૧૨. લોહિચ્ચસુત્તવણ્ણના
લોહિચ્ચબ્રાહ્મણવત્થુવણ્ણના
૫૦૧. એવં ‘‘એવં મે સુતં…પે॰… કોસલેસૂતિ લોહિચ્ચસુત્ત’’ન્તિ આહ. સાલવતિકાતિ કારણમન્તરેન ઇત્થિલિઙ્ગવસેન તસ્સ ગામસ્સ નામં. ગામણિકાભાવેનાતિ કેચિ. વતિયાતિ કણ્ટકસાખાદિવતિયા. લોહિતો નામ તસ્સ કુલે પુબ્બપુરિસો, તબ્બંસવસેન લોહિતસ્સ અપચ્ચં લોહિચ્ચોતિ બ્રાહ્મણસ્સ ગોત્તતો આગતનામં.
૫૦૨. ‘‘કિઞ્હિ પરો પરસ્સ કરિસ્સતી’’તિ પરાનુકમ્પા વિરહિતત્તા લામકં. ન તુ ઉચ્છેદસસ્સતાનં અઞ્ઞતરસ્સાતિ આહ ‘‘ન પના’’તિઆદિ. દિટ્ઠિગતન્તિ હિ લદ્ધિમત્તં અધિપ્પેતં, અઞ્ઞથા ઉચ્છેદસસ્સતગ્ગાહવિનિમુત્તો કોચિ દિટ્ઠિગ્ગાહો નામ નત્થીતિ તેસમઞ્ઞતરં સિયા. ‘‘ઉપ્પન્નં હોતી’’તિ ઇદં મનસિ, વચસિ ચ ઉપ્પન્નતાસાધારણવચનન્તિ દસ્સેતિ ‘‘ન કેવલઞ્ચા’’તિઆદિના. સો કિર…પે॰… ભાસતિયેવાતિ ચ તસ્સા લદ્ધિયા લોકે પાકટભાવં વદતિ. યસ્મા પન અત્તતો અઞ્ઞો પરો હોતિ, તસ્મા યથા અનુસાસકતો અનુસાસિતબ્બો પરો, એવં અનુસાસિતબ્બતોપિ અનુસાસકોતિ દસ્સેતું ‘‘પરો’’તિઆદિ વુત્તં. કિં-સદ્દાપેક્ખાય ચેત્થ ‘‘કરિસ્સતી’’તિ અનાગતકાલવચનં, અનાગતેપિ વા તેન તસ્સ કાતબ્બં નત્થીતિ દસ્સનત્થં. કુસલં ધમ્મન્તિ અનવજ્જધમ્મં નિક્કિલેસધમ્મં, વિમોક્ખધમ્મન્તિ અત્થો. ‘‘પરેસં ધમ્મં કથેસ્સામી’’તિ તેહિ અત્તાનં પરિવારાપેત્વા વિચરણં કિમત્થિયં, આસયવુદ્ધસ્સપિ અનુરોધેન વિના તં ન હોતિ, તસ્મા અત્તના…પે॰… વિહાતબ્બન્તિ વદતિ. તેનાહ ‘‘એવંસમ્પદમિદં પાપકં લોભધમ્મં વદામી’’તિ.
૫૦૪. ‘‘ઇત્થિલિઙ્ગવસેના’’તિ સોતિ લોહિચ્ચબ્રાહ્મણો. ભારોતિ ભગવતો પરિસબાહુલ્લત્તા, અત્તનો ચ બહુકિચ્ચકરણીયત્તા ગરુ દુક્કરં.
૫૦૮. કથાફાસુકત્થન્તિ અયં ઉપાસકોતિ રોસિકન્હાપિતં આહ. અપ્પેવ નામ સિયાતિ એત્થ પીતિવસેન આમેડિતં દટ્ઠબ્બં. તથા હિ તં ‘‘બુદ્ધગજ્જિત’’ન્તિ વુચ્ચતિ. ભગવા હિ ઈદિસેસુ ઠાનેસુ વિસેસતો પીતિસોમનસ્સજાતો હોતિ, તસ્મા પીતિવસેન પઠમં ગજ્જતિ, દુતિયમ્પિ અનુગજ્જતિ. કિં વિસેસં ગજ્જનમનુગજ્જનન્તિ વુત્તં ‘‘અય’’ન્તિઆદિ. આદો ભાસનં અલ્લાપો, સઞ્ઞોગે પરે રસ્સો. તદુત્તરિ સહ ભાસનં સલ્લાપો.
લોહિચ્ચબ્રાહ્મણાનુયોગવણ્ણના
૫૦૯. સમુદયસઞ્જાતીતિ આયુપ્પાદોતિ આહ ‘‘ભોગુપ્પાદો’’તિ. તતોતિ સાલવતિકાય. લાભન્તરાયકરોતિ ધનધઞ્ઞલાભસ્સ અન્તરાયકરો. અનુપુબ્બો કપિ-સદ્દો આકઙ્ખનત્થોતિ દસ્સેતિ ‘‘ઇચ્છતી’’તિ ઇમિના. અયં અટ્ઠકથાતો અપરો નયો – સાતિસયેન હિતેન અનુકમ્પકો અનુગ્ગણ્હનકો હિતાનુકમ્પીતિ. સમ્પજ્જતીતિ આસેવનલાભેન નિપ્પજ્જતિ, બલવતી હોતિ અવગ્ગહાતિ અત્થો. તેન વુત્તં ‘‘નિયતા હોતી’’તિ.
૫૧૦-૫૧૧. દુતિયં ઉપપત્તિન્તિ ‘‘નનુ રાજા પસેનદિકોસલો’’તિઆદિના વુત્તં દુતિયં ઉપપત્તિં ઠાનં યુત્તિં. કારણઞ્હિ ભગવા ઉપમામુખેન દસ્સેતિ, ઇમાય ચ ઉપપત્તિયા તુમ્હે ચેવ અઞ્ઞે ચાતિ લોહિચ્ચમ્પિ અન્તોકત્વા સંવેજનં કતં હોતિ. યે ચ ઇમે કુલપુત્તા દિબ્બા ગબ્ભા પરિપાચેન્તીતિ યોજના. ઉપનિસ્સયસમ્પત્તિયા, ઞાણપરિપાકસ્સ વા અભાવેન અસક્કોન્તા. કમ્મપદેન અતુલ્યાધિકરણત્તા પરિપાચેન્તિ કિરિયાય વિભત્તિવિપલ્લાસેન ઉપયોગત્થે પચ્ચત્તવચનં. યે પન ‘‘પરિપચ્ચન્તી’’તિ કમ્મરૂપેન પઠન્તિ, તેસં મતે વિભત્તિવિપલ્લાસેન પયોજનં નત્થિ કમ્મકત્તુભાવતો, અત્થો પનસ્સ દુતિયવિકપ્પે વુત્તનયેન દાનાદિપુઞ્ઞવિસેસો વેદિતબ્બો. અહિતાનુકમ્પાદિતા ચ તસ્સ તંસમઙ્ગીસત્તવસેન હોતિ. દિવિ ભવાતિ દિબ્બા. ગબ્ભેન્તિ પરિપચ્ચનવસેન અત્તનિ પબન્ધેન્તીતિ ગબ્ભા, દેવલોકા. ‘‘છન્નં દેવલોકાન’’ન્તિ નિદસ્સનવચનમેતં. બ્રહ્મલોકસ્સાપિ હિ દિબ્બગબ્ભભાવો લબ્ભતેવ દિબ્બવિહારહેતુકત્તા. એવઞ્ચ કત્વા ‘‘ભાવનં ભાવયમાના’’તિ ઇદમ્પિ વચનં ‘‘દાનં દદમાના’’તિઆદિ વુત્તં. ભવન્તિ એત્થ યથારુચિ સુખસમપ્પિતાતિ ભવા, વિમાનાનિ. દેવભાવાવહત્તા દિબ્બા. વુત્તનયેનેવ ગબ્ભા. દાનાદયો દેવલોકસંવત્તનિક પુઞ્ઞવિસેસા. દિબ્બા ભવાતિ ઇધ દેવલોકપરિયાપન્ના ઉપપત્તિભવા અધિપ્પેતા. તદાવહો હિ કમ્મભવો પુબ્બે ગહિતોતિ આહ ‘‘દેવલોકે વિપાકક્ખન્ધા’’તિ.
તયોચોદનારહવણ્ણના
૫૧૩. અનિયામિતેનેવાતિ અનિયમિતેનેવ, ‘‘ત્વં એવં દિટ્ઠિકો, એવં સત્તાનં અનત્થસ્સ કારકો’’તિ એવં અનુદ્દેસિકેનેવ. સબ્બલોકપત્થટાય લદ્ધિયા સમુપ્પજ્જનતો યાવ ભવગ્ગા ઉગ્ગતં. માનન્તિ ‘‘અહમેતં જાનામિ, અહમેતં પસ્સામી’’તિ એવં પવત્તં પણ્ડિતમાનં. ભિન્દિત્વાતિ વિધમેત્વા, જહાપેત્વાતિ અત્થો. તયો સત્થારેતિ અસમ્પાદિતઅત્તહિતો અનોવાદકરસાવકો ચ અસમ્પાદિતઅત્તહિતો ઓવાદકરસાવકો ચ સમ્પાદિતઅત્તહિતો અનોવાદકરસાવકો ચેતિ ઇમે તયો સત્થારે. ચતુત્થો પન સમ્માસમ્બુદ્ધો ન ચોદનારહો, તસ્મા ‘‘તં તેન પુચ્છિતો એવ કથેસ્સામી’’તિ ચોદનારહેવ તયો સત્થારે પઠમં દસ્સેતિ, પચ્છા ચતુત્થં સત્થારં. કામઞ્ચેત્થ ચતુત્થો સત્થા એકો અદુતિયો અનઞ્ઞસાધારણો, તથાપિ સો યેસં ઉત્તરિમનુસ્સધમ્માનં વસેન ‘‘ધમ્મમયો કાયો’’તિ વુચ્ચતિ, તેસં સમુદાયભૂતોપિ તે ગુણાવયવે સત્થુટ્ઠાનિયે કત્વા દસ્સેન્તો ભગવા ‘‘અયમ્પિ ખો લોહિચ્ચ સત્થા’’તિ અભાસિ.
અઞ્ઞાતિ ય-કારલોપનિદ્દેસો ‘‘સયં અભિઞ્ઞા’’તિઆદીસુ (દી॰ નિ॰ ૧.૨૮, ૩૭; મ॰ નિ॰ ૧.૧૫૪, ૪૪૪) વિય, તદત્થે ચેતં સમ્પદાનવચનન્તિ દસ્સેતિ ‘‘અઞ્ઞાયા’’તિઆદિના. સાવકત્તં પટિજાનિત્વા ઠિતત્તા એકદેસેનસ્સ સાસનં કરોન્તીતિ આહ ‘‘નિરન્તરં તસ્સ સાસનં અકત્વા’’તિ. ઉક્કમિત્વા ઉક્કમિત્વાતિ કદાચિ તથા કરણં, કદાચિ તથા અકરણઞ્ચ સન્ધાય વિચ્છાવચનં, યદિચ્છિતં કરોન્તીતિ અધિપ્પાયો પટિક્કમન્તિયાતિ અનભિરતિયા અગારવેન અપગચ્છન્તિયા. તેન વુત્તં ‘‘અનિચ્છન્તિયા’’તિઆદિ. એકાયાતિ અદુતિયાય ઇત્થિયા, સમ્પયોગન્તિ મેથુનધમ્મસમાયોગં. એકો ઇચ્છેય્યાતિ અદુતિયો પુરિસો સમ્પયોગં ઇચ્છેય્યાતિ આનેત્વા સમ્બન્ધો. ઓસક્કનાદિમુખેન ઇત્થિપુરિસસમ્બન્ધનિદસ્સનં ગેહસ્સિતાગેહસ્સિતઅપેક્ખવસેન તસ્સ સત્થુનો સાવકેસુ પટિપત્તિદસ્સનત્થં. અતિવિરત્તભાવતો દટ્ઠુમ્પિ અનિચ્છમાનં પરમ્મુખિં ઠિતં ઇત્થિં. લોભેનાતિ પરિવારં નિસ્સાય ઉપ્પજ્જનકલાભસક્કારલોભેન. ઈદિસોતિ એવંસભાવો સત્થા. યેનાતિ તત્થ સમ્પાદેહીતિ તસ્મિં પટિપત્તિધમ્મે પતિટ્ઠિતં કત્વા સમ્પાદેહિ. કાયવઙ્કાદિવિગમેન ઉજું કરોહિ.
૫૧૪. સસ્સરૂપકાનિ તિણાનીતિ સસ્સસદિસાનિ નીવારાદિતિણાનિ.
૫૧૫. એવં ચોદનં અરહતીતિ વુત્તનયેન સાવકેસુ અપ્પોસ્સુક્કભાવાપાદને નિયોજનવસેન ચોદનં અરહતિ, ન પઠમો વિય ‘‘એવરૂપો તવ લોભધમ્મો’’તિઆદિના, ન ચ દુતિયો વિય ‘‘અત્તાનમેવ તાવ તત્થ સમ્પાદેહી’’તિઆદિના. કસ્મા? સમ્પાદિતઅત્તહિતતાય તતિયસ્સ.
નચોદનારહસત્થુવણ્ણના
૫૧૬. ન ચોદનારહોતિ એત્થ યસ્મા ચોદનારહતા નામ સત્થુવિપ્પટિપત્તિયા વા સાવકવિપ્પટિપત્તિયા વા ઉભયવિપ્પટિપત્તિયા વા હોતિ, તયિદં સબ્બમ્પિ ઇમસ્મિં સત્થરિ નત્થિ, તસ્મા ન ચોદનારહોતિ ઇમમત્થં દસ્સેતું ‘‘અયઞ્હી’’તિઆદિ વુત્તં. અસ્સવાતિ પટિસ્સવા.
૫૧૭. મયા ગહિતાય દિટ્ઠિયાતિ સબ્બસો અનવજ્જે અનુપવજ્જે સમ્માપટિપન્ને, પરેસઞ્ચ સમ્મદેવ સમ્માપટિપત્તિં દસ્સેન્તે સત્થરિ અભૂતદોસારોપનવસેન મિચ્છાગહિતાય નિરયગામિનિયા પાપદિટ્ઠિયા. નરકપપાતન્તિ નરકસઙ્ખાતં મહાપપાતં. પપતન્તિ એત્થાતિ હિ પપાતો. ધમ્મદેસનાહત્થેનાતિ ધમ્મદેસનાસઙ્ખાતેન હત્થેન. સગ્ગમગ્ગથલેતિ સગ્ગગામિમગ્ગભૂતે
ઇતિ સુમઙ્ગલવિલાસિનિયા દીઘનિકાયટ્ઠકથાય પરમસુખુમગમ્ભીરદુરનુબોધત્થપરિદીપનાય સુવિમલવિપુલપઞ્ઞાવેય્યત્તિયજનનાય સાધુવિલાસિનિયા નામ લીનત્થપકાસનિયા લોહિચ્ચસુત્તવણ્ણનાય લીનત્થપકાસના.
લોહિચ્ચસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.