ઇમં પથવિં સાગરપરિયન્તં અદણ્ડેન અસત્થેન ધમ્મેન અભિવિજિય અજ્ઝાવસતિ. સચે ખો પન અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજતિ, અરહં હોતિ સમ્માસમ્બુદ્ધો લોકે વિવટ્ટચ્છદો
૨૦૦. ‘‘કતમાનિ ચ તાનિ, ભિક્ખવે, દ્વત્તિંસ મહાપુરિસસ્સ મહાપુરિસલક્ખણાનિ, યેહિ સમન્નાગતસ્સ મહાપુરિસસ્સ
‘‘ઇધ, ભિક્ખવે, મહાપુરિસો સુપ્પતિટ્ઠિતપાદો હોતિ. યમ્પિ, ભિક્ખવે, મહાપુરિસો સુપ્પતિટ્ઠિતપાદો હોતિ, ઇદમ્પિ, ભિક્ખવે, મહાપુરિસસ્સ મહાપુરિસલક્ખણં ભવતિ.
‘‘પુન
‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, મહાપુરિસો આયતપણ્હિ હોતિ…પે॰… દીઘઙ્ગુલિ હોતિ… મુદુતલુનહત્થપાદો હોતિ… જાલહત્થપાદો હોતિ… ઉસ્સઙ્ખપાદો હોતિ… એણિજઙ્ઘો હોતિ… ઠિતકોવ અનોનમન્તો ઉભોહિ પાણિતલેહિ જણ્ણુકાનિ પરિમસતિ પરિમજ્જતિ… કોસોહિતવત્થગુય્હો હોતિ… સુવણ્ણવણ્ણો હોતિ કઞ્ચનસન્નિભત્તચો… સુખુમચ્છવિ હોતિ, સુખુમત્તા છવિયા રજોજલ્લં કાયે ન ઉપલિમ્પતિ… એકેકલોમો
‘‘પુન
‘‘ઇમાનિ ખો તાનિ, ભિક્ખવે, દ્વત્તિંસ મહાપુરિસસ્સ મહાપુરિસલક્ખણાનિ, યેહિ સમન્નાગતસ્સ મહાપુરિસસ્સ દ્વેવ ગતિયો ભવન્તિ અનઞ્ઞા. સચે
‘‘ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, દ્વત્તિંસ મહાપુરિસસ્સ મહાપુરિસલક્ખણાનિ બાહિરકાપિ ઇસયો
(૧) સુપ્પતિટ્ઠિતપાદતાલક્ખણં
૨૦૧. ‘‘યમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતો પુરિમં જાતિં પુરિમં ભવં પુરિમં નિકેતં પુબ્બે મનુસ્સભૂતો સમાનો દળ્હસમાદાનો અહોસિ કુસલેસુ ધમ્મેસુ, અવત્થિતસમાદાનો કાયસુચરિતે વચીસુચરિતે મનોસુચરિતે દાનસંવિભાગે સીલસમાદાને ઉપોસથુપવાસે મત્તેય્યતાય પેત્તેય્યતાય સામઞ્ઞતાય
૨૦૨. ‘‘સો તેન લક્ખણેન સમન્નાગતો સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી ધમ્મિકો ધમ્મરાજા ચાતુરન્તો વિજિતાવી જનપદત્થાવરિયપ્પત્તો સત્તરતનસમન્નાગતો. તસ્સિમાનિ સત્ત રતનાનિ ભવન્તિ; સેય્યથિદં, ચક્કરતનં હત્થિરતનં અસ્સરતનં મણિરતનં ઇત્થિરતનં ગહપતિરતનં પરિણાયકરતનમેવ સત્તમં. પરોસહસ્સં ખો પનસ્સ પુત્તા ભવન્તિ સૂરા વીરઙ્ગરૂપા પરસેનપ્પમદ્દના. સો ઇમં પથવિં સાગરપરિયન્તં અખિલમનિમિત્તમકણ્ટકં ઇદ્ધં ફીતં ખેમં સિવં નિરબ્બુદં અદણ્ડેન અસત્થેન ધમ્મેન અભિવિજિય અજ્ઝાવસતિ
૨૦૩. તત્થેતં
‘‘સચ્ચે ચ ધમ્મે ચ દમે ચ સંયમે,
સોચેય્યસીલાલયુપોસથેસુ ચ;
દાને અહિંસાય અસાહસે રતો,
દળ્હં સમાદાય સમત્તમાચરિ
‘‘સો તેન કમ્મેન દિવં સમક્કમિ
સુખઞ્ચ ખિડ્ડારતિયો ચ અન્વભિ
તતો ચવિત્વા પુનરાગતો ઇધ,
સમેહિ પાદેહિ ફુસી વસુન્ધરં.
‘‘બ્યાકંસુ વેય્યઞ્જનિકા સમાગતા,
સમપ્પતિટ્ઠસ્સ ન હોતિ ખમ્ભના;
ગિહિસ્સ વા પબ્બજિતસ્સ વા પુન
તં લક્ખણં ભવતિ તદત્થજોતકં.
‘‘અક્ખમ્ભિયો
પરાભિભૂ સત્તુભિ નપ્પમદ્દનો;
મનુસ્સભૂતેનિધ હોતિ કેનચિ,
અક્ખમ્ભિયો તસ્સ ફલેન કમ્મુનો.
‘‘સચે
નેક્ખમ્મછન્દાભિરતો વિચક્ખણો;
અગ્ગો ન સો ગચ્છતિ જાતુ ખમ્ભનં,
નરુત્તમો એસ હિ તસ્સ ધમ્મતા’’તિ.
(૨) પાદતલચક્કલક્ખણં
૨૦૪. ‘‘યમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતો પુરિમં જાતિં પુરિમં ભવં પુરિમં નિકેતં પુબ્બે મનુસ્સભૂતો
‘‘સો તેન લક્ખણેન સમન્નાગતો સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં લભતિ? મહાપરિવારો હોતિ; મહાસ્સ હોન્તિ પરિવારા બ્રાહ્મણગહપતિકા
૨૦૫. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
‘‘પુરે પુરત્થા પુરિમાસુ જાતિસુ,
મનુસ્સભૂતો બહુનં સુખાવહો;
ઉબ્ભેગઉત્તાસભયાપનૂદનો,
ગુત્તીસુ રક્ખાવરણેસુ ઉસ્સુકો.
‘‘સો
સુખઞ્ચ ખિડ્ડારતિયો ચ અન્વભિ;
તતો ચવિત્વા પુનરાગતો ઇધ,
ચક્કાનિ પાદેસુ દુવેસુ વિન્દતિ.
‘‘સમન્તનેમીનિ સહસ્સરાનિ ચ,
બ્યાકંસુ વેય્યઞ્જનિકા સમાગતા;
દિસ્વા
પરિવારવા હેસ્સતિ સત્તુમદ્દનો.
તથા હી ચક્કાનિ સમન્તનેમિનિ,
સચે
વત્તેતિ ચક્કં પથવિં પસાસતિ,
તસ્સાનુયન્તાધ
‘‘મહાયસં સંપરિવારયન્તિ નં,
સચે ચ પબ્બજ્જમુપેતિ તાદિસો;
નેક્ખમ્મછન્દાભિરતો વિચક્ખણો,
દેવામનુસ્સાસુરસક્કરક્ખસા
‘‘ગન્ધબ્બનાગા વિહગા ચતુપ્પદા,
અનુત્તરં દેવમનુસ્સપૂજિતં;
મહાયસં સંપરિવારયન્તિ ન’’ન્તિ.
(૩-૫) આયતપણ્હિતાદિતિલક્ખણં
૨૦૬. ‘‘યમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતો પુરિમં જાતિં પુરિમં ભવં પુરિમં નિકેતં પુબ્બે મનુસ્સભૂતો સમાનો પાણાતિપાતં પહાય પાણાતિપાતા પટિવિરતો અહોસિ નિહિતદણ્ડો નિહિતસત્થો લજ્જી દયાપન્નો, સબ્બપાણભૂતહિતાનુકમ્પી વિહાસિ. સો તસ્સ કમ્મસ્સ કટત્તા ઉપચિતત્તા ઉસ્સન્નત્તા વિપુલત્તા…પે॰… સો તતો ચુતો ઇત્થત્તં આગતો સમાનો ઇમાનિ તીણિ મહાપુરિસલક્ખણાનિ
‘‘સો
૨૦૭. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
‘‘મારણવધભયત્તનો
પટિવિરતો પરં મારણાયહોસિ;
તેન સુચરિતેન સગ્ગમગમા
સુકતફલવિપાકમનુભોસિ.
‘‘ચવિય પુનરિધાગતો સમાનો,
પટિલભતિ ઇધ તીણિ લક્ખણાનિ;
ભવતિ વિપુલદીઘપાસણ્હિકો,
બ્રહ્માવ સુજુ સુભો સુજાતગત્તો.
‘‘સુભુજો સુસુ સુસણ્ઠિતો સુજાતો,
મુદુતલુનઙ્ગુલિયસ્સ હોન્તિ;
દીઘા તીભિ
ચિરયપનાય
‘‘ભવતિ યદિ ગિહી ચિરં યપેતિ,
ચિરતરં પબ્બજતિ યદિ તતો હિ;
યાપયતિ
ઇતિ દીઘાયુકતાય તં નિમિત્ત’’ન્તિ.
(૬) સત્તુસ્સદતાલક્ખણં
૨૦૮. ‘‘યમ્પિ
‘‘સો તેન લક્ખણેન સમન્નાગતો સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં લભતિ? લાભી હોતિ પણીતાનં રસિતાનં ખાદનીયાનં ભોજનીયાનં સાયનીયાનં લેહનીયાનં પાનાનં. રાજા સમાનો ઇદં લભતિ… બુદ્ધો સમાનો કિં લભતિ? લાભી હોતિ પણીતાનં રસિતાનં ખાદનીયાનં ભોજનીયાનં સાયનીયાનં લેહનીયાનં પાનાનં. બુદ્ધો સમાનો ઇદં લભતિ’’. એતમત્થં
૨૦૯. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
‘‘ખજ્જભોજ્જમથ લેય્ય સાયિયં,
ઉત્તમગ્ગરસદાયકો અહુ;
તેન સો સુચરિતેન કમ્મુના,
નન્દને ચિરમભિપ્પમોદતિ.
‘‘સત્ત
હત્થપાદમુદુતઞ્ચ વિન્દતિ;
આહુ બ્યઞ્જનનિમિત્તકોવિદા,
ખજ્જભોજ્જરસલાભિતાય નં.
‘‘યં ગિહિસ્સપિ
પબ્બજ્જમ્પિ ચ તદાધિગચ્છતિ;
ખજ્જભોજ્જરસલાભિરુત્તમં,
આહુ સબ્બગિહિબન્ધનચ્છિદ’’ન્તિ.
(૭-૮) કરચરણમુદુજાલતાલક્ખણાનિ
૨૧૦. ‘‘યમ્પિ
‘‘સો તેહિ લક્ખણેહિ સમન્નાગતો સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં લભતિ? સુસઙ્ગહિતપરિજનો હોતિ, સુસઙ્ગહિતાસ્સ હોન્તિ બ્રાહ્મણગહપતિકા નેગમજાનપદા
૨૧૧. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
‘‘દાનમ્પિ ચત્થચરિયતઞ્ચ
પિયવાદિતઞ્ચ સમાનત્તતઞ્ચ
કરિયચરિયસુસઙ્ગહં બહૂનં,
અનવમતેન ગુણેન યાતિ સગ્ગં.
‘‘ચવિય પુનરિધાગતો સમાનો,
કરચરણમુદુતઞ્ચ જાલિનો ચ;
અતિરુચિરસુવગ્ગુદસ્સનેય્યં,
પટિલભતિ દહરો સુસુ કુમારો.
‘‘ભવતિ
મહિમં આવસિતો સુસઙ્ગહિતો;
પિયવદૂ
અભિરુચિતાનિ ગુણાનિ આચરતિ.
‘‘યદિ ચ જહતિ સબ્બકામભોગં,
કથયતિ ધમ્મકથં જિનો જનસ્સ;
વચનપટિકરસ્સાભિપ્પસન્ના
સુત્વાન ધમ્માનુધમ્મમાચરન્તી’’તિ.
(૯-૧૦) ઉસ્સઙ્ખપાદઉદ્ધગ્ગલોમતાલક્ખણાનિ
૨૧૨. ‘‘યમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતો પુરિમં જાતિં પુરિમં ભવં પુરિમં નિકેતં પુબ્બે મનુસ્સભૂતો સમાનો
‘‘સો તેહિ લક્ખણેહિ સમન્નાગતો, સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં લભતિ? અગ્ગો ચ હોતિ સેટ્ઠો ચ પામોક્ખો ચ ઉત્તમો ચ પવરો ચ કામભોગીનં. રાજા સમાનો ઇદં લભતિ… બુદ્ધો સમાનો કિં લભતિ? અગ્ગો ચ હોતિ સેટ્ઠો ચ પામોક્ખો ચ ઉત્તમો ચ પવરો ચ સબ્બસત્તાનં. બુદ્ધો સમાનો ઇદં લભતિ’’. એતમત્થં ભગવા અવોચ.
૨૧૩. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
‘‘અત્થધમ્મસહિતં
એરયં બહુજનં નિદંસયિ;
પાણિનં હિતસુખાવહો અહુ,
ધમ્મયાગમયજી
‘‘તેન
સુગ્ગતિં
લક્ખણાનિ ચ દુવે ઇધાગતો,
ઉત્તમપ્પમુખતાય
‘‘ઉબ્ભમુપ્પતિતલોમવા સસો,
પાદગણ્ઠિરહુ સાધુસણ્ઠિતા;
મંસલોહિતાચિતા તચોત્થતા,
ઉપરિચરણસોભના
‘‘ગેહમાવસતિ ચે તથાવિધો,
અગ્ગતં વજતિ કામભોગિનં;
તેન ઉત્તરિતરો ન વિજ્જતિ,
જમ્બુદીપમભિભુય્ય ઇરિયતિ.
‘‘પબ્બજમ્પિ
અગ્ગતં વજતિ સબ્બપાણિનં;
તેન ઉત્તરિતરો ન વિજ્જતિ,
સબ્બલોકમભિભુય્ય વિહરતી’’તિ.
(૧૧) એણિજઙ્ઘલક્ખણં
૨૧૪. ‘‘યમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતો પુરિમં જાતિં પુરિમં ભવં પુરિમં નિકેતં પુબ્બે મનુસ્સભૂતો સમાનો સક્કચ્ચં વાચેતા અહોસિ સિપ્પં વા વિજ્જં વા ચરણં વા કમ્મં વા – ‘કિં તિમે ખિપ્પં વિજાનેય્યું, ખિપ્પં પટિપજ્જેય્યું, ન ચિરં કિલિસ્સેય્યુ’’ન્તિ. સો તસ્સ કમ્મસ્સ કટત્તા…પે॰… સો તતો ચુતો ઇત્થત્તં આગતો સમાનો
‘‘સો તેન લક્ખણેન સમન્નાગતો સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં લભતિ? યાનિ તાનિ રાજારહાનિ રાજઙ્ગાનિ રાજૂપભોગાનિ
૨૧૫. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
‘‘સિપ્પેસુ વિજ્જાચરણેસુ કમ્મેસુ
કથં વિજાનેય્યું
યદૂપઘાતાય
વાચેતિ ખિપ્પં ન ચિરં કિલિસ્સતિ.
‘‘તં કમ્મં કત્વા કુસલં સુખુદ્રયં
જઙ્ઘા મનુઞ્ઞા લભતે સુસણ્ઠિતા;
વટ્ટા સુજાતા અનુપુબ્બમુગ્ગતા,
ઉદ્ધગ્ગલોમા સુખુમત્તચોત્થતા.
‘‘એણેય્યજઙ્ઘોતિ તમાહુ પુગ્ગલં,
સમ્પત્તિયા ખિપ્પમિધાહુ
ગેહાનુલોમાનિ યદાભિકઙ્ખતિ,
અપબ્બજં ખિપ્પમિધાધિગચ્છતિ
‘‘સચે
નેક્ખમ્મછન્દાભિરતો વિચક્ખણો;
અનુચ્છવિકસ્સ યદાનુલોમિકં,
તં વિન્દતિ ખિપ્પમનોમવિક્કમો
(૧૨) સુખુમચ્છવિલક્ખણં
૨૧૬. ‘‘યમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતો પુરિમં જાતિં પુરિમં ભવં પુરિમં નિકેતં પુબ્બે મનુસ્સભૂતો
‘‘સો તેન લક્ખણેન સમન્નાગતો સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં લભતિ? મહાપઞ્ઞો હોતિ, નાસ્સ હોતિ કોચિ પઞ્ઞાય સદિસો વા સેટ્ઠો વા કામભોગીનં. રાજા સમાનો ઇદં લભતિ… બુદ્ધો સમાનો કિં લભતિ? મહાપઞ્ઞો હોતિ પુથુપઞ્ઞો હાસપઞ્ઞો
૨૧૭. તત્થેતં
‘‘પુરે પુરત્થા પુરિમાસુ જાતિસુ,
અઞ્ઞાતુકામો પરિપુચ્છિતા અહુ;
સુસ્સૂસિતા પબ્બજિતં ઉપાસિતા,
અત્થન્તરો અત્થકથં નિસામયિ.
‘‘પઞ્ઞાપટિલાભગતેન
મનુસ્સભૂતો સુખુમચ્છવી અહુ;
બ્યાકંસુ ઉપ્પાદનિમિત્તકોવિદા,
સુખુમાનિ અત્થાનિ અવેચ્ચ દક્ખિતિ.
‘‘સચે ન પબ્બજ્જમુપેતિ તાદિસો,
વત્તેતિ ચક્કં પથવિં પસાસતિ;
અત્થાનુસિટ્ઠીસુ પરિગ્ગહેસુ ચ,
ન તેન સેય્યો સદિસો ચ વિજ્જતિ.
‘‘સચે
નેક્ખમ્મછન્દાભિરતો વિચક્ખણો;
પઞ્ઞાવિસિટ્ઠં લભતે અનુત્તરં,
પપ્પોતિ બોધિં વરભૂરિમેધસો’’તિ.
(૧૩) સુવણ્ણવણ્ણલક્ખણં
૨૧૮. ‘‘યમ્પિ
‘‘સો તેન લક્ખણેન સમન્નાગતો સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં લભતિ? લાભી હોતિ સુખુમાનં મુદુકાનં અત્થરણાનં પાવુરણાનં ખોમસુખુમાનં કપ્પાસિકસુખુમાનં કોસેય્યસુખુમાનં કમ્બલસુખુમાનં. રાજા સમાનો ઇદં લભતિ… બુદ્ધો સમાનો કિં લભતિ? લાભી હોતિ સુખુમાનં મુદુકાનં અત્થરણાનં પાવુરણાનં ખોમસુખુમાનં કપ્પાસિકસુખુમાનં કોસેય્યસુખુમાનં કમ્બલસુખુમાનં. બુદ્ધો સમાનો ઇદં લભતિ’’. એતમત્થં ભગવા અવોચ.
૨૧૯. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
‘‘અક્કોધઞ્ચ અધિટ્ઠહિ અદાસિ
દાનઞ્ચ વત્થાનિ સુખુમાનિ સુચ્છવીનિ;
પુરિમતરભવે
મહિમિવ સુરો અભિવસ્સં.
‘‘તં
ઉપપજ્જિ
કનકતનુસન્નિભો ઇધાભિભવતિ,
સુરવરતરોરિવ ઇન્દો.
‘‘ગેહઞ્ચાવસતિ
મિચ્છં મહતિમહિં અનુસાસતિ
પસય્હ સહિધ સત્તરતનં
પટિલભતિ વિમલ
‘‘લાભી અચ્છાદનવત્થમોક્ખપાવુરણાનં,
ભવતિ યદિ અનાગારિયતં ઉપેતિ;
સહિતો
ન ભવતિ કતસ્સ પનાસો’’તિ.
(૧૪) કોસોહિતવત્થગુય્હલક્ખણં
૨૨૦. યમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતો પુરિમં જાતિં પુરિમં ભવં પુરિમં નિકેતં પુબ્બે મનુસ્સભૂતો સમાનો ચિરપ્પનટ્ઠે સુચિરપ્પવાસિનો ઞાતિમિત્તે સુહજ્જે સખિનો સમાનેતા અહોસિ. માતરમ્પિ પુત્તેન સમાનેતા અહોસિ, પુત્તમ્પિ માતરા સમાનેતા અહોસિ, પિતરમ્પિ
‘‘સો તેન લક્ખણેન સમન્નાગતો સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં લભતિ? પહૂતપુત્તો હોતિ, પરોસહસ્સં ખો પનસ્સ પુત્તા ભવન્તિ
૨૨૧. તત્થેતં
‘‘પુરે પુરત્થા પુરિમાસુ જાતિસુ,
ચિરપ્પનટ્ઠે સુચિરપ્પવાસિનો;
ઞાતી સુહજ્જે સખિનો સમાનયિ,
સમઙ્ગિકત્વા અનુમોદિતા અહુ.
‘‘સો તેન
સુખઞ્ચ ખિડ્ડારતિયો ચ અન્વભિ;
તતો ચવિત્વા પુનરાગતો ઇધ,
કોસોહિતં વિન્દતિ વત્થછાદિયં.
‘‘પહૂતપુત્તો
પરોસહસ્સઞ્ચ
સૂરા ચ વીરા ચ
ગિહિસ્સ પીતિંજનના પિયંવદા.
‘‘બહૂતરા પબ્બજિતસ્સ ઇરિયતો,
ભવન્તિ પુત્તા વચનાનુસારિનો;
ગિહિસ્સ વા પબ્બજિતસ્સ વા પુન,
તં લક્ખણં જાયતિ તદત્થજોતક’’ન્તિ.
પઠમભાણવારો નિટ્ઠિતો.
(૧૫-૧૬) પરિમણ્ડલઅનોનમજણ્ણુપરિમસનલક્ખણાનિ
૨૨૨. ‘‘યમ્પિ
‘‘સો તેહિ લક્ખણેહિ સમન્નાગતો સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં લભતિ
૨૨૩. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
‘‘તુલિય પટિવિચય ચિન્તયિત્વા,
મહાજનસઙ્ગહનં
અયમિદમરહતિ તત્થ તત્થ,
પુરિસવિસેસકરો પુરે અહોસિ.
‘‘મહિઞ્ચ
ફુસતિ કરેહિ ઉભોહિ જણ્ણુકાનિ;
મહિરુહપરિમણ્ડલો અહોસિ,
સુચરિતકમ્મવિપાકસેસકેન.
‘‘બહુવિવિધનિમિત્તલક્ખણઞ્ઞૂ,
અતિનિપુણા મનુજા બ્યાકરિંસુ;
બહુવિવિધા
પટિલભતિ દહરો સુસુ કુમારો.
‘‘ઇધ
ગિહિપતિરૂપકા બહૂ ભવન્તિ;
યદિ ચ જહતિ સબ્બકામભોગં,
લભતિ અનુત્તરં ઉત્તમધનગ્ગ’’ન્તિ.
(૧૭-૧૯) સીહપુબ્બદ્ધકાયાદિતિલક્ખણં
૨૨૪. ‘‘યમ્પિ
‘‘સો તેહિ લક્ખણેહિ સમન્નાગતો સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં લભતિ? અપરિહાનધમ્મો
૨૨૫. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
‘‘સદ્ધાય સીલેન સુતેન બુદ્ધિયા,
ચાગેન ધમ્મેન બહૂહિ સાધુહિ;
ધનેન
પુત્તેહિ દારેહિ ચતુપ્પદેહિ ચ.
‘‘ઞાતીહિ મિત્તેહિ ચ બન્ધવેહિ ચ,
બલેન વણ્ણેન સુખેન ચૂભયં;
કથં ન હાયેય્યું પરેતિ ઇચ્છતિ,
અત્થસ્સ મિદ્ધી ચ
‘‘સ
સમવટ્ટક્ખન્ધો
પુબ્બે સુચિણ્ણેન કતેન કમ્મુના,
અહાનિયં પુબ્બનિમિત્તમસ્સ તં.
‘‘ગિહીપિ ધઞ્ઞેન ધનેન વડ્ઢતિ,
પુત્તેહિ દારેહિ ચતુપ્પદેહિ ચ;
અકિઞ્ચનો પબ્બજિતો અનુત્તરં,
પપ્પોતિ બોધિં અસહાનધમ્મત’’ન્તિ
(૨૦) રસગ્ગસગ્ગિતાલક્ખણં
૨૨૬. ‘‘યમ્પિ
‘‘સો તેન લક્ખણેન સમન્નાગતો સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં લભતિ? અપ્પાબાધો હોતિ અપ્પાતઙ્કો, સમવેપાકિનિયા ગહણિયા સમન્નાગતો નાતિસીતાય નાચ્ચુણ્હાય. રાજા સમાનો ઇદં લભતિ… બુદ્ધો સમાનો કિં લભતિ? અપ્પાબાધો હોતિ અપ્પાતઙ્કો સમવેપાકિનિયા ગહણિયા
૨૨૭. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
‘‘ન
સત્થેન વા મરણવધેન
ઉબ્બાધનાય પરિતજ્જનાય વા,
ન હેઠયી જનતમહેઠકો અહુ.
‘‘તેનેવ
સુખપ્ફલં કરિય સુખાનિ વિન્દતિ;
સમોજસા
ઇધાગતો લભતિ રસગ્ગસગ્ગિતં.
‘‘તેનાહુ નં અતિનિપુણા વિચક્ખણા,
અયં નરો સુખબહુલો ભવિસ્સતિ;
ગિહિસ્સ વા પબ્બજિતસ્સ વા પુન
તં લક્ખણં ભવતિ તદત્થજોતક’’ન્તિ.
(૨૧-૨૨) અભિનીલનેત્તગોપખુમલક્ખણાનિ
૨૨૮. ‘‘યમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતો પુરિમં જાતિં પુરિમં ભવં પુરિમં નિકેતં પુબ્બે મનુસ્સભૂતો સમાનો ન ચ વિસટં, ન ચ વિસાચિ
‘‘સો તેહિ લક્ખણેહિ સમન્નાગતો, સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં લભતિ? પિયદસ્સનો હોતિ બહુનો જનસ્સ, પિયો હોતિ
૨૨૯. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
‘‘ન ચ વિસટં ન ચ વિસાચિ
ઉજું તથા પસટમુજુમનો, પિયચક્ખુના બહુજનં ઉદિક્ખિતા.
‘‘સુગતીસુ
અનુભવતિ તત્થ મોદતિ;
ઇધ ચ પન ભવતિ ગોપખુમો,
અભિનીલનેત્તનયનો સુદસ્સનો.
‘‘અભિયોગિનો ચ નિપુણા,
બહૂ પન નિમિત્તકોવિદા;
સુખુમનયનકુસલા મનુજા,
પિયદસ્સનોતિ
‘‘પિયદસ્સનો ગિહીપિ સન્તો ચ,
ભવતિ બહુજનપિયાયિતો;
યદિ
પિયો બહૂનં સોકનાસનો’’તિ.
(૨૩) ઉણ્હીસસીસલક્ખણં
૨૩૦. ‘‘યમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતો પુરિમં જાતિં પુરિમં ભવં પુરિમં નિકેતં પુબ્બે મનુસ્સભૂતો સમાનો બહુજનપુબ્બઙ્ગમો અહોસિ કુસલેસુ ધમ્મેસુ બહુજનપામોક્ખો કાયસુચરિતે વચીસુચરિતે
‘‘સો તેન લક્ખણેન સમન્નાગતો સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં લભતિ? મહાસ્સ જનો અન્વાયિકો હોતિ, બ્રાહ્મણગહપતિકા નેગમજાનપદા ગણકમહામત્તા અનીકટ્ઠા દોવારિકા અમચ્ચા પારિસજ્જા રાજાનો ભોગિયા કુમારા. રાજા સમાનો ઇદં લભતિ… બુદ્ધો સમાનો કિં લભતિ? મહાસ્સ જનો અન્વાયિકો હોતિ, ભિક્ખૂ ભિક્ખુનિયો ઉપાસકા ઉપાસિકાયો દેવા મનુસ્સા અસુરા નાગા ગન્ધબ્બા. બુદ્ધો સમાનો ઇદં લભતિ’’. એતમત્થં
૨૩૧. તત્થેતં
‘‘પુબ્બઙ્ગમો સુચરિતેસુ અહુ,
ધમ્મેસુ ધમ્મચરિયાભિરતો;
અન્વાયિકો બહુજનસ્સ અહુ,
સગ્ગેસુ વેદયિત્થ પુઞ્ઞફલં.
‘‘વેદિત્વા
ઉણ્હીસસીસત્તમિધજ્ઝગમા;
બ્યાકંસુ બ્યઞ્જનનિમિત્તધરા,
પુબ્બઙ્ગમો બહુજનં હેસ્સતિ.
‘‘પટિભોગિયા મનુજેસુ ઇધ,
પુબ્બેવ તસ્સ અભિહરન્તિ તદા;
યદિ ખત્તિયો ભવતિ ભૂમિપતિ,
પટિહારકં બહુજને લભતિ.
‘‘અથ
ધમ્મેસુ હોતિ પગુણો વિસવી;
તસ્સાનુસાસનિગુણાભિરતો,
અન્વાયિકો બહુજનો ભવતી’’તિ.
(૨૪-૨૫) એકેકલોમતાઉણ્ણાલક્ખણાનિ
૨૩૨. ‘‘યમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતો પુરિમં જાતિં પુરિમં ભવં પુરિમં નિકેતં પુબ્બે મનુસ્સભૂતો સમાનો મુસાવાદં પહાય મુસાવાદા પટિવિરતો અહોસિ, સચ્ચવાદી સચ્ચસન્ધો થેતો પચ્ચયિકો અવિસંવાદકો લોકસ્સ
‘‘સો તેહિ લક્ખણેહિ સમન્નાગતો, સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં લભતિ? મહાસ્સ જનો ઉપવત્તતિ, બ્રાહ્મણગહપતિકા નેગમજાનપદા
૨૩૩. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
‘‘સચ્ચપ્પટિઞ્ઞો પુરિમાસુ જાતિસુ,
અદ્વેજ્ઝવાચો અલિકં વિવજ્જયિ;
ન સો વિસંવાદયિતાપિ કસ્સચિ,
ભૂતેન તચ્છેન તથેન ભાસયિ
‘‘સેતા સુસુક્કા મુદુતૂલસન્નિભા,
ઉણ્ણા સુજાતા
ન
એકેકલોમૂપચિતઙ્ગવા અહુ.
‘‘તં લક્ખણઞ્ઞૂ બહવો સમાગતા,
બ્યાકંસુ
ઉણ્ણા ચ લોમા ચ યથા સુસણ્ઠિતા,
ઉપવત્તતી ઈદિસકં બહુજ્જનો.
‘‘ગિહિમ્પિ સન્તં ઉપવત્તતી જનો,
બહુ પુરત્થાપકતેન કમ્મુના;
અકિઞ્ચનં પબ્બજિતં અનુત્તરં,
બુદ્ધમ્પિ સન્તં ઉપવત્તતિ જનો’’તિ.
(૨૬-૨૭) ચત્તાલીસઅવિરળદન્તલક્ખણાનિ
૨૩૪. ‘‘યમ્પિ, ભિક્ખવે તથાગતો પુરિમં જાતિં પુરિમં ભવં પુરિમં નિકેતં પુબ્બે મનુસ્સભૂતો સમાનો પિસુણં વાચં પહાય પિસુણાય વાચાય પટિવિરતો અહોસિ. ઇતો સુત્વા ન અમુત્ર અક્ખાતા ઇમેસં ભેદાય, અમુત્ર વા સુત્વા ન ઇમેસં અક્ખાતા અમૂસં ભેદાય
‘‘સો તેહિ લક્ખણેહિ સમન્નાગતો સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં લભતિ? અભેજ્જપરિસો હોતિ, અભેજ્જાસ્સ હોન્તિ પરિસા, બ્રાહ્મણગહપતિકા નેગમજાનપદા ગણકમહામત્તા અનીકટ્ઠા દોવારિકા અમચ્ચા પારિસજ્જા રાજાનો ભોગિયા કુમારા. રાજા સમાનો ઇદં લભતિ
૨૩૫. તત્થેતં
‘‘વેભૂતિયં સહિતભેદકારિં,
ભેદપ્પવડ્ઢનવિવાદકારિં;
કલહપ્પવડ્ઢનઆકિચ્ચકારિં,
સહિતાનં ભેદજનનિં ન ભણિ.
‘‘અવિવાદવડ્ઢનકરિં સુગિરં,
ભિન્નાનુસન્ધિજનનિં અભણિ;
કલહં
સહિતેહિ નન્દતિ પમોદતિ ચ.
‘‘સુગતીસુ સો ફલવિપાકં,
અનુભવતિ તત્થ મોદતિ;
દન્તા ઇધ હોન્તિ અવિરળા સહિતા,
ચતુરો દસસ્સ મુખજા સુસણ્ઠિતા.
‘‘યદિ
અવિભેદિયાસ્સ પરિસા ભવતિ;
સમણો ચ હોતિ વિરજો વિમલો,
પરિસાસ્સ હોતિ અનુગતા અચલા’’તિ.
(૨૮-૨૯) પહૂતજિવ્હાબ્રહ્મસ્સરલક્ખણાનિ
૨૩૬. ‘‘યમ્પિ
‘‘સો
૨૩૭. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
‘‘અક્કોસભણ્ડનવિહેસકારિં,
ઉબ્બાધિકં
અબાળ્હં ગિરં સો ન ભણિ ફરુસં,
મધુરં ભણિ સુસંહિતં
‘‘મનસો
વાચા સો એરયતિ કણ્ણસુખા;
વાચાસુચિણ્ણફલમનુભવિ,
સગ્ગેસુ વેદયથ
‘‘વેદિત્વા સો સુચરિતસ્સ ફલં,
બ્રહ્મસ્સરત્તમિધમજ્ઝગમા;
જિવ્હાસ્સ હોતિ વિપુલા પુથુલા,
આદેય્યવાક્યવચનો ભવતિ.
‘‘ગિહિનોપિ ઇજ્ઝતિ યથા ભણતો,
અથ ચે પબ્બજતિ સો મનુજો;
આદિયન્તિસ્સ
બહુનો બહું સુભણિતં ભણતો’’તિ.
(૩૦) સીહહનુલક્ખણં
૨૩૮. ‘‘યમ્પિ
‘‘સો તેન લક્ખણેન સમન્નાગતો સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં
૨૩૯. તત્થેતં
‘‘ન સમ્ફપ્પલાપં ન મુદ્ધતં
અવિકિણ્ણવચનબ્યપ્પથો અહોસિ;
અહિતમપિ ચ અપનુદિ,
હિતમપિ ચ બહુજનસુખઞ્ચ અભણિ.
‘‘તં
સુકતફલવિપાકમનુભોસિ;
ચવિય પુનરિધાગતો સમાનો,
દ્વિદુગમવરતરહનુત્તમલત્થ.
‘‘રાજા હોતિ સુદુપ્પધંસિયો,
મનુજિન્દો મનુજાધિપતિ મહાનુભાવો;
તિદિવપુરવરસમો
સુરવરતરોરિવ ઇન્દો.
‘‘ગન્ધબ્બાસુરયક્ખરક્ખસેભિ
સુરેહિ ન
તથત્તો યદિ ભવતિ તથાવિધો,
ઇધ દિસા ચ પટિદિસા ચ વિદિસા ચા’’તિ.
(૩૧-૩૨) સમદન્તસુસુક્કદાઠાલક્ખણાનિ
૨૪૦. ‘‘યમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતો પુરિમં જાતિં પુરિમં ભવં પુરિમં નિકેતં પુબ્બે મનુસ્સભૂતો સમાનો મિચ્છાજીવં પહાય સમ્માઆજીવેન જીવિકં કપ્પેસિ, તુલાકૂટ કંસકૂટ માનકૂટ ઉક્કોટન વઞ્ચન નિકતિ સાચિયોગ છેદન વધ બન્ધન વિપરામોસ આલોપ સહસાકારા
‘‘સો તેહિ લક્ખણેહિ સમન્નાગતો સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી ધમ્મિકો ધમ્મરાજા ચાતુરન્તો વિજિતાવી જનપદત્થાવરિયપ્પત્તો સત્તરતનસમન્નાગતો. તસ્સિમાનિ સત્ત રતનાનિ ભવન્તિ, સેય્યથિદં – ચક્કરતનં હત્થિરતનં અસ્સરતનં મણિરતનં ઇત્થિરતનં ગહપતિરતનં પરિણાયકરતનમેવ સત્તમં. પરોસહસ્સં ખો પનસ્સ પુત્તા ભવન્તિ સૂરા વીરઙ્ગરૂપા પરસેનપ્પમદ્દના. સો ઇમં પથવિં સાગરપરિયન્તં અખિલમનિમિત્તમકણ્ટકં
‘‘સચે
૨૪૧. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
‘‘મિચ્છાજીવઞ્ચ અવસ્સજિ સમેન વુત્તિં,
સુચિના સો જનયિત્થ ધમ્મિકેન;
અહિતમપિ
હિતમપિ ચ બહુજનસુખઞ્ચ અચરિ.
‘‘સગ્ગે વેદયતિ નરો સુખપ્ફલાનિ,
કરિત્વા નિપુણેભિ વિદૂહિ સબ્ભિ;
વણ્ણિતાનિ તિદિવપુરવરસમો,
અભિરમતિ રતિખિડ્ડાસમઙ્ગી.
‘‘લદ્ધાનં
ચવિત્વાન સુકતફલવિપાકં;
સેસકેન પટિલભતિ લપનજં,
સમમપિ સુચિસુસુક્કં
‘‘તં વેય્યઞ્જનિકા સમાગતા બહવો,
બ્યાકંસુ નિપુણસમ્મતા મનુજા;
સુચિજનપરિવારગણો ભવતિ,
દિજસમસુક્કસુચિસોભનદન્તો.
‘‘રઞ્ઞો હોતિ બહુજનો,
સુચિપરિવારો મહતિં મહિં અનુસાસતો;
પસય્હ
હિતમપિ ચ બહુજનસુખઞ્ચ ચરન્તિ.
‘‘અથ ચે પબ્બજતિ ભવતિ વિપાપો,
સમણો સમિતરજો વિવટ્ટચ્છદો;
વિગતદરથકિલમથો,
ઇમમપિ ચ પરમપિ ચ
‘‘તસ્સોવાદકરા બહુગિહી ચ પબ્બજિતા ચ,
અસુચિં ગરહિતં ધુનન્તિ પાપં;
સ હિ સુચિભિ પરિવુતો ભવતિ,
મલખિલકલિકિલેસે પનુદેહી’’તિ
ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમના તે ભિક્ખૂ ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દુન્તિ.
લક્ખણસુત્તં નિટ્ઠિતં સત્તમં.