૨. ઉદુમ્બરિકસુત્તવણ્ણના
નિગ્રોધપરિબ્બાજકવત્થુવણ્ણના
૪૯. ઉદુમ્બરિકાયાતિ ‘‘ઉદુમ્બરિકાય દેવિયા સન્તકે પરિબ્બાજકારામે’’તિ. ‘‘ઉદુમ્બરિકાય’’ન્તિ વા પાઠો, તથા સતિ અધિકરણે એતં ભુમ્મં. અયઞ્હેત્થ અત્થો ઉદુમ્બરિકાય રઞ્ઞો દેવિયા નિબ્બત્તિતો આરામો ઉદુમ્બરિકા, તસ્સં ઉદુમ્બરિકાયં. તેનાહ ‘‘ઉદુમ્બરિકાય દેવિયા સન્તકે’’તિ. તાય હિ નિબ્બત્તિતો તસ્સા સન્તકો. વરણાદિપાઠવસેન ચેત્થ નિબ્બત્તત્થબોધકસ્સ સદ્દસ્સ અદસ્સનં. સન્ધાનોતિ ભિન્નાનમ્પિ તેસં સન્ધાપનેન ‘‘સન્ધાનો’’તિ એવં લદ્ધનામો. સંવણ્ણિતોતિ પસંસિતો. ઇરિયતીતિ પવત્તતિ. અરિયેન ઞાણેનાતિ કિલેસેહિ આરકત્તા અરિયેન લોકુત્તરેન ઞાણેન. અરિયાય વિમુત્તિયાતિ સુવિસુદ્ધાય લોકુત્તરફલવિમુત્તિયા.
દિવા-સદ્દો દિન-સદ્દો વિય દિવસપરિયાયો, તસ્સ વિસેસનભાવેન વુચ્ચમાનો દિવા-સદ્દો સવિસેસં દિવસભાગં દીપેતીતિ આહ ‘‘દિવસસ્સ દિવા’’તિઆદિ. યસ્મા સમાપન્નસ્સ ચિત્તં નાનારમ્મણતો પટિસંહતં હોતિ, ઝાનસમઙ્ગી ચ પવિવેકૂપગમનેન સઙ્ગણિકાભાવતો એકાકિયાય નિલીનો વિય હોતિ, તસ્મા વુત્તં ‘‘તતો તતો…પે॰… ગતો’’તિ. મનો ભવન્તિ મનસો વિવટ્ટનિસ્સિતં વડ્ઢિં આવહન્તીતિ મનોભાવનિયાતિ આહ ‘‘મનવડ્ઢકાન’’ન્તિઆદિ. ઉન્નમતિ ન સઙ્કુચતિ, અલીનઞ્ચ હોતીતિ અત્થો.
૫૧. યાવતાતિ ‘‘યત્તકા’’તિ. તેસન્તિ નિદ્ધારણે સામિવચનં. નિદ્ધારણઞ્ચ કેનચિ વિસેસેન ઇચ્છિતબ્બં. યેહિ ચ ગુણવિસેસેહિ સમન્નાગતા ભગવતો સાવકા ઉપાસકા રાજગહે પટિવસન્તિ, અયઞ્ચ તેહિ સમન્નાગતોતિ ઇમં વિસેસં દીપેતું ‘‘તેસં અબ્ભન્તરો’’તિ વુત્તં. તેનાહ ‘‘ભગવતો કિરા’’તિઆદિ.
૫૨. તેસન્તિ કથાયાતિ તિરચ્છાનકથાય. દસ્સનેનાતિ દિટ્ઠિદસ્સનેન. આકપ્પેનાતિ વેસેન. કુત્તેનાતિ કિરિયાય. આચારેનાતિ અઞ્ઞમઞ્ઞસ્મિં આચરિતબ્બઆચારેન. વિહારેનાતિ રત્તિન્દિવં ઇરિયાપથેનાતિ ઠાનાદિઇરિયાપથેન. અઞ્ઞાકારતાય અઞ્ઞતિત્થે નિયુત્તાતિ અઞ્ઞતિત્થિયા. સઙ્ગન્ત્વા સમાગન્ત્વા રાસી હુત્વા પરેહિ નિસિન્નટ્ઠાને. અરઞ્ઞાનિ ચ તાનિ વનપત્થાનિ ચાતિ અરઞ્ઞવનપત્થાનિ. તત્થ યં અરઞ્ઞકઙ્ગનિપ્ફાદકં આરઞ્ઞકાનં, તં ‘‘અરઞ્ઞ’’ન્તિ વેદિતબ્બં. વનપત્થન્તિ ગામન્તં અતિક્કમિત્વા મનુસ્સાનં અનુપચારટ્ઠાનં, યત્થ ન કસીયતિ ન વપ્પીયતિ. વુત્તઞ્હેતં ‘‘વનપત્થન્તિ દૂરાનમેતં સેનાસનાનં અધિવચન’’ન્તિ ‘‘વનપત્થન્તિ વનસણ્ડાનમેતં સેનાસનાનં, વનપત્થન્તિ ભીસનકાનમેતં, વનપત્થન્તિ સલોમહંસાનમેતં, વનપત્થન્તિ પરિયન્તાનમેતં વનપત્થન્તિ ન મનુસ્સૂપચારાનમેતં સેનાસનાનં અધિવચન’’ન્તિ (વિભ॰ ૫૩૧). તેન વુત્તં ‘‘ગામૂપચારતો મુત્તાની’’તિઆદિ. પન્તાનીતિ પરિયન્તાનિ અતિદૂરાનિ. તેનાહ ‘‘દૂરતરાની’’તિઆદિ. વિહારૂપચારેનાતિ વિહારસ્સ ઉપચારપ્પદેસેન. અદ્ધિકજનસ્સાતિ મન્દસદ્દાનીતિ ઉચ્ચાસદ્દમહાસદ્દાભાવતો તનુસદ્દાનિ. મનુસ્સેહિ સમાગમ્મ એકજ્ઝં પવત્તિતસદ્દો નિગ્ઘોસો, તસ્સ યસ્મા અત્થો દુબ્બિભાવિતો હોતિ, તસ્મા વુત્તં ‘‘અવિભાવિતત્થેન નિગ્ઘોસેના’’તિ. વિગતવાતાનીતિ વિગતસદ્દાનિ. ‘‘રહસ્સ કરણસ્સ યુત્તાની’’તિ ઇમિનાપિ તેસં ઠાનાનં અરઞ્ઞલક્ખણયુત્તતં, જનવિવિત્તતં, વનવિવિત્તમેવ ચ વિભાવેતિ, તથા ‘‘એકીભાવસ્સ અનુરૂપાની’’તિ ઇમિના.
૫૩. કેનાતિ હેતુમ્હિ, સહયોગે ચ કરણવચનન્તિ આહ ‘‘કેન કારણેન કેન પુગ્ગલેન સદ્ધિ’’ન્તિ. એકોપિ હિ વિભત્તિનિદ્દેસો અનેકત્થવિભાવનો હોતિ, તથા તદ્ધિતત્થપદસમાહારેતિ.
સંસન્દનન્તિ આલાપસલ્લાપવસેન કથાસંસન્દનં. ઞાણબ્યત્તભાવન્તિ બ્યત્તઞાણભાવં, સો પન પરસ્સ વચને ઉત્તરદાનવસેન, પરેન વા વુત્તઉત્તરે પચ્ચુત્તરદાનવસેન સિયાતિ આહ ‘‘ઉત્તરપચ્ચુત્તરનયેના’’તિ. યો હિ પરસ્સ વચનં તિપુક્ખલેન નયેન રૂપેતિ, તથા પરસ્સ રૂપનવચનં જાતિભાવં આપાદેતિ, તસ્સ તાદિસં વચનસભાવં ઞાણવેય્યત્તિયં વિભાવેતિ પાકટં કરોતીતિ. સુઞ્ઞાગારેસુ નટ્ઠાતિ સુઞ્ઞાગારેસુ નિવાસેસુ નટ્ઠા વિનટ્ઠા નાસ્સ પઞ્ઞા નસ્સેય્ય તેહિ તેહિ કતપુચ્છનપટિપુચ્છનનિમિત્તં નાનાપટિભાનુપ્પત્તિયા ઓરોધેય્યામાતિ નિરુસ્સાહં વિય કરોન્તા અવરોધેય્યામ, તં પરસ્સ ઓરોધનં વાદજાલેન વિનન્ધનં વિય હોતીતિ આહ ‘‘વિનન્ધેય્યામા’’તિ ‘‘પૂરિતઘટો હી’’તિઆદિ વુત્તં.
બલં દીપેન્તોતિ અભૂતમેવ અત્તનો ઞાણબલં પકાસેન્તો. અસમ્ભિન્નન્તિ જાતિસમ્ભેદાભાવેન અસમ્ભિન્નં. અઞ્ઞજાતિસમ્ભેદે સતિ અસ્સતરસ્સ અસ્સસ્સ જાતભાવો વિય સીહસ્સપિ સીહથામાભાવો સિયાતિ આહ ‘‘અસમ્ભિન્નકેસરસીહ’’ન્તિ. ઠાનસો વાતિ તઙ્ખણે એવ.
૫૪. ‘‘સુમાગધા નામ નદી’’તિ કેચિ, તં મિચ્છાતિ દસ્સેન્તો ‘‘સુમાગધા નામ પોક્ખરણી’’તિ વત્વા તસ્સા પોક્ખરણિભાવસ્સ સુત્તન્તરે આગતતં દસ્સેતું ‘‘યસ્સા તીરે’’તિઆદિ વુત્તં. મોરાનં નિવાપો એત્થાતિ મોરનિવાપો. બ્યધિકરણાનમ્પિ હિ પદાનં બાહિરત્થસમાસો હોતિયેવ યથા ‘‘ઉરસિલોમો’’તિ. અથ વા નિવુત્થં એત્થાતિ નિવાપો, મોરાનં નિવાપો મોરનિવાપો, મોરાનં નિવાપદિન્નટ્ઠાનં. તેનાહ ‘‘યત્થ મોરાન’’ન્તિઆદિ. યસ્મા નિગ્રોધો તપોજિગુચ્છવાદો, સાસને ચ ભિક્ખૂ અત્તકિલમથાનુયોગં વજ્જેત્વા ભાવનાનુયોગેન પરમસ્સાસપ્પત્તે વિહરન્તે પસ્સતિ, તસ્મા ‘‘કથં નુ ખો સમણો ગોતમો કાયકિલમથેન વિનાવ સાવકે વિનેતી’’તિ સઞ્જાતસન્દેહો ‘‘કો નામ સો’’તિઆદિના ભગવન્તં પુચ્છિ. અસ્સસતિ અનુસઙ્કિતપરિસઙ્કિતો હોતિ એતેનાતિ અસ્સાસો, પીતિસોમનસ્સન્તિ ‘‘અસ્સાસપ્પત્તાતિ તુટ્ઠિપ્પત્તા સોમનસ્સપ્પત્તા’’તિ. અધિકો સેટ્ઠો આસયો નિસ્સયો અજ્ઝાસયોતિ આહ ‘‘ઉત્તમનિસ્સયભૂત’’ન્તિ. આદિભૂતં પુરાતનં સેટ્ઠચરિયં આદિબ્રહ્મચરિયં, લોકુત્તરમગ્ગન્તિ અત્થો. તથા હેસ સબ્બબુદ્ધપચ્ચેકબુદ્ધસાવકેહિ તેનેવ આકારેન અધિગતો. તેનાહ ‘‘પુરાણ…પે॰… અરિયમગ્ગ’’ન્તિ. તથા હિ તં ભગવા ‘‘અદ્દસ પુરાણં મગ્ગં પુરાણમઞ્જસ’’ન્તિ અવોચ. પૂરેત્વા ભાવનાપારિપૂરિવસેન. ‘‘પૂરેત્વા’’તિ વા ઇદં ‘‘અજ્ઝાસયં આદિબ્રહ્મચરિય’’ન્તિ એત્થ પાઠસેસોતિ
તપોજિગુચ્છાવાદવણ્ણના
૫૫. પકતા હુત્વા વિચ્છિન્ના વિપ્પકતાતિ આહ ‘‘અનિટ્ઠિતાવ હુત્વા ઠિતા’’તિ.
૫૬. વીરિયેન પાપજિગુચ્છનવાદોતિ લૂખપટિપત્તિસાધનેન વીરિયેન અત્તતણ્હાવિનોદનવસેન જિગુચ્છો, તબ્ભાવો જેગુચ્છં, અધિકં જેગુચ્છં અધિજેગુચ્છં, અતિવિય પાપજિગુચ્છનં, તસ્મિં અધિજેગુચ્છે. કાયદળ્હીબહુલં તપતીતિ તપો, અત્તકિલમથાનુયોગવસેન પવત્તં વીરિયં, તેન કાયદળ્હીબહુલતાનિમિત્તસ્સ પાપસ્સ જિગુચ્છનં, વિરજ્જનમ્પિ તપોજિગુચ્છાતિ આહ ‘‘વીરિયેન પાપજિગુચ્છા’’તિ. ઘાસચ્છાદનસેનાસનતણ્હાવિનોદનમુખેન અત્તસ્નેહવિરજ્જનન્તિ અત્થો. ઉપરિ વુચ્ચમાનેસુ નાનાકારેસુ અચેલકાદિવતેસુ એકજ્ઝં સમાદિન્નાનં પરિસોધનમેવેત્થ પારિપૂરણં ‘‘પરિપુણ્ણાતિ પરિસુદ્ધા’’તિ. પરિસોધનઞ્ચ નેસં સકસમયસિદ્ધેન નયેન પટિપજ્જનમેવ. વિપરિયાયેન અપરિસુદ્ધતા વેદિતબ્બા.
૫૭. ‘‘એકં પઞ્હમ્પિ ન કથેતી’’તિ પઠમં અત્તના પુચ્છિતપઞ્હસ્સ અકથિતત્તા વુત્તં.
તપનિસ્સિતકોતિ અત્તકિલમથાનુયોગસઙ્ખાતં તપં નિસ્સાય સમાદાય વત્તનકો. સીહનાદેતિ સીહનાદસુત્તવણ્ણનાયં. યસ્મા તત્થ વિત્થારિતનયેન વેદિતબ્બાનિ, તસ્મા તસ્સા અત્થપ્પકાસનાય વુત્તનયેનપિ વેદિતબ્બાનિ.
ઉપક્કિલેસવણ્ણના
૫૮. ‘‘સમ્મા આદિયતી’’તિ વત્વા સમ્મા આદિયનઞ્ચસ્સ દળ્હગ્ગાહો એવાતિ આહ ‘‘દળ્હં ગણ્હાતી’’તિ. ‘‘સાસનાવચરેનાપિ દીપેતબ્બ’’ન્તિ વત્વા ‘‘એકચ્ચો હી’’તિઆદિ વુત્તં, તેન ધુતઙ્ગધરતામત્તેન અત્તમનતા, પરિપુણ્ણસઙ્કપ્પતા સમ્માપટિપત્તિયા ઉપક્કિલેસોતિ ઇમમત્થં દસ્સેતિ, ન યથાવુત્તતપસમાદાનધુતઙ્ગધરતાનં સતિપિ અનિય્યાનિકત્તે સદિસતન્તિ દટ્ઠબ્બં.
‘‘દુવિધસ્સાપીતિ ‘અત્તમનો હોતિ પરિપુણ્ણસઙ્કપ્પો’તિ ચ એવં ઉપક્કિલેસભેદેન વુત્તસ્સ દુવિધસ્સાપિ તપસ્સિનો’’તિ કેચિ. યસ્મા પન અટ્ઠકથાયં સાસનિકવસેનાપિ અત્થો દીપિતો, તસ્મા બાહિરકસ્સ, સાસનિકસ્સ ચાતિ એવં દુવિધસ્સાપિ તપસ્સિનોતિ અત્થો વેદિતબ્બો. તથા ચેવ હિ ઉપરિપિ અત્થવણ્ણનં વક્ખતીતિ. એત્તાવતાતિ યદિદં ‘‘કો અઞ્ઞો મયા સદિસો’’તિ એવં અતિમાનસ્સ, અનિટ્ઠિતકિચ્ચસ્સેવ ચ ‘‘અલમેત્તાવતા’’તિ એવં અતિમાનસ્સ ચ ઉપ્પાદનં, એત્તાવતા.
ઉક્કંસતીતિ ઉક્ખિપતીતિ અઞ્ઞેસં ઉપરિ ખિપતિ, પગ્ગણ્હાતીતિ અત્થો. પરં સંહારેતીતિ પરં સંહરં નિહીનં કરોતિ. અવક્ખિપતીતિ અધો ખિપતિ, અવમઞ્ઞતીતિ અત્થો.
માનમદકરણેનાતિ માનસઙ્ખાતસ્સ મદસ્સ કરણેન ઉપ્પાદનેન. મુચ્છિતો હોતીતિ મુચ્છાપન્નો હોતિ, સા પન મુચ્છાપત્તિ અભિજ્ઝાસીલબ્બતપરામાસકાયગન્થેહિ ગધિતચિત્તતા, તત્થ ચ અતિલગ્ગભાવોતિ આહ ‘‘ગધિતો અજ્ઝોસન્નો’’તિ. પમજ્જનઞ્ચેત્થ પમજ્જનમેવાતિ આહ ‘‘પમાદમાપજ્જતી’’તિ. કેવલં ધુતઙ્ગસુદ્ધિકો હુત્વા કમ્મટ્ઠાનં અનનુયુઞ્જન્તો તાય એવ ધુતઙ્ગસુદ્ધિકતાય અત્તુક્કંસનાદિવસેન પવત્તેય્યાતિ દસ્સેતું ‘‘સાસને’’તિઆદિ વુત્તં. તેનાહ ‘‘ધુતઙ્ગમેવ…પે॰… પચ્ચેતી’’તિ.
૫૯. તેયેવ પચ્ચયા. સુટ્ઠુ કત્વા પટિસઙ્ખરિત્વા લદ્ધાતિ આદરગારવયોગેન સક્કચ્ચં અભિસઙ્ખરિત્વા દાનવસેન ઉપનયવસેન લદ્ધા. વણ્ણભણનન્તિ ગુણકિત્તનં. અસ્સાતિ તપસ્સિનો.
૬૦. વોદાસન્તિ બ્યાસનં, વિભજ્જનન્તિ અત્થો. તં પનેત્થ વિભજ્જનં દ્વિધા ઇચ્છિતન્તિ આહ ‘‘દ્વેભાગં આપજ્જતી’’તિ. દ્વે ભાગે કરોતિ રુચ્ચનારુચ્ચનવસેન ગેધજાતોતિ સઞ્જાતગેધો. મુચ્છનં નામ સતિવિપ્પવાસેનેવ હોતિ, ન સતિયા સતીતિ આહ ‘‘સમુટ્ઠસ્સતી’’તિ. આદીનવમત્તમ્પીતિ ગધિતાદિભાવેન પરિભોગે આદીનવમત્તમ્પિ ન પસ્સતિ. મત્તઞ્ઞુતાતિ પરિભોગે મત્તઞ્ઞુતા. પચ્ચવેક્ખણપરિભોગમત્તમ્પીતિ પચ્ચવેક્ખણમત્તેન પરિભોગમ્પિ એકવારં પચ્ચવેક્ખિત્વાપિ પરિભુઞ્જનમ્પિ ન કરોતિ.
૬૧. વિચક્કસણ્ઠાનાતિ વિપુલતમચક્કસણ્ઠાના. સબ્બસ્સ ભુઞ્જનતો અયોકૂટસદિસા દન્તા એવ દન્તકૂટં. અપસાદેતીતિ પસાદેતિ. અચેલકાદિવસેનાતિ લૂખાજીવિન્તિ સલ્લેખપટિપત્તિયા લૂખજીવિકં.
૬૨. તપં કરોતીતિ ભાવનામનસિકારલક્ખણં તપં ચરતિ ચરન્તો વિય હોતિ. ચઙ્કમં ઓતરતિ ભાવનં અનુયુઞ્જન્તો વિય. વિહારઙ્ગણં સમ્મજ્જતિ વત્તપટિપત્તિં પૂરેન્તો વિય.
‘‘આદસ્સયમાનો’’તિ વા પાઠો.
કિઞ્ચિ વજ્જન્તિ કિઞ્ચિ કાયિકં વા વાચસિકં વા દોસં. દિટ્ઠિગતન્તિ વિપરીતદસ્સનં. અરુચ્ચમાનન્તિ અત્તનો સિદ્ધન્તે પટિક્ખિત્તભાવેન અરુચ્ચમાનં. રુચ્ચતિ મેતિ ‘‘કપ્પતિ મે’’તિ વદતિ. અનુજાનિતબ્બન્તિ તચ્છાવિપરીતભૂતભાવેન ‘‘એવમેત’’ન્તિ અનુજાનિતબ્બં. સવનમનોહારિતાય ‘‘સાધુ સુટ્ઠૂ’’તિ અનુમોદિતબ્બં.
૬૩. કુજ્ઝનસીલતાય કોધનો. વુત્તલક્ખણો ઉપનાહો એતસ્સ અત્થીતિ ઉપનાહી. એવંભૂતો ચ તંસમઙ્ગી હોતીતિ ‘‘સમન્નાગતો હોતી’’તિ વુત્તં. એસ નયો ઇતો પરેસુપિ.
અયં પન વિસેસો – ઇસ્સતિ ઉસૂયતીતિ ઉસ્સુકી. સઠનં અસન્તગુણસમ્ભાવનં સઠો, સો એતસ્સ અત્થીતિ સઠો. સન્તદોસપટિચ્છાદનસભાવા માયા, માયા એતસ્સ અત્થીતિ માયાવી. ગરુટ્ઠાનિયાનમ્પિ પણિપાતાકરણલક્ખણં થમ્ભનં થદ્ધં, તમેત્થ અત્થીતિ થદ્ધો. ગુણેહિ સમાનં, અધિકઞ્ચ અતિક્કમિત્વા નિહીનં કત્વા મઞ્ઞનસીલતાય અતિમાની. અસન્તગુણસમ્ભાવનત્થિકતાસઙ્ખાતા પાપા લામકા ઇચ્છા એતસ્સાતિ પાપિચ્છો. મિચ્છા વિપરીતા દિટ્ઠિ એતસ્સાતિ મિચ્છાદિટ્ઠિકો. ‘‘ઇદમેવ સચ્ચં, મોઘમઞ્ઞ’’ન્તિ સન્દિટ્ઠિ, તમેવ પરામસતીતિ સન્દિટ્ઠિપરામાસી. અટ્ઠકથાયં પન ‘‘સયં દિટ્ઠિ સન્દિટ્ઠી’’તિ વત્થુવસેન અત્થો વુત્તો. આ બાળ્હં વિય ધીયતીતિ આધાનન્તિ આહ ‘‘દળ્હં સુટ્ઠુ ઠપિત’’ન્તિ. યથાગહિતં ગાહં પટિનિસ્સજ્જનસીલો પટિનિસ્સગ્ગી, તપ્પટિક્ખેપેન દુપ્પટિનિસ્સગ્ગી. પટિસેધત્થો હિ અયં દુ-સદ્દો યથા ‘‘દુપ્પઞ્ઞો, (મ॰ નિ॰ ૧.૪૪૯) દુસ્સીલો’’તિ (અ॰ નિ॰ ૫.૨૧૩; ૧૦.૭૫; પારા॰ ૧૯૫; ધ॰ પ॰ ૩૦૮) ચ.
પરિસુદ્ધપપટિકપ્પત્તકથાવણ્ણના
૬૪. ઇધ નિગ્રોધ તપસ્સીતિ યથાનુક્કન્તં પુરિમપાળિં નિગમનવસેન એકદેસેન દસ્સેતિ. તેનાહ ‘‘એવં ભગવા’’તિઆદિ. ગહિતલદ્ધિન્તિ ‘‘અચેલકાદિભાવો સેય્યો, તેન ચ સંસારસુદ્ધિ હોતી’’તિ એવં ગહિતલદ્ધિં. રક્ખિતં તપન્તિ તાય લદ્ધિયા સમાદિયિત્વા રક્ખિતં અચેલકવતાદિતપં. ‘‘સબ્બમેવ સંકિલિટ્ઠ’’ન્તિ ઇમિના યં વક્ખતિ પરિસુદ્ધપાળિવણ્ણનાયં ‘‘લૂખતપસ્સિનો ચેવ ધુતઙ્ગધરસ્સ ચ વસેન યોજના વેદિતબ્બા’’તિ (દી॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૩.૬૪), તસ્સ પરિકપ્પિતરૂપસ્સ લૂખસ્સ તપસ્સિનોતિ અયમેત્થ અધિપ્પાયોતિ ‘‘પરિસુદ્ધપાળિદસ્સનત્થ’’ન્તિ ચ ઇમિના તિત્થિયાનં વસેન પાળિ યેવેત્થ લબ્ભતિ, ન પન તદત્થોતિ દસ્સેતિ. વુત્તવિપક્ખવસેનાતિ વુત્તસ્સ અત્થસ્સ પટિપક્ખવસેન, પટિક્ખેપવસેનાતિ અત્થો. તસ્મિં ઠાનેતિ હેતુઅત્થે ભુમ્મન્તિ તસ્સ હેતુઅત્થેન કરણવચનેન અત્થં દસ્સેન્તો ‘‘એવં સો તેના’’તિઆદિમાહ. ઉત્તરિ વાયમમાનોતિ યથાસમાદિન્નેહિ ધુતધમ્મેહિ અપરિતુટ્ઠો, અપરિયોસિતસઙ્કપ્પો ચ હુત્વા ઉપરિ ભાવનાનુયોગવસેન સમ્માવાયામં કરોન્તો.
૬૯. ઇતો પરન્તિ ઇતો યથાવુત્તનયતો પરં. અગ્ગભાવં વા સારભાવં વાતિ તપોજિગુચ્છાય અગ્ગભાવં વા સારભાવં વા અજાનન્તો. ‘‘અયમેવસ્સ અગ્ગભાવો સારભાવો’’તિ ‘‘અગ્ગપ્પત્તા, સારપ્પત્તા ચા’’તિ આહ.
પરિસુદ્ધતચપ્પત્તાદિકથાવણ્ણના
૭૦. યમનં યામો, હિંસાદીનં અકરણવસેન ચતુબ્બિધો યામોવ ચાતુયામો, સો એવ સંવરો, તેન સંવુતો ગુત્તસબ્બદ્વારો ચાતુયામસંવરસંવુતો. તેનાહ ‘‘ચતુબ્બિધેન સંવરેન પિહિતો’’તિ. અતિપાતનં હિંસનન્તિ આહ ‘‘પાણં ન હનતી’’તિ. લોભચિત્તેન ભાવિતં સમ્ભાવિતન્તિ કત્વા ભાવિતં નામ પઞ્ચ કામગુણા. અયઞ્ચ તેસુ તેસંયેવ સમુદાચારો મગ્ગોટ્ઠાપકં વિયાતિ આહ ‘‘તેસં સઞ્ઞાયા’’તિ.
એતન્તિ અભિહરણં, હીનાય અનાવત્તનઞ્ચ. તેનાહ ‘‘સો અભિહરતીતિ આદિલક્ખણ’’ન્તિ. અભિહરતીતિ અભિબુદ્ધિં નેતિ. તેનાહ ‘‘ઉપરૂપરિ વડ્ઢેતી’’તિ. ચક્કવત્તિનાપિ પબ્બજિતસ્સ અભિવાદનાદિ કરીયતેવાતિ પબ્બજ્જા સેટ્ઠા ગુણવિસેસયોગતો, દોસવિરહિતતો ચ, યતો સા પણ્ડિતપઞ્ઞત્તા વુત્તા. ગિહિભાવો પન નિહીનો તદુભયાભાવતોતિ આહ ‘‘હીનાય ગિહિભાવત્થાયા’’તિ.
૭૧. તચપ્પત્તાતિ તચં પત્તા, તચસદિસા હોતીતિ અત્થો.
૭૪. તિત્થિયાનં વસેનાતિ તિત્થિયાનં સમયવસેન. નેસન્તિ તિત્થિયાનં. તન્તિ દિબ્બચક્ખું. સીલસમ્પદાતિ સબ્બાકારસમ્પન્નં ચતુપારિસુદ્ધિસીલં. તચસારસમ્પત્તિતોતિ તચતપોજિગુચ્છાયાસારસમ્પત્તિતો. વિસેસભાવન્તિ વિસેસસભાવં.
અચેલકપાળિમત્તમ્પીતિ નત્થિ, તસ્મા મયં અનસ્સામ વિનટ્ઠાતિ અત્થો. અ-કારો વા નિપાતમત્તં, નસ્સામાતિ વિનસ્સામ. કુતો પરિસુદ્ધપાળીતિ કુતો એવ અમ્હેસુ પરિસુદ્ધપાળિઆગતપટિપત્તિ. એસ નયો સેસેસુપિ. સુતિવસેનાપીતિ સોતપથાગમનમત્તેનાપિ ન જાનામ.
નિગ્રોધસ્સપજ્ઝાયનવણ્ણના
૭૫. અસ્સાતિ કક્ખળન્તિ ફરુસં. દુરાસદવચનન્તિ અવત્તબ્બવચનં. યસ્મા ફરુસવચનં યં ઉદ્દિસ્સ પયુત્તં, તસ્મિં ખમાપિતે ખમાપકસ્સ પટિપાકતિકં હોતિ, તસ્મા ‘‘અયં મયી’’તિઆદિ વુત્તં.
૭૬. બોધત્થાય ધમ્મં દેસેતિ, ન અત્તનો બુદ્ધભાવઘોસનત્થાય. વાદત્થાયાતિ પરવાદભઞ્જનવાદત્થાય. રાગાદિસમનત્થાય ધમ્મં દેસેતિ, ન અન્તેવાસિકમ્યતાય. ઓઘનિત્થરણત્થાયાતિ ચતુરોઘનિત્થરણત્થાય ધમ્મં દેસેતિ સબ્બસો ઓરપારાતિણ્ણમાવહત્તા દેસનાય. સબ્બકિલેસપરિનિબ્બાનત્થાય ધમ્મં દેસેતિ કિલેસાનં લેસેનપિ દેસનાય અપરામટ્ઠભાવતો.
બ્રહ્મચરિયપરિયોસાનાદિવણ્ણના
૭૭. ઇદં સબ્બમ્પીતિ સત્તવસ્સતો પટ્ઠાય યાવ ‘‘સત્તાહ’’ન્તિ પદં, ઇદં સબ્બમ્પિ વચનં. અસઠો પન અમાયાવી ઉજુજાતિકો તિક્ખપઞ્ઞો ઉગ્ઘટિતઞ્ઞૂતિ અધિપ્પાયો. સો હિ તંમુહુત્તેનેવ અરહત્તં પત્તું સક્ખિસ્સતીતિ. વઙ્કવઙ્કોતિ કાયવઙ્કાદીહિપિ વઙ્કેહિ વઙ્કો જિમ્હો કુટિલો. ‘‘સઠં પનાહં અનુસાસિતું ન સક્કોમી’’તિ ન ઇદં ભગવા કિલાસુભાવેનેવ વદતિ, અથ ખો તસ્સ અભાજનભાવેનેવ.
૭૮. પકતિયા આચરિયોતિ યો એવ તુમ્હાકં ઇતો પુબ્બે પકતિયા આચરિયો અહોસિ, સો એવ ઇદાનિપિ પુબ્બાચિણ્ણવસેન આચરિયો હોતુ, ન મયં તુમ્હે અન્તેવાસિકે કાતુકામાતિ અધિપ્પાયો. ન મયં તુમ્હાકં ઉદ્દેસેન અત્થિકા, ધમ્મતન્તિ મેવ પન તુમ્હે ઞાપેતુકામમ્હાતિ અધિપ્પાયો. આજીવતોતિ જીવિકાય વુત્તિતો. અકુસલાતિ કોટ્ઠાસં પત્તાતિ અકુસલાતિ તં તં કોટ્ઠાસતંયેવ ઉપગતા. કિલેસદરથસમ્પયુત્તાતિ કિલેસદરથસહિતા તંસમ્બન્ધનતો જાતિજરામરણિયા. સંકિલેસો એત્થ અત્થિ, સંકિલેસે વા નિયુત્તાતિ સંકિલેસિકા. વોદાનં વુચ્ચતિ વિસુદ્ધિ, તસ્સ પચ્ચયભૂતત્તા વોદાનિયા. તથાભૂતા ચેતે વોદાપેન્તીતિ આહ ‘‘સત્તે વોદાપેન્તી’’તિ. સિખાપ્પત્તા પઞ્ઞાય પારિપૂરિવેપુલ્લતા મગ્ગફલવસેનેવ ઇચ્છિતબ્બાતિ ‘‘મગ્ગપઞ્ઞા…પે॰… વેપુલ્લત’’ન્તિ. ઉભોપિ વા એતાનિ પારિપૂરિવેપુલ્લાનિ. યા હિ તસ્સ પારિપૂરી, સા એવ વેપુલ્લતાતિ. તતોતિ સંકિલેસધમ્મપ્પહાનવોદાનધમ્માભિબુદ્ધિહેતુ.
૭૯. ‘‘યથા મારેના’’તિ નયિદં નિદસ્સનવસેન વુત્તં, અથ ખો તથાભાવકથનમેવાતિ દસ્સેતું ‘‘મારો કિરા’’તિઆદિ વુત્તં. અથાતિ મારેન તેસં પરિયુટ્ઠાનપ્પત્તિતો પચ્છા અઞ્ઞાસીતિ યોજના. કસ્મા પન ભગવા પગેવ ન અઞ્ઞાસીતિ? અનાવજ્જિતત્તા. મારં પટિબાહિત્વાતિ મારેન તેસુ કતં પરિયુટ્ઠાનં વિધમેત્વા, ન તેસં સતિ પયોજને બુદ્ધાનં દુક્કરં. સોતિ મગ્ગફલુપ્પત્તિહેતુ. તેસં પરિબ્બાજકાનં.
ફુટ્ઠાતિ પરિયુટ્ઠાનવસેન ફુટ્ઠા. યત્રાતિ નિદ્ધારણે ભુમ્મન્તિ આહ ‘‘યેસૂ’’તિ. અઞ્ઞાણત્થન્તિ આજાનનત્થં, ઉપસગ્ગમત્તઞ્ચેત્થ આ-કારોતિ આહ ‘‘જાનનત્થ’’ન્તિ, વીમંસનત્થન્તિ અત્થો. ચિત્તં નુપ્પન્નન્તિ ‘‘જાનામ તાવસ્સ ધમ્મ’’ન્તિ આજાનનત્થં ‘‘બ્રહ્મચરિયં ચરિસ્સામા’’તિ એકસ્મિં દિવસે એકવારમ્પિ તેસં ચિત્તં નુપ્પન્નં. સત્તાહો પન વુચ્ચમાનો એતેસં કિં કરિસ્સતીતિ યોજના. સત્તાહં પૂરેતુન્તિ સત્તાહં બ્રહ્મચરિયં પૂરેતું, બ્રહ્મચરિયવસેન વા સત્તાહં પૂરેતુન્તિ અત્થો. પરવાદભિન્દનન્તિ પરવાદમદ્દનં. સકવાદસમુસ્સાપનન્તિ સકવાદપગ્ગણ્હનં. વાસનાયાતિ સચ્ચસમ્પટિવેધવાસનાય. નેસન્તિ ચ પકરણવસેન વુત્તં. તદઞ્ઞેસમ્પિ હિ ભગવતો સમ્મુખા, પરમ્પરાય ચ દેવમનુસ્સાનં સુણન્તાનં વાસનાય પચ્ચયો એવાતિ. યં પનેત્થ અત્થતો ન વિભત્તં, તં સુવિઞ્ઞેય્યમેવાતિ.
ઉદુમ્બરિકસુત્તવણ્ણનાય લીનત્થપ્પકાસના.